Professional Documents
Culture Documents
Ac Módulo 4 Unidade 16 Gal
Ac Módulo 4 Unidade 16 Gal
mbito de comunicacin
Educacin a distancia semipresencial
Mdulo 4
Unidade didctica 16
Educacin literaria
ndice
1. Introducin................................................................................................................. 3
1.1 Descricin da unidade didctica ......................................................................................3
1.2 Coecementos previos ....................................................................................................3
1.3 Suxestins para a motivacin e o estudo ........................................................................3
1.4 Orientacins para a programacin temporal ...................................................................4
2. Historia da literatura galega do sculo XX .............................................................. 6
2.1 A literatura galega no primeiro terzo do sculo XX .........................................................6
2.1.1 A poesa no primeiro terzo do sculo XIX .......................................................................................................... 6
2.1.2 A prosa do primeiro terzo do XX ........................................................................................................................ 9
2.1.3 O teatro do primeiro terzo do XX...................................................................................................................... 13
2.2 A literatura galega entre 1936 e 1976 ...........................................................................14
2.2.1 A poesa entre 1936 e 1976 ............................................................................................................................. 14
2.2.2 A narrativa entre 1936 e 1976 .......................................................................................................................... 18
2.2.3 O teatro galego entre 1936 e 1976 .................................................................................................................. 24
2.3 A literatura do exilio entre 1936 e 1976 .........................................................................26
2.4 A literatura galega de 1976 actualidade .....................................................................29
2.4.1 A poesa dende 1976 ....................................................................................................................................... 29
2.4.2 A Narrativa desde 1976.................................................................................................................................... 35
2.4.3 O Teatro dende 1976 ....................................................................................................................................... 40
3. Historia de la literatura castellana del siglo XX .................................................... 43
3.1 La literatura antes de la guerra civil...............................................................................43
3.1.1 Modernismo y generacin del 98 ..................................................................................................................... 43
3.1.2 La generacin del 14 o novecenticismo ........................................................................................................... 48
3.1.3 Las vanguardias ............................................................................................................................................... 49
3.1.4 La generacin del 27 ........................................................................................................................................ 50
3.2 La literatura desde la guerra civil...................................................................................54
3.2.1 Poesa de posguerra ........................................................................................................................................ 55
3.2.2 Narrativa de posguerra..................................................................................................................................... 58
3.2.3 Teatro de posguerra ......................................................................................................................................... 63
3.3 La literatura desde 1975 ................................................................................................66
3.3.1 Poesa a partir de 1975 .................................................................................................................................... 66
3.3.2 Narrativa desde 1975 ....................................................................................................................................... 68
3.3.3 Teatro ............................................................................................................................................................... 71
4. Literatura hispanoamericana del siglo XX ............................................................ 74
5. Solucionario............................................................................................................. 81
5.1 Solucins das actividades en lingua galega ..................................................................81
5.2 Soluciones a las actividades en lengua espaola .........................................................88
6. Bibliografa e recursos ........................................................................................... 94
7. Anexo. Licenza de recursos ................................................................................... 96
Pxina 2 de 97
1. Introducin
1.1 Descricin da unidade didctica
Esta ltima unidade do mdulo imos dedicala ao estudo da literatura dos sculos XX e
XXI. , polo tanto, un percorrido moi ambicioso ao longo de moitos anos, tendencias e
xeracins literarias. Pretndese acadar unha visin panormica dos autores e obras
mis representativos das literaturas en lingua galega e castel.
O obxectivo que vostede coeza o fundamental deste amplo perodo e poida, cando
dispoa de tempo, achegarse mis polo mido ao coecemento e goce das obras dos
autores/as que forman xa parte da historia das nosas literaturas.
sempre importante hora de estudar, botar man de todos os recursos que axuden
nosa memoria a lembrar dun xeito mis doado; por iso que, como a materia tratada
neste apartado bastante extensa, sera til que fixese esquemas ou resumos do que
vai estudando en cada epgrafe para organizar axeitadamente as sas ideas.
Dispn tamn dun anexo literario onde atopar nocins bsicas de mtrica en
galego e espaol, as como unha antoloxa con algns textos salientables dos autores
representativos de cada poca ou movemento literario.
Pxina 3 de 97
1.4 Orientacins para a programacin temporal
Habera que dedicarlle unha semana a cada un dos bloques que compoen a
unidade. Tres horas semanais no caso dos dous primeiros bloques, asignadas
comprensin e asimilacin dos contidos tericos e a realizacin das actividades. No
caso da terceira semana de traballo, sera conveniente distribur ao longo de catro
horas o labor de estudo e cumprimento dos exercicios suxeridos no ltimo bloque da
unidade.
Nesta unidade imos abordar contidos dos que xa nos ocupamos nos mdulos
anteriores coa finalidade, nuns casos, de repasar e afondar e, noutros, de introducir
nestes temas ao alumnado que se incorpora agora ao ensino de adultos.
Dedicaremos a esta unidade catro semanas.
Pxina 4 de 97
Unidade 16. Educacin literaria
Lembre que vostede deber dedicar pola sa conta varias sesins mis
comprensin e aprendizaxe destes contidos, as como lectura dos textos e
exercicios propostos.
Dispn, ademais, dun anexo literario onde atopar unha escolma de textos
representativos das literaturas nas das linguas, as como os principais recursos
literarios e nocins bsicas de mtrica.
Pxina 5 de 97
2. Historia da literatura galega do
sculo XX
2.1 A literatura galega no primeiro terzo do sculo XX
2.1.1 A poesa no primeiro terzo do sculo XIX
As Irmandades da Fala
Pxina 6 de 97
A poesa de vangarda
Creacionismo (Huidobro). A arte non debe imitar nin explicar a realidade e esta
ten que ser autnoma. O poeta ser como un deus que crea o seu propio
mundo, apoindose fundamentalmente no uso de imaxes e metforas.
As vangardas en Galicia
Pxina 7 de 97
Os vangardistas galegos son mozos nados ao redor do ano 1900 que reciben tamn o
nome de xeracin do 25, supoen unha ruptura e actitude crtica coa poesa anterior:
coa tradicin de sentimentalismo (saudade, bgoas, queixas), folclorismo (romaras,
costumes, rural) e paisaxismo do sculo XIX, e por primeira vez, na literatura
contempornea, hai unha integracin na poesa europea.
As vangardas literarias en Galicia non levaron tan lonxe a sa ansia de ruptura coa
tradicin e cos seus antecesores. Os ismos galegos son unha mestura de tradicin e
modernidade. Distnguense das tendencias vangardistas no dominio literario galego:
Vangarda matizada
Vangarda plena
Pxina 8 de 97
2.1.2 A prosa do primeiro terzo do XX
Caractersticas e autores
O grupo Ns
Caractersticas do grupo:
Vocacin pedagxica.
Pxina 9 de 97
Creadores da prosa galega contempornea.
Os novecentistas
Autores: Rafael Dieste, Fermn Bouza Brey, Lus Amado Carballo, Xos
Filgueira Valverde.
Anda que cultivou todos os xneros literarios, destaca como novelista, e podemos
diferenciar tres tendencias:
Temas da sa narrativa:
Pxina 10 de 97
visin sinttica da realidade social, na que sae particularmente maltratada a
figura do cacique.
Cousas (1926 e 1929) o libro mis orixinal de Castelao, son corenta e catro
relatos nos que combina, dunha maneira sinttica e harmoniosa, o debuxo
(que mostra o intre preciso) e a narracin. unha obra que conxuga
modernidade e orixinalidade co mis caracterstico da nosa cultura e da nosa
personalidade colectiva.
Propomoslle que vexa o filme sobre o autor, Castelao, biografa dun ilustre galego,
creado na Arxentina entre os anos 1973 e 1976.
Actividades propostas
O pai de Miguelio chegaba das Amricas e o rapaz non caba de gozo no seu traxe
festeiro. Miguelio saba cos ollos pechados como era o seu pai; pero denantes de sar da
casa botoulle unha ollada retrato.
Os "americanos" xa estaban desembarcando. Miguelio e a sa nai agardaban no peirn do
porto. O corazn do rapaz batalle na tboa do peito e os seus ollos esculcaban nas greas,
en procura do pai ensoado.
De speto avistouno de lonxe. Era o mesmo do retrato ou anda mellor portado, e Miguelio
sinteu por el un grande amor e canto mis se achegaba o "americano", mis cobiza senta o rapaz por enchelo de
bicos. Ai!, o "americano" pasou de largo sen mirar para ningun, e Miguelio deixou de querelo.
Agora si, agora si que o era. Miguelio avistou outro home moi ben traxeado e o corazn dballe que aquel era
o seu pai. O rapaz devecase por bicalo a fartar. Tia un porte de tanto seoro! Ai!, o "americano" pasou de
largo e nin tan siquera reparou que o seguan os ollos angurentos dun neno.
Miguelio escolleu as moitos pais que non o eran e a todos quixo tolamente.
E cando esculcaba con mis anguria, fxose cargo de que un home estaba abrazando sa nai. Era un home
que non se pareca retrato; un home moi flaco, metido nun traxe moi floxo; un home de cera, coas orellas fra
do cacho, cos ollos encoveirados, tusindo...
Aquel si que era o pai de Miguelio.
Pxina 11 de 97
Resuma en das lias o texto que acaba de ler.
Obras narrativas:
Autores novecentistas
Rafael Dieste
Pxina 12 de 97
actuacin da Repblica... Converteuse na biblia do galeguismo despois da guerra
civil. Ademais do ensaio poltico, Castelao escribiu tamn multitude de ensaios no
terreo artstico.
Autores e obras:
Antn Villar Ponte: Trptico teatral, que incle A patria do galego, Entre dous
abismos e Almas mortas.
O teatro da Xeracin Ns
Pxina 13 de 97
Autores e obras:
Vicente Risco escribiu unha nica peza teatral, O bufn de El Rei, drama
simbolista que relaciona a deformidade fsica e a moral.
Ramn Otero Pedrayo. As sas obras teatrais son mis apropiadas para a
lectura que para a representacin escnica: A lagarada (1928), Teatro de
mscaras (1975),Teatro ignorado (1991).
Esta situacin provoca que vexan a luz simultaneamente as obras de tres xeracins
diferentes:
A Xeracin do 36
Autores e obras:
Pxina 14 de 97
A promocin de enlace
Autores e obras:
Antn Tovar: reflexiona nos seus poemas sobre o sentido da vida e da morte
dun xeito pesimista; poesa desgarrada na procura dun Deus ausente. Obras:
Arredores, O vento no teu colo, Calados esconxuros.
Autores e obras:
Pxina 15 de 97
Manuel Mara (Outeiro de Rei, 1929 - A Corua,
2004). A sa obra potica trata todo tipo de temtica:
social, amorosa, intimista, elexaca O seu xito
radica no compromiso do autor co seu pobo, co que se
mostra solidario en todo momento.
Cultivou tamn narrativa, teatro e poesa para nenos: Os soos na gaiola (1968).
Xos Lus Mndez Ferrn (Ourense, 1938). Os seus inicios como poeta estn
unidos Escola da Tebra (Voce na nboa, 1957),
escribiu poesa social baixo o heternimo de Heriberto
Bens (sempre formalmente mis coidada que o
socialrealismo do momento) pero o seu libro mis
importante Con plvora e magnolias (1976), que
supn un camio novo na literatura galega, achegando
novos temas, nova linguaxe potica... Neste libro
combnase a poesa revolucionaria a plvora- co
lirismo intimista (a lembranza do pasado, o paso do
tempo, o amor, a morte) e o luxo esttico as
Xos L. Mndez Ferrn magnolias-.
Pxina 16 de 97
Actividade proposta
S3. Imos ler e comentar un poema de Celso Emilio Ferreiro pertencente ao libro
Longa noite de pedra (1962).
Que repercusin social tivo este libro? Que temas aparecen nel?
Pxina 17 de 97
En cal destes temas incluira o poema comentado?
Atopa algunha relacin entre o tema deste poema e o momento histrico no que
foi escrito?
Escriba unha frase que sirva para resumir o asunto ou tema deste poema.
Narrativa realista.
lvaro Cunqueiro
Relato popular. O popular ascende
categora de culto a travs dun texto que nunca se afasta do relato oral, da
ambientacin rural e da lingua popular. Anxel Fole. Obra: lus do candil (1953)
e Terra Brava (1955) ambientados nas montaas de Lugo e escritos na
modalidade de lingua que al se fala. Seguen a tcnica dos relatos populares,
Pxina 18 de 97
tradicionais, que se contaban antes luz do candil entre varias persoas. Os
temas tamn seguen esa tradicin oral: contos de lobos, de aparecidos e
premonicins da morte, de lendas populares (a santa compaa...) combinados
cun agudo sentido do humor e normalmente explicados pola lxica.
Realismo social. Obras que plasman a vida das clases obreiras ou marxinais,
denunciando as inxustizas que padecen.
Eduardo Blanco Amor. Obras: A esmorga
(1959) e Xente ao lonxe (1972). [Vermolo
mis detidamente na literatura do exilio, no
epgrafe 2.3]
Memorias de infancia. Subxnero iniciado
Xos Neira Vilas
por Xos Neira Vilas, coecedor de
primeira man das penurias da vida labrega, non exento de denuncia. Obra:
Memorias dun neno labrego (1961), Historias de emigrantes (1968).
Actividade proposta
Sinbad alto, apeitado, e ten andar de muita graved, anda que tea a perna dereita un chisco mis curta que a
esquerda; ten barba branca moi mesta e sin partir, e cse tdolos xoves coa navalla de pulso faille un arredondo,
e pra que se volva na punta pon polas noites brizadoras de pausanto. Gasta sempre turbante de dril tirando a
marrn, i mui encellado, e por debaixo da silva pilosa amosa a i-alma plos grandes ollos mouros. Digo que
amosa a i-alma pla inocencia i entusiasmo do seu ollar, porque os ollos seus non calan nada, nin bulras nin
veras, e adiantndose, cando Sinbad fala, s verbas sas, alertando, sorrindo, atristando. s veces poidranse
ver pases en festa nos ollos seus. Ten un falar mui speto, e vai decindo mui seguido e rpido, e prase e mete
un silencio que pode ser dun coarto de hora. Unha vez contaba dunha viaxe Malaca, ao grn pimenta, i estaba
decindo por onde as vagas dos estreitos, e nesto calou, e pasaba o tempo e calaba, e perguntronlle por qu non
segua e non contestou, e pasou outro tempo e tdolos presentes ollaban pra el, de p e as mans dediante,
palpando o er, e botou todo o corpo esquerda, endereitouse, sorru e seguu falando, pedindo denantes de
tomar o fo da historia, que perdoasen o suspenso, pro que estaba a marea no avalo en aquel Saopang de que
falaba, e tivera que facer uns tecidos nas correntes, e salvara a nao metendo todo a estribor. Sentado, Sinbad non
est nunca quedo, e todo mecer o c no asento, e pr o pulgar dereito no nars e aspirar cheiros; adivi as
moitas veces de qu pas ven a xente que atopa no pteo da fonda, ou no peirao, ou nun camio. Sentado tan
marieiro como , non por eso deixa de ser labrego, i rguese de cedo par regar no horto e limpar o canle do
sado e arrincar o mercurial, e aceselle mui ben o sacho, e poda i enxire, e sempre ten mui bs repolos e
alcachofas sevillanas.
Pxina 19 de 97
Trazos relativos personalidade.
Caractersticas
Temtica existencialista.
Personaxes antiheroes.
Ruptura lineal do tempo: saltos cara adiante e atrs, ausencia de sucesin lxica
dos feitos...
Espazos urbanos.
Ambientes onricos.
Autores e obras:
Xos Lus Mndez Ferrn (Ourense, 1938), cunha obra moi extensa e moi
relacionada entre si, formada por novelas e relatos curtos que comparten a
creacin dun mundo fantstico, con forte presenza de violencia e elementos
polticos tratados de forma alegrica. Obras: Percival e outras historias, O
crepsculo e as formigas.
Pxina 20 de 97
Carlos Casares (Ourense, 1941-Vigo, 2002). Obras: Vento ferido, Cambio en
tres, Xoguetes para un tempo prohibido, Ilustrsima, Os mortos daquel vern.
Actividades propostas
O SUSO
A voz de Suso chegou a min fortemente, como unha corneta que rinchase:
Manolito. Baixa.
Baixa. Eu obedecn. Todos os rapaces da Barbaa obedeciamos ao Suso. El era sorprendente. Tia uns ollos
escuros, ollos de animal de baixoterra, opacos, fixos. Non era posible deixar de cumprir os seus desexos. El non
mandaba, simplemente desexaba. Estivera tirando pedrias contra os vidros da mia habitacin. Eu abrira a
fiestra e el berroume duro:
Manolito. Baixa. Baixa.
Baixei. Desencolgueime pola vella cepa, mis vella que o meu av, aquela tan vella que faca garda inmbil na
porta da nosa casoupa da Barbaa.
Hai un rapaz no ro dxome o Suso.
Eu non lle demandei se que o rapaz afogara. Pero voltei a testa, inquirindo, como a testa dunha vbora.
Respondeume:
Est cerca da Pasarela. Ten os ollos abertos... che un rapaz. Detvose e preguntoume pregando o entrecello:
Tes medo?
a eu permitir que o Suso supuxera aquilo? En verdade tia medo.
Pero o caso que todos os rapaces da Barbaa tolearan de pracer se o Suso os fora tirar do leito s das da
ma para ir ver un afogado. E eu mesmo senta un pracer xugoso e doce, coma se mordera unha grande
maz que me enchera a boca.
Pero eu tia medo e saba que chegado o intre haba ter anda mis medo. Dxenlle:
Non. Non teo medo. E logo?
Puxmonos a andar beira do ro.
A nboa era lixeira, como un cristal algo sucio. a fro. Sara con roupa de menos e cando me dei de conta daba
dente con dente.
Estou aterecido, Suso.
El non respondeu. Agora que recordo xa non dixo mis nada en todo o tempo que durou o noso camiar beira
do ro.
Daba eu un paso e un medo novo botbame unha poutada igual que un gato bravo, irritado.
Ergueuse vento e tiven mis fro. Pero, sobre todo, molestoume o grande rumor dos canavais, axitados como
unha cabeleira erecta que berrase. Fixeime no Suso. O Suso sempre tranquilizaba coa cara morena e fina que
el tia e os xeitos seguros. E a punto estiven de berrar: o Suso a coa cabeza baixa, camiando con pasos
inseguros, todo denotando nel inseguridade. Fiquei perplexo e pareime, cos ollos moi abertos. El non fixo nada
Pxina 21 de 97
mis que isto: olloume fixamente, fixamente. Como s el saba ollar. Eu recuperei a calma no acto.
Saquei dous pitos que lle roubara ao meu pai. O Suso dixo que non coa cachola. Eu acendn un. Pareime. O
Suso segua a andar. Deime de conta de que as pegadas do Suso non erguan absolutamente ningn brudo e
por segunda vez estiven a punto de berrar... Pero mordn o labio inferior e segun, notando que un delgado
sangue me escoaba polo queixo. O Suso parouse. Estaba algo lonxe de min, enriba dunha caera de formign
armado. Pareceume alto e lonxe. E moito. Berroume como adoitaba berrar, como unha corneta:
Manolito. Xa chegamos. Est na beira, ti busca por al. Eu vou por al.
As ltimas palabras removronme e puxronme a carne de galia. Tatexei:
Non... Non...
E el repetiu:
Eu vou por al.
Vin desaparecer os seus ollos opacos e poderosos. Foise.
E eu pxenme a buscar o rapaz afogado ao resplandor escassimo que via do barrio do Couto. O vento rizaba
a auga porca do Barbaa. E batame o fedor na cara coma unha sucia man. Metn un p no ro e mordeume un
fro agudo.
E atopei ao rapaz afogado na beira, a flor de auga.
Foise o medo inexplicablemente.
Era un rapaz visto entre a nboa, entre a auga, luz lonxana do Couto de proprocins parellas s do Suso ou
s mias. Chamei: Suso. Suso. Suso.
Fungaban iso si as canas, pero o Suso non me respostou.
Suso. Suso. Suso.
Deille a volta, moi asustado, pero sen medo. Deille a volta. O rapaz afogado tia ollos de animal de baixoterra.
Tia os ollos do Suso.
Tia a admirada cara do Suso.
O rapaz afogado era o Suso. Botei un berro liso e longo como unha lombriga. A nboa espesara. O vento quera
fender os canavais. Voltei a berrar e o berro foi outra vez longo e repulsivo. Can. Erguinme. Iniciei unha carreira
cega.
Ao final da mia fuxida de pequena besta horrorizada, estaba a mia casa. E metinme na cama acorado e
molladsimo.
Pasou o tempo.
Pasou o que quedaba de noite, nun estado de semiinconsciencia.
E toda a rapazallada do barrio comezou a berrar baixo da mia fiestra.
Manolito. Manolito.
O Suso afogou onte no ro. O Suso afogou onte no ro. Erguinme e mirei o ro. Era da grande. Non haba nboa.
Pxina 22 de 97
S6. Lea o relato Coma lobos do libro Vento ferido de Carlos Casares.
Agora pasu xa e non hai parageiro que o arranxe i millor calar por si acaso, por si volven e te untan e che dn
vea vostede connosco, que cho poden decir, e te levan, que te poden levar e mtente al naquil cuartio e
pregntanche nde estaba vostede o sbado s das da ma?, eso por che preguntar algo, e ti non sabes qu
decir e sltanche un viaxe i aguantas porque inda que non queiras, aguantas, Eduardo, aguantas ou te perdes,
aguantas como aguantan todos, anque despois os amigos che digan que ti non tes o que ten que ter un home
porque si mo fan a min mrdolles o corazn, que todo o mundo moi valente, todo o mundo, pero xa se vu que
cando entraron na taberna e preguntaron polo Roxo, ningun se atrevu a defendelo i eso que todos eran amigos
dil, pero cando lle dixeron Roxo, vea vostede connosco, ningun protestu. I agora o Roxo est podrecendo i o
mal foi dil que morru por se meter onde non deba, que o tiamos ben avisado, que lle tiamos ben dito mira,
Roxo, que vas acabar mal, mira que vas por mal camio, pero il era testarudo e non fixo caso, porque volta que
todos os homes somos iguales e que temos dereitos, home s, eso sabmolo todos, me cago na puta, tamn o sei
eu, pero non se pode falar, que non, home, que non se pode i hai que aguantar e deixar os dereitos i as valentas
a unha beira e si mexan por ti, deixa que mexen, que pr que han levar... E de nada che val que vaias al e lle
digas aiqu estu eu que son irmau do Roxo e veo a lles preguntar qu fixeron do meu irmau, que lle como o
figado desgraciado que fose, que non che val de nada e vanche decir que eles non saben, que al o xuez i
millor cllente e ma apareces ti tamn tirado nunha cuneta. I que te azuce e che diga que non eres home, que
non eres merecente de ser irmau do Roxo, dille que cale, que a vida as i o que manda, manda i o que non, non
manda nada, dgocho eu, Eduardo, dgoche de corazn que a ti non te nomearon pra nada, pra nada, Eduardo,
pra nada, porque o meu fillo testigo de que soilo lle dixeron ten que vir connosco pra arranxar un asunto i o teu
irmau dxolles que non iba, que il estaba bebendo e que non tia ningn asunto que arranxar fora de al i entn
iles sacaron as pistolas e xa non falaron mis i o Roxo miru prs compaeiros e preguntulles e que xa non hai
homes? e iles calaron coma mortos pois outra cousa non se poda facer si non queran morrer todos al e naquil
intre chegou a Sara e dxolles nde levan meu home?, pero non lle contestaron nada, que eu penso que iles
iban cocidos, que o Roxo era moito home e tian medo de que se lles repuxera. Mandrono subir camioneta
blanca e marcharon con il cara o monte do Sarnadoiro. O demis xa o sabes ti. Aparecu morto dun tiro na
cabeza. Agora xa pasu. I millor calar. Tamn calu o mdico cando lle levaron fillo. Sonche cousas da vida e
dos homes, que somos lobos unhos prs outros, coma lobos, Eduardo, dgocho eu, coma lobos.
Pxina 23 de 97
2.2.3 O teatro galego entre 1936 e 1976
En Galicia, entre 1950 e 1965, escrbese un teatro mis pensado para ler que para
representar, dirixido a unha minora intelectual galeguista e coecedora do teatro
francs, que utilizaba os mitos e personaxes da traxedia clsica grega para expoer
conflitos do mundo actual, e con influencia do existencialismo.
Anos 50
Autores: Ramn Otero Pedrayo, Anxel Fole, Jenaro Marinhas del Valle.
Autores: Xos Lus Franco Grande, Manuel Mara, Isaac Daz Pardo.
Actividade proposta
Sala na torre de dona Ins, no pazo de Valverde. Unha porta abre sber do patio grande. Hai unha fiestra
fondo, e unha escadeira rube ao primeiro andar. Hai xerros con froles no chan e na tboa, e da parede, moi
branca, colgan macetas con enredadeiras e rosacresta roxa. Ao p da cadeira hai un gran espello de parede.
ESCENA I
Ama Modesta e varias mulleres, aldes, vestndose, atando fardelos, recollendo roupa en cestos. Unha ten un
neno no colo.
MULLER 1 Hai que irse! Xa vai pra unha hora que amanece.
MULLER 2 Aqu crarexa primeiro pola banda do mar, e na mia terra por tras os montes.
MULLER 3 Hai moitos montes? Ns fuximos dos chans do pan.
Pxina 24 de 97
MULLER 2 Os montes, coma son moitos e tan altos, parez que non houbera outra terra no mundo mis ca
eles. Ns estabamos nunha cunquia de pasteiros e prados, con catro vacas.
AMA MODESTA Deixstedes a facenda?
MULLER 2 Vieron pola noitia os soldados e deitronse no palleiro. Deloutro da levaron as vacas. Un gordo
ao que lle dican si seor a cada paso, deunos un papel selado: Cando remate todo, oito vacas a estes, di. O
gordo era moi bebedor e palaciano e ao falarche dbache cachetadias nos papos. Non pareca home de
guerra, ags polo gorro.
MULLER 1 monos que vai ser da! Gracias polo pan e pola noite de cama do menio!
MULLER 3 O pan dao Deus.
MULLER 2 Ao gordo saballe o pan noso, mourelo.
MULLER 3 O pan do monte acoda mal, e ao amasar hai que promediarlle a auga con tino, para que
desapegue.
MULLER 2 Ao gordo saballe.
AMA MODESTA Nunha hora corta estades no camio real. Non digades a ningun que durmchedes aqu. E
non vchedes homes por esta banda. Hai que axudarse os uns aos outros, e non queremos que manden
gardas. Queremos paz. Esto outro pas.
MULLER 2 Xa se coece. Aqu prenden algo na fala.
MULLER 1 Xa hora. Gracias outra vez pola noite e o abrigo!
MULLER 3 Se pasa un roxio de pelo que gasta brusa moura, pregntelle se se chama Andresio. fillo de
meu.
MULLER 2 Os meus nenos pasaron cos avs pola maria hai xa cinco das. Eu fiquei na casa por se o gordo
volva do acordo de levarse as catro vacas, ou remataba a liorta.
MULLER 1 Xa da! Cantan galos!
AMA MODESTA Non tes xente?
MULLER 1 A naide, ags o nenio.
MULLER 2 Pois ben veces te parabas e quedbaste mirando para atrs. Levas moito medo! O gordo dxome
que para pasar, o millor era ir ao descuidado, coma de paseo.
MULLER 1 Teo prsa, ama. Moitas gracias.
MULLER 2 Gracias! Hmonos ver!
MULLER 3 O pan era branco! Deus o aumente! Saen as mulleres. Fica soia Ama Modesta, limpando,
recollendo.
Pxina 25 de 97
2.3 A literatura do exilio entre 1936 e 1976
A ditadura franquista impuxo unha poltica uniformadora destinada a suprimir todo
elemento de identidade nas nacionalidades histricas. O idioma galego foi obxecto
dunha implacable persecucin. Durante anos, a sa utilizacin escrita considerouse
como un delito e como sntoma de mal gusto a utilizacin na fala. Na
administracin, na igrexa, na escola, na prensa, na radio ou na televisin,
empregbase exclusivamente o casteln. Con esta marxinacin, o franquismo
procuraba que os habitantes de Galicia perdesen a sa identidade.
Poesa
Lus Seoane (Bos Aires, 1910-A Corua, 1979). Creador polifactico (pintor,
poeta, ensasta, dramaturgo) coa guerra civil exiliouse a Bos Aires e al
desenvolveu unha intenssima actividade cultural: funda revistas (Galicia
emigrante), fai radio, ilustra libros... Xa en Galicia crea con Isaac Daz Pardo o
Laboratorio de Formas de Galicia, orixe da cermica de Sargadelos.
Prosa
Narrativa
Pxina 26 de 97
con quen mantivo amizade. Despois da guerra considerouse un exiliado galego
mis na Arxentina. Al pasara a maior parte da sa vida, escribindo libros e
desenvolvendo unha intensa actividade cultural no mbito do teatro, da radio e da
prensa (foi director das revistas Cltiga e Terra). En 1962 regresou a Galicia e
morreu en Vigo en 1979.
A esmorga (1959) adoita considerarse, por moitas razns, unha das obras mestras da
literatura europea do sculo XX. A novela recolle o relato trxico que un personaxe,
Cibrn, pertencente ao mundo suburbano, lle fai a un xuz
annimo e calado dos violentos e fatais acontecementos
protagonizados por el e outros dous compaeros (o Bocas
e o Milhomes) nun da de esmorga.
Ensaio
Alfonso R. Castelao (Rianxo, 1886 - Bos Aires, 1950). Ademais de editar o estudo
As cruces de pedra na Galiza (1950), contribuu decisivamente consolidacin do
xnero ensastico galego cunha obra monumental considerada por moitos como a
biblia laica do nacionalismo galego: Sempre en Galiza. A primeira edicin apareceu
en Bos Aires en 1944. Sempre en Galiza un ensaio composto por materiais moi
heteroxneos, escrito en pocas diversas e en diferentes circunstancias, marcadas
sempre pola condicin de desterrado ou exiliado. Con esta obra manifesta o seu
compromiso poltico co nacionalismo e o seu antiimperialismo, mostrando a
marxinacin de Galicia, as inxustizas sufridas polas clases populares e propoendo
accins concretas para construr unha Galicia mis xusta, integrada dentro dunha
federacin de pobos e guiada por unha poltica progresista.
Pxina 27 de 97
Outros destacados ensastas da dispora foron Antn Alonso Ros, Xos Nuez
Ba ou Xerardo lvarez Gallego, quen escribiu a biografa Vida, paixn e morte de
Alexandre Bveda.
Teatro
Actividades propostas
S8. Cite o nome dalgn dos escritores exiliados e explique as iniciativas levadas a
cabo dende o extranxeiro na defensa da lingua galega.
Pxina 28 de 97
Non sei quen as mete nistas barafustadas que non son pra ns as mulleres
Que Deus o faga millor.
A Praza dos Coiros estaba a crebar de xento naquil fusco e lusco abafado do da do Carme. Corrrase que non
diran permiso as autoridades e que an mandar a xendarmera; sempre que haba un mitn corrase o mesmo pro
a xente de traballo a igoal; e dende faca pouco, tamn coas mulleres e os fillos, que xa se notaba ben que an
perdendo o medo.
A filla da Severa e do Aser estaba xunto cos homes, tranqua e fermosa, no balcn do local novo do Centro de
Sociedades Obreras.
A poesa galega inicia unha nova etapa a partir de Con plvora e magnolias, que
supuxo unha ruptura co socialrealismo, movemento que comezaba a ser rexeitado
pola sa falta de rigor esttico e por estar supeditado a unha mensaxe social
repetitiva. A pegada do libro de Mndez Ferrn, xunto coa obra de Manuel Antonio e
lvaro Cunqueiro, tern unha influencia determinante na obra dos autores que se
dan a coecer nas ltimas dcadas do sculo XX.
Asistimos nesta poca a unha apertura sen precedentes na historia da nosa literatura,
tanto pola diversidade temtica como pola numerosa aparicin de voces e tendencias.
Pxina 29 de 97
Caractersticas
Autores e obras:
Pxina 30 de 97
preocupacin formal. Posteriormente a sa poesa adquirir un ton mis
cosmovisionario, na procura do transcendente: Territorio da desaparicin
(2004).
Outros autores do grupo dos oitenta son: Pilar Pallars (Entre lusco e fusco),
Ramiro Fonte (As cidades da nada), Manuel Forcadela (Ferida acstica de
ro), Claudio Rodrguez Fer (Vulva), Lois Pereiro (Poesa ltima de amor e
enfermidade), Alfonso Pexegueiro (Circos de auga) etc.
Actividades propostas
SONETO DO COECEMENTO
Indique o tema do poema. Con cal dos temas que caracterizan a poesa actual
relacionara este poema?
Pxina 31 de 97
S11. Lea o poema de Pilar Pallars e responda:
Agosto.
Pasa a choiva devorando horizontes.
Esfiase a tarde nos carreiros.
Chove. Batalla o sol coa auga sen ganas.
O meu cuarto, no que dorme o silencio.
Sombras, corvos, un libro nunha esquina.
Agardo.
Os brudos da aldea tecen a sa nostalxia
no solpor estraado.
Ou, seardade,
soidade que atravesas o tempo e o asulagas,
agosto de inverna, ou pual de tristeza,
corazn meu ferido!
Estableza o seu tema e relacineo cos temas que trata a poesa dos anos
oitenta.
Comente algunha das imaxes e metforas que utiliza a poeta para presentar o
seu estado de nimo.
Parcelle que hai algunha letra (fonema) que se repite moito? Por que se fai?
Un ltimo factor fundamental na poesa desta poca o contributo das escritoras, que
Pxina 32 de 97
trasladarn sa poesa, en maior ou menor medida, un imaxinario feminino e
feminista reivindicativo.
Caractersticas
Autores e tendencias:
Autoras: Chus Pato (Urania), Lupe Gmez (Pornografa), Yolanda Castao (Elevar
as plpebras), Olga Novo (Ns nus) etc.
Autores: Estevo Creus (Teora do lugar), Fran Alonso (Tortillas para os obreiros) ou
Eduardo Estvez (La gris).
Coas debidas reservas, dada a inmediatez, pdense sinalar como notas definitorias
da poesa actual.
Caractersticas
Pxina 33 de 97
Volta poesa social e comprometida virada cara aos conflitos propios do novo
milenio.
Autores e obras:
Actividade proposta
Ramn Cabanillas.
Fermn Bouza Brey.
lvaro Cunqueiro.
Manuel Antonio.
Celso Emilio Ferreiro.
Aquilino Iglesia Alvario.
Luz Pozo Garza.
Antn Tovar.
Uxio Novoneyra.
Manuel Mara.
Xos Lus Mndez Ferrn.
Lus Seoane.
Lorenzo Varela.
Xavier Seoane.
Miguel Anxo FernnVello.
Pilar Pallars.
Claudio Rodrguez Fer.
Lois Pereiro.
Yolanda Castao.
Olga Novo.
Mara do Cebreiro.
Pxina 34 de 97
2.4.2 A Narrativa desde 1976
Tras a morte de Franco (1975), a literatura galega entra nunha fase de readaptacin
similar que se produce nas restantes esferas da vida colectiva. Os espazos de
liberdade gaados permiten o impulso de novas publicacins en galego, as como a
aparicin de novas editoriais. Os novos escritores evolucionan agora desde unha
narrativa de preocupacins sociais e realista a combinacins mis complexas dentro
dun experimentalismo formal mis arriscado. Con todo, a narrativa seguir sendo un
medio para reflexionar sobre a identidade colectiva.
A narrativa dos 80
Ademais das tendencias que xurdirn nos anos oitenta, preciso destacar a obra de
autores xa consagrados que seguen publicando novelas e relatos de importancia
relevante nas nosas letras. De entre deles destacan Xos Lus Mndez Ferrn e
Carlos Casares.
Xos Lus Mndez Ferrn publica nesta dcada libros de relatos importantes como
Crnica de ns, Amor de Artur, Arnoia Arnoia ou a novela Bretaa esmeraldina.
Obras nas que se rexistran elementos e temticas xa presentes en obras
anteriores, como a denuncia en clave fantstica da realidade galega, a presenza
de territorios mitolxicos propios do universo creador do autor ou ben o poder
destrutivo da violencia e a fascinacin que exerce en certos individuos. A fins dos
90 publicar a novela No ventre do silencio.
Carlos Casares publica en 1980 a obra Ilustrsima, tal vez a obra sa que acadou
maior difusin. Relata de xeito lineal cun narrador omnisciente, a intransixencia da
igrexa diante da instalacin do primeiro cinematgrafo nunha vila galega a
comezos do sculo XX. Xa en 1987 publica Os mortos daquel vern ambientada
na Guerra Civil. Posteriormente publicar Deus sentado nun silln azul.
Na dcada dos 80 a nosa narrativa vai experimentar un notable incremento de obras
publicadas. Aparecen, as mesmo, diversas tendencias e lias temticas, procurando
a consolidacin dun mercado en auxe. Prstase especial atencin literatura
xuvenil, coa proliferacin de diversos autores e obras entre os que destacan Agustn
Fernndez Paz (As flores radioactivas, Contos de inverno) ou Xabier Docampo (O
misterio das badaladas).
En canto aos temas e xneros, obsrvase unha continuidade de modalidades mis
clsicas xunto a outras mis anovadoras e comerciais:
Narrativa realista. Pode centrar a accin no mundo rural (Morrer en Castrelo de
Mio, de Xos Fernndez Ferreiro) ou no espazo urbano (Froito das
lembranzas, de Tucho Calvo).
Pxina 35 de 97
Narrativa histrica. Foi cultivada por algns dos mis salientables narradores
da nosa literatura: O tringulo inscrito na circunferencia, Vctor Freixanes, ou
Xa vai o grifn no vento, de Alfredo Conde.
Actividade proposta
MEMORIA
Roxelio. A voz da nai chamndoo desde a cocia facao sentir mis a gusto entre as sabas quentes. Que
gusto as sabas limpas e planchadas. As do cuartel eran mis speras. Que ben se estaba. Cantas horas
levara durmindo? A cabeza sorrinte da nai apareceu asomada na porta entreaberta. A ver, langrn. Vas pasar
o permiso enteiro durmindo. Colleu unha zapatilla do chan e fixo como que lle arreaba con ela, el cubriuse
debaixo das mantas. Vea, que tes o almorzo na mesa. Destapouse e viu un pedazo da bata encarnada da
nai sando pola porta. Aquela tarde tia que xogar un partido cos compaeiros e pola noite levar a Charo ao
baile. Tia que aproveitar os das de permiso. Querera Charo ir ao ro? Tia que mercar preservativos antes de
ir xogar o partido. Ergueuse, puxo a bata verde e calzou as zapatillas. Saiu. Na cocia a sa muller quentaba o
caf mirando distrada para a cafeteira no lume de butano.Ensinouche as notas o rapaz?, dxolle. Sentou na
mesa detrs dela, acariou cos dedos o borde da cunca de porcelana, non, dixo. A figura de Charo era fraca e
remataba nunha cabeza despeluxada de cabelo entre medias loiro e cincento. Como adelgazara cos anos.
Outras mulleres engordan cos anos e os prees, Charo adelgazara. Pasou as mans pola barriga que lle caa por
riba do cinto. Ela sacou a cafeteira do lume e colleu o cacharro do leite na outra, deu volta e botoulle na cunca o
leite primeiro e despois caf. El botou un par de culleradas de azucre e empezou a remexer cando sentiu que o
Pxina 36 de 97
chamaban desde a ra, Roxelio. Asomouse, eran Fito e Mocos que miraban para arriba coas carteiras dos
libros na man. Xa vou, dixo. Colleu o bocadillo de enriba da mesa. Espera dixo a nai, embrlao nun papel
que vas manchar os libros. Todos os das cho teo que dicir. Colleu a pxina do xornal que lle deu a nai e
embrolou lixeiro o bocadillo. Gardouno na carteira e saiu da cocia correndo e facendo o rudo do motor dun
coche. Sentiuse bater a porta de fra. Baixaba as escaleiras a modo agarrndose do barandal cunha man e
axudndose co caxato na outra, a despacio, Roxelio, a despacio.
Non vaias ter unha cada e romper algn so tamn ti. Os sos dos vellos son coma os dos polos e pensou
na pobre Charo que ficaba na cama vendo a tele coa cadeira rota. Parou e colleu aire, sacou un pano da man e
pasouno polo borde da boca debaixo do bigote branco. Gardouno, inspirou forte e volveu baixar as escaleiras, a
despacio, Roxelio, a despacio. Para que pouco vale un vello. Como pasa a vida. En chegando ao portal viu a
Fito e a Mocos que lle dixeron Imos, e botaron a correr os tres coas carteiras nunha man e o outro brazo
estricado como se fose a dun avin e facendo o rudo do motor coa boca. Facan as rrrrr.
A narrativa dos 90
Persistencia da novela histrica. Segue a ser unha das lias mis cultivadas
na dcada dos 90, ben como reconstrucin dun pasado mtico, ben dende
perspectivas realistas.
Autores: Xess Rbade Paredes (Branca de Loboso) ou Daro Xohn Cabana
(Galvn en Saor).
Pxina 37 de 97
Autor: Anibal C. Malvar Un home que xaceu aqu ou A man dereita.
Autores: Suso de Toro con obras como Tic-Tac ou Calzados Lola, Xos Cid
Cabido (Das contados), Xos Carlos Caneiro (bora) ou Xurxo Borrazs
(Criminal).
Pxina 38 de 97
Actividade proposta
Arden os libros
19 de agosto de 1936
Era sabido que Santiago Casares posua a mellor biblioteca privada da cidade. Panadeiras 12 tia dous tipos de
paredes superpostas. O muro exterior e os andeis dos libros por dentro. Iniciada polo seu pai, subministrbanlle
novidades algunhas das mellores libraras de Europa. Moitos deses libros chegaran por correo martimo. O xefe
da queima recordaba ter lido algunha entrevista en que Casares contaba que haba marieiros que ao seu pai lle
traan en man libros prohibidos ou que non se podan atopar en Espaa. E que un dos intres mis felices da sa
infancia era abrir os paquetes que traa o mar. Recordaba iso con exactitude.
Tamn a el lle eran familiares os paquetes que traa o mar.
Que traa o mar, murmurou. Que? Ten que haber moitos, moitsimos mis.
Outra morea deles arde a, na praza. E a moitos levronos arrestados ao pazo de Xustiza. Tamn nos baixos e
no touril da praza de touros.
O que arestora asume a xefatura da queima subscribe cun sorriso a intencin da frase do subordinado. Os libros
como reos, arrestados, contra a parede. De costas xente. En ringleira, amazocados, sen poder estricarse, en
silencio mudo. Eses anda tiveron un pouco mis de sorte ca este. Pasarn os das, os meses, os anos, e os
libros arrestados irn desaparecendo. Unha man descoidada. Unha pouta decidida. Libro a libro, o
despezamento da biblioteca, o que non ardeu, na sede da Xustiza. E o mesmo suceder con todo o contorno do
home. Todo ser obxecto de espolio. As propiedades grandes e pequenas. Mesmo as cousas midas, ntimas.
Non s os libros, senn tamn arrincados os andeis de madeira labrada que os sosteen.
Baixo esta denominacin faise referencia aos narradores mis novos, ben por idade
ou ben por ter acadado a sa obra maior relevancia nos ltimos anos. Como lia
xeral, pdese indicar a consolidacin de tendencias das dcadas anteriores (por
exemplo, na novela experimental, como Tres segundos de memoria, de Diego
Ameixeiras, ou na policaca Baixo mnimos, deste mesmo autor) ao carn de novas
vas temticas como a aproximacin narrativa a certas vertentes do conflito lingstico
(Made in Galiza, de Sechu Sende).
Pxina 39 de 97
Especial relevancia nos ltimos anos tivo a chamada literatura de muller. Un
marcado protagonismo feminino, unha autoafirmacin colectiva, a denuncia dos roles
patriarcais ou a abordaxe das relacins entre mulleres son algns dos trazos comns
destas obras. Autoras: Teresa Moure (Herba moura), Rosa Aneiros (Resistencia),
Inma Lpez Silva (Concubinas), Mara Reimndez (O club da calceta) ou Anxos
Sumai (As nacen as baleas).
Actividade proposta
Creacin do Centro Dramtico Galego (1984) cun repertorio constituido por obras
de autores galegos contemporneos e por clsicos do teatro universal.
Pxina 40 de 97
Dcada de 1990: consolidacin da dramaturxia
ltimas dcadas
O Grupo Abrente
Caractersticas
Autores e obras:
Pxina 41 de 97
A promocin dos 80
Caractersticas
Metateatro.
Autores: Luisa Villalta, Xess Pisn, Suso de Toro, Miguel Anxo Fernn-
Vello
Caractersticas
Actividades propostas
S17. Realice o seguinte test de cultura literaria galega neste enderezo web:
http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/exercicios/test.htm#cultura_literaria
Pxina 42 de 97
3. Historia de la literatura castellana
del siglo XX
3.1 La literatura antes de la guerra civil
El novecentismo, movimiento que se origina hacia 1915, abre los caminos de la nueva
novela y el ensayo. La poesa alcanza su mximo esplendor con la generacin del 27,
heredera de las vanguardias europeas y de la tradicin hispana.
Contexto histrico
El siglo XIX termina con el desastre del 98, en el que Espaa pierde sus ltimas
colonias: Cuba, Puerto Rico y Filipinas. Crisis econmica y graves conflictos sociales
mientras el mundo vive la Primera Guerra Mundial. Reina Alfonso XIII (1902-1931)
con el parntesis de la dictadura de Primo de Rivera. Segunda Repblica y Guerra
Civil (1936-1939).
- Buscan la evasin mediante lo fantstico y la -Tratan temas de la actualidad espaola y tienen un estilo
sensualidad (musicalidad, colores) ms sobrio.
- Sus obras tienen un tono cosmopolita, retrico y - Buscan la sencillez, la claridad, la autenticidad y un tono
extravagante. popular.
- Los autores modernistas se expresan sobre todo, a - Los noventayochistas se expresan, sobre todo, a travs de
travs de la poesa lrica. la novela y el ensayo.
Pxina 43 de 97
Caractersticas del modernismo
Temas de inters:
Poesa
Pxina 44 de 97
Novela
Grupo de escritores que vivi el desastre del 98: Unamuno (gua espiritual),
Machado, Baroja, Azorn, Maeztu, Valle-Incln
Poesa
Pxina 45 de 97
Teatro
Novela
y populares).
Miguel de Unamuno. Preocupaciones existenciales y religiosas; personalidad,
destino, Dios, inmortalidad y Espaa. Escaso argumento, novela abierta, mltiples
interpretaciones, dominio del dilogo, lenguaje cuidado; por estas innovaciones,
subtitula nivola a Niebla. Abel Snchez, envidia, odio, cainismo. La ta Tula,
maternidad real frente a espiritual. San Manuel Bueno, mrtir, ngela Carballino
narra las memorias de un cura atormentado por no creer en la vida eterna, pero
que mantiene la paz de sus feligreses.
Po Baroja. Domina la descripcin breve y el dilogo. Su capacidad de
observacin hace que sus novelas tengan un gran valor documental. En ellas
recoge acontecimientos histricos de su tiempo y retrata mltiples aspectos de la
sociedad. Zalacan el aventurero y Las inquietudes de Shanti Anda, orgullo vasco.
Camino de perfeccin, hroe barojiano neurtico, misgino; visin noventayochista
de Castilla. La lucha por la vida, barrios mseros de Madrid. El rbol de la ciencia,
visin pesimista y crtica de Espaa.
Jos Martnez Ruz, Azorn. Innovaciones de la novela. La voluntad, Antonio
Azorn busca el porqu de su existencia intil hacia la nada. Antonio Azorn, sin
accin; el protagonista piensa, habla. Las confesiones de un pequeo filsofo,
autobiogrfica. Doa Ins, amor fracasado.
Pxina 46 de 97
Actividades propuestas
S18. Ramn del Valle-Incln inaugura con Luces de bohemia el esperpento, gnero
literario que se caracteriza por la presentacin de una realidad deformada y
grotesca. Lea el siguiente fragmento de la obra:
La cueva de ZARATUSTRA en el Pretil de los Consejos. Rimeros de libros [] cubren las paredes. Empapelan los
cuatro vidrios de una puerta cuatro cromos espeluznantes de un noveln por entregas. En la cueva hacen tertulia el
gato, el loro, el can y el librero.
ZARATUSTRA, abichado y giboso la cara de tocino rancio y la bufanda de verde serpiente, promueve, con su
caracterizacin de fantoche, una aguda y dolorosa disonancia muy emotiva y muy moderna. Encogido en el roto
pelote de una silla enana, con los pies entrapados y cepones en la tarima del brasero, guarda la tienda. Un ratn
saca el hocico intrigante por un agujero.
ZARATUSTRA: No pienses que no te veo, ladrn!
EL GATO: Fu! Fu! Fu!
ELCAN: Guau!
EL LORO: Viva Espaa!
Aquella tempestad del alma de Augusto termin como en terrible calma. Quera acabar consigo mismo, que era la
fuente de sus desdichas propias. Mas antes de llevar a cabo su propsito, como el nufrago que se agarra a una
dbil tabla, ocurrisele consultarlo conmigo, con el autor de este relato. []
Pues bien; la verdad es, Augusto le dije con la ms dulce de mis voces, que no puedes matarte porque no
ests vivo, y que no ests vivo, ni tampoco muerto, porque no existes
No, no existes ms que como ente de ficcin; no eres, pobre Augusto, ms que un producto de mi fantasa y de
la de aquellos de mis lectores que lean el relato que de tus fingidas aventuras y malandanzas he escrito yo; t no
eres ms que un personaje de novela, o de nivola, o como quieras llamarle. Ya conoces tu secreto.
MIGUEL DE UNAMUNO
Pxina 47 de 97
3.1.2 La generacin del 14 o novecenticismo
Contexto histrico
Poesa
Pxina 48 de 97
Su proceso de creacin es una constante bsqueda de la palabra, de la expresin
potica perfecta: continuos cambios de tono, de temtica, de estilo. Se distinguen las
siguientes etapas o fases:
Intelectual (entre 1916 y 1936). Desnudez, presencia del mar como smbolo
central, temas trascendentes, huida del sentimentalismo. Suprime toda la
musicalidad, los argumentos poticos, la aparatosidad externa y ornamental
anterior para adentrase en lo profundo, lo bello, lo puro, lo esencial. Obras:
Diario de un poeta recin casado, Piedra y cielo.
Se suceden a un ritmo muy rpido en Europa y Amrica, durante el primer cuarto del
siglo XX. Muchas veces publican manifiestos que resumen su ideologa.
Vea el apartado dedicado a las vanguardias europeas en la parte de Historia da lingua galega.
Pxina 49 de 97
Su obra tiene como eje la greguera, gnero literario inventado por l hacia 1910. Una
greguera es una pirueta mental o metfora inslita. Ejemplos: La pistola es el grifo
de la muerte. De la nieve cada en el lago nacen los cisnes.
Contexto histrico
Estos poetas son la cima de una etapa de esplendor de la lrica iniciada por Antonio
Machado o Juan Ramn Jimnez. Por ello, se ha llamado a este periodo Edad de
Plata de la literatura espaola (la Edad de Oro son los siglos XVI y XVII).
Forman el grupo: Pedro Salinas, Jorge Guilln, Federico Garca Lorca, Rafael Alberti,
Vicente Aleixandre, Luis Cernuda, Gerardo Diego, Dmaso Alonso, Emilio Prados y
Manuel Altolaguirre.
Entre sus principales rasgos o caractersticas comunes podemos citar las siguientes:
Colaboran en revistas que ellos mismos crean (Cruz y Raya, Caballo verde para la
poesa, Revista de Occidente)
Poesa pura.
Etapa final: cierre trgico, exilio de la mayora de los miembros del grupo.
Pxina 50 de 97
Autores destacados
Vicente Aleixandre. Toda su obra gira en torno al hombre, al que concibe como
un ser pesimista y angustiado. Esta visin hace que en su poesa se traten temas
como el amor, la vida, las pasiones, los sentimientos y la muerte. Sus libros de
poemas ms famosos son: La destruccin o el amor, Sombra del Paraso, Historia
del corazn.
Pxina 51 de 97
Entre sus obras dramticas (teatro) destacan Bodas de sangre, Yerma, La casa de
Bernarda Alba y El pblico.
Como muchos otros intelectuales, en 1936 es detenido en Granada por los falangistas
y fusilado por sus ideas liberales.
Actividad propuesta
Pxina 52 de 97
Tras la lectura, busque en el diccionario las palabras que no comprenda (por
ejemplo: fragua, polisn, nardo, lbrica, estao, yunque, zumaya).
La Guerra Civil supuso el fin de esa generacin, pero en el caso de ellas supuso
tambin su condena al olvido. Reconstituida la democracia, los nombres de sus
colegas fueron recuperados y ensalzados, mientras que los de ellas permanecieron
en silencio, perdiendo su lugar, de pleno derecho, dentro del relato oficial de la
generacin del 27 y por consiguiente en la historia.
Pxina 53 de 97
Se cuentan entre las mujeres que tuvieron ese enorme peso en la vanguardia artstica
de principios del siglo XX nombres como Maruja Mallo, pintora; Rosario de Velasco,
pintora; Marga Gil Rosset, escultora, ilustradora y poeta; Mara Zambrano, filsofa;
Mara Teresa Len, escritora; Josefina de la Torre, poeta; Rosa Chacel, escritora;
Ernestina de Champourcn, poeta; Concha Mndez, escritora; Margarita Manso,
pintora; o ngeles Santos, pintora y artista grfica.
Miguel Hernndez
Contexto histrico
La Guerra Civil sumi al pas en una grave depresin econmica, poltica y cultural,
de la que se fue recuperando con dificultad. Los aos comprendidos entre el final de
la guerra (1939) y la muerte de Franco (1975) constituyeron una etapa de bsqueda
en la que sucesivas generaciones de novelistas, poetas y dramaturgos configuraron
Pxina 54 de 97
un particular paisaje literario, caracterizado por la vacilacin entre el esteticismo y la
denuncia social.
Los poetas que por su ideologa poltica se ven obligados a exiliarse abordan temas
humanos y existenciales desde un sentimiento de nostalgia y lejana.
Poesa arraigada.
Afines a la dictadura.
Autores: Luis Rosales, Luis Felipe Vivanco, Leopoldo Panero, Dionisio Ridruejo
y Jos Garca Nieto.
Poesa desarraigada.
Contrarios a la dictadura.
Pxina 55 de 97
La poesa de los aos 50
Caractersticas
Gabriel Celaya. Poesa con un fuerte compromiso social. Obras: Las cartas boca
arriba (1951) y Cantos iberos (1955).
La Generacin del 50
Por las mismas fechas que publican las obras mencionadas los poetas sociales, inicia
su andadura una nueva promocin, la llamada generacin del 50. Poseen una
visin subjetiva de la realidad y la voz potica regresa al yo despus del predominio
anterior del nosotros.
Pxina 56 de 97
Caractersticas
Autores
Caractersticas
Experimentacin formal.
Autores: Pere Gimferrer (Arde el mar), Leopolo Mara Panero (As se fund
Carnaby Street), Manuel Vzquez Montalbn (Memoria y deseo), Jos Mara
lvarez, Flix de Aza.
Pxina 57 de 97
3.2.2 Narrativa de posguerra
Caractersticas
Las nuevas circunstancias polticas de dictadura que impona una fuerte censura
en los libros.
Realismo existencialista .
Novela social (1950-1962). Se aborda la realidad con afn crtico. Hay dos
tendencias:
Novela del exilio. Obras en las que destaca la trgica memoria de la guerra o la
amarga vivencia de la vida en el exilio. Hay una tendencia hacia el realismo y lo
social.
Pxina 58 de 97
La novela de los aos 40
Caractersticas:
Estilo. Se emplea un lenguaje funcional, con predominio del registro coloquial. Hay
una visin agria de la realidad.
Autores y obras
Carmen Laforet
La novela de los aos 50
Caractersticas
Pxina 59 de 97
Narrador: prcticamente no interviene en la narracin. Es como una cmara de
cine que solo narra lo que ve sin meterse en la mente del personaje ni adelantar
lo que va a pasar. Est tcnica se desarrollo en EEUU en los aos 30 y en Espaa
se conoce como Behaviorismo.
Autores y obras:
(1961).
Actividad propuesta
Doa Rosa madruga bastante, va todos los das a misa de siete. Doa Rosa duerme, en este tiempo, con
camisn de abrigo, un camisn de franela inventado por ella. Doa Rosa, de vuelta de la iglesia, se compra unos
churros, se mete en su Caf por la puerta del portal en su Caf que semeja un desierto cementerio, con las
sillas patas arriba, encima de las mesas, y la cafetera y el piano enfundados, se sirve una copa de ojn, y
desayuna.
Doa Rosa, mientras desayuna, piensa en lo inseguro de los tiempos; en la guerra que, Dios no lo haga!, van
perdiendo los alemanes; en los camareros, el encargado, el echador, los msicos, hasta el botones, tienen cada
Pxina 60 de 97
da ms exigencias, ms pretensiones, ms humos.
Doa Rosa, entre sorbo y sorbo de ojn, habla sola, en voz baja, un poco sin sentido y a la buena de Dios.
Pero quien manda aqu soy yo, mal que os pese! Si quiero me echo otra copa y no tengo que dar cuenta a
nadie. Y si me da la gana, tiro la botella contra un espejo. No lo hago porque no quiero.Y si quiero, echo el cierre
para siempre y aqu no se despacha un caf ni a Dios. Todo esto es mo, mi trabajo me cost levantarlo.
Doa Rosa, por la maana temprano, siente que el Caf es ms suyo que nunca. El Caf es como el gato, slo
que ms grande. Como el gato es mo, si me da la gana le doy morcilla o lo mato a palos.
******
Don Roberto Gonzlez ha de calcular que, desde su casa a la Diputacin, hay ms de media hora andando.
Don Roberto Gonzlez, salvo que est muy cansado, va siempre a pie a todas partes. Dando un paseto se
estiran las piernas y se ahorra, por lo menos, una veinte a diario, treinta y seis pesetas al mes, casi noventa
duros al ao.
Don Roberto Gonzlez desayuna una taza de malta con leche bien caliente y media barra de pan. La otra media
la lleva, con un poco de queso manchego, para tomrsela a media maana.
Don Roberto Gonzlez no se queja, los hay que estn peor. Despus de todo, tiene salud, que es lo principal.
******
El nio que canta flamenco duerme debajo de un puente, en el camino del cementerio. El nio que canta
flamenco vive con algo parecido a una familia gitana, con algo en lo que, cada uno de los miembros que la
forman, se las agencia como mejor puede, con una libertad y una autonoma absolutas.
El nio que canta flamenco se moja cuando llueve, se hiela si hace fro, se achicharra en el mes de agosto, mal
guarecido a la escasa sombra del puente: es la vieja ley del Dios del Sina.
El nio que canta flamenco tiene un pie algo torcido; rod por un desmonte, le doli mucho, anduvo cojeando
algn tiempo
Pxina 61 de 97
Caractersticas
Autores y obras
Miguel Delibes: Cinco horas con Mario (1966) y Los santos inocentes (1983).
Camilo Jos Cela: San Camilo 1936 (1969) y Oficio de tinieblas (1973).
Actividades propuestas
S22. La novela Tiempo de silencio (1962) de Luis Martn Santos, marc un cambio de
rumbo en la novela espaola posterior a la Guerra Civil. Con ella se inaugura el
periodo de renovacin tcnica que permiti a la narrativa nacional ponerse a la
altura de lo que se escriba fuera de nuestras fronteras.
All estaban las chabolas! Sobre un pequeo montculo en que conclua la carretera derruida, Amador se haba
alzado como muchos aos atrs Moiss sobre un monte ms alto y sealaba con ademn solemne y con el
estallido de sus belfos gloriosos el vallizuelo escondido entre dos montaas altivas, una de escombrera y cascote,
de ya vieja y expoliada basura ciudadana la otra (de la que la busca de los indgenas colindantes haba extrado
toda sustancia aprovechable valiosa o nutritiva) en el que florecan, pegados los unos a los otros, los soberbios
alczares de la miseria. La limitada llanura apareca completamente ocupada por aquellas onricas construcciones
confeccionadas con maderas de embalaje de naranjas y latas de leche condensada, con lminas metlicas
provenientes de envases de petrleo o de alquitrn, con onduladas uralitas recortadas irregularmente, con alguna
que otra teja dispareja, con palos torcidos llegados de bosques muy lejanos, con trozos de manta que utiliz en su
Pxina 62 de 97
da el ejrcito de ocupacin, con ciertas piedras granticas redondeadas en refuerzo de cimientos que un glaciar
cuaternario aport a las morrenas gastadas de la estepa, con ladrillos de gafa uno a uno robados en la obra y
trados en el bolsillo de la gabardina, con adobes en que la frgil paja hace al barro lo que lo que las barras del
hierro al cemento hidrulico, con trozos redondeados de vasijas rotas en litrgicas tabernas arruinadas, con
redondeles de mimbre que antes fueron sombreros, con cabeceras de cama estilo imperio de las que se han
desprendido ya en el Rastro los latones, con fragmentos de la barrera de una plaza de toros pintados todava de
herrumbre o de sangre, con latas amarillas escritas en negro del queso de la ayuda americana, con piel humana y
con sudor y lgrimas humanas congeladas.
La falta de autores de calidad por la muerte de los grandes renovadores del teatro
espaol, Federico Garca Lorca y Ramn del Valle-Incln, y el exilio de otros
como Rafael Alberti o Alejandro Casona.
La censura previa que se realiza en las obras dramticas y que prohiba contenidos
o la obra completa.
Corrientes teatrales
Pxina 63 de 97
Teatro de los aos 40
Las principales tendencias del teatro en estos aos son las siguientes:
Pxina 64 de 97
Drama social expresionista (consecuencia de la evolucin del anterior): emplea
un lenguaje deformante y grotesco propio del expresionismo.
Caractersticas
Teatro crtico con las condiciones sociales y polticas de la Espaa del momento.
Nueva concepcin del espacio escnico y la sala de butacas; todo queda integrado
dentro del espacio escnico.
Los temas centrales de estas obras van a ser la dictadura poltica, la injusticia y la
deshumanizacin.
Los grupos ms destacados son: El Joglars, Els Comediants, La Fura dels Baus.
Todos estos grupos tienen como caracterstica principal que hacen que el teatro salga
a la calle y que el espectador participe como un actor ms.
Pxina 65 de 97
3.3 La literatura desde 1975
En 1975, con la muerte de Franco, comienza una transicin hacia la democracia que
se consolida con la aprobacin de la actual Constitucin en diciembre de 1978. En
Espaa se establece un estado democrtico bajo la monarqua parlamentaria de Juan
Carlos I.
Caractersticas
Principales tendencias
Pxina 66 de 97
Los autores ms destacados son:
Neoerotismo
Lnea que siguen principalmente escritoras que transforman los tpicos masculinos de
poesa amorosa invirtiendo su punto de vista y destruyendo la imagen pasiva de la
mujer. Destaca Ana Rossetti (Devocionario). En sus composiciones aborda tambin
el tema de la homosexualidad contemplada desde el punto de vista femenino.
Poesa neosurrealista
Practican la escritura automtica. Destaca Blanca Andreu (De una nia de provincias
que se vino a vivir en un Chagall).
Actividad propuesta
S23. Escriba al menos una obra de cada uno de los siguientes poetas y encudrelos
en un movimiento o tendencia literaria:
Pxina 67 de 97
3.3.2 Narrativa desde 1975
Vuelta a la narracin tradicional, al estilo de los autores realistas del XIX o de los
escritores de la generacin del 98.
Los espacios oscilan entre lo conocido (la ciudad de provincias, el barrio, etc.) y lo
cosmopolita y extico.
Pxina 68 de 97
Tendencias de la novela a partir de 1975
En los ltimos aos son frecuentes las novelas histricas contextualizadas en pocas
cercanas, especialmente en la Guerra Civil:
Pxina 69 de 97
c) Novela de la reflexin ntima. Se vuelve a lo privado y al anlisis psicolgico de
los personajes. Autores: Francisco Umbral (Mortal y rosa), Juan Jos Mills (El
desorden de tu nombre).
e) Enfoque realista. Tras el furor del experimentalismo, algunos autores han vuelto a
recuperar para la novela el arte de narrar. Autores: Luis Mateo Dez y Luis Landero
(Juegos de la edad tarda).
g) Novelas que trata los problemas de la juventud urbana con una esttica muy
cercana a la contracultura. Destacan: Historias del Kronen, de Jos ngel Maas,
Ray Loriga con Hroes o Luca Etxebarra en Amor, curiosidad, prozac y dudas.
Novelistas destacados
Javier Maras. Las novelas y cuentos de este autor se distinguen por la presencia
de una serie de temas obsesivos, como el misterio de la identidad personal y la
reflexin sobre el tiempo. Obras: Todas las almas (1989), Corazn tan blanco
(1992) y Maana en la batalla piensa en m (1994), Negra espalda del tiempo
(1998), Tu rostro maana (2009), Los enamoramientos (2011), As empieza lo
malo (2014).
Pxina 70 de 97
Actividad propuesta
3.3.3 Teatro
El teatro de la democracia
Aparece un nuevo teatro que pretende atraer al espectador y provocar una reaccin
similar a la de la narrativa. Sin embargo, el teatro experiment en este tiempo una
crisis importante porque el pblico no asimila los cambios y abandona los teatros
rechazando esos montajes vanguardistas. Fueron necesarios muchos apoyos
econmicos institucionales para su supervivencia.
Caractersticas
Desaparicin de la censura.
Tendencias
Nuevo teatro: autores que llegan a los escenarios al acabar la dictadura y que
pretenden devolver al teatro su importancia social.
Pxina 71 de 97
El teatro de los aos 80
Caractersticas
Formacin multidisciplinar.
Autores
Muchos de los dramaturgos proceden del mbito teatral, por formacin o por
experiencia profesional.
Caractersticas
Esttica realista.
Primaca de la palabra.
Temtica universal.
Autores
Pxina 72 de 97
Actividad propuesta
Pxina 73 de 97
4. Literatura hispanoamericana del
siglo XX
El siglo XX es el gran siglo de la literatura hispanoamericana, en cuya evolucin
podemos distinguir las siguientes etapas, segn los gneros:
Poesa
Poetas destacados
Pxina 74 de 97
Actividad propuesta
S26. Lea el siguiente poema de Pablo Neruda del libro Veinte poemas de amor y una
cancin desesperada.
CANCIN 20
Mida las slabas de los versos. Cuntas tiene? Cmo se llaman estos versos?
Qu conocemos de la amada?
Pxina 75 de 97
Narrativa
En la dcada de 1940 surge una tendencia que combina el realismo con lo fantstico
que se denominar realismo mgico. Entre sus caractersticas citaremos las
siguientes:
Principales autores
Pxina 76 de 97
Actividad propuesta
S27. Lea el siguiente cuento de Jorge Luis Borges Historia de los dos que soaron.
Cuentan hombres dignos de fe que hubo en El Cairo un hombre poseedor de riquezas, pero tan magnnimo y
liberal que todas las perdi menos la casa de su padre, y que se vio forzado a trabajar para ganarse el pan.
Trabaj tanto que el sueo lo rindi una noche debajo de una higuera de su jardn y vio en el sueo un hombre
empapado que se sac de la boca una moneda de oro y le dijo: "Tu fortuna est en Persia, en Isfajn; vete a
buscarla". A la madrugada siguiente se despert y emprendi el largo viaje y afront los peligros del desierto, de
las naves, de los piratas, de los idlatras, de los ros, de las fieras y de los hombres.
Lleg al fin a Isfajn, pero en el recinto de esa ciudad lo sorprendi la noche y se tendi a dormir en el patio de
una mezquita. Haba, junto a la mezquita, una casa y por decreto de Al Todopoderoso, una pandilla de ladrones
atraves la mezquita y se meti en la casa, y las personas que dorman se despertaron con el estruendo de los
ladrones y pidieron socorro. Los vecinos tambin gritaron, hasta que el capitn de los serenos de aquel distrito
acudi con sus hombres y los bandoleros huyeron por la azotea.
El capitn hizo registrar la mezquita y en ella dieron con el hombre de El Cairo y le menudearon tales azotes con
varas de bamb que estuvo cerca de la muerte. A los dos das recobr el sentido en la crcel. El capitn lo mand
buscar y le dijo: "Quin eres y cul es tu patria?" El otro declar: "Soy de la ciudad famosa de El Cairo y mi
nombre es Mohamed El Magreb". El Capitn le pregunt: "Qu te trajo a Persia?" El otro opt por la verdad y le
dijo: "Un hombre me orden en un sueo que viniera a Isfajn, porque ah estaba mi fortuna. Ya estoy en Isfajn y
veo que esa fortuna que prometi deben ser los azotes que tan generosamente me diste".
Ante semejantes palabras, el capitn se ri hasta descubrir las muelas del juicio y acab por decrile: "Hombre
desatinado y crdulo, tres veces he soado con una casa en la ciudad de El Cairo, en cuyo fondo hay un jardn, y
en el jardn un reloj de sol y despus del reloj de sol una higuera y luego de la higuera una fuente, y bajo la fuente
un tesoro. No he dado el menor crdito a esa mentira. T, sin embargo, engendro de mula con un demonio, has
ido errando de ciudad en ciudad, bajo la sola fe de tu sueo. Que no te vuelva a ver en Isfajn. Toma estas
monedas y vete."
El hombre las tom y regres a su patria. Debajo de la fuente de su jardn (que era la del sueo del capitn)
desenterr el tesoro. As Al le dio bendicin y lo recompens.
Este cuento es una reescritura de la noche 351 de Las mil y una noches,
recopilacin de cuentos del Oriente medieval narrados por Sherezade.
Recuerda qu autor de la literatura gallega recre otro personaje de Las mil y
una noches en una de sus obras?
En el texto se dice: trabaj tanto que el sueo lo rindi debajo de una higuera
de su jardn y vio en el sueo a un desconocido que le dijo: Tu fortuna est en
Persia, en Isfajn; vete a buscarla. La palabra sueo aparece dos veces,
tiene el mismo significado en los dos casos? Explica la diferencia.
Pxina 77 de 97
La dcada de los sesenta es una etapa de mximo esplendor en la novela
hispanoamericana. Los autores desarrollan el realismo mgico pero insisten en la
experimentacin tcnica y en la elaboracin del lenguaje.
Caractersticas
Tcnicas narrativas:
Principales autores
Pxina 78 de 97
Gabriel Garca Mrquez (1928-2014): premio Nobel de Literatura en 1982. Su
obra ms importante es Cien aos de soledad, mxima expresin del realismo
mgico y su obra ms representativa. Otros ttulos significativos son Crnica de
una muerte anunciada, El amor en tiempos de clera, Doce cuentos peregrinos,
Noticia de un secuestro y Vivir para contarla (memorias).
Mario Vargas Llosa (1936): premio Nobel de Literatura en 2010. El tema de sus
narraciones es la realidad y se introduce en mundos mticos sacados de su propia
vida y del Per. Emplea una tcnica muy compleja, aunque ordenada y clara,
confusin de tiempos narrativos, barroquismo estructural, mezcla de acciones,
innovaciones lxica. Obras: La ciudad y los perros, La casa verde, Conversacin
en la Catedral o La fiesta del Chivo.
Pxina 79 de 97
Actividad propuesta
S28. Lea el siguiente fragmento de Cien aos de soledad de Gabriel Garca Mrquez
y responda a las cuestiones.
...A pesar de que el coronel Aureliano Buenda segua creyendo y repitiendo que Remedios, la bella, era en
realidad el ser ms lcido que haba conocido jams, y que lo demostraba a cada momento con su asombrosa
habilidad para burlarse de todos, la abandonaron a la buena de Dios. Remedios, la bella, se qued vagando por
el desierto de la soledad, sin cruces a cuestas, madurndose en sus sueos sin pesadillas, en sus baos
interminables, en sus comidas sin horarios, en sus hondos y prolongados silencios sin recuerdos, hasta una tarde
de marzo en que Fernanda quiso doblar en el jardn sus sbanas de bramante, y pidi ayuda a las mujeres de la
casa. Apenas haban empezado, cuando Amaranta advirti que Remedios, la bella, estaba transparentada por
una palidez intensa.
Acab de decirlo, cuando Fernanda sinti que un delicado viento de luz le arranc las sbanas de las manos y
las despleg en toda su amplitud. Amaranta sinti un temblor misterioso en los encajes de sus pollerinas y trat
de agarrarse de la sbana para no caer, en el instante en que Remedios, la bella, empezaba a elevarse. rsula,
ya casi ciega, fue la nica que tuvo serenidad para identificar la naturaleza de aquel viento irreparable, y dej las
sbanas a merced de la luz, viendo a Remedios, la bella, que le deca adis con la mano, entre el deslumbrante
aleteo de las sbanas que suban con ella, que abandonaban con ella el aire de los escarabajos y las dalias, y
pasaban con ella a travs del aire donde terminaban las cuatro de la tarde, y se perdieron con ella para siempre
en los altos aires donde no podan alcanzarla ni los ms altos pjaros de la memoria...
Pxina 80 de 97
5. Solucionario
5.1 Solucins das actividades en lingua galega
Ns foi unha revista publicada en galego entre 1920 e 1936 con contidos literarios, lingsticos, artsticos e de
pensamento poltico. Ns foi impulsada e dirixida por Vicente Risco que procurou darlle unha dimensin europea.
O primeiro nmero apareceu o 30 de outubro de 1920 en Ourense e nese lugar publicaranse os primeiros 15,
antes de pasar a ter a administracin na Corua e Santiago, na sede da editorial Ns. O enderezo mantvose
sempre no domicilio de Vicente Risco.
A revista estivo vinculada ao pensamento nacionalista, pretenda normalizar o uso do idioma e elevalo dos usos
orais alta cultura.
Mesmo a publicidade era maioritariamente en galego. Pretendeuse tamn que o seu deseo grfico axudase a
conseguir unha esttica galega, para o que Risco designou a Castelao como responsable artstico.
Resumo: o relato trata dun fillo e unha nai que van buscar ao seu pai que chega das Amricas. O rapaz
coece ao pai por un retrato que ten del antes de que marchara; agora bscao en todos os que chegan e
cstalle recoecelo. Pouco ten que ver aquel home que marchou co que regresa.
Tema: o tema principal a emigracin pero na sa parte negativa, a que fai volver ao pai a Galicia sen
ningn dieiro. Pero aparecen outros temas como a ilusin dun rapaz, a separacin pai-fillo, a emigracin
positiva e a negativa reflectida nos "americanos", o amor da muller, a penuria do ser humano.
Espazo: poderiamos diferenciar un espazo explcito que fai referencia ao camio do rapaz e a nai (casa-
peirao) e outro espazo que ten que ver co tema, a emigracin, que a viaxe que fai o pai (AmricaGalicia).
Tempo: o tempo da narracin est en pasado; predomina o pretrito imperfecto ("estaba, batalle,
esculcaba...). O tempo da historia poderiamolo encadrar nos comezos de sculo XX, onde a emigracin
estaba a ser unhas das principais causas do abandono de Galicia. O desenvolvemento da accin moi
breve: da casa ao peirao e a espera na que chega o pai.
Conclusin: cunhas poucas pinceladas, Castelao dnos a coecer o drama dunha poca e a psicoloxa dos
personaxes. O relato lvanos unha Galicia de hai un sculo, pero con parecidos problemas aos de hoxe:
A emigracin, anda que hoxe sexa a outros pases ou cidades espaolas, para buscar traballo.
unha reflexin sobre a vida, como fai no resto dos relatos deste libro e que tamn aparece reflectida nas sas
pinturas.
Pxina 81 de 97
S3. Lea o poema de Celso Emilio Ferreiro e responda as cuestins:
O poema forma parte do libro Longa noite de pedra. Foi publicado por primeira vez no ano 1962.
Tivo un forte impacto social, foi obxecto de sucesivas reimpresins e varios dos poemas do libro foron
musicados e cantados, o que lles permitiu chegar a un pblico moi amplo. O ttulo do libro converteuse en
metfora para referirse ditadura.
Os temas do libro amosan unha constante preocupacin polo home e son un decidido canto liberdade e
fraternidade.
O poema que comentamos representativo desta temtica, xa que supn un posicionamento a favor dos
oprimidos.
Este poema ten unha estreita relacin coas circunstancias sociais e polticas polas que atravesaba Galicia
no momento histrico no que foi escrito.
A outra razn que comenta o poeta que lle produce tristeza ver aos que el chama mequetrefes sen
races que renegan da fala nai, da fala do pobo. Unha nova razn que expn o poeta que quere estar do
lado dos seus, dos homes bos que sofren. c) Na secuencia sofren longo unha historia contada noutra
lingua estase referindo clase humilde que ao longo da historia sempre foi asoballada, e mesmo esa
historia contada nunha lingua que non a sa propia.
O poeta di que non fala para os soberbios, os runs, os poderosos, os finchados, os estpidos, os valeiros.
Di que fala para os que aturan inxustizas, os que san e choran, para aqueles que sofren neste mundo.
Galicia, o pobo galego humilde, a destinataria dos seus versos porque sofre e obxecto de inxustizas.
Tema do poema: (Resposta libre) O poeta explica nestes versos as razns polas que se expresa en galego e
di que o fai porque quere e porque a fala dos destinatarios dos seus poemas: os traballadores e as clases
humildes de Galicia que sofren e padecen inxustizas.
Trazos fsicos: alto, apeitado, ten a perna dereita un chisco mis curta que a esquerda, ten barba branca
moi mesta e sin partir, mui encellado e ten grandes ollos mouros.
Trazos xestuais: ten andar de moita gravidade, sentado, non est nunca quedo, e todo mecer o cu no
asento, e pr o polgar dereito no nariz e aspirar cheiros
Trazos da personalidade: Ten un falar moi speto, e vai dicindo moi seguido e rpido, e prase e mete un
silencio que pode ser dun cuarto de hora.
Trazos de comportamento.: marieiro e non por iso deixa de ser labrego; rguese cedo.
O Simbad de As mil e unha noites o arquetipo de nufrago. retratado coma un home rico que conta a
historia das sas sete viaxes infortunadas a un pobre mozo tamn chamado Simbad; en cada historia loita
con dificultades aparentemente insuperables; finalmente s busca a riqueza e un camio para voltar a casa.
O Sinbad de Cunqueiro un vello mario xubilado que soa con volver aos mares da sa xuventude e que
lembra e inventa para os sus amigos no que neles haba; ata que un da sente o degoiro de verificar os seus
soos e vai buscar unha nave para volver embarcar nela. Entn descobre que houbo esa nave, pero que
partiu sen el, e rmpeselle o corazn.
Pxina 82 de 97
S5. Lea o relato O Suso de Xos Lus Mndez Ferrn:
O tema do relato xira arredor da morte, e o medo o leit-motiv que est presente ao longo de todo o texto.
Os personaxes do conto son dous, o Suso, no que se centra o relato, e o que o conta, Manolito. A voz do
grupo de amigos aparece ao final, coma un coro coa funcin de pechar a historia cun final sorprendente que
se relaciona co comezo.
O personaxe principal, o Suso, aparece caracterizado directamente polo narrador: tia a cara morena e
fina, os ollos escuros de animal de baixoterra e a voz de corneta. A descricin que fai Manolito del non
concorda coa sa actuacin. O mesmo Manolito estrase da sa inseguridade. A ltima vez que o ve anda
est alto e lonxe, logo aparecer morto e cado. Manolito o personaxe que conta o suceso, coma se se
tratase dunha aventura: ten que pasar unha proba ir de noite ao ro e atoparse coa morte, o que lle
causar unha serie de sufrimentos que van producir nel unha transformacin.
O espazo e o tempo da historia onde se desenvolven os feitos estn claramente delimitados: o espazo
referencial a casa, as aforas da cidade de Ourense beira do Barbaa e a casa de novo.
O relato est narrado en primeira persoa, e todo o que se narra est baixo o punto de vista de Manolito, que
infle directamente na descricin do Suso, do espazo e do ambiente fantasmagrico. Anda que os sucesos
parecen lineais, estn contados a partir das lembranzas (Agora que recordo...), pero estes feitos,
axudados pola tcnica do monlogo, parecen presentes. Esta caracterstica imprmelle historia ritmo
narrativo que nada mis se para con pequenas pausas descritivas, porque o pouco dilogo que hai
reproduce fielmente o tempo de conversa.
S6. Lea o relato Coma lobos pertencente ao libro Vento ferido de Carlos Casares.
Vento ferido foi publicado durante o franquismo, en marzo de 1967, en Vigo, pola Editorial Galaxia.
un libro de relatos que expn a traxedia que foi a Guerra civil espaola e a sa posterior represin.
A obra pdese adscribir Nova Narrativa Galega pola ruptura da secuencia temporal, a variedade de
enfoques narrativos e a presenza reiterada do monlogo.
Son doce relatos curtos ambientados nos anos cincuenta e sesenta do sculo XX. Os relatos estn bastante
afastados uns dos outros en canto temtica, pero entre eles hai un leitmotiv, o duro tempo da posguerra, a
tristura, a soidade, a frustracin, a angustia, a dor e a violencia, que fai que entre todos eles haxa cohesin.
O narrador dirxese ao irmn do Roxo, Eduardo, para evitar que vaia xunto a Garda Civil preguntar polo seu
irmn, que apareceu morto cun tiro na cabeza.
Os personaxes que interveen neste dilogo son a Ama Modesta e outras tres mulleres.
A escena sitase na sala dun pazo ao amencer.
As anotacins do autor achegan informacin sobre a sala na que se desenvolve a escena, sobre o aspecto
das mulleres que interveen nela e as actividades que estn realizando mentres dialogan.
Estas mulleres estn falando da guerra, da situacin pola que tiveron que fuxir das sas casas.
Pxina 83 de 97
Estructura do dilogo teatral:
Apertura: as anotacins do autor e a primeira intervencin das tres mulleres. Sitasenos na escena e nas
circunstancias dos personaxes.
Desenvolvemento: a travs do que falan as mulleres entre si e coa Ama Modesta infrmasenos mis das
circunstancias que estn vivindo estes personaxes, as razns polas que estn nese pazo e o que se propoen
facer de inmediato.
Clausura: intervencin final das tres mulleres. a despedida.
S8. Cite o nome dalgn dos exiliados e explique as iniciativas levadas a cabo dende
o extranxeiro na defensa da lingua galega.
Lus Seoane, Arturo Cuadrado, Lorenzo Varela, Eduardo Blanco Amor, Emilio Pita, Rafael Dieste, Ramn
de Valenzuela.
As iniciaticas levadas a cabo polos exiliados son as seguintes:
a) Edicin de revistas culturais galegas como Correo literario, Vieiros, Saudade, Loita, Galicia, Galicia
Emigrante.
b) Consolidacin dun teatro galego como o posto en marcha pola compaa de Maruxa Villanueva.
c) Creacin de editoriais como Citania, Nova e Botella al Mar.
d) Creacin de coleccins poticas como Dorna e Hrreo.
e) Difusin dun programa cultural galego a travs da BBC.
As voces pertencen a un grupo de mulleres: Non sei quen as mete nistas barafustadas que non son pra
ns as mulleres.
unha muller valente, que se implica na loita obreira enfrontndose opinin das persoas que pensan que
iso non propio de mulleres. Ela sntese igual aos homes e defende coas sas accins o seu dereito a ser
igual e participar na poltica.
A accin desenvlvese a principios do sculo XX, tempo de loita dos labregos, das mulleres e dos obreiros
polos seus dereitos.
Naquela altura non se lles recoecan s persoas dereitos bsicos, como pertencer a un sindicato, e o feito de
participar nun mitin poda supor a cadea ou mesmo recibir un disparo das forzas da orde.
O poema pertence a Miguel Anxo Fernn Vello, poeta da dcada dos anos 80.
Os poetas nesta etapa abandonan a poesa comprometida coa sociedade ou socialrealista, en que a loita
social polas liberdades e a democracia eran temas frecuentes. Agora o poeta faise egosta, regresa a si
mesmo, esquece as responsabilidades cos demais, preocpase pola forma, pola esttica, ante todo un
artista.
Os temas mis frecuentes son o amor visto dun modo moi libre, sensual e ertico; o amor exprsase cunha
Pxina 84 de 97
linguaxe nova, mis directa e atrevida. Crase unha esttica do amor que cualificada como exclusivamente
galega, sobre todo da man do poeta Fernn-Vello.
A poesa dos 80 unha poesa basicamente lrica, moitas veces mis preocupada pola forma que polo
fondo, esttica e experimental, sobre todo na linguaxe. Formalmente non se poen lmites e podemos
encontrar perfectos sonetos, versculos breves ao lado de longos versos ou poemas en prosa; case sempre
prefiren o versolibrismo. Os poemas son moi traballados, buscan a perfeccin formal e non preocupa tanto a
claridade nos contidos.
Polo coidado da linguaxe, a perfeccin formal e polo tema intimista: a seardade ou soidade.
Proxeccin sentimental sobre unha paisaxe de chuvia, a soidade pual de tristeza, a choiva personificada
devora metafrica e hiperbolicamente os horizontes; a tarde, que vai rematando no escurecer, , nunha
prodixiosa imaxe, unha tea que se esfiaa coa chuvia. Personificacin de moitos elementos como o sol, a
auga, o silencio etc.
Ramn Cabanillas: Vento mareiro, Da terra asoballada, Na noite estrelecida. Poeta das Irmandades de
Fala.
Fermn Bouza Brey: Nao senlleira. Neotrobadorismo.
lvaro Cunqueiro: Cantiga nova que se chama Riveira, Dona do corpo delgado. Neotrobadorismo.
Manuel Antonio: De catro a catro. Creacionismo.
Celso Emilio Ferreiro: Longa noite de pedra. Xeracin do 36.
Aquilino Iglesia Alvario: Cmaros verdes. Xeracin do 36.
Luz Pozo Garza: O paxaro na boca, Verbas derradeiras. Promocin de Enlace.
Antn Tovar: Arredores, O vento no teu colo, Calados esconxuros. Promocin de Enlace.
Uxio Novoneyra: Os Eidos, Muller para lonxe. Poeta das Festas Minervais.
Manuel Mara: Muieiro de brtemas. Terra Ch, Mar maior. Poeta das Festas Minervais (Escola da Tebra).
Xos Lus Mndez Ferrn: Voce na nboa, Con plvora e magnolias. Poetas das Fetas Minervais.
Lus Seoane: Fardel del eisiliado, As cicatrices. Poesia do exilio.
Lorenzo Varela: Lonxe. Poesa do exilio.
Xavier Seoane: Iniciacin e regreso, O canto da terra. Poesa da dcada dos 80.
Miguel Anxo Fernn-Vello: Do desexo en corpo e sombra, Memorial de brancura. Poesa da dcada dos 80.
Pilar Pallars: Entre lusco e fusco. Poesa da dcada dos 80.
Claudio Rodrguez Fer: Vulva. Poesa da dcada dos 80.
Lois Pereiro: Poesa ltima de amor e enfermidade. Poesa da dcada dos 80.
Yolanda Castao: Elevar as plpebras. Poesa da dcada dos 90.
Olga Novo: Ns nus. Poesa da dcada dos 90.
Mara do Cebreiro: Ns, as inadaptadas, Deserto. Tendencias actuais da lrica.
Pxina 85 de 97
S13. Imos comentar un conto de Suso de Toro pertencente ao libro Tic-Tac.
O ttulo do fragmento Memoria, e todo o relato est centrado na figura do personaxe protagonista que
vai lembrando a sa vida en diferentes etapas dende a sa vellez.
No relato aparecen Roxelio, o protagonista; a sa nai; Charo, a rapaza con quen casa e seica envellecen
xuntos, os amigos da infancia Fito e Mocos e dise tamn que tivo un fillo.
Evoca cando era un rapaz, un permiso da mili, de neno cos amigos. Todo contado dende un presente no
que xa vello e a sa muller, Charo, est na cama coa cadeira rota.
Ao comezo da narracin el est no cuarto da casa da sa nai, despois na cocia da sa casa, a seguinte
lembranza sitase na cocia da casa da infancia, a seguinte nas escaleiras da sa casa e a ltima no portal
e na ra.
O tempo narrativo desta secuencia de moitos anos. Poden ser setenta ou mis. Practicamente toda a
vida de Roxelio.
Os libros arden mal, pero arden: con este auto de fe da Falanxe en pleno agosto do 36, produciuse unha
queima cruel e desapiadada, queimronse as races do pensamento e da formacin futura. O expolio das
bibliotecas pblicas, dos ateneos culturais e das coleccins privadas como a de Casares Quiroga, na ra
de Panadeiras- constite a grande metfora que a espia dorsal de Os libros arden mal, a queima do
futuro e das posibilidades dos novos, a desaparicin de toda referencia para o pensamento, a formacin e
promocin das vindeiras xeracins tras da posguerra, cadas na involucin e o retroceso cara ao que cada
guerra nos leva ou nos devolve, no banzo primeiro da inxustiza e da incerteza que veen da ignorancia
forzada.
Santiago Casares foi un poltico e avogado corus; nomeado ministro da Maria coa chegada da
Repblica en 1931, no goberno provisional, e mis tarde ministro de Gobernacin. Elixido deputado polas
Cortes Constituntes, seguiu sendo ministro de Gobernacin durante o goberno socialista-republicano
presidido por Manuel Azaa. Tras as eleccins de 1936 nomeado ministro de Obras Pblicas e, despois
de que Azaa accedese presidencia, converteuse en presidente do Goberno e ministro da Guerra.
No captulo 6 da primeira parte de O Quixote, cando Alonso Quijano regresa mallado da sa primeira sada,
a ama e a sobria piden ao barbeiro e ao cura que queimen os libros da biblioteca, aos que acusan de terlle
secado o cerebro ao fidalgo. O cura e o barbeiro soben biblioteca e comezan a elixir os libros que irn
fogueira, dos que se salvan poucos: Amads de Gaula, Tirant Lo Blanc, A Galatea, do propio Cervantes, e
pouco mis. Cando terminan, selan a estancia e, ao despertar don Quixote, cntanlle que a biblioteca
desapareceu polo feitizo dun mago.
Manuel Rivas (A Corua, 1957), escritor e xornalista. A sa obra, escrita en galego, est traducida a mis
de vinte idiomas e publicada polas mis prestixiosas editoras literarias do mundo. Como narrador ten
publicado: Todo ben (1985), Un milln de vacas (1989), Os comedores de patacas (1991), En salvaxe
compaa (1994), Que me queres, amor? (1996), O lapis do carpinteiro (1998), Ela, maldita alma (1999), A
man dos paos (2000), As chamadas perdidas (2002), Madonna e outros contos de inverno (2015), Os
libros arden mal (2006), Todo silencio (2010), As voces baixas (2012) e O ltimo da de Terranova (2015).
Reuniu todos os seus contos no volume O mis estrao (2011). Tamn autor dunha extensa obra
xornalstica e potica en lingua galega. Para o pblico infantil ten publicados os contos O sombreiro
Chichiriteiro (2009), O raposo e a mestra (2013) e Bala Perdida (1997, Xerais, 2016). En 2015 publicou o
poemario A boca da terra.
Pxina 86 de 97
S15. Relacione as seguintes obras cos seus autores:
S17. Realice o seguinte test de cultura literaria galega neste enderezo web:
Pxina 87 de 97
5.2 Soluciones a las actividades en lengua espaola
S18. Ramn del Valle-Incln inaugura con Luces de bohemia el esperpento, gnero
literario que se caracteriza por la presentacin de una realidad deformada y
grotesca. Lea el siguiente fragmento de la obra:
En realidad, la cueva es una librera. Al presentarla como tal, el autor indica cmo es esta: lgubre, oscura,
sofocante. Su descripcin le sirve tambin para aproximar al lector a la categora moral de quien desarrolla
sus actividades en ese espacio.
Zaratustra se animaliza al ser igualado con los animales, con los que hace tertulia, y al describirlo como
abichado y giboso en el aspecto fsico; con bufanda de verde serpiente en cuanto a su vestuario, y, al decir
que guarda la tienda, tambin en relacin con sus acciones
En la escena se humanizan los animales al sealarse que hacen tertulia con el librero y permitirles tomar la
palabra en el dilogo, que mezcla la opinin de Zaratustra con la conversacin de estos
Unamuno es uno de los escritores ms importantes del grupo llamado la "generacin del 98," preocupados
por el futuro de Espaa ante el mundo moderno. El ao 1898 fue en el que Espaa perdi sus ltimas
colonias ultramarinas, hecho que provoc un examen de la situacin histrica del pas. Los escritores
identificados con la generacin del 98 abogaban por una "europeizacin" de Espaa. Para Unamuno esa
europeizacin deba abarcar tambin una "espaolizacin" de lo europeo.
El narrador del fragmento de Niebla es el propio autor, que se presenta, adems,como un personaje de la
propia novela. Narra en tercera persona y conoce todo cuanto hace y piensa el personaje de Augusto, puesto
que es creacin suya.
Vocabulario
Fragua: fogn o lugar donde se hace fuego y se calientan los metales para forjarlos.
Polisn: prenda que llevaban las mujeres bajo la falda para abultarla por detrs.
Nardos: planta de flores blancas muy olorosas, reunidas en espigas, que se cultiva en los jardines y se
emplea en perfumera.
Lbrica: propenso a la lujuria o que la provoca.
Yunque: instrumento de hierro acerado, que sirve para trabajar los metales.
Pxina 88 de 97
Zumaya: nombre que recibe en Andaluca el chotacabras, pjaro de mal agero, segn la tradicin. Ave
rapaz nocturna de pequeo tamao, parecida al mochuelo.
La sangre: representa la vida, por ello, la sangre derramada es la muerte. Simboliza tambin lo fecundo,
lo sexual.
El caballo (y su jinete): est muy presente en toda su obra portando siempre valores de muerte, aunque
tambin representa la vida y el erotismo masculinos.
Las hierbas: su valor dominante, aunque no nico, es el de ser smbolos de la muerte.
Los metales: tambin su valor dominante es la muerte. Los metales aparecen bajo la forma de armas
blancas, que conllevan siempre tragedia.
Adems de la luna, que ya hemos visto que para Lorca es smbolo de la muerte y aparece en el ttulo
del propio poema, es determinante de que algo malo va a suceder el canto de la zumaya, (vv. 29-30),
animal que presagia el mal agero.
Como indica su propio nombre, el Romance de la luna, luna es un romance, poema compuesto por
una serie indefinida de versos octoslabos con rima asonante en los pares y donde los impares quedan
sueltos. Es un poema de carcter narrativo.
En el texto se nos ofrecen tres fargmentos de la rutinaria vida cotidiana de tres personajes de la obra cuyas
existencias son montonas, pero con grandes diferencias econmicas entre s. Doa Rosa posee un
floreciente negocio, pertenece a la clase acomodada. Don Roberto se sita en la clase media baja, pues
vive a base de ahorro y privaciones. El nio que canta flamenco est en la marginacin absoluta, lo que se
conoce como lumpemproletariado.
Ms humos, echo el cierre No se despacha caf ni a Dios, le doy morcilla o lo mato a
palos. A travs de estas expresiones coloquiales se manifiesta el talante violento de la duea del caf.
Cada personaje ocupa una especie de celdilla en el gran panal que es la novela. La repeticin del nombre
de cada uno sirve para reforzar la presencia de cada personaje en su celda tipogrfica a la par que subraya
lo repetitivo de sus vidas.
Pxina 89 de 97
S22. La novela Tiempo de silencio (1962) de Luis Martn Santos, marc un cambio de
rumbo en la novela espaola posterior a la Guerra Civil. Con ella se inaugura el
periodo de renovacin tcnica que permiti a la narrativa nacional ponerse a la
altura de lo que se escriba fuera de nuestras fronteras.
Vocabulario
Solemne: celebrado o hecho pblicamente con pompa o ceremonias extraordinarias.
Belfo: cada uno de los dos labios del hombre, especialmente el inferior, cuando son muy abultados.
Expoliar: despojar algo o a alguien con violencia.
Colindante: limtrofe.
Onrico: relativo al sueo.
Morrena: montn de piedras y barro acumuladas po un glaciar.
Liturgia: ritual de ceremonias o actos solemnes no religiosos.
Herrumbre: xido del hierro.
El texto es fundamentalmente descriptivo: All estaban las chabolas! Sobre un pequeo montculo; La
limitada llanura apareca completamente ocupada por aquellas onricas construcciones confeccionadas
con; no obstante entre la descripcin de los materiales con los que se han fabricado las chabolas se
descubren fugaces apuntes narrativos: ladrillos de gafa uno a uno robados en la obra y trados en el
bolsillo de la gabardina o con trozos redondeados de vasijas rotas en litrgicas tabernas arruinadas; as
como la alusin inicial a lo que hace Amador: Amador se haba alzado como muchos aos atrs Moiss
sobre un monte ms alto y sealaba con ademn solemne.
Amador es equiparado a Moiss, y las chabolas a la tierra prometida; se habla de el estallido de sus
belfos gloriosos; se llama a las chabolas soberbios alczares de la miseria.
Con trozos de manta que utiliz en su da el ejrcito de ocupacin se refiere probablemente al ejrcito
francs durante la Guerra de la Independencia; con latas amarillas escritas en negro del queso de la ayuda
americana alude a la ayuda que los Estados Unidos de Amrica del Norte prestaron a Espaa para su
reconstruccin tras la Segunda Guerra Mundial.
S23. Escriba al menos una obra de cada uno de los siguientes poetas y encudrelos
en un movimiento o tendencia literaria:
Pxina 90 de 97
ngel Gonzlez: Palabra sobre palabra. Generacin del 50.
Jaime Gil de Biedma: Las personas del verbo. Generacin del 50.
Claudio Rodrguez: El don de la ebriedad. Generacin del 50.
Jos ndgel Valente: A modo de esperanza. Generacin del 50.
Pere Gimferrer: Arde el mar. Aos 70.
Luis Garca Montero: Completamente viernes, Vista cansada. Poesa posterior a 1975.
Felipe Benitez Reyes: Pruebas de autor, Escaparate de venenos. Poesa posterior a 1975.
Banca Andreu: De una nia de provincias que se vino a vivir en un Chagall. Poesa posterior a 1975.
Ana Rosetti: Devocionario. Poesa posterior a 1975.
Pxina 91 de 97
Fernando Arrabal: El cementerio de automviles; Pic-nic .
Antonio Gala: Anillos para una dama .
Fernando Fernn Gmez: Las bicicletas son para el verano .
Jose Luis Alonso de Santos: Bajarse al moro
Adolfo Marsillach: Yo me bajo en la prxima, y usted?
Paloma Pedrero: El color de agosto.
Jordi Galcern: El mtodo Grnholm.
Este poema muestra el dolor por la prdida de la amada y la melancola que se siente al evocarla.
Los versos tienen 14 slabas cada uno. Este tipo de versos se llaman alejandrinos.
Hay una personificacin: atribucin de caractersticas y cualidades propias de los seres animados a seres
inanimados.
Habla de su voz, su cuerpo claro, sus ojos infinitos. Parece definirla por su voz y por su mirada sobre todo.
Desconocemos otros rasgos fsicos (salvo la blancura de la piel).
Su nombre era Neftal Ricardo Reyes.
Respuesta libre. Creacin.
S27. Lea el siguiente cuento de Jorge Luis Borges Historia de los dos que soaron:
El cuento de Borges est incluido en libro Historia universal de la infamia y est recogido en el apartado
denominado Etctera, en el que Borges reescribe fragmentos de obras de la literatura universal.
lvaro Cunquerio, que escribi Se o vello Simbad volvese s illas, cuyo protagonista debe su nombre al
famoso personaje de Las mil y una noches, Simbad el marino.
El sueo del primer ejemplo tiene que ver con acto fisiolgico de dormir, mientras que el significado en el
segundo caso alude al acto de representarse en la fantasa de alguien, mientras duerme, sucesos o
imgenes.
Respuesta libre.
S28. Lea el siguiente fragmento de Cien aos de soledad de Gabriel Garca Mrquez
y responda a las cuestiones:
El fragmento cuenta la desaparicin de Remedios, la bella, personaje que debe su belleza fsica a la belleza
de su alma y que es descrita en la novela como un ser que no era de este mundo. Mientras Remedios le
ayuda a Fernanda a doblar una sbana, Fernanda nota que est plida y le pregunta si se siente bien.
Remedios le contesta que nunca se haba sentido mejor y de repente comienza a levitar con la sbana y se
despide de Fernanda con la mano mientras se eleva. No se puede decir que Remedios la bella muera, porque
en ningn momento se menciona la palabra muerte. Lo que ocurre es que asciende a los cielos, como el
ngel que siempre fue, demostrando una vez ms que no era de este mundo:
El realismo mgico es una corriente literaria de mediados del siglo XX que se caracteriza por la narracin de
hechos inslitos, fantsticos e irracionales en un contexto realista. El concepto de realismo mgico surge en
Pxina 92 de 97
el mundo de las vanguardias de Europa en los aos veinte; ms adelante fue incorporado en Amrica por
algunos novelistas destacados como el cubano Alejo Carpentier, entre otros.
El fragmento seleccionado es, todo l, un ejemplo de realismo mgico; la manera en que se cuenta la muerte
de la protagonista pone de manifiesto que el mundo creado en la novela se constituye con base en una doble
realidad, donde existe lo real y lo irreal, lo que conlleva una realidad mgica.
Otros elementos del realismo mgico presentes en la novela :
La aparicin de muertos,
La larga vida de rsula y los augurios de su muerte. Muere con ms de 100 aos y antes de fallecer, apa-
rece una fila de luminosos discos anaranjados por el cielo, las rosas huelen a quenopodio y los garbanzos
se caen al suelo en forma de estrella de mar.
El diluvio que dur ms de cuatro aos.
Pxina 93 de 97
6. Bibliografa e recursos
Bibliografa
L. BERNRDEZ, Carlos et al. Literatura galega. Sculo XX. Vigo, A Nosa Terra,
2001.
Historia y crtica de la Literatura Espaola, dirigida por F. RICO. Tomos 6-7 (y sus
suplementos). Edit. Crtica.
RUIZ RAMN, FRANCISCO. Historia del teatro espaol. Siglo XX, Edit. Ctedra,
Madrid, 1986.
PAULINO AYUSO, Jos (ed.): Antologa de la poesa espaola del siglo XX. Vol. I.
1900-1939. Vol. II: 1940-1980. Madrid: Castalia, 1996-1998.
Dicionarios on line
Diccionario literario
Pxina 94 de 97
Ligazns de Internet
http://www.bivir.com
http://www.adn.es
http://www.anosaterra.org
http://www.poesiagalega.org/nc/indice_de_autorases_e_titulos
http://literaturagalega.as-pg.gal/
http://www.elpais.com
http://lv.galiciae.com
http://www.auladeletras.net/material/novela.pdf
https://litebrno.wordpress.com/2009/03/09/novela-espanola-de-postguerra/
Pxina 95 de 97
7. Anexo. Licenza de recursos
Licenzas de recursos utilizadas nesta unidade didctica
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
Procedencia:
Procedencia:
http://praza.gal/cultura/13078/c
http://ourensenotempo.blogsp
en-anos-da-nosa-terra-
ot.com.es/2011/10/dia-de-
voceiro-galeguista-coa-
nos.html
marca-da-boa-prensa/
RECURSO 1
RECURSO 2
Procedencia:
Procedencia:
http://www.todocoleccion.net/libro
http://www.museo.depo.es/pers
s-clasicos-segunda-mano/os-
oeiros/castelao/es.99000100.
dous-sempre--
html
castelao~x26381757
RECURSO 3 RECURSO 4
Procedencia:
Procedencia:
http://www.20minutos.es/noticia/
https://www.ui1.es/blog-
2747500/0/musica-recitales-
ui1/las-misiones-
actos-institucionales-para-
pedagogicas-el-ejercicio-de-
recordar-manuel-maria-17-
la-inclusion-social/
mayo/
RECURSO 5 RECURSO 6
Procedencia:
Procedencia: http://www.farodevigo.es/socied
http://www.farodevigo.es/suscri ad-
ptor/sabado/2015/03/21/repre cultura/2013/04/12/columnas-
sion-franquista-instituto-vigo- gallego-alvaro-cunqueiro-
3/1205794.html reunen-primera-vez-
RECURSO 7 RECURSO 8 libro/789586.htm
Procedencia:
Procedencia:
https://www.escritores.org/biogr
http://www.publico.es/politica/fe
afias/240-manuel-rivas
rnan-vello-disculpa-tuit-
llamaba.html
RECURSO 11 RECURSO 12
Procedencia: Procedencia:
https://www.cultura.gal/es/nova/ https://cultura.elpais.com/cultura/
11111 2014/11/26/actualidad/14170113
75_588648.html
RECURSO 13 RECURSO 14
Pxina 96 de 97
RECURSO (1) DATOS DO RECURSO (1) RECURSO (2) DATOS DO RECURSO (2)
Procedencia:
Procedencia: http://www.poetica2puntocero.co
https://www.upf.edu/web/elensa m/el-juego-de-espejos-de-valle-
yoliterario/machado inclan/
RECURSO 15 RECURSO 16
Procedencia:
Procedencia:
http://lapiedradesisifo.com/2016/0
http://lenguacantely.blogspot.es
2/23/las-sinsombrero-la-otra-
/
cara-de-la-generacion-del-27/
RECURSO 17 RECURSO 18
Procedencia:
Licenza: Wikimedia Commons
Procedencia:
http://www.rtve.es/alacarta/videos
https://es.wikipedia.org/wiki/ /telediario/2012-se-cumplen-10-
Miguel_Hern%C3%A1ndez anos-muerte-jose-hierro-90-su-
nacimiento/1382204/
RECURSO 19 RECURSO 20
Procedencia: Procedencia:
https://www.biografiasyvidas.co https://www.biografiasyvidas.com/bio
m/biografia/l/laforet.htm grafia/m/martin_gaite.htm
RECURSO 21 RECURSO 22
Procedencia:
Procedencia:
http://www.elespanol.com/person
https://twitter.com/lgm_com
ajes/almudena_grandes/
RECURSO 24
RECURSO 23
Procedencia:
Procedencia:
http://www.lavanguardia.co.heme
http://nosotrxs.com/2015/09/el-
rote
dia-que-pablo-neruda-
a/20160615/402519668733/jorge
descubrio-que-habia-violado/
-luis-borges-muerte.html
RECURSO 25 RECURSO 26
Procedencia:
http://www.playgroundmag.net/cu
Procedencia:
ltura/books/terminara-cumplan-
https://www.biografasyvidas.co
Cien-
m/biografia/c/cortazar.htm
soledad_0_1984601536.html
RECURSO 27 RECURSO 28
Procedencia:
http://caracteristicas.
org/caracteristicas-realismo-
magico/
RECURSO 29
Pxina 97 de 97