Roos van Leary: interactie tussen klas en docent

Hoofdstuk: Docenten opleiden mbv ICT

Onderdeel: Interpersoonlijk gedrag

Vraag
Hoe kan een docent, met behulp van een digitaal portfolio en de digitale Roos van Leary,
inzicht krijgen in zijn interactie met de klas?

Achtergrond
Een belangrijk deel van het succes van een les wordt bepaald door de interactie tussen de klas en de
docent. Is deze goed, dan is de kans dat de les goed loopt veel groter. Hoe de relatie tussen een
docent en een klas is hangt van beide af: ze roepen wederzijds reacties bij elkaar op.

De Roos van Leary is een manier om inzichtelijk te maken hoe een docent zich in een specifieke klas
opstelt. De roos werkt met 2 dimensies: Boven-Onder en Samen-Tegen.
Boven-onder: Bovengedrag neigt naar dominant gedrag; ondergedrag neigt naar
afwachtend/volgzaam gedrag.
Samen-tegen: 'Samen' staat voor samenwerken en mensgerichte instelling. 'Tegen' staat voor
een functionele instelling, niet gericht op samenwerken.
De twee dimensie leveren 8 mogelijk rollen op. Inzicht in de rol die een docent aanneemt in een klas
geeft informatie in het soort leerlinggedrag dat uitgelokt wordt: aanvallen, meewerken, uitlachen, etc.
Scenario: Met de digitale Roos van Leary en Digitaal Portfolio
De kern van het scenario bestaat uit een vragenlijst die voorgelegd kan worden aan een klas en de
docent. De antwoorden op de vragen worden vervolgens verwerkt in het Excel-invulformulier, dat
automatisch de antwoorden doorrekent. De excelsheet en de instructieset zijn ontwikkeld door het
IVLOS in samenwerking met het ICLON. De drie benodigde documenten vindt u als bijlage.

GRAAG HIERBIJ DE 3 DOCUMENTEN UIT DE TOOLKIT VOEGEN WAARBIJ STAAT:

KLIK OP HET BOEK (ONDER HET KOPJE SCENARIOS)

Gebruik van ICT instrumenten in dit scenario:

a. Digitaal portfolio: als plek om resultaten van zelfonderzoek met de begeleider te delen
b. Excel: om een gegevensbestand te maken van alle gegeven antwoorden op de vragenlijsten.

Beschrijving
Uitzoeken hoe de relatie met een klas is, hoe je zelf vindt dat die relatie is en hoe de klas vindt dat die
relatie is kan confronterend zijn. Het vergt lef om de digitale Roos van Leary cht in te zetten:
bijvoorbeeld door de vragenlijst te durven voorleggen aan een klas waarin de docent onzeker is en
door de vragen niet sociaal-wenselijk beantwoorden. Het materiaal dat voorbereiding, uitvoering van
de vragenlijst en de reflectie na afloop opleveren is een stevige basis voor n of meerdere items in
een digitaal portfolio.
In dit scenario wordt een manier beschreven om de uitslag van de Digitale Roos van Leary in te zetten
voor het formuleren van leerdoelen in een ontwikkelportfolio.

Leerdoelen in een ontwikkelportfolio

En van de doelen van een ontwikkelportfolio is de leraar-in-opleiding de kans geven te werken aan
zijn eigen leerdoelen. Daarvoor zijn twee dingen van belang: de leraar-in-opleiding moet zijn eigen
leerdoelen kunnen formuleren en de leraar-in-opleiding moet die leerdoelen belangrijk vinden. De
digitale Roos van Leary helpt de leraar-in-opleiding te onderzoeken welke leerdoelen voor hem
prioriteit hebben op het gebied van interactie met de klas. Het instrument vergelijkt eigen perceptie
over gedrag met die van een specifieke klas en vergelijkt ook het zelfbeeld van de leraar-in-opleidng
met zijn ideaalbeeld van een docent. Beide vergelijkingen kunnen materiaal voor ontwikkelingslijnen
opleveren. Bijvoorbeeld: omdat een docent nooit verwacht had dat een klas hem als BOVEN-TEGEN
zou classificeren, of omdat een docent dat wel verwacht had in een klas, maar hij dat zeker niet als
ideaal ziet.

De start
Geef de docent achtergrondinformatie over de digitale Roos van Leary en hoe gedrag van
een docent bepaald gedrag bij de klas kan uitlokken.
Geef de docent de beschikking over Vragenlijst VIL, over het exceldocument waarin de
resultaten verwerkt kunnen worden en over een instructiedocument. Neem de
documenten met de docent door.
Overleg met de docent in welke klas (of klassen) de vragenlijst afgenomen gaat worden.
Instrueer de docent dat hij bij het antwoorden altijd moet antwoorden vanuit zijn gedrag in
die specfieke klas. Laat de docent opschrijven (email, logboek, of alvast in het portfolio)
waarom er voor een specifieke klas gekozen is, welke andere klassen in aanmerking
kwamen en wat de doorslag gaf. Laat hem ook opschrijven hoe hij zich voelt over het
afnemen van deze vragenlijst in die specifieke klas en waar hij bang voor is (als hij ergens
bang voor is).
Neem het instructiedocument nogmaals met de docent door, nu specifiek met de klas
waarin het afgenomen wordt in het achterhoofd. Welke vragen moeten toegelicht worden,
welke uitleg moet gegeven worden, welke procedure moet er gevolgd worden (wie neemt
de lijst af, hoe is de klas opgesteld, op welk moment in de les, plenair of als ze met iets
anders klaar zijn, etc.).
Spreek met de docent af wanneer hij de vragenlijst af gaat nemen. Zorg dat je rond die
dag even contact opneemt met de docent zodat hij vragen kan stellen als hij die heeft.
 Spreek met de docent af wanneer hij de resultaten van zichzelf en de leerlingen verwerkt
heeft.

De reflectie
De leraar-in-opleiding mailt de ingevulde VIL (exceldocument).
Laat de leraar-in-opleiding (bijvoorkeur schriftelijk, maar kan ook in een (telefoon)gesprek)
reageren op een aantal vragen:
o Wat zijn de uitkomsten van het zelfbeeld, het ideaalbeeld en het beeld van de klas?
Had je die uitkomsten verwacht?
o Zijn er verschillen tussen de verschillende beelden? Had je die beelden verwacht?
o Hoe voelde het om de vragenlijst af te nemen?
o Hoe voelde het toen je de resultaten zag?
Geef de docent opdracht om te beschrijven hoe zijn gedrag en het gedrag van de klas
waarin hij de VIL heeft opgenomen op elkaar werken. Neem geen genoegen met enkel
een ervaringstekst, maar laat de leraar-in-opleiding literatuur over stijlen van leidinggeven
en over interactiegedrag in zijn tekst betrekken.
Zoek samen met de docent of er leervragen zijn die in het portfolio aan de orde moeten
komen (bijvoorbeeld als discrepantie tussen ideaal en zelfbeeld of tussen ideaal en
klassebeeld groot is, of als ideaalbeeld niet realistisch is, etc.)
Maak afspraken over hoe en wanneer de leervragen in het digitaal portfolio aan de orde
zullen komen.

Tips en valkuilen

Over het digitaal docentenportfolio

Besteed aandacht aan het digitale portfolio. Het is erg frustrerend wanneer iemand hier veel
tijd in steekt, zonder dat er iets mee wordt gedaan.
Gebruik het digitale portfolio bij voorkeur in combinatie met een elektronische leeromgeving.
Er bestaan nog geen digitale portfoliosystemen waarin direct gekoppelde feedback mogelijk
is. De combinatie met een elektronische leeromgeving maakt het mogelijk dat betrokkenen,
onafhankelijk van tijd en plaats, gemakkelijk over het portfolio kunnen communiceren.
Geef mensen tijd om aan het portfolio te werken.

Relevante links en achtergrondinformatie

Over portfoliosystemen (of systemen die als zodanig gebruikt kunnen worden)
Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL) en ander onderwijspersoneel. SBL bevordert de
kwaliteit van het onderwijs door bekwaamheidseisen op te stellen voor leraren en door
professionaliteit centraal te stellen. U kunt online een SBL portfolio maken. Bovendien biedt
het SBL veel informatie over het portfolio en een overzicht van beroepsbekwaamheden
Lerarenweb - Homepage
Blackboard is een educatieve leeromgeving die door veel onderwijsinstituten in Nederland
wordt gebruikt. Blackboard omvat een discussieforum, een chattool, een toetsmodule,
enzovoort. Het is overigens niet gratis.
Blackboard - Homepage

Over de Roos van Leary en andere wijzen om inzicht in gedrag te verkrijgen

Benvloed anderen, begin bij jezelf. Over gedrag en de Roos van Leary, Bert van Dijk,
Uitgeverij Thema.
De Roos van Leary:
http://www.leren.nl/cursus/sociale-vaardigheden/lastige-mensen/leary.html
Een zelftest voor gedrag:
Test je gedrag - De "Roos van Leary"-test