BIAG NI LAM-ANG

Sina Don Juan at Namongan ay taga-Nalbuan, ngayon ay sakop ng La Union. May isa
silang anak na lalaki. Itoy si Lam-ang. Bago pa isilang si Lam-ang, ang ama nito ay
pumunta na sa bundok upang parusahan ang isang pangkat ng mga Igorota na kalaban
nila. Nang isilang si Lam-ang, apat na hilot ang nagtulong-tulong. Ugali na nga mga
Ilokano noong una na tumulong sa mga hilot kung manganganak ang maybahay nila
ngunit dahil nga wala si Don Juan, mga kasambahay nila ang tumulong sa pagsilang ni
Namongan. Pagkasilang, nagsalita agad ang sanggol at siya ang humiling na Lam-ang
ang ipangalan sa kaniya. Siya rin ang pumili ng magiging ninong niya sa binyag. Itinanong
pa rin niya sa ina ang ama, kung saan naroron ito, na di pa niya nakikita simula pa sa
kanyang pagkasilang. Sinabi na ina ang kinaroroonan ng ama. Makaraan ang siyam na
buwan, nainip na si Lam-ang sa di pagdating ng ama kayat sinundan niya ito sa
kabundukan. May dala siyang ibat- ibang sandata at mga anting-anting na makapag-
bibigay-lakas sa kaniya at maaaring gawin siyang hindi makikita. Talagang pinaghandaan
niya ang lakad na ito. Sa kaniyang paglalakbay, inabot siya ng pagkahapo kayat
namahinga sandali. Naidlip siya at napangarap niyang ang pugot na ulo ng ama ay
pinagpipistahan na ng mga Igorote. Galit na galit si Lam-ang s nabatid na sinapit ng ama
kaya mabilis na nilakbay ang tirahan ng mga Igorote. Pinagpupuksa niya ang mga ito sa
pamamagitan ng dalang mga sandata at anting-anting. Ang isa ay kaniyang pinahirapan
lamang saka inalpasan upang siyang magbalita sa iba pang Igorote ng kaniyang tapang,
lakas at talino. Umuwi si Lam-ang nang nasisiyahan dahil sa nipaghiganti niya an
pagkamatay ng ama niya. Nang siyay magbalik sa Nalbuan, pinaliguan siya ng ilang
babaeng kaibigan sa ilog ng Amburayan, dahil itoy naging ugali na noon, na pagdating
ng isang mandirigma, naliligo siya. Matapos na paliguan si Lam-ang, namatay ang mga
isda at iba pang bagay na may buhay na nakatira sa tubig dahil sa kapal ng libag at sama
ng amoy na nahugasan sa katawan nito. Sa kabutihan naman may isang dalagang balita
sa kagandahan na nagngangalang Ines Kannoyan. Itoy pinuntahan ng binatang si Lam-
ang upang ligawan, kasama ang kaniyang putting tandang at abuhing aso. Isang masugid
na manliligaw ni Ines ang nakasalubong nila, Si Sumarang, na kumutya kay Lam-ang,
kayat silay nag-away at ditoy muling nagwagi si Lam-ang. Napakaraming nanliligaw ang
nasa bakuran nina Ines kayat gumawa sila ng paraan upang sila ay makatawag ng
pansin. Ang tandang ay tumilaok at isang bahay ang nabuwal sa tabi. Si Ines ay
dumungaw. Ang aso naman ang pinatahol niya at sa isang iglap, tumindig uli ang bahay
na natumba. Nakita rin ng magulang ni Ines ang lahat ng iyon at siyay ipinatawag niyon.
Ang pag-ibig ni Lam-an kay Ines ay ipinahayag ng tandang. Sumagot ang mga magulang
ng dalaga na silay payag na maging manugang si Lam-ang kun itoy makapagbibigay ng
boteng may dobleng halaga ng sariling ari-arian ng magulang ng dalaga. Nang magbalik
si Lam-ang sa Kalanutian, kasama si Namongan at mga kababayan, sila Ines ay ikinasal.
Dala nila ang lahat ng kailangan para sa maringal na kasalan pati ang dote. Ang
masayang pagdiriwang ay sinimulan s Kalanutian at tinapos sa Nalbuan, kung saan
nanirahan ang mag-asawa pagkatapos ng kasal nila. Isa parin s kaugalian sa Kailukuhan,
na pagkatapos ng kasal, ang lalaki ay kinakalilangang sumisid sa ilog upang humuli ng
rarang (isda). Sinunod ni Lam-ang subalit siya ay sinamang palad na makagat at mapatay
ng berkakan (isang uri ng pating). Ang mga buto ni Lam-ang na nasa pusod ng dagat ay
ipinasisid at pinatapon ni Donya Ines sa isang kalansay at tinakpan ng tela. Ang tandang
ay tumilaok, ang aso ay kumahol at sa bisa ng engkanto, unti-unting kumilos ang mga
buto. Sa muling pagkabuhay ni Lam-ang, ang mag-asawa ay namuhay nang maligaya,
maluwalhati at matiwasay sa piling ng alagang putting tandang at abuhing aso.
 AWITING BAYAN

MAGTANIM AY DI BIRO Bahay Kubo (Nipa Hut)

Magtanim ay di biro Bahay kubo, kahit munti
Maghapong nakayuko Ang halaman doon ay sari-sari.
Di naman makatayo Singkamas at talong, sigarilyas at mani
Di naman makaupo

Bisig koy namamanhid Sitaw, bataw, patani.

Baywang koy nangangawit. Kundol, patola, upot kalabasa
Binti koy namimintig At saka mayroon pang labanos, mustasa,
Sa pagkababad sa tubig. sibuyas, kamatis, bawang at luya
sa paligid-ligid ay puro linga.
Kay-pagkasawing-palad
Ng inianak sa hirap,
Ang bisig kung di iunat,
Di kumita ng pilak.

Sa umagang pagkagising
Lahat ay iisipin
Kung saan may patanim
May masarap na pagkain.

Halina, halina, mga kaliyag,

Tayoy magsipag-unat-unat.
Magpanibago tayo ng lakas
Para sa araw ng bukas

(Braso koy namamanhid

Baywang koy nangangawit.
Binti koy namimintig
Sa pagkababad sa tubig.)
 KWENTONG BAYAN
SI MARIANG MAPANGARAPIN
Magandang dalaga si Maria. Masipag siya at masigla. Masaya at matalino rin siya. Ano
pa't masasabing isa na siyang ulirang dalaga, kaya lang sobra siyang
pamangarapin. Umaga o tanghali man ay nangangarap siya. Lagi na lamang siyang
nakikitang nakatingin sa malayo, waring nag-iisip at nangangarap nang gising. Dahil dito,
nakilala siya sa tawag na Mariang Mapangarapin. Hindi naman nagalit si Maria bagkos
pa ngang ikinatuwa pa yata niya ang bansag na ikinabit sa pangalan niya.
Minsan niregaluhan siya ng isang binata ng isang dosenang
dumalagang manok. Tuwang-tuwa si Maria! Inalagaan niyang
mabuti ang alaalang bigay sa kanya ng iisang manliligaw
niya. Nagpagawa siya sa kanyang ama ng kulungan para sa mga
manok niya. Higit sa karaniwang pag-aalaga ang ginawa ni
Maria. Pinatuka niya at pinaiinom ang mga ito sa umaga, sa
tanghali at sa hapon. Dinagdagan pa ito ng pagpapainom ng
gamot at pataba. At pinangarap ni Maria ang pagdating ng araw
na magkakaroon siya ng mga inahing manok na magbibigay ng
maraming itlog.
Lumipas ang ilang buwan hanggang sa dumating ang araw na
nag-itlog ang lahat na inahing manok na alaga ni
Maria. Labindalawang itlog ang ibinibigay ng mga inahing manok
araw-araw. At kinuwenta ni Maria ang bilang ng itlog na ibibigay
ng labindalawang alagang manok sa loob ng pitong araw sa isang
linggo. Kitang-kita ang saya ni Maria sa kanyang pangarap.
At inipon na nga ni Maria ang itlog ng mga inahing manok sa araw-araw. Nabuo ito sa
limang dosenang itlog. At isang araw ng linggo ay pumunta sa bayan si Maria. Sunong
niya ang limang dosenang itlog. Habang nasa daan ay nangangarap nang gising si
Maria. Ipagbibili niyang lahat ang limang dosenang itlog. Pagkatapos, bibili siya ng
magandang tela, ipapatahi niya ito ng magandang bistida at saka lumakad siya ng
pakendeng-kendeng. Lalong pinaganda ni Maria ang paglakad nang pakendeng-
kendeng at BOG!
Nahulog ang limang dosenang itlog! Hindi nakapagsalita si Maria sa kabiglaan. Saka
siya umiyak nang umiyak. Naguho ang kanyang pangarap kasabay ng pagbagsak ng
limang dosenang itlog na kanyang sunung-sunong.
 KARUNUNGANG BAYAN

Ang Karunungang Bayan ay isang sangay ng panitikan kung saan nagigigng daan
upang maipahayag ang mga kaisipan na nakapapabilang sa bawat kultura ng isang tribo.
Ang Karunungang Bayan ay may kahalagahan sa pagbasa ng panitikan, maangkin ng
mga mag-aaral ang isang kamalayan para sa katutubong tradisyon na magiging gabay
sa pagbasa at pagpapahalaga sa panitik, sa anumang wika naisusulat ito, sa pananaw
ng isang Pilipino. sa gayo'y napatibay ang mga pagpapahalaga sa mga kultura't
kabihasnan. masasabi niyang mayroong siyang sariling tradisyon ng ibang pook sa
daigdig. makikintal din sa kanyang isipan na nararapat na pagyamanin ang
magagandang kinagisnan at higit na pagbutihain ang kasalukuyang hinaharap.

SALAWIKAIN
Ang salawikain ay mga kasabihan o kawikaan na nagbibigay o nagpapanuto ng
magagandang aral o gabay sa pamumuhay, sa asal, sa pakikipagkapwa. Ang layunin ng
salawikain ay ang pagsasabi ng katotohananh hindi mapasusubalian na naging bahagi
na ng ating tradisyong Pilipino na ang karamihan ay mula sa ibang bansa at ay iba namay
mula pa sa ating mga ninuno na nagpalipat-lipat sa mga labi ng mga salinhali.

BUGTONG
Ang bugtong, pahulaan, o patuuran ay isang pangungusap o tanong na may doble
o nakatagong kahulugan na nilulutas bilang isang palaisipan (tinatawag ding palaisipan
ang bugtong). Ang mga bugtong sa Panitikan ng mga pilipino ay pahulaan ng isang sagot
sa pamamagitan ng paghahambing ng bagay o ideya sa isang pangungusap o parirala.
Nakatago ang kahulugan ng pinahuhulaang bugtong ngunit ito ay masasagot sa
pamamagitan ng mga bagay na nakalaad mismo sa bugtong. Isa itong palaisipan na
susubukan ang iyong galing sa pagdiskubre ng pag kaka ugnay ugnay ng mga salita na
nilalamang ng isang bugtong

Ang bugtong ay tulad lamang ng pungos na pangungusap, na madalas ay walang

paksa o simuno. Mukhang hindi totoo ang pinapaksa, subalit lagi namang nakaugat ang
sagot sa totoo at pamilyar na bagay na makikita sa kapaligiran. Nawawala ang ganda at
bisa ng bugtong kapag marami itong posibleng sagot. Ang bugtong ay mayroon lamang
iisang tamang sagot.
 TULANG PANUDYO
Isang uri ng akdang patula na kadalasan ang layunin ay manlibak (insult), manukso o mang-uyam
(tease). Ito ay kadalasang may himig na nagbibiro kaya ito ay kilala rin sa tawag na Pagbibirong
Patula.

1. Si Maria kong Dende

Nagtinda sa gabi
Nang hindi mabili
Umupo sa tabi
2) Ako ay isang lalaking matapang
Huni ng tuko ay kinatatakutan .
Nang ayaw maligo ,
Kinuskos ng gugo Pedro panduko ,
Matakaw sa tuyo
3. Mga pare, please lang kayo'y tumabi
Pagkat dala ko'y sandatang walang kinikilala -
Ang aking MANIBELA.
4.Sitsit ay sa aso,
Katok ay sa pinto,
Sambitin ang "para" sa tabi tayo'y hihinto.
5. Bata batuta
Samperang muta
Tutubi, tutubi
Wag kang pahuli
Sa batang mapanghi
Putak, putak,
Batang duwag
Matapang kat nasa pugad,.

BULONG

Ang bulong ay isang matandang katawagan sa orasyon ng mga sinaunang tao sa

kapuluan ng Pilipinas. Sa kasalukuyan, ang salitang ito ay may iba nang kahulugan
sa wikang Tagalog ng Maynila, subalit nanatili pa rin ang tunay na pakahulugan nito sa
ilang mga lalawigan sa Katagalugan, Kabisayaan at Kabikulan. Isang panalangin ang
bulong binuhay dahil sa pagnanais na makamtan ang isang pangyayari o pagbabago sa
hinaharap na mga pangyayari sa kapalaran. Isang halimbawa ng uri ng bulong na
nagtataboy ng masasamang diwa o maligno ang Xristac Ortac Aminatac.

SAWIKAIN
Ang sawikain ay kasabihan o' kawikaan na may dalang aral na maaaring tumukoy
sa isang idyoma, isang pagpapahayag na ang kahulugan ay hindi komposisyunal. Ang
sawikain ay tinatawag din na idioma. Ito'y salita o' grupo ng mga
salitang patalinghaga ang gamit at hindi nagbibigay ng tuwirang kahulugan. Ang
sawikain ay maari ring isang moto o mga parirala na nagpapahiwatig ng sentimiento ng
isang grupo ng mga tao. Kadalasang malalim ang mga gamit na salita at pinapalitan ang
pangkaraniwang pagtawag sa isang bagay at ginagawang matatalinhagang pahayag.

KASABIHAN
Ang kasabihan ay pahayag na nagbibibigay ng payo o nagsasaad ng katotohanan
kung saan ang mga salitang ginagamit ay payak at madaling maintindihan. Nakagawian
na ng mga Pilipino na maghayag ng kanilang mga pilosopiya sa buhay, mga karanasan,
at mga bunga ng kanilang pagmamasid-masid, sa pamamagitan ng mga salawikaing may
tugma at mga kasabihan.

ALAMAT NG NUEVA VIZCAYA

Ang lalawigan ng Nueva Vizcaya ay nasa rehiyon ng Lambak Cagayan. Ang
kabisera nito ay ang Bayombong. Ang mga karatig lalawigan nito sa hilaga ay
ang Ifugao, Isabela, Quirino, Aurora, Nueva Ecija, Pangasinan at Benguet. Ang
lalawigang ito ang alternatibong destinasyon ng mahihilig sa likas na kaligiran.
Ang Nueva Vizcaya ay matatagpuan sa gitnang-hilagang bahagi ng pulo ng Luzon
sa Rehiyon II. Ito ay napapaligiran ng mga kahanga-hangang bundok tulad ng Sierra
Madre sa silangan, Caraballo sa timog at Cordillera sa kanluran. Marami ng ilog na
matatagpuan dito tulad ng Ilog Magat, Ilog Matuno, Ilog Marang, Ilog Sta. Fe at Ilog Sta.
Cruz.
Binubuo ng 3,903.9 kilmetro kuwadrado ang buong lalawigan ng Nueva Vizcaya.
Binubuo nang 15 munisipalidad na kinabibilangan ng Alfonso Castaeda, Ambaguio,
Aritao. Bagabag, Bambang, Bayombong, Diadi, Dupax del Norte, Dupax del Sur, Kasibu,
Kayapa, Quezon, Santa Fe, Solano at Villaverde. Ito ay may populasyon na 366,692.
Ang Nueva Vizcaya ay mainam na lugar para sa industriya ng agrikultura dahil sa
lawak ng lupaing nasasakupan nito. Kabilang sa mga pananim dito ang bigas, mais,
pinya, saging, kape at iba pang prutas.
 Ang industriya ng pagmimina ay may pag-asang magtagumpay dahil may deposito
ritong mineral na maaaring mahukay tulad ng ginto at tanso. Buhangin at graba ang
pinakamaraming deposito sa lalawigang ito.
Ang Nueva Vizcaya (Filipino: Bagong Biskaya) ay isang lalawigan ng Pilipinas na
matagpuan sa Lambak ng Cagayan sa Luzon. Ang kabisera nito ay Bayombong.
Kanugnog nito ang mga lalawigan ng Ifugao, Isabela, Quirino, Aurora, Nueva
Ecija, Pangasinan, at Benguet.
Ang lalawigan ng Nueva Vizcaya ay naging bahagi ng malawak na lambak
ng Cagayan na dating iisang yunit pampolitika na pook na pinamumunuan ng
isang gobernador. Noong 1839, ang noo'y gobernador heneral ng Pilipinas na si Luis
Lardizabal, sa abiso ng noo'y alkalde mayor ng Cagayan, ay nagpalabas ng isang orden
na lumikha sa Nueva Vizcaya bilang isang lalawigang politiko-militar. Pinagtibay ang
nasabing orden sa isang Decreto Royal noong 10 Abril 1841.
Ang lalawigan ay nagkaroon ng unang pamamahalang sibil noong 1902 nang ito'y buuin
ng Philippine Commission.
Mula nang maging lubos na at nagsasarili nang lalawigan ang Nueva Vizcaya, ang
kasaysayan nito'y binubuo na ng kultura at tradisyon at paniniwala ng mga katutubong
unang nanirahan dito na kinabibilangan ng
mga Isinay, Gaddang, Bugkalot (o Ilongot), Igorot, Ifugao (Ipugaw), at nang lumaon ay
ang mga Ilokano at iba pang pangkat etniko.

SUBMITTED BY:
JHARLES B. TACTACAN

SUBMITTED TO: