SRDRLEBLR KALKINMA VE KLM DEKL:

UYGULANABLECEK KTSAD ARALARIN ANALZ

Yrd.Do.Dr. Etem KARAKAYA1

Ar.Gr. Mustafa ZA2

SUSTAINABLE DEVELOPMENT and CLIMATE CHANGE: AN

ANALYSIS of APPLICATION of ECONOMIC INSTRUMENTS
The issue of global warming requires serious policies to be adopted in order to reduce green
house gases. Starting from Rio 1992 Summit and 1997 Kyoto Negotiations, policy-makers
have been trying to find solutions regarding climate change issue. Governments can reduce
green house gas emissions by advocacy, by regulation and by the application of economic
instruments. It is argued that economic instruments have a number of benefits compared with
other measures. Economic theory suggests that, in general, markets provide the best means of
allocating an economys resources. Therefore, market-based economic instruments will be
key policy tools for achieving environmental improvements. They can provide incentives for
behaviour that protects or improves the environment, and deter actions that are damaging to
the environment. Economic instruments can include taxes, charges, tradable permit schemes,
subsidies or market barrier reductions, or deposit/refund schemes. We consider two generic
types of economic instrument that could provide the most effective solution to rising CO2
emissions: a carbon tax imposed on all CO2 emissions, and the allocation of tradable
emission permits.
Key Words: Sustainable Development, Climate Change, Economic Instruments, carbon tax,
emission trading

GR
Dnya zerindeki canl yaam iin byk nem tayan konulardan biri olan iklim
deiikliinin (climate change) srdrlebilir kalknma erevesinde ele alnmas
mmkndr. nsan kaynakl seragazlarnn yol at en byk global sorun olarak karmza
kan iklim deiikliinde, szkonusu seragazlar emisyonlarnn azaltm, srdrlebilir
kalknmann gerekletirilmesinde byk nem tamaktadr.

Seragaz emisyonlarnn azaltlmas iin uluslararas alanda ciddi nlemlerin alnmas konusu
ilk olarak 1992 Rio Konferansnda (UNFCCC) gndeme getirilmitir. Daha sonra 1997
ylnda Japonyann Kyoto ehrinde bir araya gelen Birlemi Milletler lkeleri, bu konuda
daha somut admlarn atlabilmesi iin baz giriimlerde bulunmulardr. Kyotoda dzenlenen
Protokol gerei, zellikle gelimi lkelerin seragaz emisyonlarn, 2008-2012 yllar arasn
kapsayan dnemde 1990 yl seviyelerinin en az %5 altna indirmeleri ngrlmekteydi.
Szkonusu protokoln dnya apnda geerlilik kazanmas iin gerekli olan nkoul ise,
global dzeyde seragaz emisyonunun %55ine tekabl eden ve EK Ie dahil olan en az 55
lkenin bu ykmllk altna girmesidir. Gnmzde en fazla seragaz salmna yol aan
ABDnin protokole imza atmamas yznden protokol henz yrrle girmemitir. klim
deiikliinin nlenmesi balamnda Kyoto Protokolyle birlikte ortaya kan ve Esneklik
Mekanizmalar olarak adlandrlan uygulamalarla Ek I lkeleri, kendi uygulayacaklar ulusal
politikalar haricinde seragaz emisyonu azaltm hedeflerine ulaabileceklerdir. Bu esneklik
mekanizmalar, srdrlebilir kalknmann gerekletirilmesinde iklim deiikliini nlemede
kullanlabilecek nemli aralar olarak bilinmektedir. Bununla birlikte, piyasa tabanl iktisadi
uygulamalardan biri olan Karbon Vergisi de seragaz emisyonlarnn azaltlmasnda byk rol

1
Adnan Menderes niversitesi, Nazilli ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, econturk@yahoo.com
2
Adnan Menderes niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, ktisat Anabilim Dal, mustafaozcag@hotmail.com

1
oynamaktadr. Bu almann amac da, iklim deiikliini nlemeye ynelik olarak
kullanlabilecek eitli iktisadi aralarn analiz edilmesidir.

1. Kresel Isnma ve klim Deiiklii

nsanlk, varoluundan bu yana evresini dolaysyla da doal kaynaklar, kendi
gereksinimleri dorultusunda kullanm, bu srele birlikte evreyi etkilemi ve evreden de
etkilenmitir. nsan-doa ilikilerine ve evresel sorunlara bu adan bakldnda, ortaya
kan tm ekolojik problemlerin tek ve en byk kaynann, snrsz insan ihtiyalarnn
karlanmas iin doann bilinsizce kullanlmas olduu ortaya kmaktadr. Nitekim insan,
bu ihtiyalarnn karlanmas srecinde, gerek duyduu hammaddelerin salanmas, mal ve
hizmetlerin retimi-tketimi ve daha sonra doaya atk olarak aktarlmas aamalarnn her
birinde doaya nemli ve geri dnlemez zararlar vermektedir.

Kresel snma, dnya genelindeki scakln giderek artmas anlamna gelmektedir. Ortaya
kan bu scaklk art da birok ekolojik dengeyi etkileyecek boyutlara ulamaktadr. Global
dzeydeki scaklk artnn en byk etkisi ise iklim sistemi zerinde meydana gelmektedir.
Kresel snmaya bal olarak ortaya kan iklim deiiklii de, atmosfer iinde doal olarak
bulunan ve seragazlar olarak adlandrlan baz gazlarn konsantrasyonlarnn deimesi, buna
bal olarak da yerkrenin ar olarak snmaya balamas ve birtakm ekolojik
dengesizliklerin ortaya kmasn ifade etmektedir.

klim deiikliine yol aan birok faktr olmakla birlikte, bu faktrler iinde insan kaynakl
seragaz emisyonlar nemli bir paya sahiptir. Seragaz emisyonu iindeki en byk pay da
Karbondioksit gaz almaktadr. Ekonomik byme, nfus, enerji tketimi, fosil kaynakl
yaktlarn kullanm sonucu oluan karbon emisyonu ve ormanszlama gibi etmenler ise,
karbon emisyonunu belirleyen etmenler olarak karmza kmaktadr3.

Kresel snma probleminin ortaya kmasyla birlikte dnya zerinde ciddi felaketler de
yaanmaya balanmtr. Nitekim gnmzde en byk global evresel sorun olarak
karmza kan iklim deiiklii de, dnya zerinde canl yaamn tehdit eden en nemli
faktr olarak grlmektedir. Son yzyl iinde dnya scaklnn 0.6 0C art gsterdiini,
1990 ylnn son 150 yln en scak yl olduunu, kutuplardaki buzullarn erimeye baladn
ve buna bal olarak deniz seviyesinin 0.1-0.2 metre ykseldiini gznne aldmzda
dnyamz ne gibi ciddi tehlikelerin bekledii ortaya kmaktadr(EEA, 2003:91). Bu
erevede, iklim deiiklii konusunu srdrlebilir kalknmadan bamsz olarak dnmek
imkanszdr.

2. klim Deiiklii Konusunda Atlan Uluslararas Admlar

Doal kaynaklarn kendi kendini yenileyen ve snrsz niteliklere sahip olduu eklindeki
grn uzun zamanlar boyunca hakimiyetini srdrmesinin ardndan ortaya kan evresel
problemler ve bu problemlerin canl yaam zerinde olumsuz etkiler yaratmaya balamasyla
birlikte dnya genelinde bir evre bilinci olumaya balamtr. Bununla birlikte, uluslararas
alanda evre kirliliini nlemeye ynelik nemli admlar atlmaya balanmtr.

Bu srete atlan ilk nemli adm, 1988 ylnda Birlemi Milletler evre Program ve Dnya
Meteoroloji rgtnn desteiyle kurulan Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli
(IPCC)dir. Bu panel, insan kaynakl iklim deiikliinin anlalmas konusuna ilikin eitli
bilimsel bilgilerin oluturulmasn amalamaktadr. 1992 Rio Zirvesi, insan kaynakl iklim
deiikliinin ortaya karm olduu sorunlarn anlalmas ve bu sorunlara ilikin eitli
nlemlerin alnmas gerektiini zerinde gr birliine varlmasnda bir dier nemli

3
Ayrntl bilgi iin bkz:Karakaya ve za, (2003).

2
gelimedir. Riodaki Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferansnda klim
Deiiklii ereve Szlemesi (UNFCCC) imzaya almtr. 50 lkenin imzasyla
yrrle giren bu szleme, ortak fakat farkllatrlm sorumluluk ilkesi benimsenerek,
ulusal ve blgesel farkllklar hesaba katarak, szlemenin tm taraflarna insan kaynakl
seragaz emisyonlarnn azaltm konusunda eitli ykmllkler getirmitir(Ulueren, 2001).
Szleme, iki eki barndrmaktadr. Ek Ide pazar ekonomisine gemi dou Avrupa ve eski
Sovyet lkeleri ve OECD yesi lkeler bulunurken, Ek IIde sadece OECD yesi lkeler yer
almaktadr.Szlemeye gre Ek I lkelerinin temel sorumluluu, kresel snmann nlenmesi
amacna ynelik olarak seragaz emisyonlarnn azaltmna ilikin politikalar uygulamak ve
2000 ylna kadar toplam seragaz emisyonlarn 1990 seviyesine indirmekti. Ek II ilkeleri ise,
EK Ide belirtilen ykmllklere ilaveten, Ekler dnda kalan gelimekte olan lkelere,
seragaz emisyonlarnn azaltm konusunda finansal ve teknik destek salamakla ykml
klnmlardr.

UNFCCCnin getirmi olduu ykmllklerin yerine getirilip getirilmediinin incelenmesi

amacyla da, her yl tm taraflarn sz sahibi olduu Taraflar Konferans (COP) denilen
organizasyonlar dzenlenmeye balanmtr. Bu organizasyonlarn ncs olan ve 1997
ylnda Japonyann Kyoto ehrinde dzenlenen Taraflar Konferans, iklim deiikliine yol
aan emisyonlarn azaltm ve baz mekanizmalarn gndeme getirilmesi asndan,
dierlerine nazaran byk nem arzetmektedir.

klim deiikliinin nlenmesi srecinde Kyoto Protokolne nem kazandran en nemli

unsur, szkonusu protokoln seragaz emisyonlarnn azaltmna ilikin eitli hedefler
gstermi olmas ve bu azaltmn gerekletirilmesinde kullanlabilecek eitli esneklik
mekanizmalar getirmi olmasdr. Protokolde, Ek Ie dahil olan lkelerin, seragaz
emisyonlarn 2008-2012 bte dneminde 1990 seviyelerinin %5 altna indirmeleri
ngrlmtr. Bu hedef, Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi
balamnda, iklim deiikliini nlemeye ynelik atlan en byk adm olarak grlmektedir.
Protokoldeki bir dier nemli nokta, Ek I lkelerinin seragaz emisyonlarn azaltmak iin,
uygulayacaklar ulusal politikalar haricinde, esiyon azaltmna Esneklik Mekanizmalar
yoluyla da ulaabilecek olmalarnn belirtilmesidir. Kyoto Protokolnde yer alan Ortak
Yrtme Mekanizmas (Joint Implementation) gerei, emisyon hedefi belirlemi bir lke,
emisyon hedefi belirlemi bir dier lkede yatrm yaparsa emisyon azaltma kredisi (Emission
Reduction Unit) kazanr ve kazanlan bu krediler toplam hedeften dlr. Bir dier
mekanizma olan Temiz Kalknma Mekanizmas (Clean Development Mechanism)na gre
ise, emisyon hedefi belirlemi bir lke, emisyon hedefi belirlememi azgelimi bir lke ile
ibirliine giderek, o lkede seragaz emisyonlar azaltmana ynelik projeler yaparsa
Sertifikalandrlm Emisyon Azaltma Kredisi (Certified Emission Reductions) kazanr ve
toplam hedeften dlr. Kyoto Protokolnde yer verilen son mekanizma ise Emisyon
Ticareti (Emission Trading)dir. almann ilerleyen blmlerinde, Temiz Kalknma ve
Ortak Yrtme Mekanizmalarna, bunlarn ayr bir alma konular olmas sebebiyle
deinilmeyecek, iktisadi bir ara nitelii tayan Emisyon Ticareti ele alnacaktr.

3. Sergaz Emisyonu Azaltmnda Kullanlabilecek ktisadi Aralar

klim deiikliinin nlenebilmesi srecinde, insan kaynakl seragaz emisyonu azaltm
hayati bir nem tamaktadr. Hkmetler bu emisyonlar eitli destek, dzenleme ve baz
ekonomik aralar kullanarak azaltmaya almaktadrlar(Royal Society, 2002). Emisyon
azaltm srecinde bu uygulamalar yer alrken, dier taraftan da hangi aralarn daha etkin
olaca da tartlmaktadr. Tarihsel srece bakldnda birok kamu otoritesi, evresel
koruma iin ekonomik olmayan aralara gvenmekteydi. Son yllarda hkmetler piyasa
merkezli kalknma modellerini ve politikalarn benimsemektedirler. Bu balamda, piyasa
tabanl yaklamlarn hkmetlerin evre politikalarnda daha nemli roller oynamaya

3
balamas srpriz olmayacaktr(Bishop ve Vorhies, 1998). Piyasa temelli yaklamlar, dier
politikalara gre iki adan stn grnmektedirler. Birincisi, bu aralar maliyet azaltm
asndan etkin (cost-effective) olmakta, ikincisi de iyi tasarlandklar zaman evre dostu
teknolojilerin yaylmasn ve bu alandaki yenilikleri tevik etmektedirler.

Genel olarak drt tr piyasa temelli iktisadi yaklamdan sz edilmektedir(Bishop ve Vorhies,

1998). Bunlar; Kirlilik masraf ya da ykmll, ticarete szkonusu olabilecek kirletme
permileri, piyasa engellerini azaltm ve devlet sbvansiyon reformudur. Kirlilik
ykmll, bir dizi vergi ya da retici ve tketicilerin davranlarn dzenlemek zere
tahsis edilmi harlar kapsamaktadr. Bu tr bir vergi ykmllnn amac, evreye zarar
verici faaliyetlere engel olmak ve/veya atklarn azaltlmas iin tevikleri glendirmektir.
Hkmetler iin bir dier alternatif, ykmllkler vastasyla kirliliin fiyatlandrlmasndan
ziyade ngrlen uygun bir kirlilik seviyesini sabitlemek ve sonra ticari kirletme kotalar
vastasyla firmalar arasnda snrl kirletmeye izin vermektir. Yani, kota hakknn altnda
kirletme yapm olan iktisadi birimlerin kota snrn am olan birimlere bu hakkn satmas
olayna Ticaret Edilebilir Kirletme Permileri denilmektedir. Bu yaklam olduka yksek
bir maliyet etkin kirlilik kontrolne yol amaktadr. Bu enstrman gerei, kirlilik seviyelerini
dk maliyetlerle azaltan firmalar, azaltm olduklar kotalarn yksek maliyetli kirlilik
kontrolyle uraan firmalara satabilmektedirler. Piyasa tabanl enstrmanlarn ncs olan
piyasa engellerini azaltm, doal kaynaklarn ticaretine ynelik kanuni dzenleme veya dier
engellerin ortadan kaldrlmas ve evresel maliyetlerin uluslar aras boyuta tanmasn
iermektedir. Son olarak nemli baz evresel dzenlemeler, evresel zararlara yol aan
faaliyetler zerindeki sbvansiyonlarn kaldrlmas ya da yeniden dzenlenmesi gibi yollarla
kolayca elde edilebilmektedir. Bu noktada, hkmet sbvansiyon reformlar, evre kirlilii ile
mcadele konusunda nem tamaktadr. rnein, enerji younluunun azaltlmas,
sbvansiyonlarn drlmesi ve tarmsal destekler, girdi kaynaklarnn daha etki
kullanmna yol amakta ve evre kirliliinde nemli azalmalar meydana getirmektedir.

evre kirliliinin nlenmesinde kullanlan piyasa temelli enstrmanlar bu drt balk altnda
incelenmekteyken, Karbon Vergisi ve Emisyon Ticareti gibi ilk iki gruba dahil edilen
uygulamalarn, dierlerine nazaran daha etkili olabileceini dnmekteyiz. Bu nedenle,
szkonusu bu iki uygulamay daha ayrntl bir ekilde incelemek yerinde olacaktr.

3.1.Karbon Vergisi
Vergiler ve dier ekonomik aralar, srdrlebilir kalknma erevesinde nemli bir konu
olan iklim deiikliinin nlenmesi srecinde nemli rol oynamaktadrlar. Bu balamda,
evre kirliliinin nlenmesinde aktif olarak kullanlabilecek piyasa temelli iktisadi aralardan
birini de Karbon Vergisi oluturmaktadr. Karbon vergisi, firmalar ve tketiciler asndan,
evresel korumann gerekletirilmesinde, hem daha etkin bir rol oynamakta hem de maliyet
etkin bir ara nitelii tamaktadr(HM Treasury, 2002).

Szkonusu vergi, temel olarak, evre kirliliine karbon emisyonu yayarak katkda bulunan
herhangi bir iktisadi kurumun, evreye vermi olduu bu zarar dolaysyla, ortaya karm
olduu emisyon miktar bana vergiye tabi tutulmasn iermektedir. Etkili bir karbon
emisyonu kontrolnn gerekletirilebilmesi iin de, szkonusu verginin her bir fosil yaktn
iermi olduu karbon miktaryla orantl olmas gerekmektedir. rnein, kmr doalgaza
nazaran daha fazla miktarda karbon emisyonu ortaya karmaktadr. Bu durumda, kmr
zerine konacak bir karbon vergisi miktarnn doalgaza gre daha yksek olmas
gerekmektedir(Akkaya, 2000). Bu noktada gzard edilmemesi gereken bir nokta, her bir
iktisadi kurumun emisyon miktarnn da objektif olarak tespit edilmesidir. Burada,
uygulanacak olan bir karbon vergisinin spesifik trde olmas yani miktar zerinden alnan bir
vergi olarak belirlenmesi gerektii aktr.

4
Karbon vergisi, temel olarak karbon youn rnlerin fiyatlarn arttrlmasyla ilikilidir.
Konulacak olan bir vergi, tketiciler asndan fosil kaynakl yaktlar daha pahal hale
getireceinden, dolayl olarak bu rnlerin tketiminin de azaltlmas hedeflenmektedir(Royal
Society, 2002). Bylelikle de daha az karbon emisyonu yaratan teknolojilerin ve enerji
kaynaklarnn tercih edilmesi ve karbon retiminin azaltlmas salanm olacaktr. Dier
taraftan, konulacak bir karbon vergisinin, fosil kaynakl yakt tketimini zerinde yarataca
etkinin ne derece byk olaca, szkonusu yaktn fiyat esnekliine bal olacaktr.

Karbon vergisi, devlet iin bir gelir arzetmekle birlikte iletmelere de ekstra bir maliyet
unsuru olmaktadr. Karbon vergisinin getirilmesi, firmalarn emisyon azaltm maliyetlerinin
artmas (yksek enerji etkinliinin elde edilmesi ya da daha az karbon ieren yaktlarn
kullanlmas gibi faaliyetler sonucu) ve kt bana kalan emisyonlar zerinden vergi
deyecei anlamna gelmektedir(Proost ve Regemorter, 2003). Konulacak karbon vergisinin
etkinliinin salanmasnda nemli bir kriter, szkonusu verginin zaman snrl olarak
uygulanmas ve devlet teviki gibi ok ak ekillerde uygulanmasdr(Royal Society, 2002).

3.2 Ticaret Edilebilir Permiler

klim deiiklii konusunda temel referans noktas olan Kyoto Protokolnde lkelerin
seragaz azaltmlarna yardmc olacak esneklik mekanizmasndan biri Emisyon
Ticaretidir. Kyoto Protokolnn 16. maddesinde belirlenen emisyon ticareti, emisyon
hedefi belirlemi lkelerin taahht ettikleri indirimi tutturmak iin, ilave olarak kendi
aralarnda emisyon ticareti yapabilmelerine imkan vermektedir. Buna gre, seragaz
emsiyonunu belirtilen hedeften daha fazla azaltan bir Ek I lkesi, gerekletirdii bu ek
indirimi, baka bir taraf lkeye satabilmektedir. imdiye kadar gerekleen karbon
emisyonlarna gre, taraf olmalar halinde emisyon ticaretinin en nemli satclar durumunda
olacak lkeler bata Rusya, Ukrayna ve Kazakistan olmak zere Orta Asya lkeleri olacaktr.4

Genel anlamda, ticaret edilebilir emisyon permileri hedefe ulama anlamnda karbon
vergisi ile ayn sonucu verir. Kirletici birimler asndan, karbon vergisi bir fiyat belirleyip
emisyon miktarn ona gre ayarlama yapmaya zorluyor iken, emisyon permisi sistemi ise
emisyon miktarn belirlenmi kota ile snrlamakta ve permiler iin oluacak arz ve talep
koullarna gre fiyatn olumasn piyasaya brakmaktadr. Emisyon permisi ticareti
lkeler aras yaplabilecei gibi iletmeler arasnda da yaplabilir. Aklanan sisteme gre,
kirletme kotasndan daha az emisyon yaratm bir lke yada bir firma, belirlenmi maksimum
hedefi aacak yada kota snrlar iinde kalmas ok maliyetli olacak bir firmaya azaltt
miktar permi hakk olarak satabilecektir. rnek verecek olursak, enerji yakt olarak yksek
karbon karan kmr kullanan bir imalat yada elektrik santrali, yakt olarak daha az
karbon karan gaz kullanan ve kota limitini amayan bir imalat yada elektrik santralinden
bu permi hakkn satn alabilir.

Bu ekilde bir yaklam kirlilii azaltmak asndan olduka etkin olmakla birlikte, istenilen
sonucu elde edebilmesi ve karmaaya neden olmamas iin kurumsal balamda ciddi
dzenlemeler yaplmasn gerektirir. Bu dzenlemelerde, bir lke veya iletmenin kota
sistemine ilk girildii dnemdeki emisyon miktarn, azaltma salam ise uygulad
politikalarn gereki olup olmadn, belirlenen kota limitini ap amadn lecek
mekanizmalarn doru bir ekilde tespit edilmesi gerekir. Buna ilave olarak, hkmetler
tarafndan emisyon permilerinin ticaretini dzenleyecek ve yrtecek altyaps hazrlanm
kurumlarn oluturulmas gerekmektedir.

4
Uluslararas anlamda Emisyon Ticaretinin geerli olabilmesi iin Kyoto Protokolnn yrrlle girmesi
gerekmektedir. Kyoto Protokol ve gerekleen emisyon miktarlar iin www.unfccc.int adresine baklabilir.

5
3.3 Karbon Vergisi ve Ticaret Edilebilir Permiler Arasnda Tercih
evre kirliliinin azaltlmasnda piyasa temelli iktisadi aralarn, dier aralara nazaran daha
iyi sonular verdii birok ekonomist arasnda genel kabul grmesine ramen, vergiler ve
permiler arasnda bunlarn hangisinin daha etkin sonular verdiine dair tartmalar da devam
etmektedir(Royal Society, 2002).

Vergi ve permiler arasndaki temel fark ise, kazanlarn ve kayplarn dalmndan

kaynaklanmaktadr. Emisyon azaltmnn marjinal faydas ile marjinal maliyeti arasndaki
ilikilerin ne olaca nem tamaktadr(HM Treasury, 2002). Emisyonlarn belli bir seviyenin
stnde olduunda ok yksek zarar neden oluyorsa, ortaya kacak sonucun garanti
olmamas sebebiyle karbon vergisinin uygulanmas refah kayb riski daha yksek olur. Sk
bir ekilde emisyon hedeflerine ulama szkonusu ise, karbon indiriminin marjinal
maliyetinin hzl ykseldii ve bu azaltmdan salanan marjinal faydann sabit olduu
durumda eer ticaret edilebilir permi sistemi seilirse, bu durum refah kaybna yol aabilir.
Serbest piyasa ekonomisinde uygulanan bir karbon vergisi hedefe ulamak iin en ucuz yolu
bulmaya alr. Bunun yannda ticaret edilebilir permiler kullanldnda karbon vergisinin
yol aabilecei enflasyon ve ekonomik bymenin snrlanmas gibi olumsuz durumlar en aza
indirilebilir.

Sonu olarak, ngiltere ve Danimarkada uyguland gibi karbon vergisi ve ticaret edilebilir
permi sistemi, daha etkin sonularn elde edilmesinde birbirlerini tamamlayacak ekilde
birlikte uygulanabilir. nemli olan nokta, uygulanacak politika aralarnn ekonomik birimler
arasnda karmaaya yol amamasdr.

Sonu
Gnmzde en byk global sorunlardan biri olarak karmza kan iklim deiiklii
konusunda acil nlemlerin alnmas gerekmektedir. 1992-Rio Zirversinde bu konu hakknda
nelerin yaplabilecei hakknda tartmalar balatlm, 1997 ylndaki Kyoto Protokolyle de
iklim deiikliinin nlenmesinde nemli bir konu olan seragaz emisyonlarnn azaltm iin
baz hedefler belirlenmi ve bu hedeflerin gerekletirilmesinde kullanlabilecek eitli
esneklik mekanizmalar oluturulmutur.

zellikle son yllarda evresel dzenlemelerde, kirlilik masraf/ykmll, ticaret edilebilir

permiler, piyasa engellerinin azaltm ve devlet sbvansiyon reformu gibi piyasa tabanl
iktisadi aralar nem kazanmaya balamtr. Ortaya kan bu iktisadi aralardan kirlilik
masraf/ykmll ve kirletme permileri dier aralara gre daha etkin sonular
vermektedir. Kirlilik masraf/ykmll grubuna dahil edilebilecek olan Karbon Vergisi
ve kirletme permileri grubuna dahil olan ve Kyoto Protokolnde yer alan esneklik
mekanizmalarndan biri olan Emisyon Ticareti piyasa tabanl iktisadi aralar iinde en
nemlileridir.

Karbon vergisi, emisyon yayarak evre kirliliine neden olan bir iktisadi birimin, ortaya
karm olduu emisyon miktar zerinden vergilendirilmesidir. Dier taraftan bu vergi,
emisyon oran yksek yaktlarn fiyatlandrlmasn da amalamaktadr. Ticaret edilebilir
permiler ise, kota hakknn altnda bir kirletme gerekletirmi olan firmalarn kota snrn
am firmalara bu haklarn satmalarn salamaktadr. Karbon vergisi bir fiyat belirleyip
emisyon miktarn ona gre ayarlamaya zorlamakta iken, kirletme permileri emisyon
miktarn belirlenmi kota ile snrlamakta ve permiler iin oluacak arz ve talep koullarna
gre fiyatn oluumunu piyasaya brakmaktadr.
Szkonusu bu iktisadi aralardan hangisinin kullanlaca ise kazanlarn ve kayplarn
karlatrlmasyla seilebilecektir. Bununla birlikte, bu politika aralarnn ekonomik
birimler arasnda karmaaya yol amadan birlikte kullanlmalar da mmkndr.

6
Referanslar

Akkaya . (2000). An Instrument of Limiting Carbon Emissions:Carbon Tax, Istanbul

niversitesi, Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No:23-24, Ekim 2000-Mart
2001,

EEA (2003). Europes Environment, The Third Report, European Environment Agency,
Report No:10, April, 2003.

Bishop J. and Vorhies F., (1998). Market-Based Instruments For Global Emvironmental
Benefit and Local Sustainable Development, Research Proposal for The Ring
For Sustainable Development and the IUCN on Environmental, Economic and
Social Policy (CEESP), Commission IUCN-The World Conservation Union.

HM Treasury (2002). Tax and the Environment:Using Economic Instruments, Her Majesty
Treasury, November, 2002.

Karakaya E. ve za M. (2003). Trkiye Asndan Kyoto Protokolnn

Deerlendirilmesi ve Ayrtrma (Decomposition) Yntemi le CO2 Emisyonu
Belirleyicilerinin Analizi, VII. ODT Ekonomi Konferans, 6-9 Eyll 2003,
Ankara.

Proost S. and Regemorter D.V., (2003). Climate Change Policy in European Countries and
its Effects on Industry, Katholieke Universiteit Faculty of Economics and
Applied Economic Sciences Center for Economic Studies Working Paper
Series2003-5.

Royal Society (2002). Economic Instruments for the Reduction of Carbon Dioxide
Emissions, Council of the Royal Society, Policy Document 26/02, November,
2002.

Ulueren M., (2001). Kresel Isnma BM klim Deiiklii ereve Szlemesi ve Kyoto
Protokol
http://www.mfa.gov.tr/turkce/grupe/ues-3/KureselIsinmaBMIklimveKYTO.htm

Vine at al. (2003). International Greenhouse Gas Trading Programs:A Discussion of

Measurement and Accounting Issues, Energy Policy 31(2003), pp.211-224.