LEVREK (Dicentrarchus labrax Lin.

, 1758) BALIININ

BYOLOJS VE YETTRME TEKNKLER

Yrd.D.Dr. Krat FIRAT & ahin SAKA

Ege niversitesi Su rnleri Fakltesi

Yetitiricilik BlmYetitiricilik Anabilim Dal skele-Urla, 35440 ZMR

GR

Su rnleri yetitirme teknolojisinin geliimi ile beraber levrek kltr zerindeki

almalarda younlamtr. lkemizde nceleri ipura balnn besiye alnmas ve daha
sonrada larva retimine geilmesini takiben, levrek larvalarnn kltr almalarnda youn
artlar gzlenmitir.

lk defa Fabre-Domerque (1905) tarafndan levreklerin yapay yolla retilebilecei bildirilmi

olup, Barnab (1971) levreklerin hormon mdahelesi ile kontrol altna alnabileceini rapor
etmitir. Ayn aratrmac (1972) levrekleri jvenil hale kadar getirmeyi baarm ve bugn
Avrupa lkelerinde yumurtadan pazar boyuna kadar geni bir endstri kolu haline gelmesine
nclk etmitir.

lkemizde ise levrek larva yetitiricilik almalar 1984 ylnda zel bir iletme ve E.. Su
rnleri Fakltesi'nde balamtr. 1980'li yllarn sonunda retimlerini binli rakamlar ile
ifade eden akuakltr tesisleri gnmzde yllk larva retimlerini milyonlara dayanan
rakamlar ile ifade etmektedirler. Levrek larva retiminde salanan bu geliim, yeni trlerin
aquakltrne de nclk etmektedir.

LEVREK(Dicentrarchus labrax, L. 1758) BALIININ BYOLOJS

Morone labrax ve Roccus labrax sinonimleri ile de adlandrlan levrek,

Phylum : Vertabrata

Subphylum : Pisces

Classis : Osteichthyes

Subordo : Percoidei

Familia : Serranidae

Genus : Dicentrarchus

Species : labrax (Linneaus, 1758)

ekliyle sistematikteki yerini almtr.

Levrek balklar, tm Akdeniz'den, ngiltere'nin kuzey sahillerine ve Kanarya Adalar'na
kadar yaylm gsterir. Deniz fenogramlarnn bulunduu kumlu, amurlu-s biotoplarda,
scakla ve tuzlulua kar gsterdii tolerans ile nehir azlarnda ve lagner blgelerde
yaayan bir littoral blge baldr. Havalarn soumas ile birlikte klamak iin derin sulara
g ederler.

Karnivor bir tr olan, bazen yalnz bazen de kk srler halinde dolaan levreklerin gen
dnemlerinde eklem bacakllardan Crangon, Gammarus ve Ligia gibi kk karidesleri, ergin
dnemlerinde kk balklardan zellikle Sardina trn, kafadanbacakllardan Sepiola ve
Loligo'yu, eklembacakllardan Carnicus, Crangon sp. ve Macropipus trlerini tercih ettii
yakalanan bireylerin mide ieriklerinden alnan rneklerden ortaya kmaktadr (FAO, 1991).

Vcudu lateralden hafif yasslam olan levrek balnn derisi ktenoid pullarla kapldr.
Sikloid pullar ense ve yanaklar zerindedir. Yanal izgi zerinde 65-80 aras pul bulunur.
Birinci solunga yay zerindeki brankiospin says 18-27 aras deiir. Dorsal yzge aralar
genitir. Dorsal yzgete 8-10 adet diken n mevcuttur. II. dorsalde 1 diken ve 10-14 adet
yumuak n bulunur. Muzoda pul yoktur. Operkulumda gri-siyah leke mevcuttur.
Preoperkulum ve operkulum zerinde sert diken nlar vardr. Renk dorsalde koyu gri-esmer,
ventralde beyazdr. Gz kemiinin stnde siyah lekeler mevcuttur. Az geni, diler
damakta ve dilde bulunur. Renkleri srt ksmnda koyu gri-esmer, yanlarda gmi, karn
blgesinde beyazdr. Ergin bireylerin srt ksm lekesiz koyu renkte olurken, genlerde bazen
siyah lekeler olabilir. 1 m'ye kadar uzayabilen boyu ortalama 50 cm. olup, arl da 12 kg' a
ulaabilir (Ual ve Benli, 1993). Tatl sularda byyebilirler, fakat reyemezler.

Levrekler 5-28 C aras sularda yaayp 12-14 C arasnda yumurta brakrlar. Doal ortamda
1 kg'lk bir diinin 293.000-358.000 adet yumurta brakabildii bildirilmilerdir (Kennedy ve
Fitzmaurice, 1972). Tuzluluk deiimlerine kar dayankl olup, 3 tuzluluktan 50
tuzlulua kadar yaylm gsterir. 0 tuzlua adapte olabilir. Levreklerin dk tuzluluk
artlarna adaptasyonu zerine birok alma yaplm olup, bunlar adaptasyon teknikleri,
dk tuzlulukta beslenmeleri ve geliimleri zerinedir (Loy ve ark., 1996, Dendrinos ve
Thorpe, 1985, Johnson ve Katavic, 1984).

Levrek balklar 1 yana gelene kadar gonadlarnda bir geliim gzlenmez. 13-15. aylarda
testikllerde ve ovaryumlar da farkllama balar. Doal artlar altnda levrekler hayatlarnn
ikinci ylnda sperm salglayabilirler. Ancak RGS deeri dktr. 3. ylda ise ergin bir birey
gibi yksek oranda sperm salayabilirler. Ovaryumlardaki farkllama, erkeklerde olduu gibi
13-15 aylar arasnda balar ve nispeten daha uzun srer (Brusle ve Roblin, 1984).

Diiler doal artlar altnda ancak 3. ylda yumurta brakabilir. Byme hz bir ya grubu
bireylerinde en fazla durumdadr. Cinsi olgunluk dnemlerinde arlk artnn diilerde
erkeklerden daha fazla olduu saptanmtr. nc yatan sonra alnan besinler gonad
geliiminde kullanlr. Akdeniz'de erkekler 2-3 ya 25-30 cm boyda, diiler 3-5 ya, 30-40 cm
boyda, Atlantikte ise erkekler 4-7 ya ve 32-37 cm boyda, diiler ise 5-8 ya ve 38-42 cm
boyda cinsel olgunlua ularlar (Alpbaz, 1990). Levrek balklar Akdeniz' de Ocak-Mart
aylar arasnda yumurta brakrlar.

LEVREK BALII YETTRCL

Analar ve Yumurtlama
Analarnn tutulduu tanklar, analarn byklne ve stok younluuna bal olarak
deiim gsterir. Akuakltr nitelerinde byk, orta ve kk hacimli ana havuz sistemleri
kullanlmaktadr. Byk sistemler youn olarak Japonya ve kuzey dou Asya lkelerinde 50-
100 m3 hacimlerde kullanlmakta ve tesis dnda kurulmaktadr. Orta byklkte hacime
sahip tanklar Avrupa lkelerinde kullanlmakta olup tesis iinde yer almaktadr. Tanklarn
hacimleri 15-30 m3 arasndadr. Bunlarn ayrca filtrasyon, stma ve soutma sistemleri de
mevcuttur. Kk hacimli sistemler ise 10-20 m3 arasnda olup Akdeniz sahasndaki
lkelerde kullanlmaktadr (Licas, 1988). Bu tanklarn tm sistemleri evresel artlara kar
kontrol altndadr. Tanklar genellikle koyu renkte olup yuvarlaktr.

Ana bireyler yetitiricilik yolu ile yada doal ortamdan eitli avlama metodlar ile
yakalanabilir. En ideali paraketa ile yaplan avclktr. A ile yakalanan bireylerde adaptasyon
dnemin de youn lmler grlr. Ana bireyler yumurtlama dneminden nce yksek
kalitede taze yem ile kalamar, sbye ve karides etine dayal pelet yemlerle gnde 1-3 kere
vcut arlnn (kg) %1-1.5u kadar beslenmelidir. Verilen yemler %50-55 protein ve
%10-15 deniz orijinli canllarn yalarndan oluan ierie sahip olmaldr. Yalar en az %5
n-3 HUFA iermeli ve temel olarak 22:6n-3 (DNA) tipinde olmaldr. Bu durum yumurta
kalitesini dorudan etkiler.

Balklar 10-15 kg/m3 olacak ekilde stoklanr. Dii erkek oran ana baln durumuna gre
1:1, 1:2 veya 2:3 kg olacak ekilde ayarlanr. Tanklara saatte %10-20 aras debi uygulanr. Su
scakl 14-15 0C olmaldr. Tanklarda doal deniz suyu tuzluluu kullanlr. Yumurtalarn
pelajik yapsndan dolay tanklarn su klar yzeydendir. Bunun iin tanklarn st kna
500 mikron gz aklna sahip tank iine yerletirilmi rekparatr sistemleri konulur.

Ana bireylerden doal yollarla, sam yntemiyle ve hormon mdahalesi ile yumurta temin
edilebilir. Sam yntemi yumurtalarn kk olmasndan ve dllenme orannn
dklnden dolay uygulanmamaktadr. Yumurtalarn doal periyot iinde hormon
mdahalesi olmadan alnmas kaliteyi olumlu etkiler. Bunun yan sra doal ortamdan
yakalanan bireylerin yumurtlamaya tevik edilmesinde hormon kullanm olduka baarl
sonular vermektedir. Ayrca levrek analarna fotoperiyot uygulanmas ile doal yumurtlama
zamanlar deitirilerek yln eitli dnemlerinde yumurta salanabilir.

Levrek balklar hormon uygulamalarna kar hassastr. HCG ile tevik edilen analarda
kuvvetli bir baklk sistemi oluur. Hipofizden gonadotrapin (GtH) salglanmasndaki
baarszlktan dolay daha nceden kullanlan analarda yumurtlama ve yumurtalarn
oluumu srasnda sorunlar olutuunu saptanmtr. HCG enjekte edilen analarda
hipotalamus hipofiz eksenindeki eksilme sonucunda, analarnn yumurtalarn
oluturmasnda azalma grlr. Bunun sebebi hipofizde gonadotropin seviyesinin artmasna
ramen dolam sistemine salglanmamasdr. LH-RH ve LH-RHann eitli trlerin
plazmalarndaki gonadotropin (GtH) dzeyini ykselttii ve HCG hormonuna gre daha
avantajl olduu saptanmtr (Alvarino ve di., 1992a, 1992b). Bu hormonlarn HCG
hormonuna gre avantajlar unlardr.

1. GnRH (LH-RH) baln kendi GtH retimini salar.

2. Kk moleklldr. GnRH kolayca sentezlenebilir ve saf olarak temin edilebilir.

3. Yumurtlama srasnda kullanlan miktar azdr.

4. GnRH trlere gre dk miktarda kullanlabilir.

5. Kk polipeptidlidir ve baklk yapmaz.

Levreklerde LH-RHn uygulanmasnda yumurta apnn 650 mm civarnda olmas istenir. Bu

dnemde yani vitellogenesis safhasnda toplam 10 mgr/kg olacak ekilde, 12 saat ara ile
uygulanmas sonucunda ilk 48 saat iinde ovulasyon grlebilir. Uygulamann gndz
balamas ovulasyonun hzn artrrken, gece balamas yzdesini etkiler. Levrek balklarnda
yaplan almalarda HCG 500-1800 IU, LHRH 1-20 mgr/kg olacak dzeyinde
kullanlmasnn yumurta kalitesi ve kantititesi zerinde olumlu etkisi olduu saptanmtr
(Barnab ve Paris, 1984, Barnab ve Barnab-Quet, 1985, Alvarino ve di., 1992a,1992b).

Analarda Yumurta ve Sperm Olgunlamas

reme dnemine giren levrek balklarnn gonadlarnda yumurta hcrelerinin olumas ve

atlmas drt temel periyotta olur.

a) Pregametik Periyot: Haziran ve Ekim aylarnda gonadlarda olgunlama yoktur.

b) Gametogenesis: Ekim ve Ocak aylarnda oosit sitoplazmasnda ya damlacklar, az

sayda ya globlleri ve kortikol alveolleri grlr. Kasm-Aralk aylarna kadar ya
damlasnda byme grlmekle birlikte erkeklerde sperm elde edilmesi mmkndr.

c) Yumurtlama Periyodu: Ocak aynda balar, Mart aynda biter. Bu dnemde yumurtalar
dar atlr.

d) Dinlenme Periyodu: Nisan-Mays aylar arasnda gzlenir. Ovaryumlar da atretik

oositler, testislerde artk yaplar gzlenir. Levreklerin ovaryumlarndaki yumurta hcresinin
geliimi ise 12 temel aama ile aklanr.

1. Aama: lkel yumurta hcresi (Ovogenium) ok kk bir yapdadr. Fakat buna nazaran
bykl dier hcrelerden daha fazladr. Hcrenin ap 10-12 arasndadr. Hcrelerde
mitoz blnme ile oalma grlr.

2. Aama: Yumurta hcrelerinin aplar 12-20 ular. Her yumurta hcresinin etrafnda
folikl olumaya balamtr. Folikl hcrelerin ikinci katn oluturur.

3. Aama: Bu dnemde sitoplazmann homojenlii bozulmutur. Hcre ekirdeinin

(Nukleus) blmlenmesi ile ekirdein d ksmnn ekillenmesi balamtr. Hcre
ekirdeinin ap 5-8 arasndayken, hcrenin bu aamada ap ise yaklak 20
civarndadr.

4. Aama: Hcre ierisinde stoplazmik zon birbirinden ayrlmtr. Bunlar kortikal zon,
granler yapl orta zon ve tanecikli prinller zon dur.

5. Aama: Bu dnemde ilk oosit zar farkllamaya balamtr. Ayrca yumurta sarsnn
meydana gelmesi ve toplanmas olarak bilinen previtellogenesisin de ilk balangc bu
aamada grlr. Bu srada hcre ap 30-50 arasndadr.
6. Aama: ekirdek zarnda ilk ya damlacklar ve ekirdek evresinde loplar meydana
gelmeye balar. Bu olay yumurta ap yaklak 100 olduunda balar ve yumurta 300-350
gelinceye kadar devam eder.

7. Aama: Vitellsn iki farkl yapsnn belirginlemeye balad bu dnemde yumurta

zarnn ekillenmesi de balamtr. Yaklak 100 apndaki yumurta hcresinde ya
damlacklar ve yumurta sars retimi hzla devam eder.

8. Aama: Yumurtann ap yaklak 200 dur ve vitellsn iki karm grlmektedir.

9. Aama: Bu aamada ya damlacklar yumurta sars tarafndan hcre kenarna doru itilir
ve vitellsn karm izlenebilir.

10. Aama: Yumurta ap 350-400 civarnda olup vitellogenesis sona ermi ve ekirdek
kutba doru ynelmitir.

11. Aama: Yumurta 500-550 boya ulam ve mikropil delii bu aamada meydana
gelmitir. Yumurta iinde vitells, hcre duvar ve ya damlas net ekilde grlmektedir.

12. Aama : Yumurtann gonadlardaki bu geliiminden sonra yumurta herhangi bir deiime
uramakszn 1-2 ay bekler. Darya doru knt yapmasna neden olurlar. Bylece folikl
tekasndaki kaslarn kontraksiyonu ile ovulasyon meydana gelir. Eer biotik ve abiotik artlar
uygun deilse folikllerin deformasyonu ile yumurtalarn emilimi ortaya kar.

Levrek balklarnda spermlerin gonadlarda ki geliimi spermatogoniumlarn aktif ekilde

testis kanallar duvarlarnda oalmas ile balar. lk nce spermatogoniumlardan primer
spermatozitler, onlardan da sekonder spermatozitler meydana gelir. Testikler kanal
boluklarnda toplanan ve burada uygun artlar oluuncaya kadar bekleme pozisyonuna giren
spermler, gonadotropin etkisi ile dar atlmaya hazr hale gelir. Testislerde hareketsiz halde
bekleyen spermler su ile temasa geince hareketlenirler.

Yumurta zellikleri ve Kalite Kriterleri

Kemikli balklarn yumurta boylar trlere ve trlerin kendi iindeki baz koullara gre
deiiklik gsterir. Trn yumurta ap bydke yumurta says azalr, kan larvann boyu
ve yaama oran artar. Dllenmi yumurtalar pelajik, kresel ve saydamdr. Yumurtann
kalitesi, yumurtann yzebilirlii, ya damlas says, alm oran ve normal yapdaki larva
miktar ile orantldr. Levrek yumurtalarnda biri merkezi konumlu olmak zere ortalama 4-5
adet ya damlas bulunur. Levrek yumurtalarnn aplar ortalama 115085 , ya
damlalarnn ap ise 360-420 arasndadr.

Yumurta aplar blgelere gre deiim gsterir. ngiltere kylarnda yumurta aplar 1.07-
1.32 mm arasnda llmtr. Akdeniz kylar boyunca yumurtalarn aplar daha kk
(1.02-1.296 mm) olarak tespit edilmitir. Kuzey Denizi'nde ise bu deerler 1.386 mmye
kadar ulamtr. Yumurta ap su scakl ve besin ierii ile ilikilidir. K aylarndaki
dk scaklkta doal reme periyodunda alnan yumurtalarn dier zamanlarda sabit
scaklklarda elde edilen yumurtalara gre daha byk olduu saptanmtr.

Ayn tr iindeki yumurtalarn boyutlar arasndaki farkllklar analarn beslenmesine,

byklne, yumurtlama zamanna, hormon uygulamalarna, ortam koullarna, genetik
faktrlere ve blgesel farkllklara baldr. Bunlar ayn zamanda kaliteyi ve kantiteyi
etkileyen faktrler arasnda yer almaktadr. Yumurtalarda morfolojik ve genetiksel bozukluk
yok ise inkbasyon koullar ayn olduunda yumurtann byk veya kk olmas larva k
orann deitirmez.

nkbasyona alnacak yumurtalarn kaliteli olmas ileride kacak larva kalitesi iin ok
nemlidir. Bu bozukluklar inkbasyon ncesinde ve inkbasyon sresince belirlenmelidir.
Rekparatrlerden alnan yumurtalarn %40tan fazlas l ise bu grup retime zorunlu
kalnmadka alnmamaldr. Blastomer blnmelerinin eit olmasna dikkat edilmeli, eksik
blnmelerin olup olmad tespit edilmelidir. ok sayda ya damlas ieren yumurtalar yine
zorunlu kalnmadka retime alnmamaldr. Yumurta iinde nokta eklinde paracklar
grlmesi ve blastoporun knt yapmas embriyonik geliim esnasnda meydana gelen
olumsuzluklardan kaynaklanan dier bozukluklardr.

Yumurtalarn nkbasyonu

Uygun ortam artlarnda analar tarafndan braklan yumurtalar rekparatrlerden hassas

biimde toplanr. Yumurtalar toplama, tartm ve canl-l ayrlmas aamalarnda hava ile
mmkn olduunca az temas ettirilmeli ve ok miktarda yumurtann st ste birikmesi
engellenmelidir.

Yumurtalar uzun sre nakil edilecekler ise 15-20 litrelik plastik kaplar kullanlr. 24 saatlik bir
tama iin litreye 20.000 adet, 6 saatlik bir tama iin ise litreye 80.000 adet yumurta
konulur. Tama ilemi dllenmeden sonraki ilk 24 saat iinde yaplmaldr. Tama kaplar
ierisindeki suyun oksijen deeri 9-11 mg/lt' ye ykseltilmelidir. Plastik kabn 3/2'sine su ve
yumurta konulur. Kabn 3/1ne ise saf oksijen baslr. Tama ilemi sonucunda alm oran
%50-70 arasnda deimektedir.

Yumurtalar inkbasyona alnmadan nce gerek duyulursa dezenfeksiyon ilemine tabi

tutulmaldr. Bunun iin %5' lik Iadophor zeltisinden bir litre deniz suyuna 10 ml konur ve
yumurtalar iinde 8-10 dakika bekletilir. Ayrca bu ilem iin inko iermeyen Malahit yeili
ile de 5 mg/lt orannda 40-60 dakika aras uygulama yaplarak tatbik edilir.

Canl yumurtalar temin edildikten sonra bunlarn inkbasyona alma ilemi balar.
nkbatrlerin konulaca havuzlar deiik yapda olabilir. Yumurtalarn inkbasyonu iin en
uygun sistem race-way tipinde olan havuzlara inkbatrlerin yerletirilmesidir. Ayrca larva
tanklar veya dier yapdaki tanklarda da bu ilem yaplabilir. Hassas bir almann
yaplabilmesi ve kontaminasyonun engellenmesi iin akuakltr tesisinde inkbasyon
nitesinin ayr olmas gereklidir. Bu nitenin bykl ve ekipmanlar tesis iin gerekli
yumurta miktarna gre dizayn edilir. nkbatrlerin konulaca tanklarn i ksmlar koyu
renkli ve jel-kot kapldr.

Kullanlan inkbatrlerin hacimleri 50-200 lt arasnda deiebilir. nkbatrler polyesterden

yaplm olup silindir koniktir. Silindir ksm 300 mluk plankton bezi ile kapl olup konik
ksm polyesterdir. Her inkbatre alttan ayr su girii yaplabildii gibi, bunlarn
yerletirildii havuzlara da su giri ve k direkt olarak yaplr. Tanklara gelen su nce 5 m'
luk, sonrada 1 m'luk kartu filtrelerden geerek U.V. filtreye giri yapar. Buradan da tanklara
dalr.
Yaplan almalarda levrek yumurtalarnn 29-47 tuzlulukta atlad grlmtr. Fakat
iyi bir yumurta alm iin tuzluluun hem levrek hem de ipura yumurtalar iin 34-38
arasnda olmas gerekir. 34 tuzluluun altnda yumurtalar semi-pelajik zellik gsterirler ve
33 tuzluluun altnda da tamamen kerler. Levrek yumurtalar iin en iyi inkbasyon
scakl 14-16 0C arasndadr (Freddi, 1985).

Temin edilen yumurtalar alndklar ortamla ayn scaklktaki inkbatr tanklarna

yerletirilmelidir. Scaklk fark 0.5 0C dereceyi gememelidir. Yumurtalar inkbatrlere
ortalama 3000-5000 adet/lt olacak ekilde konulur. nkbasyon sresince k kullanlmaz.
nkbatrlerin bulunduu tanklarda saatte %40-60 su deiimi uygulanr. Su deiimi
olmadan yaplan inkbasyonlar da alm oranlar %30-40 olarak tespit edilmitir. Normal
akkanl suda ise alm %75-85 arasnda olmaktadr.

Yumurtalarn Embriyolojik Geliimi

Spermin yumurtaya girmesi ile balayan dllenme olay, inkbasyon sresi ad da verilen
embriyonun yumurtadan kna kadar devam eden sre ile son bulur. Tablo 1' de 15 ve 17
0C de levrek yumurtalarnn embriyolojik geliimleri dier aratrmaclar ile birlikte
verilmitir.

Tablo 1. Levrek yumurtalarnn embriyolojik geliim safhalar. 1. Saka ve dier., 1999, 2.

Salvatorelli ve dier.,1989, 3. Jennings ve Pawson 1991, 4. Ual 1985, 5. Devauchelle ve
Coves. 1988, 6. Barnab 1976, 7. Marino ve dier. 1991.

SAFHA 1 2 3 4 5 6 7
SICAKLIK ( oC ) 15 17 13 13.6 15 13 14 13
2. Blastomer 1:25 1:10 1:30
4. Blastomer 1:50 1:45 2:00
8. Blastomer 2:40 2:30 16:00 2:15 2:30
Morula 5:05 4:30 8:20 4:30 7:10
Blastula 9:30 8:30 8:30
Gastrulasyon 13:40 13:00 26:00 20:00 24:00
Balangc
Gastrulasyon 23:35 18:30 36:00 35:00
Gastrulasyon 26:50 20:30 40:00
Embriyo Tasla 27:20 21:50 40:00 31:30
Gastrulasyon 4/4 28:35 22:55 24:00 48:00
Neural Tp Oluumu 32:00 25.00
Somit Oluumu 38:50 29:00 55:00 36:00
Ya Damlasnn 41:10 29:50
Birleimi
Kupfer Cisimcii 42:00 30:30
Pigmentasyon 42:40 31:00 72.00 80:00 69.00
Grlmesi
Kalbin Grlmesi 43:50 33:30 55:00
Embriyo 2/3 47:20 35:00 78:00
Embriyo 51:30 41:00 86:00 90:00
Optik Blge Oluumu 58:50 49:10 80:00 40:45
Primordial Yzge 60:30 50:20 85:00
Oluumu
Kalp At 65:30 53:30 74:00 62:30
k ( % 10 ) 84:25 63:40 87:00
k ( % 100 ) 87:10 68:00 110:50 108:00 104:00 115:00 110:00 93:00

Levreklerde Larval Dnem

Yumurtalarn embriyolojik geliimlerinin tamamlanmas ve yumurta kapsln terk etmesi ile

birlikte larval safhaya geilir.

Prelarval Evre

Levrek larvalarnn yumurtadan ktklarnda az ve ansleri kapaldr. Larvalar pasif

durumdadr, ba aa dururlar ve kendi vitells keselerinden saladklar enerji ile hayatlarn
srdrrler. Yumurtadan kan levrek larvalarnn boylar 3.4-3.6 mm arasndadr. Vitells
kesesi boyu 1.1-1.3 mm uzunluundadr. Ya damlas ap ise 0.5-0.7 mm arasndadr. Az
ve ans kapal olduundan dardan besleme sz konusu deildir. Larvann sadece vitells
kesesinden beslendii bu dneme lecithotrophik periyot ad verilir.

Vitells kesesi vcudun anteriorunda yer alr. Ya damlas ise vitells kesesinin
posteriorundadr. Ans vcudun yaklak olarak ortasnda yer alan 14-15. miyomerler altnda
yer alr. Su scakl vitells kesesinin tketiminde ve az ile ansn almasnda en nemli
faktrdr.

Pigmentasyon burunda, besin kesesinin n ksmnda, kuyruun ventralinde, barsan st

boyunca, az blgesinde ve ansn st tarafnda yldzs yapda belirginlemeye balamtr.
Pektoral yzgeler olumutur, fakat kullanlmaz. lk 24 saat iinde spazmadik yzme vardr.
lk gn sonunda larvann ba blgesi yukar doru kalkar. Vitells absorbsiyonu devam
etmektedir. Tuzluluun drlmesi sresince ve vitellsn absorbsiyonu ile larvalar tank
ortamnda yukardan aaya doru homojen ekilde dalrlar.

Yumurtadan km prelarvalarn davransal tepkileri esas olarak koklama duyusuna, ikincil

olarak ise yanal izgiye dayanr. Koku alma plakoidleri inkubasyonun 80. saatinde epidermal
hcre katlar iinde kabarck eklinde grlr. 65. saat civarnda ban yan tarafnda
neusomastlar grlr. Yumurtadan ktktan sonra vcut yzeyinin yan tarafnda 8 neuromast
grlr. Yanal izgideki neuromastlar batakilerden daha byktr. Operkulum kenarlarnda,
gzlerin arasnda ve kuyruk yarm dairesinde bulunurlar. Yanal izgide de serbest
neuromastlar mevcuttur.

Larvann tm vcudunu saran bir primordial yzge bulunur. Yzge ban hemen arka
ksmndan balayp tm kuyruu geer ve besin kesesinde son bulur. Yzge nsz bir deri
kvrm eklindedir. Bu sayede larva suda hem yzebilirliini hem de gerek duyduu O2
ihtiyacn karlar. Yumurtadan henz km larvalarn az epitelyumu dzensiz bir ekilde
ve yass hcrelerden meydana gelen tek bir tabakadan oluur. 3. gne doru yer yer iki sra
hcreye rastlanr. Sindirim tp dz bir boru eklinde ve 10 m kalnlndadr. Sindirim
tpnn dorsalinde pankreas, ventral blgesinde karacier farkllamam kk tomurcuksu
yapdaki hcrelerden oluur.
Mide bu dnemde bir kvrm ve bir boum ile belirlenir. Barsan ap mideninkinden daha
fazladr. Barsak eperi yumurtadan ktktan itibaren dz bir form izler. 1 ve 2. gnlerde tek
bir tabaka hcre vardr. 3. gn youn bir mitoz blnme ile bu hcreler iki- tabaka haline
gelir. Az almam larvann barsak hcre aplar 40 hm dan daha kk lipoprotein
partikllerinin tanmn ve sentezini yapabilir (Diaz ve di., 1997). Lecithotropik dnemin
sonunda larva barsak hcreleri fonksiyonel olmasna ramen geliim yavatr. Vitells bol
ve ana yalar iermesi ile temel besleyici rol oynar. lk beslemeden sonra barsak hcreleri
200 hm apl lipoproteinleri sindirebilir. Lecithotropik dnem boyunca i rezervler yava
yava azalr ve sindirim kapasitesinin artmas ile lecithoexotropik periyot denilen hem i hem
de d besleme balar. Barsak, larvada bir kapakkla postvalvular ve prevalvular barsak
olmak zere iki blgeye ayrlr.

Karacierdeki hepatik hcreler ilk gnle beraber grlmeye balar ve 10 m kalnlndadr. 3.

gnden itibaren epetetial kanal ile larvalarn sindirim tpne balanrken boyuda 110 ma
ulamtr. Bu dnemde pankreasta geliim proksimal, karacierde ise distal yndedir. 2.
gnde sindirim tp 50 derecelik bir ac ile dnme hareketi yapar. Bununla beraber karacier
sol laterale kayarken, pankreasta sa laterale yerleir. Safra kesesi karacier tarafndan sarlr.
Sindirim tpnn dorsal blmnde hava kesesinin ilk oluumu balar. Pankreas mesodermik
hcre katmanlar tarafndan evrilir. Hcre yaps pyriformdur. Karacierde ise nc gnle
beraber hepotoblast polirizasyon sonucu deiim redkte olunur. Bu dnemde henz larva
iinde organ oluumlar olduundan sindirim olmas sz konusu deildir. 3. gnle beraber
gzlerde pigmentasyon aka grlr. Hareket hala su debisi ile beraber olup larvalar 20-30
sn' de bir 2-3 sn yzme hareketi yapar.

Postlarval Evre

Postlarval evre 15-16 0C 5.gnde sonunda az ve ansn almas ile balar. Bu dnmede
az iinde mukositler oluur. Bunlar ilk nce mukusla kaplanm epitelium ukurlar gibidir.
Seller eperleri incedir. 7. gne doru ene kkrdaklar ve kaslar olumaya balar. Salg
bezleri tam olumadndan sindirim mekanizmas mkemmel deildir. Sindirim tp epitel
yapda drt-alt sra hcreden oluur ve kalnl 45 mikrondur. 8. gne doru hcre sra says
alt-sekiz adete ular. Bu srada barsak emici hcreleri ilevlik kazanmtr. Bu dnem
iinde 10-11. gnlerde phanin dilerin ilkel formlar olumaya balar.

Mide bu dnemde daralm bir yap izleyerek boumlamtr. Barsaklara geii salayan
valf mevcuttur. Midesel alt mukozay evreleyen kas dokusu bu gnlerde iyice
belirginlemitir. 12-15. gnlerde rectum epitel hcrelerinin grlmesi proteinlerin yava
yava emilmeye balandn gsterir. Protein emilimi pinoitosis ile hcre zarndan yaplr.
Yalarn emilimi prevalvular barsaktan yaplmaktadr (Deplano ve ark., 1991). Karacier
13-14. gnle beraber glikojeni depolayaca blgeyi oluturur. 20. gnle birlikte sindirim
kanal 60 boyuta ular.

Doal olarak bu dnmede larvann canl yemler ile beslenmesi gerekir. Besin kesesinin ou
absorbe olmasna ramen az miktarda ya damlas mevcuttur. Larva bu dnemde 60 derecelik
a ierisindeki besinleri grp alglayabilir. ki gzn kesitii blgedeki yansmas
algladktan sonra 5-7 mm geri ekilme yaparak ylanvari eklinde bir hareket ile avna
saldrr ve tek hamlede yutar. Koku sistemleri ve yanal izgi avlanmada dier yardmc
faktrlerdir. Hava kesesi ilk dolumu da bu gnlere rastlar.
Hava kesesi oluumu ve geliimi, levrek larvalarnda yaama yzdesini ve geliimi snrlayc
temel fizyolojik yapdr. Levrek genel olarak fizoglist trler iinde gsterilse de hava kesesi
ile sindirim tpn birbirine balayan duktus pinomatikusun post larval dnemde kopmas
ile parafizoglist trler iinde yer alr (Chatain, 1986). Levreklerde hava kesesi sindirim
tpnn dorsal diverklnden kken alr. nc gnde elektron mikroskobu ile hava
kesesinin gelien yaps grlebilir. Larva 5.2 mm boya geldiinde pankreasn sol tarafndan
gelimeye balar. Bu dnemde hava kesesi duktus pinomatikus ile sindirim tpne baldr.
Bu geliim su scaklyla doru orantl olarak 5-6. gnlerde ekillenir. Pankreas sa taraftan
hava kesesini sararken kese sindirim kanalnn stnde horizontal ve vertikal yapda
gelimesine devam eder. Larva 5.8 mm boya ulatnda vertikal byme aka grlr.
Hava kesesinin geliimi esnasnda vitells kesesi ve ya damlas hacimlerinde klme olur
(Frat, 1995). 5.2-6 mm boylarda hava kesesi iinde ilk hava kabarc grlr. Larva su
yzeyinden ilk hava kabarcn yutarak kesesini iirir. Hava kesesi hacim olarak bym
ve zerinde peritenium paralar ekillenmitir. Hava kesesinin imesi iki safhada meydana
gelir. Birinci safhada kendi iinde iki blmde aklanr. lk dnem krlgan bir hava
kabarcnn olduu ime dnemdir. Hava kabarc kese hacmiyle snrlanmamtr. kinci
dnemi ise, ilk ime olmadnda kesenin iinin lo ve karanlk bir yap gstermesiyle
tanmlanr. Bazen kese ime gsterdii halde iinde hava kabarc gzkmez. Bu ime gibi
gzken yap kese hcre duvarnn kalnlamasndan kaynaklanr. Bu anormal keseler
lmenlerinde gaz yerine eosinofil jelatinz madde ierir (Paperna ve di., 1977). Epitelyum
hcrelerinin hipertrofisinin bileimi ile olumutur. lk ime olmad taktirde kese geliimi
imeden nceki dnemde durur ve fonksiyonelliini kaybeder. Bu aamadan sonra kesenin
geliimi imkanszdr (Chatain ve Dewavrin, 1989). Kese uzunluu larva uzunluunun % 3-5' i
kadardr. lk imenin gerekleebilecei maksimum. boy 6.5 mm' dir. 10.5 mm boyda kese
iinde hava kabarc ok net bir ekilde grlrken, larva 11-12 mm boya ulatnda ilk
hava kabarcnn arkasnda birincisinden daha kk bir hava kabarc grlr ki buda ikici
safhay oluturan blmdr. Bu hava kabarc fizyon yoluyla ilk hava kabarc ile birleerek
keseye elipsoidal bir grnt kazandrr ve keseyi arkaya doru uzatr. Hava kabarc artk
tek bir yap gsterir. Bu dnemde kese boyu total uzunluu 14 mm olan larva boyunun %10-
12' si kadardr. 13-15 gnlerde duktus pinomatikus dejenere olarak sindirim tpnden ayrlr.
Bundan sonra hava kesesinin doldurulmas gaz bezi ve retya mirabilya ile gerekleir.

Levrek Larva Yetitirme Dnemleri

Yumurtalarn embriyolojik geliimini tamamlayp larvalarn kmas ile birlikte larva

yetitiricilii de balar. Larva yetitiricilii biyotik, abiyotik ve yabanc biyotik faktrlerin
kontrol altna alnd akuakltr tesislerinde yaplmaktadr. Larva yetitirme periyodu larval
dnem, svraj (mikropartikl yeme gei) ve n bytme olarak blmde gerekleir.

Larval Dnem

Prelarval dnemde, larvalar youn retim koullarnda 80-200 adet/lt, olacak ekilde larva
tanklarna yerletirilir. deal stok younluu 100-125 adet/ltdir. Tanklar silindir konik yapda
olup polyester malzemeden retilmitir. Hacimleri uygulanan teknie gre 2 m3'ten 15 m3'e
kadar deiim gsterebilir. deal larva tanklar 4-6 m3 hacmindedir. Havuzlarn i yzeyleri
gel-coat ile kapl olup koyu renklidir. Larvalarn kolay izlenmesi iin tanklara lomboz
almaldr. Havuzlarn etraf rahat almaya elverili olmal, alttan ve stten su klar
mevcut olmaldr. Bu tanklarn seimi uygulanacak larva yetitirme teknii ile ilgilidir.
Levrek larva yetitiriciliinde ak devre ve kapal devre sistemler kullanlmaktadr. Ak
devre sistemlerde su kriterleri larvann gerek duyduu artlara gre ayarlanr ve retim
tanklarna gnderilir. Balklar tarafndan kullanlan su daha sonra dearj edilir. Saatte %5
deiim ile balayan su debisinin larva dnem sonunda saatte %50 kt dnldnde
kullanlan su miktarna bal enerji tketiminin fazlal ortaya kar.

Kapal devre sistemlerde ise tanklarda kullanlan su nce toplama tankna gelir. Burada
gerekli su yenilenmesi yapldktan sonra tuzluluu tekrar ayarlanr. Buradan kum filtresine
geer ve beraberinde getirdii sspansiyon haldeki partikl maddelerden ayrlarak ultraviyole
filtreye gnderilir. Bu ilem srasnda bnyesindeki tm canl organizmalardan (bakteri,
mantar, parazit, baz virsler vs.) arnarak biyolojik filtreye girer. Balk dklar yem atklar
ve l balklardan dolay ykselen amonyak miktar bu aamada aerobik bakteriler tarafndan
nce nitrite daha sonrada balklar iin zararl etkisi olmayan nitrata indirgenir. lemleri
tamamlayan su havuzlara geri dnmek zere sistemi terk eder. Ancak havuzlara ulamadan
nce bnyesinde getirdii azot gaz fazlasn atmak ve oksijence %100 doygunlua ulamak
iin saturasyon kolonlarndan geerek havuzlara gelir. Saturasyon kolonlarna girmeden nce
suyun oksijen deeri 1.8-2.3 mg/lt'ye kadar dmektedir. Bu sayede suyun O2 deeri tekrar 5-
6 mg/ltye ulamaktadr. Ayrca saturasyon kolonlarnn iinde havalandrma sistemleri de
mevcuttur. Kimi kapal devre sistemlerde ultraviyole filtreler biyolojik filtrelerden sonra
kullanlsa da havuzlarda gelien patojen veya patojen olmayan mikroorganizmalarn biyolojik
filtrelere yerleerek zaten zayf yapda olan aerobik bakterilerin yerini almas sistemin
almasn olumsuz etkiler (Timmons ve Losordo, 1994). Kapal devre sistemler, suyun
stlmasnda veya soutulmasnda kullanlan enerji asndan avantajldr. Bunun yan sra
kapal devre sistemlerde, larvalar iin tehlikeli olan suyun fiziksel ve kimyasal deiimleri ani
farkllklar gstermez. Deniz ortamnda zellikle yazn planlanan retimlerde grlen bakteri
patlamalarna kar retimi korur. zellikle levrek larva yetitiriciliinde kullanlan dk
tuzluluk tekniinin uygulanmas ve tatl su tasarrufu salanmas ynnden avantajldr.
Bununla birlikte kapal devre suyunun her gn analizleri yaplarak amonyak miktar kontrol
edilmelidir, aksi halde ani lmler grlebilir.

Yetitiricilikte sistem fark gzetilmeksizin larva iin gerekli olan fiziksel-kimyasal koullar
ve besleme zellikleri optimum dzeyde olmaldr. lk on gnde az ve ansn almas,
sindirim tpnn faaliyete gemesi ve hava kesesi doldurulmas gibi ok nemli fizyolojik
geliimlerin olmas ve larval baary direkt olarak etkilemesi asndan yksek scaklkta
allmaktan kanlmaldr. Su scakl ilk dnem 15-16 0C olup ortam karanlktr
(Bertolini ve di, 1991) (Tablo 2).

Levrek larva yetitiriciliinde uygulan tuzluluk drme teknii yaama orannn olumlu
ynde etkilemektedir (Johnson ve Katavic, 1986). Bunun yan sra hava kesesi oluturma
yzdesini arttrmas ve buna paralel olarak deformasyonun azalmas bu teknii daha da
kullanlr hale getirmitir. Tuzluluk ilk gnden itibaren tedrici olarak drlr ve 5. gnde
doal deniz suyu tuzluluundan 26 tuzlulua ulalr. 5-17. gnler arasnda bu tuzluluk
deerinde sabit kalnr. 17-23. gnler arasnda ayn ekilde tuzluluk kademeli olarak
arttrlarak doal deniz suyu tuzluluu dzeyine karlr. Tuzluluk artrmnda hava kesesi
hipertrofisi ile karlaldnda 26 tuzlulua geri dnlmelidir (Saka, 1995). Oksijen deeri
5-6 mg/ltdir. Trbitite miktar 8.5-12 ITU'yu amamaldr. Larva tanklarnda nitritin (NO2)
0.013-0.016 mg/lt, nitratn (NO3) 0.062-0.068 mg/lt arsnda olmas retim iin idealdir
(Equnoxe, 1990).

Tablo 2. Levrek larva retim protokol

Gn Scaklk Tuzluluk Debi Ik Sresi Ik iddeti Besleme
(O S)
(C) (%/Saat) (Saat) (Lx)
1. 15- 36 5 0 0 BESLEME
16 YOK

2. 15- 34 5 0 0 BESLEME
16 YOK

3. 15- 30 5 0 0 BESLEME
16 YOK

4. 15- 28 5 0 0 BESLEME
16 YOK

5. 15- 26 5 12 50 R= 8
16 adet/ml

6. 15- 26 5 12 60 R= 8 adet
16 /ml

7. 15- 26 5 12 80 R= 8 adet
16 /ml

8. 15- 26 5 12 100 R= 6
16 adet/ml
AF=0.5
adet/ml

9. 15- 26 5 12 120 R= 6
16 adet/ml
AF=0.5
adet/ml

10. 15- 26 10 12.5 140 R= 6

16 adet/ml
AF=0.6
adet/ml

11. 17 26 10 13 140 R= 4
adet/ml
AF=0.6
adet/ml

12. 17 26 10 13 140 R= 4
adet/ml
AF=0.6
adet/ml
 13. 17 26 10 13 240 R=
2adet/ml
AF=0.8ade
t/ml

14. 17 26 10 13 450 R= 2
adet/ml
AF=0.5/ml
EG=0.5
adet/ml

15. 17 26 15 14 450 R= 2
adet/ml
AF=0.5/ml
EG=0.8
adet/ml

16. 18 26 15 15 450 AF=0.4

/ml
EG=0.6/ml
EG1=0.1/
ml

17. 18 28 15 16 920 EG=1.2

adet/ml
EG1=0.3
adet/ml

18. 18 30 15 16 920 EG=1.2

adet/ml
EG1=0.3
adet/ml

19. 18 32 15 16 920 EG=1

adet/ml
EG1=0.5
adet/ml

20. 19 34 20- 16 920 EG=1

25 adet/ml
EG1=0.5
adet/ml

21. 19 36 20- 16 920 EG=1

25 adet/ml
EG1=0.5
adet/ml
 22. 20 38 20- 16 920 EG=1.2
25 adet/ml
EG1=0.8
adet/ml

23. 20 38 20- 16 920 EG=1.0

25 adet/ml
EG1=1.0
adet/ml

24. 20 38 20- 16 920 EG=0.8

25 adet/ml
EG1=1.2
adet/ml

25. 20 38 30- 16 920 EG=0.6

35 adet/ml
EG1=1.4
adet/ml

26. 20 38 30- 16 920 EG=0.4

35 adet/ml
EG1=1.6
adet/ml

27. 20 38 30- 16 920 EG1 = 2

35 adet/ml

28. 20 38 30- 16 920 EG1 = 2

35 adet/ml

29. 20 38 30- 16 920 EG1 = 2

35 adet/ml

30. 20 38 40 16 920 EG1 = 2

adet/ml

31. 20 38 40 16 920 EG1 = 2

adet/ml

32. 20 38 40 16 920 EG1 = 2

adet/ml

33. 20 38 40 16 920 EG1 = 2

adet/ml

34. 20 38 40 16 920 EG1 = 2

adet/ml
 35. 20 38 40 16 920 EG1 = 2
adet/ml

36. 20 38 40- 16 920 EG1 = 2

50 adet/ml

37. 20 38 40- 16 920 EG1 = 2

50 adet/ml

38. 20 38 40- 16 920 EG1 = 2

50 adet/ml

39. 20 38 40- 16 920 EG1 = 2

50 adet/ml

40. 20 38 40-50 16 920 EG1 = 2 adet/ml

15-16 0C su scaklnda levreklerde prelarval dnem 5. gnde sona erer ve postlarval dnem
balar. Az almadan nce tanklarn zerinde biriken ya tabakasnn temizlenmesi iin
yzey temizleyicileri tank yzey alanna gre 1 veya 2 adet olarak yerletirilir. Bu hava kesesi
geliimi iin ok nemlidir. Larvalara uygulanan aydnlanma sresi ve younluu larvalarn
geliimini, hava kesesi oluumunu ve yaama orannn etkiler (Cerqueria ve Chatain, 1991).
Larva geliimi artan aydnlatma koullarnda artarken, srekli aydnlatma balklarn yaama
gcn drr. Larva tanklarna prelarval evrede klandrma uygulanmaz. Iklandrma
sresi ve iddeti 5.gnde 12 saat-50 lks, 11.gnde 13 saat-140 lx, 17. gn ve sonrasnda 16
saat920 lx olarak ayarlanmaldr (Equipe Merea, 1990).

Larval dnem beslemede canl yem kaynaklar olan rotifera (Brachionus plicatilis) ve eitli
orijine sahip artemialarn (Artemia sp.) nauplii ve metanauplii formlar kullanlr (Barnab ve
Guissi, 1993). Dnyann eitli blgelerinde farkl orijinlere sahip artemia yumurtalar temin
edilmektedir. Bunlarn alm oranlar, besin ierikleri, bir gramdaki yumurta saylar ve
alm sonras nauplii boylar deiim gsterir. Artemia Systemsin rettii ve larva retim
tesislerinde youn olarak kullanlan AF tip artemialarn nauplii boylar yaklak 460-480
olup, 10 mg/grdan daha fazla miktarda HUFA ierirler.

Bu artemialarn enleri 165-175 arasnda deiim gsterdiinden az akl 400-420

olan levrek larvalarnda ilk gnden itibaren de kullanlabilir. Fakat bir haftalk dnemde
rotifer ile besleme yaplmas yaama orann olumlu etkiler. AF tip artemia naupliilerinin
protein oranlar %48-52, ya oranlar %19.3-21, karbonhidrat oranlar %12-13, kl miktarlar
%8.1-8.7 ve nem oranlar %4.8-5.2 arasnda deiim gsterir. kinci aamada yine youn
olarak kullanlan EG tip artemia naupliileri ise daha dk oranda protein miktarna (%45-47)
ve daha az doymam ya asitleri (5-7 mg/g HUFA) oranna sahiptirler.

Ayrca boyutlar daha byk olup 500-520 arasndadr. 16. gnden itibaren EG1 olarak
kullanlan artemia formlar ise EG tip artemia naupliilerinin 24 saat boyunca SELCO trevli
zenginletirici maddeler ile beslenerek bytlmesi ile elde edilir. SELCO rnleri yksek
oranda HUFA (200 mg/gr), vitamin, antioksidan ve ya (%60-65) ierdiklerinden larva
geliiminde nemli rol oynarlar. 24 saat sonunda metanauplii formuna gelen artemialarn
boyutlar 700-750 mikron arasndadr (Artemia Systems, 1991). Larvalara verilen canl
yemlerin tipleri ve mililitredeki oranlar Tablo 2'de gsterilmitir. Larval dnem sonunda
yumurta kalitesine de bal olarak uygulanan yetitirme tekniklerine gre baar oran %40'a
kadar ulaabilir.

Svraj (Mikropartikl Yemlere Gei) Dnemi

Larval dnemin tamamlanmas olarak kabul edilen 38-42 gnler arasnda larvalar canl
yemden mikropartikl yeme adapte olacaklar svraj blmne alnrlar. Bu blmde
iletmenin kapasitesine gre belirlenmi sayda 10-15 mlk tanklar kullanlr. Tanklarn dip
ksmlar koniktir. Su klar merkezi ve diptendir. Balklarn yana bal olarak su
klarna yerletirilen krepinler gz aklklar 500, 1000 ve 2000 mikron arasnda
deitirmektedir. Havuzlarda 1500-2000 lx aydnlatma iddeti salayacak klandrma
sistemleri mevcuttur. nitede aydnlatma sresi 16 saat olup otomatik zamanlayclar
yardmyla ayarlanmaktadr. Mikropartikl yemlerin datmnda otomatik yemlikler
kullanlmaktadr. Bu blmde de ak devre ve kapal devre sistemler kullanlabilir. Ortama
girilen toz yem su kalitesini ok hzl deitirdiinden kapal devre sistemlerde su kalitesinin
srekli kontrol salanmaldr. Hastalk risklerinin azaltlmas ynnden ak devre
sistemlerin bu aamada kullanlmas daha faydal olmaktadr. Tanklara verilen su mutlaka
kum ve ultraviyole filtreden geirilerek larvalara verilmelidir. Bunlarn yan sra tanklarda saf
oksijen girii, debi metre, saturasyon kolonlar ve yzey temizleyicilerinin bulunmas retimi
olumlu ynde etkiler.

Mikropartkl yeme altrma dnemi, balklarn ortalama 19-21 mm total boya ve 35-40 mg
arla ulatklar 38-42 gnlerde balar. Bu dnemde havuzlardaki balk younluu litrede
10-12 adettir. Saf oksijen kullanld durumlarda bu oran 18-20 adet/lt'ye kadar kabilir.
Mikropartikl yeme gei dneminde kullanlan Artemialar metanauplii II formunda olup
HUFA bakmndan larval dnemde metanauplii I formunda olduu gibi zenginletirilir.

Levrek balklarnn svrajnda kullanlan mikropartikl yemler ilk dnem 80-150 mikron
byklkten balayarak larva geliimine gre 500 mikron bykle kadar kullanlr. Svraj
uygulamas 15-16 gn devem eder. Larvalara gnlk verilen artemia miktar azaltlrken
mikropartikl yem miktar arttrlr. Bu dnemde mikropartikl yem besleme oran canl
arln %8-10 kadardr. Svraj boyunca su scakl ortalama 20 0C olup, tanklarda su
debisi %50-100 arasnda deiim gsterir. lmler svrajn ilk gnlerinde toz yeme adapte
olamamaya bal olarak artma eilimindedir. Larva yaama oran normal artlar saland
taktirde ortalama % 80-90 arasnda deiim gsterir (Equipe Merea, 1990). Svraj
tamamlayan larvalar ortalama olarak 350-400 mg arla kadar bu blmde kaldktan sonra
n bytme nitesine alnr.

n Bytme

Bu sistemde kullanlan tanklarn teknik zellikleri svraj nitesinde kullanlan tanklar ile
ayndr Geliim zelliklerine gre 70-80. gnlerde svraj nitesini terk eden yavrular
boylanarak, hava keseli ve hava kesesiz bireyler birbirinden ayrlr. n bytmede kapal
devre sistem kullanlmaz. Balklar burada a kafeslere karlmak iin gerekli olan 1.5-2 gram
arla kadar bytlrler. Ancak lkemiz koullarnda yavru bireyler 0.5-1 gram arasnda da
kafes sistemlerine karlmaktadr. n bytme nitesinde balklar srekli gzlenerek,
hastalk risklerine kar gerekli nlemler alnmaldr.

n bytme nitesinde de hacimleri 10-15 m3 arasnda deien silindir tanklar

kullanlmaktadr. Su scakl 19-21 C olup 16 saat klandrma uygulanr. Tanklarda doal
deniz suyu tuzluluu kullanlr. Tanklara 3000-5000 adet/m3 arasnda yavru stoklanabilir. Su
deiimi balk byklne ve stok younluuna gre saate %80-150 arasnda deimektedir.
Yemleme oran %6 balayp %4 kadar dme gsterir. Yaama oran hastalk kmad sre
iinde %90-95 arasnda deiim gsterir.

Tablo 3. Levrek balklarna svraj ve n bytme dneminde balk arlna ve scakla

gre uygulanan besleme oranlar ve yem byklkleri.

Dnem Yem Boyutu Balk Arl Su Besleme Oran

Scakl
(mikron) (gr) (%)
(0C)
Svraj 80-200 0.03-0.125 19-20 8-10
150-300 0.125-0.165 8-10
300-500 0.165-0.420 6-8
n Bytme 300-900 0.420-0.640 19-21 5-6
500-900 0.640-0.950 4-5
500-1250 0-950-1.200 4-5

Bytme

Akuakltr tesislerinden veya doal ortamdan temin edilen levrek yavrular porsiyonluk
boyuta getirilmek zere karasal ve denizel ortama kurulan tesislerde farkl teknikler
kullanlarak bytlr.

Ekstansif Yetitirme Yntemi

Bunun iin sahil eridinde bulunan, dalyan ve glet gibi doal alanlardan yararlanlr.
Buralarda yavru temini tamamen doadan olup, ortamda dier trlerle birlikte polikltr
yaplmaktadr. Bahar aylarnda daha bol besin ieriine sahip olan dalyan alanlarna giren
yavrular, yaz sonunda sularn soumas ile birlikte scakl sabit olan derin sulara g
ederler. Bu srda dalyan sahasnn kna kurulan kuzuluklardan yakalanrlar. Yeterli pazar
boyuna gelmeyen bireyler dalyan sahalarnda yada kafes nitelerinde besiye alnabilir. Bu
amala dalyan alanlar kendi iinde blnerek derinletirilir ve motopomplar ile su deiimi
salanr. zellikle talya sahillerinde youn olarak bu tr sistemlere rastlanmaktadr.
Valikltr ad verilen bu teknikte dardan besin takviyesinde de bulunulmaktadr. Bu tr
alanlarda yatrm maliyetleri dk olmasna ramen sistemin kontrol zorluklar ve birim
alandan alnan rn miktarnn az olmas sistemi olumsuz ynde etkiler. Ancak lkemizde
dalyan sahalarnda ortalama 20-50 kg/hektar olan verim, bu tr yaplarda hektar bana
ortalama 200 kg olmaktadr. Su kalitesinin ve besleme tekniklerinin ykseltilmesine bal
olarak 500 kg/hektar rne kadar klabilmektedir.

Yar Entansif Yetitirme Yntemi

Bu sistemler karasal alanlarda kurulu olan toprak veya beton havuz sistemleri ile portatif
olarak kullanlan branda havuzlar kapsamaktadr. Havuzlarn ekilleri ve byklkleri
deiik yaplarda olabilir. Bu sistemlerde su deiimi ve beslenme kontrol altndadr. Su
kalitesini arttrma iin sistemlere oksijeneratrler eklenebilir. Ayrca toprak havuzlar jeo-
membran madde ile kaplanmakta ve su geirmeyen zellie sahip olmaktadrlar. Bu sayede su
debisi ykseltilmesi ile stoklama younluu arttrlmaktadr. Toprak havuzlarda hektar bana
1-4 ton aras rn alnabilir. Bu oran beton havuzlarda ve i yzeyi kapl toprak havuzlarda 2-
5 kg/m3 arasnda deimektedir.

Entansif Yetitirme Yntemi

Dnyada ve lkemizde youn olarak kullanlan bu yntemde yzer a kafes yaplarnda

yetitiricilik yaplmaktadr. Akuakltr almalarnn gelimesine paralel olarak birim
alandan daha ok verim almay salamas acsndan su ierisinde yetitirme sistemleri arlk
kazanmtr. Gnmzde kysal alanlarda, ak denizlerde ve okyanuslarda bile gvenlik
iinde kurulabilecek sistemler planlanmaktadr. Gnmzde ky tesi kafeslerde 2500-6000
m3' aras deien hacimlerde tek bir sistemde yllk 150 ton retim yaplabilmektedir (zden
ve di., 1998). Kafes sistemleri sabit kafesler, yzer kafesler, dalg kafesler ve dner kafesler
olarak 4 ana grupta toplanr.

A kafeslere kurulduu yerin zelliklerine ve su kalitesinin durumuna gre 15-30 kg/m3

arasnda stoklama yaplabilir. Balklarn geliiminde besleme ve su scakl nemli rol oynar.
Besleme rejimlerinde yem kalitesinin yan sra balklarn arlklar ile su scakl deerleri
dikkate alnarak gnlk besleme yaplmaldr. Bytme dneminde levreklerde kullanlan
yemlerde protein %46-52, selloz %2-3, ham kl %12-13, ham ya % 10.5-11.5 kalsiyum %
1.6-2.2 ve fosfor %1.4-1.5 arasnda olmas, bunun yan sra vitaminler ve iz elementlerin
yeterli miktarda kullanlmas geliimi olumlu ynde etkiler.

Tablo 4. Levrek balklarnn bytlmesinde balk arlna gre kullanlan yem boyutlar,
besleme oranlar ve a gz aklklar.

Yem Boyut Balk Arl Su Scakl Besleme Oran A Gz Akl

(mm)
(gr) (0C) (%) (mm)
0.9-1.2 1-3 16-25 5-3 4
1.25-1.5 3-8 2.6-4.1 6
1.5 8-15 2.2-3.5 8
2 15-30 1.5-2.75 12
3.2 30-80 1.2-2.1 15
4.5 80-250 1.1-1.8 20
6 250? 0.4-0.9 24

Ege Blgesi koullarnda 4 aylk sreyi akuakltr tesislerinde geiren levrek yavrularnn a
kafeslere ktktan itibaren 14-15 aylk srede 3-4 gram arlktan 370-420 gram arla
ulamaktadrlar. Bu sre ve arlk art yetitirme ortamnn ekolojik artlarna, kullanlan
yemin ieriine, balk stok younluuna, hastalk etkenleri ve larva kalitesi gre deiim
gsterebilir.

SONU
Kompleks bir yap izleyen levrek yetitiriciliinde meydana gelen sorunlar canlnn
geliiminin yeteri kadar bilinmemesinin yan sra ynetim ve retim tekniklerinin
eksikliklerinden de meydana gelmektedir.

retimlerde temin edilen yumurta ve larvalarn kalitesi uygun artlar salanarak kontrol
altnda tutulmaldr. Cinsiyet kontrol almalar, suni seks dnm iin ideal periyodunun
tayini ve ploidlik manuplasyonlar iin uygun deneysel artlar (rnein; monoseks retimi iin
ginogenezis) zerinde allmas gereken konulardr. Bu almalara, premature diilerin
varlnn engellenmesi, deformasyon oranlarnn azaltlmas ve geliimin ykseltilmesinin
eklenmesi ile yeni ufuklar alacaktr.

Ayrca, soy ve yumurtlamann kalitesi zerine ana beslemenin etkileri ile ilgili almalar
olduka hzlamtr. Bu almalarn direkt sonucu, yumurta ve larval retimin etkisini net bir
ekilde arttracaktr. Bunun yan sra ileri genetik almalara hz verilerek, ana seim
programlar, iftletirme zellikleri ve yksek kalite yem formulasyonlar zerine almalar
planlanmaldr. Yetitiricilik kalite ve kantititesinin arttrlmas gelecekte uygulanacak bu
tekniklerin baars ile ilgilidir.

LTERATR

Artemia Systems, 1991. Users guide Artemia Systems N.V. Belgium

Alpbaz, A., G., 1990. Deniz Balklar Yetitiricilii. E.. Su rnleri Y.O. No: 20

Alvarino, J.M.R., Carrillo, M., Zanuy, S., Prat, F., Mananos, E., 1992a. Pattern of sea

bass development after ovarian stimulation by LHRHa. Jour. of Fish Bio., 41, 965-70.

Alvarino, J.M.R., Zanuy, S., Prat, F.Carrillo, M.,&Mananos, E., 1992b. Stimulation of
ovulation and steroid secretion by LHRHa injection in the sea bass (Dicentrarchus labrax):
effect of time of day. Aquaculture, 102, 177-86.

Barnab, G., 1971. Bases biologiques et ecologiques de laquaculture. Lavoisier-Tec. Doc.

55 pp.

Barnab, G., Rene, F., 1972. Reproduction Controlle du Loup Dicentrarchus labrax et
Production en Masse Dalevins. C.R.Acad Sci, 275: 2741-2744.

Barnab, G. 1976. Chronologie de la morphogenese chez le loup ou bar Dicentrarchus

labrax (L.) (Pisces, Serranidae) obtenu par reproduction artificielle. Aquaculture 8 : 351 -
363.

Barnab, G., Paris, J., 1984. Ponte avance et ponte normale du loup Dicentrarchus labrax
(L.) a la Station de Biologue Marine et Lagunaire de Ste. In LAquaculture du Bar et des
Sparids (eds. G. Barnab & R. Billard), pp. 63-72. INRA, Paris.

Barnab, G., Barnab-Quet, R., 1985. Avancement et amlioration de laponte induite chez
le loup Dicentrarchus labrax (L.) a laide Dun analogue de LHRH injcte. Aquaculture, 49,
125-32.
Barnab, G., Guissi, A., 1993. Combined effect of diet and salinity on European sea bass
Larvae D. Labrax. J. World Aqua Soc. 24 (4) :439-450.

Bertolini B., Boglione G., Cataudella S., Finoia M.G., Marino G., Monaco G., 1991.
Temperature induced developmental anomalies in sea bass (Dicentrarchus labrax) embryos
and larvae. Acta Embryological Morphological Exp., 12 (1):77-79.

Brusle, J., Roblin, C., 1984. Sexualite du loup Dicentrarchus labrax en condition d'elevage
controle. In l'Aquaculture du bar et des Sparides. /eds

Cerqueria, V. R., Chatain, B., 1991. Photoperiodic effects on the growth and feeding
rhythm of European sea bass (Dicentrarchus labrax), larvae in intensive rearing. Larvi 1991
Fish and Crustacean larviculture symposium, 15: 304-306.

Chatain, B., 1986. La vesie natoire chez Dicentrarchus labrax et Sparus auratus. aspects
morphologiques du developement. Aquaculture 53: 303-311.

Chatain, B, Dewavrin, G. 1989. Influence des anomalies de development de la vessie

natatoire sur la mortalite de D. labrax au cours du sevrage. Aquaculture 78:55-61

Dendrinos, P., Thorpe, J. P., 1985. Effects of Reduced Salinity on Growth and Body
Composition in the European Bass D. labrax( L.). Aquaculture 49(1985) 333-858, 25p.

Deplano, M., Connes, R., Diaz, J. P., Barnabe, G., 1991. Variation in the Absorption of
Macromolecular Proteins Larvae of the Sea Bass Dicentrarchus labrax L. During transition to
the Exotrophic Phase. Marine Biology 110, 29 36 (1991).

Devauchelle, N., Coves, D. 1988. The characteristics of sea bass (Dicentrarchus labrax) eggs:
Description, biochemical composition and hatching performances. Aquatic Living Resourch.
1 : 223- 230.

Diaz, J.P., Guyot, E., Vigier, S., Connes, R., 1997. First event in lipid absorption during
post-embryonic development of the anterior intestine in gilthead sea bream. Journal of Fish
Biology, Vol.51, No.1, pp.180-192.

Equinoxe, 1990. Le magazine des reources vivan les de la mer. No.31 IFREMER Nantes-
France pp.42-43

Equipe Merea, 1990. L elevage intensif du loup, Dicentrarchus labrax. Tec. Rapor. Chemin
de Maguelone Palavas-France.

Fabre-Domerque, B., 1905. Introduction a l'etude de la pisciculture marine, In ''Travail du

Laboratoire de Zoolpgie Maritime de Concarneau''. Vuibert et Nony Ed. Paris, 205-243

FAO, 1991. Fiches FAO d'identification des especes. Zone de Peche 37. Medit. et M. noire

Frat, K. 1995. Levrek (D. Labrax) Larvalarnda (0-45 gn) Hava Kesesi Oluumu ve Larval
Geliim zerine Olan Etkileri. Doktora Tezi. E.. Fen Bil. Ens.
Freddi, A., 1985. Sea bass (Dicentrarchus labrax) and gilthead sea bream (Sparus aurata)
larval rearing. FAO. Projet Regional Mediterraneen de Developpement de Laquaculture, 62
pp.

Jennings, S., Pawson, M. G., 1991. The Development of sea bass, Dicentrarchus labrax, eggs
in relation to temperature. Journal of Marine Bilogie 71: 107 - 116.

Johnson, D. W., Katavic, I., 1984. Mortality, Growth and Swim Blader Stress Syndrome of
Sea Bass (Dicentrarchus labrax) Larvae Under Varied Environmental Conditions.
Aquaculture 38(1984) 67-68.

Johnson, D., Katavic,I., 1986. Survival and growth of sea bass larvae as influenced by
temperature, salinity and delayed inital feeding. Aquaculture. 52 : 11-19.

Kennedy, M., Fitzmaurice, P., 1972. The biology of the sea bass (Dicentrrachus labrax, in
Irish waters. Journal of Marine Biological Association of the UK, 52, 557-597.

Licas, D., 1988. Marine hatchery technology-Systems Reviews. In aquaculture Engineering

Technologies for the Future. IchemE Symposium Series No: 111, pp. 65-76.EFCE
Publication Series No: 66, Stirling, UK.

Loy, A., Cataudella, S., Corti, M., 1996. Shape Changes During of the Sea Bass,
(Dicentrarchus labrax L.) in Relation to Different Rearing Conditions. Envir. Biol. Fish. New
York.

Marino, G., Boglione, C., Finoia, M. G., Bronzi, P., Monaco, G., Bertolni, B.&
Cataudella, S. 1991. Effect of incubation temperature on embriyonic development and
hatching of Dicentrarchus labrax (L.) eggs. Larvi 91-Fish and Crustacean Larviculture
Symposium, EAS, 15 : 230 - 232.

zden, O., Gner, Y., Alpbaz, A. G., Altunok, M., 1998. Ky tesi A Kafes Teknolojisi.
E.. Su rnleri Fakltesi Dergisi. Cilt:15 Say:1-2

Paperna, I., Colorni, A., Gordn, H., Kssl, G., 1977. Disease of Sparus aurata in Marine
Culture at Elat. Aquaculture, 10: 195-213.

Saka, . 1995. Levrek (D. Labrax) Larva Yetitirme Teknolojisinde Tuzluluk Deiimlerinin
retime Etkileri. Doktora Tezi. E.. Fen Bil. Ens.

Saka, ., Frat, K., Kamac, O. 1999. The Development Of European Sea Bass
(Dicentrarchus labrax L.) Eggs In Relation To Temperature. TBTAK Trk Veteriner ve
Hayvanclk Dergisi (Baskda)

Timmons, M.,B., Losordo, T.M., 1994. Aquaculture Water Resue Systems: Engineering
Design and management. Elsevier Science B.V., New York

Salvatorelli, F. B. G., Santulli, A., D Amelio, V., 1989. Otogenetic variation of same
enzymes in Dicentrarchus labrax. Boll. Zool. 56 . 1 - 6.
Ual, O. 1985. Levrek ( Dicentrarchus labrax L. ) biyolojisi ve fingerling seviyesinde
yetitirilmesi. Doktora Tezi. E. . Fen Bil. Ens.

Ual, O., Benli, H.A., 1993. Levrek bal ve yetitiricilii. Tarm ve Ky leri Bakanl Su
rnleri, Aratrma Enstits Mdrl. Bodrum. Seri A, Yayn No. 9, 72 s.