REPUBLIKA CRNA GORA

Vlada Republike Crne Gore

Savjet za opte obrazovanje

Nivo obrazovanja Osnovna kola

Predmet HEMIJA

Razred VIII i IX

Prof. dr Refik Zejnilovi,

profesor, Metalurko-tehnoloki fakultet,
predsjednik
Stanislava Aleksi,
nastavnik, Blao Jokov Orlandi, lan
Predmetna komisija Miomir Jevri,
nastavnik, O Sutjeska, lan
Stanojka Vuurovi,
profesor, Gimnazaija Stojan Cerovi, lan
Svetlana Varagi,
profesor, Gimnazija Slobodan kerovi, lan
Dragan uki,
profesor, S Dr Branko Zogovi, lan

Podgorica
2004.
Sadraj:

SADRAJ:................................................................................................................................................ 2
1. NAZIV NASTAVNOG PREDMETA........................................................................................................2
2. ODREENJE PREDMETA................................................................................................................... 2
A) POLOAJ, PRIRODA I NAMJENA PREDMETA..............................................................................................2
B) BROJ ASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA...........................................................................................2
B) STRATEGIJA UVOENJA IZBORNOG SADRAJA.........................................................................................2
3. OPTI CILJEVI PREDMETA................................................................................................................2
4. SADRAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETA.................................................................................2
VIII RAZRED OBAVEZNI SADRAJI.............................................................................................................2
IX RAZRED OBAVEZNI SADRAJI...............................................................................................................2
5. DIDAKTIKE PREPORUKE................................................................................................................. 2
6. KORELACIJA MEU PREDMETIMA...................................................................................................2
7. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG)........................................................................................2
VIII RAZRED..............................................................................................................................................2
IX RAZRED................................................................................................................................................2
7.1. STANDARDI ZAHTJEVA ZA OCJENE........................................................................................................2
8. NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA I OCJENJIVANJA.....................................................................2
9. RESURSI ZA REALIZACIJU................................................................................................................2
9.1. MATERIJALNI USLOVI, STANDARDI I NORMATIVI ZA NASTAVU HEMIJE U OSNOVNIM KOLAMA.....................2
9.2. OKVIRNI SPISAK LITERATURE I DRUGIH IZVORA.....................................................................................2
10. PROFIL I STRUNA SPREMA NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA.......................................2
PLAN REALIZACIJE NASTAVE............................................................................................................... 2
VIII RAZRED..............................................................................................................................................2
IX Razred.............................................................................................................................................. 2

2
1. Naziv nastavnog predmeta

HEMIJA

2. Odreenje predmeta

a) Poloaj, priroda i namjena predmeta

Hemija je osnovna prirodna nauka koju karakterie brzi rast informacija i podataka koji je
uslovljen eksperimentalno-istrazivakim radom i brzom primjenom ovih dostignua u praksi.
Hemija je interdisciplinarno povezana sa drugim prirodnim naukama, a na njenim saznanjima se
temelje i neke industrijske grane koje su kljuni elementi porasta privrednog razvoja, te tako
utie na ekonomske i socijalne odnose u drutvu.

Hemija kao kolski predmet ima kljunu ulogu u razvijanju prirodnjake kulture:
1. Posmatranje i opisivanje pojava;
2. Osmiljavanje opaanja;
3. Sposobnost komuniciranja.

Usvajanjem hemijskih pojmova ostvarujemo etiri osnovna elementa obrazovanja:

1. Uiti, da bi znali;
2. Uiti, da bi znali znanje primijeniti;
3. Uiti za sveukupni lini razvoj;
4. Uiti za zajedniki ivot.

Kroz nastavu hemije mora se voditi rauna o razvoju cjelokupne linosti, koju odreuju
kritinost, kreativnost, potenje, znatielja, sloboda misli i govora i sposobnost prevazilaenja
dogmi.

Druga vana funkcija hemije je razvijanje saznajnih procesa kod uenika na osnovu utvrivanja
pojmova i navoenja primjera; razvijanje sposobnosti navoenja osobina i prepoznavanje
meusobnih povezanosti; uoptavanje i povezivanje s teorijom. Tu je kljuna vizuelizacija za
povezivanje makroskopskih opaanja sa mikroskopskim objanjavanjem.

Za ostvarivanje zadataka hemije kao kolskog predmeta, nastava mora biti zasnovana na
eksterimentalnoj i problemsko-istraivakoj osnovi. Za razumijevanje hemije su znaajni sadraj
(aktivnosti, pojmovi, modeli, teorije) i metode kojima se stie znanje. Znaajna karakteristika
metoda nastave hemije su aktivnosti pomou kojih:

1. Uenici saznaju odreene sadraje da li mogu rijeiti problem;

2. Analiziraju empirijske podatke koje dobiju eksperimentalno ili iz izvora informacija, i uz pomo
nastavnika razvijaju nove pojmove, otkrivaju veze meu njima i povezuju ih u pravila.

Pri izboru aktivnosti i pojmova koje prenosimo uenicima, bitno je da se u poetnim nivoima
uenja hemije ograniavamo na primjere vezane za neposrednu okolinu, a onda postupno
nadograujemo zahtjevnijim i manje poznatim primjerima. Na ovaj nain povezujemo hemiju sa
svakodnevnim ivotom i pribliavamo je i onoj populaciji uenika koji su manje nadareni.
Povezivanje znanja iz hemije sa ivotom je primarni zadatak nastavnika hemije, koji moraju
imati to vie informacija, koje crpe iz razliitih izvora, od klasinih, u obliku knjiga i asopisa, do
savremenih, u obliku baza podataka, dostupnim na Internetu.

3
b) Broj asova po godinama obrazovanja

Obavezni sadraji hemije u osnovnoj koli su zastupljeni u 8. i 9. razredu sa po 2 asa nedeljno,

to u osmom razredu iznosi 70 asova godinje a u devetom razredu 64 asa godinje, a od
toga 15% fonda asova pripada izbornim sadrajima. Na ovim asovima je zastupljena teorijska
nastava, vjebe i demonstracioni ogledi koje izvodi nastavnik. Vjebe e se realizovati tako to
se odjeljenje dijeli na manje grupe.

Oblici nastave
Razred Teorija sa
demonstracionim Vjebe
ogledima
VIII razred 54 6
IX razred 49 6
UKUPNO 103 12

b) Strategija uvoenja izbornog sadraja

Izborni sadraj mogu predloiti nastavnici hemije.U tom sluaju uenicima nude samo jedan ili
najvie dva izborna sadraja, tj. djelove izbornih sadraja u sluaju da je izborni sadraj
pojmovno obimniji. kola se odluuje za one izborne sadraje koje moe optimalno izvesti.

Druga mogunost je da se za izborni sadraj nastavnik odlui samostalno,uzimajui u obzir

svoju strunu osposobljenost i opremljenost kole za realizaciju odabranih sadraja. U tom
sluaju nastavnik moe ponuditi razluitim razredima razliite izborne sadraje.

Trea mogunost je da se za izborne sadraje, tj.djelove izbornih sadraja uenici sami odlue.
Izborni sadraj obuhvata 15% godinjeg fonda asova.

3. Opti ciljevi predmeta

Razvijanje razumijevanja hemijskih pojmova je kroz razliite aktivnosti koje ukljuuju praktian
rad, asove diskusije i problemsko-istraivaki rad. Uenicima mora biti dostupna odgovarajua
literatura u obliku knjiga i kompjuterska oprema. Nastavnik mora razvijati kriterijume da uenici
samostalno procjenjuju upotrbnu vrijednost razliitih izvora podataka.

Razvijanje sposobnosti upotrebe hemijskih podataka i informacija s postupnim uvoenjem

hemijskog izraavanja. Ueniku je potrebno objasniti znaaj upotrebe strunih izraza i simbola.
Uenici treba da se upoznaju da mogu upotrebom grafikona, dijagrama i tabela kvalitetno
predstavljati informacije i povezivati ih u novo znanje.

Uenici kroz nastavu hemije treba da upoznaju njen uticaj na razvoj materijala, sa kojima se
svakodnevno susrijeu, i na kvalitet njihovog ivota.

Uenici kroz nastavu hemije razvijaju kritian odnos prema svom popnaanju u sredini, odnos
prema paljivoj upotrebi energije, te odnos prema pravilnom odlaganju i reciklai otpadnih
materijala.

4
Uenici na odabranim primjerima upoznaju uticaj istorijskog razvoja na razvoj naune misli i
obratno.

Uenici stiu i ire svoje znanje i razumijevanje o sigurnosti i zdravlju kod rada u razliitim
sredinama (naroito kui i u koli). Moraju izgraditi odgovornost pri radu sa supstancama i
aparaturama. Uz pomo nastavnika i literature moraju se osposobiti da procijene opasnost pri
radu sa supstancama, nauiti kako su oznaene i kako s njima rukovati.

Potrebno je razvijati eksperimentalni pristup. U radu uenici e upotrebljavati razliite, ali

jednostavne aparature opremu, koja im omoguava opaanje i mjerenje pojava. Ue se da
primijene svoje znanje za analizu eksperimentalnih opaanja.

Uenici se obuavaju za eksperimentalni pristup radu:od planiranja eksperimenata, sabiranja,

predstavljanja, analize podataka, do izvoenja zakljuaka, te ocjene smisla zakljuaka i naina
njihovog povezivanja sa teorijom.

Specifini ciljevi hemije u osnovnoj koli

- razvijanje razumijevanja specifinih razlika i slinosti izmeu istih supstanci i smjea na
osnovu opaanja pojava i eksperimentisanja,
- objanjavanje grae supstance (atomi, joni, molekuli),
- razvijanje razumijevanja uzroka brojnosti i razliitosti supstanci; upoznavanje sa nainom
vezivanja estica,
- razvijanje sposobnosti zapisivanja jednostavnih supstanci pomou racionalnih, molekulskih i
strukturnih formula,
- razvijanje razumijevanja hemijskih reakcija kao materijske i energetske promjene,
- razvijanje sposobnosti opisivanja hemijski promjena rijeima i jednainama,
- upoznavanje kriterijuma i njihova upotreba za prepoznavanje i razlikovanje elemenata i
izabranih grupa jedinjenja,
- postupno upoznavanje fizikih i hemijskih osobina izabranih supstanci te razvijanje
sposobnosti uoptavanja odnosa izmeu grae i reaktivnosti,
- utvrivanje prirodnih izvora supstanci i njihovih funkcija u organizmima,
- razvijanje sposobnosti za siguran rad u kolskoj laboratoriji i sa supstancama za
svakodnevnu upotrebu,
- razvijanje razumijevanja uticaja materijala na okolinu, te upoznavanje potrebe i naina
zabrane zagaivanja,
- razvijanje sposobnosti upotrebe znanja kod traenja moguih rjeenja izabranih problema
vezanih za okolinu, ekonomski razvoj i etika pitanja,
- razvijanje spremnosti i sposobnosti za saradnju, komunikativnost, tolerantnost, timski rad,
spremnost na pomo, identifikacija sa kolom, zalaganje i efikasnost, marljivost, preciznost i
preuzimanje odgovornosti.

PROGRAMSKI SADRAJ HEMIJE ZA OSNOVNU KOLU

Sadraji su podijeljeni na obavezne sadraje i izborni program.

Obavezni sadraji su:

VIII razred
1. Sastav i struktura materije,
2. Hemijske reakcije,
3. Elementi u periodnom sistemu,

5
4. Oksidi, kisjeline, baze i soli.

IX razred

1. Koliinski odnosi,
2. Ugljovodonici,
3. Organska jedinjenja sa kiseonikom,
4. Organska jedinjenja sa azotom,
5. Polimeri.

Programski sadraji izbornih oblasti iz hemije bie definisani nakon iskazanih potreba i elja
kola i uenika.

6
4. Sadraji i operativni ciljevi predmeta
VIII Razred obavezni sadraji
Tema: Sastav i struktura materije;

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija

Uenici treba da: Uenici rade:

- shvate znaaj hemije za
ivot savremenog - Sakupljaju, analiziraju i Supstanca, Matematika
ovjeka, prepoznaju uzorke Periodni sistem Rjeavanje
- nabroje osobine razliitih materijala elemenata, proporcija i druga
supstanci, (elementi, jedinjenja), Hemijski simboli i formule, raunanja.
- razlikuju fizike i Relativna atomska i
hemijske promjene, - Unose neke od relativna molekulska Fizika
- koriste podatke iz osobina ispitivanih masa, Atomi, molekuli, materija,
periodnog sistema, supstanci u Maseni udio elemenata u supstanca.
- shvate simbole kao pripremljenu tabelu, jedinjenjima,
nain obiljeavanja Atom-graa atoma,
elemenata, a formule - Izvode eksperimente: Hemijske veze,
kao nain obiljeavanja 1. Reakcija mermera i Valenca.
jedinjenja, hlorovodonine
- iz poloaja elementa u kiseline i uvoenje
periodnom sistemu osloboenog gasa u
izvode zakljuke o bistar rastvor krene
nekim njegovim vode,
osobinama, 2. Sublimacija joda,
- znaju da hemijski 3. Topljenje leda,
simboli i formule imaju 4. Koriste periodni sistem
kvalitativno i elemenata,
kvantitativno znaenje,
- znaju izraunavati
relativnu molekulsku
masu i maseni udio
elemenata u jedinjenju,

7
 Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija

- upoznaju grau atoma, - posmatraju nastavne

shvate znaenje filmove o istrivanju
atomskog i masenog grae i razvoju modela
broja i upoznaju pojam atoma,
izotopa, - sastavljaju modele
- upoznaju vezu grae molekula i posmatraju
atoma sa poloajem kristalne reetke,
elementa u periodnom - koriste modele za
sistemu, prikazivanje nastanka
- shvate nastanak kovalentnih molekula,
jona od atoma i razlikuju - Izvode eksperimente:
anjone i katjone, 1. Rastvaranje jonskih i
- upoznaju nastanak kovalentnih jedinjenja
jonske i kovalentne u polarnim i
veze i razlikuju vrste nepolarnim
veza, rastvaraima;
- shvate da se pri 2. Uvrivanje elektrine
stvaranju hemijske veze provodljivosti vodenih
energija troi, a pri rastvora (NaCl i HCl).
raskidanju oslobaa,
- poveu tip hemijske
veze sa poloajem
elementa u periodnom
sistemu,
- shvate pojam
valentnosti i valence
elementa,
- znaju odrediti valencu
elementa u binarnom
jedinjenju, te na osnovu
valence elemenata
sastaviti formulu
binarnog jedinjenja;

8
Didaktike preporuke:

Nastavnik upoznaje uenike sa znaajem hemije za ivot savremenog ovjeka i spregu hemije sa drugim prirodnim naukama.
Uenici se upoznaju sa laboratorijskim priborom i posuem, kako se njima rukuje i koje mjere predostronosti treba preduzeti pri radu u
hemijskoj laboratoriji. Uenici se dijele u grupe, eksperimentalnim putem ispituju osobine supstanci, fizike i hemijske promjene
supstanci, rastvaranje jonskih i kovalentnih jedinjenja u polarim i nepolarnim rastvaraima, te elektrinu provodljivost vodenih rastvora
NaCl i HCl.

Ogledi:

Ogled 1. Reakcija mermera i HCl, uenici treba da uoe izdvajanje gasa (CO 2), a pri uvoenju toga gasa u krenu vodu da se ona
zamuti. Objasniti zato.

Ogled 2. Pri ispitivanju elektrine provodljivosti vodenih rastvora elektrolita u strujno kolo vezati sijalicu (zasvijetli) ili galvanometar (igla
galvanometra skree).

Individualni rad primijeniti pri izraunavanju relativne molekulske mase i masenog udjela elemenata u jedinjenjima, zatim pri izuavanju
jonske i kovalentne veze, pri odreivanju nepoznate valence elemenata u binarnom jedinjenju i pri sastavljanju
formula binarnih jedinjenja.

9
Tema: Hemijske reakcije;

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija

10
 Uenici treba da: Uenici rade:
- shvate hemijsku reakciju - izvode eksperimente pri Hemijske reakcije - vrste i
kao promjenu materije i kojima zapaaju njihovo Matematika
energije, izdvajanje gasova, predstavljanje elementarna znanja,
- na osnovu promjenu boje, pomou hemijskih ureivanje jednaina i
eksperimentalnih taloenje nerastvornih jednaina; druge raunske operacije.
saznanja odrede soli:
reaktante i proizvode, 1. mermer +HCl, Zakon odranja mase;
- shvate da se hemijske 2. Zn+HCl,
reakcije predstavljaju 3. Mg+O2,
hemijskim jednainama; 4. BaCl2+Na2SO4,
- sastavljaju hemijske 5. Cu+CH3COOH,
jednaine kad reakcijom
elemenata nastaju - na ovom nivou uenici
binarna jedinjenja, e prvo opisivati
- zakljuuju da se pri reakcije pomou naziva
hemijskim reakcijama supstanci, a zatim
energija troi ili oslobaa, sastavljati hemijske
- razumiju ta se deava jednaine,
sa masom supstanci pri
hemijskim reakcijama, - pedstavljaju reakcije
- razlikuju reakcije analize i pomou hemijskih
sinteze te reakcije jednaina (binarna
zamjene i dvostruke jedinjenja),
izmjene;
- izvode eksperimente i
donose zakljuke:
1. Rastvaranje NaOH u
H2O,
2. Sagorijevanje parafina,
3. Analiza HgO,
4. Sinteza FeS,
5. Reakcija CuSO4 i Fe,
6. Reakcija CuSO4 i
NaOH;

Didaktike preporuke:

Nove sadraje nastavnik prezentira uz to vie primjera, tako da e uenike navoditi na razmiljanje i zakljuivanje.

11
Uenici se dijele u grupe i izvode eksperimente kojima se vizuelno potvruje odigravanje hemijske reakcije.

Ogledi:
Ogled 1. Reakcija metala sa kisjelinama,uenici uoavaju oslobaanje gasa sa povrine ala (Zn+HCl; Mg+CH 3COOH).

Ogled 2. Sagorijevanjem Mg trake, uoavaju nastanak praha bijele boje (MgO).

Ogled 3. Reakcija CuSO4 + Fe,zapaaju izdvajanje Cu na povrini eksera od gvoa i promjenu plave boje boje rastvora u
blijedozelenu(reakcija zamjene).

Ogled 4. Reakcije BaCl2 + Na2SO4 (rastvori) i AgNO3 + NaCl (rastvori), zapaaju se promjena boje i stvaranje taloga (reakcija dvostruke
izmjene).

Ogled 5. Reakcija CaO + H2O, dokazuje se egzotermnost reakcije i stvaranje nove supstance na osnovu promjene boje crvenog lakmus
papira.

Ogled 6. Pri analizi HgO i sintezi Fe i S trebaju uoiti promjenu boje reaktanata.

Tema: Elementi u periodnom sistemu;

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija

12
 Uenici treba da: Uenici rade:
- upoznaju izvore - ponavljaju sastav Alkalni metali-Na, Geografija
elemenata i jedinjenja u vazduha, Zemnoalkalni metali-Ca i Vrste stijena po postanku
prirodi (vazduh voda, - ponavljaju vrste stijena po Mg, (rude).
zemljina kora), postanku, Aluminijum,
- eksperimentalnim putem - izvode eksperimente i Prelazni elementi - Biologija sa ekologijom
utvrde karakteristine izvode zakljucke: upotrebljivi metali (Cu, Zn, Zatita ivotne sredine
osobine elemenata u 1. Reakcija Na+H2O Pb, Fe) u pregledu, usljed zagaenja vazduha,
grupi, (dokazivanje baze), Ugljenik i njegova vode i zemljita.
- na osnovu poloaja 2. Reakcija Na i etil- jedinjenja,
elementa u periodnom alkohola, Azot i njegova jedinjenja,
sistemu predvide neke 3. Reakcija zemnoalkalnih Fosfor i njegova jedinjenja,
njegove osobine, metala sa vodom Kiseonik,
- prepoznaju elemente sa (dokazivanje baze), Sumpor i njegova
osobinama metala i 4. Sagorijevanje Mg, jedinjenja,
nemetala u periodnom - ponavljaju dobijanje Halogeni elementi u
sistemu, negaenog i gaenog pregledu.
- upoznaju znaajne krea,
osobine alkalnih i - izvode eksperimente
zemnoalkalnih metala i reakcije metala sa
aluminijuma, razblaenim kisjelinama
- poznaju osobine i - izvode eksperimente
upotrebu prelaznih kojima se utvruju
elemenata, svojstva nemetala i
- prikazuju hemijske njihovih jedinjenja i
reakcije hemijskim dovode u vezu sa
jednainama, poloajem elementa u
- primijene znanje u praksi, periodnom sistemu,
- upoznaju osobine - konstatuju i prepoznaju
ugljenika, azota i fosfora uticaj supstanci na
(elementi potrebni za rast okolinu i upoznaju se sa
biljaka), kiseonika, nainom spreavanja
sumpora i halogenih zagaivanja;
elemenata,
- upoznaju oznake za
opasne i po zdravlje
tetne materije;

Didaktike preporuke:

13
Poslije upoznavanja uenika sa novim sadrajima,uenici se podijele u grupe i eksperimentalnim putem ispituju hemijske osobine
odabranih metala (Na, Mg, Al, Zn, Cu) i nemetala (O 2 ,S). Pri radu sa Na istog ne uzimati direktno prstima. Pri reakciji metala sa vodom
konstatovati oslobaanje vodonika i nastanak baze, a pri reakciji metala sa kisjelinama konstatovati nastajanje soli i oslobaanje gasa
(vodonik ili neki drugi). Voditi rauna o riziku kada se radi sa sumpornom i azotnom kisjelinom, kao i pri radu sa amonijakom i
hlorovodonikom.

Moe se dati seminarski rad o ivotu i radu D. I. Mendeljejeva.

Tema: Oksidi, kisjeline, baze i soli;

14
 Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija
Uenici treba da: Uenici rade:
- razlikuju kisele i bazne - izvode eksperimente: Dobijanje, osobine, Biologija
karakteristike oksida pri 1. Sagorijevanje nekih podjela, pisanje Znanja iz biologije i
reakciji sa vodom, elemenata (P,S,Mg), formula i ekologije:
- pomou indikatora reakcija dobijenih nomenklatura, Tema eko sistemi;
odrede kisele, bazne i oksida sa vodom i
neutralne rastvore, utvrivanja kiselosti i Rastvaranje soli u vodi i Matematika
- upotrijebe pH skalu za baznosti dobijenih izraunavanje masenog Znanja iz matematike
ocjenu kiselosti vodenih rastvora, udjela soli u rastvoru. potrebna za hemijska
rastvora kisjelina i baza, 2. Mjere pH vrijednosti izraunavanja.
- shvate vezu oksida, vodenih rastvora
kisjelina, baza i soli, supstanci iz
- sastave formule nekih svakodnevnog ivota
oksida, kisjelina, baza i (univerzalni indikator),
soli, 3. Izvode eksperiment-
- znaju da se reakcijom reakcija izmeu
izmeu kisjelina i baza NaOH i HCl i praenje
dobijaju soli i voda i da toka reakcije uz
tu reakciju predstave indikator,
jednainom, - Ponavljaju i utvruju
pojmove rastvara,
rastvorak, rastvor;
- znaju dati imena solima, - Rjeavaju zadatake
- znaju izraunati maseni (maseni udio rastvorka
udio rastvorene u rastvoru i
supstance u rastvoru i rastvorljivosti
rastvorljivost supstance supstance),
u rastvarau, - ponavljaju i utvruju
- znaju znaaj, upotrebu i pojmove vezane za
opasnost kisjelina, baza rastvore i kisele kie i
i soli u ivotu i njihov njihov uticaj na okolinu;
uticaj na okolinu;

Didaktike preporuke:
15
Poslije upoznavanja sa novim sadrajima uenici se podijele u grupe i izvode eksperimente:
- Sagorijevanje Mg, P, S i pomou indikatora dokazuju kiselost i bazinost vodenih rastvora dobijenih oksida;
- Mjere pH vodenih rastvora supstanci iz svakodnevnog ivota i prate promjenu boje korienih indikatora;
- Reakcija neutralizacije izmeu HCl i NaOH. So NaCl dobijenu neutralizacijom dokazujemo poslije uparavanja rastvora.

16
IX Razred obavezni sadraji
Tema: Koliinski odnosi;

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija

Uenici treba da: Uenici rade:

- shvate pojam mola i - izraunvaju koliinu Koliina supstance, Matematika
razumiju povezanost supstance, masu i znanja iz matematike, koja
mola, mase i molarne koliinu estica, Izraunavanja iz hemijskih su potrebna za hemijsko
mase supstance - sreuju hemijske jednaina; raunanje.
(izraunavanje), jednaine i rjeavaju
- izraunavaju iz hemijski raunske zadatake;
jednaina;

Didaktike preporuke:

Osnovne pojmove koje su uenici uili u VIII razredu ponoviti uz maksimalno angaovanje uenika. Individualnim radom uenici rjeavaju
zadatke iz ove oblasti.

17
Tema: Ugljovodonici;
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija
Uenici treba da: Uenici rade:
- na osnovu - ponavljaju: Alkani, Geografija
eksperimenata shvate o jednostruka, Alkeni, Nalazita nafte
kvalitativni sastav dvostruka i trostruka Alkini,
ugljovodonika, veza, Nafta; Biologija sa ekologijom
- pravljenjem modela o zagaivanje Zatita ivotne sredine od
shvate kriterijume za vazduha, produkata sagorijevanja
podjelu ugljovodonika i o sagorijevanjem uglja ugljovodonika i nafte
brojnost organskih i motornih goriva,
jedinjenja,
- znaju molekulskim, - izvode eksperimente:
strukturnim i racionalnim 1. Dokazivanje ugljenika i
formulama predstaviti vodonika u organskim
ugljovodonike i upoznaju jedinjenjima,
se sa njihovom 2. Rastvaranje
nomenklaturom, ugljovodonika u
- eksperimentalnim putem razliitim rastvaraima,
saznaju razlike zasienih 3. Supstitucija vodonika u
i nezasienih alkanima po izboru
ugljovodonika preko (ogled ili model),
reakcija supstitucije i 4. Adicija broma na alkene
adicije, ili alkine,
- eksperimentalnim putem
upoznaju reakcije - sastavljaju modele
sagorijevanja molekula ugljovodonika,
ugljovodonika, produkte
sagorijevanja i njihov - multimedijski prikaz
uticaj na okolinu, grae ugljovodonika;
- eksperimentalnim putem
utvrde fizike osobine
ugljovodonika
(rastvorljivost, gustina,
temperatura topljenja),
- znaju da su nafta i zemni
gas kljuni izvori energije
i ugljovodonika;

18
Didaktike preporuke:

Poslije obraenih sadraja odjeljenje se dijeli u grupe koji eksperimentalno dokazuju:

19
 - C i H u organskim jedinjenjima (ugljenik se iz organske supstance oksiduje do CO 2, kada se uvodi u krenu vodu zamuti je),
- Ispituju rastvorljivost ugljovodonika u razliitim rastvaraima,
- Izvode reakciju adicije broma na eten i etin,
- Modelima demonstriraju supstituciju vodonika u alkanima.

Tema: Organska jedinjenja sa kiseonikom;

20
 Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija
Uenici treba da: Uenici rade:
- eksperimentalnim putem Izvode eksperimente: Alkoholi, Biologija
saznaju kljune osobine - gorenje alkohola i Etri, Razgradnja masti i ulja i
organskih jedinjenja sa dokazivanje nastalih Aldehidi i ketoni, ugljenih hidrata u organima
kiseonikom (alkohola, proizvoda, Karboksilne kisjeline, za varenje
karboksilnih kisjelina i - rastvorljivost alkohola u Estri,
estara), vodi (mijeanje), Masti i ulja,
- prepoznaju hidroksilnu, - odreivanje polarnih Ugljeni hidrati;
etarsku, karbonilnu, karakteristika alkohola u
karboksilnu i estarsku poreenju sa vodom,
funkcionalnu grupu, - dokazivanje neutralnosti
- znaju imenovati alkohole, vodenih rastvora
etre, aldehide i ketone, alkohola,
karboksilne kisjeline sa - reakcija alkohola sa
kojima se susrijeu u natrijumom;
svakodnevnom ivotu, - blaga oksidacija etanola
- upoznaju uticaj sa CuO,
djelovanja alkohola na - alkotest,
organizam (znaci - reakcije karboksilnih
trovanja metanolom i kisjelina sa Mg,
etanolom i pruanje prve - odreuju kiselost vodenih
pomoi), rastvora karboksilnih
- znaju zapisati racionalne kisjelina univerzalnim
formule jednostavnih indikatorom (pH),
organskih jedinjenja sa
kiseonikom (naroito
alkohola i karboksilnih
kisjelina),
- saznaju upotrebu
organskih jedinjenja sa
kiseonikom u
svakodnevnom ivotu i
industriji (rastvarai,
dodaci hrani, sredstva za
dezinfekciju),

21
 Operativni ciljevi
Uenici treba da:
- poznaju kljune fizike
osobine masti (agregatno
stanje, rastvorljivost,
gustina),
- znaju definisati masti kao
estre glicerola i viih
masnih kisjelina,
- poznaju alkalne soli viih
masnih kisjelina kao
sapune i nain dobijanja
iz masti,
- znaju u strukturi
monosaharida prepoznati
funkcionalne grupe
(karbonilnu i alkoholne) i
povezati ih sa
osobinama,
- znaju razlikovati mono, di
i polisaharide i (multimedijski).
prepoznavati
monosaharidne jedinice
(monomere) u di i
polisaharidima,
- saznaju znaaj masnoe
i ugljenih hidrata za
uravnoteenu ishranu
(dijabetes, gojaznost,
trigliceridi);
Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija
Uenici rade:
- reakcija esterifikacije,
- bazna hidroliza-
dobijanje i ispitivanje
osobina sapuna;
- rastvorljivost masti u
razliitim rastvaraima,
- dokazivanje redukcionih
osobina glukoze,
- dokazivanje skroba,
- shematski prikazi
reakcija iz navedenih
sadraja,
- pravljenje tabela fizikih
osobina,
- upotrebljavaju modele
za prikazivanje grae
organskih jedinjenja sa
kiseonikom

Didaktike preporuke:
Poslije obraenih sadraja odjeljenje se podijeli u grupe koji izvode eksperimente, na osnovu kojih utvruju fizike i hemijske osobine
alkohola, karboksilnih kisjelina, estara, glukoze i skroba.

Pri ispitivanju redukcionih osobina glukoze, rastvori moraju biti svjee pripremljeni.

22
Tema: Organska jedinjenja sa azotom;
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija
Uenici treba da: Uenici rade:
- na osnovu Izvode eksperimente: Amino kisjeline; Biologija
eksperimentalnih 1. dokazivanje azota; Proteini; Razgradnja proteina u
apaanja upoznaju azot 2. dokazivanje baznosti organima za
kao vaan element u amino grupe; varenje.
organskim jedinjenjima i 3. dokazivanje peptidne
amino grupu kao veze;
funkcionalnu grupu, 4. dokazuju uticaj kisjelina,
- shvate da su amino baza i jona tekih
kisjeline monomeri u metala na bjelanevine;
bjelanevinama, 5. enzimska razgradnja
- znaju odrediti amino i skroba;
karboksilnu grupu u
molekulima amino - posmatraju nastavni film
kisjelina, o bjelanevinama;
- upoznaju da su amino
kisjeline meusobno
vezane peptidnim
vezama (di, oligo i
polipeptididima),
- eksperimentalnim putem
saznaju osobine
bjelanevina,
- znaju da su bjelanevine
nosioci ivota,
- upoznaju osjetljivost
bjelanevina na
zagaivae i temperaturu
i u vezi stim uticaj okoline
na zdravlje,
- poznaju enzime kao
biokatalizatore.

Didaktike preporuke:
Poslije obraenih sadraja odjeljenje se dijeli u grupe i rade eksperimente, dokazivanje azota (N) u odabranom uzorku npr. bjelance
jajeta zagrijati sa NaOH i dokazuju nastali NH 3 pomou ovlaenog crvenog lakmus papira. Ispituju i druga svojstva bjelanevina.
23
Tema: Polimeri;
Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi - sadraji Korelacija
Uenici treba da: Uenici rade:
- upoznaju prirodne i Izvode eksperimente i Prirodni i vjetaki polimeri Biologija
sintetike polimere, zakljuuju: Razgradnja prirodnih
- eksperimentalnim 1. Uticaj rastvaraa na polimera u organima za
putem upoznaju kljune bubrenje polimera, varenje (skrob,
osobine polimera (uticaj 2. Uticaj temperature na bjelanevine)
temperature na tvrdou; promjene polimernih
otpornost na organske materijala, Biologija sa ekologijom
rastvarae, kisjeline i Zatita ivotne sredine od
baze) i zakljuuju o - posmatraju nastavne sintetikih polimera
njihovoj upotrebnoj filmove vezane za ovu (potreba za reciklaom)
vrijednosti, oblast;
- pomou modela i Tehnika i informatika
shematskim prikazima Primjena vjetakih
zakjluuju o veliini polimera
molekula i shvate pojam
makromolekula,
- upoznaju glavne
predstavnike sintetikih
polimera i razumiju
slinost u strukturi
prirodnih i vjetakih
polimera,
- upoznaju znaaj
polimera za dobijanje
novih materijala,
- upoznaju posljedice
upotrebe polimera
naokolinu, kao i
potrebuza reciklaom
polimera;

Didaktika preporuka:
Uenicima se moe dati seminarski rad o polimernim materijalima, sa posebnim osvrtom na potrebu njihove reciklae.
24
25
5. Didaktike preporuke

Posredstvom hemijskih pojmova u osnovnoj koli je potrebno izraziti na osnovu

eksperimentalnih opaanja i sutinu eksperimenta. Eksperiment ima u koli dvostruku ulogu.

Na osnovu eksperimenta upoznajemo osobine materije, zapisujemo podatke, ureujemo ih,

konstatujemo povezanost meu konstantama i promjenljivima, te postavljamo istraivake
hipoteze. Na drugoj strani eksperiment nam slui za potvrivanje istraivakih hipoteza i teorija.
U koli pokazujemo obje uloge eksperimenta. Znaajno je da nastavnik zajedno sa uenicima
planira eksperimente, tako da uenik bude u sreditu procesa obrazovanja i za svoj uspjeh
neposredno odgovoran. Saradnja uenika pri izvoenju eksperimenta je znaajna i kod
demonstracionih eksperimenata koje, po pravilu, izvodi nastavnik ili ih pokazuje samo kao video
snimak.

Prilikom izvoenja eksperimenata nastavnik navodi uenike na zapaanja promjena supstanci

(promjena boje, mirisa, izdvajanje gasova, taloenje tesko topljivih soli, itd.), kao i energetske
promjene. Pri tome uporeujemo izgled i po mogunosti i druge osobine reaktanata i proizvoda.
Promjene najprije zapiemo imenima jedinjenja koja uestvuju u hemijskim reakcijama, a potom
slijedi pisanje simbola i formula jedinjenja, pa sreivanje hemijskih jednaina. Pisanje hemijskih
jednaina vjebamo na jednostavnim primjerima reakcija izmeu elemenata, izmeu elemenata
i jedinjenja i na kraju izmeu jedinjenja. Promjene organskih reakcija zapisujemo u obliku
shema reakcija, koje stehiometrijski ne sreujemo. Prilikom uvoenja optih hemijskih pojmova
ne treba razlikovati neorgansku i organsku hemiju. Tako, prilikom obraivanja kovalentne
(atomske) veze taj pojam objanjavamo na primjerima jednostavnih neorganskih i organskih
jedinjenja. Osnovni princip je da poinjemo jednostavnim primjerima (nastajanje molekula
vodonika), i postupno ih dopunjujemo zahtjevnijim (molekuli kiseonika, ugljenika, vode, metana,
etena, itd). Slian princip povezivanja primjera upotrebljavamo prilikom obrade kisjelina,
hidroksida i soli. Kod kisjelina predstavljamo na primjer: pored neorganskih i siretnu (etansku),
mravlju (metansku) i benzoevu kisjelinu. Takoe, prilikom obrade soli navodimo kao primjere
soli i organskih kisjelina (na pr. Natrijum benzoat, kao poznati konzervans).

Nastavno gradivo predstavljamo uenicima problemski, ali problemi treba da budu vezani u
najveem broju na uenikovu okolinu i razvojni period. Na poetku asa nastavnik za
obraivanu nastavnu cjelinu, nabroji nekoliko pitanja, na koja e pokuati zajedno sa uenicima
na kolskom asu potraiti odgovarajue odgovore. Pri izvoenju eksperimenata ne smijemo
zaboraviti da pojmove razvijamo na osnovu primjera, to znai da uvijek treba izvoditi
odgovarajue eksperimente. Takvo planiranje eksperimenta takoe podupire vie saznajne
procese: posmatranje i zapisivanje zapaanja, traenje povezanosti izmeu pojava, definisanje
zakljuaka, njihovo uoptavanje i povezivanje sa teorijskim objanjavanjem. Sve informacije o
pojavama nikako ne moemo dobiti samo eksperimentima, zato moramo koristiti i druge izvore
informacija. Zadatak nastavnika je da uenike usmjerava ka informacijskim izvorima to ih
navodi na traenje podataka i njihovo kritino vrednovanje. Prilikom odabira primjera za
pojmove, postepeno prelazimo od jednostavnih koji su moda samo poznati, ka zahtjevnijim.
Prilikom opisivanja pojava na poetku uvjebavamo uenike na upotrebu opisivanja procesa
pomou rijei, samo postupno uvodimo hemijski jezik, tj. izraavanje upotrebom simbola i
formula, te kvantitativnih veliina. Prilikom povezivanja eksperimentalnih zapaanja, tj. podataka
iz literature sa teorijskim obrazloenjem, moramo se esto sluiti tehnikom vizuelizacije, da
uenicima osmislimo makroskopska zapaanja mikroskopskim obrazloenjem.

Hemijske sadraje ine dva nivoa - obavezni (ovdje dati) i izborni. Izborni sadraji ukljuuju
pojmove koji se u nastavku kolovanja nadograuju i ujedno su kljuni za razumijevanje pojava
na nivou osnovne kole. Obavezni sadraj predstavlja 85% posto nastavnih asova. Svaki

26
nastavnik tj. svaka kola, po pravilu treba da izabere iz popunjenog programa jo 15% izborni
sadraj. Poela nastavnog sadraja, na obavezne i izborne sadraje je takoe elemenat
diferencijacije nastave. Uenik ih moe izabrati u skladu sa svojim interesima i sklonostima.
Aktivnosti prilikom izbora sadraja su zahtjevnije, trae grupni istraivaki ili individualni rad
uenika, planiranje eksperimenta i obilazak razliitih ustanova, koje su povezane sa
predloenim sadrajem. Po pravilu, zasnovane su interdisciplinarno.

6. Korelacija meu predmetima

Korelacije meu predmetima su date u tabelama.

7. Standardi znanja (ispitni katalog)

VIII Razred
Uenik treba da zna:
Pojmove: supstanca, elemenat, jedinjenje, analiza i sinteza;
Nabrojati osobine supstanci;
Razlikovati fizike i hemijske promjene;
Koristiti podatke o elementu iz periodnog sistema;
Simbole bitnih elemenata: vodonik, ugljenik, azot, kiseonik, natrijum, magnezijum,
aluminijum, fosfor, sumpor, hlor, kalijum, kalcijum, hrom, gvoe, bakar, cink, stroncijum,
srebro, kalaj, zlato, iva i olovo;
Vezu osobina elemenata sa njihovim poloajem u periodnom sistemu;
Kvalitativno i kvantitativno znaenje simbola;
Formule vanijih jedinjenja: voda, amonijak, azotna kisjelina, sumporna kisjelina,
hlorovodonina kisjelina, ugljena kisjelina, fosforna kisjelina, ugljenik (IV) - oksid, kalcijum-
oksid, kalcijum-hidroksid, natrijum-hidroksid, natrijum-hlorid, natrijum-nitrat,
natrijumhidrogen-karbonat, bakar (II) - sulfat-pentahidrat;
Izraunavati molekulsku masu;
Izraunavati maseni udio supstance;
Znaenje atomskog i masenog broja elementa i grau atoma;
Kako od atoma nastaju joni;
Razlikovati jedinjenja sa jonskom i kovalentnom vezom(graa molekula);
Pojam valentnosti i valence i napisati formule binarnih jedinjenja na osnovu poznate valence
elemenata(oksidi metala i nemetala);
Napisati formule kisjelina, baza i soli na osnovu valence vodonika i kisjelinskog ostatka,
metala i hidroksilne grupe, metala i kisjelinskog ostatka;
Napisati jednaine jednostavnih hemijskih reakcija: metal+kiseonik, metal+hlor,
nemetal+kiseonik, reakcije Na, Mg i Ca sa vodom, reakcija Zn+HCl, MgO+H 2O, reakcija
P2O5+H2O, reakcija SO3+H2O, reakcija NaOH+HCl;
Dokazati zakon odranja mase na hemijskoj jednaini;
Vezu: metaloksidmetalahidroksidso; nemetaloksid nemetalakisjelinaso.

IX Razred
Uenik treba da zna:
Izraunati koliinu supstance, masu supstance i koliinu estica;
Srediti hemijsku jednainu i vriti proraune iz nje;

27
 Pojmove: mol, molarna masa, Avogadrov bro, izomerija, homologni niz, alkil grupa,
supstitucija, adicija, esterifikacija, hidroliza, saponifikacija, polimerizacija;
Razlikovati ugljenikove atome prema nainu njihovog vezivanja;
Razlikovati alakane, alkene i alkine; Izvesti formule ako je poznat broj C ili H atoma; Zna
napisati racionalne formule izomera alkana, alkena i alkina i dati im imena po IUPAC
nomenklaturi (do pet C atoma);
Hemijskim jednainama predstaviti supstituciju kod metana; adiciju broma na eten i etin;
djeliminu adiciju HCl na etin i dati nazive po IUPAC nomenklaturi proizvodima supstitucije i
adicije;
Hemijskim jednainama predstaviti gorenje alkana i alkina; dobijanje etina;
Na osnovu funkcionalnih grupa razlikovati alkohole, etre, aldehide, ketone i karboksilne
kisjeline; vrste alkohola prema broju OH grupa i prema poloaju OH grupe;
Napisati racionalne formule etanola, glikola, glicerola, propanona; etanske, heksadekanske,
oktadekanske i 9-oktadecenske kisjeline;
Imenovati jednostavne alkohole, aldehide, ketone, etre i karboksilne kisjeline;
Jednainama predstaviti:alkoholno vrenje glukoze; gorenje etanola;
Reakciju dobijanja etil-etanoata;
Napisati racionalnu formulu gliceril-trinitrata i mjeovitih triacilglicerola;
Optim formulama predstaviti reakciju saponifikacije;
Podjelu ugljenih hidrata prema broju C atoma i funkcionalnim grupama;
Napisati molekulske formule glukoze i skroba;
Napisati racionalnu formulu glukoze i fruktoze;
Nain sagorijevanja glukoze u organizmu;
Prepoznati amino kisjeline po funkcionalnim grupama; napisati racionalnu formulu glicina i
alanina; optim formulama predstaviti stvaranje dipeptida; napisati racionalnu formulu
dipeptida glicil-glicin i alanin-glicin;
Proteine kao prirodne polipeptide;
ta su polimeri i njihovu podjelu na prirodne i vjetake;
Primjenu polietena, polivinilhlorida, stiropora, pleksiglasa, teflona, bakelita i poliamida;
Napisati jednaine dobijanja polietena, polipropena i polivinil hlorida.

7.1 Standardi zahtjeva za ocjene

I NIVO
Uenik treba da:
Izvodi eksperimente po uputstvima uz pomo nastavnika;
Ureuje podatke u tabele uz pomo nastavnika;
Zna izraunati relativnu molekulsku masu;
Zna i razumije definicije pojmova obaveznih sadraja;
Poznaje simbole elemenata koji su ukljueni u obavezne sadraje;
Zna zapisivati formule jedinjenja koja su ukljuena u obavezne sadraje;
Razumije i zna upotrebljavati kvantitativno znaenje simbola i formula;
Zna izraunati maseni udio;
Zna opisati hemijske promjene rijeima, a i jednostavnije, takoe upotrebom hemijskih
simbola, formula i obinih reakcijskih shema;
Poznaje uticaje hemikalija na okolinu i poznaje naela bezbjednog rada sa hemikalijama u
koli i kui.

II NIVO
Uenik mora da:
Samostalno izvodi eksperimente po uputstvima;

28
 Samostalno biljei rezultate, predstavlja ih u odgovarajuem obliku i donosi zakljuke;
Zna povezivati zakljuke sa teoretskim obraivanjem naunog sadraja;
Zna izraunati masene udjele elemenata u jedinjenjima;
Razumije i zna upotrebljavati kvantitativno znaenje simbola i formula, te zna iz koliine
supstance izraunati masu supstance i obrnuto;
Zna opisivati takoe zahtjevnije hemijske promjene simbolima i formulama;
Zna zakljuiti o mogunostima uticaja hemikalija i hemijskih promjena na okolinu, te poznaje
naela bezbjednog rada sa hemikalijama i prenosi ih i svojim kolskim drugovima u razredu;
Poznaje znaaj i upotrebu hemijskih jedinjenja obaveznih sadraja i njihovu primjenu u
svakodnevnom ivotu;

III NIVO
Uenik mora da:
Zna, uz pomo nastavnika, voditi grupu;
Na osnovu eksperimentalnih saznanja izvodi zakljuke i provjerava ih upotrebom literature;
Zna povezivati zakljuke sa teorijom;
Zna rjeavati zahtjevnije raunske zadatke (iz mase supstance izraunati koliinu supstance
i obrnuto, kao i koliinu estica);
Zna predstaviti simbolima i formulama zahtjevnije hemijske promjene i zakljuiti kako se sa
promjenom uslova reakcije mijenja brzina hemijske reakcije;
Zna zakljuiti o uticajima supstanci i hemijskih procesa na okolinu te poznaje naela
bezbjednog rada sa hemikalijama i prenosi ih takoe svojim drugovima u razredu;
Poznaje vanost i upotrebu hemijskih jedinjenja obaveznih sadraja i njihovu primjenu u
svakodnevnom ivotu;

8. Naini provjere znanja i strune osposobljenosti

U nastavi hemije nastavnik ocjenjuje:

Kontinuirani rad uenika;
Aktivnost na asu;

Ocjenjivanje je :
Usmeno;
Pismeno (test poslije svake cjeline; 10 minutna kontrolna vjeba);
Eksperimentalni rad uenika.

9. Resursi za realizaciju

9.1. Materijalni uslovi, standardi i normativi za nastavu hemije u osnovnim kolama

1. Prostorije za nastavu hemije

Hemijski kabinet, koji je odgovarajue opremljen za izvoenje demonstracijskih
eksperimenatai laboratorijskih vjebi sa multimedijskim kompjuterom i prikljukom za
Internet;
Mjesto za skladitenje hemikalija, koje odgovara vaeim standardima za njihovo
skladitenje;
Prikljuak na Internet i odgovarajua zbirka primarne literature sa podruja hemije i srodnih
nauka na odgovarajuem stepenu zahtjevnosti.

29
2. Zatitna i protivpoarna oprema

2.a. Zatitna oprema

Posebni nezapaljivi ormari za uvanje hemikalija sa mogunou provjetravanja (za kisjeline
i baze, za lakozapaljive materije, za hemikalije);
Digestor.

2.2. Protivpoarna oprema

Aparat za gaenje (prah, ugljen-dioksid);
Odjea za gaenje i pokrivanje.

2.3. Oprema za prvu pomo

Ormari sa kompletom za prvu pomo;
Ispiralica za oi.

2.4. Zatitna sredstva

Zatitne naoari sa zatitom sa strane za nastavnika i ake;
Zatitne rukavice za nastavnika, laboranta i ake;
Mantil za nastavnika i ake.

3. Pribor i nastavna sredstva

R. Broj
3.1. AUDIO VIZUELNA - SREDSTVA
broj komada
Multimedijska oprema: PC- raunar, CD ROM ureaj, zvuna kartica,
1. 1
zvunici, prikljuak za Internet, datoskop (LCD projektor)
2. TV-aparat sa videorekorderom 1

R. Broj
3.2. INSTRUMENTI ZA MJERENJE
broj instrumenata
Digitalna precizna vaga;
1. 1
Opseg mjerenja do 1200 g, oitavanje 0,01 g
2. kolska digitalna vaga za uenike 2
3. Digitalni pH-metar 1
4. kolski niskonaponski izvor 1

30
 R. Broj
3.3. LABORATORIJSKO STAKLO
broj Komada*

31
 16 x
1. Laboratorijska aa, razliite veliine (100 ml, 400 ml) odreena
velina
16 x
2. Erlenmeyer-ova tikvica, razliite veliine (250 ml, 500 ml) odreena
veliina
3. Balon (500 ml.) 16
16 x
4. Reagensna boica, razliite veliine (100 ml, 250 ml, 500 ml) odreena
veliina
16 x
5. pric-boca, razliite veliine odreena
veliina
6. Tikvica sa kapaljkom (50 ml.) 16
7. Zdjelica za ispiranje 8
8. Kristalizator 8
9. Petri-ploa 28

POSUDA ZA MJERENJE
(veliine po preporuci)

16 x
1. Menzura, razliitih veliina (10 ml, 100 ml, 250 ml.) odreena
veliina
6x
2. Mjerni baloni, razliite veliine (100 ml, 250 ml, 1000 ml.) odreena
veliina
3. Pipeta, (10 ml.) 6
4. Graduisana pipeta (10 ml.) 12
5. Bireta (50 ml.) 6

LABORATORIJSKI PRIBOR

1. Hoffmanov aparat za elektrolizu 1

2. Lijevak 16
3. Lijevak za biretu 6
4. Lijevak za razdvajanje 8
5. Vazduni hladnjak 4
6. Vodeni (Liebigov) hladnjak 4
7. Balon za destilaciju 4
8. Gasna ispiraljka (po Dreshselu) 4
9. Erlenmayer-ova tikvica 4
10. Staklena kada 8
11. Kleme, razliite 30
12. Sahatno staklo 30
13. Epruveta 16 x 160 200

R. Broj
3.4. LABORATORIJSKA POSUA OD DRUGIH MATERIJALA
broj Komada*
1. Zdjele od porcelana 10
2. Loni za arenje, porcelan 10

32
 3. Avan od porcelana 10
4. Tuak od porcelana 10
5. Buchnerov lijevak 2
6. Boca za ispiranje 30
7. Tanjir 30
8. Petri-ploa 30

R. Broj
3.5. LABORATORIJSKI PRIBOR OD DRUGIH MATERIJALA
broj Komada*
1. Plinski plamenik (Bunsen-ov) sa sigurnosnim ventilom 10
2. Elektrini reo 10
3. Gumena sisaljka 4
4. Vodena pumpa 2
5. Metalni stalak 20
6. Dra za balon 8
7. Dra za hladnjak 2
8. Dra za birete 4
9. Dra za epruvete (metalni) 20
10. Prsten za filtriranje 16
11. Mufovi 20
12. Tronoac 16
13. Keramika mreica 16
14. Trougao za arenje 16
15. Stalak za epruvete 20
16. Stalak za pipete 2
17. Pinceta 16
18. Metalna klijeta 16
19. Dra za epruvete (drveni) 20
20. Metalna kaiica za sagorijevanje tvrdih supstanci 8
21. Steza (po Hoffmanu) 8
22. Pt ica za plamene reakcije 2
23. Lopatica (spatula) 10
24. Termometar, razliiti 16

R. Broj
3.6. SITAN INVENTAR
broj Komada*
1. Gumeni epovi (razliiti) 100
2. Metalni epovi 16
3. Kapaljka 30
4. Kaiica (metalna) 10
5. Stakleni tapii 30
6. Staklena cijev
7. Gumena cijev
33
 8. Filtar-papir (obini i plava traka)
9. Indikatorski papir (pH 0-14)

R. Broj
3.7. MODELI I OSTALA SREDSTVA
broj Komada*
Modeli: dijamant, grafit, fuleren, led, natrijum-hlorid i dr. 1 x pojedini
1.
model
2. Sastavljivi modeli (komplet) 8
3. Periodni sistem zidni 1
4. Videokasete (po izboru)
5. Folije (kompleti po izboru)

Legenda vrijednosti:

*
1 - 3 komada = demonstracioni eksperimenti;
8 komada = rad u paru (za grupu od 16 uenika);
16 komada = rad u paru, individualni rad (za grupu 16 uenika)

Broj komada je odreen uzimajui u obzir normative:

Izvor: Odredba o normativima i standardima u osnovnim kolama, Slubeni list br. 64/02.

Vjebe se izvode kao blok-asovi, na vjebama moe biti najvie 16 uenika. Vjebe vodi
nastavnik.

9.2. Okvirni spisak literature i drugih izvora

Sva obavezna i pratea gradiva za nastavu hemije nabavljaju kole, koja e biti navedena u
katalogu udbenika i drugih nastavnih sredstava za osnovne kole. Do sada koriena literatura
za uenike za VII i VIII razred osnovne kole ne odgovara za ovaj nastavni program.

10. Profil i struna sprema nastavnika i strunih saradnika

Nastavnik hemije u osnovnoj koli moe biti:
- Univerzitetskog studijskog programa hemijskog obrazovanja (Hemijski fakultet, Prirodno-
matematiki fakultet, grupa hemija, profesor hemije, diplomirani hemiar, diplomirani ininjer
hemije) -VI stepen;
- Univerzitetskog dvopredmetnog studijskog programa hemije sa srodnim predmetima
(biologija, fizika) -V stepen.
Plan realizacije nastave
VIII Razred
Broj
asova Demonstracioni
Osnovni Eksperimentalni rad Druge djelatnosti,
u eksperimenti -
sadraj uenika aktivnosti uenika
poglavlju - predlozi
ocjena*
1. (18) Sublimacija joda; Sreivanje podataka
Sastav i Utvrivanje elektrine Izrada modela molekula u tabele i grafikone.
struktura provodljivosti vodenih (H2O, NH3, CH4, CO2) Multimedijska
materije rastvora NaCl i HCl od plastelina simulacija za prikaz

34
 (1 as ) sastava materije.

Cink i hlorovodonina
kisjelina.
Reakcije: kalcijum- Utvrivanje pisanja
Olovo-nitrat i kalijum-
oksida i vode; arijum- jednaina rijeima,
2. jodid.
hlorida i natrijum- formulama i
Hemijske (6)
sulfata. simbolima. Sreivanje
reakcije Magnezijum i siretna
jednaina sa binarnim
kisjelina.
(1 as) jedinjenjima.

Primjeri eksperimenata
za posmatranje osobina
Primjeri eksperimenata
elemenata i njihovih
za prikaz meusobne
jedinjenja. Primjeri Upotreba izvora
povezanosti izmeu
eksperimenata za podataka, oblikovanje
poloaja elemenata u
prikaz meusobne pregleda vremenskog
3. periodnom sistemu i
povezanosti izmeu razvoja.
Elementi u njegove reaktivnosti
(20) poloaja elementa u Rad sa
periodinom (rastvaranje metala u
periodnom sistemu i multimedijskim
sistemu kisjelinama).
njegove reaktivnosti jedinicama.
Pjenuanje sapuna u
(reakcija natrijuma sa Rad na Internetu.
tvrdoj i mekoj vodi
vodom i etanolom).
Ranje gvoa.
(2 asa)
Elektroliza rastvora
natrijum- hlorida.
Spajanje elemenata sa
kiseonikom, rastvaranje
Mjerenje pH vrijednosti
oksida u vodi,
vodenih rastvora
ustanovljavanje
supstanci iz
kisjelosti i baznosti
4. svakodnevnog ivota
pomou indikatora.
Oksidi, upotrebom indikatora; Rad sa modelima.
(10) Reakcija izmeu
kisjeline, Kisjeline i baze; Soli.
natrijum hidroksida i
baze i soli
hlorovodonine kisjeline
(2 asa)
praenje toka reakcije
sa indikatorom.
Reakcija izmeu
magnezijuma i joda.
= 54 = 6

IX Razred
Broj
asova Demonstracioni
Osnovni Eksperimentalni rad Druge djelatnosti,
u eksperimenti -
sadraj uenika aktivnosti uenika
poglavlju predlozi
ocjena*
1. (8) Priprema zbirke za
Koliinski prikazivanje jednog

*
asovi u zagradi su samo orijentacija za nastavnika. Vano je da svota asova doputa najmanje 15% neiskorienih asova,
koji su namijenjeni izbornim sadrajima.

35
 odnosi mola. Raunanje.

Dokazivanje ugljenika i Rastvaranje

ugljovodonika u Sreivanje podataka
vodonika u jedinjenjima.
razliitim u tabele, sastavljanje
Adicija 2% rastvora
2. Rastvorima, rastvaranje modela
(13) broma na alkene i
Ugljovodonici joda u ugljovodonicima ; ugljovodonika.
alkine.
Dobijanje etina. Multimedijski prikazi
grae ugljovodonika.
(2 asa)

Taka kljuanja Osobina alkohola u

alkohola, vode i poreenju sa vodom i
ugljovodonika (npr. ugljovodonicima.
heksana ili Dokazivanje
cikloheksana). karboksilnih kisjelina
Zapaanje boje natrijum-
plamena. Uporedna hidrogenkarbonatom u
reakcija alkohola, vode i vou i povru, Sastavljanje modela
3.
ugljovodonika sa neutralizacija; pH kiseonikovih
Organska
(17) natrijumom - slina vodenih rastvora jedinjenja, rad sa
jedinjenja sa
reaktivnost alkohola i karboksilnih kisjelina. multimedijskim
kiseonikom
vode. Uporedna Priprema razliitih prezentacijama.
reakcija vode, alkohola i ekstrata. Dokazivanje
ugljovodonika sa masti u mlijeku.
hromovom kisjelinom - Poreenje osobina
(alkotest) razliita glukoze, saharoze,
reaktivnost u poreenju skroba i celuloze.
sa vodom.
(2 asa)
Eksperimenti za Osjetljivost bjelanevina
dokazivanje prisutnosti i na dodatke jakih
4. kljunih osobina amino- kisjelina, baza i jona Posjeta prehrambenoj
Organska grupe. Dokazivanje tekih metala. industriji, pravljenje
(7) Enzimska razgradnja
jedinjenja sa aminokisjelina. zbirke namirnica. Rad
azotom Dokazivanje peptidne skroba ili razgradnja sa modelima.
veze. saharoze.
(2 asa)
Uticaj temperature na
promjene polimernih
supstanci. Sinteza Priprema zbirke
5.
(4) poliestara i sinteznih polimera,
Polimeri
konstatovanje uticaja rad sa modelima.
alkohola na osobine

= 49 = 6

36