MAKALE ARTICLE
TEMEL BETONU
DKMLERNDE
SICAKLIK KONTROL
Beton 2011 Kongresinden
Elif BAARANER 1
Mehmet MUTLU2
zet
Gnmzde, zellikle yksek kat-
l binalarn temelleri hem byk kt-
le halinde-kaln dklmekte, hem te-
mellerde C35/45 zerinde, imen-
to bakmndan zengin, yksek kali-
te ve youn donatl betonarme beto-
nu kullanlmaktadr. Bilindii gibi, kt-
le betonlarnda imentonun hidratas-
yon ss sebebiyle, beton iersinde ve
beton-evre arasnda meydana ge-
len ar scaklk farklarnn yarataca-
atlaklar ciddi skntlar dourabilir.
Bu nedenle, toprak altnda kalan ve
zararl maddeler kimyasallar vb. ie-
ren sularla temas halinde olaca iin,
zellikle kaln temel betonu dkmle-
rinde, kullanlan imentonun dozaj-
hidratasyon ss, betonun kalnl,
koruma tedbirleri, aamal dkm,
betonun n-soutma (pre-cooling),
son-soutma (post-cooling) abalar
nem tamaktadr.
Yaplan almada, farkl antiyelerde
beton dkm ncesinde belli nokta-
lara yerletirilen kablolu termometre-
ler (thermocouple) yardmyla, beton
i scaklklar ve evre scaklklar l-
lmtr. Bu amala farkl temel ka-
1)
Nuh Beton A.. Kalite Kontrol Sorumlusu, elif.karabak@nuhbeton.com.tr , 2) Nuh Beton A.. Kalite Mdr, mehmet.mutlu@nuhbeton.com.tr
Anahtar kelimeler: hidratasyon ss, beton scakl, aamal beton dkm, temel betonu, yaltm, atlaklar
76 HAZIR BETON Mays - Haziran 2012 May - June
Temperature Control of
Foundation Concrete Pourings
Recently, high-rise building foundations have
been poured as like as mass and thick, plus over
high strength concrete, rich in cement, like C
35/45 class, with dense reinforced. As known very
well, mass concrete produces of high tempera-
tures reason of cement hydration of heat, so ex-
cessive temperature differences occurs; between
concrete-environment and inside the block. This
difference causes the cracks and then serious
problems. For this reason, especially, founda-
tion concretes; exposed to aggressive effects of
liquids or soils, cement dozage-heat of hydration,
block thickness, precautions, a few step concrete
pouring, pre-cooling and post-cooling facilities
are very important.
In this study, a few thermocoubles are installed
during the concrete block pourings and mea-
sured of temperatures in concrete and weather.
For measuring of temperature are used different
block thickness, different puzzolanic cements
and dozages. Temperature differences are
evre arasndaki scaklk fark
minimised, with some precautions for uncracked
concrete blocks. If, this precations; reducing
of block thickness (pouring a few steps), high
thickness with isolation (nylon+foam cover) are
20 oC olarak verilmektedir. Betonda
realised, it seems without crack.
lnlklarnda, farkl imento dozajlar,
mineral katk ieren imento cinsleri
(Puzolanik imento, CEM IV) kullanl-
mtr. Betondaki scaklk art, zel-
likle evre ile beton yzeyi arasnda-
ki farkn en aza indirilmesi, betonun
atlamamas iin byk nem tad-
ndan, baz tedbirler ile; dkm ka-
lnlnn azaltlmasnn, betonun s-
tnn naylon+strafor vb. malzeme-
lerle rtlmesi ile tek seferde veya
betonun soumasn bekleyerek bir-
ka aamada dkm yaparak scaklk
farknn azalmasnn saland, dola-
ys ile, atlaksz beton dkm yap-
labildii grlmtr.
1. GR
Betonun ktle halinde dklmesi ha-
linde, herhangi bir andaki beton i
scaklklar ve beton yzeyi ile ev-
re arasndaki scaklk farklar betonu
atlatmada nemli role sahiptir. Her-
hangi bir andaki, beton i scakl ile
25
o
Cyi atnda atlaklar meydana gel-
mektedir[1]. Bu deer, baz yaynlar-
da[2] donats olmayan betonlar iin,

oluabilecek bu atlaklar, betonu korozyona ak hale ge-
tirmekte, betonun d etkilere ak olmasndan dolay da-
yanm ve dayankllk deceinden, bu termal atlaklarn
olumamas iin nlem alnmas ihtiyacn dourmaktadr.
Herhangi bir andaki Scaklk = Taze beton scakl +
Isnma Souma eklinde forml hale getirilebilir[3].
Formldekileri srasyla ele alrsak;
Taze Beton scakl; tasarmdaki imento dozajnn fazla
olmas, kullanlan imento, agrega ve suyun scaklklar ve
ortamn ar scak olmasndan dolay taze beton scakl-
nn ok yksek olacan akla getirmektedir. Beton balan-
g scakln zellikle yaz aylarnda drmek iin baz
nlemler alnabilir. Beton ierisindeki miktar fazla olan
agrega, beton scaklnn ykselmesi bakmndan olduk-
a etkilidir ancak scaklk kontrol en zor olan malzeme-
dir. Agregalar glgede stoklanabilir, zerine buharlaacak
kadar su pskrtlerek scaklklar drlebilir. imen-
to stok hacmi artrlabilir, silolar beyaza boyanabilir, stok-
tan imento kullanlabilir. imento dozaj; dayanm sa-
lamak kouluyla, mmkn olduunca agrega maksimum
dane apn ykselterek, az tutulabilir. Mineral katklar
(Uucu kl, Cruf, Tras, Metakaolin, Silis duman, vb.) veya
mineral katk ieren imentolar ve priz geciktirici kimya-
sal katklar kullanlabilir. Su depolar yaltml hale getiri-
lebilir veya mmknse yer altnda ina edilebilir. Beton s-
caklnn artnda, beton balang scakl kadar beto- ; balang scaklna hidratasyon scakl da eklenin-
nun tanmas, yerletirilmesi ve dkm sonras koulla-
r da olduka nemlidir. Beton, retiminden sonra teslim
yerine mmkn olduunca abuk veya slak telis bezi sa-
rl mikserlerle yerine varmal ve yerine yerletirilmelidir.
Beton dklecek saatler iyi belirlenmeli, ar rzgr oldu-
unda nlemler alnamyorsa (dkm evresine rzgr k-
rclar yerletirilebilir) beton dkm ertelenebilir. Scak
havalarda gn iinde beton scaklnn azald saatlerde
(00:00-12:00) beton dkm yaplabilir.
Isnmann en nemli ayann imento tipi olduu d-
nlmektedir. imento ve suyun birlemesiyle, ekzotermik
(s veren) bir reaksiyon olarak aa kan hidratasyon s-
s; nedeniyle betonun i ksmlarnda scaklk 80 oCyi bulur-
ken, evre ile farklar 40-50 oCyi amaktadr. Bu yksek s-
caklk farklarnn olumamas iin, hidratasyon ss dk
(7 gnde 60 cal/g, 28 gnde 70 cal/g deerinin altnda) i-
mento tipi tercih edilebilir [4]. Bylelikle beton balang s-
caklnn stne eklenecek scaklk daha az olacak ve fark-
lar azalacaktr. Ayrca, dklen betonun kalnl da scaklk
artnda tetikleyici rol oynamakta, kalnlk arttka scaklk-
lar da artmaktadr.
ARTICLE MAKALE
Soumaya gelince; byk ktleli betonlarda tehlike olu-
turan scaklk farklarnn artmamas iin ani soutmalar-
dan kanlmas, lk su ile kr edilmesi zorunlu hale gel-
mektedir. Ayrca, kalplarn yaltm zellikleri, atmosfere
ak olan yzey alan, beton kalnl ve evre koullar (s-
caklk, rzgr, nem vb.) betonun soumasnda nemli role
sahiptirler.
Baraj inaat gibi, her gn ktle betonu dklen yerlerde
ise; durum ok daha farkl ele alnarak, betonun balang
scakln drc, donat olmamasnn avantaj ile, ag-
rega maksimum dane apn 150 mmye ykseltmek ve so-
uk su, yapraks buz, vb. n-soutma tedbirleri alnmak-
tadr. Baz durumlarda, bununla yetinilmeyerek, betonun
i scaklnn fazla artmamasn temin iin elik serpantin
boru deyerek beton iinden souk su geirmek tedbir-
leri (son-soutma) de alnmaktadr.
Konuya asl scaklk fark asndan baklmas daha doru
olup, btn hesaplarn fark zerinde younlamas gerek-
mektedir. Burada da, genellikle dlen yanlg k aylar-
nn, beton scaklnn dk olmas nedeniyle temel be-
tonu iin daha uygun olacadr. Genel olarak bakldn-
da, ktle halindeki betonun i scakl her koulda ev-
re scaklnn stnde seyretmektedir. Beton i scakl-
ce 50-80 C seviyelerine karken evre scaklklar en ok
35 Cyi bulabilmektedir. Demek ki, taze beton scakl-
nn az olmas avantaj olmakla beraber, beton scaklnn
yaza gre evre scaklnn daha da stnde seyretme-
si dezavantajdr. rnein, yazn evre 32 C iken, beton
32 C olurken, kn evre 10 C iken, beton 15 C olmak-
ta; Sonu olarak da, beton i scakl zaten evreyi gee-
cek iken, yara 5 C nde balayarak, beton-evre scak-
lk farknn daha fazla almasna sebebiyet vermektedir.
Bu arada, unutulmamas gereken bir nokta da, beton basn
dayanmnn ileri bir tarihe sarkmasnn kanlmaz olaca-
dr. nk scaklk farklarn azaltalm derken, ister istemez
reaksiyonlar yavalatm olacamzdan dayanmlar da te-
lemi olacaz. Sadece yksek oranda mineral katk kullan-
m halinde, standart olarak bilinen 28 gn yerine, 56 veya
90 gn esas almak zorunlu hale gelecektir. Bu durum, ko-
lon, perde, deme gibi elemanlarda olsa, kalp alma bak-
mndan, sknt veren bir durum olabilirdi, ancak temel olma-
s iin hzn aksatmayacaktr.
Mays - Haziran 2012 May - June HAZIR BETON 77
 MAKALE ARTICLE

2. AMA
Ktle halinde-kaln dklen betonlarn i scakl ile evre ara-
sndaki scaklk farklar, betonun atlamamas iin byk nem
tadndan, beton i scaklklarnn izlenmesi amalanmtr.
Beton i-d scaklk farklarnn iki aamada ele alnmas daha
doru olacaktr [2].

1. Beton dkmn takip eden birka gn iinde, beton s-

caklklar artarken, betonun merkezindeki scaklk ile y-
zeyindeki (son tabakann ortas) scaklk farknn belirlen-
mesi, ekil 1 Kablolu termometre cihaz
2. Beton dkmnden birka gn getikten sonra, beton s-
caklklar azalrken, yzeyindeki scaklk ile, betonun he-
men stndeki ortam scakl farkna baklmas.

Burada en nemli konu, yzeydeki scakln yzeyden ne ka-

dar ierde olacadr. Mantken bakldnda, beton dkm
tabakalar halinde yaplyor ve bu tabakalar da birbirini koru-
yor. Merkezi koruyann, son tabakann merkezini yzey kabul
etmek (yani, 25 cm tabaka kalnl var ise; 12,5 cme konul-
mas) daha doru olabilir. Bu durumda, son tabakay da beto-
nun hemen stnde bulunan ortamn koruduu dnlebi-
lir. Ktle betonlarnn 50 cm kalnlkta dklmesi halinde de
25 cmye yerletirmek uygun olabilir.

ekil 2 Kablolu termometrenin montaj

3. DENEYSEL ALIMA ve
SONULARIN RDELENMES
Bu almada; Nuh imentoya ait CEM I 42,5 R ile CEM IV/B
32,5 R imentolar aadaki gibi birlikte kullanlmtr.
1. almada C 35/45 Snf beton 175 kg/m3 CEM I + 155 kg/
m3 CEM IV
2. almada C 30/37 Snf beton 180 kg/m3 CEM I + 145 kg/
m3 CEM IV
3.2. Ktle Betonunun Tek Seferde Dklmesi
Bu durumda, scaklk farklarnn kontrol altna alnmas mak-
sadyla betonun st naylon serilip strafor ile kaplanm ve
scaklk farknn 20 oCnin altna dt 6.gn strafor kald-
rlmtr. stanbulun Anadolu Yakasnda 40 katl bir gkde-
lenin 1,60 mlik
temelinin, strafor ile kaplanmas ile tek seferde dklmesine
ait bilgiler aadadr.

3.1. Kablolu Termometreler ile

Beton Scakl lm
Beton i scaklklarn lmek amacyla, betonun farkl nokta-
larna kablolu termometreler (thermocouple) (ekil-1) yerle-
tirilmi ve lm iin kalbn bir kenarna tututurulmutur.
Kablolu termometreler, betonun orta noktasna (merkez) ve
yzeyi temsil etmesi asndan yukardan 10-15 cm olacak e-
kilde, beton dkm esnasnda yerletirilmektedir. Dkm-
den yaklak 6 saat sonra beton i scaklklar ve evre scak-
l llmeye balam ve ilk gnlerde daha sk (gnde 3-4
kez), sonra seyrek olarak (gnde 1-2 kez) belli aralklarla l-
mlere devam edilmitir. Uygulamalara ait 2 adet lm r-
nekleri aada yer almaktadr. ekil 3 Temel betonunun strafor ile kaplanm uzaktan grnts

78 HAZIR BETON Mays - Haziran 2012 May - June

 ARTICLE MAKALE

ekil 4 1,60 m temelin eitli noktalarndaki beton ve evre scaklklar

1,60 m temelin merkezi (80 cm) ve yzeyi (12 cm) iersindeki
zamana bal beton ve evre scaklklar grafiine baklr ise;
1. Merkezdeki scaklklarn (--- + ---) yava yava artt 4.
gnden sonra maksimum seviyeye (64 C) kt, sonrala-
r da yava yava souduu,
sresi mevcut artlarmzda yaklak 1 hafta gibi bulunmutur.
rnek olarak, stanbulun Avrupa Yakasnda 30 katl bir gkde-
lenin 1,50 mlik temelinin 5 gn ara ile, iki seferde (75er cmlik
tabakalar halinde) dklmesine ait veriler aaya kartlmtr.
2.kademe

75 cm
10.01.2011
2. Yzeydeki scaklklarn ( _ _ o _ _ ) nce yksek seyrettii, 1. 12 cm
87 cm

1.kademe
75 cm

gnden sonra maksimum seviyeye (58 C) kt sonralar

112 cm

05.01.2011

souduu,
3. Strafor alt scakln ( .. _ x .. _ ) beton scaklklarndan d-
k evreden uzak bir scaklkta seyrettii, 6. Gnde scak-
lk fark (21.07.2011 tarihinde, 52-32=20 C) 20 C den az
olunca straforun kaldrld grlmektedir.
4. Dkm sonras betonun st ve yan yzeylerinde herhan-
gi bir nemli atlak gzlenmemitir. Ayrca, 6 gn boyun-
ca naylon+strafor ile kapl olduu iin, kr amacyla, beto-
nun sulanmas sz konusu olmam, straforlar da antiye-
de mantolamada deerlendirilmitir.
3.3. Ktle Betonunun Birka Defada Dklmesi
Betonun monolitik yapsn bozmamak iin, baz tedbirlerin aln-
mas gereken durumdur. Proje sorumlusu tabakalar arasna ilve
donat koyabilecei gibi, antiyede, aralklarla kazk ucu eklinde
alt tabakada yer yer ukurlar brakmak, aderans artrc erbet
kullanmak zmleri bulunabilir. Tabakalar arasndaki bekleme
KALIP
m KROKS
25
38 m
ekil 5 Beton dkm yaplan anonun krokisi
Yukardaki krokiden de grlebilecei gibi, 25x38=950 m2lik
alana sahip, 1,50 m kalnlktaki bir temel iki kademe halin-
de 5 gn bekleme ile dkld. 1. Kademeye merkez ve yzey
olmak zere iki termometre, ikinci kademeye ise, bir termo-
metre yzeye yerletirildi.
1,50 m temelin merkezi (nce 112 cm, sonra 87 cm) ve yzeyi
(nce 87, sonra 12 cm) iersindeki zamana bal beton ve ev-
re scaklklar grafiine baklr ise;
1. lk 75 cmlik tabaka dkldnde, 1. Gnde (06.01.2011
tarih saat 09:00da, yzey-evre fark: 30-8 = 22 C< 25
Cde kalmtr. K ay olduu iin Merkezdeki maksimum
32 Cye kadar ykseldii,

Mays - Haziran 2012 May - June HAZIR BETON 79

 MAKALE ARTICLE
ekil 6 1,50 m temelin eitli noktalarndaki beton ii ve evre scaklklar
2. kinci 75 cmlik tabaka dklnce, 21 Cye kadar den s-
caklklar tekrardan ykselmeye balayarak 33 Cye kt,
3. Yzeye yakn konulan termometrenin scaklk deerinin ise
maksimum 38 Cye ulaarak, evre ile fark, 12.01.2011 ta-
rihi saat 20:00de 38-14 = 24 C < 25 C ye ulam, bir
sonraki beton dkmnde, 5 gnlk bekleme sresini, 6
gne kartarak snr durumdan kurtulmu olundu.
4. Bu tip dkm sonrasnda da, betonun st ve yan yzlerin-
de kayda deer atlak gzlenmemitir.
4. SONULAR
Son yllarda, artan bina ykseklikleri paralelinde, imento do-
zaj bakmndan zengin, yksek snfl betonlar ile tasarlann-
ca, doal olarak yapnn temel kalnlklar da artmakta, adeta
baraj inaatndaki ktle betonlarna benzer betonlar gnde-
me gelmektedir. Bugne dek daha ince dklen temel beton-
lar; mecburen kaln dklecei iin ktle betonu kurallar ile
dklmek zorunda kalnmaktadr.
Byk ehirlerdeki mevcut beton santralleri ve antiye
imknlar, barajlardaki gibi, yksek ilk yatrm ve iletme ma-
liyetleri olan n-soutma ve son-soutma operasyonlar iin
uygun deildir. Ayrca, byk hacimli dkmlerin de sadece
temeller ile snrl olmas yksek yatrm maliyetlerini kaldr-
mamaktadr.
Bu durumda, temel betonlarnn betonunu atlatmadan, pro-
je sresini uzatmadan, iyi bir plnlama ile ve ekonomik ola-
80 HAZIR BETON Mays - Haziran 2012 May - June
rak tek seferde veya birka seferde dkmenin yollar arand-
nda, yukarda rnekleri verilen uygulamalar yaplabilir g-
rlmektedir. Fiili uygulamalarda yaplan tespitlere dayal a-
lmann sonunda;
1. Betonun hararetini almak maksatl (hidratasyondan aa
kan snn ar ykselmesini nlemek iin) mineral katk-
lardan yararlanlmas,
2. Tek seferde betonu dkmek gerektiinde, zerini
naylon+strafor ile rtp scaklk farklarnn ar artmama-
snn salanmas,
3. Birka seferde beton dkm yaplmas halinde de yaklak
1 hafta betonun soumasnn beklenmesi,
4. Beton scaklklarnn kablolu termometreler ile izlenerek
daha ekonomik zmlere gidilmesi, yazarlar tarafndan
nerilmektedir.
Kaynaklar
1 ztrk, A., Yener, M.Baraj naat Esnasnda Beton Scakl
Kontrol DS Teknik Blteni, Yl: 1987, Say 63
2 Neville, A.M., Properties of Concrete, 1997
3 zkul, H., Souk ve scak havada beton dkm,
DS Beton Semineri, 1984
4 ASTM C 150, Standard Specification for Portland Cement, Table 4,
Type IV Cement