pRrLoG po zNAVANJU pRofLosrt uZrc.

q,
rz )SMANLIJSKOG DOBA (1463-1862)

HTFZTJA surmId

UZice, od 19,16. godine Titovo lJXce,leZi u dolini Detinje,

jednog od izvori5nih krakova Zapadne Morave, na nadmorskoj
visini od 4L0 do 460 m.
Povoljan geografski poloZaj omogudio je da se naselje na
mjestu dana5njeg Titovog Ulicajo5 u pro5losti razvije u znadajnu
usputnu stanicu i raskrsnicu vaZnih puteva.

uLtcg - oPIs EvLTJE drr,nnrrn

Sultan Mehmed el-Fatih z^uzeo je UZice kada je Bosnu

osvojio. O tome nam Evlija delebija, tlAa je prolao kroz UZice
1664. godine prida ovako: >Kada je sultan Mehmed po5ao da
osvaja Bosnu, UZidani su od straha donijeli kljude od tvrdave
i, zatraLiv{i sebi sigurnost. predali grad. Sultan je u tvrdavi
ostavi.o dovoljan broj vojnika, municije i ostalih potrebnih stvari,
a Ak Semsudin i veliki vezir Veli Muhamed-pa5a udinili su gradu
lrajr-dovu i zamolili nek bude naseljen i Liv i neka ga ne taru
udarci neprijatelja<.
U vrijeine iSvlije Celebije IJLice je bilo dosta razvijeno
mjesto. Gradom je upravljao vojvoda, koji je uza se imao 300

35
 vojnika. Ulice je imalo kadiju,l) muftiju i nakibul-e5rafa; bilo
je centar velika5a i ajana. U samoj nahiji oko..grada ima Ll.0
nastanjenih i Livih sela. Grad je, kaZe Evlija CeteUila. prema
s11ltan Sulejman-hanovu kanunu hds pa5e Smederevadkog san-
di.aka u Budimskom ajaletu. Pored spomenutog, u UZicu je
stanovao-spahijski iehaja, janjidarski serdar, serdar budirnskog
vojlog odreda, njegov haradZ-aga, nadzornik dar5ije (muhtesibl
aga), gradski iehaja, carinski dinovnik, dri.avni lraditelj (mi-
mar-aga) i dizdar.
_- . Nl obali rijeke Detinje (Evlija Celebija biljeZi: Deiina)
Uiice ima na uzvisitoj stijeni, koju sa tri strane opasuje rijedica,
dobru tvrdavu, kojoj je pristup vrlo teZak. Tvrdava ima 44
kule( ?) i jedna je baS uz samu rijedicu i osigurava snabdijevanje
tvrdave vodom za vrijeme opsade. U tvrdavi ima samo desbt
kuia, jedna mala Fatihova dZamija i magazini za hranu i
municiju. Prema sjeveru imaju troja vrata. Tvrdavu duva 20
timarli nefera.
. Na istoku i jugoistoku tvrdave s obje strane rijeke raspro-
stire se grad UZice u kome ima 4800 kuia isprepletenih baidama,
vinog.radima i ruZidnjacima. Medu stanovnicima ima mnogo
vlasnika Zijameta, te s0 im i kude vrlo lijepe. Izmedu svih u o=di
upada lijgpi dvorac DZaferage. U tri mahale stanuju kr5dani, a
u jednoj Zidovi. Ermena, Madara i Grka nema; veCina su Latini
(?), Srbi i Bugari.
Grad ima svega 34 dZamije i mesdZida. Vrlo je lijepa
Alajbegova dZamija, koja je pokrivena olovom. Osim ove,
postoji Husejn-agina dZamija. Hasan-efendijina dZamija, Ceri-
balina dlamija i Namidiia dZamija. Ostalih 29 su mahalski
mesdZidi. Na obali Detinje ima velika zidom ogradena musala,
na kojoj se klaujaju bajram-namazi i udi dova za ki5u. Zidovi,
u kojima imaju detvera vrata, dugi su dvije hiljade koraka. Oko
musale zasadeno je raznovrsno drveie, koje svojim mirisom
opija poboZne. Mnogo se naudnih rasprava izmedu udenih ljudi
ovog grada provede na ovoj musali. Vakif je odredio detvoiicu
vratara koji se brinu o distoCi i di5denju ove musale.
Na tri mjesta u gradu predaje se pravilno udenje Kutr'ana,
t a na dva mjesta hadis. Grad ima lL mekteba (Skola) za djecu.
Djeca su oitroumna i imaju prirodeni dar za pjesmu.
U gradu ima devet tekija; izmedu njih je Hasan-efendijina
tekija pod gornjom tvrdavom. Vlasnik tekije je u Zivotu i ima
9kg +_0 hiljada murida. Njegoy glas je oti5ao na sve strane i Sejh
je halvetijskog reda. Evlija Celebija kaLe: >Hvala Bogu, i ja
sam prisustvovao njegovu zikru, uzeo njegovu hajir-dovu- i
sretan bio da poljubim njegovu ruku<<.
l) U XVI vijeku UZice je sjedi5te nahije, a u XVII vijeku znadajno mjesto i sjediste
kadiluka. (Enciklopedija Jugoslavije VIII svezak, Zagreb, NICIvILXXI, str. 339).

36
 __ - Osim toga.u gradu postbje Ovije banje i jedan karavan-saraj.
U donjoj dar5iji postoji i merhum KodZa Mustafa-pa5in karavan-
saraj. Ima i deset trgovadkih hanova.
. ^ U fg5ijj
kafana.
ima 1,1,40 duiana. jedan dobro zidan bezistan i pet
Dvije strane grada preko Detinje veZu tri kamene i'tri
drvene iuprrje. Najljep5a je Mehmed-agina Cuprija, koja je
sagradena L037 (1627128) godine. Na rijeci radi oko 100
mlinova. Oko grada i izmedu kuCa ima oko 1060 ba5dA. Svaka
ba5da daje po Sest akdi carske desetine. a grad ne plaia vi5e
nikakva poreza.
Stanovrrici govore bosanski. vole stranca i gotovo svi su
trgovci. Za putnike u gradu ima-ju dva imareta: gore tekija Sejh
Hasan efendije i dolje KodZa Mustafa-pa5in imaret kraj njegova
hana. U gradu se izraduje koLa; tamo izradeni Zuti, zeleni i
nraslinasti sahtijan odgovara onome Sto se izraduje u Bitlisu.
Ima. vrlo vje5tih knjigovezaca i majstora, koji izraduju divne
tintarnice, koje Salju u Stambol. Udenih ljudi i pisaca ima
dosta.2)

PROCES SIRNNT.q. ISLAMA

__Pored opisa Evlije Celebije, danas paZnju privlade podaci

o UIicu iz nedavno objavljenih turskih popisa iz Xy I XVt
vijeka, tadnije od 1.476. pa do 1572. godine.-U popisu iz 1,476.
godine doslovno stoji da je UZice selo sa 63 hri5danska doma6in-
sn'a, jednom hudovicom i dva nrlina. Tome se dodaje da su tu
unijeta detiri muslimanska imena i jedno jevrejsko, vjerovatno
su to imena domadirra.i)
- Taj broj muslimanskih Litelja u UZicu, tako mali, Sto je
sJulaj za to vrijeme i u drugim krajevima zapadne Srbije, govoii
da je tada proces islamizacije tek zapodeo.-
U detaljnom popisu Smederevskog sandZaka iz 1516. godi-
ne, kome je pripadala nahija UZice, u UZicu je registrovan
dZemat muslimana sa L78lica, vjerovatno nosilaca domadinstava
i 150 lica hri5iana. To ne znadi da tada u lJLicu nije bilo vi5e
stanovnika jer su u spiskove unijeti samo oni koji su bili
oporezovani.
Turci su dolazeii kao osvajadi na Balkan donijeli sa sobom
islamsko..vjersko
!!enje, koje- su oni primili od Arapa. Kao
vjernici Sirili su Islam medu balkansi<im narodima,'u svim
krajevima g.dje.pu do5li, nastojedi.da u novim vjernicima dobiju
drZavne pristalice, u demu su imali uspjeha. Konvertite su
f Erffr. Celebija, Putopis, prevod i komentar H. Sabanovid, 1967, str. 3g0.
3) Turski katastarski popisi nekih podrudja zapadne
_ .. Srbije XV i XV.I vijeka (u
daljem tekstu turski katastarski popisi). Prevod i obrada mr Ahhed Alidic. Cacat rgs+.
I knj. str. 258.

37
 !.

oznadavali kao sinove Abdulaha, npr. Flamza, sin Abdulaha,

Mehmed, sin Abdulaha, Jusuf, sin Abdulaha i sl, a rijetko de
upisati pravo ime oca koje je hri5dansko kao npr. Hamza sin
Janka. Tako u popisu Ulica iz 1,51,6. godine upisano je 178
muslimanskih stanovnika, od toga su 77 sinovi Abdulaha, Sto
znadi da su tih 77 islamizirani u prvom, a ostali u drugom ili
tredem pojasu.a) Ponegdje, kao na primjeru sela Bjeline kod
PoZege,-upisan je Ferhad, sin Abdulaha - novi Musliman!5)
Da su muslimanski stanovnici ULica bili islamizirani mje-
Stani potvrduje i Evlija Celebija koji kaZe da UZidani (musliman-
ski stanovnici) govore bosanski, a to zna(i da su govorili
maternjim jezikom koji im je bio u upotrebi i prije islamizacije6),
a nije iskljudeno da je bilo i doseljenika iz Bosne.
Muslimani Ulica, u sumarnom popisu 1525. godine, raz-
vrstani su u pet mahala: Mahala dasne dZamije sultana, Mahala
mesdZida Mehmeda. sina Hamamije, Mahala mesdZida Ibrahi-
ma, Mahala dZamije hadZi Muhameda, Mahala Sadi vojvode.
Hri5iani Ulica su popisani kao poseban dZemat. Ukupno je
tada popisano 300 muslimanskih i 87 hri5ianskih doma6instava.
Radi primjera nave5iemo stanovnike Mahale dasne dZamije
sultana:

Justif, sin Abclulahov

Alija. sin Abdulahov
Husein, sin Abdulahov
Karadoz. sin Abdulahov
Hasan. sin Karadoza
Mustafa. sin Karadoza
Feriz. sin Mustafe
Aladoz, sin Abdulaha
Ajas, sin Aladoza
Hasan, sin Aladoza
Karadoz, sin Abdulaha
Kasim, sin dZizmadZije
Husein, sin Dulgera
Husein. sin papudZije
Mustafa. sin durekdZije
Alija, papudZija
Ejnehan. sin Hasana
Husein, debag
Mustafa, duredija
Ajdin. debag
Alija, sarad
---5 t*rti tatastarski popisi... knj. I, str. 341-345.
5) Turski katastarski popisi, knj. III, str. 481.
6; Evlila Celebija, n. d. str. 387.

38
 Ilijas. mlinar
Musa, sin Abdulaha
Jusuf. krojad
Kasim, odundZija (drvar)
Mehmed, sin irgata
Alija. druger
Alija. kodZa
Atli, krojad
Sulejmarr. sin Abdulaha
Hamza, sin Abdulaha
Malkod, sin Janusa
Ahmed, sin Dulgera
Hasan, irgat
Husein, irgat
. Ejnehan, halvedZija
Pai, EizmedLlja
Jusuf, sin Abdulaha
Sahin, papudZija
Nesuf, nedLar (ti5ler)
Mezid, sin Nesuha, debag
DZihan5an, debag
Bahtijar, halad
Davud, sin Jusufa
Ajas, sin Abdulaha
Mustafa, eskidZija
Opud, sarad
Hasan, sin Abdulaha
Saruda, sin Hamze
Hamza. sin Abdulaha
Hasan. sin Abdulah-a, kededZija
Nesuh, sin Hasana.')
Od 52 lica upisana u navedenu 'mahalu 14 su sinovi
Abdulaha, Sto znadi oni koji su islamizirani u prvom pojasu.
Ostali su njihovi sinovi ili rodaci.
Po detaljnom popisu izl528. godine, u UZicu je registrovano
vi5e mahala i vi5e stanovnika. Mahale su tada registrovane:
. Mahala carske dZamije - 52 domadinstva i 55 osoba
Mahala dZamije hadLi Mehmeda - 8L osoba
Mahala mesdZida Mahmuda - 45 osoba
Mahala mesdZida Sadi vojvode - 4l osoba
Mahala mesdZida Mehmeda - sina hamamdZije - 88 osoba
Mahala mesdZida HadLi Murata - 76 osoba
Mahala mesdZida Sinan Celebije - 92 osobe
Mahala Rustema vojvode - 49 osoba

39
 DZemat hriKdana dinilo je 46 domaiinstava.s)
U navedenim uZidkim mahalama nabrojano je 527 lica
nruslimanske i 75 lica hri5ianske konfesije. MoguCe je da su ta
lica nosioci domaiinstava. Medu muslimanskim stanovnicima
mnogo je onih koji su islamizirani u prvom pojasu. Tako od 49
lica, poimenidno nabrojanih, u mahali Rustema vojvode, 24 su
sinovi Abdulahovi, odnosno konvertiti.e)
U slijedeiem popisu Ulica koji potide i2L559160. godine,
zapisano je deset uZidkih mahala i to su:
Malrala dZamije sultana Bajezida - domova 36,tica 44
Mahala mesdZida Ahmadi6 Muhameda - domova 75, lica 85
Mahala mesdZida hadZi Murata - domova 42,lica 48
Mahala dZamije hadZi Mehmeda - domova 88, lica 94
Mahala hadZi Ferhata - domova 43, lica 43
Mahala pokojnog Sadi vojvode - domova 30, lica 30
Malrala mesdZida Huseina odaba5e - domova 66,lica 73
Mahala dZamije Sinana Celebije - domova 53, lica 55
Mahala mesdZida Bedrudina - domova 69, lica 81
Mahala mesdZida Rustema vojvode - domova 69, lica 83
Ukuprro domadinstava 574, lica 649.
Ak6 ovonre dodamo 32 registrovana hriSianska domaiin-
stva u UZicu po popisu iz 1559 / 60. godine, ondaproizlazi da je
lJLice tada imald oko Sest stotina domaCinstavato)' razumije se
onih koji su evidentirani.
Iz-1.572. godine oduvan nam je popis sa dragocjenim
podacima o gradu lJLicu, koji se kao liva ULice nalazio u
Smederevskom sandZaku. Broj mahala je u ovom popisu veii
za Sest mahala od popisa iz 1559/60. godine, ali broj domadin-
stava nije povedan.
To su:
Mahala sultana Bajezida hana - domova 33,lica34
Mahala mesdZida Sejha DZunudije, domova 6, lica 6
Mahala mesdZida hamamdZi Zade - domova 56, lica 58
Mahala hadZi Kurd-age - domova 46,lica 48
Mahala dZamije hadli Mehmeda - domova 50, lica 52
Mahala Mustaf-age - domova 54, lica 56
Mahala hadZi Ferhata - domova 50, lica 54
Mahala dZamije Sadi vojvode - domova 3L, lica 33
Mahala mesdZida Huseina odabaSe - domova 68, lica 70
Mahala clZanrije Sinana delebijeri) domova 32,lica 32
Mahala nresdZida Mensura - domova 29,tica30
8) Turski katastarski popisi... II, str' 348-354.
e) Turski katastarski popisi, tom II, str. 348-356.
r0) Turski katastarski popisi, tom III, str. 51.
u) ViSe lica po kojima se zovu uziIke mahale nose epitet telebij.a, lto znadi gospodin.
Prema tome to nii^e tfnb ime i zato je pisano malim slovom. Slidno je i sa titulom vojvode '

40
 Mahala mesdZida Bedredina - domova 27.lica 30
Mahala dZamije Alije vojvode - domova 27, lica 29
Mahala hadLi Gazije - domova 34,lica 35
Mahala mesdZida Rustema vojvode - domova 38, lica 40tt)
Mahala mesdZida Ali HadZe - domova L8, lica 20
Dat jd posebno dLemat posadnika grada-tvrdave i poime-
nidno je nabrojano 20 lica, moqude nosilaca doma6instava.
DZemat hriKdana varo5i Ulica imao je tada 44 doma6in-
stva.13)
Da li su u UZicu bila samo 44 hri56anska domaiinstva 1572.
godine, kako to pokazuje ovaj popis, ili ih je moralo biti viSe,
pa neka nisu unijeta zbog tosa 5to su bila oslobodena poreza iz
raznoraznih razloga, tedko je bilo Sta pouzdano reii. Ima osnova
da ih je bilo viSe, pa da sva nisu popisana, na Sto nas donekle
Lrpozorava tekst iz 1,572. godine.
'- Po5to je u starom defteru upisano da hri5iani koji stanuju
u varo5i (UZice) spomenute tvrdave popravljaju i odrZavaju
spomenutu tvrdavu i sve dok obavljaju svoju sluZbu, kao
naknadu za to oslobodeni su i oprodteni od zakonskih i vanrednih
nameta. Na isti nadin upisano je i u novom defteru.la)
Kao i drugim krajevima, tako i u uZidkom, hri5Cansko
stanovniStvo je Zivjelo po selima i tamo dinilo njegovu vedinu.
Iztrzetak je primjer sela Dragdi6a gdje je registrovano dvadeset
rnuslimanskih domaiinstava. Medu nabrojanim licima ovog sela
pet su tek islamizirana.15) Navodimo ovaj primjer zbogtoga Sto
nroZe da bude potvrda za pretpostavku da su oni koji bi primili
Islam najde5Ce napu5tali sela i odlazili u gradove, Sto se smatralo
beneficijom jer je Zivot u gradovima bio lak5i. Turski popisi,
koji su predmet naieg razmatranja, pokazuju da je UZice imaio:

HriSianskih Muslimanskih
Godina Jevreja
domaiinstava domaiinstava

7476. 63 4
1516. 156 778
1525. 87 300
1528. 85 527
Iss9 ! 60. 3Z 574
1s72. 44 s68
D) Za Rustenra voivodu se kaZe da je bio miralaj, Sto znadi pukovnik.
13)
Turski katastarski popisi, III tom, str. 265-271.
ri) Turski katastarski popisi, III tom, str. 274.
ti) Turski katastarski popisi, III tom, str. 275, Selo DragdiCi.

4t
 Pokazatelji govore o smanjenju hri5danskog' a
pove(anju
trroia mgsli*un.ine itanovni5tvi. Oo toga poveianjamlsliman-
*t ttunouni5tva AoSto je najvi5e islamizacijom.samrh uzrcana'
; "! roii su poslije islamizacije dolazili u
"til;;*;;h;i6ru
irs6vaEki grad UZice.t6)
'^"" p"J-dttim
uslovirira je vr5ena islamizacija u u.Zidkom kraju
xvi-;ij;iu. koja 5e, kato Jp.Pokazuju popisi'.bila vrlo
"i:r:uiriu, pouzaano ,. tt" ali d-etaljnijim bavlj.enjem ovom
'nu.
doslo bi se do pribliZno.p.ouzdanih podataka.
fir""ri;;;ii'i+.-u"r pi;e aa je u-ovarosi
"r"ur"r".iikom (UZicu)..rano podela
islamizacij a i to u ;5;;il;ip+qliy najirglednif ih zanita-"r7 )
i;;-ki krirstarski popiti iz kv i xvl vij6ka P.ofazujtl {a je u
Ji;; uZidkog triia istamizaciia..zahvatila vlahe (stodare -
drustvene slojeve. .
;;jG";;i;,j.-),
'--' 'Narrodi u to znadi siromaSne
Detinji'-imalo
ie'da Uii..,
je >Mali Carigrad" na
rasporeclenih u
I77Z'.' goAine 550 -.*ti-orrkih doma6instava, kuda
L5 mahala i 44 hrise;;k;' i" da je po broju muslimanskih
Uiro oa*orl iza Beograda.t*)

DZAMIJE I TEKIJE
Pcive6anjebrojamuslimanskogstanovni$tvauUZicuzahti.
-bo
gomolj a : dZamij a, mesdZi-
i.uo[ l.l iijracrnli-muitimanskih
ht, t"dtt.ti i ,.ti:u. i*u dZamija--u UZicu' .podignuta je- u
;d;;i. oua t ogoriolja sluZila.je iskljudivoloJ.li:ip,u posade'
Mehmeda're)
DZamija je bila *t"iiri oit".. nziiL. .i zvLla se Fatih
P".;iJ urlil.olto'ffiuon:u u broj a muslimanskog
diugih bogomolja i b-t:1j,"
ljihovstanovnt-
.,.,rr"6ava o aciekvatn o"pove6anj
gff;d;.;]U;;l; i*uio outit o'i1""talnog grada' U sredini
[i[
i. e"ili:, ,. r.iio-Julnnu i 1L hanova, dok.su.okolo
,;"1;i"-iili"rtii
bile
; ;t"""rqrye. Svaka mahala.je imala vecu

?tr?'lrni: I iri m a'niu f m"iozio f uogomolj u' PloqtJ u lPo pravilu'

"
,\i-j'i;;'g;;air.rio ili-"or.iru, a p-o imettu dZamije ili mesdzida
da' na
,""ia t" i"t"ahala. lortu,t1uj"Ci tome' u mogudnosti smo
;;ffi; popiru i, xi' i-*Vr vijeka, identiiikujemo znadajnije

"--'iililfis
uZidke dZamije.
uzica iz 1476. godine navodi da su u uzicu bila
-e.iiti'muslimanska
,u,1,o doriadinstva i tada, vjerovatno' u
iE.r "li. uilo "i];;; dla1nije,u tome ako izuzmemo eventualno
ri tvrdavi' Ima logike.jer. je' o.d pada
il "j.t1e dZamije bi mogle da se izgrade
i;i;;a; t+zo. gooin.. tiotto vrijeme da
t6) Dr Ejub l\Iusovif, Stano^vniStvo i^islamski sPomenrcr Ulica u periodu turske
vlasti.'>UZidki zbornik< br. 14/1985, str' 29'
17) Dr Bogumil Hrabak, Trgovadki grad UZice, >UZiiki zbornik" br' 8/1979' str' 7'
rs) Stevan lgnjiC, LIIiEka nahija' Beograd 1961, str' 156'
1e) Evlija eelebija, n' d. 385'

42
i neke dZamije, a uz ';o ULice se u tom popisu tretira kao selo,
Sto znadi da joS nije igralo ozbiljniju ulogu u privrednom Zivotu
- ulogu koju Ce u podetku XVI vijeka uveliko imati.
U podetku XVI vijeka. oclredenije po popisu iz tdt6.
godine, u UZicu je vei bilo dvije stotine muslimanskih domadin-
stava, ali ona nisu popisana po mahalama tako da u tom popisu
nema pomena dlamija ni mesdZida, a sigurno je da ih je moralo
biti.
Desetak godina kasnije, znadi 1,525. godine, registrovane
su u UZicu dvije dZamije i tri mesdZida (sa istoimenim mahala-
ma):
DZamija sultana
DZamija hadZi Muhameda
MesdZid Muhameda, sina hamamdZije
MesdZid lbrahima i
MesdZid Sadi vojvode Bali.2o)
'U kasnijim popisima se bogomolja koju je podigao Sadi
vojvoda navodi das kao mesdZid. a das kao dZamija. Isti je sludaj
i s. joS clvije druge bogomolje. To na neki nadin govori da uZidke
dZamije, odnosno mesdZidi, nisu bile mnogo velike.
Samo tri eodine kasnije, po popisu izL528. godine, u UZicu
je registrovano osam bogomolja:
Carska dZamij a . dLamija hadLi Mehmeda, m esdZid Mahmu-
da, mesdZid Sadi vojvode, mesdZid Mehmeda, sina hamamdEije,
mesdZid hadli Murata, mesdZid Sinana Celebije i mesdiid
Rustema vojvode.2r)
Kako se vidi samo za tri godine, izgradena su tri nove
bogomolje.
Intenzitet izgradnje novih dlamija u UZicu u XVI vijeku,
pokazuje popis iz L559160. godine, kada ih je u ovom gradu
registrovano deset: DLamija sultana Bajeziga, dlamija hadZi
Mehmeda, dZamija hadLi Ferhata, dLamija Sadi vojvode, dZa-
ruija Sinana Celebije, mesdZid AhmadiC Muhameda, mesdZid
hadZi Murata, mesdZid Huseina odaba5e, mesdZid Bedredina i
nresdZid Rustema vojvode, miralaja.2z)
. __
NajvgCi broj bogomolja u UZicu registrovan je u popisu iz
L572. godine. Tada ih je bilo L6:DLamija sultana Bajezida hana,
dLamija hadZi Mehmeda, dLamija hadZi Ferhata, dlamija Sadi
vojvode, dLamija Ali vojvode, dZamija ili mesdZid hadLl Kurd-
age, dZamija ili mesdZid Mustafa-age, mesdZid Sejha DZunudije,
mesdZid hamamdZije zade, mesdZid Huseina odoba5e, dZamlja
r0) Turski katastarski popisi, tom I, str. 48G{93.
:r) Turski katastarski popisi, tom II, str. 348-356.
r:) Turski katastarski popisi, tom III, str. 43-51.

43
Siuana Celebije, MesdZid Mensura, mesdZid Bedredina, mesdZid
fro?Zib"ii:., inerO7iO nustema vojvode i mesdZid Ali-hodZe.23)
To su podaci o uZidkim muslimanskim bogomoljama, o
clZamij ama, me sdZidim a, iz XY vij.eka. D a li j e,- pored nabroj anih
bila jd5 neka, te5ko je reii. Ostaje dinjenica da ih je bilo dosta
je
te dl njihov broi naglo rastao od 1'525. goding, kada-,je
popisano pit, pa do- 1'572' godine'.kada je bilo 16- bogomolja'
To samo ^
po iebi i na svoj nadin govori o vrlo izraLenoi
islamizaciji-u uZidkom kraju u XVI vijeku.
O imenima graditelja uZidkih dZamija i mesdZida malo se
zna, ali je sigurn-o da su ih gradili dgmadi majstori. Iz.epiteta
uz imeni griOitetla moZe se zakljuditi da su ktitori bili.vojna
lica, starje5ine i imuiniji ljudi. Ta zvanja uz imena su:-sultan,
vojvoda," nriralaj (puk6vnik), odaba5a. (upravnik odjeljenja)'
gaLiia ( heroj ), tr iozil a . dele bij a ( gospodin ), .aga.(gazda, feu.dalni
fospOnit;.-Takode nemamo nikakvih podataka o arhitekton-
ifoin izgiedu tih bogomolja jer se ni5ta nije oduvalo, a u
popisima se to ne spominje.
O graditelju Sultanove dZamije. l.oj.u. se spominje medu
"dZamijama,..znamo
prvim uiietim d.u-
iq -bio-sultan.Bejezid
II
loji je sjedio na ca;skom prijestolu-od 1481-1512. godine. Sultan
na3eziO" II je pozrat kab graditelj monumentalnih dZamija u
Stambol.r i" Jedreri i de:vi5kog siani5ta u Amasiji'2*; On 5e
graditelj i Carske CLamiie u UZicu, a.vjerovatno i Carske dZamije
il Rndnii:u - >DZamija cara, za5titnika svijeta, Bo-g qu-ovje,!o-
vjedio halifat,,. Prema tome, carske dZamije u_uZicu i.Rudniku
niorale su biti gradene poslije 1481, a prije 1512' godine'
vakifi uZidkih dZamija bili su bogati i poboZni muslimani,
a svakako islamizirani UZidani. Kako smo vidjeli, Evlija Celebija
je praktikovao da, u svakom gradu u kome-su postojale dZamije,
irabroji samo nekoliko onih najznadaj'ijil.r. Tako je bilo i sa
uZidkiin dZamijama. Nabrojao ih je poimenidno pet:.Alaj-begova
iZimiia; >To' je vrlo svjetla i prostrana dZamija, a sva je
plavim oiouom", Husein-agina dZamijl, Ceri-
t;k;i;.;" distirirHimdi
[oSi,ru dZamija, Zag,e diamija i Hasan efendijina dlamii..
No oua; clio tbksta Evlija eelgbija dodaje: >Ima jo5.29 mahalskih
mesdZiia,.. Dakle, evUla eelebija je zapisao da pored pet
. nabrojenih dZamija ima jo5 29 mesdZida.

Muslimani su napustili UZice tokom XIX vijeka. Najvi5e ih

se iselilo tokom prvog srpskog ustanka, jer >u prvom :raletu
Karailordevih ustinika, tuisko llLiceje gotovo zbrisano. Poslije
t') T"rrki katastarski popisi, tom III, str. 265-273.
r1) Jo.sepf von Hammer, Historija turskog (osmanskog) carstva, prevod Nerkez
SnrailigiC, t6m l, Zagreb, 1979, str.283.

44
druge opsade 1805. godine gotovo je do temeliaizgorelot') O
tom povladenju muslimanskog stanovni5tva iz ULica prema
Bosniza vrijeme prvog srpskog ustanka zapisao je Ivo Andri6:
>>Varoi (Vi5-egrad) puna j-e izbjeglica iz ULica, Novog Pazara i
Sjenice. Sve Sto je-bjeZalo pred Karadordem sleglo se ovdje
uitra5eno, golo i boso, bez lirane i novca.26)
Vjerovatno je l-Jiice bilo izloZeno razataniima i u ranijim
ratovima, kao u velikom ratu L683-1699. godine, kada je takva
sudbina bila zadesila mnoge gradoye, zakljudno sa Skopljem.
Sa povladenjem muslimanskog stanovni5tva izULica nesta-
jali su i-uZidki islamski sakralni i profani spomenici i od njil.t'
dak ni od groblja koje se nalazilo na,padinama Zabudia, niie
ostalo ni traga. Posljednja dLamija - Sejhova diamija, koja se
nalazila iznad Huremovaca, poru5enaie 1876. godine, po nalogu
tadadnjeg predsjednika_ op5tine, a kamenje od nje prodato je
putem javne licitacije.")
- Osim dZamija i mesdZida, koje sluZe kao neka vrsta stjeciSta
za sve pripadnike islamske vjere, onda su u svim muslimanskim
naseljima, pogotovu u veiim varo5ima, postojale i narodite
vjerske ustanove za muslimane. To su tekije. Najprostije redeno,
tekija je dervi5ka ku6a, zgrada u kojoj se okupljaju dervi5i i tu
vrie svbje vjerske obrede. Dervi5i koje opisuje Celebija odevidno
su pripadnici muslimanskih vjerskih sekti. Celebija izridito tvrdi
da je u UZicu zatekao deset abasovidkih tekija. Tako on naziva
tek-ije halvetijskih dervi5a. Izmedu svih, po njegovom tvrdenju,
najznadajnija je Hasan-efendijina tekija >gore pod Gradom".
Stade5ina ove tekije, kako je spomenuto, bio je Ziv kad ga je
posjetio Celebija i imao je >>uza se oko 40,000 sljedbenika<<. U
Titovom UZicu i oko njega i do danas su saduvani nazivi nekih
nrjesta, koji podsjedaju na Sejha. Postoji mjesto koje se i danas
zove "Sehova dZamija". U..Buharu, sjeverno od Titova Ulica,
i danas se jedno brdo zove Sehovo brdo, aizvot ispod toga brda
zove se Sehova voda.
Postojao je u UZicu jedan 5ejh. To je Sejh Muhamed. Dosta
podataka o sebi Sejh Muhamed UZidanin saduvao je u jednom
ivom pismu koje je uputio beogradskom valiji L748' godine. O
tom pismu - >Poslanici Sejha Muhameda UZidanina< pisao je
orijentalista Omer Mu5ii.zE)

!5; Rade \r. Poznanovi, Zapisi i sjeCanja o starom UZicu i posljednjim ulidkim
dlamijama, "Uzidki zbornik" 9, 1980, 116.
:6) Ivo AndriC, Nemirna godina (Za logorovanja), Beograd, 1963'
:7; Rade Poznanovii, n. d, str. 126.
a) Omer lrluliC, poslanica !ejh lvluhameda U!ilanina beogradskomvaliji lvluhamed-
iraIi, Prilozi za orijentalnu filoiogiju i istoriju jugoslavenskih naropa pod turskom
vladavinom, sveska II, Orijentalni institut, Sarajevo, 1951.

45
 . IJLEMA
Evlije.dele-b!:',9" u UZicu
Nas narodito interesuje' podatak niih su ovt:
Izmedu
in o *nte; udenih f:tOi !-pit"ca'
ude.niak na glasu' Sejh halve-
rl Sejn rvr.,sfiltililn U?ieanin'
glasnom zikru' Umro je u
tiiskoe reda' pisac [Ht"b#ttt'o Muslihudin je bio vaiz
tjzi.u 10s2t1642. dUJ"';l;i-ti".9t usled medu derviSima'
(propovjednik) t i;i;' ;-th;"ioliki ("eri, Luiij a ) - Mnogi,zn_ameniti
da su sa ne kr smatriii .""ir,.r:
Iqri""i"ii'i"siiir.i.i"#;fi
^M;;t"f"' i;ie.5"ol'r'^il'iff
"m-
Hilt:3;'l#:
Xi#; ;.' al-Mostari'. Ha.sar
odgovara ostalim
kaZe da je umro to\ii$lz'' J-"tilf" i'to sasvim
imao dva sina: starijeg
ie
noznatim elnjenicam? Sq-n rft".91ihudinu'starj esinstvu halv-etijske
i{arun efendiju o"ii$;i'. na+itiaF je na poloZaju
tekiie mladeg lsi-efendiju kojina totn ootoZuju
i 'pb*"nutom
nalazio 1664'
nasliiedio Urota
gisanu toii se
E"ir"'k;Jt ;; tt'nogo hvali'2e)
godiire, kacta je kr", tt';?;;Lil
osnovn e podat ke-pruZaj u
2) Zatitutu*t oto-UZid anin o kom eHammer (cop III' 539)'
Seihi i Safa-i. P" gr1.tqz1o
"ji;;;;-ie
zatimna osnovu,liit-i""ri"ltitr
istraiivania Ba5agi6 (Bo5njaci
mjestu pjesnika<
104-105). >Rodio tt'; #;i-uzitt'
zbornom
(Safa-i l37, M. Iiulugie' io+)' Basagic ne navodeci
r.iiiirg;
tuo,*kaZeda1".^"u"t",udio-urodn,ommjestukodSejha
jo5 u mladosti oti5ao u Stambol
Muslihudinu, u suio-T rt"z! ot i9
il;;;;;ii ou,u,ii-uffi 111iiih;U.* ilffi ff'!*l
f *|ffi ii"!l": 1 il;; i rgsT aiii"6it" -ffi t- ti' ; i
0es r
a
pi5e da je umro u
n.d. 10a).*Ir'i."rtrtii toM Ii' 119)
i _s""
Balasii p6ere5ka' Sabit mu je
Stam-bolu 1193. godin; Si" y^tltp: k"
lt ioft,
iu.i;td Bio ie na-udnik i pjesnik (M'
naoisao tronortit,
da' je bid tugujudi.'slavuj u
vrtu
rliz! ,i
ffiili: s'ii-i(sutra"n") ft;i";i""ufi'
"17gq ulumu-n iakika Sinas nukte
djela u stihu i prozi napisanih
inteligencije
suzarl olub,, i d;'T;;;;"go i*u bezbroj pjesama koje
lrasnim stilom i j#[#'trr"; tu'fo
odaravaju.svglgm
""-'li'pzotilc.t"'uil ljepolom''''1.
g.a imenom spomrnle Evlija
Pod ovim
celebija i naze..dil" u^io?i" kadalg
i" itrniio'u uzite. eitav
Jiu n o
",
-" 1 +'i.;;ff FlXl l.!;t,lii i ti,l,, ,rnp,l T:ft :
p5 o j

til?;iill,i iifii,^: ffiii.i H M.#;li'.i gore spomenu-

?."ozi( kaLe: ra
identidan sa
se bojim da ova3 Oitii-d"ttlij.u lii:
ii* Z.iii"- i ao oiiti iittiuileno od zari'
"iie
':e) Hazim $^112n6viC, KnjiZevnost Nluslimana BiH na orijentalnim jezicima'
>Svje-

rlost" Sarajevo. 1c17.1. str. 2'17.

s; Ibidem. str. 368.

46
 4) Vusleti, Ali-beg Pa5id. Osnovne podatke o ovome
pjesniku pruZaju Sejhi, Safa-i !-Salim. Po njima ga je prikazao
Fiammer-(GoD III, 556), q4atim BaSagiC (Bo5njaci 105-107)
a po njima HandZii (Al-dZr{whar). Ni sada nema novih podataka
o njemu. Roden je uULy6 kao sin ili dalji potomak nekog pa5e
pa se zato prozvao Pa5id. Rodeno ime mu je Ahmedlbgg, a
knjiZevno Vusleti. Bio je zaim i 1089/1678. godine sudjelovao
u boju kod Cehrina i opjevao ga u velikom eposu od 5000 distiha
koji je posvetio tadanjem velikom veziru Kara Mustafa-pa5i.
Badagid zna da ga je Kara-Mustafa pohvalio i obdario (Ba5agid,
105). Kada je sultan Mehmed IV sagradio >Sundane saraje,. na
Bedikta5u u Stambolu, Vusleti je za tai dvorac spjevao natpis u
kome oba polustiha posljednjeg distiha daju hronostih. Natpis
je nai5ao na opdi prijem i pohvalu. Zato je pjesnik kao nagradu
na vlastitu Zelju imenovan alajbegom (BaSagiC 105) ili sandZak-
begom smederevskog sandZaka (Hammer III, 556). Na tom
poloZaju ostao je do smrti koju je nadao pri odbrani Beograda
u muharemu L100. (26. X-24. XI 1688. godine, Ba5agi6, n. d.
106). Hammer kaZe da je poginuo 1102. (1690), a HandZiC,
1099/1688. KnjiZevni rad (55,46).")
5) Zikri, Ebu Bekir-aga UZidanin. Osnovne podatke o
ovom pjesniku pruZaju Sejhi, Safa-i i Salim: po njima su ga
prikazali Hammer koji je dao u prijevodu tri njegova distiha
(GOD III. 544) i Ba5agi6, BoSnjaci 107, koji donosi iste stihove
u originalu i prijevodu.
Rodom je izIJLica, udenik Vusleti-ja. Po zanimanju je bio
spahija i odlikovao se u vi5e bojeva. Istakao se ve6om zbirkom
gazela od kojih su neki uno5eni u onovremene antologije
osmanske poezije. Napisao je kompletan divan (Safa-i). Pogi-
nuo je u-velikom ratu na rodenoj grudi 1100. (1688/89)
godine.32)
6) Sejh Muhamed UZidanin autor je jednog pisma koje se
mnogo spominje po starim medZmuama. Napisao ga je 1161.
(1748) godine i poslao biogradskom pali u kome ga o5tro
kritikuje.
7) Zikri Ibrahim izUlica. Roden je u UZicu 121011795.
godine (Ba5agi6 153). Taj datum rodenja iabiljeLio je sam u
jednoj bilje3ci, koju je saopltio M. HandZiC,, Ibrahim Zikri
(Glasnik M fiI, Beograd 1935, br. 2, str. 92-98, tekst
hronostiha rodenja na str. 93. Brojdana vrijednost zbira slova
druge polovine hronostiha daje 12L0. godinu, koju je Zikri
zabiljelio i brojkama). Kao djedak doveden je u Sarajevo radi
Skolovanja. Po zavr5etku nauka nastanio se u Beogradu, gdje
31) Hazim Sabanovic, n. d. strana 373.
3r) Ibidem, str. 376.

47
 (Mali aga' agica)' Bio je
ie bio poznat pod imenom Kuduk-agl
'dervis helvetijskog ;.d;i I'i' Ttqit' lgti"anli fiuefif, eri Ir' 177 )
(?il1gii1s3 i
i stekao dobar "gl;d"[;';;ik'i.knjiZevnikzrygru nema inezrtase tadno
154). Drugitr pooataila ti"t;1;*
" N"ffiG
O1j9 umrg u Bosni L867' godine'
ni kada je umro. koji je roden 28' Sabana
Zlkri ie i*oo
1239. (1824) godine'
'ino^Sitit-,{ft*"da
Muellifleri ' lI' stt' 221-
Brusali tvtetrmeO Tahir (Osmanli
223)' od Zikrijevih radova spomrl'IJe:
L. Mawrid fi-inawlii ar-Rusul' djelo^o'Ivluhame-
"F;;;i
dovom (a.s') ,oo"iii'-irtt"pi-
rt"ii se nalazi u Orijentalnom
institutu (zaveden pocl- br- +6tt ),,
-,--
olelu
2. Komentar Prethodnom
3. Divan.33) - -^ r-rr^a ^cm

#--ffi i*LF:sH;[t*ft,*-{t-':1"."""ru
Ufi;.;i. Uzil. izmeclu ostalos kaZe i ovo:
E"ri:t
olrazovanih knjiZevnika
,rMedu udenim liuctima ima -ngg9
i pronicljivih ljudi''di;;i^ttltbi: (9:ii" i sada u Zivotu' napisao
jeDivanp j.:1Pl;; jF;;i''*:1","*l"l"tf iTt:ltilffit:i.:
je spJev?o 1
biesnieku'iposobnost' On na stihove
-arigrad-
i'ne oposlani.un L'o"koFi;t;d" Elezovii)
skoe pjesnito r.rrriitai.[ij..
k"f" eoui.(u odaravaju (Putopis,
$abanovida)' Spominjuci
sarij ivo, 1 e67' 3d4':;':;;';;;F;
Kasapdiia most u UZjt"'
g'"fiia donosi "'
kronogram sa toga mosta

iz kosa se vidi d;?l"jnitpis toti*io piesfk DLai-1627'

#u;il'i;'ot ounut i irieostavt3a najstariji
sodin-e. Taj natpiJ
ovaj pj6snik koji.l,":^t-"::
fioznati izvor u kome se spominje 1' nJesovu
poo^otte 1p9-ettutom mostu
o
#6iH fi;i";;';;*o iiuotu i tlyq1lu
Potpun tekst i priievod
osnivadu nego I
";;;;
to sa natpisa vidj eti : H' S ab
an ovie'
po'ii' i;;6 ;;'
ll-s-'Gi' " I
- 9) Sabit UZidanin. Potpuno. rme 'sabitovo je AlAuddinje
eri"i's'o[ii. nffi:iil j;;5q;li naoimat< (lakib)' sabit
ie bilo Aiija'
piesnidki pseuclorrim' a pravo ime.mu (1660)
Rodio r.
u'ti'iiJu"irr.t""dr- -i"1070.
ba stirzi kao mulAzim
qodine, jer ga roEg''ir6"78) narazimo 'O.OO.'-1iOSO)
slavensko porije-
Inastavnidki prlp'ounili)'-gatagie
ne'itt*nia u
*uisno bilo potroiiti onoliko
t lo Sabitou". Nj;t";;Jiiti
au'i"
tinte i papira. k"ii'k; i. "ii"si"
"or
nvpia u svojoj dizertaciji da
I'nasagie ta;e : "Misljenje
utvrdi sabitovo ;il;t'j,f,; ;;ii: tlior"itiig5, koji je tamo sluZio
cla bi Sabit ,""g.lliiioir.rJ
r"lro
33) Hazim SabanoviC, n. d, str'
3{) lbidem, str. 331.
rj) Ime Ali spomenuo je E. Blochet-u 'Catalogues des manuscrits tures< dva Puta:
*. u tti
t+os i st"r' t7t, br' 112'l'
"ti.')Js.
48
 kao dinovnik, puko je nagadanje, jer u na5im krajevima osim
po gdjekojeg valije, sandZak-bega ili sarajevskog mule nije bilo
clavoljeg Turdina sve do Omer-paline najezde (1850-1851).
Cijeli dinovnidki kadar regrutirao se od Bo5njaka i Hercegovaca,
kojima su nekada sultani vi5e vjerovali nego Anadolcima. Sta
vi5e mi smo svu lJgarsku, dok je bila u turskoj vlasti, snabdijevali
s dinovnicma, pa i u samom Carigradu u XVI i XIII vijeku
mnogo na5ih lju^di zauzimahsu dostfvidnih poloZaja".36) SaSitov
biograf i prijatelj Safa-i spominje, da je Vusleti-beg PaSiC bio
bliznji rodak Sabitov. Iz ovog se dade zakljuditi da je i Sabit
bio iz odlidne porodice. Prve nauke Sabit je udio u domovini
kod muderisa Halil efendije, koji je kasnije nastavio u-Stambolu,
gdje se upoznao sa Sejidizade Mehmed-pa5om i stupio u njegovu
svitu. Pa5inim zauzimanjem postao je 1089. (1678) nastavnidki
pripravnik (mulazim) kod Ebu Seid-zade Fejzulah efendije.
Nakon pa5ine smrti prelazi Sabit u kadije i sluZi u Corli, Burgasu
i Janji. Kada je spomenuti Fejzulah ef. postao godine LL02.
(1690) Sejhul-islam, Sabit bude imenovan muftijom u Tekfur-
dagu. I kasnije ga nalazimo u nastavnidkom zvanju. Podetkom
muharemd Lllz. (1700), dakle malo iza provale Evgena Savoj-
skog, imenovan je vrhovnim kadijom (munlom) u Sarajevu,
odakle je nakon detiri godine premje5ten u Konju, a odatle
LLtg. (L707 ) u Dijarbekir u istom svojstvu. Umro je u Stambolu
3. Sabana tL24. (6 septembra 1712). Grob mu se nalazi u
Stambolu izvan Top-kapije u blizini Maltepe kod nogu Sari
Abdulah efendije. Na grobu mu je uklesan kronogram, koji mu
je spjevao jedan njegov prijatelj.
Sabit je bio obrazovan i uden dovjek, ali njegova se
sposobnost najvi5e odrazilau pjesmi i stilskoj vje5tini.") Kritidari
smatraju Sabita velikim pjesnikom, koji je u tursku pjesmu unio
mnogo novoga i samostalnoga. On ne opona5a samo perziiske
pjesnike, kao 5to to dine drugi turski pjesnici onog doba. Cini
se da je Sabit stajao i pod uticajem na5e narodne pjesme, odakle
je u tursku pjesmu unio mnogo pjesnidkih izraza i slika. Sam
Sabit je svjestan da je on turskoj pjesmi dao nelto novo, 5to
ba5 ne nailazi na odgovarajudi prijem u Stambolu, gdje je veliku
cijenu imala pjesma pjesnika Nabije, koji je Zivio u Halebu.
Stoga Sabit kaZe: >Novom platnu umjetnosti zasad, Sabite, u
Stambolu prijema nema, ako ne bude na njemu halebska
marka<<. Da bi imao kompletan {ivan Sabit je oku5ao svoju
sposobnost na svim poljima turske pjesme. u kasidama i epskim
pjesmama je najjadi. Gazeli su mu ved slabiji. Cini se da njegovi
gazeli nijesu bili produkt zaljubljene duSe, nego kratke erotske

36) Gajret, X, str. 251.

37)
Sidtili - Osmani, II, 6L.

4 - Glasnik VIS-a 49
 ideala3s)' njqgg:i
niesmice, pune realizrna bez mistidnih
-foslovicu,. Yloq
iJ,'nltii#riilifi;iii ; u tilegoyog divana nalazirno krono- osim ovih pjesnidkih
ili;'; i"t.u"i"i ri"iwr:i*t
;;;., ioio".tr,.. iJt^htjil A;se"' kod turskih pjesnika uobida-
iene vrste.
je pripadao melamtjs\g-
""" i;;;;ed rahir spominje da ila5agi6
-Sabit ipominje da je Sabit
bairamijskom oervis"tiJm';;;"'
napisao dvije oMiraa?iiil" i to
jednu i toritti kaside' a drugu u
ilr".t ;;&iie. sua[i'ima po"110 distihona. Nama je poznata
samo iedna "ruriraolii^i*-iio 6nu
u formi kaside koja je stavljena
;#;fiffit""t Jl'"ii". (M H;;aZic' Glasnik rvzvrr' 1e40)'
PREPISIVAEI ORUENTALNIH DJELA
poveianog interesa
Aktivnost dZamija u UZicu dovele su do bilo je dosta
za knjigu. S druge'3iri"I.'r.o[o 5. spomeriuto. u Sarajevu i
nauke
udenjaka i pjesnika'fgJ'J-;*iSu*ti u Turskim katastar-
UZicu ne spominje se
Stambolu. Medresa u
;r;ffij;
dylij* Celebija L664' godine' ali
Jii."pii"imalniti i! "I:t
i.l,iu r o t o po, t o1 l-t ;'i
;!
11 I, 17^
,UZice 1862<, medresa sPomlnJe na x',"[Tf "?::,"JT;
se it
je tltJi Skole'3e)'
kome je bila -eoreJu i ijzi[u' sarJa
osnovne
a zvala se Pa5ina medresa' perzijskom jeziku
djela na turskom' arapskom i
Prepisivadi
t b. Mahmild Bosnevt, islamskog prava' Mir'dt al-usrl ili
"r].l|tjlilnrnu,,
ut-*urUi- k^omentar djela teoriia
Sahre mirkdt

fsl#*Tat,.,1",.#i?#lE"YJl't*.:'.1";'Ti9'$;'"lln'
u' " n: j;;uft* "vrittit"'ooin
iz Caj nida' Ad durer -
u . s' -uZidanin diela
al- mustafawiyya fi $th;i- ;;mil neooznif' Arapski - grama-
an-nahvivva - komentar
iz sintakse urup.to!1"'iku' Autot roiol1640' godine'
tika, prepisano u ftitd?Kuiiol o^ postu' Autor nepoznat' na
- Risala fis-sawm -pttfiil19
rasprava
t067 t1656' eodine'
arapskom, oog*oiiiiu,
^ as-samarkindiyya' glosa na
- Ha*iya, nfa'Sutti^ai-risala
"i"*tiutoti' nutor Hasan b' Muhamed
komentauurp'uui
"ili
ii-ziVati, araPski. stilistika' Ibada 'alldm al-guyflb' zbirka
.

- Muharril. .f][tfuU
at-Vto.titi- (autograf)'
oroooviedi, uuror* Ri.-*.i b. lvlustafa
dogmatika:ffiil; ilzi." " t"tiji
.araislci, t0771Isa-efendiie
166tr'-ggdine. :'

*) *,** knjiZevnosti' str' 130'

Bo\njaci i Hercegovci u islamskoj
t) kraja' Beograd' 1926' god' str' 36'
;iffi; Laprevic, Iz uZidkog

50
 Serh-i Mesnevi - komentar Rumijeve >Mesnevije<<. Au-
-
tor, Mustafa Sami, perzijski i turski, tesavvuf, prepisao u UZicu
1083126.vI - 29. VIII L672. godhe.
- Kitab-i ustuvdniao). Piepisao ga je 11311L718, godine,
Husejn b. Muhamed izULica.
- Ibrahim b. Mustafa IJLIdavi, Ahlas al-hdlisa, je
arapski
Ali b.
etika, prepisano L1471L734. godine. Autor djela
NIahm[d ar-Rdid al-Budah5ani.
Serh al-kitdb alfdz al-kufr - komentar djela o rijedima dijim
se izgovorom gubi pripadnost islamskoj vjerlr Autor: ,Ali b.
Sultan b. Muhamed al-Kari, arapski, dogmatika.
'- Serh Bad' al-amali - komentar spjeva iz dogmatike,
autor: Muhamed b. ,Ali an-Nakusari, arapski' dogmatika,
prepisano 1.1.481 1735. godine.
Salih b. Ahmed, muftija. Zbornik fetvi, autor neutvrden,
turski, fikh. Prepisivad je nL marginama listova upisao fetve
domaiih muftija-i kadija koji su imali odobtenie za,izdavanje
fetvi. Spomenuti su: Aii, Ibrahim i Muhamed muftije 9-lanja
Luci, Abdulah muftija u Beogradu, Mustafa muftija u Akhisaru
(Prusac), Abclulah,-Ahmed-i Mustafa muftije u Fo-di, Salih
muftija u Jajcu, Ahmed, Ali i Mustafa muftije u- I4ostaru,
Ahmed, h. Muhamed (rodom iz Fojnice), Muhamed i Mustafa
muftije iz Sarajeva, Abdulah i Abdurahman, F{asan i Muhamed
kadij6 iz Sarajeva, Abdulah i Omer muftije u TaslidZi.(Pljeyljg)'
Ebu- Bekr, fhn;a i Muhamed muftije u Travniku i Abdulah
muftija u UZicu.
Prepisano u Te5nju 15. s. 1L77125. VIII 1763. godine.
- H. Husejn, kadija, Rtih a5-Suruh - komentar djela
>al-Maksiid<, autor nepoznat, arapski, gramatika. Prepisano u
UZicu tL79 I 1765. godine.
- Hasan b. Muhamed, iehaja, Erba'[n, hadit - zbirka
deterdeset hadisa. Autor: Muhamed b. Abi Bekr. Prepisano u
Paiinoj medresi u varo5i ULice 1'18411770' godine.
- Bidaya al-hidSya - djelo iz tesawufa i etike. Autor:
Muhamed b. Muhamed al-Gazdli, arapski, prepisano u Padinoj
nredresi u varo5i Ulice 1.18511771. godine.
- Mustafa b. Osman iz ULica, Nur al-iddh va nedZdt
al-arwdh - djelo o osnovnim vjerskim duZnostima. Autor:
I{asan b. 'Ammar b. 'Ali b. Yusuf a5-Surunbulali, arapski, fikh.
Prepisano u tvrdavi Srebrenik, Bosna 718711773. godine.
- Abclulah b. Ali UZidanin, Daldil. al-hajrdt' zbirka molitvi
dova, autor: Muhamed b. Sulejmdn al-CazllI, arapski, dove.
Prepisano 1217 I L802. godine.
a0) Anonimni autor u uvodu kaZe da mu je uditelj bio Nluhamed b. Ahmed Ustuveni,
viriz - propovjednik u Stambolu (u L07211661) a da je ovo djelo sredio prema uditeljevim
f redavanjima.

51
 rasprave
- Serh risala fi (.Sifa) al 'ilm al-qafim' komentar
svojswo, zngnje. autor: IsmdTl b.
u koioise tumadi nilat<iuo
rtfuftbtittO al-Qonyavi, arapski, dogmatika'
- Abdulkerim,-kaAip il ftsnitt-, MedZm['a' zbornik' A\*-
rri.u. uiuprki, rlerzijski i'turski' Prepisana u Te5nju 125511839'
codine, e[ Sevtija UZidanin'
""*^--ho^itti1-.- ii. ruiurti* uZidevi' MakEad al-aksd' >-Ifrajqji
an-Nasafi'
cilju, isjamili -i.ti.iiam, autor: Azizb' Muhamed
turski, tesawuf.
---^-'rur.rt
unrea b. Hasan uZidavl, hafiz, fragmenat diela iz
vieronauke, autof niutvrden, arapski, dogmatika, prepisano
tbast ffi+9. godine.a')
-.ffi;;ed Zdralovic: prepisivari djela u arabirkim rukopisima, knjiga
II,
Svjetl6st, Sarajevo, 1988' godine'

,&:5le* llt i^

t .i5gl r,.r[. 1-I Jr 1jF it+

(\AlY- \tlY) #J!l '{rJlsJ
(:+cl)

i.rl-ri, il+,,J+J #r:ll s.fJl 't-i':l {*':++Jl i-*-..:;

i ] -.'* .rl ;ts *rll-uli u'i'\[1Y ii*"ilill ;LLt "' ll
ojl r-lj 1'X--,.J l,"r'jii ":.1'i-*+rtl I l-*+'r* (J/ 3J+i"
tJL
rtr r"'.Utt &J!f Jy; iil]ll
,)S^,; r,- erlJl3 g,rl"
Lji::-Jl-.t lrll.rBc Jyj it- sJiLlaJl cir L,l: '
'aj..*ll
\ tV1 aj/.., +--:;31 {iJ' ./ + c.,>13[t H'''l:J-
irs iJiL- ofrf j! o:,t-l*Jl oi-o "r'r-c' 'rl'rjl i-i'" ?-iL 'r-'-'e
I lro tl I JL^Lll
ij*., 1"6L. ^ ^f "i
.' ,rL" B+B e+-l "ri 'r'r'J
.r.r-c, 3;i5 .''i ^ d* .L ;U +-..:a3l -:'^-+-l e'* ^ '\VV1
q+tJl ,*f,-f l C- 6tS-" J.35I ut<J l..r*''- t/ 1]t<"Jl
L" 1r
olJl .,; t.1-.-l f ltil ,'-' ,131 't--lr Oi+.,r+ll
J'+l "'(l dr- l'a-'i eq [J 't-r--ol T \1 '1i!l
,l rt*r,Jl;LJ^J l'.r* lr+,S. l'r'rt'-'fl gn-, b .lSi.l. 19''
'++S'r"r-' 1

C,+.rltr.l Crr:, c-,ljJ3'-' f'+J 'J-Jt

t"; :

;Jll 'c.l*'F:-3
52
Hifziia Suljkid

A CONTRIBUTION TO THE STUDY OF THE IIISTORY

oF uzrcE UNDER THE TURKISH RULE (1463-1862)
(Summary)

During the sultan Fatih's campaign against Bosnia in 1463

the Ottoman army occupied, pgether with other places, UZtce,
the unknown small place in the Western Serbia. The process of
the spreading of Islam in this region took place in the course
of the L5, L6 and L7th centuries and can be followed from the
published Ottoman cadastral documents.
In 7476 in the village of UZice there were 4 registered
Muslim families. A hundred years later their number grows up
to 568. In the census of.1772 the number remains the same and
IJLice is the second largest place in Serbia. Its population were
mostly Muslims of the South. Slavic ethnic origin. At that time
ULice had 16 mosques and numerous masjids and takyas. This
town gave a number of 6lims and poets known in literature for
their original works, commentaries, collections of poems and
copies of oriental manuscripts.

53