Professional Documents
Culture Documents
Mâturîdi Kelâm Ekolü'Nün İki Büyük Siması - Ebû Mansûr Mâturîdî Ve Ebu'L-Mu'În Nesefî
Mâturîdi Kelâm Ekolü'Nün İki Büyük Siması - Ebû Mansûr Mâturîdî Ve Ebu'L-Mu'În Nesefî
tridi'nin Trk asll olduu genelde kabul edilen bir husus olmakla bera-
ber, onu ran asll gstermek gibi yap deerlendirmeler de mevcuttur.
Louis Gardet bu yanlgya denlerden birisidir.9
9 Lous GARDET, Inlroducion c la Theologie Musulmane, Paris, 19,70, ss. 60, 61.
10 BARTHOLD, Mool Islilasna Kadar Trkler, hazrlayan Hakk Dursun Yldz. s-
tanbul, 1981, s. 6, 11.223. yAKUT, Mu'cem'l-Biildan, Beyrut, 197, VII /350.
II KESTELL, [[aiye, s. 17. Aynea bkz. H. SCHAEDER, "Semerkd" maddesi, I.A.,
VII/404; el-L1KNEV1, el-Fevaid'I-Behiyye, Msr, !324, s. 195.
12 Kr. Saffet BILHAN, Les .Trisles Hanafies d'Asie Cenlrale a l'Epoque des Qarahiini-
des, baslmam doktora tezi, Paris, 1973, s. LLS.
13 L.Hakk UZUNARLI, Osmanl Devleinin lmiye Tekilii, Ankara, 1965, s. 227.
Matrldl'nin ada olan el-Makdisi bu blgelerden gerek ilim gerekse yetien alimler yniinden
sitayile bahseder. Ahsen'l.Tekasim, Leiden, 1324/1906, s.294. Bu yerleim alanlnnn ka~.a-
ya Maverannehir blgesi iin bkz. Mu'cem e-Bldlin, VII/370-373.
28.1. MCSTAfA sAt'1' YAzcoGUj
27 Ahmcd EMN Mlitrldi ilc E'arl arasndaki ihtilliflann, Ebi Hanifc ile mam afii a.
rasndaki ihtilliflardan kaynakland grndcdir. Zira Mlitrd Hancfi, E'ari ise afiidir.
Bkz. Zuhru'-lslim, Beyrut, 1388/1969, IV /91. Aynca bkz. M.ALLARD, Altribul., ss. 419,
425, 426.
28 M.ALLARD, Altribu., 8s.425, 426; Do.Dr.Kemal IIK, a.g.e., s. 23 vd. Aynea kr.
MAKRIZI, el-Ha, IV /185, 186; el-BEYAZ, liri'l-Merim min lbirtiti'-lmim, Kalire,
1949, ss. 138-144.
29 Bkz. Robert BRUNSCHVIG, "Devoir ct Pouvoir, Histoire d'un Probleme de Theolo.
gie Musulmanc", Elude d'Islamologie iinde, Paris, 1976, 1/199.
30 Grleri iin bkz. E'AR, Makc1lil'l-l./{imiyyin, H.Ritter neri, Wiesbaden, 1963,
ss. 134, 136, 137, 138, 143, 146, 147, 149, 205; Ebu'l-Felh Abd'l-Hayy b. el.md, e:eri':.
Zelel, Beyrnt, 1/83, 84.
31 Smeniyye iin bkz. BAGDADJ, el-Fark Beyne'I.Frak, (Mezhepler Arasndaki Fark.
lar), Do.Dr.E.Ruhi FIGLALI teremesi, stanbul, 1979, s.246.
MATUR1D1 KELA.M EKOLU 287
Miltridi ve ECari:
Genelolarak deerlendirildiinde, E'ariliin Matridi ekolnden
daha geni bir blgeye yayld ve ondan daha ok taraflar kitle.
36 A.g.e., 5. 33.
37 Bkz. Muhammed b. Tavit at-TANCl, a.g.makale, .5. .
38 E'ari'nin Hanbelflerle mnnsebeti iin bkz. "Philosophie et Rcligion en Islam avant
I'an 330 de I'Hegire", l' Elaboraion de l' Isl~m, (kollektifeser), 'Paris, 1961. "s. 58, 59.
290 MUSTAFA SAT YAZICIoCLU
44 Ebu'l-Yu8r Muhammed PEZDEV, Usul ed.Din, Hans Peter LinnB neri, Kahire,
1383/1963, B.3. (Pezdcvi'nin hu eseri "Ehl-i Snnel Aktiidi" ad altnda Do.Dr.erafeddin
GLCK tarafndan Trkeye tercme edilmitir. stanbul, 1980).
45 Bkz. TMories, s. 172.
46 PEZDEV, Usul ed-Din, 8.3. Tekvin bahsini incelerken Matridi'nin E'ari'den daha
8tn olduunu zikreder. A.g.e., 8. 70.
47 A.g.e., s. 3.
48 Daniel Gimaret, Henri Laou.t'un, haksz olarak bn Humam yerine bn Human yaz-
dna iaret eder. Throries, 8.224, n. 152; Kr. Henri LAOVST, Les Schisme. dans l'Islam, Pa-
ris, 1965, 8. 282. Fakat kendiBi de onun Msr'l bir Haneli olduunu syleyerek yanlgya der.
Bilindii gibi bni Humam Sivas'ta domu, biliihare Msr'a giderek oraya yerlemitir. bni
Humam iin bkz. TAKPRzADE, Mifttih es-Saade, 11/270; Ayrca bni Humam'n Tunu8
Milli Ktphanesinde bulunan Kiiib Meln et. Tah"r fi Usul FM el-Hanefiyye (yazmalar ksm,
No: 9145) adl yazma eserinde de bilgi vardr. vr. 2. Aynca bkz. M. Sait YAZCOeLV, Le
Kaltim el Son Rle dans la Sociele Turco-Otomane au>:XVe et XVle Siee/es, baslmam dokto-
ra tezi, PariB, 1977, s. 93 vd.
292 MUSTAFA SAT YAZICIOCLU
49 .BN HUMAM, Kiab el-Musiyere, s. 85. Matridi'de ekvin sfat iin bkz. Kit<ib'.
Tevhid, S8. 64-66, 118-121. Nesefi de Tabs.re'sinde ekvin sfalndan uzunca bahseder. Pezdevi'.
de lekvin sfat iin bkz. Usul ed-Din, s. 69 vd.
50 BN HuMAM, Kiab el-Musiyere, s. llL.
51 A.g.e., s. 180.
52 A.g.e., s. 207.
53 A.g.e., s. 107.
5.i YAKUT, Mu'cem'l-Bldin, V /285. Nesef ehri hakknda daha fazla bilgi iin ayncn
bkz. V.V.BARTHOLD, Mool lsilasma kadar Trkler, ss. 176, 177.
MATtRDt KELAM EKOLu 293
55 NEREH, (EbU Bekr Muhammed b. Cafer), Tarih-i Buhara, Kahire, 1385/1965, s. 63,
n.3. Nesef ehrinin asl adnn "Naheb" olduu, arap eorafyaelarnea Nesef olarak zikredil-
dii grii de vardr. Bkz. w.MlNORSKY, l.A. LX/39, 40. V.V. BATHOLD, Mool lstilasma
kadar Trkler, s. 176. Ahmed Emin, mer Nesen'de "Aktiid-i Nesefi)')'e ilc Matiiridi mezhe-
bini erbetti" eklinde bahseder. Onun, Tabsrel'I-Edille gibi bir eser dururken, birka sahife-
lik Ne.efi Akaidinden bu ekilde balsetmesini anlamak kolay deliildir. AHMED EI\IN, Zuh-
r,l-1B/iim, IV /91.
56 el-BAGDAD (smail Paa), Hediyyel'l-Arifin, stanbul, 1955, Il/4.87; C. BROC-
KELMANN, CAL, 1/547; et-BAGDADl (smail Paa), lzah el meknin, 11/156; Abdlkadir
b. Ebi'I-Vefa el-KVRE, el-Cevahiru'I-Mudyye, Haydaribad-Dakka. 1332, H/189; el-L K-
NEVt, el-Fevtiid'I-Behiyye, Msr, 1321, ss.216, 217; ez-ztRKL (Hayreddin), el-A'lam,
VILI/301; bn KUTLU BOGA, Tae et-Teriicim, . 58; mer Rza KEHHALE, Mu'cem'l-
Mcllifin, VIIL/66; Yusuf Elyas SARKS, Mu'cem'I-Matbii'iil, s. 1854; KATp ELEB,
Ke! ez-Zuniln, 1/337, 570; 2/1845; TAKPRVzADE,T"bakat eI-Ilanefi)'ye, s. 57; A..1.
WENS1NCK, "Nesefi" maddesi, 1.A. 9/199.'
, 57 Fuat SEZGN, CAS, Band I, ss. 601, 602; C.BROCKELMA"", CAL, s. I, ss. 357,
358; Aynea bkz. YAKT, MU'cem'I-Bldiin, IV 1533; el-XlJRE, eI-Cevt1hiru'I-Mudiyye,
JI 1180; Louis MASSGNON, Essai sr les Ori,gines de Le .i'luc Teehni'lue de la lvlysti.que Mu-
Bulmane, Paris, 1922, s. 241.
58 BROCKELMANN, CAL, S. I, ss. 357, 358; Kr. MASSlCNOi\, Essai, ". 241.
59 F. SEZG1~, CAS, BROCKEL'IAN:'i, CAL, zikri geeli yerler.
60 el-LKNEV, el-Fevaidii'I-Behiyye, s. 216.
61 F. SEZGtN, CAS, Band ,I, s. 602.
62 Fethullah Huleyf Kit1b'l- Tevhid'e yazd ukaddimesinde Tabsrcyi yaknda ne-
redeeeini belirtir. Bkz. Kt1b et-l'evhld, mukaddimc, s.S, n.5. Daha sonra bir dergiye yazd
bir makalede ayni haberi tekrarlamasna ra~mcn Tabsre henz e'redilmi deliildir. Bkz. Fet.
hullah HVLEYF, "e-lmim Ebu MnsUr el-Mitridi", 'Alemu'I-Fikr iinde, Kuvey, 1980,
s. 235, n. 12. Tabsrre iin aynea bkz. KATlp ELEB, Kef ez-Znin, 1/337.
29, MUSTAFA SAtT YAZclot.LU
.~
Muhassal adl eserinin tercmesine yazd~ 'nsz, bkz. Kelama Giri, Ankara, 1978, s. 2.
MATURtDt KELAM EKOL 295
81 Nitekim Belh haneli ulemas ile ilgili hayli tafsiliith bir eser yaynlayan Ahdll"tif el-
Md;rris, Cami'ul-K.bir ve baz erhlerini zikrediyorsa da, Nesefi'ye atfedilen herhangi bir er-
hini kaydetmez. Bkz .. AbdiitH el-MtlDERRs, M.ay.h- B.lh mine'l-Han fiyy., Msr, 1977,
1/106,.
82 Kerriiniye ekolnn kurucusu Muhammed b~ Kerrnm es-Sicistnni iin (.255/868)
bkz. Abdlkiihir el-BAGDAD, el-Milel ve'n-Nihal, ss. 149-154; Muhammed b. Tavit at-TAN-
C, a.g.makale, s.7, n.5; Abdurrahman BEDEV, L'Hisoire, 1/342, 343.
83 Louis MASStGNON, Essai, s. 238, nA.
84 Louis MASStGNON, Essai, s. 238, nA.
85 NESEF, Temhid, vr. 3 a.
86 Temhid, vr.3 b.
298 M'CSTAFA SAlT YAZICWGLV
87 A.g.e., vr. 5 b, 6 b.
88 A.g.e., vr, 12 n, 12 b.
89 NESEF, TemhCd, vr. 22 n.
90 NESEF. Tabsre, vr. 169n, 23. 24; 170b.
91 Kr. D. GIMARET, Theories, 9. 195.