FUNDAMENTY POD MASZYNY

FUNDAMENTY POD MASZYNY

2016-06-12 I-1
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

1. WSTP ................................................................................................................ 3

2. FUNDAMENTY BLOKOWE ................................................................................ 5

3. FUNDAMENTY RAMOWE .................................................................................. 6

4. MATERIAY KONSTRUKCYJNE DO BUDOWY FUNDAMENTW POD

MASZYNY I WIBROIZOLACYJNE ...................................................................... 9

5. FUNDAMENTY ELBETOWE ........................................................................... 10

2016-06-12 I-2
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

1. WSTP

wiadome obliczanie i projektowanie fundamentw pod maszyny rozpoczto okoo 90

lat temu. Przed I Wojn wiatow zagadnienie to jeszcze bardzo upraszczano, przyjmujc
do oblicze obcienie maszynami zwikszone wspczynnikiem o wartociach od 2 do 4. W
niektrych przypadkach byo to postpowanie nieekonomiczne. W innych za mogo
prowadzi bo awarii maszyny. Istotny postp w obliczaniu fundamentw pod maszyny

odnieli badacze niemieccy: Kayser, Trocha i Rauch, ktrzy pod koniec lat

dwudziestych ubiegego wieku zaczli podawa w prasie technicznej metody obliczenia i

projektowania fundamentw pod maszyny. Opublikowali je w latach czterdziestych w

trzytomowym dziele p.t. Fundamenty pod maszyny i inne dynamiczne

zadania budowlane. Goszona przez Raucha teoria opieraa si na tzw. metodzie
rezonansu, oceniajcej prac fundamentu z punktu widzenia wystpowania lub
niewystpowania zjawiska rezonansu.
Metoda ta bya powszechnie stosowana do poowy ubiegego stulecia, kiedy to

wprowadzono do uycia metod dopuszczalnych amplitud opracowan

przez Makariczewa i Sawinowa.
Polega ona na ocenie pracy fundamentu pod ktem dopuszczalnoci lub
niedopuszczalnoci wystpujcych w nim wielkoci amplitud drga rzeczywistych. Na

metodzie amplitud opiera si PN-80/B-03040 Fundamenty i konstrukcje

wsporcze pod maszyny. Obliczenia i projektowanie.
Polskim wkadem myli technicznej w tej dziedzinie jest opracowany w latach pidziesitych
sposb projektowania fundamentw blokowych pod maszyny tokowe i obrotowe oraz moty.
Pracujce maszyny wywouj drgania, ktre przenosz si na fundamenty, na grunt
budowlany, a dalej na ciany, stropy i dach budynku w ktrym s zainstalowane, a take do
budynkw ssiednich, znajdujcych si nieraz nawet w wikszej odlegoci. Wrd gruntw
najlepiej przenosz drgania skay twarde oraz nawodnione grunty lune (kurzawka).
Natomiast najlepsze tumienie drga daj rednio zwarte piaski i gliny w stanie suchym lub
mao wilgotnym.
Dobre posadowienie maszyny na fundamencie nie moe cakowicie wyeliminowa
drga wystpujcych w obiekcie a jedynie prowadzi do ich zmniejszenia w takim
stopniu aby nie byy szkodliwe.
Szkodliwo drga moe si przejawia w nastpujcy sposb:

2016-06-12 I-3
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

spowodowa uszkodzenie, a czasem nawet zniszczenie budynkw i fundamentw

maszyny,
utrudni lub uniemoliwi prac maszyny oraz wykonywanie rnych czynnoci w
silnie drgajcych pomieszczeniach,
wywoywa warunki szkodliwe dla zdrowia czowieka przebywajcego w drgajcym
pomieszczeniu.

Fundamenty pod maszyny podlegaj:

zmiennym w czasie obcieniom dynamicznym, pochodzcym od ruchomych czci
pracujcej maszyny oraz
obcieniom statycznym od czci nieruchomych.
Do prawidowego zaprojektowania fundamentu pod maszyn, czyli waciwego dobrania jego
ksztatu, wielkoci, nonoci, wibroizolacji i posadowienia konieczna jest znajomo
obcie wypadkowych zarwno obcie statycznych jak i dynamicznych si
bezwadnoci, wraz z ich wartociami, zmiennoci w czasie, miejscami przyoenia oraz
moliwymi kierunkami dziaania i oddziaywania na konstrukcj. Oczywistym wic staje si
jak bardzo prymitywnym i bdnym byo przyjmowanie obcie fundamentw w wielkoci
zwielokrotnionych ciarw caych maszyn.
Mimo tego, e dzisiejsze metody oblicze staraj si uwzgldni jak najwicej
czynnikw wpywajcych na oszczdne i bezpieczne projektowanie fundamentw pod
maszyny, otrzymane wyniki oblicze nie s cise.
Wynika to z:
rnic midzy ukadami rzeczywistymi a przyjtymi do oblicze, bd wskutek
uproszcze konstrukcyjnych i matematycznych, bd niejednorodnoci materiau,
nieznajomoci dokadnego wspczynnika sprystoci (dla obcie dynamicznych
zalenego od napre czego jeszcze nie potrafimy uwzgldni w obliczeniach).

Dlatego te dobrze zaprojektowany fundament pod maszyn powinien:

zapewni odpowiednie i pewne oparcie maszyny,
bezpiecznie przekaza na grunt wszystkie obcienia statyczne i dynamiczne,
tak tumi i amortyzowa przekazane na fundament drgania i uderzenia aby ich
dziaanie nie naruszao statecznoci ukadu oraz wytrzymaoci tworzywa i aby nie
byy szkodliwe dla pracy maszyn i otoczenia oraz czowieka.
W tym celu fundamenty pod maszyny naley konstruowa tak, aby ich:
drgania wasne wystarczajco rniy si od drga wzbudzonych przez maszyn,
amplitudy drga byy mniejsze od dopuszczalnych,

2016-06-12 I-4
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

fundamenty i konstrukcja byy odpowiednio zdylatowane od reszty budowli.

Ze wzgldu na charakter konstrukcji fundamenty pod maszyny dzielimy na:

fundamenty blokowe,
fundamenty ramowe.

Inne rodzaje fundamentw zaliczamy do jednej z wymienionych grup; np. fundamenty

skrzynkowe do grupy blokowych, a fundamenty cianowe do ramowych.

2. FUNDAMENTY BLOKOWE

Fundamenty blokowe maj posta masywnej bryy, mniej lub bardziej regularnego
ksztatu. Mog si w niej znajdowa wycicia wgbienia lub otwory dla mocowania maszyny
lub prowadzenia przewodw. S najczciej stosowanymi fundamentami pod maszyny.
Odmian fundamentw blokowych s fundamenty skrzynkowe otwarte lub zamknite.
Zasadnicz cech fundamentw blokowych jest dua sztywno, pozwalajca je uwaa za
ustroje nieodksztacalne, posadowione sprycie. Fundamenty blokowe stosuje si pod
maszyny tokowe, kompresory, silniki elektryczne, wentylatory, pompy, moty matrycowe,
sprarkowe i swobodnego kucia.

Rys.1. Fundament blokowy pod maszyn

2016-06-12 I-5
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

Rys.2. Fundament skrzynkowy pod maszyn

3. FUNDAMENTY RAMOWE

Fundamenty ramowe skadaj si z masywnej pyty dolnej na ktrej s ustawione 3, 4 a

czasem nawet wicej ram poprzecznych usztywnionych midzy sob belkami podunymi
oraz grn pyt fundamentu. Rygle ram poprzecznych wraz z belkami podunymi i grn
pyt s podstaw do ktrej przytwierdza si maszyny, a w przestrzeni midzysupowej
umieszcza si przewody i urzdzenia instalacyjne. Pyta dolna o gruboci dobranej tak, aby
zapewni odpowiedni sztywno i nieodksztacalno caej konstrukcji fundamentu ma
rwnie za zadanie stworzy warunki penego utwierdzenia supw czci ramowej. W
fundamentach ramowych zdolno wykonywania drga jest wynikiem sprystoci samego
ustroju a poza tym i sprystoci podoa, na ktrym posadowiono doln pyt fundamentu.
Fundamenty ramowe stosuje si najczciej pod maszyny obrotowe dajce mniejsze siy
bezwadnoci ni maszyny tokowe. S to wic fundamenty pod turbozespoy, turbosprarki,
turbodmuchawy, przetwornice itp. ich wysoko moe dochodzi do 20m.

2016-06-12 I-6
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

Rys.3. Fundament ramowy pod maszyn

W zalenoci od dziaania ustawionych na nich maszyn fundamenty dzielimy na:

fundamenty pod maszyny o dziaaniu udarowym; maszyny takie oddziauj na
fundament pojedynczymi impulsami lub seriami impulsw, wystpujcych zwykle
dowolnie w czasie, jak np. moty, kafary,
fundamenty pod maszyny obrotowe, ktrych dynamiczne oddziaywanie na
fundament wywouj siy odrodkowe czci wirujcych, takich jak turbiny i
generatory elektryczne, maszyny elektryczne, wentylatory, pompy odrodkowe,
fundamenty pod maszyny o ukadzie korbowym; dynamiczne oddziaywanie na
fundament takich maszyn jest wywoywane ruchem postpowo zwrotnym
niektrych czci maszyny, dajcym harmonicznie zmienne siy masowe,
wystpujce w jednym lub w dwch wzajemnie do siebie prostopadych kierunkach,
np. silniki spalinowe, maszyny tokowe, due strugarki,
fundamenty pod maszyny typu kruszarek, ktrych dynamiczne oddziaywanie na
fundament jest wywoane ruchami amicych lub kruszcych elementw takich
maszyn jak amacze, gniotowniki, kruszarki kamienia,
fundamenty pod urzdzenia walcownicze, ktrych dynamiczne oddziaywanie na
fundament moe by rne, w zalenoci od rodzaju maszyn; walce, zespoy
przekadni, silniki napdowe, reduktory, piy, noyce itp.,
fundamenty pod due obrabiarki do metali, ktre mog oddziaywa dynamicznie na
fundament w rny sposb zalenie od rodzaju pracy; s to tokarki, frezarki,
strugarki, szlifierki itp.

2016-06-12 I-7
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

Ze wzgldu na wielko maszyny dzielimy na:

mae; o ciarze cakowitym do 30kN,
rednie; o ciarze cakowitym od 30kN do 100kN,
due; o ciarze cakowitym ponad 100kN.

Ze wzgldu na intensywno si wzbudzajcych maszyny dzielimy na:

spokojne, w ktrych amplituda si wzbudzajcych (bezwadnoci, odrodkowych itp.)
nie przekracza 1/10 ciaru maszyny,
niespokojne, wszystkie pozostae maszyny.

Rozrnia si cztery dynamiczne kategorie maszyn:

kategoria I; dynamiczno maszyny maa, wielko normalnej siy bezwadnoci
(wzbudzajcej) do 0,1kN np. obrabiarki do metali, tokarki do drewna, maszyny
przdzalnicze,
kategoria II; dynamiczno maszyny rednia, wielko normalnej siy bezwadnoci
od 0,1kN do 1,0kN; np. strugarki poprzeczne, tarcze szlifierskie, pompy tokowe o
maej mocy,
kategoria III; dynamiczno maszyny dua, wielko normalnej siy bezwadnoci od
1,0kN do 3,0kN; warsztaty tkackie, maszyny typograficzne, pompy tokowe redniej
mocy,
kategoria IV; dynamiczno maszyny bardzo dua, wielko normalnej siy
bezwadnoci powyej 3,0kN; kruszarki, stoy wibracyjne, pompy tokowe o duej
mocy.

Ze wzgldu na prdko ruchu rozrnia si trzy grupy maszyn:

grupa 1; prdko ruchu maszyny maa ilo drga wzbudzajcych (liczba
obrotw) maszyny na 1 min. n m 500 ,

- grupa 2; prdko ruchu maszyny rednia 500 < n m 1500 ,

- grupa 3; prdko ruchu maszyny dua n m > 1500 .

Wskutek powodowania drga maszyny nie tylko mog by szkodliwe dla otoczenia, ale take
ich praca moe by zakcona lub uniemoliwiona jeli posadowienie nie zabezpieczy im
odpowiednich warunkw pracy. Dlatego wyrnia si pi klas wraliwoci maszyn lub
sprztu na drganie podoa:

2016-06-12 I-8
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

- klasa I; bardzo wraliwe, graniczna prdko drga harmonicznych podoa

p = 0,1mm / s , szczeglnie dokadne maszyny i urzdzenia, np. mikroskopy,
elektroniczne maszyny i urzdzenia do regulacji przyrzdw optycznych,
- klasa II; rednio wraliwe, p = 1,0mm / s np.: szlifierki do oysk kulkowych,

precyzyjne tokarki z tolerancj do kilkudziesiciu mikronw,

- klasa III; mao wraliwe p = 3,0mm / s : tokarki zwykej klasy dokadnoci,

maszyny wkiennicze, maszyny typograficzne,

- klasa IV; prawie niewraliwe p = 6,0mm / s np. silniki, maszyny do szycia,

- klasa V; zupenie niewraliwe p > 6,0mm / s np.: wentylatory, kruszarki, stoy

wibracyjne, moty.

Ze wzgldu na znaczenie wyrnia si cztery klasy maszyn:

- klasa I; znaczenie bardzo due o zasigu dla caego kraju,
- klasa II; znaczenie due o zasigu dla gazi przemysu,
- klasa III; znaczenie rednie o zasigu dla zakadu produkcyjnego,
- klasa IV; znaczenie mae o zasigu dla wydziau zakadu.

Jak z tego wynika maszyny dzielimy na grupy, klasy i kategorie w zalenoci od wielkoci,
sposobu i czstotliwoci wywoujcych ich prac obcie dynamicznych. Jeeli obcienia
te s niewielkie w porwnaniu z ciarem maszyny, to ich oddziaywanie na konstrukcj
podpierajc ( fundament maszyny ) mona pomin a sam konstrukcj obliczy tylko na
obcienie statyczne maszyny spokojne. W przeciwnym wypadku naley uwzgldni
oddziaywanie dynamiczne.
Przeprowadzenie cisego podziau maszyn na spokojne i niespokojne jest trudne i ocen
tego rodzaju powinien przeprowadzi inynier mechanik o odpowiedniej specjalnoci.

4. MATERIAY KONSTRUKCYJNE DO BUDOWY FUNDAMENTW POD

MASZYNY I WIBROIZOLACYJNE

Fundamenty pod maszyny wymagaj zastosowania dobrych materiaw i wykonawstwa na

odpowiednio wysokim poziomie. Uzasadnieniem jest dynamiczne obcienie fundamentu,
wywoujce w nim zmienne naprenia w krtkich odstpach czasu. mamy wic do czynienia
z dokadnie jeszcze nie zbadanym zmczeniem betonu zbrojonego, koncentracj
szkodliwych napre w miejscach osabionych, trwaoci materiau i jego odpornoci na
dziaanie otaczajcego rodowiska. Poza tym warto zainstalowanej na fundamencie

2016-06-12 I-9
 FUNDAMENTY POD MASZYNY

maszyny jest rednio okoo 20-krotnie wiksza od kosztu fundamentu. Obecnie fundamenty
pod maszyny wykonuje si gwnie z betonu zbrojonego. Betonu nie zbrojonego uywa si
jedynie do fundamentw pod mae, spokojne maszyny, przy czym dla zabezpieczenia przed
rysami skurczonymi (mogcymi stanowi zacztek dalszych szkodliwych uszkodze) stosuje
si konstrukcyjne zbrojenie powierzchniowe w postaci siatki o oczkach 150-250mm z prtw
8-16mm.
Stal profilow stosuje si w wyjtkowych przypadkach do fundamentw ramowych pod
mniejsze maszyny. Niedopuszczalnym jest stosowanie dynamicznych stalowych konstrukcji
nonych, poniewa oddziaywanie dynamiczne powoduje oddzielenie si sprystej stali od
betonu i szybkie zniszczenie fundamentu.
Take fundamenty murowane z cegy lub kamienia naley uzna za rozwizanie przestarzae
w odniesieniu do maszyn i dzisiaj nie uzasadnione.

5. FUNDAMENTY ELBETOWE

Do ich wykonania naley stosowa beton klasy od C20/25 (dla nieudarowych maszyn o
niewielkiej dynamicznoci) do ??? (dla turbozespow wysokiej mocy). Czsto, waniejszym
od uzyskania wysokiej wytrzymaoci jest doprowadzenie do jednolitych cech betonw caej
czci fundamentw. Przy obliczaniu amplitud drga wymuszonych i czstoci drga
wasnych w konstrukcjach elbetowych przyjmuje si wspczynnik sprystoci wg PN-EN
1992 jak dla betonu ciskanego, nie uwzgldniajc wpywu zbrojenia. W rezultacie daje to
niewielkie obnienie czstoci obliczonych drga wasnych w porwnaniu z czstoci
rzeczywist. Zbrojenie fundamentw pod maszyny ma nie tylko przenosi naprenie
rozcigajce ale chroni beton przed powstawaniem rys skurczowych. Rysy te niegrone w
konstrukcjach obcionych statycznie w fundamentach pod maszyny mog istotnie zmienia
sztywno i bezwadno ukadu. W zwizku z tym stosuje si zwykle du ilo zbrojenia
konstrukcyjnego, w ktrym wystpuje nieznaczne naprenie. Dlatego te do tej pory
wystarczajce byo stosowanie stali zbrojeniowej klas: A-0 (ST0S-b) i A-I (St3SX-b, St3SY-b,
St3S-b) jako taszych, a obecnie cae zbrojenie wykonuje si ze stali klasy C, np.:
B500SP.

2016-06-12 I-10