BIBLIOTEKA Filip Putinja

oslin Stref-Fenar
XXVEK

TEORIJE O ETNICITETU
93 Dodatak
Fredrik Bart
Etnike grupe i njihove granice
Preveo s francuskog
Aljoa Mimica

Urednik Beograd
Ivan olovi 1997
 IV

Definicije i shvatanja etniciteta

Ogromna literatura o etnicitetu ne bi trebalo da nas za-

vara. U veini sluajeva, izraz etnicitet koristi se vie kao
deskriptivna kategorija koja istraivau omoguuje dase ba-
vi nekim drugim problemom (nacionalna integracija, asimi-
lacija imigranata, rasizam ...) negoli kao socioloki pojam
podoban za definisanje jednog odreenog naunog predme-
ta. Pregled definicija koji je godine 1974.predloio Isajiw iz-
neo je na videlo nepreciznost i raznorodnost sadraja tog
pojma. Od 65 lanaka posveenih etnicitetu koje je autor
pregledao, veina nije sadravala ni jednu izriitu definiciju,
a ispostavilo Se da su neke predloene definicije u isti mah
neodreene i nesklapne. Definicija koju pomenuti autor
predlae, zasnovana na ideji o "nedobrovoljnom " pripada-
nju, zacelo nije bila takva da bi pomenuti pojam uinila
operacionalnijim. Nepreciznost i nekoherentnost definicija
opstae i u toku narednih godina, uprkos sve iroj upotrebi
tog izraza u drutvenim naukama. Izdavai najvanijeg dela
koje se u toj stvari pojavilo u toku sedme decenije naeg ve-
ka (Glazer i Moynihan, 1975) ne predlau nikakvu definici-
ju, osim u vrlo neodreenom obliku: etnicitet je, po njima,
naprosto" odlika ili svojstvo etnike grupe" . U opte govore-
i, neprestano se nailazi na brkanje (katkad ak i u radovi-

96 Dctinicije i shvatanja etniciteta
ma jednog istog autora), s jedne strane, znaenja etniciteta
kao svojstva koje pripada etnikoj grupi i, s druge, onog
znaenja u skladu s kojim taj izraz oznaava postojanje sa-
mih etnikih grupa. Ve u zavisnosti od autora, etnicitet se
odnosi as na skup svojstava ili crta kao to su jezik, religija,
obiaji - to ga ini srodnim pojmu kulture, as na pretpo-
stavljeno zajedniko poreklo lanova grupe - to ga ini bli-
skim pojmu rase. Po Gordonu, etnicitet slui da bi oznaio
oseanje ljudi da tvore jedan narod, dok Connor smatra da,
upravo kada se takvo oseanje ispolji, ne treba vie govoriti
o etnicitetu nego o nacionalizmu (Gordon. 1964; Connor,
1978). Za neke autore, o etnicitetu se sudi na osnovu pona-
anja (stupanj pokornosti lanova kolektivnim normama
grupe, po A. Cohenu, 1974b), za druge na osnovu predstava
ili oseanja povezanih s pripadnou (De Vos, 1975; Hec-
hter, 1974; Brass, 1976), za tree pak na osnovu akcija i stra-
tegija(Deshen, 1974).
Burgess (1978) je pokuao da sve pomenute aspekte po-
miri u jednoj definiciji koja bi sadravala sledee kriteriju-
me: (1) pripadnitvo grupi; (2) etniki identitet; (3) svest o
grupnom pripadnitvu i/ili razliitosti; (4) afektivna privre-
nost vezama zasnovanim na zajednikoj i tobonjoj prolo-
sti, te na priznatim etnikim ciljevima ili interesima i (5) crte
uobliene ili simboliki diferencirane "markerima " (tradici-
ja, amblemi, verovanja povezana s kulturom, teritorijom ili
biologijom). Ipak je teko razabrati u emu bi se mogla sa-
stojati operacionalnost takvog nabrajanja koje, ako doista
vodi rauna o razliitim znaenjima to ih autori pridaju iz-
razu "etnicitet", vie istie njegovu nesklapnost nego to
unosi veu preciznost. Ali, kao to u svojoj kritici dela Gla-
zera i Moynihana primeuje Banton, zasluga pomenute ne-
preciznosti i nejasnoe u definicijama bila je bar u tome to
je izbegnut dogmatizam i podstaknuta raznovrsnost pristupa
Teorije o etnicitetu 97
onome to se ukazalo kao posve nova pojava (Banton,
1975). Upravo kroz viestrukost pristupa tom fenomenu,
malo-pomalo e se precizirati razn?vrsni i ~sto n~eusobn?
opreni sadraji koje e istraivai podvesti pod Izraz etm-
citet.
Svi pregledi stanja odgovarajuih istraivanja koje .su~~)-
nudili razliiti autori iznose na videlo duboku polarizaciju
izmeu kulturalizrna i instrumentalizrna (Mc Kay, 1982; R.
Cohen, 1978), odnosno izmeu drugih binarnih opozicija,
kao to su primordij alizam i "cirkumstancij alizam" (Glazer
i Moynihan), asimilacionistike teorije i teorije o ~~ni~ko_m
konfliktu (Hraba i Hoiberg, 1983; Greely, 1974)~difuzionis-
tike i reaktivne teorije (Hechter, 1974). U stvari, pomenut~
opozicije su odve skuene da bi oslikale raznovrsnost p.n-
stupa, a vode i sistematskim zbrkama, pop~t one zah:aIJu-
jui kojoj se Barth navodi as kao predstavmk kulturalizma,
pa ak i primordijalizma (A. Cohen, ~974b; ~~rgess, 1978),
as pak kao teoretiar racionalnog Izbora Ih predstavm~
mobilizacionistikih teorija (Despres, 1975). Umesto da rm-
sao pojedinih autora podvodimo po~ redukcionistike eti-
kete koje nedovoljno verno do~aravaJu .~tv~rne ~.l~ge~ teo-
rijskoj igri, uinilo nam se da Je zgod~l~e Izd~oJ~tl?ns~~pe
koji - iako ih katkad doista predstavljaju pojedinci kO~lsu
zasnovali jednu kolu miljenja ili se s njom potpuno pOlst?~
vetili (poput sociobilogije, kadaje re o -yan de ~ergheu. Ih
primordijalizma, u sluaju Shilsa) - kod Jed~og istog autora
esto bivaju kombinavani u originalnom obliku,
1. Etnicitet kao primordijalna injenica
Iako ga veina autora danas smatra ~revazie~im, to
shvatanje ipak zasluuje da ovde bude pnkazano, Jer ono
 98 Definicije i shvatanja etnicitetn
predstavlja taku oslonca poev od koje je bila razvijena
veina potonjih stanovita. Sve do naih dana, kritika' pri.
mordijalizma ostaje obavezna polazna taka za svaku teo-
rijsku preradu pojma etniciteta, ak i kada pristup oznaen
tim imenom biva predstavljen samo nekolicinom autora i
ne uraa dovoljnim brojem radova da bi doista mogao pre-
tendovat~. da tvori jednu teoriju o etnicitetu. Njegov znaaj
kao teorijskog stoera duguje se injenici da on postulie
specifinost razliitih oblika etnike privrenosti koja je za-
snovana na neizrecivosti, iracionalnosti i dubokoj doivlje-
nosti oseanja to ih nadahnjuje. Oinstvo primordijalist'i-
ke teorije najee se pripisuje Shilsu, ali se ve u Kalleno-
vom ogledu o kulturnom pluralizmu, objavljenom 1915. 0-0-
d~n~, mogu ~ai z~eci shvatanja po kojem se izvor prv~t-
mh l osnovnih oblika privrenosti prepoznaje u intrinsinoj
slinosti meu onima koji, a da je nisu izabrali, dele kultur-
"" batin~ nasle.enu od zajednikih predaka. Shils (1957)
je, meutim, pravi tvorac izraza "primordijalan", koji on ko-
risti da bi potkrepio svoju tezu o znaaju primarnih grupa u
integraciji i reprodukciji globalnog drutva. Shils primeuje
da ono to drutvu omoguuje da funkcionie Ll normalnim
okolnostima (dakle, ne Ll doba krize) jeste injenica da obi-
ni ljudi obavljaju svoje konkretne zadatke s obzirom na ne-
posredno okruenje. U svom svakodnevnom ponaanju,
?bi~~ ovek nije rukovoen nekom apstraktnom ideologi-
jom Ih koherentnom slikom sveta i drutva nego svojom
upletenou u line veze obdarene "primoradijainim kvali-
tetima If. Ovi oblici "primordijalne privrenosti povezuju
If
pojedince vezom kojoj oni pridaju naroit kvalitet, a on ~e
duguje samoj prirodi veze, nezavisno od stvarnih odnosa.
Primordijalne veze obdarene su neizrecivim znaenjem, po-
put onog koje se pridaje rodbinskim vezama, a odlikuje ih
intenzitet solidarnosti koju pobuuju svojom prinudnom
Teorije o etnicitetu 99
.nagom, te emocijama i oseanjem svetog koji su s njima
1
povezani. ..
Na tragu Shilsa, Geertz (1963) postulie postojanje Jed-
nog tipa "primordijalnih" privren~sti kote proi~laze vi~. iz
oseanja prirodne bliskosti negoli IZ drustvene interakcije.
Te primordijalne privrenosti poivaju na injenicama intu-
itivno opaenim kao neposredne i prirodne u socijalnoj eg-
zistenciji, a ve zavisno od sluaja mogu poivati na pretpo-
stavljenoj krvnoj vezi, fenotipskim crtama, religiji, jeziku,
regionalnoj pripadnosti ili obiaju. ~eertz. prime~j.e ?a
su
te primordijalne veze, koje poprimaju oblik parohijalizma,
tribalizma, rasijalizma, itd. - vie nego bilo koja druga veza
(klasna, partijska, profesionalna, sindikalna) - u stanju da,
poto pozivaju na lojalnost istoga reda, konkuriu naciji kao
sveobuhvatnoj drutvenoj jedinici. S obzirom na upotrebu
izraza "primordijalan" U potonjoj literaturi o etnicitetu, ov-
de je vano napomenuti, s jedne strane, da je primordijal-
nost za Geertza injenica, ali kulturna injenica, a s druge,
da se on ne bavi izriito ni etnicitetom ni etnikim grupama
ve, U jednom optijem smislu, oblicima lojalnosti koji kon-
I Podsetimo da je Durkheim u tim prvobitnim vezama video
osnovu za obrazovanje drutvene spone u evolucionoj perspekti-
vi, pri emu mu je to primordijalistiko pola~ie posluilo za..od-
bacivanje utilitaristikih shvatanja solidarnosti. Argument kOJIon
razvija u delu Opodeli drutvenog rada glasi da ono to st~a~a ~o-
lidarnost nije kooperacija (za razliku od Spencerovog mI.sIJe~Ja)
ve su to "impulsivne sile poput krvne srodnosti, vezanosti za Isto
tlo, kult predaka, zajednitvo obiaja. Te~ k~da je grupa..o~razo-
vana na tim osnovama, u njoj se orgamzuje kooperacija (str.
262). Tako primordijalistiki argument Offi.oguujeI?urkheimu da
analizu proizvodnje drutvene veze zasnuje n~ drustv~n~m, ~ .~e
na pojedincu, te da na taj nain izbegne - do cega mu Je 1 najvise
stalo - da kolektivni ivot izvede iz individualnog.
 100 Definicije i shvatanja etniciteta
kuriu graanskoj lojalnosti, te njihovim aktiviranjem II
okviru integrativne revolucije" .
tl
Pomenuta ideja o specifinosti primordijalnih veza i
oseanja u odnosu na graanska oseanja i veze nairoko je
bila preuzeta u studijama o etnicitetu kako bi se protumai-
la izvornost i fundamentalnost etnikog identiteta:
- On je primaran zato to se pojedinac raa s konstitu-
tivnim elementima svog etnikog identiteta (ili ih stie od-
mah po roenju): to su fizike karakteristike, prezime, ple-
menska ili verska pripadnost, naime svi oni elementi koji ga
povezuju s tobonjim precima ija se batina prenosi s jed-
ne generacije na drugu. Po miljenju primordijalista, upra-
vo ta ukotvljenost etnikog identiteta u (fiktivnoj ili stvar-
noj) proirenoj srodnikoj grupi pridaje razliitim oblicima
etnike privrenosti prinudnu snagu izvedenu iz moralne
dunosti koja nalae da se prema "svojima" pokazuje .soli-
darnost, kao i snagu emocionalnih oseanja koju budi sim-
bolizam krvne veze i porodice. Iz tog pretpostavljenog bio-
lokog korena izviru i misteriozni i neobjanjivi kvaliteti,
kao to su "mentalitet", "genij", "senzibilnost", zajedniki
onima koji se oseaju kao da pripadaju istoj vrsti';
- Etniki identitet je fundamentalan zato to, po milje-
nju primordijalista, pripadnost etnikoj grupi ne predstavlja
2 Opta rasprostranjenost zdravorazumskih percepcija kojima
se tei identifikovanju razliitih grupa na osnovu njihovih speci-
finih mentaliteta doista je znaajna, ali niukoliko ne potkrepljuje
primordijalistiku hipotezu. Tako, II svom istraivanju madarske
imigracije u Francuskoj, Rinaudo i Ryvlin (1992) pokazuju da, ia-
ko su svi posmatrani subjekti uvereni da postoji madarski men-
talitet koji je mogue jasno identifikovati i koji se razlikuje od
mentaliteta Francuza, nain na koji oni taj mentalitet opisuju va-
rira u zavisnosti od strategija diferencijacije i odluka o pripadno-
sti kojima pojedinci daju prvenstvo.
Teonje o etnicitetu 101
jedno mogue ariste meu drugim oblicima identiteta ne-
go tvori "bazni" grupni identitet za sve pojedince, onaj
identitet kroz koji se prenose emocije, instinkti, uspomene,
i to na nain koji pojedinac ne moe izabrati i koji stoji s
onu stranu svesti (Novak, 1972). Kod Isaacsa, ta pretpo-
stavka o fundamentalnosti etnikog identiteta poiva na
pretpostavljenom postojanju zajednikih psiholokih potre-
ba svih ljudskih bia, kao to su potreba za pripadnou,
potreba da se bude prihvaen od strane drugih, te potreba
za samopotovanjem. Meu svim oblicima identiteta koje
pojedinac moe imati, etniki identitet najpotpunije odgo-
vara tim potrebama, zato to etnika grupa u punom smislu
rei predstavlja" utoiste" iz kojeg ovek ne moe biti izba-
en i u kojem nikad nije sam. Takvo svojstvo etniciteta po-
tvruje obilna upotreba metafora - kao to su "kua" (hou-
se, home, mansion), ognjite, dom - koji pojaavaju aprior-
ne stavove tog autora vie nego to pruaju bilo kakvu po-
tvrdu njegove teze (Isaacs, 1975).3
Ta primordijalnost etniciteta ini njegovo sutinsko
svojstvo koje se, nezavisno od odnosa s out-groups, prenosi
u grupi i pomou grupe. Fundamentalnost i apriornost pri-
pisane etnikim odnosima podrazumevaju da kako unuta-
retniki tako i meuetniki odnosi mogu biti shvaeni samo
u odnosu na neto to je dato pre interakcije. Oni zavise od
same prirode primordijalne etnike veze. Taj. primordijali-
stiki postulat je, kao to primeuje Muga (1984), donekle
tautoloki: on se svodi na definisanje etniciteta pomou pri-
3 Taj primordijalistiki pogled na etniki identitet ne vodi ipak
Isaacsa velianju etniciteta, kao u sluaju N ovaka, ve mu, napro-
tiv, omoguuje da ukae na sve opasnosti koje otuda izviru. U po-
litikoj raspravi o etnicitetu koja se vodila u Americi (vid. supra),
Isaacs je bio meu najeim protivnicima "novih pluralista" .
 102 Detinicije i shvatanja etniciteta
mordijalnih kulturnih crta, koje pak bivaju upotrebljene za
"objanjenje" etniciteta kao primordijalne veze.
Postoje dve vrste kritika koje se upuuju primordijalisti-
ma: neki autori odbijaju da priznaju specifinost etnikih
"privrenosti", dok drugi primordijalistikim teorijama pre-
bacuju njihovu nesposobnost da tu specifinost rastumae.
Za prve, primordijalnost etnikih veza javlja se kao takva
samo zato to primordijalisti namerno prenebregavaju eko-
nomsko i politiko okruenje u kojem se ispoljavaju etni-
ke grupe i identiteti (Keyes, 1976; Bonacich, 1980; Mc Kay.
1982; Muga, 1984). Brojni primeri unutaretnike eksploata-
cije i klasnih sukoba dovoljni su, po njima, za opovrgavanje
teze po kojoj zajedniko poreklo stvara prirodne i neumit-
ne veze meu pojedincima. Jedna druga kritika struja na-
pada primordijalistiku tezu na njenom sopstvenom terenu:
re je o osobenoj prirodi etnikih veza koja se duguje njiho-
vom afektivnom i emocionalnom karakteru. Daleko od to-
ga da poriu specifinost etnikog identiteta, Eller i Coug-
hlan (1993) prebacuju primordijalistikim teorijama da su,
postuliui neizrecivost i apriornost afektivnih privrenosti.
mistifikovali analizu samog tog identiteta. Nasuprot misti-
kim i spiritualistikim pretpostavkama primordijalizma, ono
to treba objasniti jesu nastanak etnikih privrenosti i kul-
turni mehanizmi koji poraaju i odravaju s njima poveza-
na emocionalna oseanja. Za Bentleya, slabost primordija-
listikih teorija poiva u tome to specifinost etnikih ko-
munitarnih oseanja tumae samo kao odgovor na pretpo-
r stavljene emocionalne potrebe. Preuzimajui za svoj raun
teoriju prakse koju je razradio Bourdieu, a naroito njegov
pojam habitusa, taj autor predlae da se u etnikom identi-
tetu vidi proizvod dispozicija zaetih u socijalizaciji i zajed-
nikom iskustvu. U takvoj perspektivi, oseanje afektivne
bliskosti svojstveno etnikim vezama biva povezano s pro-
Teorije o etnicitetu 103
cesom simbolike konstrukcije oseanja slinosti i razliito-
sti, onakvih kakva se ukorenjuju u predsvesnim modelima
prakse. Ostaje ipak da se osobenost tih veza, u smislu u ko-
jem ih opisuju primordijalisti (njihova prinudnost, neizreci-
vost i duboka ukorenjenost), i dalje smatra steenom (Ben-
tley, 1987).
Primordijalistiki problem je, dakle, daleko od toga da
hude u osnovi reen. Iako je primordijalizam kao teorijski
sistem uveliko izaao na rav glas, brojIli autori priznaju iu
svoje analitike ..modele ~~gn!Qyj!CP:9~~!Qla.l1ies,p~~~ifi~p_qill
etmclbfi veia:Koj~_ s~ zasniva .Ug o.iihQ"\LQj .Iundamentalnosti
1 sveobuhvat1)9S!L C~~r_!h.J12Q2}~..neizrecixosti __
_(DQllgl~--l
LYI11gnn,1976), ilipak na .emccionalnom.naboiu k;QiLQJl..e
..kriju..(Epstein, 1978,1 Vie autora priznaju etnicitetu dvogu-
bost: on bi bio primordijalna injenica ljudskog postojanja
i, u isti mah, predmet taktikih izbora i stratekih lukavsta-
va (Van den Berghe, 1976), pa bi ta njegova dvostruka pri-
roda omoguavala da se upotrebljava kako na instrumenta-
lan tako i na ekspresivan nain (De Vos i Romanucci-Ross,
1975). Fishman (1977) je predloio da pomenuta dvogubost
etniciteta bude teorijski izraena kroz opoziciju petcrni-
tylpatrimony. Prva dimenzija upuuje na bioloke aspekte i
tobonje zajedniko poreklo koje, dovodei je u vezu sa
. srodstvom, podaruje etnikoj grupi izvornost i nesvodivost,
te etniko iskustvo pretvara u "transcendentalnu misteriju"
(str. 17). U tom oseanju diskontinuiteta izmeu grupa i ne-
izreciv osti etnikog iskustva, Fishman istie ulogu jezika.
Ali, dodaje on, etnicitet sadri ijednu dimenziju ponaanja i
izraajnosti (patrimany) koja ostavlja mesta individualnim
interpretacijama i strategijama. Isto tako, pridajui u svojim
analizama prvenstvo dinamikim i stratekim aspektima et-
niciteta, Douglass i Lyman mu priznaju ijedan sutinski, ne-
svodiv i autsajderima nesaoptiv aspekt, zasnovan na pret-
 104 Definicije i shvatanJa etniciteta
postavljenom biolokom nasleu i ravnopravnom ueu u
posedovanju simbolikih dobara dobijenih od predaka.
2. Etnicitet kao proirenje srodstva:
sociobioloka paradigma
~koranji poku~j da se sociobioloka teorija primeni na
etnike odnose moze se smatrati novom varijantom klasi-
nih primordijalistikih teorija. Ona se u sutini duguje Pier-
reu Van den Bergheu, jednoj od istaknutih linosti u socio-
logiji etnikih i rasnih odnosa u anglosaksonskom svetu.
Neodarvinistike teze koje on izlae u delu The Ethnic Phc-
nomenon (1981) izazvale su u akademskoj sredini krajnju
zabunu, kako zbog linosti samog autora tako i zbog izve-
snog prizvuka sociobiolokih teorija koje su u profesional-
nim krugovima razobliene u najboljem sluaju kao natura-
listiki redukcionizam, a u najgorem kao intelektualna pot-
pora rasizma.
N aime, bioloki redukcionizam izbija na videlo ve na
prvim stranicama toga dela, i to u tvrdnji da su, poput svih
?stalih ivotinjskih drutava, i ljudska drutva objedinjena
interesima svojih pojedinanih lanova, a ti se interesi mo-
gu meriti "reproduktivnim uspehom" (str. 11). Oslanjajui
se na bioloku te ore mu o altruizmu, po kojoj je ovaj potonji
u krajnjoj instanci izraz genetikog egoizma, teza postulie
d~ su ljudska bia, kao i ostale ivotinje, genetiki progra-
mirana za maksimiranje svojih izgleda na uspeh u repro-
dukciji, to podrazumeva ne samo reprodukciju gena jed-
nog pojedinca nego i gena onih s kojima on ima sline ge-
ne, naime njegove rodbine. S tog se stanovita etnicitet
(shvaen kao proirenje principa srodstva) javlja kao me-
tod selekcije srodnosti, kojim pojedinci maksimiraju sop-
Teorije o etnicitetu 105
stvenu mo. Znaaj etniciteta kao oblika ljudske drutve-
nosti duguje se injenici da nepotizam (koji ini osnovu et-
nike solidarnosti) podaruje grupama koje ga upranjavaju
znatnu selektivnu prednost nad onima koje ga ne upranja-
vaju. Etnika oseanja i oblici ponaanja na koje ona upu-
uju uklapaju se, dakle; u genetiki programiranu tendenci-
ju da se blinji podupiru na utrb tuinaca.
Da bismo bili pravini prema Van den Bergheu, mora-
mo priznati da se postulat koji govori o maksimiranju moi
ne svodi (kao to muje esto prigovarano) na zalaganje za
"rasijalni " pristup etnicitetu, niti pak da se rasizam moe
smatrati pojavom upisanom u-gene. Jasno je da izraz "rasa"
II njegovoj teoriji ne upuuje na podvrste homo sapiensa,
ve na kriterijume selekcije koji se, meu drugim kriteriju-
mima, koriste u razlikovanju srodnika i ne-srodnika. Feno-
tipske crte, precizira autor, samo su trivijalni pokazatelji
koje pojedine grupe, da bi se razlikovale od svojih suseda,
mogu da koriste u istom smislu u kojem, II drugim uslovima,
koriste kulturne crte poput jezika. Kao to je i Weber po-
stupio, Van den Berghe razlikuje dve situacije u kojima se
obrazuje etniki identitet: situaciju u kojoj se diferencijacija
sprovodi u krilu susednih i, s fenotipske take gledanja, sla-
bo diferenciranih populacija, te situaciju koja nastaje osva-
janjima imigracijama u udaljene krajeve, a u kojoj u meu-
soban dodir bivaju dovedene jasno diferencirane populaci-
je. Upravo u. ovom poslednjern sluaju, fiziki kriterijum
(pa onda i rasizam) izbija II prvi plan, budui da prua mno-
go jednostavniji test-negoli su suptilni pokazatelji koji slue
za raspoznavanje srodnika, a tiu se varijacija u akcentu, di-
jalektu, odevanju, manirima. Prema tome, rasa se kod Van
den Berghea ne javlja kao bioloka fatalnost nego, napro-
tiv, kao znak diferencijacije kojem se pribegava na isto si-
tuacionistiki nain, nimalo efikasniji i, besumnje, manje
106 Detinicije i shvatanja etniciteta
pouzdan nego bilo koja druga kulturna crta. Nasuprot to-
me, be~ obzira na koje se pokazatelje oslanja, ctnocentri-
zan~. (sl~te~atsko ~avanje prvenstva lanovima sopstvene
etm.1~).!avIJa se dOIsta kao genetiki ukorenjena, nesvesna
atavistika tendencija.
- Sociobioloke teorije imaju vie zajednikih taaka s
primordijali~ti~im ~ezama: u oba sluaja, etnicitet se javlja
k~o nesvo~lva I umverzalna}injenica ljudskog ponaanja,
ucestvovanJe. u dru~venom zivotu unutar grupe smatra se
samo po sebi vrednim, a naglasak je stavljen na srodstvo
kao osno~.nu m~tricu u kojoj se etnicitet ukorenjuje. Pome-
nute te~nJe se Ipak izdvajaju svojim materijalistikim anti-
k~lturahzmom .. Za Van den Berghea, etnika kultura nije
msta. drugo doli sredstvo za maksimiranje izgleda na opsta-
nak ~ ~ru~~u reprodukciju. Ona je stoga uveliko podlona
I~odlfIkacIJama, shodno uslovima koji determiniu prome n-
l~lv.epo~rebe z~ vidljivim odvajanjem od drugih ljudskih bi-
ea I razlikovanjem srodnika od ne-srodnika.
- S intrumentalistikim teorijama (vid. infra), sociobiolo-
~e teorije dele insistiranje na utilitaristikom aspektu etni-
citeta: II oba sluaja, etnicitet predstavlja jedan oblik sarad-
nje koji slui maksimiranju pojedinanih "interesa. Ali dok
za prve teorije instrumentalna funkcija etniciteta esto' biva
dovedena u vezu s interesom klase ili drutvenog sloja, po
Va~v~en ~er~heu ~tnika i klasna saradnja upuuju na dva
razhc~~a tIpa IJ~dsk~hkolekt.ivitet~: klasa je grupa pojedina-
ca kO]1z:J~dmc~e interese l sudbmu dele zahvaljujui svo-
~~ ~olozaJu u SIstemu proizvodnje i politikoj strukturi; et-
ruja Je, pak,. grupa pojedinaca koji se pozivaju na zajedni-
k~ P?reklo l dele zajedniki jezik i kulturu. Interesi koji su
u ign u pr~om sl~aju su ,Politiko-ekonomskog reda i pred-
met su racionalnih proracunavanja od strane aktera, dok su
u drugom sluaju "genetikog" reda i najee nesvesni. pribegava da bi se izdejstvovali kolektivni probici. Osnovno
Teonje o etnicitetu 107
3. Etnicitet kao izraz zajednikih interesa:
instrumentalistike i mobilizacionistike teorije
U ovu kategoriju ubrojaemo niz pristupa kojima je za-
jedniko to to etnicitet shvataju kao resurs podloan mobi-
lizaciji u osvajanju politike vlasti i ekonomskih dobara. Ta-
kvo je pre svega stanovite Glazera i Moynihana: oblicima
identifikacije zasnovanim na tako razliitim realnostima kao
to su religija, jezik ili nacionalno poreklo, zajednika je
"injenica da su postali delo tvorna arista grupne mobiliz~-
cije za konkretne politike ciljeve" (1975, str. 18). Poseban
doprinos etniciteta toj politikoj mobilizaciji sastoji se u to-
me to prua idiom koji podstie grupnu solidarnost i, na iz-
vestan. nain, prikriva zajednike specifine interese za koje
se VOdIborba (A. Cohen, 1969). Taj nain gledanja na stvari
povezan je s jednim savremenim tumaenjem etniciteta, u
skladu s kojim se skoranje javljanje etnikog fenomena ob-
janjava injenicom da moderne nacionalne drave odlikuje
mnotvo prilika za takmienje oko retkih izvora. Taj tip pri-
stupa nairoko su koristili afrikanisti da bi u pitanje doveli
primordijalistika objanjenja tribalizma. Tribalizam, kae
Skinner (1968), nije nita drugo doli idetnitet koji u savre-
menoj Africi koriste grupe u kompeticiji za vlast i presti.
Izrazi "tribalizam" i "etnicitet", tvrdi A. Cohen (1974b),sa-
mo su razliiti nazivi koji oznaavaju istu pojavu, naime ob-
lik reagovanja na uslove modernosti koji, kako u Africi tako
i u Sjedinjenim Dravama, navodi pojedince da se organizu-
ju po etnikim linijama kako bi podrali ekonomsku i poli-
tiku kompeticiju. U svim tim analizama, etnike grupe se
definiu kao instrumentalne grupe, vetaki stvorene i odr-
avane zarad svoje pragmatike korisnosti (Vincent, 1974),
ili pak kao "orua" (Grillo, 1969; Young, 1983) kojima se
 108 Detinicije i sh vatan/a etniciteta
pitanje je razumeti uslove u kojima pojedinci koji mogu da
se pozovu na neku etniku pripadnost bivaju navedeni da
razviju solidarnost s drugim ljudima koji pripadaju istoj ka-
tegoriji, kako bi zadobili politike ili ekonomske probitke."
Autorima koji dele takvo stanovite zajedniko je to to
proces kompeticije smetaju u sredite svojih analiza. Ipak,
taj pristup podrazumeva vie varijanti, u kojima se naglasak
stavlja as na individualne ciljeve i strategije, as na kolek-
tivnu borbu za vlast.
Teorije o interesnojgrupi
Postulat tih teorija glasi da se etniki identiteti i ideologi-
je odravaju i u prvi plan istiu da bi se izvrio uticaj na soci-
jalnu i ekonomsku politiku. Etnicitet se smatra grupnom so-
lidarnou koja se javlja u konfliktnim situacijama, kada po-
jedinci imaju zajednike materijalne interese. On je, po Vin-
centovoj definiciji, maska konfrontacije U toj perspektivi,
II II.
etnike grupe nisu nimalo znaajnije od drutvenih klasa s
kojima se esto poklapaju. Pojmovi ethclass kod Gordona,
ili nation-class kod Geschwendera i Gellnera, dobro izraa-
vaju ovo podudaranje klasnog poloaja i etnike ili nacio-
nalne pripadnosti. Za A. Cohena (1974a), etnicitet izbija u
prvi plan upravo u situacijama u kojima se ispostavlja da se
-.nove klasne podele izazvane procesima modernizacije podu-
daraju sa starim plemenskim afilijacijama. Drugi autori, po-
put Thompsona (1983), stroe razlikuju klasne interese od
4 U studijama sluaja prikazanim u kolektivnom delu koje je
izdao Despres (1975) mogue je nai brojne ilustracije etniciteta
kao strategije mobilizacije koja se koristi u borbi za resurse (vid.
naroito studije Whittena o Ekvadoru, Otitea o Nigeriji, Despre-
sa o Gij ani i Hollomana oPanami).
Teorije o etnicitetu 109
etnikih ekonomskih interesa koji se tiu svih lanova jedne
etnike grupe, bez obzira na njihov' klasni poloaj. Etniki
interesi su, na primer, oni koji protestante iz svih drutve-
nih klasa navode da meusobno sarauju na utrb katolika.
Najzad, za neke autore koji pripadaju toj struji, etnicitet se
javlja kao jedan oblik politike mobilizacije koji konkurie
drutvenoj klasi i tei da je u modernom svetu istisne, budu-
i da podrazumeva konkretne afektivne veze kojih je klasa
danas liena. Van den Berghe primeuje da su poziv na et-
nicitet i njegov znaaj kao osnove politike akcije, izgleda,
obrnuti u odnosu na poziv na klasu i njen znaaj. S jedne
strane, u XVIII i XIX veku klasna pripadnost je duboko di-
ferencirala pojedince (u pogledu dijalekta, navika u odeva-
nju i ishrani), pridajui razliitim drutvenim klasama goto-
vo etnike karakteristike, ali ih je uniformizacija stilova i-
vota u znatnoj meri ispraznila od tih snanih kulturnih sim-
bola; s druge, pak, strane, etniki simboli su na latentan na-
in sauvali unutranju snagu koja ih je uinila lako upotre-
bljivim u politike svrhe. U istom smislu, Bell smatra da je
etnicitet efikasan kao osnova politike mobilizacije upravo
stoga to omoguuje kombinovanje interesa i afektivnih ve-
za (ili, moglo bi se rei, kombinovanje instrumentalnih i eks-
presivnih funkcija). Njegov uspeh se duguje injenici da on
mobilizuje manje apstraktne i identifikaciji lake podlone
kulturne simbole negoli klasa. Etniki konflikt ima podjed-
nako racionalnu osnovu kao i klasni sukob, ah mobilizacija
koju izaziva obraa se snanim emocijama koje su takve za-
to to su povezane s primordijalnim i iracionalnim oblicima
privrenosti (Bell, 1975). Na izvestan nain, to se svodi na
priznavanje primordijalne osnove etniciteta. Uostalom, Gla-
zer i Moynihan izriito pominju mogunost da postoje "du-
boko doivljene ljudske potrebe koje su u nama odvajkad" ,
a prikrivene su zahvaljujui politikim i socijalnim zbivanji-
 110 Definicije i shvatanja etniciteta
ma u savremenom svetu" (1975, str. 3). Prema tome, mobili-
zacionistike teorije (bar neke od njih) ne suprotstavljaju se
primordijalizmu na onako radikalan nain kao to se misli.
Potvrujui osoben karakter etnikih veza, one ipak ne te-
e da im prodube smisao ve da izue njihovu strateku
upotrebu.
Kod A. Cohena (1974b), pojam etniciteta biva najzad is-
pranjen od svih referencija na ono to se obino podrazu-
meva pod "etnikom grupom". Taj pojam na uopten nain
oznaava neformalan metod politike organizacije koji se
koristi simbolikim modelima ponaanja, sadranim u stilu
ivota ili podkulturi jedne grupe. Tim neformalnim oblici-
ma organizacije, koji nisu otvoreno politiki, moe da pri-
begne bilo koja grupa koja, s ovog ili onog razloga, nije u
stanju de se organizuje na formalnoj osnovi. Na pomalo
provokativan nain, Cohen uspostavlja paralelu izmeu slu-
benika u londonskom Oty.ju i Hausa trgovaca u gradovi-
ma Jorube. U oba sluaja, pojedinci koji ine jednu "intere-
snu grupu" koriste se svojom zajednikom kulturom da bi
organizovali i koordinirali svoje napore u cilju odravanja
podele profita. Iako je kulturna posebnost londonskih city-
men slabo vidljiva, te iako oni, povrno posmatrajui, izgle-
daju visoko individualizovani, autor smatra da to Ine znai
da ne tvore etniku grupu, u istom smislu u kojem takvu
grupu ine oni na koje se taj izraz obino primenjuje.
Hannertz (1974) predlae jedan sofistikovanijimodel ko-
ji omoguuje uslonjavanje znaenja pojma "interesne gru-
pe" i vaspostavljanje dinamikog odnosa izmeu individu-
alnih i kolektivnih interesa, s jedne, te klase i etniciteta, s
druge strane. Polazna taka njegove analize etnikih grupa u
Sjedinjenim Dravama jeste nejednaka distribucija izgleda
na zaposedanje gradskih nastamba, u situaciji u kojoj sukce-
sivni talasi imigracije nailaze na pogodna stanita ve zapo-
Teorije o etnicitetu 111
sednuta od strane njihovih prethodnika. U takvom stanju
snane kompeticije meu manjinskim grupama, koje su sve
podvrgnute ekonomskoj i kulturnoj dominaciji preovlau-
jue Wasp grupe, etniko pripadnitvo predstavlja za poje-
dince hendikep u drutvenoj pokretljivosti. Etnicitet (shva-
en ovde kao oblik drutvene organizacije na etnikoj osno-
vi) prua kolektivnu alternativu koja omoguuje razvijanje
strategija ekonomskog uspeha i grupne promocije. Tako,
Hannertz pokazuje kako se uspeh strategije zaposedanja
jednog podruja za organizovani kriminal od strane lanova
Cosa nostre duguje samo injenici da su italijanski kriminal-
ci umeli da iskoriste etnicitet kako bi ostvarili koheziju, re-
grutnu bazu, zatitu i trite za svoje aktivnosti, to je sve
nuno za jedno kriminalno preduzee. Mobilizacija etnici-
leta u podrci organizovanom kriminalu poivala je na spo-
sobnosti- krimilaca da izdejstvuju da budu prihvaeni ikao
nosioci kulturnih, porodinih i moralnih vrednosti seoskih
drutava June Italije. Ta instrumentalna upotreba etnicite-
ta nije sluila samo neposrednim korisnicima "poslova" koje
je vodila Cosa nostra, veje predstavljala i odluujuu osno-
vu za napredak i diverzifikaciju aktivnosti i pozicija italijan-
ske grupe u celini. Ali, iako je olakana zahvaljujui etnici-
tetu, kolektivna promocija dovodi i do fragmentacije grupe i
divergencije individualnih interesa njenih lanova. Uzdiza-
nje moralnih vrednosti i etnike lojalnosti moe da postane
smetnja lanovima grupe koji su uspeli da se dokopaju do-
minantnih poloaja u globalnom drutvu. Otuda rezultira
kriza unutaretnikih odnosa, u kojoj se meusobno suko-
bljavaju razliita shvatanja etniciteta, tesno isprepletena u
klasnoj ideologiji i moralu. Bez obzira na koje situacije bila
primenjena, instrumentalistika teorija ne vidi u mobilizaciji
etnikih identiteta oblik arhaizma nego izraz modernosti,
Instrumentalistiki teoretiari odbacuju ideju po kojoj bi et-
112 Definicije i shvatanja etniciteta
nicitet .bio posledica socijalizacije u krilu etnike grupe, ve
ga smatraju reakcijom na promene u institucionalnim struk-
turama i odnosima do kojih dolazi zahvaljujui modernizaci-
ji. Prema tome, etnicitet moe da bude samo politiki (po/iti-
cal ethnicity), budui da biva definisan upravo svojom funk-
cijom II organizaciji politikih interesa.' Ostaje ipak da, iako
jasno iznosi na videlo mobilizaciju etnikih identiteta u poli-
tike svrhe, to "reaktivno" shvatanje etniciteta pretpostavlja
latentnu etniku svest koja ostaje izvan istraivakog polja.
Teorije "racionalnog izbora"
Kritika primordijalistikih teorija je u ovom sluaju te-
meljnija i polazi od pojma individualnog "izbora". lanovi
etnikih grupa ne bivaju kao takvi definisani na osnovu svo-
je nedobrovoljne pripadnosti i nesvesne interiorizacije grup-
nih vrednosti ve se, naprotiv, etnike grupe obrazuju kada
pojedinci ele da zadobiju odreena dobra (bogatstvo,
vlast), do kojih ne uspevaju da dou zahvaljujui individu-
alnim strategijama. Michael Banton, jedan od najslavnijih
britanskih strunjaka za rasne odnose, najpotpunije je raz-
vio mogunosti primene teorije racionalnog izbora na izu-
avanje rasnih i etnikih odnosa." Njegovo delo Racial and
Ethnic Competition, izalo 1983. godine, bilo je nairoko
komentarisano i kritikovano u krugovima britanskih i ame-
rikih istraivaa. Bantonova teorija poiva na postulatu da
5 Vid. pre svega Herzogovu analizu situacije u. Izraelu ..On t~
pokazuje da etnicitet ne samo to mje ukorenjen u IstOPJIl.ljtradi-
ciii prvobitnih zajednica nego se javlja kaooblik orga~lZaclJe poli-
tikih I ekonomskih interesa mladih ljudi, zahvaenih rastucom
mobilnou, vrsto ukljuenih u izraelsko drutvo i eljnih da ue- zacije. "Budui da je Weber sasvim malo pisao o rasmm ~d-
stvuju u raspodeli resursa i drutvenog ugleda, a u skladu s norm-
ama koje definie globalno drutvo (Herzog, 1984).
6 Vid. takoe iPatterson, 1975.
Teorije o etnicitetu 113
pojedinci delaju u cilju maksimiranja svojih'p:obitak.~, te ?a
su opcije koje im se nude delimino determinisane n~~hovl~
ranijim postupcima. U svom pokuaju da ovo stanovite pn-
meni na rasne i etnike odnose, Banton uvodi dva kljuna
stava koja izvodi iz svojih prethodnih analiza: (1) da bi stvo-
rili grupe i kategorije, pojedinci koriste svoje kulturne i ra-
sne razlike, pribegavajui procesu ukljuivanja i iskljuiva-
nja; (2) etnike grupe se obrazuju procesima ukljuivanja, a
rasne kategorije procesima iskljuivanja. Polazei od tih sta-
vova, Banton predlae da se rasne i etnike interakcije ana-
liziraju kao kompetitivne razmene u trinoj situaciji, u ko-
joj pojedinci nastoje da svoje probitke maksimiraju ~ s~ladu
s procenom trokova i dobiti. Modaliteti meurasmh l me-
uetnikih razmena bivaju dovedeni u vezu s prirodom (sla-
bom ili jakom) granice (boundary) izmeu grupa, te s tipo-
vima strategija (individualnih ili kolektivnih) u skladu s ko-
jima akteri ulaze u kompeticiju. Kada II kompeticiju ulaze
grupe, ona doprinosi jaanju grani~e koja i~ ra.zd~aja, a ~a-
da je re o pojedincima, ona dovodi do slabljenja tih gram~.a
vrsto ukotvljene u metodoloki individualizam, teorije
racionalnog izbora u sredite analize stavljaju pojedinanog
aktera. Etnika grupa nije nita drugo doli zbir pojedinaca
koji je ine i rezultanta njihovih racionalnih delanja, u vebe-
rovskom smislu delanja koje pribegava sredstvima priklad-
nim (grupisanje na etnikoj osnovi) s obzirom na odree~i
cilj (zadobijanje retkih dobara u situaciji ekon~msk~ i poli-
tike kompeticije). Ovde se moe napomenuti da, la~o se
poziva na Webera, Banton ne vodi nim~lo ra~una o nJ~go-
vim razmiljanjima o etnikim grupama I rasnim odnosIm~1
pa se oslanja samo na Weberove .spise o str~tegiji mo~opolI-'
nosima, treba pokuati da se razviju njegovi spisi o drugim
temama" (Banton, 1985, str. 538). No, Weber je doista po-
114 Definicije i shvatanja etniciteta
svetio celo jedno poglavlje svoje Privrede i drutva rasnim i
etnikim odnosima, a pravci razmiljanja na koja on ovde
ukazuje, naroito shvatanje etnike grupe kao statusne gru-
pe osovljene na pojam specifine drutvene asti (vid. supra)
vode, ini nam se, jednom sasvim drugaijem tumaenju
obrazovanja etnikih grupa negoli je ono koje predlau te-
orije racionalnog izbora. Podsetimo pre svega da, po We-
beru, etnicitet kao tip drutvenog delanja zasnovanog na
oseanjima pripadnosti spada u oblik komunitarnog udrui-
vanja, a ne u asocijativnu formu rukovoenu racionalnim
interesom. S druge strane, ima mesta sumnji u podesnost
modela koji sve individualne izbore smatra podjednako va-
nim, mada su strukturalni uslovi izbora meusobno nejed-
naki (u tom pogledu, teorija racionalnog izbora se radikal-
no suprotstavlja ostalim instrumentalistikim teorijama, kao
i onima marksistike inspiracije). tavie, ukoliko ne ele
da se prepuste sasvim neubedljivim izvrdavanjima ili da za-
padnu u psihologizam, pomenute teorije nisu u stanju da
protumae naizgled iracionalne preferencije i izbore, kao
to je individualno rtvovanje za grupu. Jo je manje jasno
kako se tom teorijom moe rastumaiti opstanak grupa kao
to su Amii, koji iznad svega postavljaju vernost odree-
nom broju vrednosti za koje je teko ustanoviti kakve eko-
nomske ili politike probitke pruaju (Dex, 1985).
Ukratko, kritike koje su upuivane teoriji racionalnog
izbora ne razlikuju se od onih kojima su izloene sve teorije
koje se pozivaju na metodoloki individualizam: naime, sve
one dospevaju do vizije potpuno atomizovanog drutva. Po
Bantonu, grupe se moraju posmatrati kao udruenja poje-
dinaca izloenih posledicama izbora za koje su se opredelili
u ranijim razdobljima, a ti se izbori menjaju poto pojedinci
neprestano preraunavaju probitke i trokove koji proizla-
ze iz njihovih razliitih postupaka. Kao to primeuje Mary
Teorijeo etnicitetu 115
Douglas, teorija racionalnog izbora (koju ona naziva" admi-
nistrativnom filozofijom") izbegava da vodi rauna o identi-
tetu, mada u obzir uzima pojedince, a izbegava da razmilja
'o vrednostima koje odreuju ta je za odreenog pojedin-
ca racionalan izbor: "Vrednosti se ne mogu smatrati doka-
zanim, mada utilitarizam postupa kao da one nisu proble-
matine. (...) ovek koji se brije, jede ili eni na unapred
propisan konvencionalan nain, slobodno i samostalno bira
kako bi ouvao konvencije i odrao svoj krug prijatelja. (...)
Gde je tu racionalan izbor (pojedinca) ako njegovi obiaji i
navike diktiraju njegove preferencije?" (Douglas, 1983).
Teorije unutranjeg kolonijalizma
Pojam "unutranjeg kolonijalizma" upotrebio je najpre
Blauner (1969) da bi opisao poloaj Crnaca u Sjedinjenim
Dravama, a kasnije ga je, u svom objanjenju razvoja etno-
nacionalizama u industrijskim drutvima, razvio Hechter
(1974, 1975, 1976). Pristup koji je predloio Hechter poiva
na hipotezi o kulturnoj podeli rada (to jest, na ideji da poje-
dincima, na osnovu opaljivih kulturnih crta, bivaju dode-
ljeni specifini tipovi zaposlenja) izmeu periferije i centra
unutar odreenog nacionalnog prostora. Povodei se za su-
protnou izmeu centra i periferije koja je razvijena da bi
se protumaili fenomeni zavisnosti i podele rada u svetskoj
ekonomiji (Frank, 1967; Emmanuel, 1972; Wallerstein, 1979),
Hechterov pristup se ipak jasno udaljava od marksistike
problematike, zahvaljujui znaaju koji pridaje kolektivnoj
mobilizaciji etniciteta koji, samim tim, prestaje da bude na-
prosto izraz otuenja (ili iskrivljene svesti) te postaje, na-
protiv, sredstvo kolektivnih borbi. Dok se klasian marksi-
stiki pristup zanima samo za analizu strukturalnih uslova
koji proizvode etnike podele (vid. intra), etnicitet Hechter
 116 Definicije i shvatanja etniciteta
posmatra kao oblik solidarnosti koji se javlja kao odgovor
na diskriminaciju i nejednakost, te ispoljava visoku politi-
ku svest grupa koje nastoje da ukinu logiku dominacije.
Ne uputajui se u podroban prikaz autorovog dokaziva-
nja koje se oslanja na analizu izbornog ponaanja, njegov
pristup bi se grubo mogao saeti na sledei nain: proces
modernizacije je u industrijskim drutvima znatno poveao
nejednakosti u raspodeli resursa i moi izmeu, s jedne stra-
ne, centralne, ekonomski i politiki privilegovane grupe, i, s
druge, periferijskih grupa prikraenih u procesu moderniza-
cije, pri emu i jedne i druge imaju razdvojena ekoloka sta-
nita. U meri u kojoj ta nejednaka distribucija resursa i moi
odgovara kulturnoj podeli rada, alokacija uloga diferencira-
nih izmeu centra i periferije doprinosi razvoju razliitih et-
nikih identiteta u pomenutim dvema grupama. Reakcije
neprivilegovane periferije na otuenje imae tada velikih iz-
gleda da se izraze na etnikoj osnovi, poto e se prikraena
grupa dograbiti kulturnih razlika kako bi u njima nala pot-
poru za svoje politike zahteve. - pretpostavke mobilizacionistikih teorija: Sama injenica
Hobsbawm razvija slino stanovite u pogledu ponovnog
javljanja etnonacionalizama: "Stanovnici grofevije Kornvol
imaju izgleda da svoje regionalno nezadovoljstvo oboje pri-
vlanim bojama keltske tradicije (...); mogli bismo rei da u
tom pogledu oni imaju vie izgleda nego itelji Mersisajda,
koji - da bi odbranili svoju ravnopravnost ili druge lokalnije
interese - mogu da mobiliziju samo uspomenu na Bitlse (...)
Za razliku od Kornvola, Mersisajd ne moe da duva u naci-
onalnu trubu. No, da li se situacije koje u tim dvema regija-
ma proizvode nezadovoljstvo sutinski razlikuju?" (Hob-
sbawm, 1992,str. 220-221).
Ovde nailazimo na ideju zajedniku svim instrumentali-
stikim teorijama koje u etnikom identitetu vide jedan ob-
lik prikrivanja, racionalizacije ili jaanja zajednikih intere-
Teorije o etnicitetu 117
a. pomerenih na drugi nivo. Znaaj tih teorija je u tome to,
omoguavajui nam pre svega da razumemo da se "ljudi ne
bore naprosto zato to su kulturno razliiti" (Lloyd, 1974),1
Ole dosta dobro "rade" kada treba da objasne situacije u
kojima dolazi do etnikih sukoba, naroito II sluajevima et-
nonacionalizama. Ali, one su od male koristi kada treba ob-
jasniti obrazovanje i odravanje etnikih grupa izvan kon-
niktnih situacija. U jednom lanku objavljenom u asopisu
P/uriel godine 1982, Hechter se delimino vraa svojim za-
kljucima o unutranjem kolonijalizrnu, a naroito napome-
nama o nemoi pomenute teorije da rastumai odravanje
etnike solidarnosti u situacijama u kojima podele meu
grupama nisu zasnovane na polititikim i ekonomskim hije-
rarhijama. Optije govorei, on priznaje da, poput svih utili-
taristikih teorija, teorija o unutranjem kolonijalizrnu nije u
stanju da objasni nastanak i ouvanje grupne solidarnosti, te
da rei teorijski problem individualnog korisnika (Irce-ri-
der).xTa samokritika navodi ga da delom dovede u pitanje i
II
da postoje zajedniki materijalni interesi nije dovoljan uslov
za razvitak grupne solidarnosti ili kolektivne akcije" (Hec-
hter, 1982, str. 127).'J
Podvoenje svih tih pristupa pod zajedniku kapu in-
strumentalizma ne bi trebalo da prikrije raznovrsnost teo-
7 Primenu teorije o unutranjem kolonijalizmu mogue je na-
i, na primer, kod Karlovica, 1982. Vid. takoe i Stone, 1979.
l{ Problem free-rider oznaava glavnu protivrenost svih utili-
taristikih teorija kolektivne akcije. Ako je pojedinac determini-
san sopstvenim interesima, sutinski racionalno ponaanje nala-
gae mu da se uzdrava od bilo kakvog uea II kolektivnim bor-
bama, ali da ipak koristi njihove pozitivne efekte.
I.) Za raspravu o Hechterovim tezama, vid. Page, 1978.
118 Definicije i shvatanja etniciteta
rijskih stanovita njihovih autora, a naroito pak ne razliku
izmeu gledita koja spadaju II struju metodolokog indivi-
dualizma, s jedne, te onih koja se pozivaju na teoriju poli-
tike moi. U prvom sluaju, svi se pojedinci smatraju ra-
J()
cionalnim akterima koji, odmeravajui svoje interese, tee
poveanju dobitaka. U drugom sluaju, suoeni smo s izri-
itim ili preutnim razlikovanjem stvarnih i umiljenih inte-
resa, pa se insistira na sutinskoj ulozi elita u politizaciji et-
niciteta. Etnicitet se ovde ne javlja kao zbrajanje individu-
alnih interesa nego kao strategija jedne odreene grupe ko-
ja, na sopstvenu korist, manipulie pozivom na etniku lo-
jalnost. Obrazovanje etnikih zajednica u drutvima koja se
nalaze na putu modernizacije Brass (1976) pripisuje spo-
sobnosti elita da mobilizuju seljatvo kako bi nale oslonca
sopstvenim tenjama za prestinim poloajima i ekonom-
skim probicima. Salamone (1985) tvrdi da emiri Fulani-Ha-
usa potpuno svesno manipuliu etnikim identitetima kako
bi ostvarili svoje politike ciljeve. Nasuprot tome, odsustvo
etnike manipulacije u odreenim situacijama objanjava
se otvaranjem veinskog dela drutva prema elitama man-
jinske grupe, budui da ih kooptiranje u vladajuu klasu od-
vraa od njihove uloge etnikih lidera (Young, 1976, Van
den Berghe iPrimov, 1977)Y U tim mobilizacionistikim
10 Bentley (1987) s pravom ukazuje na meusobnu nedosled-
nost razliitih instrumentalistikih varijanti, od kojih neke etnicitet
vide kao svestan izraz kratkoronih interesa, druge pak kao fikci-
ju koju konstruiu lideri da bi manipulisali lakovernim masama, a
tree kao nesvestan proces objedinjavanja individualnih interesa.
II Barth (1969) daje slinu primedbu povodom strategija koje
stoje na raspolaganju nosiocima promene, te i sam stavlja nagla-
sak na "hladno taktike" pobude kojima su rukovoene elite da
bi identitetskim referencijama manipulisale na svoju korist. Ali,
za razliku od mobilizacionistikih teorija, upotreba etnikih iden-
Teorije o etnicitetu 119
verzijama teorije interesa, uloga etniciteta bliska je ulozi
ideologije u marksistikoj teoriji. Osnovna slabost tog tipa
argumentacije poiva u tekoi da se objasni masovna baza
etnikih politikih pokreta, a da se kao protiv tea ne uvede
hipoteza o prvobitnosti etnikih veza. Kao to podvlai
Khan (1981), instrumentalistike teorije ne odgovaraju na
pitanje otkud etnicitet stvarno proizlazi."
4. Etnicitet kao odraz ekonomskih
antagonizama: neomarksistike teorije
U ovom sluaju je zanimanje usredsreene na odnos iz-
meu etniciteta i klase, koji biva analiziran u okviru teorije
kapitalistike eksploatacije rada. Etnike i rasne podele raz-
matraju se polazei od funkcija koje obavljaju u kapitali-
stikom sistemu, a naroito onih koje omoguavaju obrazo-
vanje jevtine radne snage ili stvaranje rezervne armije rada
(Szymarisky, 1976). Tako Bonacich (1972) pokazuje kako u
industrijskim drutvima antagonizmi izmeu imigranata i
starosedelaca izviru iz segmentacije trita rada: podela me-
u radnicima du etnikih ili rasnih linija ne potie iz pred-
rasuda prema obojenima ili lanovima etnikih grupa nego
iz opte tendencije kapitalizma da utvrdi to je mogue niu
titeta u svrhu osvajajanja politike vlasti ne stoji u osnovi etnicite-
ta, ve je jedan od naina da se kulturne razlike uine organizaci-
ono znaajnim (str. 33-34).
12 Na primer, u svom pokuaju da plemenske borbe u Keniji
objasni kao izraz klasnih antagonizama, Leys tumai tribalizam
kao "prirodan oblik svesti kroz koji je antagonizam izmeu eks-
ploatatora i eksploatisanih bio delom izraen, a delom i prikri-
ven" (naved. u: Khan, 1981, kurziv na).
120 Definicije i shvatanja etniciteta
cenu rada. Objektivne (oskudnost ekonomskih i politikih
resursa, kao i nedostupnost informacija) i, u isti mah, su-
bjektivne karakteristike (oblici motivacije) ine imigrante
raspoloivom jevtinom radnom snagom. Situacija ekonom-
ske kompeticije koja rezultira iz segmentacije trita rada
slui kao objanjenje socijalnih fenomena ekskluzije ili "ka-
stinskog" zatvaranja (ovde u smislu segregacije), koji odgo-
varaju interesima radnika iz najbolje plaenih etnikih gru-
pa. B Ako tei da, izmeu ostalog, prui objanjenje "rasi-
zrna" narodskih klasa u zapadnjakim drutvima, ovaj pri-
stup pati od ogranienja koja namee unapred stvoreno mi-
ljenje da se etnicitet ima posmatrati samo u okviru kapitali-
stike ekspanzije. Po sopstvenom priznanju, Bonacich zane-
maruje etnike odnose koji mogu postojati u nekapitalisti-
kom svetu: "N e znam da li bi se ovaj model mogao primeniti
na nekapitalistiku ekspanziju poput one u Sovjetskom Sa-
vezu (... ). Model e jo manje pokuavati da se bavi predka-
pitalistikim etnikim odnosima" (Bonacich, 1980, str. 16).
Pored toga, pomenuta teorija ne uspev a da objasni (osim
ako ne pribegne psiholokim iniocima) zato izvesne grupe,
kao na primer Meksikanci u Sjedinjenim Dravama, ostaju
u toku vie generacija zatvoreni u najmanje privlanim i naj-
loije plaenim sektorima delatnosti, dok druge - koje su,
poput Japanaca, u poetku bile gurnute u bar podjednako
teke uslove diskrimacije - uspevaju da uznapreduju na le-
stvici pokretljivosti (Surace, 1982; Nelson ITienda, 1985).
Iako s instrumentalistikim teorijama dele ubeenje da
grupe bivaju u sutini definisane materijalnim interesima -
politikim ili ekonomskim - marksistike teorije ne smatra-
n Za analizu poloaja imigranata u odnosima proizvodnje i
njihove integracije u organizaciju i borbu radnike klase u Evro-
pi, vid. Castles iKosack (1973), Blumer (1970), Tripier (1990).
Teorije o etnicitetu 121
ju da pomenute interese etnicitet izraava na prikriven na-
in, nego radije da on predstavlja oblik drutvene afilijacije
u kompeticiji s klasom, ija je ideoloka funkcija da maski-
ra konvergentne klasne interese etniki podreenih grupa,
s jedne, te eksploatisane frakcije etniki dominantne grupe,
s druge strane.
Iako delimino prihvataju takvu analizu, Balibar i Wal-
lerstein ipak odbacuju najgrublja marksistika objanjenja,
poput onih koja u rasizmu vide samo sredstvo kojem se pri-
begava u borbi protiv uobliavanja klasne svesti, ili pak je-
dan oblik iskrivljene svesti. U skladu s tradicionalnim mark-
sistikim shvatanjem," Wallerstein misli da etnike "real-
nosti II prikrivaju klasni sukob, pa (doputajui ipak da ta hi-
poteza nikad nije mogla da bude verifikovana ) postulie da
bi etnika pripadnost (kao i pripadnost verskoj, rasnoj ili
kastinskoj grupi), budui da joj je funkcija da sakrije stvar-
ne klasne razlike, mogla ieznuti ako bi drutveni uslovi
ukinuli klasne antagonizme koji poivaju u njenoj osnovi.
Ali, ono to treba analizirati jeste upravo "intrinsina" dvo-
smislenost pojmova rase, etnije i nacije, te njihovo proizvo-
enje kao istorijskih naina izgradnje pojma naroda, koje
odgovara razliitim strukturama svetske ekonomije. Za
Wallersteina je etnika grupa, poput rase ili kaste, varijetet
"statusne grupe" koja, na osnovu identiteta izgraenih na
viziji prolosti, istie zahteve za vlau u sadanjosti. Ona
14 Ovo shvatanje Gellnei(1983) ironino naziva "teorijom po-
grene adrese": "Kao to ekstremistiki iitski muslimani tvrde da
se arhanel Gavrilo prevario kada je poruku namenjenu Aliju
predao Muhamedu, marksisti u osnovi vole da veruju da su istorij-
ski duh ili ljudska svest poinili neoprostivu glupost. Prvobitna po-
ruka obraala se klasama, ali ju je pota, grekom, prosledila na-
cijama" (str. 183).
122 Definicije i shvatanja etniciteta
predstavlja "spajanje osoba na osnovu afiniteta koji mitski
prethodi dananjoj ekonomskoj i politikoj sceni, te izraa-
va zahtev za solidarnou koja prevazilazi grupe definisane
u terminima klasa i ideologije (u: Balibar i Wallerstein,
II
1988, str. 258).
U skladu s tim pristupima, izmeu rase i etniciteta ne
treba praviti bitnu razliku, izuzev moda, kao to misli Bo-
nacich (1980), u geografskom pogledu: kada je o rasi re,
populacije bi se distribuirale po kontinentima, dok bi se, s
obzirom na etnicitet, one distribuirale u nacionalnim okvi-
rima, ali su oba procesa izazvana nejednakim razvojem ka-
pitalizma u svetskim razmerama. Ipak, po tom autoru, ne-
ma etniciteta kao takvog" ve samo njegovih oblika koji
II
imaju razliita znaenja budui da su im klasni koreni razli-
iti. Nacionalizam i poziv na etniku solidarnost izviru iz
protekcionistike reakcije kada je re o nacionalnim radni-
cima, a iz oslobodilake borbe protiv ugnjetavanja, kada su
na stvari kolonizovani radnici.
5. Etnicitet kao kulturni sistem:
neokul turalistiki pristupi
"Neokulturalistikim" emo nazvati pristupe razliitih
autora koji se, iako kulturnim aspektima etniciteta pridaju
sredinje mesto, radikalno suprotstavljaju tradicionalnim
shvatanjima kulture kao integrisanog totaliteta, ili pak kao
skupa opisivih crta. Znaajem koji pridaju simbolikoj de-
latnosti II kojoj se etnicitet po sebi i sastoji, ti pristupi se e-
stoko suprotstavljaju instrumentalistikimteorijama, ali isto
tako radikalno odbacuju i esencijalizam primordijalistikih
teorija.
Teorije o etnicitetu 123
Brojni autori (Aronson, 1976; De Vos, 1975; Deshen,
1974; Epstein, 1978; Simon, 1979) posmatraju etnicitet, bar
delimino, kao kulturni sistem koji pojedincima omoguuje
da odrede svoje mesto u irem drutvenom poretku. Zadr-
aemo se posebno na pristupima koje su razvili Drum-
mond i Eriksen: kulturnu dimenziju obojica stavljaju II a-
rite teorije etniciteta. Etnicitet se ovde posmatra kao pro-
ces kojim ljudi, kroz kulturne razlike, saoptavaju jedni
drugima ideje o ljudskoj distinktivnosti i pokuavaju da re-
e probleme znaenja.
Analiza etniciteta koju predlae Drummond poiva na
njegovom shvatanju kulture kao "meusistema". Po analo-
giji s kreolistikom lingvistikom koja jezik poima kao skup
transformacionih pravila u jezikom kontinuumu, Drum-
mond kulturu shvata kao kontinuum koji odlikuju unutra-
nja varijacija i promena. U skladu s tim modelom, etnicite-
tu se pristupa kao simbolikom sistemu, to jest skupu ideja
II
koje vre prinudu u smislu razlikovanja izmeu 'mene' i
'drugih', to prua osnovu za delovanje i tumaenje delova-
nja drugog" (Drummond,1980, str. 368). Etnike kategorije
su simboli iji sadraj varira s obzirom na razliite situacije,
ali uzeti zajedno oni tvore sistem meusobno povezanih
znaenja. Shodno tom pristupu, ne postoje a priori definisa-
ne etnike grupe ve promenljiv sistem etnikih kategorija
koje imaju znaenje samo zahvaljujui injenici da ih defini-
u i koriste ljudi koji imaju zajedniko razumevanje i oeki-
vanja u pogledu osnovnih razlika meu lanovima njihovog
drutva. Prvotna stvarnost etniciteta nahodi se u kulturnom
okviru (meusistemu), u kojem se ona realizuje kao znae-
njem nabijeno saoptavanje razlike. Prema tome, predmet
istraivanja oznaen etnicitetom jeste rasvetljavanje kultur-
nog sadraja i odnosa meu etnikim kategorijama stavlje-
nim u pogon u jednom meusistemu. Problem istraivanja
124 Detinicije i shvatanja etniciteta
nije saznati "kako lanovi grupe X vide lanove grupe Y i
na koji nain prema njima postupaju", nego "kako ljudi de-
finiu i identifikuju 'iksovstvo' ili 'ipsilonstvo' " (str. 366).
Na isti nain, Eriksenova definicija etniciteta izvedena
je iz njegovog shvatanja kulture, koju on - ?r~uzil~ajui
Giddensov pojam dvostrukosti strukture - defIlll.se nJen~~
dvostrukom prirodom: kultura je vid konkretne mterakcI.~e
i u isti mah znaenjski kontekst te iste interakcije; ona .le
~a delu u lj~dskim ~dnosima i, istovremeno, u~lov ~o~~te
odnose ispunjava znaenjem. Witgensteinov pojam jezike
igre, definisane kao "intersubjektivno polje povez.ano s p~-
sebnim kontekstom koje pojedinci reproduku u interakci-
ji", upotrebljen je ovde da bi bio obj~njen lok~lni ~ kon-
tekstualizovani karakter kulture shvacene kao proizvod-
nja i reprodukcija zajednikih znaenja". Kao osobeno tu-
maenje sveta, ono to sebi predstavljamo kao "k~lturu"
naueno je i interiorizovano, ali i - na osnovu pravila pre-
voenja i konverzije - povezano s drugim sistemi~n~ pode-
snosti. U tom svetlu, na etnicitet se gleda kao na IdIOm _pu-
tem kojeg bivaju saoptene kult~rne ra~like. ~l ~ontek;tl1~a
koji variraju u skladu sa stupnjem zajednikih znaeenja.
Nemamo, dakle, posla s etnikim grupama ve s meuet-
nikim kontekstima u kojima akteri u interakciji pribegava~
ju jezikim igrama koje, ve zavisn~ od s~t.uacije, mogu b~~l
jednoobrazne, meusobno preklopljene !h pak ~es~m,~rl~l~
veo Eriksenov postupak je istovremeno interakcionistiki l
kulturalistiki. On je interakcionistiki zato to osobena
shvatanja sveta na koja se pojedinci poziv~ju ~,m,eukul-
turnim odnosima ne postoje nezavisno od situacija mterak-
cije u toku kojih im, predlauI. j~~n~ ?rugim~ jezike, i~~:,
pojedinci pribegavaju. KulturahstIckI Je ~at? sto ~e. ~ _Jezlc-
kim igrama akteri pozivaju. na odg?varaJuce. de~mlcIJe po-
desnih struktura znaenja sveta, to Jest na pojedine kulture
Teorije o etnicitetu 125
shvaene u smislu bliskom onom koji Geertz daje tom izra-
zu, naime na kulture kao kontekste koji omoguavaju razu-
mevanje situacija i dogaaja (Eriksen, 1991).
6. Etnicitet kao oblik drutvene interakcije
Osporavanje primordijalizma od strane interakcionisti-
kih teorija odnosi se pre svega na injenicu da etnicitet ne
samo to nije svojstvo inherentno pripadnosti, odmah po ro-
enju steeno jednom za svagda, nego je kontinuiran proces
dihotomizacije izmeu lanova grupe i autsajdera, koji zah-
teva da bude izraen i potvren u drutvenoj interakciji.
Pristup Fredrik Bartha
Ne ulazei u detalje problematike etniciteta koju je raz-
vio Barth (vid. u Prilogu njegov najznaajniji tekst o tom pi-
tanju), zadraemo se ovde na najveem doprinosu njego-
vog teorijskog razmiljanja, koji se sastoji u stavljanju na-
glaska na generativne i procesualne aspekte etnikih grupa.
One se ne posmatraju kao konkretne grupe nego kao tipovi
organizacije zasnovani na dodeljivanju i samopripisivanju
pojedinaca pojedinim etnikim kategorijama. Nasuprot kla-
sinim etnolokim pristupima koji pretpostavljaju stabilnost
sociokulturnih entiteta definisanih kao "etnike grupe", a
promenu problematizuju kao posledicu pozajmice ili akul-
turacije, Barthov pristup pretpostavlja kulturni kontakt i po-
kretljivost ljudi, te javljanje i opstajanje etnikih grupa pro-
blematizuje u svetlu jedinica koje je mogue identifikovati
odravanjem njihovih granica: To izokretanje problematike
stavlja u sredite analize procese kategorijalnog pripisivanja
i interakcije: ukoliko postojanje etnikih grupa zavisi od
126 Detinicijc i shvatanja etniciteta
odravanja njihovih granica, valja saznati na koji nain bi-
vaju proizvedene i odravane dihotomizacije izmeu lano-
va i autsajdera, te razabrati njihovo dejstvo na stvarno po-
naanje. S te take gledanja, osnovni problem koji etnicitet
postavlja odnosi se na generativne uslove javljanja etnikih
distinkcija i njihovo povezivanje s kulturnom varijabilno-
u. Takvo stanovite omoguuje da se preduzme kompara-
tivno istraivanje u kojem se ne porede tipovi etnikih gru-
pacija nego tipovi drutvene organizacije kulturnih razlika.
Posmatrajui etniku grupu s gledita pripisivanja kate-
gorija "mi" i "oni", etnicitet Barth predstavlja kao organi-
zacioni proces koji se, s analitikog stanovita, ne moe a
priori i po definiciji razluiti od drugih oblika kolektivnih
identiteta. Naglasak stavljen na granice ostavlja pojmu et-
niciteta njegovu ukotvljenost u pojmu grupe, ali podvlai
njegovu procesualnu dimenziju. Etnicitet garantuje stvarno
jedinstvo grupe u istoj meri u kojoj pretpostavlja da je ona
vrsto ustrojena (corporate). Osobenost etnike drutvene
organizacije potie iz uloge koju u njoj igraju kulturni kon-
trasti, ali ta uloga se ne moe odvojiti od procesa ispolja-
vanja identiteta. Ti su procesi organizacioni upravo utoliko
to ne zavise od psihologije pojedinaca nego od ustrojstva
scenskih prostora i spoljanjih radnji koje pojedinci obav-
ljaju jedni u odnosu na druge. Upravo u tom prostoru kul-
turna svojstva poprimaju ekspresivnu vrednost (pa, dakle,
mogu biti i visoko selektivna), ali ne kao indikatori subjek-
tivne, naime neizrecive stvarnosti, ve kao zahtev pojedin-
ca da se o njemu sudi kao o "odreenom tipu osobe" , to je
javno izraen zahtev koji trai da bude i javno overen i po-
tvren, pa prema tome pretpostavlja postojanje jednog za-
jednikog konvencionalnog idioma.
Ovde smo odluili da prednost damo interakcionisti-
kom itanju Barthovih stavova, koje nije i jedino mogue
Teorije o etnicitetu 127
tumaenje njegovih gledita. Hannan (1979) ga, na primer,
koristi da bi razvio ekoloku teoriju meugrupne kompeti-
cije. Uopte govorei, ini se da Barthovo delo u celini, po-
sveeno izuavanju uspostavljanja organizacionih oblika
(meu kojima i etnike grupe), kombinuje, u stvari, dva
pristupa: s jedne strane, interakcionistiki, o kojem svedoe
autorova uzgredna pozivanja na Goffmana, te s druge, onaj
koji u prvi plan stavlja individualno delanje." Perspektive
koje analizi etniciteta on zacrtava mogu se razvijati u pome-
nuta dva pravca, kao to potvruju studije sluaja koje su u
ovde navoenoj knjizi izloili njegovi saradnici. Neke od
njih, poput Eidheimove, jasno su upravljene u pravcu gof-
manovskog pristupa etnikoj interakciji, dok se druge, kao
to je Knutssonova, zapuuju u pravcu instrumentalistikog
gledanja na etnicitet. Bilo kako bilo, izvesno je da bogat-
stvo i sloenost Barthovih analiza etnikog fenomena ote-
avaju klasiranje tog autora u samo jednu teorijsku struju.
In terakcioni pristup
U ovu rubriku mogue je svrstati dva tipa pristupa, od
kojih jedan vie stavlja naglasak na postupke klasifikovanja
i kategorizacije koji upravljaju procesima interakcije, dok
drugi, nadahnut vie Goffmanom, panju poklanja pre sve-
15 O smislu te suprotnosti, vid. Our (1989, str. 49): "Pristup
koji kao osnovnu jedinicu socijalne analize ne uzima individualno
delanje naziva se interakcionistikim. Pod individualnim delanjem
podrazumevam delanje kao jedan od entiteta koji se kao predika-
ti mogu pripisati pojedinanom subjektu posmatranom kao in-
stanca koja nije u potpunosti liena mogunosti da donosi odluke.
Nasuprot tome, interakcionistiki pristup zakljuuje u terminima
recipronih delanja, to jest delanja koja jedna druge determiniu
u sledu svojih situiranih javljanja". \,
128 Definicije i shvatanja etniciteta
ga pogaanju oko drutvenih statusa i strategijama vladan-
ja utiscima. . v.
_ Prvi pristup, koji su pedesetih godina nairoko razv~h
istraivai u Rhodes-Livingstone Institute, naglasak stavlja
na operacije klasifikovanja i kategorizacije kOjiI?a e.t?icit~t
odgovara. Ovaj potonji nije definisan kao kvalitet Ih svoj-
stvo koje ishodi iz pripadnosti odreenoj grupi nego kao sa-
znajna sposobnost kategorizacije koja se izvodi ~a. ~sn?vu
kulturnih simbola. Etnicitet se posmatra kao u sutmi dina-
mika kategorija, budui da se definicije "nas" i "njih" ne-
prestano prekomponuju kako bi u situacijama drutvene
promene unele reda u interakcije do k?jih.?olazi za~val~.u-
jui mikrosocijalnim procesima (kolonizacija, urbanizacija,
migracije). Kognitivistiki pristup zanima se pre svega za
"domorodaki model" etniciteta. Ovaj je, pre svega, zdra-
vorazumska konstrukcija koja omoguuje razumevanje ljud-
skog delanja. Analiza se usredsreuje na pr.oi~vodnju i up~-
trebu etnikih naziva, ija se struktura opisuje kao kogm ...
tivna mapa pomou koje se u vieetnikim situacijama ak-
teri orijentiu u svojim interakcijama.
U svom izuavanju plesa kale1a, Mitchell pokazuje na
koji nain tribalizam predstavlja sred~tvo klasifika.cije k~je
Afrikancima iz Koperbelta omoguuje da shvate l osmisle
sloenost i raznorodnost urbanog iskustva. Drutvene od-
nose meu Afrikancima u urbanim podrujima obeleava
tenja za svoenjem krajnje raznovrsnosti plemena na mali
broj kategorija unutar kojih su razlike izbrisane ..Kao urba-
ni i savremeni fenomen, tribalizam ne reprodukuje plemen-
ske strukture nego se sastoji u uzajamnom razvrstavanju
urbanizovanih Afrikanaca u iroke etnike kategorije koje
pojedincima omoguuju da definiu situaciju i poeljan tip
ponaanja u meusobnim odnosima (Mitchell, 1956).
Teorije o etnicitetu 129
Pijani prostor u indijskim gradovima, koji je opisao
Berreman, prua jo jedan primer situacije u kojoj etnika
raznovrsnost i bezlini i instrumentalni karakter odnosa
svojstvenih urbanom ivotu zahtevaju specifine metode
definisanja, izraavanja i raspoznavanja identiteta znaaj-
nih u interakciji. N a selu se pojedinci meusobno ophode s
obzirom na znanje kojim raspolau u pogledu identiteta
drugog, a ovaj potonji nastaje zdruivanjern statusa izrae-
nog u bogatstvu, prestia i mesta u obrednoj hijerarhiji. U
gradu, pak, a naroito mi javnom mestu kao to je pijaca,
urbanizovani seljanin mora da, na osnovu suptilnih pokaza-
telja, krajnju raznovrsnost stranaca razvrsta u stereotipne
kategorije, te da prepozna koji su elementi individualnog
statusa (etniki, profesionalni, obredni ...) znaajni za takve
tipove interakcije (Berreman, 1975).
U skladu sa shvatanjem slinim Mitchellovom, etnicitet
Handelman poima kao kategoriju pripadnosti s obzirom na
koju bivaju definisana oekivanja u pogledu ponaanja,
kulturnih resursa i modela delanja lanova odgovarajuih
grupa. Etnicitet im prua elemente socijalne biografije koji
nude objanjenje njihove zajednike pripadnosti, kao i sup-
stancijalnosti i legitimnosti dotine kategorije, omoguujui
im u isti mah da se orijentiu prema drugim pojedincima
koji se poimaju ili kao blinji, ili pak kao ljudi druge vrste
(Handelman, 1977).
U tom pristupu, etniki identitet se definie kao zajed-
niki saznajni okvir koji slui kao vodi za orijentaciju u
drutvenim odnosima i u tumaenju pojedinih situacija. Et-
niki simboli i nazivi predstavljaju saznajne referentne ta-
ke kojima se manipulie II pragmatine svrhe zdravorazum-
skog poimanja, a akteri im pribegavaju kako bi potvrdili is-
pravnost svog ponaanja. Pridavanje odreenog etnikog
naziva ovom ili onom pojedincu omoguuje istovremeno da
130 Detinicije i shvatanja etniciteta
se njegovo ponaanje protumai u terminima razumljivim
svima onima koji dele isti skup kategorija etnike pripad-
nosti. Naime, etnika imena nikad nisu isto referencijalna
nego opisuju i tip socijalnog aktera s kojim se ima posla,
kao i prikladan odnos koji s njim treba imati u datom kon-
tekstu. Domoroci Iltorobo, primeuje Galaty, nisu naprosto
jedna grupa: oni su i "lovci", "sirotani", "podlonici". Ka-
da se u amerikom kontekstu govori o "Crnjama " ili Porto-
rikancima, zna se da se II isti mah govori i o neorganizova-
nim nekvalifikovanim radnicima koji obavljaju ravo plae-
ne poslove (Galaty, 1982; Glazer i Moynihan, 1975).
Kognitivistiki pristup stavlja snaan naglasak na kon-
trastnost etnikih kategorija. One postoje samo kao katego-
rije koje se javljaju zajedno u datom kontekstu. Kategorija
"katolik" se, primeuju Huguesovi, zavisno od konteksta,
suprotstavlja kategoriji "socijalista", "slobo.dni.mislilac" .~li
"protestant", pri emu svaka o~ tih alterna~~v~lh ka~e~o.f1Ja
prua u isti mah i kontekst u kojem kategorija katol~k Ima
osobeno znaenje. Na isti nain, Drummond pokazuje da su
etnike kategorije u Gijani shvatljive samo zahvaljujui kon-
tekstualnom znaenju koje su poprimile u gijanskom dru-
tvu. "Nema li se u vidu uzajamna interakcija etnikih kate-
gorija u gijanskom drutvu, ne moe s~.odgovor~t~navpita-
nje zato jedan Potugee (Portugalac) mje belac, 1l~zasto se
neko koga bi severnoameriki ili evropski posetilac sma-
trao Afroginejcem naziva Buck (ameriki Indijanac) (...)"
(1980, str. 366). Kategorije koje tvore jednu etni~u .ce~inu
stoje uvek u opreci jedne prema drugima, a nastajanje Jed-
ne kategorije izaziva i javljanje njoj pridruenih kategorija.
"Da bi nadenuli sebi odreeno etniko ime, seljani su se-
mantiki primorani da pribegnu nekom kontrast nom. e~ni-
kom imenu kako bi imenovali druge (...) Kada se koristi na-
ziv' Crnja', prua se kontekst koji prikladnim ini imena kao
Teorije o etnicitetu 131
to su 'belac' ili 'Meksikanac'" (Moerman, 1968, str. 161).
Prema Moermanu, kontrasnost etnikih kategorija ispolja-
va se na hijerarhizovanim taksonomskim nivoima, pri emu
svaka klasa ukljuuje jedinice koje i same imaju svoje kon-
traste na hijerarhijski niem nivou. Upotrebljeni distinktiv-
ni kriterijumi mogu varirati na svakom nivou kontrasta, ali
- po autorovom miljenju - nije nemogue i da se taj takso-
nomski oblik, koji na kognitivnom planu odgovara segmen-
tarnoj drutvenoj strukturi, nae posvuda (Moerman, 1965).
- Drugi pristup su uveliko razvili Lyman i Douglass
(1972, 1976). Tu se etnicitet posmatra kao element situacio-
ne definicije kojem akteri pribegavaju u toku svojih inter-
akcija. Daleko od toga da se akterima namee kao injeni-
ca drutvenog sveta koju treba prihvatiti takvu kakva je, et-
nicitet im se nudi kao sredstvo konstrukcije, manipulacije i
modifikacije stvarnosti. On je element izriitih ili preutnih
pogaanja o identitetu koja su uvek sadrana u drutvenim
odnosima. S tim u vezi postavljena je hipoteza da u toku
pomenutih pogaanja akteri nastoje da nametnu definiciju
situacije koja im omoguuje da preuzmu najpogodniji iden-
titet.
Izuavati etnicitet tada znai inventarisati repertoar ras-
poloivih identiteta u datoj vieetnikoj situaciji i opisati
znaajnost tih identiteta u razliitim situacijama kontakta.
Situaciona analiza etniciteta povezuje se s izuavanjem
proizvodnje i korienja naziva pomou kojih se lanovi vi-
eetnikih drutava identifikuju i meusobno razlikuju, kao
i s izuavanjem taktikih izbora i strategija kojima pribega-
vaju da bi u meuetnikim odnosima proli to je mogue
bolje. Meu tim taktikama pre svega treba pomenuti izme-
nu identiteta (identity switching), vladanje utiskom i alter-
casting procese koji omoguavaju dodeljivanje odreene
etnike uloge drugome.
132 Definicije i shvatanja etniciteta
U Eidheimovom izuavanju Laponaca na srean nain
bivaju kombinovani Barthova problematika etnikih grani-
ca i gofmanovski pristup prikazivanja sebe, koji se u B~:t~
hovim istraivanja nalazi samo u naznakama. Kada etniki
identitet predstavlja drutveni beleg, kao to je sluaj kod
laponskog stanovnitva u norvekim fjordovima, vladanje
utiskom namee se kao trajna preokupacija aktera. Tako
svakodnevni ivot Laponaca kao da se sastoji u nepresta-
nom redefinisanju situacija koje se javljaju, s jedne strane,
na javnoj, a s druge na intimnoj etnikoj sceni, pri emu
svaka od njih upravlja izborom interakcija, jezika i prikazi-
vanja sebe. Eidheimova analiza, oigledno nadahnuta Gof-
fmanovom teorijom "lica", pokazuje kako u sferi javne in-
terakcije Norveani i Laponci meusobno sarauju - prvi u
skladu's normom koju nalae taktinost, drugi pak shodno
strategiji prikrivanja belega - kako bi minimizovali znaaj
etnikih identiteta. U intimnoj etnikoj sferi odigrava se
"tajni ivot Laponaca" , s njegovim lingvistikim k~de~son~ i
osobenim temama konverzacije. To ustrajno manipulisanje
vremenom i prostorom ini deo tehnika koje omoguuju da
se inferiornost kojoj se ne moe umai u isti mah prikrije i
uini podnoljivom. Ali, u situaciji u kojoj javni odnosi nisu
neposredno organizovani s obzi~om. na e!nik~ statuse~ to
manipulisanje istovremeno doprinosi odravanju orgamza-
cionog znaaja etnikih granica (Eidhe~~, 1969). 'V
U posve drugaijem kontekstu kOJItvore ~eue~~lck~
odnosi u Nigeriji, Salamone i Swanson se, da bl analizirali
etnicitet plemena Kamberi, slue istim razlik?val_1je.m.izn:e-
u prikaza?og i stvarn~g "ja". K~o.i Laponcl.~oJe l~.lzuca~
vao Eidheim, Kamberi se ponasaju na razliit nacm, vec
shodno tome da li se interakcija zbiva u javnoj sferi kojom
dominiraju Hause, ili pak iza kulisa (back-st~?e) drutveno?
ivota, naime unutar njihove sopstvene etnike grupe. Ah,
Teorije o etnicitetu 133
nasuprot Laponcima, kontrolisanje utiska za njih se ne sa-
stoji u prikazivanju sebe kao punopravnih lanova drutva
nego u kultivisanju jednog stereotipa pokornosti i stidljivo-
sti koji u oima drugih grupa potkrepljuje njihovu reputaci-
ju glupavosti. Nepovoljan identitet ovde nije prikriven ne-
go biva iskorien kao fasada koja omoguuje da se izbegne
drutvena konfrontacija, tako to pred pripadnicima iste
etnike grupe ispoljava svojstva koja definiu ono to je "ui-
stinu" jedan Kamberi (Salamone i Swanson, 1979).
U jednom skoranjem istraivanju i sami smo pokazali
kako studenti poreklom iz Crne Afrike krue u Francuskoj
unutar i izmeu dve sfere interakcije, s kojima su povezani
specifini kodovi i norme interakcije. U javnoj sferi odvija-
ju se interakcije s lanovima lokalnog drutva u urbanom
(autobus, alter, ulica, prodavnica) i univerzitetskom pro-
storu (biblioteka, studentski restoran, uionica). U toj sferi,
interakcioni dogaaji zbivaju se u okviru statusa i institucija
veinskog drutva, ali smatra se da ti statusi nisu kategori-
jalno obeleeni. Ako rasni ili etniki identiteti ne utvruju
nikakvu prihvatljivu ulogu u okviru interakcija u javnoj sfe-
ri, njihovo isticanje - koje je takoe mogue - suoava pri-
padnika manjinske grupe s problemom igosanja i dovodi u
situaciju da vlada utiscima. U zatvorenoj Sferi interakcija
odvijaju se isprepletene aktivnosti koje podravaju in-gro-
up identitet. Tu krue dobra i vrednosti kao to su hrana,
muzika, ples - naime sve ono to se troi i razmenjuje samo
unutar pomenute sfere, a predstavlja snane izvore identifi-
kacije pojedinaca kao Afrikanaca i, II isti mah, sredstva sa-
optavanja signifikantnih razlika izmeu Afrikanaca (Pou-
tignat, Streiff-Fnart, Vollenweider, 1993).
U svom istraivanju jednog sirotinjskog kvarta u Birmi-
ngemu, S. Smith (1984) kombinuje vie interakcionih i situ-
acionih pristupa. Istraivanje se, jednim delom, odnosi na
134 Definicije i shvatanja etniciteta
znaaj rasnih i etnikih svojstava u percepciji kriminaliteta u
tom kvartu, a s druge strane na ulogu koju ta percepcija igra
u organizaciji drutvenog ivota. Tim putem autor poku~_va
da udovolji Mitchellovom (1974) nalogu u skladu s kOJIm
valja povezati dva nivoa analize: onaj koji se t~e percepcije
aktera i onaj, ne ba oigledan, koji se odnosi na borbu za
mo na osnovu poloaj a aktera u drutvenoj strukturi. N a
prvom nivou, otkrivene su pravilnosti u analizi ~it~acija ~
svakodnevnom ivotu i u strategijama uspostavljanja SOCI-
jalnih distanci koje se etnikim crtama koriste na selektivan
"nain. Znaaj rasnih svojstava doveden je u vezu s poga-
anjima koja su inherentna odnosima meu razliiti~ ulo-
gama karakteristinim za drutveni ivot u gradu. TaJ zna-
aj je povezan s postupcima iji je cilj da umanje rizike koji
iskrsavaju u drutvenom okruenju u kojem pripadnost po-
jedinim klasama ne prua nikakav simbolizam upotreb~jiv u
okolnostima koje se smatraju opasnim. N a drugom mvou,
transsituaciona stabilnost atribucija kao i stabilnost veze
uspostavljene izmeu rase i ~riminalite.t"a pripisa~e su spe-
cifinim uslovima nadmetanja za presti u tom trpu okru-
enja. Imajui u vidu injenicu da svima nije podjednako
dostupan pristup ekonomskim i politik~m .~esu~sima, p~-
menuta kompeticija ne zasniva se na kriterijumima domi-
nantnim u drutvenoj hijerarhiji nego na kriterijumima mo-
ralnosti povezanim s pojedinim stilovima ivota, pa otuda i
s definicijama" etnike drutvene asti" . ...
Nasuprot esencijalizmu primordijalistikih teo::J~, S~II?
ovim istraivanjima je zajedniko to to meuetniki afini-
tet povezuju sa simbolikim i drutvenim su~rotnos~ima
meu pojedinim grupama. Ono to je u grupnoj kultun ne-
izrecivo kao i oseanja etnike asti i vrstina veze meu
lanovi~a iste grupe,ovde se ne pojavljuju kao prvobitn~
injenice inherentne samoj etnikoj grupi nego kao resursi
Teorije o etnicitetu 135
koji bivaju iskorieni da bi se oduprlo neprijateljskom ili
nepouzdanom drutvenom okruenju.
Zakljuak
Problematika etniciteta, iskrsla iz kritike supstancijali-
stikih shvatanja grupa i etnikih identiteta, podlona je ra-
znovrsnom teorijskom uobliavanju i otvara perspektive za
meusobno oprena istraivanja.
Poev od sedamdesetih godina, rasprava o etnicitetu
urodila je obilnom literaturom koja, iako je u znaajnoj me-
ri obogatila empirijsko poznavanje meuetnikih situacija u
svim delovima savremenog sveta, ipak nije sve do danas
omoguila da bude doista izgraena jedna opta teorija o et-
nicitetu. Teorijska sukobljavanja meu istraivaima tiu se
uglavnom napora da se zasnuje ova ili ona posebna zamisao
o etnicitetu i obezvrede ostali pristupi, pri emu se svaka od
iznesenih teza moe osloniti na empirijske primere koji
omoguuju njeno potvrivanje i dokazuju da su konkurent-
ne teorije nemone da objasne ovu ili onu situaciju. Neki is-
traivai su pokuali da ovu pomalo besplodnu prepirku pre-
vaziu sugeriui da se uesnici u raspravi jedni drugima u
stvari suprotstavljaju imajui u vidu razliite fenomene, ili
pak razliite manifestacije etnikog fenomena. Connor
(1978) razobliuje pogubne posledice postupka koji se sa-
stoji u izjednaavanju ra~liitih tipova identiteta objedinju-
juim izrazom etnicitet. Sta je zajedniko, pita se A. Cohen
(1974b), simbolikoj i romantikoj etnikoj svesti tree ge-
neracije amerikih imigranata, s jedne, i manifestacijama
tribalizma u novostvorenim afrikim dravama, s druge
strane? ta je zajedniko etnicitetu koji se ispoljava u godi-
njem skupu, kakvom plesu ili razmeni poalica, s jedne, i
136 Definicije i shvatanja etniciteta

etnicitetu kakav izbija na videlo u Severnoj Irskoj? Ima li

sociolokog razloga sve ove pojave podvesti pod isti pojam?
Brojni autori danas prihvataju gledite da postoje razne vr-
v
ste etniciteta: tradicionalan i novi (Gumperz, 1989), inter-
akcioni i reaktivni (Hechter, 1976), stvarni i simboliki et- Dananje stanje rasprave o etnicitetu
nicitet (Gans, 1979; Mc Kay, 1982).
Dakle, iako je neosporno omoguio znaajan teorijski
napredak u konceptualizaciji etnikih grupa, pojam etnici-
teta ipak ostavlja izvestan broj nedoumica koje se, po na-
em miljenju, ne tiu toliko raznovrsnosti pojava koje on 1. Tekovine
pokriva koliko temeljnih pojmovnih nesuglasica prikrivenih
ispod prividne teorijske saglasnosti postignute u borbi pro- Uprkos meusobnim razlikama, savremena istraivanja
tiv primordijalizma. Objanjenje i razjanjenje tih nesagla- o etnicitetu poivaju na minimalnoj osnovi zajednikih teo-
snosti ne vodi toliko meusobnom suprotstavljanju pome- rijskih tekovina koje su proistekle iz sveopte kritike pri-
nutih uenja koliko razaznavanju istraivakih problema i mordijalistikog gledita. Meu tim tekovinama najznaaj-
teorijskih i metodolokih izbora na koje u sadanjoj raspra- nije je prvenstvo koje se pridaje relacionim i dinamikim
vi o etnicitetu pomenuta uenja upuuju. aspektima etniciteta.

Relacioni pre negoli esencijalni

karakter etnikih identiteta

Uopte govorei, teorije o etnicitetu stavljaju naglasak

na injenicu da se mi izgrauje nasuprot njima" . Sada svi
II II II

istraivai uveliko prihvataju Murphyjevu (1964) tvrdnju po

kojoj pripadnost nekoj grupi podrazumeva postojanje jedne
kategorije iskljuenih. 1 Etnicitet je, po definiciji, "J anus s

l Ovu ideju izneo je ve Benveniste: "U ranijim razdobljima,

svaki naziv etnikog karaktera bio je diferencijalni i opozicioni. U
imenu koje jedan narod sebi nadeva poiva, ispoljena ili prikrive-
na, namera da se razlikuje od susednih naroda, da istakne onu su-
periornost koja se ogleda u posedovanju jednog zajednikog i ra-
zumljivog jezika" (Benveniste, 1969, str. 368).
138 Dananje stanje rasprave o etnicitetu
dva lica" (Cornaroff, 1987) koji, u isti mah kada istie jedno
kolektivno "ja", porie ijednog kolektivnog "drugog", Nje-
gova osnovna karakteristika ogleda se u javljanju svesti o
odvojenosti i oblicima interakcije koji mogu iskrsnuti samo
u zajednikom drutvenom kontekstu (Salamone iSwanson,
1979; Cohen, 1974b, XI), to Albera (1992) navodi da istak-
ne kako, s gledita etniciteta, nema stranca bez njegova SUM
II
seda Prema tome, ono to treba istraivati nije toliko et-
II.
nika grupa koliko "drutvena ili istorijska matrica koja se
neprestano menja (Moerman, 1994), odnosno "lanci dru-
II
tava" (Amselle, 1900) iz kojih iskrsavaju inioci etniciteta.
Taj relacioni aspekt je od sutinskog znaaja u interakci-
onistikim teorijama, ali je - zahvaljujui sredinjem znaa-
ju koji oni pridaju etnikoj kompeticiji i konfliktu - snano
istaknut i u mobilizacionistikim pristupima: etnicitet se ne
ispoljava u stanjima izolovanosti ve, naprotiv, upravo in-
tenzifikacija interakcija svojstvenih modernom svetu i ur-
banom univerzumu dovodi do pojave etnikih identiteta.
Prema tome, izvor etniciteta ne poiva u kulturnoj razlici
nego u kulturnoj komunikaciji koja, kroz simbole razumlji-
ve kako insajderima tako i autsajderima, omoguuje uspo-
stavljanje granica meu pojedinim grupama (Schildkrout,
1974). Relacioni aspekt etnikih identiteta podrazumeva
takoe da etniki identitet moe postojati samo kao "nu-
no svesna predstava u semantikom polju u kojem funkci-
oniu sistemi opozicije" (Oriol, 1986).
Dinamiki pre negoli statiki karakter etniciteta
Veina savremenih autora odbija da u etnicitetu vidi
drutvenu injenicu obdarenu univerzalnim i nepromenlji-
vim znaajem, ve ga radije definiu kao "varijablu" (Co-
hen, 1974b), ili "rezervnu drutvenu strukturu" (Drum-
Teorije o etnicitetu 139
mond, 1980), koju akteri mogu ali i ne moraju da aktiviraju.
Drugaije reeno, etnicitet ne biva definisan kao kvalitet ili
svojstvo inherentno povezano s odreenim tipom pojedina-
ca ili grupa, ve kao oblik organizacije ili princip podele
drutvenog sveta iji se znaaj moe menjati u razliitim
epohama ili situacijama. Za veinu savremenih autora - ko-
ji etnicitet shvataju bilo kao tip drutvenog delanja (uvebe-
rovskom smislu ponaanja smisaono orijentisanog prema
drugome), bilo kao nain organizacije drutvenih odnosa -
njegov su sadraj, ba kao i znaenje, podloni promenama
i redefinisanju. Kao to primeuje Armstrong, taj dinamiki.
aspekt etniciteta tesno je povezan s njegovim relacionim
karakterom: "Pristup koji insistira na granicama (onakav
kakav je razvio Barth) jasno implicira da je etnicitet splet
promenljivih interakcija pre negoli bitna komponenta dru-
tvene organizacije" (Armstrong, 1982, str. 6).
2. Sporne take II raspravi
Poto su se saglasili u pogledu ovih osnovnih pitanja, da-
nanji istraivai etniciteta razilaze se u nekoliko teorijskih
pravaca u kojima se obnavlja suprotnost izmeu, s jedne
strane, objektivistikih i subjektivistikih, a s druge, materi-
jalistikih i idealistikih shvatanja.
Etnicitet kao politiki fenomen nasuprot
etnicitetu kao simbolikom procesu
U ovom pogledu, rasprava se zapodeva izmeu autora
koji prvenstvo pridaju objanjenjima etniciteta zasnovanim
na klasnim i statusnim odnosima, kao i odnosima moi, s
jedne strane, te - s druge - onih autora koji smatraju da
 Bibliografija

Adamic L., A Nation of Nations, New York, Harper and

Row, 1944.
Aksin B., State and Nation, London, Hutchinson, University
Library, 1964.
Alba R. D., The twilight of ethnicity among American Catho-
lies of European ancestry, Ann. Am. Acad. Polit. Sac. Sci., 1981,
454, str. 86-97.
- Ethnic Identity. The Transformation of White America,
Yale University Press, 1990.
Alber J. -L., Mtissage et verrouillage ethnique a lile Mauri-
ce: emplois dune notion et pratiques sociales, u: J. -L. Alber et
al (ured.), Metissages, t. II, Universite de la Reunion, L' Harmat-
tan, 1992, str. 83-94.
- Emploi de la pense et pensee mode demploi en contexte
inter-ethnique, u: J. Hainard i R. Kaehr (ured.), Si. .. Regards sur
le sens commun, Neuchatel, Musee dethnographie, 1993, str. 89-
114.
Amselle J. -L., L'ethnicite comme volonte et comme re-
presentation: a propos des Peul du Wasolon, Annales ESC, mart-
april 1987, br. 2, str. 465-489.
- Logiques metisses. Anthropologie de Tidentite en Afrique
et ailleurs, Pay ot, 1990.
Amselle J. -L. i M'Bokolo E. (ured.) Au coeur de I ethnie. Et-
hnies, tribslisme et Etat en Atrique, La Decouverte, 1985.
 262 Bjbjjografija
Anderson B., lmagined Communities: Reflections on the e n,
gin and Spread olNationalism, London, Verso, 1991.
Arens W., The Waswahili: the Social History of an EtIlII"
Group, Atrice, 1975, vol. 45, br. 4, str. 426-437.
Armstrong J. A., Nations betore Nationalism, The Universit \
of North Carolina Press, Chapel Hill, 1982.
Aronson D., Ethnicity as a Cultural System: an Introducto: \
Essay, u: Henry (ured.), Ethnicity in the Americas; The Hanu.
Monton, 1976, str. 9-19. L Beaud S. i Noiriel G., Pens er "lintegration"
Balandier G., Sociologie actuelle de I'Atrique noire, Pan-
PUF, 1963 (2. izd.).
Balibar E. i Wallerstein L, Race, nation, classe, les identitc-
smbigues, La Decouverte, 1988.
Ballis Lal B., Perspectives on Ethnicity: Old Wine in Ne\\
Bottles, Ethnic and Racial Studies, 6, 2,1983, str. 154-173.
Banton M., Sociologie des relations raciales, Paris, Payot
1971.
- Choosing our Relations, Times Littersry Supplement, 6. fl'
bruar 1975, str. 145.
- Racial and Ethnic Competition, Cambridge Universit \'
Press, 1983. . (ured.), Ethnomethodology
Barth F., Competition and Symbiosis in North East Baluchi
stan, Folk, vol. 6, br. 1,1964.
- Models ot Social Organization, Royal Anthropological In
stitute of Great Britain and Ireland, Occasional Papers, br, 23.
1966.
- Introduction, u: F. Barth (ured.), Ethnic Groups and Boun-
daries: The Social Organization oi Culture Difference, Ber-
gen/Oslo, Universitetsforlaget, London, George Allen and Un-
win, 1969, str. 9-38.
- Pathan Identity and its Maintenance, u: F. Barth (ured.), El-
hnic groups and boundaries: The Social Organization of Culture
Diiterence, Bergen/Oslo, Universitetsforlaget, London, George
Allen and Unwin, str. 116-134.
- Problems in Conceptualizing Cultural Pluralism, with Illu-
strations from Somar, Oman, u: D. Maybury-Lewis (ured.), The
Teorije o etnicitetu 263
PTOSpeC{stor Plural Societies, Proceedings of The American Et-
hnological Society, 1984, str. 77-87.
Basham R. i De Groot D., Current approaches to the anthro-
pology of urban and complex societies, American Antbropolo-
gist, 1977, 79, 2, str. 414-440.
Bazin J., A chacun son Bambara, u: 1. -L. Amselle i E. M'Bo-
kolo (ured.), Au coeur de l ctbnie. Ethnies, tribalismc el tat en
Atrique, La Decouverte, 1985, str. 87-127.
des immigres,
Hommes et migrations, br. 1133, juni 1990, str. 43-53.
Bell D., Ethnicity and Social Change, u: N. Glazer i D. P.
Moynihan (ured.), Ethnicity, The01Y and Experience, Cambrid-
ge, Mass., Harvard University Press, 1975, str. 141-174.
Bell W. i Freeman W. (ured.), Ethnicity and Nation building:
Comparative International and Historical Perspectivcs, Beverly
Hills, California, Sage, 1974.
Bennet J. (ured.), The New Ethnicity. Perspectives fi-om Et-
hnology, St Paul, Minn., West Publish., 1975.
Benson D. i Hughes 1. A., Method: evidence and inference -
evidence and inference for ethnomethodology, u: G. Button
and the Human Sciences, Cambridge
University Press, 1991, str. 109-136.
Bentley G. C, Ethnicity and Practice, Comparative studies in
society and history, 1987, vol. 29, br. 1, str. 24-55.
Benveniste E., Le vocabulaire des institutions indo-europeca-
nes, Paris, Editions de Minuit, 1969.
Berger S., Bretons, Basques, Seots, and Other European Nati-
ons, Journal oiInterdisciplinsry History, br. 3, 1972, str. 167-175.
Berrernan G., Bazar Behavior: Social Identity and Social 111-
teraction in Urban India, u: G. De Vos i L. Romanucci-Ross
(ured.), Ethnic identity: cultural contiauities and change, Palo-
Alto, Calif., Mayfield, 1975, str. 71-105.
Blauner R, Internal Colonialism and Ghetto Revolt, Social
Problems, br. 16, 1969, str. 393-408.
Blumer G., L 'emigrezione italiana in Europa, Milano, Ed.
Feltrinelli, 1970.
 264 Bibliografija
Body-Gendrot S., Ville et violence. L Irruption de nOUVe;J11I
acteurs, Paris, PUF, 1993.
Body-Gendrot S. i Schain M. A., National and Local Politic-
and the Development of Immigration Policy in the United Stak,
and France: a Comparative Analysis, u: D. L. Horowitz i G. NIII
riel (ured.), Immigrants in two democraties: French and Ameri
can Experience, New York University Press, 1992, str. 411-438.
Bogoras W., The Chuckchee. Anthropological Memoir,
American Museum of Natural History, vol. II, New York, 19()4
1909.
Bonacich E., A Theory of Ethnic Antagonism: The Split J .;1
bour Market, American Sociological Review, vol. 37, br. 5, 1972.
str. 547-559.
- Class Approaches to Ethnicity and Race, The Insurgent S(I
ciologist, vol. X, br. 2, 1980, str. 9-23.
Borris W. D., The cultural Integration of Immigrants, Paris.
Unesco, 1959.
Bourricaud F., Indian, Mestizo and Cholo as Symbols in the
Peruvian System of Stratification, u: N. Glazer i D.P. Moynihan
(ured.), Ethnicity, Theory and Experience, Cambridge, Mass,
Harvard University Press, 1975, str. 350-387.
Brass P., Ethnicity and Nationality Formation, Ethnic.ity. br
3, 1976, str. 225-241.
- Elite Groups, Symbol Manipulation and Ethnic Identity
among the Muslim of South Asia, u: D. Taylor i M. Yapp (ured.),
Political Identity of South Asia, London, Curzon Press, 1979, str.
35-37.
- Ethnicity and Nationalism. Theory and Comparison, Lon-
don, Sage Publications, 1991.
Brass P. i Van den Berghe P. L., Ethnicity and Nationalism in
World Perspective, Ethnicity, br. 3, 1976, str. 197-201.
Broom L. i Kitsuse J. L, The Validation of Acculturation: a
Condition to Ethnic Assimilation, American Anthropologisl,
1955, vol. 57, str. 44-48.
Brubaker R., De I'imrnigre au citoyen, Actes de la recherche
en sciencas sociales, br. 99, sept. 1993, str. 3-25.
Teorije o etnicitetu 265
Bulletin de rAFA, br. 5, april 1981.
Burgess E., The Resurgence of Ethnicity, Ethnic and Racial
Studies, vol. l, 1978.
Castles S. i Kosack G., Immigrant Workers and Class Structu-
re in Western Europe, London, Oxford University Press, 1973.
Chretien J. -P., Dimension historique de lethnicite en Afri-
que, u: J. -P. Chretien i G. Prunier (ured.), Les ethnies ont une hi-
stoire, Paris, Karthala-ACCT, 1989, str. 5-14.
Cohen A.o Custom and Politics in Urban A1iica, London, Ro-
utledge and Kegan Paul, 1969.
- Two-dimensionsl Man: An Essay on the Anthropology al
Power and Symbolism in Complex Society, Berkeley. University
of California Press, 1974a.
Cohen A. (ured.), Urban ethnicity, London, Tavistock, 1974b.
Cohen R, Ethnicity: Problem and Focus in Annhropology,
Annual Review o/Anthropology, vol. 7, 1978, str. 379-403.
Comaroff J. L., On Totemism and Ethnicity, Ethnos, 21, br. 3-
4, 1987, str. 301-323.
Connor W., Nation Building or Nation-Destroying, World po-
litics, 24, 1972, str. 319-355.
- The Politics of Ethnonationalism, Journel otInternstionsi
Attsirs, 27, L 1973, str. 1-21.
- Ethnonationalism in the First World: The Present in Histo-
rical Perspective, u: M. Esman (ured.), Ethnic conflict in the We-
stern world, Ithaca and London, Cornell University Press, 1977,
str. 20-45.
- A Nation is a Nation, is a State, is an Ethnic Group, is a ... ,
Ethnic and Racial Studies, 1, 4, 1978, str. 377-400.
- Beyond reason: the nature of the ethnonational bond, Et-
hnic and Racial Studies, vol. 16, br. 3, juli 1993, str. 373-389.
Coulon c., French Political Science and Regional Diversity,
Ethnic and Racial Studies, vol. 1, br. 1, januar 1978, str. 80-99.
Coulon A., L Ecole de Chicago, Paris, PUF, "Que sais-je?",
1990.
Crispino J. A., The Assimilation ot Ethnic Groups, Staten
Island, New York: Migration Studies, 1980.
 266 Bibliogratij
b .
'a
Crowley J., Ethnicite, nation et contrat social, u: G. Delano. 'i
i P. A. Tagieff (ured.), Theories du nstionalisme, Paris, Edition
Kime, 1991. str. 178-218.
Daya B, The Nature of Pakistani Ethnicity in Industrial Citi.
in Britain, u: A. Cohen (ured. ), Urban ethnicity, Tavistock, 197,1
str. 77-118.
Delannoi G. i Taguieff P. A. (ured.), Theories du national,
sme, Paris, Editions Kime, 1991.
Deshen S., Political Ethnicity and Cultural Ethnicity in Isra. I
during the 1960s, u: A. Cohen (ured.), Urban etbnicity, London
1974, str. 281-309.
Despres L. (ured.), Ethnicity and Resource Competion in P//I
ral Society, The Hague, Mouton, 1975.
Deutsch K., Nationalism and Social Communication, Cam
bridge, Massachusettes and London, The MIT Press, 1962 (drugo
izd.). L
De Vos G., Conflict and Accomodation, u: G. De Vos i L. R(l
manucci-Ross (ured.), Ethnic Identity: Cultura/ Continuities and
Change, Palo-Alto, Calif., Mayfield, 1975, str. 5-41.
De Vos G. i Romanucci-Ross L., Ethnicity: Vessel of Mea
ning and Emblem of Contrast, u: G. De Vos i L. Rornanucci-Ros-,
(ured.), Ethnic identity: Cultural Coatinuities and Change, Palo
Alto, Calif., Mayfield, 1975, str. 363-390.
Dex S., The Use of Economists Models in Sociology, Ethnic
and Racial Studies, vol. 8, br. 4, 1985, str. 516-533.
Douglas M., How Identity Problems Disappear, u: A. Jacob
son-Widing (ured.), Identity: Personal and Socio-cultursl, Stoc-
kholm, Almqvist and Wiksell International, Atlantic Highlands
Humanities Press Inc., 1983, str. 35-46.
Douglass W. A. i Lyman S. M., L'ethnie: structure, processus
et saillance, Cahiers intcrnationsux de sociologie, vol. LXI, 1976.
str. 197-220.
Dozori J. -P., Les Bete: une creation coloniale, u: J. -L. Am-
seIle i E. M. M'Bokolo (ured.), Au coeur de l ethnic. Ethnies, tri-
balisme et etat en Afrique, La Decouverte, 1985, str. 49-85.
Teorije O etnicitetu 267
Drummond L., The Cultural Continuum: a Theory of In-
tersystems, Man, vol. 15, br. 2, 1980, str. 352-374.
- Ethnicity, "Ethnicity" and Culture Theory, Man (prepiska),
vol. 16, br. 4, 1981, str. 693-696.
Dubet F. i Lapeyronnie D., Les qusrtiets d exil, Paris, Seuil,
1992.
Durkheim E., De la division du travail social, Paris, PUF,
1973.
Eidheim H., Lappish Guest Relationships under Conditions
of Cultural Change, American Antbropologist, vol. 68, 1966.
- The Lappish Movement: an Innovative Political Process, u:
M. Swartz (ured.), Local-level Politics, Chicago, 1968.
- When Ethnic Identity is a Social Stigma, u: F. Barth (ured.),
Ethnic groups and boundaries: The social organization al culture
dittercnce, Bergen/Oslo, Universitetsforlaget, London, George
Allen and Unwin, 1969, str. 39-57.
Eisenstadt S. N., The sbsoiption o[immigrants, London, Ro-
utledge and Kegan Paul, 1954.
Eller J. D. i Coughlan R M., The poverty of primordialism:
the demystification of ethnic attachments, Ethnic and Racial Stu-
dies, vol. 16, br., april 1993, str. 183-202.
Emmanuel A., Unequsl Exchange: a Study ot' the Imperialism
ot Trsde, New York, Monthly Review Press, 1972.
Epstein A. L., Ethos and identity: three studies in ethnicity.
London, Tavistock Publications, 1978.
Eriksen T. H., The Cultural Context of Ethnic Differences,
Man, vol. 26, br. 1, 1991, str. 127-144.
Etienne B., L 'islamisme radical, Paris, Hachette, 1987.
Feldblum M., Paradoxes of ethnic politics: the case of Franco-
Maghrebis in France, Ethnic and Racial Studies, vol. 16, br. 1, ja-
nuar 1993, str. 52-74.
Ferdinand K., AJtleiIi1jestabilitet Blandt Nomeder i Ost-Alg-
hani stan, Paper submitted in advance for participants at the Wen-
ner-Gren Symposium on "Ethnic Groups", Bergen, 23-26. febru-
ar 1967.
268 BibliografIja
Fishman J. A., Language and ethnicity, u: H. Giles (ureu)
Language, Etfmicity and Inte/group Relations, London, New
York, San Francisco, Academic Press, 1977, str. 15-57.
Fontan F., Ethnismc. vcrs un netionslismc humsniteire, Nice
1961.
Fox G. (ured.), Netionslist ideologies and the production (II
national cultures, Washington, DC, American Anthropological
Association, 1990.
Francis E. K., The Nature of the Ethnic Group, Americsn Jo
umaI of Sociology, mart 1947, vol. 52, br. 5, str. 393-400.
-Tntcrethnic Relations. All essay in Sociological Theory, New
York, Oxford, Amsterdam, Elsevier, 1976.
Frank A. G., Capitalism and Undcrdevelopment in Latin
America, New York, Monthly Review Press, 1967.
Furnivall J. S., Netherlands India: A study otPlural Economy.
Cambridge, 1944.
Gahama 1. i Mvuyekure A., Jeu ethnique, idologie mission-
naire et politique coloniale, ll: J. -P. Chretien i G. Prunier (ured.).
Les ethnies ont une histoire, Paris, KarthaIa-ACCT, 1989, str.
303-324.
Galaty J. G., Being Massar, Being People of CattIe. Ethnic
Shifters in East Africa, American Ethnologist, 9(1), februar 1982.
str. 1-20.
Gambino R., Blood o/my blood, Garden City, NY, Anchor,
1975.
Gans H. J., Symbolic Ethnicity: the Future of Ethnic Groups
and Cultures in America, Ethnic and Racial Studies, 2 (1), 1979,
str. 1-20.
Garai L., Les paradoxes de la catgorisation sociale, Recher-
ches de psychologie sociale, 1981, br. 3, str. 131-141.
Geertz C, The Integrative Revolution. Primordial Sentiments
and Civil Politics in the New States, u: C. Geenz (ured.), Old soci-
eties, new states, New York, The Free Press, 1963.
Gellner E., Nations and Nationalism, Oxford, Basil Blackwell,
1983.
Teorije o etnicitetu 269
- Le nationalisme et les deux formes de la cohsion dans les
societes complexes, u: G. Delannoi i P. A. Taguieff (ured.), Theo-
ries du nationalisme, Paris, Editions Kime, 1991, str. 233-255.
Geschwender J., Racial stratiticstion in Ame/ica, Dubuque,
Iowa, William C. Brown, 1978.
Giles H. (ured.), Language, Ethnicity and Intergroup Relati-
ons, London, New York, San Francisco, Academic Press, 1977.
Gjessing G., Changing Lapps: A Study in Culture Relations in
Northemmost Norway, London School of Economics Mono-
graphs on Social Anthropology, br. 13, London, 1954.
Glazer N., Ethnic Groups in America: From National Culture
to Ideologie, u: M. Berger, T. Abel iC. H. Page (ured.), Freedom
and Control in Modem Society, Toronto, D. Van Nostrand Co.
Inc., 1954, str. 158-176.
- The Universalisation of Ethnicity, Encounter, februar 1975,
str. 8-17.
Glazer N. i Moynihan D. P., Beyond the Melting-Pot, Cam-
bridge, Mass., Harvard University Press and MIT Press, 1963.
Glazer N. i Moynihan D. P. (ured.), Ethnicity, Theory and
Experience, Cambridge, Mass., Harvard Univetsity Press, 1975.
Gleason P., American Identity and Americanization, u: W.
Petersen, M. Novak, P. Gleason (ured.), Concept ot Etbnicity.
The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge,
Massachusetts, London, 1982, str. 57-143.
Goering J., The emergence of ethnic interests: a case of seren-
dipity, Social forces, br. 49, 1971, str. 379-384.
Goffman E., The Presentation ot Self in Everydey Lile, New
York, Doubleday Anchor, 1959.
Gordon M., Assimilstion in stnericen liie, New York, Oxford
University Press, 1964.
- Human nature, class and ethnicityy, New York, Oxford Uni-
versity Press, 1978.
Gosselin G., Ethnicite au-dela, rgionalisme en deca, Cles, br.
1,1. semestar 1983, str. 15-21.
Grafmeyer Y. i Joseph L, L Ecole de Chicago. Naissance de
l cologie urbsine,Paris, Aubier, 1990.
 270 Bibliogretije
Greeley A., Ethnicity in the United States: a Preliminsry R(
connaissance, New York, Wiley, 1974.
Greeley A. i McCready W., The Transmission of Cultural HL'
ritages: The Case of the Irish and Italians, u: N. Glazer i D. I'
Moynihan (ured.), Ethnicity, Theory and Experience, Cambrid
ge, Mass., Harvard University Press, str. 209-235.
Griffin J. H., Black like me, New York, Signet, 1962.
Grillo R. D., The Tribal Factor in an East African Trade Uni
on, u: P. H. Gulliver (ured.), Tradition and Transition in Esst
Africa, London, Routledge and Kegan Paul, 1969, str. 297-321.
Guillaumin e, L 'ideologie raciste. Geaese et langage ectucl.
Paris, La Haye, Mouton, 1972, str. 115.
Guillaumin e i Poliakov L., Max Weber et les theories biora
ciales du XXC siecle, Cahiers intemstioneux de sociologie. vol
LVI, 1974.
Gumperz J., Engager la conversation. Introduction a la socio
linguistique interactionneJJe, Paris, Les Editions de Minuit, 1989.
Gusfield J., Tradition and modernity; misplaced polarities in
the study of social change, American Journal of Sociology, 72.
1967.
Gutkind P. (ured.), The passing of tribal man in Africa, Jour-
nal of Asian and African Studies, V, br. 1-2, 1970, str. 1-9.
Haaland G., Economic Determinants in Ethnic Processes, ll:
F. Barth (ured. ), Ethnic groups and boundaries: The social orga-
nization of Culture Difference, Bergen/Oslo, Universitetsforla-
get, London, Georg Allen and Unwin, 1969, str. 59-73.
Handelman D., The organization of ethnicity, Ethnic groups,
vol. 1,1977, str. 187-200.
Hannan M. T., The Dynamics of Ethnic Boundaries in Mo-
dem States, u: J. W. Meyer i M. T. Hannan (ured.), National De-
velopment and the World System. Educational, Economic and
Political Change, 1950-1970, Chicago and London, The Univer-
sity of Chicago Press, 1979, str. 253-275.
Hannertz U., Soulside: Inquiries into ghetto culture and com-
munity, New-York, Columbia University Press, 1969.
Teorije o etnicitetu 271
- Ethnicity and opportunity in Urban America, u: A. Cohen
(ured.), Urban ethnicity, London, Tavistock, 1974, str. 37-76.
Hansen M. L., The Problem ot the Third Generation Immi-
grant, Rock Island, III, Augustana Historical Society, 1938.
Hechter M., The political economy of ethnic change, Ameri-
can Journal o/Sociology, 1974,79, str. 1151-1178.
- Internal Colonialism: the Celting Hinge in British National
Development, 1536-1966, Routledge and Kegan Paul, London,
1975.
Hechter M., Ethnicity and industralization: on the proliferati-
on of the cultural division of labor, Ethnicity, 3, 1976, str. 197-
201.
- Response to Cohen: Max Weber on ethnicity and ethnic
change, American .TournaI otSociology. 1976, 81, br. 5, str. 1162-
1168.
- Lc colonialismc interne "revu et corrige ", PIUJiei, br. 32,
1982, str. 119-128.
Henry (ured.), Ethnicity in the Americas, The Hague, Mou-
ton, 1976.
Heraud G., Peuples ct langues d Europe, Paris, Denoel, 1968.
Herzog H., Ethnicity as a product of political negotiation: the
case of Israel, Ethnic and Racial Studies, vol. 7, br. 4, 1984, str.
517-533.
Higham J., Un autre diletnme americsin, ARIESE, CNRS,
1982, preuzeto iz: J. Higham, Send These to Me . Jews and Other
Immigrants in Urban America. New York, Atheneum, 1975.
Hirschfeld L. A., On acquiring social categories: cognitive de-
veloppment and anthropological wisdom, Man, vol. 23, br. 4,
1988, str. 611-638.
Hirschman e, Americas melting-pot reconsidered, Annual
Review o/Sociology, 1983, vol. 9, str. 397-423.
Hobsbawm E., Nations et Nationafismes depuis 1780, Paris,
Gallimard, 1992a.
- Ethnicity and nationalism in Europe today, Anthropology
today. vol. 8, br. 1, 1992b.
 272 Bibliogrsiije
Hobsbawm E. i Ranger T., The Invention of Tradition, Carn-
bridge, Cambridge University Press, 1983.
Hoetink H., The two vsrisnts in Canibean race relalions: ;J
contribution to the sociology of segmentary societies, London,
N ew- York and Toronto, Oxford University Press, 1967.
Holloman R. E. i Arutinov S. A., Perspectives on ethnicitv.
The Hague, Mouton, 1978.
Horowitz D., Ethnic identity, u: N. Glazer i D. P. Moynihan
(ured.), Ethnicity, Theory and Experience, Cambridge, Mass.,
Harvard University Press, 1975, str. 111-140.
- Cultural Movements and Ethnic Change, The Annsls otthe
smericsn academy ot political and social science, vol. 433, sep-
tembar 1977, str. 6-18.
- Europe and America: a comparative analysis of "ethnicity".
Revue europeene des migrations internationales, 5, 1, 1989, str.
47-61.
Horowitz D. L i Noiriel G. (ured.), Immigrants in two de-
mocraties: French and American Experience, New York Univer-
sity Press, 1992.
Hostetler J. A., Amish society, Baltimore, Johns Hopkins
University Press, 1963.
Hraba J. i Hoiberg E., Ideational Origins of Modern Theories
of Ethnicity: Individual Freedom vs. Organisational Growth, The
Sociological Quarterly, 24 (leto 1983), str. 381-391.
Hughes E. C. i Mac Gill Hughes H., Where people meet. Ra-
cial and ethnic troatieis, Westport Connecticut, Greenwood Press
Publishers, 1952.
Hurth W. M., Comparative study ot coreen immigrants in tbc
United States: a typological approach, San Francisco, R. and E.
Research Associated Inc, 1977.
Iroko F., Regard exterieur et saisie interne des ethnies et des
cthnonymes, u: J. -P. Chretien i G. Prunier (ured.), Les ethnies
ont une histoire, Paris, Karthala-ACCT, 1989, str. 213-222.
Isaacs H. R., Basic group identity: the idols of the tribe, u: N.
Glazer iD. P. Moynihan (ured.), Ethnicity. Theory and Esperien-
ce, Cambridge, Mass., Harvard University Press, str. 29-52.
Teorije a etniciteta 273
Isajiw W., Definitions of ethnicity, Ethnicity, 1, 1974, str. 111-
124.
Jackson J., An analysis of Max Webers theory of ethnicity,
Humboldt Journal ot Social Relations, vol. 10, br. 1, 1982-1983,
str. 4-18.
Jarvenpa R., American Indian adaptation and identities, Et-
- hnic and Racial Studies, 8,1,1985, str. 29-48.
Jayawardena c., Culture and ethnicity in Guyana and Fii,
Man 15,3,1980, str. 430-450.
Kallen H. M . Democraty versus the Melting-Pot, The Nation,
18. februar 1915, pretampano u: H. M. Kallen (ured.), Culture
and Democrety in the United States, New York, Boni and Live-
right, 1924.
- Cultural pluralism and the american idea, Philadelphia,
University of Pennsylvania Press, 1956.
Kandre P., Autonomy and Integration of Social Systems: The
lu Mien (Yao) Mountain Population and their Neighbours, u: P.
Kunstadter (ured. ), Southeast Asian Tribes, Minorities, and Na-
tions, Princeton, 1967 a.
- Om etnisitet hos lu Mien- Yao i Thailand, Laos och Burma,
Paper submitted in advance for participants at the Wenner-Gren
Symposium on "Ethnic Groups", Bergen, 23-26. februar, 1967b.
Kantrowitz N., Ethnic and Racial Segregation in the New
York Metropolis: Residentiel Patterns Among White Ethnic Gro-
ups, Blacks, and Puerto Ricans, New York, Praeger Publishers,
1973.
Karlovic N. L., Internal colonialism in a marxist society: the
case of Croatia, Ethnic and Racial Studies, 5, 3, 1982, str. 277-299.
Katzir Y., Preservation of Jewish Ethnic identity in Yemen:
segregation and integration as boundary maintenance mecha-
nisms, Compsrstive studies in society and history, 24, 2, 1982, str.
264-279.
Keyes C. F., Towards a new formulation of the concept of et-
hnic group, Ethnicity, vol. 3, br. 3, septembar 1976, str. 202-213.
Khan J. S., Explaining ethnicity: a review article, Critique oi
Anthropology, vol. 4, br. 16, leto 1981, str. 43-52.
274 Bibliografija
Kleivan H., Grinlendere og andre densker: Identitetsunder
strekning og politisk integrasjon. Paper submitted in advance for
paritcipants at the Wenner-Gren Symposium on "Ethnic Gro-
ups", Bergen, 23-26. februar, 1967.
Knutsson K. E., Dichotomization and Integration, u: F. Barth
(ured.), Ethnic groups and boundaries: The social organization al
culture difference, Bergen/Oslo, Universitetsforlaget, London,
Georg Allen and Unwin, 1969, str. 86-100.
Kratz C. A., Are the Okiek really Masai? or Kipsigis? or Ki-
kuyu?, Cahiers d tudes stricsines, XX, 3, 1979, str. 355-368.
Lapeyronnie D., Assimilation, mobilisation et action collecti-
ve chez les jeunes de la seconde generation de-I'immigration mag-
hrebine, Revue Irsncsise de sociologie, XXVIII, 1987, str. 287-
318.
Lapierre 1. W., Le pouvoir politique et les langues, Paris,
PUF, 1988.
Leach E., Caste, Class and Slavery: the Taxonomic Problem,
u: A. de Reuck i 1. Knight (ured.), Caste and Race: Comparative
Approaches, London, 1967.
-PoliticaJ Systems alHighland Burma, London, Bell, 1954.
- Tribal ethnography: past, present and future, u: E. Tonkin
et al. (ured.), History and ethnicity (ASA Monogr. 27), London,
Routledge, 1989, str. 34-47.
Lieberson S., Unhyphenated whites in the United States, Et-
hnicand Racial Studies, 8,1,1985, str. 158-180.
Lijphart A., Political Theories and the Explanation of Ethnic
Conflict in the Western World: Falsified Predictions and Plausible
Postdictions, u: M. J. Esman (ured.), Ethnic conflict in the We-
stern world, Ithaca and London, Cornell University Press, str. 47-
63.
Linnekin J. S., Red Yankees: Narragansett conversion in the
Great Awakening, Americsn Etbnologist; 10,2,1983, str. 253-271.
Linton R., De l homme, Paris, Editions de Minuit (Le sens
commun), 1968.
Teorije o ettiicitetu 275
Lloyd. P. C; Ethnicity and the Structure of Inequality in a Ni-
gerian Town in the Mid-1950s, u: A. Cohen (ured.), Urban ethni-
city, London, Tavistock, 1974, str. 223-250.
Lopreato J., Italian Americans, New York, Random House,
1970.
Lyman S. M. i Douglass W., Ethnicity: Strategies of Collective
and Individual Impression Management, Social Research, XL,
1972, str. 344-365.
Mahmood C. R i Armstrong S. L., Do ethnic groups exist? A
cognitive perspective on the concept of cultures, Ethnology, vol.
XXXI, br. 1,1992, str. 1-14.
Mc Cready W. C. (ured.), Culture, Ethnicity and Identity,
New York, Academic, 1983.
Mc Evoy F. D., Understanding ethnic realities among the
Grebo and the Kru peoples of West Africa, Africa, vol. 47, br. 1,
1977, str. 62-80.
Mc Kay J., An exploratory synthesis of primordial and mobili-
sationist approaches to ethnic phenomena, Ethnic and Racial
Studies, 1982,5,4, str. 395-420.
Mc Kay J. i Lewins F., Ethnicity and the ethnic group, Ethnic
and Racial Studies, vol. 1, br. 4, 1978, str. 412-427.
Mc Leod W. H., Who is a Sikh? The problem olSikh identity,
Oxford, The Clarendon Press, 1989.
Meintel D., Transnationalite et transethnicit chez les jeunes
issus de milieux immigre a Montreal, Revue internationale des
migrations europenes, vol. 9, br. 3, 1993, str. 63-79.
Mercier P., Remarques sur la signification du tribalisme actu-
el en Afrique noire, Cahiers internationaux de sociologie, vol.
XXI, juli-dec, 1961, str. 61-80.
Michaud G. (ured.), Identits collectives et relations intercul-
turelles, Editions Complexe, 1978.
e,
Mitchell J. The Kalela Dance: Aspects otSocial Relation-
ships among Urban Alricans in N Rhodesia, Manchester Univer-
sity Press, Rhodes-Livingstone Papers, br. 27, 1956.
276 BibliografiJa
- Tribe and social change in South Central Africa: A situatio
nal approach, Journal ot' Asian and Aliican Studies, V, br. 1-)
1970, str. 83-101.
- Perceptions of ethnicity and ethnic behavior: An empirical
exploration, u: A. Cohen (ured.), Urban Ethnicity. London, Tavi
stock, 1974, str. 1-35.
Moerman M., Ethnic identification in a complex civilization:
Who are the Lue? American Anthropologist, 67, 1965, str. 121)-
1230.
- Being Lue: Uses and Abuses of Ethnic Identification, u: J.
HeIm (ured. ), Essays on the Problem of Tribe, Proceedings of
the 1967 Annual Spring Meeting of the American Ethnological
Society, University of Washington Press, 1968, str. 153-169.
- Le fil dAriane et le filet dIndra, u: C. Labat (ured.), Cultu-
res croises: du contact il l intersction, Paris, L 'Harmattan, 1994.
Molohon K T., Paton R. i Lambert M., An extension of Ba-
rth s concept of ethnic boundaries to include both other groups
and developmental stage of ethnic groups, Human Relations, vol.
32, br. 1, 1979, str. 1-17.
Morin F., Presentation, u: Minorites, Ethnicite, mouvements
nationalitaires, Pluriel dbst, 1982-1983, br. 32-33, str. 3-11.
Morris H. S., Ethnic groups, u: D. Sills (ured.), The Internati-
onal Encyclopedis olthe Social Sciences, vol. 5, New York, Mac-
millan and Co and The Free Press of Glencoe, 1968, str. 167-172.
Murga D., Academic sub-cultural theory and the problema tic
of ethnicity: A tentative critique, The Journal of' Ethnic Studies,
12, 1, leto 1984, str. 1-51.
Murdock G. P., The Processing of anthropological materials,
u: A. L. Kroeber (ured.), Anthropology Today: An Encyclopedic
In ventory , Chicago, University of Chicago Press, 1953, str. 476-
487.
- World Ethnographic Sample, American Anthropologist, 59,
1957, str. 664-687.
- Outline al World Cultures, New Haven: Human Relations
Area Files, 1958.
Teorije o etnicitetu 277
Murphy R. F., Social change and sccultutstion, Transactions
of the New York Academy of the Sciences, serija 2, vol. 26, br. 7,
1964, str. 845-854.
Myrdal G., The Case against Romantic Ethnicity, Center Ma-
gazine, 1974.
Nadel S. F., Byzance noire, Paris, Maspero (Bibliotheque
d' Anthropologie), 1971.
- The Foundations ol Social Anthropology, Cohen and West,
1951.
Nagata J. A., What is a Malay? Situational selection of ethnic
identity in a plural society, American Ethnologist, 1. 2, 1974, str.
331-350.
Naroll R., On ethnic unit classification, Current Anthropo-
logy, 5, 1964, str. 283-291 (Komentari, str. 306-312).
Nelli H., The Italians in Chicago, Oxford University Press,
1970.
Nelson C. i Tienda M., The structuring of Hispanic ethnicity:
historical and contemporary perspectives, Ethnic and Racial Stu-
dies, 8,1,1985, str. 49-74.
Neuwirth G., A weberian outline of a theory of community:
its application to the "Dark Ghetto", The British Journal o/Soci-
ology, 1969, 20, 2, str. 148-163.
Nicolas G., Fait "ethnique" et usa ges du concept d" ethnie ",
Cahiers internetiotiaux de sociologie, vol. XIV, 1973, str. 95-126.
Niestchmann B., The third world war, Cultural Survival Qua-
terly, vol. 11, br. 3, 1987, str. 1-16.
Novak M., The rise ol the unmeltable ethnics, New York,
Macmillan, 1972.
- Pluralism in Humanistic Perspective, u: W. Petersen, M. No-
vak , P. Gleason, Concept ol Ethnicity, The Belknap Press of
Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London,
1982, str. 27-56.
Okamura J. Y., Situational ethnicity, Ethnic and Racial Studi-
es, 4,4, 1981, str. 452-465.
Oppenheimer J., Culture and politics in Druze ethnicity, Et-
hnic groups, 1, 1977, str. 221-240.
 278 Bibliogrstije
Oriol M., Bilan des e tudes sur les aspects culturels et bumsins
des migrations internationales en Europe occidentale, 1918-1979,
Strasbourg, Fondation Europeenne de la Science, 1979.
- Quelques propositions theoriques pour lanalyse des iden-
tires culturelles, u: D. Davidovic i D. Kuzmanovic (ured.), L iden-
tite culturel le des jeunes migrants yougosIaves en France, Pa-
ris/Beograd, 1986.
- L'ordre des identites, Revue europeene des migrations in-
ternationales, vol. 1, br. 2,1985, str. 171-185.
Oriol M. (ured.), Les variations de Fidentite. Etude de revo-
lution de l identit culturelle des enfants d emigtes portugais en
France et au Portugal. Rapport final de l'ATP CNRS 054, T. L
IDERIC, Nice, 1984.
Paden J. N., Urban pluralism, integration and adaptation of
commun al identity in Kano, Nigeria, u: R Cohen i J. Middelton
(ured. ), From tribe to Nation in Atrica: studies in incorporation
process, Scranton, NJ, Chandler Publishing, 1970.
Page E., Mickael Hechters Internal Colonialism Thesis: some
theoritical and methodological problems, European Journel of
Political Research, 6,1978, str. 295-317.
Parenti M., Ethnic politics and the persistance of ethnic iden-
tifications, American Political Science Review, 1967, 61, str. 717-
726.
Park R., Race and Culture, Glencoe, The Free Press, 1950.
- Human Migration and the Marginal Man, American Journsl
of Sociology, 33, 1928, str. 339-344.
Park R. i Burgess E., Introduction to the Science o/Sociology,
Chicago, University of Chicago Press (1921), 1969, 3. izd.
Park R. i Miller H., Old world Tiaits Transplanted, New
York, Harper, 1921.
Parsons T., Some theorical considerations on the nature and
trends of change of ethnicity, u: N. Glazer i D. P. Moynihan
(ured.), Ethnicity. Theory and Experience, Cambridge, Mass.,
Harvard University Press, 1975, str. 53-83.
Patterson G. J., A critique of the new ethnicity, American
Anthropologist, 1979, 81, str. 103-105.
Teorije o etnicitetu 279
Patterson O., Context and Choice in Ethnic Allegiance: A
Theoretical Framework and Carribean Case Study, u: A. Glazer i
D. P. Moynihan (ured.), Ethnicity. TheOJYand Experience, Cam-
bridge, Mass., Harvard University Press, 1975, str. 305-349.
Patterson O., Ethnic eheu vinism: The resctionsry impulse,
New York, Stein and Day, 1977.
Poppi C, Markers of distinctiveness: Ethnicity and culture in
Southern Tyrol, Journal of Ethnic Studies (Ljubljana), Treatises
and Documents br. 21 (Ethnicity today, Easter and Wester ap-
proaches), decembar 1988, str. 181-192.
Portes A., The rise of ethnicity, American Sociological Revi-
ew, 49,3,1984, str. 383-397.
Poutignat Ph., La problematique de lethnicite: du goupe et-
hnique fl lorganisation sociale des differences culturelles, u: C.
Labat (ured.), Cultures croises: du contact il l interection, Paris,
L 'Harmattan, 1994.
Poutignat Ph., Streiff-Fenart J., Vollenweider L., Etre un tu-
diant alricain dans I universite Irencsise. Rapport de recherche,
Programme interministeriel "Universite et Ville", IDERIC, Nice,
1993.
Poyer L., Maintening "otherness": Sapwuahkik cultural iden-
tity, American Ethnologist, vol. 15, br. 3, 1988, str. 472-485.
Qure L., "La vie sociale est une scene": Goffman revu et
corrige par Garfinkel, u: I. Joseph et al, Le psrler Irsis dErving
Goffman, Les Editions de Minuit, 1969, str. 47-82.
Raveau F., Ethnicite et mecanismes de defense, u: .T.Poirier i
F. Raveau (ured.), L a utre et Failleurs, Berger-Levrault, 1976, str.
475-479.
Redfield R., The folk society, American Journal of Sociology,
br. 52, 1947.
- The little community, Chicago, University of Chicago Press,
1955.
Renan E., Ouest ce quune Nation? u: E. Renan, Discours et
Conferences. Paris, Calmann Levy, 1887, str. 278-310.
Rex J. i Moore R., Race, Community and Conflict: a study ol
Spsrkbrook, London, Oxford University Press for IRP, 1967.
 280 Bi.bliogrstije
Ricoeur P., Temps et rcit III Le temps tscont, Paris, Seuil,
1985.
- Lectures 2. La contree des philosophes, Paris, Seuil, 1992.
Rinaudo C, Ryvlin S., Integration et identite nationale. L 'im-
migration hongroise en France, magistarska teza, Universit de
Nice-Sophia Antipolis, 1992.
Rinaudo C, Ryvlin S. i Brock F., Recherche documentsire
sur Tethnicite , izvetaj o magistarskoj praksi, Universit de Nice-
Sophia Antipolis, 1991.
Roche J. P., Suburban ethnicity: ethnic attitudes and behavior
among italian Americans in two suburban communities, Social
Science Oustterty, 1982, 63, str. 145-153.
- An examination of the resurgence of ethnicity litterature,
Plursl Societies; 1984, vol. 15, br. 2, str. 157-171.
Rupp-Eisenreich B., L'ethnicite, critere descriptif au XVIIIe
siecle: le eas de la traite danoise, u: J. -P. Chretien i G. Prunier
(ured.), Les ethnies ont une histoire, Paris, Karthala-ACCT, 1989,
str. 49-60.
Said A. i Simmons L., Ethnicity in an international context,
New Brunswick, NJ, Transaction Press, 1976.
Salamone F. A., Colonialism and the emergence of Fulani
identity, Joura. of Asian and Alrican Studies, 20, 1985, str. 193-
202.
- Becoming Hausa: ethnic identity change and its implications
for the study of ethnic pluralism and stratification, Africa, 1975,
vol. 45, br. 4, str. 410-425.
Salamone F. A. i Swanson C. H., Identity and ethnicity: ethnic
groups and intera ct ions in a multi-ethnic society, Ethnic gJ'oups,
vol. 2, 1979, str. 167-185.
Sandberg N., Ethnic identity and assimi!ation: the polish com-
munity, New York, Praeger, 1973.
Sarna D. J., From Immigrants to Ethnics: Toward a New The-
ory of "Ethnicization ", Ethnicity, 5, 1978, str. 379-397.
Schapera I., Some comments on comparative method in social
anthropology, American Anthropologist, 1953, 55, str. 353-362.
Teorije o etniciteta 281
Schermerhorn R. A., Ethnicity in the Perspective of the Soci-
ology of Knowledge, Ethnicity, vol. l, br 1,1974, str. 1-14.
Schildkrout E., Ethnicity and Generational Differences among
Urban Immigrants in Ghana, u: A. Cohen (ured.), Urban etbtu-
city, London, Tavistock, 1974, str. 187-222.
Schnapper D., Un pays dimmigration qui signore, Le genre
humsin, februar 1989, str. 99-111.
- La France de l'integration. Sociologie de la nation en 1990,
Paris, Gallimard, 1991.
Schutz A., Le chercheur et le quotidien, Paris, Meridiens
Klincksieck, 1987.
Schwartz T., Cultural totemism: ethnic identity primitive and
modern, u: G. De Vos i L. Romanucci-Ross (ured.), Ethnic iden-
tity: cultural continuities and change, Palo-Alto, Calif., Mayfield,
1975, str. 106-131.
Sharrock W. W., On owning knowledge, u: Roy Turner
(ured.), Ethnomethodology, Harmondsworth, Penguin Books,
1974, str. 45-53.
Shibutani T. i Kwan K. M., Ethnic strstiticstion: a comparati-
ve approach, London, Macmillan, 1965.
Shils E., Primordial, personal, sacred and civil ties, British Jo-
urnal o/Sociology, 8,1957, str. 130-147.
Simon A. J., Ethnicity as a coginitive model: identity variati-
ons in a greek immigrant community, Ethnic groups, 2, 1979, str.
133-153.
Simon P. J., Ethnisme et racisme, ou "lecole de 1492", Cahi-
ers internationaux de sociologie, vol. XLVIII, januar-juni 1970,
str. 119-152.
- L'etude des problemes de minorits et des relations interet-
hniques dans lanthropologie et la sociologie francaises, P/und,
br. 32-33, 1982-1983, str. 13-25.
Simon P., Nommer pour agir, Le Monde, 28. april 1993.
Singer M. B., Comments on comparative method. Summary of
Comments and Discussion, American Anthropologist, 55, 1953,
str. 362- 366.
 282 Bibtiogrsti]
Skinner E., Group dynamics in the Politics of Changing Socie-
ties: the Problem of "tribal" Politics in Africa, u: J. Helm (ured.),
Essays on the Problem ot' Tribe. Proceedings of the 1967. Annual
Spring Meeting of the American Ethnological Society, University
of Washington Press, 1968, str. 170-185.
Smith A. D., Towards a theory of ethnic separatism, Ethnic
and Racial Studies, 2,1,1979, str. 21-37.
- The ethnic revival in the modern world, Cambridge, Cam-
bridge University Press, 1981.
- Ethnic persistence and national transformation, The British
Journel oISociology, vol. XXXV, br. 3, 1984, str. 452-461.
- The ethnic origins o/nations, Oxford, Basic Blackwell, 1986.
- Social and cultural conditions of ethnic survival, Journal oi'
Ethnic Studies (Ljubljana), Treatises and Documents br. 21 (Et-
hnicity today, Easter and West er approaches), decembar 1988,
str. 15-26.
- Chosen peoples: why ethnic groups survive, Ethnic and Rs-
ciaJ Studies, vol. 15, br. 3, 1992, str. 436-455.
Smith M. G., Ethnicity and ethnic groups in America: the vi-
ew from Harvard, Ethnic and RaciaJ Studies, 5, 1, 1982, str. 1-22.
Smith S. J., Negociating ethnicity in an uncertain environ-
ment, Ethnic and Racial Studies, vol. 7, br. 3, 1984, str. 360-373.
Sollors W., Beyond Ethnicity: Consent and Descent in Ameri-
can Culture, New York, Oxford, Oxford University Press, 1986.
Sommerfelt A., Inter-etniske relssjoner i Toro. Paper submit-
ted in advance for participants at the Wenner-Gren Symposium
on "Ethnic Groups", Bergen, 23-26. februar 1967.
Southall A., The illusion of Tribe, Journal of Asian and A/d-
can Studies, V, br. 1-2, 1970, str. 28-50.
- Nuer and Dinka are people. Ethnicity and logical possibi-
lity, Man (ns), 11,1976, str. 463-491.
- The Ethnic Heart of Anthropology, Cahiers d tudcs abica-
ines, 100, XXV, 4, 1985, str. 567-572.
Spencer J., Writing Within: Anthropology, Nationalism and
Culture in Sri-Lanka, Current Anthropology, vol. 31, br 3, juni
1990, str. 283-291.
.""\Teorije o etnicitetu 283
Staiano K. V., Ethnicity as process: The creation of an Afro-
American Identity, Etbnicity, 7, 1980, str. 27-33.
Stein M., The eclipse ot community. New York, Harper and
Row, 1964.
Stein H. F. i Hill R. F., The new ethnicity and the white ethnic
in the United States, Canadian Review o/Studies in Nationalism,
vol. 1, br. 1, 1973, str. 81-105.
- The ethnic imperative. Examining the new white ethnic mo-
vement, University Park, PA, Pennsylvania State University
Press, 1977.
Steinberg S., The ethnic myth, New York, Antheneum, 1981.
Stone J. (ured.), Internal Colonialism, Ethnic and Racial Stu-
dies (ceo broj) 2,3,1979.
Streiff-Fenart J., Choix du conjoint et identite sociale, Pcuples
mediterreneens, br. 24, 1983, str. 103-116.
- Les couples trsnco-maghrebins en France, Paris, L 'Harmat-
tan, 1989.
Sumner W. G., Folkways, Boston, Ginn, 1906.
Surace S. J., Achievement, discrimination and mexican ameri-
cans, Comparative studies in society and history, 24, 2, 1982, str.
315-339.
Szymanski A., Racial discrimination and white. gain, Ameri-
can Sociological Review, 1976,41, str. 403-414.
Tajfel H., La categorisation sociale, u: S. Moscovici (ured.),
Introduction il la psychologie sociale, Paris, Larousse, 1972, str.
272-300.
Tambiah S. J., Ethnic conflict in the world today. 1988 AES
distinguished lecture, American Etbnologist. 16 (2), maj 1989, str.
335-349.
Taylor A. C, "Ethnie", u: P. Bonte iM. Izard (ured. ), ou.
onnaire de I ethnologie et de l entbropologic. Paris, PUF, 1991,
str. 242-244.
Te Selle S. (ured.), The rediscovery oi etbnicity: its implicsti-
on Ior culture and politics in America, Harper and Row, 1973.
Theodorson G. i Theodorson A., A modem dictionety ot so-
ciology, New York, Crowell and Co, 1969.
 284 BibJjograi!/a
Thernstrom S., Orlov A. i Handlin O. (urcd.), Harvard
Encyclopedic oi american ethnic groups, Cambridge, Mass.,
Harvard U niversity Press, 1980.
Thomas W. I. i Znaniecki F., The polish peasant in Europe
and America, 5 vol., Boston, 1918-1920.
Thompson 1. L. P., The plural society approach to class and
ethnic mobilization, Ethnic and Racial Studies, vol. 6, br. 2, 1983,
str. 127-153.
Todorov T., Nous et les autres. La retlesion francaise sur la
diversite humaine, Editions du Seuil (Points Essais), 1989.
Tripier M., L 'immigration dans la classe ouvriere en France.
Paris, L 'Harmattan, 1990.
Trottier R., Charters of Panethnic Identity: Indigenous Ame-
rican lndians and Immigrant Asian American, u: e F. Keyes
(ured.), Ethnic change, Seattle, University of Washington Press,
1981.
Turner 1. H. iSingleton R., A theory of ethnic oppression: to-
ward a reintegration of' cultural and structural concepts in ethnic
relations theory, Social Forces, 56, 4, 1978, str. 1001-1018.
Vacher de Lapouge G., Les selections sociales, Paris, Thorin
et fils, 1896.
Van den Berghe P. L., Race and ethniciry: Essays on compa-
rative sociology, Basic Books, New York, 1970.
- Ethnic pluralism in plural societies: a special case? Ethni-
city, 3,1976, str. 242-255.
- Race and ethnicity: a sociobiological perspective, Ethnic
and Racial Studies, 1,4,1978, str. 401-411.
- The Ethnic Ph en omen on, New York.Elsevier, 1981.
Van den Berghe P. L. i Prirnov G., Inequality in the Peruvian
Andes: Class and Ethnicity in Peru, University of Missoury Press,
1977.
Vincent J., The structuring of ethnicity, Human organization,
vol. 33, br. 4, 1974, str. 375-378.
Wade P., "Race", nature and culture, Man, vol. 28, br. 1, mart
1993, str. 17-34.
Teorije o etnicitetu 285
Wallerstein I., Ethnicity and national integration in West Afri-
ca, Cahiers d etudes stricsines, br. 3, oktobar 1960, str. 129-139.
- The Capitalist World Economy, Cambridge University
Press, 1979.
Wallman S., The boundaries of "race": processes of ethnicity
in England, Man, 13, 2, 1978, str. 200-217.
Ward B., Varieties of the Conscious Model: The Fishermen of
South China, u: M. Banton (ured.), The Relevance otModels [or
Social Anthropology, ASA Monographs 1, London, Tavistock
Publications, 1965.
Warner W. L. i Srole L., The Social Systems ot American Et-
' hnicGroups, New Haven, Yale University Press, 1945.
Weber M., Economic et Societe, Paris, Plon, 1971.
Weingrod A., Recent trends in Israeli ethnicity, Ethnic and
Racial Studies, 2, 1, 1979, str. 55-65.
Wieviorka M., La democrstie l l epreuve. Nationalisme, po-
pulisme, ethnicit. La Decouverte/Essais, Paris, 1993.
Wilson R, Anchored communities: identity and history of the
Maya-Q'Eqchi', Man, 28, 1, mart 1993, str. 121-138.
Wirth L., Urbanism as a way of life, American Journal of' So-
ciology, br. 44,1938.
Wirth L., On cities and social life, Chicago, University of Chi-
cago Press, 1964.
Wolf E., Ethnicity and nationhood, Journal o/Ethnic Studies
(Ljubljana), Treatises and Documents br. 21 (Ethnicity today,
Easter and West er approaches), decembar 1988, str. 27-32.
Wong B., Elites and ethnic boundary maintenance: a study of
the role of elites in Chinatown, New York City, Urban anthropo-
logy, 6, 1, 1977, str. 1-22.
Yancey W. L., Eriksen E. P. i Juliani R. N., Emergent ethni-
city: a review and reformulation, American Sociological Review,
1976,41 (3), str. 391-403.
Yinger J. M., Toward a theory of assimilation and dissimilati-
on, Ethnic and Racial Studies, 4 (3),1981, str. 249-264.
Young e, The politics ot cultural pluralism, Madison, U niver-
sity of Wisconsin Press, 1976.
286 Bibliografija

- The temple of ethnicity, World politics, 1983,35,4, str. 652-

662.
Zenner W. P., lewishness in America: ascription and choice, Sadraj
Ethnic and Racial Studies, 8, L 1985, str. 117-133.

Predgovor 5

Uvod 13

I Etnicitet: nov pojam za nov fenomen 19

Etnicitet i modernost 26
Etnicitet kao nova persdigme u drutvenim neuksms ,.. 28

II Rasa, etnija, nacija 33

1. Rasprave u XIX veku 33
2. Rasa i etnija: trajno brkanje pojmova 41
3. Nacija i etnicitet: nova pitanja i nove zabune 45

III ta je etnika grupa? 59

1. Etnija, 11 utvara
na koju se poziva etnologija
11 oo 59
Klasitikecije etnije: pokuaji kulturne
antropologije da objektivizuje etnike grupe 61
Empirijske evidencije nasuprot
"naivnosti" etnologa: Leach, Moertnen, Barth 66
2. Od "imigranata do "etnika" 11 . 70
Imigranti u Yankee City ser/jama . 70
Kliza teorija modernizacije . 75
3. Etnika grupa pod znakom pitanja 87
288 Ssdref Teorije o etnicitetu 289

VI Podruje istraivanja etniciteta: kljuna pitanja 159

IV Definicije i shvatanja etniciteta 95 1. Kategorijalno atribuiranje 160
1. Etnicitet kao primordijalna injenica 97 Mo imenovanja 160
2. Etnicitet kao proirenje Dijslektiks egzogeno/endogeno 164
srodstva: sociobioloka paradigma 104 Pokazate/ji i kriterijumi 179
3. Etnicitet kao izraz zajednikih interesa: 2. Granice.......................................................................... 172
instrumentalistike i mobilizacionistike teorije 107 Granice meu grupama su manje ili vie stabilne 174
TeOJ1ie o interesnoj grupi 108 Etnike granice nisu nepremostive prepreke................. 175
Teorije "racionalnog izbora" 112 Odra vanje granica meu etnikim grupama
Teorija unutranjeg k olonijslizms 115 ne zavisi od postojanosti njihovih kultura 176
4. Etnicitet kao odraz ekonomskih Etnike granice proizvode i
antagonizama: neomarksistike teorije 119 reprodukuju akteri u toku drutvene interakcije 178
5. Etnicitet kao kulturni Akteri mogu manipulisati etnikim granicama............... 179
sistem: neokulturalistiki pristupi 122 3. Zajedniko poreklo 181
6. Etnicitet kao oblik drutvene interakcije 125 Etnicitet kao fiktivno srodstvo 181
Pristup Fredriks Barta 125 Fiksiranje identitetskih simbola: uspomene i mitovi 186
Interakcioni pristup 127 4. Isticanje etnikog identiteta 188
Zakljuak 135
Zakljuak 197
V Dananje stanje rasprave o etnicitetu 137
1. Tekovine 137 Dodatak - Fredrik Bart
R ela cioni pre negoli "h' ove granJce
E tnt'k e grupe J. nJ1 211
L

esencijalni ksrakter etnikih identiteta 137 Optipostupak 215

Dinamikipre negoli statiki ksrskter etniciteta 138 De/inici/e etnikih grupa 215
2. Sporne take II raspravi 139 Etnike grupe kao "nosioci kulture" . 217
Etnicitet kao politiki fenomen Etnike grupe kao tipovi drutvene orgsnizscije 220
nasuprot etnicitetu kao simbolikom procesu 139 Granice etnikih grupa 222
Supstancija nasuprot situaciji 143 Vieetniki drutveni sistemi......................................... 224
Prinuds nasuprot irboru 149 Povezanost identiteta i vrednosnib kriterijume 226
Veitost nasuprot kontingentnosti 152 Meuza visnost etnikih grupa....................................... 228
Etnoloka perspektiva 229
290 Sadraj

Demografska perspektiva 231

inioci odluujui za promcnu identiteta 233
Postojanost kulturnih granica 236
Etniki identitet i materijalni resursi 239
Etnike grupe i stratifikacija 241
Problem varijaciJe......................................................... 244
Manjine, parije i
organizacione karakteristike periierije 247
Kulturni kontakt ipromene 250
Vetijscife u kontekstu etnikih odnosa 255
Etnike grupe i kulturna evolucija 258

B ibliografij a 261

Izdanje BIBLIOTEKE XX VEK, Bulevar Nikola Tesle 6, Zemun,

i IGOJA TAMPE, Studentski trg 15, Beograd. Za izdavae:
Ivan olovi i arko igoja. Urednik: Ivan olovi. Obrada na
raunaru: Miroslav Nikanovi. tampa: igoja tampa. Tira: 1000
primeraka. Beograd 1997.