MAK 351 - mal Usulleri Birletirmenin Esaslar

Kaynak ve Birletirme Teknolojisi

Do.Dr. Murat VURAL Kaynak, ou kez metal olan iki malzemenin, scaklk,
vuralmu@itu.edu.tr basn ve metalurjik koullarn uygun bir bileimi
Ders Kitab: sayesinde kalc ekilde birletirilmesidir. Bu
Materials and Processes in Manufacturing deikenler,
Degarmo, Black, Kohser, 9.Edition 2003, Wiley basn olmadan sadece yksek scaklk
scaklk olmadan sadece basn
Blm 35: Birletirmenin esaslar arasnda deerler alabilir.
Blm 36: Gaz alevi Kullanlan Yntemler Yksek kaliteli bir kaynakl birleim oluturmak iin:
Blm 37: Ark yntemleri Yeterli s ve/veya basn menba
Blm 38: Diren kayna ve dier kaynak yntemleri Metalin korunma veya temizlenmesi iin bir ortam ve
Blm 39: Sert ve yumuak lehimleme
Zararl metalurjik etkilerden kanmak gerekir.
Blm 40: Yaptrma
Blm 16: Toz metalurjisi
1 2

Kaynak Yntemlerinin ki Temel

Kategorisi

Eritme kayna birletirme, birletirilecek iki

parann, bazen balantya ilave metal ekleyerek
eritilmesiyle gerekletirilir
rnekler: ark kayna, diren nokta kayna, oksi-yanc gaz
Metal yzeyinin gerek durumu
kayna
Kat hal kayna birletirmeyi oluturmak iin s
Bir erimi metal banyosunun
Kat hal kaynanda
olutuu eritme kaynanda ve/veya basn kullanlr; ancak esas metallerde
kirli yzeyler
kaynaktan nce kirlilikler, deiik kimyasal erime olmaz ve ilave metal kullanlmaz
uzaklatrlr veya maddelerin kullanmyla
uzaklatrlr. rnekler: dvme (demirci) kayna, difzyon kayna,
kalntlarn kaynak
dna kmas iin srtnme kayna
Kaynak bir vakum ortamnda
arayzey boyunca yapldnda, kirlilikler ok
yeterli metal ak daha kolay uzaklatrlr ve
salanr. birleme ok daha rahat
salanr.

3 4
 Kaynak Yntemlerinin Snflandrlmas Kesme Yntemlerinin Snflandrlmas

ekil 35-2. Isl kesme yntemlerinin snflandrlmas

ekil 35-1. Kaynak yntemlerinin snflandrlmas

5 6

Kaynan Temelleri ve Genel Koullar Kaynak Hatalar

atlaklar Gzenek
Kaynak hatalarndan kanmak iin:
Yapnn uygun tasarm
Kaynak ynteminin seimi
Istma, eritme ve souma srasnda ilave ve esas
metaldeki olaylar
gz nnde bulundurulmaldr.
7 Yetersiz erime 8
 Kaynak Hatalar - devam Eritme Kaynak Diki Trleri

Drt temel eritme kaynak diki tr mevcuttur.

Kaynak profil hatalar

Doldurma (yzey) Kt aln kayna ke (dolgu) Tapa (delik)

kayna kayna kayna

Is etkisiyle oluan distorsiyonlar ekil 35-3. Drt temel eritme kaynak tr

9 10

Kt Aln Kaynak Dikileri iin

Kk Kayna iin nsertler
Kaynak Azlar

Kt aln dikilerini oluturmak iin deiik ekillerde Kaynak aznn kk

kaynak azlar alabilir blgesinin dzgn nsertin yerletirilmesi
kaynak yaplabilmesi
iin zel oluturulmu
insertler kullanlabilir.
Puntalanmas

Eritilmesi

ekil 35-4. Bir eritme

kaynann oluturulmasnda,
eriyen altlk insertin kullanm
11 Tamamlanm kaynak 12
 Kaynak Az Hazrl ke Dikileri
Az trnn seimi: ke kaynak dikileri, T, bindirme ve ke
Para kalnlna birletirmelerde kullanlr. ke dikiinin boyutu,
Kullanlacak kaynak yntemine kaynak dikiinin enkesiti iine izilebilen en byk
45lik dik genin kenar uzunluu ile llr.
Parann kaynak pozisyonuna baldr
Mmknse tek pasolu (tek geili) kaynak tercih edilir; ancak
Ar
malzemenin kalnlna ve kaynak yntemine gre ok Ar kaynak metali
kaynak
Tercih edilen
paso gerekebilir. metali

Boyut

Boyut
Boyut
Eritme kaynanda kaynak
az ile ilgili temel kavramlar
ekil 35-5. ke kaynaklarnn boyutunun lm yntemi ve
tercih edilen diki formlar
13 14

Temel Kaynak Birleim Trleri Tapa ve Delik Kayna Diren Kayna

ekil 35.6da be temel birleim tr gsterilmitir. ekil
35.7de bu birleim trlerinin oluturulmasnda
kullanlabilecek deiik yntemler verilmitir.

Tek pasolu I-aln kayna

ift pasolu I-aln kayna Tek yarm V

ift yarm V- T kayna
d ke
kayna

Tek V-aln kayna

ift ike T kayna

ift ke
kayna

ift V-aln kayna

ekil 35-6. Be temel birleim tr ekil 35-7. Deiik kaynak prosedrleri 15 16

 Tasarm Koullar Kaynak Metalurjisi
Kaynakl paralar monolitiktir. ki para kaynakla Eritme kaynanda ilave metalle birlikte esas metalin
birletirildiinde birinde balayan atlak dierinin de eriyip katlamas, deiik metalurjik olaylara
zerinden ilerleyebilir. neden olur
Kk paralar ile byk paralarn davran ayn Esas metal ile ilave metalin zelliklerinin farkl oluu,
deildir. kaynak metalinin zelliklerini de etkiler
Eritme kayna, metal kalba dkm olarak dnlr

Byk yap

Enerji

ekil 35-8. Belirli bir eliin gei ekil 35-9. A ve B levhalarnn, C

scakl ve enerji yutma Charpy numunesi
altl ve D elektrodu ile kaynak
kabiliyetine boyutun etkisi yaplmasnn ematik grn.
Scaklk 17 18

ITAB Isnn Tesiri Altndaki Blgenin

Eritme Kaynann Yaps
Yaps ve zellikleri
ekil 35-10, bir eritme kaynann tipik yapsn
gstermektedir.

ekil 35-10. Bir eritme kaynanda

tane yaps ve deiik blgeler

19 20
 Eritme Kaynanda Seyrelme
lave metalin zellikleri, kaynak metalinin zelliklerini
etkiler.
ekil 35-11, kt aln ve V-aln kaynaklarnda, kaynak Tablo 35-1
banyosunun esas metalle seyrelme oranlarn
karlatrmaktadr.
ekil 35-11. ki kt aln
kaynak tasarmnn
karlatrlmas; stte Elektrik ark kayna
kaynak banyosunun byk
yzdesi esas metalden
olumaktadr; altta ise
kaynak banyosu byk
oranda ilave metalden
olumaktadr.
21
Yaygn Kaynak Yntemlerinin Is Girdisi
Hzna Gre Snflandrlmas
Dk Is Girdisi Hz Yksek Is Girdisi Hz
Oksi-asetilen kayna Plazma ark kayna
Elektrocuruf kayna Elektron n kayna
Yakma aln kayna Laser n kayna
Nokta ve diren kayna
Orta Is Girdisi Hz
Perksyon kayna
zl telle ark kayna
MIG/MAG kayna
Tozalt ark kayna
TIG kayna
22

Isnn Neden Olduu Artk Gerilmeler

Souma Hz ve n ve Son Tavlama
Kaynakta en ok,
n tavlama, para scakln ykselterek hzl
maksimum snn olutuu
soumay ve istenmeyen sertlemeleri engeller;
ayrca hidrojenin yapdan kn kolaylatrr eritme kaynanda artk
gerilmeler oluur
Kaynak yaplan eliin karbon edeeri % 0,3ten
yksekse, n tavlama uygulamak gerekir. Artk kaynak gerilmeleri,
kaynak yaplan paralardaki
Mn Cr+Mo+V Ni+Cu sl genleme ve bzlmenin
Ce = C + + + snrlanmasyla oluur
6 5 15
Genellikle n tavlama scaklklar 100C-200C
arasndadr. Bu scakln tespiti iin deiik
yntemler mevcuttur
elik dndaki metallerde de s etkisiyle yapsal
dnmler meydana gelir. ekil 35-13. Bir eritme kaynakl kt aln dikiinde
23 boylamasna artk gerilmelerin ematik grn 24
 Kaynak Artk Gerilmeleri Isl Gerilmelerin Etkileri

Artk gerilmeler, kaynak hattna hem paralel hem de dik
ynde oluur.
ekil 35-14. Malzemenin etkiyen
gerilmelere cevap vermesi srasnda,
tipik bir kt kaynan (a) enine ve (b)
boylamasna bzlmeleri. Snrlanan
enine hareket, tm dikite enine
gerilmeye neden olur.
25
Kaynan neden olduu sl gerilmelerin en yaygn
sonucu parann distorsiyonudur.
Distorsiyonlarn en dk seviyede tutulmas iin:
Kaynak ilemi en az syla yaplmaldr
Kaynaklar, birleimi oluturacak en az miktarda olmaldr
Kaynak srasnda paso says dk tutulmaldr
Kaynak ilemi, snrlanm blgelerden serbest blgelere
doru yaplmaldr
Ters distorsiyon uygulanmaldr
Kaynaktan hemen sonra ekileme uygulanmaldr
Kaynak dikileri simetrik dzenlenmelidir
26

Artk Gerilmelerin ve Distorsiyonlarn

Distorsiyon Trleri
Etkileri

Artk gerilmeler ve distorsiyonlar, kaynakl parann

performansn olumsuz etkiler. zellikle entikli
blgelerde krlmalar grlebilir.
Gzenek ve ar yzey girintileri gibi kaynak hatalar
da entik etkisi yapar.
ekil 35-15.
Distorsiyonlar kaynak Artk gerilmeler ve distorsiyonlarn olumsuz
ileminin sonucu olarak etkilerinden, uygun kaynak prosedrleri, kaliteli iilik
oluabilir: (a) Kapak ve sk denetim ile kanlabilir
blgesi kk blgesine
gre daha ok bzlen
Yksek hidrojen seviyeleri de krlganl arttrr
V-kt aln dikii; (b) Tek Ters ynde n arplma Dikiin boyutlar gerekli deerlerde olmaldr
tarafl ike dikii; (c) vererek veya ift taraftan
Bir dikey webte ift kaynak yaparak
tarafl ike dikileri distorsiyonun nlenmesi
27 28
 Kaynak Kabiliyeti Oksi-Yanc Gaz Kayna

ounlukla bir malzemenin kaynaa uygunluunu
ifade eder. Ancak para ekli, kalnl, kaynak
pozisyonu ve kullanlan kaynak yntemi de kaynak
kabiliyetine etki yapar
Oksijenle kartrlm deiik yanc gazlar yakan
eritme kaynak yntemleri
Oksi-yanc gaz kayna, bu grubun yeleri arasnda
temel fark oluturan deiik gaz trlerini kullanr
Oksi-yanc gaz, ayrca metal levhalar ve dier
paralar kesmek ve ayrmak iin alevle kesme
ileminde de kullanlr
En nemli oksi-yanc gaz kaynak yntemi oksi-
asetilen kaynadr

29 30

Oksi-Asetilen Kayna Oksi-Asetilen Kaynak Ekipman

Asetilen ve oksijenin yanmasyla elde edilen yksek

scaklkta bir alevle yaplan eritme kayna
Alev bir fle ile ynlendirilir
Bazen ilave metal kullanlr
Bileimi esas metale benzemelidir
lave ubuk, yzeyleri temizlemek ve oksitlenmeyi nlemek
iin ounlukla dekapanla kapldr

1. Oksijen tp; 2. Asetilen tp; 3. Geri tepme emniyet valfi; 4. Oksijen

hortumu; 5. Asetilen hortumu; 6. fle; 7. Kaynak teli; 8. Bek; 9. Para;
10. Kaynak alevi
31 32
 Oksi-Asetilen fleci (Emme tipi) Asetilen (C2H2)

Oksi-yanc gaz kaynak grubu iinde, dierlerine

oranla en yksek scaklklar oluturma kapasitesi
Karm blgesi nedeniyle en yaygn yanc gaz - 3480Cye kadar
Asetilen ve oksijenin iki kademeli kimyasal
reaksiyonu:
Birinci kademe reaksiyonu (i alev konisi):
C2H2 + O2 --> 2CO + H2 + Is
kinci kademe reaksiyonu (d zarf):
2CO + H2 + 1.5O2 --> 2CO2 + H2O + Is

ekil 36-1. Oksi-asetilen kaynak fleci ve kesiti

33 34

Oksi-Yanc Gaz Kayna iin

Oksi-Asetilen Alevi
Alternatif Gazlar

Metilasetilen-Propadien (MAPP)
Hidrojen
Propilen
Propan
Doal Gaz

Oksi-asetilen alevinin yanma kademeleri ekil 36-2. Oksi-asetilen alevi

35 ve scaklk dalm 36
 Maksimum scakla, i koninin ucunda ulalr
C2H2+O2 karm
D zarf para yzeyine yaylr ve kaynak blgesini,
LERLEME YN evreleyen atmosferden korumak zere rter

Kaynak flecinin ucu (bek) D zarf, 1260C

lave ubuk
Alev
Katlam kaynak
Esas metal metali
Asetilen ty, 2090C
Erimi kaynak metali koni, 3480C

Tipik bir oksi-asetilen kaynak ilemi Ulalan scaklklar gsteren, bir oksi-asetilen flecinden ntr alev

37 38

Alev Ayar Oksi-Asetilen Kaynak Teknii

Oksi-asetilen kaynanda iki kaynak teknii vardr:

Sola Kaynak ve Saa Kaynak teknikleri

Sola kaynak teknii Saa kaynak teknii

Oksi-asetilen alevinin kimyasal Oksi-asetilen alevinin gc
karakterleri 39 40
 Oksi-Asetilen Kaynanda
Oksi-Asetilen Kaynann Uygulamalar Gvenlik Konular

Paralar arasnda aralk olduundan, genellikle ilave Karm halindeyken asetilen ve oksijen
ubuk (kaynak ubuu) kullanlr. yksek derecede yancdr
Ba oluumunu desteklemek iin bazen dekapan C2H2 renksiz ve kokusuzdur
Bu nedenle karakteristik bir sarmsak kokusu
kullanlr.
katlr
Tm pozisyonlarda kullanlabilir C2H2,1 atmnin zerindeki basnlarda
Isl gc dk olduundan fiziksel olarak kararszdr
geni bir alann stlmas
Depolama tpleri, aseton (CH3COCH3)
gerekir ve dolaysyla Oksi- emdirilmi (asbest gibi) gzenekli maddeyle
Kaynak fleci yanc
distorsiyon fazladr gaz doludur
Eriyen
kaynak karm Aseton, asetilenin kendi hacminin 25 katn zer
Alev
ubuu
C2H2 ve O2 tpleri ve hortumlar zerinde,
ekil 36-3. Eriyen kaynak ubuu ile hatal gaz balantlarndan kanmak iin Asetilen Oksijen
birlikte, oksi-asetilen kaynann ematik farkl ynlerde kapanan diler bulunur tp tp
grn 41 42

Oksi-Asetilen Kaynann Yapl

Gaz Basn Kayna

Gaz basn kayna, oksi yanc gaz ilemleriyle

benzer ekipman kullanan ve ubuk, boru veya ray
gibi paralar u uca birletiren bir kaynak yntemidir.
Ntr alev, parlak bir kaynak banyosu ve hi Asetileni fazla (karbrleyici) alev, daha
veya ok az kvlcm oluturur. karml bir banyo oluturur. fle

Gaz basn kaynann bir

uygulamas: (a) iki parann
stlmas; ve (b) kayna oluturmak
Oksijeni fazla (oksitleyici) alev, erimi Kaynan balangcnda, metal eriyene zere basncn uygulanmas
kaynak banyosunun zerinde bir kpk kadar stlr.
oluturur ve daha fazla kvlcm karr.
43 44
 Alevle Kesmenin Esaslar
Alevle Kesme (Yakarak Kesme)
Kesme
En yaygn kesme yntemidir oksijeni

Demirin oksijenle yaklmas esasna dayanr

ncelikle eliin tutuma scaklna kadar
tavlanmas gerekir. Bu blge saf oksijenle temas Tavlama Para
alevi
ettiinde yanmaya balar (alevle yakarak kesme)
Para
Kesme
Tutuma scaklna ulaan elik ile oksijen arasnda, kenar
fleci
aadaki reaksiyonlardan biri veya birka meydana Srklenme
izgileri
gelir:
Kesme
Fe + O FeO + s curufu
3Fe + 2O2 Fe3O4 + s
4Fe + 3O2 2Fe2O3 + s
ekil 36-4te gsterildii gibi, bir yark veya kanal
meydana gelir
45 Srklenme 46

Alevle Kesme Tekniinde

Alevle Kesme flecinin Yaps
Kullanlan Gazlar

En nemli ve en yaygn kullanlan yanc gaz Asetilen

(C2H2)dir.
Asetilenin dnda doalgaz (CH4) ve propan
kullanlmaktadr. Belirli uygulamalarda Hidrojen de
kullanlabilir.
Kesmede kullanlacak yakc gaz olan Oksijen
gaznn saflen az % 99,5 olmaldr. Saflk % 98,5e
derse, kesme hz % 15 azalr; oksijen tketimi ise
% 25 artar; kesme kalitesi ise bozulur.

ekil 36-5. Oksi-asetilen kesme flelerinin kesitleri (stte makinayla altta

ise elle kesme fleci)
47 48
 Kesme Yzeyinin Kalitesi Alevle Kesme Uygulamalar

fle yardmyla X
kaynak aznn almas

Kesme
yn

Makinayla kesim Elle kesim

49 50

Alevle Kesme Yntemleri Alevle Dorultma

Metal tozuyla kesme ve kimyasal tozlarla kesme
yntemleri, alevin iine egzotermik reaksiyon
Alevle dorultma, distorsiyona uram levhalarn
oluturacak kimyasal tozlarn katlmas ile yaplr.
dorultulmas iin, yerel olarak ve kontroll yma
Ancak bu yntemler son yllarda plazma ark kesme
ilemidir (ekil 36-7). lem srasnda faz
yntemiyle yer deitirmitir.
dnmlerine dikkat edilmelidir
Sualtnda alevle kesme ileminde zel fleler
kullanlr
Dz parada s etkisi
Parann Is
etkisinden
ekil 36-6. Sualt kesme sonraki formu
fleci. Sktrlm havann
akn salamak ve bunu
kontrol etmek iin ilave Distorsiyona uram
valfli flecin nozulunda parada s etkisi
havann kaca
ekil 36-7. Alevle dorultmann ematik gsterimi
ilave kanal bulunur. 51 52
 Elektrik Ark Nedir?
Ark Kayna
Elektrik ark = bir devredeki aralktan geen
elektrik akm dearj
Metallerin birletirilmesinin, bir elektrod ile para
arasndaki elektrik arknn ss ile oluturulduu bir Akmn akt bir iyonize gaz demeti
eritme kaynak yntemi (plazma) tarafndan srdrlr
Arkn rettii elektrik enerjisi, herhangi bir metali
eritmeye yeterli scaklklar oluturur: ~ 5500 C
ou ark kaynak yntemlerinde kaynakl balantnn

Ark boyu
hacmini ve dayanmn arttrmak iin dolgu (ilave)
metal eklenir
Baz temel yntemler, arkla kesmede de
kullanlmaktadr
Ark kaynanda ark balatmak iin,
elektrod para ile temas haline getirilir ve
hemen ayrlarak ksa bir mesafede tutulur
53 54

Ark Kayna
Kutuplamann Etkileri
Elektrod ucunun yaknnda bir erimi metal banyosu
DAEP: Doru Akm Elektrod Pozitif
oluturulur
(Ters Kutuplama) Elektrod balant boyunca ilerlerken, erimi metal kendi
kanalnda katlar
Elektrod pensi

Elektrod Elektrod kablosu

lave metal Kaynak

LERLEME YN (bazen) makinas
DAEN: Doru Akm Elektrod Negatif
Katlam
(Dz kutuplama) Ark
kaynak AC veya DC
banyosu akm reteci
Para

Erimi kaynak
Para kskac Para kablosu
banyosu

ekil 37-1. Bir ark kaynak ynteminin temel konfigrasyonu

ve elektrik devresi
55 56
 Elle Ark Kayna ve Ark Sresi Ark Kaynak Elektrodlarnn ki Temel Tr

Elle kaynakta problemler: Eriyen kaynak srasnda tketilen

Kaynak balant kalitesi Ark kaynanda ilave metalin menba
retkenlik Erimeyen kaynak ilemi srasnda tketilmeyen
Ark Etki Sresi = (Ark sresi)nin (alma saati)ne oran Herhangi bir ilave metalin ayrca eklenmesi gerekir
Dier ad ark-on time
Tipik deerler:
Elle kaynak ark sresi = % 20
Makinayla kaynakta arttrlm ark sresi ~ % 50

57 58

Eriyen Elektrodlar
Arkta Metal Transferi
Eriyen elektrodlarn biimi
(rtl elektrod olarak da bilinen) Kaynak ubuklar, 22,5 mmden 45
mmye kadar uzunlukta ve 9,5 mm veya daha kk apldr ve
periyodik olarak deitirilmeleri gerekir
Kaynak telleri, sk sk kesintilerden kanmak zere, uzun tel boylarna
sahip makaralardan srekli olarak beslenebilir
Hem tel hem de ubuk formundaki elektrod, ark iinde tketilir
ve ilave metal olarak kaynaa eklenir

ekil 37-2. Eriyen

elektrodla ark
Ksa Kresel Darbeli Sprey
kaynanda metal devre ark ark ark
transfer modu 59 ark 60
 Erimeyen Elektrodlar Arkn Korunmas

Erimeye direnli Tungstenden yaplr

Ark kaynandaki yksek scaklklarda, metaller
Kaynak srasnda yava yava tkenir (buharlama
havadaki oksijen, azot ve hidrojene kar kimyasal
temel mekanizmadr)
olarak reaktiftir
Ayrca tel eklindeki bir ilave metalin, kaynak
Balantnn mekanik zellikleri, bu tr reaksiyonlar
banyosuna srekli olarak beslenmesi gerekir
sonucu ciddi ekilde bozulabilir
lemi korumak iin, tm ark kaynak yntemlerinde
arkn evresindeki havadan korunmas gerekir
Argon, Helyum ve CO2 gibi koruyucu gazlar
Dekapan

Tungsten elektrodlar, alam

durumuna gre deiik renklerde
kodlanmlardr
61 62

Dekapan (rt veya Toz) Deiik Dekapan Uygulama Yntemleri

Toz halindeki dekapann kaynak ilemine beslenmesi

Kaynak srasnda oksitlerin ve dier kirliliklerin oluumunu
engelleyen veya bunlar zerek uzaklatran bir madde
Kaynak iin koruyucu atmosfer oluturur
Ark kararl hale getirir
Sramay azaltr
Kaynak srasnda ilem blgesini rtmek zere eriyen
dekapan maddesiyle kaplanm ubuk elektrodlar
(rtl ubuk elektrodlar)
Dekapann z halinde iine doldurulduu ve elektrod
erirken aa kan tp eklindeki elektrodlar (zl
elektrodlar)

63 64
 Eriyen Elektrodlar Kullanan
Elektrik Ark Kayna
Ark Kaynak Yntemleri

Elektrik ark kayna Dekapan ve koruma salayan kimyasallarla kapl bir

zl telle ark kayna ilave metal ubuktan oluan bir eriyen elektrod
Eriyen elektrodla gazalt ark kayna (MIG/MAG kayna) kullanr
Tozalt ark kayna Bazen rtl ubuk elektrod kayna olarak da
adlandrlr
Saplama ark kayna
G reteci, balant kablolar ve elektrod pensi
birka bin YTLye elde edilebilir

65 66

Elektrik Ark Kayna

Elektrik ark kayna, yksek bir

kaynak becerisi gerektirir Elektrodun
Eriyen elektrod Kaynaklar zel kurslara plak ucu

LERLEME YN
devam eder ve snav Elektrod rts
Elektrod rts (dekapan) sonucunda sertifika alrlar Kaynak Elektrod
Para pensi
Elektrod Curuf Pek ok kaynakl imalatta pensi
Kaynak
rtsnden sertifikal kaynaklarn makinasna
koruyucu gaz
Katlam altrlmalar gerekir kablo
balants
kaynak metali
Sertifika snavlar elik Para

Erimi kaynak metali

kaynaklar iin TS 6868-1 Kaynak makinasna
Esas metal
EN 287-1e gre yaplr kablo balants

Elektrik ark kayna ekil 37-4. Elektrik ark kayna

67 68
 Elektrik Ark Kaynanda ubuk Elektrod TS 563-EN 499a gre rtl Elektrodlar

lave metalin bileimi genellikle esas metale yakndr

rt, bir silikat balaycyla bir arada tutulan, oksit,
karbonat ve dier katklarla kartrlm toz halindeki
sellozdan oluur.
Kaynak ubuu, akm retecine bal elektrod pensi
tarafndan sktrlr
rtl ubuk elektrodla kaynan zayflklar:
ubuklarn periyodik olarak deitirilmesi gerekir
Yksek akm seviyeleri, rtnn erken erimesine neden
olabilir

69 70

ANSI-AWS A5.1e Gre rtl Elektrodlar rtl ubuk

Elektrod Seimi

71 72
Kaynak
Parametrelerinin Elektrik Ark Kaynann Uygulamalar
Etkileri
Ark kaynanda kaynak elikler, paslanmaz elikler, dkme demirler ve baz
blgesine s girdisi: belirli demird alamlarda kullanlr
Alminyum ve alamlarnda, bakr alamlarnda ve
U.I titanyumda hi kullanlmaz veya nadiren kullanlr.
Q=
v
Q: Is girdisi
U: Ark gerilimi
I : Kaynak akm
v : Kaynak hz
: Verim

73 74

zl Telle Ark Kayna (TAK) zl Telle Ark Kaynak Yntemleri

(1) (2)
ubuk elektrodun snrlamalarnn stesinden gelmek
iin rtl ubuk elektrodla ark kaynann
gelitirilmi hali
Elektrod, znde dekapan ve dier katk maddeleri
(rn. Deoksidanlar ve alam elementleri) ieren
srekli bir eriyen tptr
ki tr:
Kendinden gaz korumal TAK z, koruyucu gaz ieren
bileenleri de barndrr
lave gaz korumal TAK D bir koruyucu gaz uygulanr
zl telle ark kayna. Dardan salanan koruyucu gazn varl
veya yokluu, iki tr oluturur: (1) koruyucu gaz bileenleri
salad kendinden gaz korumal, ve (2) d koruyucu gazlarn
kullanld ilave gaz korumal
75 76
 Eriyen Elektrodla Gazalt Ark Kayna
(MIG/MAG=Metal Inert Gaz / Metal Aktif Gaz MIG/MAG Kaynak Donanm
Kayna)
Elektrod olarak plak bir eriyen metal tel kullanr ve
ark, d bir koruyucu gazla korunur
Tel makaras
Tel, bir makaradan kaynak tabancasna (torch) (elik tellerin d bakr kapldr)

srekli ve otomatik olarak beslenir Tel besleme motoru

Hortum paketi Tor
Koruyucu gazlar, alminyum iin Argon ve Helyum
Tel
gibi soy gazlardan (MIG), elik kayna iin CO2 gibi Elektrod
aktif gazlardan (MAG) oluur Ark

Koruyucu gaz ve plak tel elektrod, kaynak banyosu

zerindeki curuf rtsnn olumamasn salar
curufun elle talanmasna veya temizlenmesine Koruyucu gaz Akm reteci asi kablosu Para

ihtiya duyulmaz
77 78

MIG/MAG Kaynann Elektrik Ark

Makaradan besleme
Kaynana Gre stnlkleri
Koruyucu gaz Srekli tel elektrod sayesinde daha iyi ark sresi
Elektrik ark kaynanda (EAK) ubuk elektrodlarn periyodik
Tel elektrod LERLEME YN
olarak deitirilmesi gerekir

Nozul
EAKna gre ilave tel elektrodun daha iyi kullanm
EAKnda ubuk elektrodun koan ksm kullanlamaz
Koruyucu gaz
Yksek yma hzlar
Katlam kaynak metali Curuf uzaklatrma problemi ortadan kalkar
Kolayca otomatikletirilebilir
Esas metal Erimi kaynak metali

Eriyen elektrodla gazalt ark kayna (MIG/MAG kayna)

MIG/MAG kaynann robotla uygulamas

79 80
 Tozalt Ark Kayna Srekli tel
elektrod
Kaynak tozu
(dekapan)
Kaynak akm reteci
Ark koruyan toz halindeki bir dekapan ile srekli, eriyen
plak tel elektrod kullanr Erimeyen toz
dekapan
Tel elektrod, bir makaradan otomatik olarak beslenir emi
hortumu
Bir huniden yerekimi etkisiyle arkn nne yavaa Kontak boru
beslenen toz dekapan, sramalar, kvlcmlar ve
radyasyonu nleyecek ekilde ark tamamen rter

Para Tel
elektrodun
beslenmesi
Altlk

Tozalt ark kaynann ematik grnm

81 82

Tozalt Ark Kaynann

Tozalt Ark Kaynann Uygulamalar
Uygulama rnekleri

Yapsal elik profillerin imalat (rn. I-profiller)

Byk apl borularn, depolama tanklarnn ve
basnl kaplarn dikileri
Ar makine imalat iin kaynakl paralar
ou elikler (Yksek C-elikleri hari)
Demird metallere uygun deildir

Ke kayna
Kaln levhalarn yatay Fikstr yardmyla byk
pozisyonda kt aln apl boru kayna
kayna

Band elektrodla tozalt

83 ark kaplama 84
 Saplama Kaynanda lem Admlar
Saplama Ark Kayna

Saplama

Seramik halka

Erimi kaynak metali Katlam kaynak metali

Saplama ark kayna: (a) saplama yerletirilir; (b) akm tabancadan ekil 37-10. (Solda) Saplama
akar ve saplama, ark ve erimi banyo oluturmak zere ekilir; (c) kaynanda kullanlan saplama trleri;
saplama erimi banyo iine daldrlr, ve (d) katlama
(ortada) Saplama ve seramik halka;
tamamlandktan sonra seramik halka uzaklatrlr
(sada) Kaynaktan sonra saplama ve
kesiti
85 86

Erimeyen Elektrod Kullanlan

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna
Ark Kaynak Yntemleri

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna Erimeyen bir Tungsten elektrod ve arkn korunmas iin
Plazma Ark Kayna bir soy (inert) gaz kullanr
Karbon Ark Kayna Tungstenin erime scakl = 3410C
Avrupada, "WIG (Wolfram Inert Gas) kayna" olarak da
adlandrlr
Bir ilave metal de kullanlabilir
Kullanldnda, ilave metal ubuk veya tel halinde kaynak
banyosuna ayrca beslenir
Uygulamalar: alminyum ve paslanmaz elik en
yaygndr

87 88
 TIG Kaynak Torcunun Yaps

Tungsten elektrod Koruyucu gaz

(erimeyen)

Gaz nozulu
LERLEME YN

Koruyucu gaz Elektrodun ucu

Katlam kaynak metali

1. Gaz nozulu; 2. Tungsten elektrod; 3.
Esas metal Erimi kaynak metali Gergi borusu; 4. D koruyucu; 5.
Koruyucu gaz; 6. Tor tetii; 7.
Koruyucu gaz girii; 8. Soutma suyu
girii; 9. Akm kablosu; 10. Soutma
Tungsten Inert Gaz (TIG) kayna suyu k
89 90

TIG Kaynann Uygulanmas

Deiik TIG Kaynaklarnda
Kaynak Verimleri
Salnml
lave bir diren scak tel

devresiyle stlan dolgu

teli kullanarak birim Scak tel

Yma hz (lb/saat)
zamanda ylan
kaynak metali miktar Souk tel
arttrlabilir

Ark enerjisi (KW)

ekil 37-13. Souk, scak ve salnml scak

Elektrodun tutuluunun nden ve Kaynan yapl srasnda torcun telli TIG kaynanda metal yma oranlarnn
yandan grn tutuluu karlatrlmas
91 92
 TIG Nokta Kayna TIG Kaynann Uygulamasna rnek
nce bir sacn kaln bir levhaya birletirilmesinde,
birleim blgesine tek taraftan ulalmas durumunda
TIG kaynann nokta kaynaklar oluturmak iin
kullanlan eklidir
Modifiye bir TIG kaynak torcu kullanlr
Sktrma kuvveti

Tungsten elektrod
Gaz
k nert gaz
delii Tabanca nozul

st para
Uzay mekiinin kaynakla imal edilen d yakt tanklar. 2219 alminyum
alamndan oluturulan bu tanklarn imalinde hem TIG hem de plazma
ekil 37-14. TIG nokta ekil 37-15. TIG nokta
Alt para ark kayna kullanlmaktadr.
kaynann ematik grn kaynann uygulan 93 94

TIG Kaynann stnlkleri ve

Plazma Ark Kayna (PAK)
Eksiklikleri

stnlkleri: Snrlanm bir plazma arknn kaynak blgesine

Uygun uygulamalar iin yksek kaliteli kaynaklar
lave metal ark oluturmadndan srama olumaz
Curuf olmadndan kaynaktan sonra temizleme gerekmez
veya ok az gerekir
Eksiklikleri:
Eriyen elektrod kullanan ark kaynaklarna gre genellikle
daha yava ve daha pahaldr
ynlendirildii, TIG kaynann zel bir ekli
Tungsten elektrod, yksek hzl bir inert gaz (Argon)
demetinin, youn scak bir ark demeti oluturmak
zere ark blgesine odakland bir nozul iinde
kullanlr
PAK iindeki scaklklar, kk apl ve yksek enerji
younluuna sahip bir plazma jetinin oluturduu
snrlanm ark sayesinde 28000Cye ular

95 96
 Tungsten elektrod Plazma gaz

Koruyucu gaz Plazma Ark Kaynak Torlarnn Trleri

LERLEME YN

Koruyucu gaz
Plazma demeti
ou plazma ark kaynak torcunda, tor iindeki plazma
(ark) Katlam kaynak metali gazn stan ve iyonize eden kk bir indirekt ark
Esas metal
(pilot ark) kullanlr. yonize olan gaz, esas direkt ark
Erimi kaynak metali
iin iyi bir iletken yol oluturur. Bu tr ark, ok daha
Plazma Plazma ark kayna kararldr
gaz tp Tungsten
elektrod
Koruyucu gaz Plazma gaz
tp Plazma kaynak
Koruyucu
Kaynak makinas torcu
gaz
(Akm reteci)
lave tel

ekil 37-16. ki
Plazma ark plazma ark tor tr.
Esas
metal (Solda) direkt ark
(Sada) indirekt ark
Plazma ark kaynak donanm 97 98

TIG Ark ile Plazma Arknn Karlatrlmas TIG Kayna ile Plazma Ark Kaynann
Karlatrlmas
Plazma torcu d nozulu

Elektrod
TIG kayna
Tor gvdesi
Plazma gaz
Elektrod
Koruyucu Tor gvdesi
gaz
Koruyucu Ark
gaz Ark

Sktrlmam ark (TIG kayna) Sktrlm ark (Plazma ark

kayna) Plazma ark
kayna
(C)

ekil 37-17. Sktrlmam TIG kaynak ark ile sktrlm plazma arknn
karlatrlmas.
99 100
 Plazma Ark Kaynann
Ark Kaynandaki Akm reteleri
stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri: Ark kayna, 100 ila 1000 Alik bir aralkta elektrik
yi ark kararll akmna ihtiya duyar. Gerilim ise 20-50 V
Ark kaynana gre daha iyi nfuziyet kontrolu arasndadr. Bu zelliklere sahip akm retelerine
Yksek ilerleme (kaynak) hzlar ihtiya duyulur
Mkemmel diki kalitesi
Hemen tm metallerin kaynanda kullanlabilir
Eksiklikleri:
Yksek ekipman maliyeti

Volt
Volt
Dier ark kaynak yntemlerine gre daha byk tor boyutu
baz balant konfigrasyonlarna ulamay zorlatrma
eilimi tar

Kaynak akm (Amper) Kaynak akm (Amper)

ekil 37-18. Tipik ark kayna akm retelerinin den gerilim karakteristikleri
101 102

Ark Kaynandaki Akm reteleri-devam Jigler ve Fikstrler

Doru akm (DC) veya Alternatif akm (AC) Jig ve fikstrler (pozisyoner olarak da adlandrlrlar)
AC makinalar satn alma ve iletme imalat srasnda paray en uygun ve en kolay kaynak
bakmndan daha ucuzdur ancak genellikle pozisyonunda tutmak veya dndrmek iin kullanlrlar
demir esasl metallerle snrldr
DC ekipman tm metallerde kullanlabilir ve
genel olarak ark kontrol iin daha
avantajldr

Transformatr (AC) Redresr (DC) Jeneratr (DC) niversal bir kaynak pozisyoneri
103 104
 Elektrik Ark ile Kesme Haval Karbon Ark Kesme

Teorik olarak elektrik ark ile tm metaller kesilebilir. Ark, karbon elektrod ile para arasnda tututurulur;
Bu yntemlerin tmnde malzeme, arkn youn ss yksek hzl hava jeti, elektrod pensindeki delikten
ile eritilir ve kesme yarndan veya kanalndan atlr. kesme kanalna flenir Elektrod pensi

Balca arkla kesme yntemleri: Karbon

Karbon ark ve elektrik ark kesme yntemi (grafit)
elektrod
Haval karbon ark kesme (Arcair)
Oksijen ark kesme
Hava jeti
MAG kesme Ark
TIG kesme
Plazma ark kesme
Para
ekil 37-20. Haval karbon ark kesme
ynteminde kullanlan tabanca. Elektrodu
evreleyen hava kanalndan hava flenir
105 106

Plazma Ark Kesme Sualtnda Plazma Ark Kesme

Plazma ark kesmede indirekt ark tr torlar tercih
edilir. Scaklk 16.500 C civarndadr. Her trl metal zel tor kullanmyla, plazma ark kesme ilemi
ve alam eriterek kesilebilir sualtnda da uygulanabilir
Dier kesme yntemlerine gre daha ekonomiktir. Grlt, arktaki malar, tozlar ve parada s
Mekanikletirilebilir veya robotla uygulanabilir birikmesi nlenebilir
Tungsten
Plazma gaz elektrod

Soutma suyu

Ark Kesme torcu

Plazma demeti
Plazma ark kesme
107 108
 Diren Kaynanda
Diren Kayna
Elektriksel Diren ve Scaklk Dalm
Birletirmeyi oluturmak iin s ve basnc birlikte
kullanan bir eritme kaynak yntem grubu
Bakr esasl
Is, kaynak yaplacak balantda elektrik akmnn elektrod
geiine gsterilen direnle retilir
Temel diren kaynak yntemi = diren nokta kayna

elik
salar

Elektriksel diren Scaklk

dalm dalm
Bakr esasl
elektrod

ekil 38-2. Diren kaynanda elektrodlar ve paralar boyunca

ekil 38-1. Elektrik diren kaynann temel devresi istenen scaklk dalm
109 110

Diren Kaynanda Parametreler Diren Kaynanda Parametreler - devam

Basn: Diren kaynandaki basncn bir dvme
etkisi oluturmas nedeniyle, dier yntemlerde
oluturulanlara gre daha dk scaklklarda kaynak
yaplabilir
Eer ar basn uygulanrsa, erimi ve yumuam metal,
arayzeyden fkrabilir
Akm reteci: Kaynak devresinin genel direnci dk
olduundan, bir diren kayna oluturmak iin
yksek akmlara gerek duyulur. G transformatrleri
kaynak iin gerekli yksek akmlar (100 KAe kadar)
salar
Akm

Akm veya basn

Basn
Akm ve Akm Kontrol: Yzey koullar ve basn
nemli parametrelerse de, diren kayna esas Kaynak Dvme basnc
akm
olarak akmn bykl ve gei sresi tarafndan Sktrma
basnc
oluturulur Kaynaktan sonraki
Yksek akmlar ve ksa kaynak sreleri sayesinde bitiik tavlama akm
metale dalan s miktar dk seviyede tutulabilir ve Zaman
istenen scaklklara klabilir
ekil 38-3. Diren kaynanda tipik akm ve basn evrimi.
evrimde dvme ve kaynaktan sonraki tavlama ilemleri de dahil edilmitir.
111 112
 Diren Kaynann stnlkleri ve
Eksiklikleri

stnlkleri:
lave metal gerekmez
Yksek retim hzlarna eriilebilir
Mekanizasyonu ve otomasyonu kolaydr
Operatr beceri seviyesi, ark kaynana oranla daha
dktr
yi tekrarlanabilirlik ve gvenilirlik
Eksiklikleri:
Yksek ilk ekipman maliyeti
Diren nokta kaynanda kaynak akmnn balantnn ekme- ou diren kayna iin bindirme balantlarla snrl
makaslama dayanmna etkisi

113 114

Bir Otomobil Gvdesindeki

Diren Nokta Kayna
Nokta Kaynaklar

Bir bindirme balantda temas eden yzeylerin eritildii

diren kaynak yntemi, karlkl elektrodlarn
yerletirilmesiyle salanr
Bir seri nokta kayna kullanarak sa metallerin
birletirilmesinde kullanlr
Sa metalden imal edilen otomobil, ev aletleri ve dier
rnlerin seri imalatnda yaygn ekilde kullanlr
Tipik bir ara gvdesinde ~ 5,000 nokta kayna vardr
Tm dnyada yllk otomobil retiminde on milyonlarca nokta
kayna yaplmaktadr

115 116
 Diren Nokta Kaynandaki Bileenler
Kaynak yaplacak
paralar (genellikle sa
Kuvvet
metal)
Karlkl iki elektrod Akm
Elektrod
Paralar elektrodlar Kaynak ekirdei
arasnda sktrmak Sa metal paralar

iin basn uygulama

aparatlar
Belirli bir sre iin
Elektrod
kontroll bir akm
uygulayabilen g Kuvvet
reteci (a) Nokta kaynak evrimi, (b) Sktrma kuvveti ve evrimdeki akmn grafii
(1) elektrodlar arasna yerletirilen paralar, (2) elektrodlarn kapatlmas,
ekil 38-4. Diren kayna grubunun en yaygn uygulamas olan kuvvetin uygulanmas, (3) akmn ak, (4) akmn durdurulmas, (5)
nokta kaynandaki bileenler elektrodlarn almas, kaynakl parann karlmas
117 118

Diren Nokta Kaynann Kesiti Diren Nokta Kaynanda Isl Denge

ekil 38-5. 1,3 mmlik iki alminyum alam sa arasndaki bir

nokta kaynak ekirdei. st elektrodun ap alttakinden daha
byk olduundan, ekirdek simetrik deildir

119 120
 Diren Nokta Kaynann Muayenesi Nokta Kayna Ekipman
ekil 38-5teki gibi tatminkar bir nokta kayna, arayzeyde st kol
bulunan bir ekirdekten oluur. Elektrodlarn malzeme
yzeyine ok az girmesi gerekir. ekil 38-6da
gsterildii gibi kaynan dayanm, bir ekme veya
syrma testi uygulandnda, arayzeyden deil Elektrodlar
Mafsal kolunu
ekirdei evreleyen ITABdan ayrlma ile ispat edilir. harekete
geirmek iin
pnmatik
silindir
Alt kol

Atlyeden
Operatr
salanan
ayak pedal
basnl hava

Mafsal kollu nokta kaynak makinas

ekil 38-6. Tatminkar bir nokta kaynann syrma testi.

Hasar, kaynan dnda meydana gelmitir Tanabilir diren kaynak tabancalar
121 122

Nokta Kaynak Elektrodlar

Diren Nokta Kaynak Kabiliyeti

Nokta kaynak elektrod rnekleri Diren nokta kaynanda elektrod Diren nokta kaynana uygunluu etkileyen faktrler
mrn etkileyen faktrler
123 124
 Diren Kaynanda Kaynak Hatalar Diren Nokta Kaynak Hatalar

Arayzeyde fkrma Kenara kaynak Yetersiz nokta ap

a) nt (kaak) akm; b) Sa kalnlnn deimesi; c) Salarn aralk

kalmas; d) Elektrodlarn anmas; e) Sa kenarnda kaynak Souk yapma (erimeme) Gzenek
125 126

Diren Diki Kayna

Bir bindirme balant boyunca bir seri stste binmi
nokta kaynaklar retmek zere dnen disk
elektrodlar kullanr
Diren diki kayna, szdrmaz balantlar retebilir
Uygulamalar:
Yakt depolar
Egzoz susturucular
Dier deiik sa metal kaplar

ekil 35-9. Farkl aralklarla

stste binmi nokta
Diren diki kaynann prensip emas
ekil 38-9. Diren kaynaklaryla oluturulmu
diki kaynann diki kaynaklar
ematik grn
127 128
 Diren Diki Kaynann Uygulamalar
Otomobil yakt deposu

Disk elektrodlar

Disk elektrod tarafndan retilen farkl diki trleri:

(a) stste binmi noktalardan oluan, geleneksel diren diki
kayna
(b) disk elektrodla nokta kayna;
(c) srekli diren dikii
129 130

Kuvvet

Diren Kabart (Projeksiyon) Kayna

Elektrod

Birlemenin, paralar zerindeki bir veya birka kk Sa-metal

temas noktasnda olutuu bir diren kaynak yntemi paralar
Kaynak ekirdei
Birletirilecek paralarn tasarmyla belirlenen temas Kabart (Projeksiyon)
noktalar, kabartlardan, kntlardan veya paralarn
yerel arakesitlerinden oluabilir

Diren kabart kayna: (1) ilemin balangcnda, paralar

arasndaki temas kabartlardadr; ve (2) akm uygulandnda,
kabartlarda, nokta kaynandakine benzer kaynak ekirdekleri
oluur

131 132
 apraz-tel Kayna
stten grn

Kabart
kaynaklar Cvata Kabart kaynaklar

Teller Kaynak
ekirdei

Somun

A-A Kesiti

(b) apraz-tel kayna

apraz teller Kabart kaynana ait rnekler

133 134

Yakma Aln Kayna Yksek Frekans Diren Kayna

Normal olarak aln balantlar iin kullanlan bir yntem. Yksek frekansl bir alternatif akmn, stma iin kullanld
Birletirilecek iki yzey, temas veya yakn hale getirilir ve ve hemen ardndan birletirmeyi salamak iin bir yma
yzeyleri erime scaklna karacak sy retmek iin kuvvetinin uyguland bir diren kaynak yntemi
elektrik akm uygulanr; daha sonra kayna oluturmak
zere yzeyler birbirine bastrlr.
Ark Kontaklar Yksek frekans
sarglar

Akm Akm
Sktrma rulolar
Sktrma
rulolar

Borunun
ilerleyii

Yakma aln kayna: (a) elektrik direnciyle stma; ve (b) yma ekil 31.20 Dikili borularn kayna (a) yksek frekans diren
paralarn birbirine bastrlmas. 135 kayna; ve (b) yksek frekans indksiyon kayna 136
Dier Kaynak ve Kaynakla lgili Yntemler Kat Hal Kaynak Yntemleri

Ark, diren veya oksi-yanc gaz kayna olarak Dvme (demirci) kayna
snflandrlamayan eritme kaynak yntemleri Souk kaynak (souk basn kayna)
Eritme iin sy retecek farkl teknolojiler kullanr Haddeleme kayna
Uygulamalar da tipik olarak farkldr Srtnme kayna
Yntemler arasnda: Ultrasonik kaynak
Kat hal kaynak yntemleri
Difzyon kayna
Dier kaynak ve kesme yntemleri
Patlamal kaynak
Plastik malzemelerin kayna
Yzey kaplama ve metal pskrtme

137 138

Kat Hal Kaynak Yntemlerinin Eritme

Kat Hal Kayna
Kaynak Yntemlerine gre stnlkleri
Para yzeylerinin birletirilmesi iin:
Sadece basn, veya Eer erime olmazsa, ITAB da olumaz; bylece
Is ve basn balant evresindeki metal balangtaki zelliklerini
Eer hem s hem de basn kullanlyorsa, tek bana s srdrr
para yzeylerini eritmeye yeterli deildir
Baz kat hal kaynak yntemleri iin, zaman da bir faktrdr ou kat hal kaynak yntemi, ayr noktalar veya
lave metal kullanlmaz dikiler eklinde deil, temas eden arayzeyin
Her bir kat hal kaynak yntemi, temas yzeylerinde tamamn birletiren kaynakl balantlar oluturur
ba oluturmak iin kendi zgn yntemine sahiptir Bazlar, izafi erime scaklklarn ve eritme
Baarl bir kat hal kayna iin temel faktrler, iki kaynanda ortaya kan dier problemleri gz nne
yzeyin almadan farkl metalleri birletirmek iin kullanlr
ok temiz
Atomsal baa izin verecek derecede ok yakn fiziksel temas
halinde
olmas gerekir
139 140
 Dvme Kayna

Birletirilecek ksmlarnn scak dvme ilem

scaklna kadar stld ve daha sonra eki veya
benzer aletlerle birlikte dvld kaynak yntemi
malat teknolojisinin geliiminde tarihsel neme sahip
lemin gemii, demircilerin iki metal paray kaynak
yapmay rendii M.. 1000e kadar dayanr
Gnmzde baz trleri hari ticari nemi yoktur

Dvme (demirci)
kaynann
uygulamalar
141 142

Souk Kaynak Haddeleme Kayna

Temiz temas yzeyleri arasna oda scaklnda yksek
basn uygulayarak yaplan kat hal kaynak yntemi
Temizleme, birletirmeden hemen nce genellikle
ya giderme veya fralama ile yaplr
Is uygulanmaz; ancak deformasyon, para
scakln ykseltir
Metallerin en azndan biri, tercihen de ikisi birden ok
snek olmaldr
Yumuak alminyum ve bakr, souk kaynaa uygundur
Birlemeye yeterli basncn, d s ile veya olmadan,
merdaneler araclyla uyguland kat hal kaynak
yntemi
Paralarn ilemden nce stlp stlmadna bal
olarak, dvme veya souk kaynan zel bir hali
Eer d s yoksa, souk haddeleme kayna
Eer s uygulanyorsa, scak haddeleme kayna
Merdane

Uygulamalar: elektriksel balantlarn yapm

Diki
Kaynak yaplacak Kaynakl
paralar paralar

ekil 38-12. Souk kaynakla

birletirilmi kk paralar
143
Haddeleme Kayna 144
 Srtnme Kayna
Haddeleme Kaynann Uygulamalar Birlemenin, basnla birlikte srtnme ssyla
oluturulduu kat hal kaynak yntemi
Uygun yapldnda, temas yzeylerinde erime
Korozyon direnci iin paslanmaz eliin alamsz
olumaz. Normal olarak ilave metal, dekapan veya
veya dk alaml elik zerine giydirilmesi
koruyucu gaz kullanlmaz
Scaklk lm iin Bimetalik eritler lem dar bir ITAB oluturur
"Sandvi" metal paralar Farkl metallerin birletirilmesinde kullanlabilir
Ticari ilemlerde geni apta kullanlr; otomasyona
ve seri retime uygundur
Basn pistonu

ekil 38-13. Haddeleme kaynayla Sabit paray

sktran ene
birletirilmi buzdolab dondurucu
evaporatr. Dar taan kanallar Hareketli paray sktran ene
haddeleme kaynayla birletirilmitir. ekil 38-15. Srtnme kaynak ekipman
145 146

Dnen
Srtnme Kaynann ki Tr
Dnmeyen
kavrama kavrama
Eksenel
hareket Srtnme
edebilir oluturmak 1. Srekli tahrikli srtnme kayna
zere paralar
temas ettirilir Paralardan biri, sabit paraya
doru, ara yzeyde srtnme ss
oluturmak zere sabit dev/dakda
dndrlr
Kuvvet Eksenel
Uygun sl ilem scaklnda
uygulanrken
dnme
kuvvet dnme durdurulur ve paralar
uygulanr
durdurulur birbirine bastrlr
Oluan diki 2. Atalet srtnme kayna
Dnen para, nceden saptanm
bir hzda dnen bir volana baldr
Srtnme kayna: (1) dnen para, temas yok; (2) srtnme ss Volan tahrik sisteminden ayrlr ve
retmek zere paralar temas haline getirilir; (3) dnme durdurulur paralar birbirine bastrlr
ve eksenel basn uygulanr; ve (4) kaynak oluturulur
ekil 38-16. Atalet srtnme kaynann
deiik aamalarnn ematik grnleri
147 148
 Srtnme Kaynann Srtnme Kartrma Kayna
Uygulamalar ve Snrlar
Uygulamalar: Dk scaklkta eriyen metalleri ve termoplastikleri
aft ve borusal paralar birletirmede kullanlan yeni bir yntem (1991)
Endstriler: otomotiv, uak, ziraat makinalar, petrol Srtnme ss, paralarn temas yzeyleri arasnda
ve doal gaz dnen erimeyen bir prob ile oluturulur.
Snrlar: Prob dndke plastikleen ve yumuayan
Paralardan en az biri dnel olmaldr malzemeler dndrme etkisiyle birbirinin iine karr
Yma apa genellikle uzaklatrlr
Yma, para boylarn ksaltr (tasarm aamasnda
dikkate alnmas gerekir)

ekil 38-18. Srtnme kartrma

kayna. Dnen prob, srtnme ss
retirken omuz ksm ise ilave
ekil 38-17. Baz srtnme
srtnme ss oluturur ve
kaynakl paralar
yumuayan malzemenin evreye Omuz
149
dalmasn engelleyerek eklini korur 150

Ultrasonik Kaynak

Ktle Aaya doru

ki parann birarada tutulduu ve birletirmek zere kuvvet

arayzeye ultrasonik frekansta titreimsel kayma Ultrasonik

Sonotrod ucu
Titreim
transdser hareketi
gerilmeleri uyguland kat hal kaynak yntemi
Sonotrod ucu
Titreim hareketi, temas salamak zere yzeylerde
Kaynak yaplacak
mevcut tabakalar krar ve metalurjik ba oluturur paralar

Yzeyler snmasna ramen scaklklar Tmnin ok rs rs

altndadr
lave metal, dekapan veya koruyucu gaz kullanlmaz
Genellikle alminyum ve bakr gibi yumuak
metallerin bindirme tipi balantsyla snrldr
ekil 38-19. Ultrasonik kaynak : (a) Bir bindirme balant iin genel
ekipman; ve (b) kaynak blgesinin yakndan grn

151 152
 Ultrasonik Kaynan Uygulamalar Difzyon Kayna
Genellikle kontroll bir atmosferde, difzyon ve birleimin
Elektrik ve elektronik endstrisi iin tel terminalleri ve olumasna yeterli sre s ve basn kullanan kat hal
balantlar (lehimlemeye ihtiyac ortadan kaldrr) kaynak yntemi
Alminyum sa metal panellerin birletirilmesi Scaklklar 0.5 Tm
Gne panellerinde borularn salara kayna Yzeylerdeki plastik deformasyon minimumdur
Otomotiv endstrisinde kk paralarn Birincil birleme mekanizmas kat hal difzyonudur
birletirilmesi Snrlamalar: difzyon iin gereken sre, birka saniyeden
birka saate kadar uzayabilir
Balangta sadece
przler temas eder

Uygulanan basn metal

temasn arttrr
Difzyon blgesi boyunca
Difzyon malzeme yaynr (temas
blgesi byr)
kaynann
Gzenekler gitgide klr
ki farkl metalin difzyon kayna aamalar ve hemen hemen yok olur.
153 154

Difzyon Kaynann Uygulamalar
Uzay ve nkleer endstrilerde yksek dayanml ve
refrakter metallerin birletirilmesi
Benzer ve farkl metallerin birletirilmesinde
kullanlabilir
Farkl metallerin birletirilmesi iin, esas metallere
difzyonu arttrmak iin, aralarna farkl bir metalden
dolgu tabakas yerletirilebilir
Patlamal Kaynak
Yksek hzl patlamann iki metal yzeyi hzla
birletirilmesini salad kat hal kaynak yntemi
lave metal kullanlmaz; D s uygulanmaz; Difzyon
olumaz zaman ok ksadr
Metaller arasndaki ba, dalgal bir arayzeyle
sonulanan mekanik kilitlenmeyle beraber
metalurjiktir
ou kez iki farkl metalin birletirilmesinde, zellikle
de byk yzeyler halinde bir metalin dierinin
zerine kaplanmasnda kullanlr
Patlama

Patlayc
Ateleyici
Tampon Kaplanan
Aralk Kaplanan tabaka tabaka
Altlk Alt
tabaka
rs Diki Yzey filmlerinin
fkrmas
ekil 38-20. Patlamal kaynak: (1) paralel konfigrasyon halinde
155 yerletirme, ve (2) patlaycnn patlamas srasndaki durum 156
 Termit Kayna (Alminotermik Kaynak)

Birleme iin gerekli snn, termitin kimyasal

reaksiyonundan salanan ar sm erimi metalle
retildii eritme kaynak yntemi
Termit = Tututurulduunda egzotermik bir reaksiyon
oluturan, Al ve ince Fe3O4 tozlarnn karm
Yangn bombalarnda da kullanlmaktadr
lave metal, sv metalden elde edilir
Yntem birletirme iin kullanlr; ancak kaynaa gre
dkm ileminde daha yaygndr

Yzeyin makro grn

Patlamal kaynak ynteminde ilem sras
157 158

Termit Kaynann Uygulamalar

Termit
reaksiyo-
Demiryolu raylarnn birletirilmesi
Curuf
nundan
ar scak Pota
Byk elik dkm ve dvme paralardaki atlaklarn
elik
Tapa aparat
Curuf tamiri
Kalp
Kaynak Diki yzeyi, sonradan ilemeyi gerektirmeyecek
derecede przszdr

Termit kayna: (1) Termitin tututurulmas; 2) potann dklmesi,

ar snm metal kalba akar; (3) metal, kaynakl balanty
oluturmak zere katlar

Termit kayna uygulamas:

Ray kayna
159 160
 Elektrocuruf Kayna Elektron In Kayna

Tel elektrod
Kaynak iin gerekli snn, para yzeyine yksek
besleme hassasiyette odaklanm ve ynlenmi yksek
younlukta elektron demeti ile saland eritme
kaynak yntemi
Hareketli kaynak
kafas (yukar)
Hareketli pabu
(her iki tarafta)
Elektron n tabancalarnn iletimi:
Elektronlar ivmelendirmek iin yksek gerilim (rn., tipik
Soutucu su
girii olarak 10 ila 150 kV tipik)
Esas
para
Erimi curuf In akmlar dktr (miliamper olarak llr)
Erimi kaynak metali
Katlam kaynak metali
Su k Elektron n kaynanda g deil g younluu
fazladr
Elektrocuruf kayna: (a) grn basitletirmek iin kalplama
pabucu izilmemi nden grn, ve (b) Her iki tarafta kalplama
pabular gsterilen yan grn
161 162

Elektron In Kayna Vakum Kamaras

Elektron In Kaynak Donanm
lk gelitirildiinde, elektron nnn hava molekllerince
saptrlmasn en aza indirmek iin vakum ortamnda
oluturulmas gerekmekteydi
retimde ciddi uygunsuzluklar
Elektron n Vakum ilemi 1 saate kadar srebilir
Kontrol Gzlem
nitesi penceresi
Yksek
gerilim Vakum kamaras
nitesi
Para

ekil 38-23. Elektron n

kaynakl iki para; (Solda) 19
Vakum mmlik Alminyum; (Sada)
pompas 102 mmlik kaln paslanmaz
elik
163 164
 Elektron In Kaynanda Elektron In Kaynann
Vakum Seviyesi stnlkleri ve Eksiklikleri

Yksek-vakum kayna kaynak, nn retildii stnlkleri:

ayn vakum kamarasnda yaplr Yksek kalitede dikiler, derin ve/veya dar profiller
En yksek kalitede kaynak, en yksek derinlik/genilik oran Snrl ITAB, dk sl distorsiyon
Orta-vakum kayna kaynak, ksmi vakumlu ayr Yksek kaynak hzlar
bir kamarada yaplr Dekapan veya koruyucu gaz gerekmez
Vakum ilem sresi ksaltlmtr Eksiklikleri:
Vakumsuz kaynak Para elektron n jeneratrne Yksek ekipman maliyeti
yakn konumlandrlarak, kaynak ilemi atmosferik Hassas az hazrl ve hizalama gerekir
basnta veya yakn deerde yaplr Vakum kamaras gerekir
Paray n jeneratrnden ayrmak iin Vakum Blcs Gvenlik konusu: EBW x-nlar retir
gerekir

165 166

Deiik Kaynak Yntemlerinde G

Lazer In Kayna
Younluklarnn Karlatrlmas

Birletirmenin, balant zerine odaklanm, yksek

younlukta ve koheran k n ile saland eritme
kaynak yntemi
Laser = Light amplification by stimulated emission of
radiation"
Lazer n kayna normal olarak, oksitlenmeyi
nlemek iin koruyucu gaz altnda yaplr
Genellikle ilave metal kullanlmaz
Kk alanda yksek g younluu sayesinde
ekil 38-24. Deiik kaynak yntemlerinde izafi g younluklarnn
genellikle kk paralara uygulanr
karlatrlmas; Elektron ve lazer n kaynaklarndaki yksek g
younluu, yksek kaynak hzlarnda, dar ITABa sahip derin ve dar
kaynak dikileri oluturabilir.
167 168
 Karlatrma:
Lazer In Kaynak Donanm
Lazer ve Elektron In Kaynaklar

Rezonatr Yanstc ayna

Lazer n kayna iin vakum kamaras gerekmez
Lazer n kaynanda x-nlar yaynmaz
Odaklayc
Lazer nlar, optik mercek ve aynalarla odaklanabilir
mercek ve ynlendirilebilir
Koruyucu
Lazer n kayna, Elektron n kaynann derin
Lazer
gaz tp n kaynaklarn ve yksek derinlik/genilik oranlarn
Para oluturamaz
Maksimum Lazer n kayna derinlii = ~ 19 mm,
oysa Elektron n kayna derinlii = 50 mm

169 170

Lazer Inyla Kesme Yakma Aln Kayna

Farkl malzemelerde kk deliklerin, dar aralklarn
ve yakn yerletirilmi modellerin kesilmesi
endstriyel lazer nlarnn dier bir uygulamasdr
Lazer nyla kesme, malzemede bir delik
oluturulmasyla balar ve n, programlanm bir yol
zerinde ilerler
Lazerin youn ss, malzemeyi kesmek zere
eritir/buharlatrr
ki para, nce akm tayan enelere sktrlr ve
hafife temas ettirilir
Birleim blgesinden akan bir elektrik akm,
paralara n tavlama uygular; ardndan paralar
hafife ekilir. Paralar arasnda youn bir ark
oluturulur.
Ark ss malzeme yzeylerini eritirken paralar skca
bastrlr ve yksek akm uygulanr. Ark sner. Ark
ssnn erittii yzeyler, geen akma kar
gsterdikleri diren nedeniyle daha ok eriyerek
basn altnda birleirler

Lazer nyla kesme

171 172
 Plastiklerin Kayna

Is etkisiyle yumuadklarndan, sadece

termoplastikler kaynak yaplabilir
Termoplastiklere uygulanan kaynak yntemleri:
Ultrasonik kaynak
Vibrasyon kayna
Srtnme kayna
Scak eleman kayna
Scak gaz kayna
Ekstrzyon kayna
Elektrofzyon (implant) kayna

ekil 38-28. Yakma aln kaynann ematik grn; (a) ekipman ve

kaynak dzenei; (b) tamamlanm kaynak
173 174

Plastiklere Uygulanan Kaynak Yntemleri Polietilen Borularn Elektrofzyon Kayna

Scak eleman kayna

175 176
 Termoplastiklerin Scak Gaz Kayna
Scak gaz kayna, metallerin oksi-asetilen kaynana
benzer
V-az alm uygulamas, en yaygn olandr
Bir gaz (sktrlm hava, azot, hidrojen, oksijen veya CO2)
bir elektrik sarm iinde stlr ve bir kaynak tabancasndan
beslenir
nce bir plastik ubuk, parayla birlikte stlr ve kaynak
azna bastrlr
Kaynakla lgili lemler Sert Dolgu
Sert dolgu, bir parann yzeyine, farkl zellikte bir
malzemeyi bir kaynak tabakas eklinde uygulamaktr
Parann tamamn pahal malzemeden oluturmak
yerine, yzeyini anmaya, korozyona veya kiyasal
etkilere kar daha dayankl bir malzemeyle
kaplamak daha ekonomik bir zmdr
Sert dolgu malzemeleri
Karbon ve alaml elikler; - Bakr esasl alamlar
Yksek alaml elikler; - Paslanmaz elikler
Kobalt esasl alamlar; - Seramik ve refrakter karbrler
Monel, Hastelloy gibi Nikel esasl alamlar;

ekil 38-29. Plastiklerin

scak gaz kayna 177 178

imento Sanayiinden
Kaynakla lgili lemler Termik Pskrtme
Sert Dolgu Uygulamalar
Esas metal yzeyini metal, alam, seramik, sermet,
karbr ve hatta plastik kaplamak iin toz veya tel
halindeki malzemeyi alev, ark veya plazma demeti
iinde nceden hazrlanm para yzeyine
pskrterek bir tabaka oluturma ilemidir
Sert dolgudan farkl olarak termik pskrtmede esas
metal yzeyi erimez. Birleme, mekanik kilitlenme ile
oluur. Bu nedenle yzeyin temiz ve przl olmas
gerekir
Przlendirme ilemi en ok andrc elik kumu
pskrterek yaplr
Vidal mil Fan baklar Konveyr zinciri 2,5 7,7 mlik bir yzey przll yeterlidir

179 180
 Alevle Metal Pskrtme Plazma Arkyla Metal Pskrtme

Tayc gaz iinde

Min 100 mm asl pskrtme tozu
Pskrtlen
Max 250 mm
malzeme
Pskrtlm Dolaan soutucu
metal
Plazma gaz Plazma demeti
Sktrlm hava Normal oksiasetilen alevinin
Oksiasetilen veya karakteristik parlak konisi Dolaan soutucu
Oksipropan gaz Eriyen tel

Tel

Tel ve gaz nozulu Yanan gazlar

Ark Nozul
Hava kanal Hava zarf Atomize sprey
Tungsten elektrod
Hazrlanm esas metal
Hazrlanm esas metal

ekil 38-30. Oksiasetilen metal pskrtme tabancasnn ematik diyagram ekil 38-31. Plazma ark pskrtme tabancasnn ematik diyagram
181 182

Kaynaa Kyasla Sert Lehimlemenin

Sert ve Yumuak Lehimleme
stnlkleri
Her ikisi de metal paralar kalc olarak birletirmek iin
ilave metaller kullanr, ancak esas metaller erimez Farkl metaller dahil, herhangi bir metal birletirilebilir
Eritme kayna yerine sert veya yumuak lehimleme Yksek imalat hzlarna izin veren, abuk ve ayn
kullanlmas iin: zelliklere sahip ekilde gerekletirilebilir
Metallerin kaynak kabiliyeti ktdr oklu balantlar ayn anda sert lehimlenebilir
Farkl metaller birletirilmektedir Genel olarak eritme kaynana gre daha dk s
Youn kaynak ss, birletirilen paralara zarar verebilecektir ve g gerekir
Balantnn geometrisi kaynaa izin vermemektedir Balantya bitiik esas metaldeki ITABdaki
Yksek dayanm gerekli deildir problemler daha azdr
lave metalin erime scakl 450C : Yumuak lehimleme Kapiler etki erimi metali balantnn iine
ektiinden, ou kaynak yntemiyle ulalamayan
lave metalin erime scakl > 450C : Sert lehimleme balant blgeleri sert lehimlenebilir.

183 184
 Sert Lehimleme
Bir ilave metalin eritildii ve birletirilecek paralarn
temas eden yzeyleri arasnda kapiler etkiyle
dald birletirme yntemi
Esas metaller erimez
Sadece dolgu metalleri erir
Dolgu metalinin Tm si 450Cden yksek ancak
birletirilecek esas metal(ler)in Tm sinden dktr
185
Kapiler Etki
Su dolu bir kaba yerletirilmi i
ie iki bakr borudaki suyun
seviyesi, boru aplar yeterince
bykse bileik kaplar
prensibine uyar
Dtaki boru ap kldke
kapiler etki ortaya kar ve iki
boru arasndaki suyun seviyesi
kaptaki seviyenin zerine kar
Yeterince kk bir aralkta
kapiler etki en st seviyesine
karak iki boru arasndaki
boluu doldurur
187
Paralar Arasndaki Aklk
Esas paralarn birleecek yzeyleri arasndaki
akln, erimi dolgu metalinin akmasn
engellemeyecek derecede geni, ancak kapiler
etkinin zayflamasna neden olmayacak derecede de
dar olmas gerekir
Dayanmn en yksek deere ulat bir aklk
deeri vardr. Bu aklk, esas metale, ilave metale,
balant ekline ve ilem koullarna baldr
Tipik sert lehimleme aklklar 0,001 0,010 mm
arasndadr
186
Araln Kapilariteye Etkisi
Lehim alam
Aralk 0,2 - 0,5 mm kapiler etki iyi
Aralk 0,7 mm kapiler etki yeterli deil
Aralk 1, 0 mm kapiler etki yok
188
 Sert Lehimlenmi Balantnn Dayanm Sert Lehim Balantlarnn Dayanm
Sert lehimlenmi kt aln paslanmaz elik-paslanmaz elik
Eer balant uygun ekilde tasarlanm ve sert birleiminin dayanmnn aralkla deiimi
lehimleme ilemi uygun ekilde uygulanmsa, ekme dayanm (MPa)
katlam balant, oluturulduu ilave metalin 965
dayanmndan daha dayankl olacaktr 827
Neden? 689
Sert lehimlemede kullanlan kk para aralklar 551
Esas ve ilave metaller arasnda oluan metalurjik ba
414
Esas metal tarafndan balantya getirilen geometrik
snrlamalar
,075 ,15 ,22 ,30 ,38 ,46 ,53 ,60
Balant aral (mm)

ekil 39-1. Bir kt aln sert lehim balantnn ekme dayanmnn farkl
aralklarla tipik deiimi
189 190

Farkl Metallerin Sert Lehimlenmesinde Sert Lehimlemenin Zayflklar ve

Araln nemi Snrlamalar

Balant dayanm, kaynakl balantdan genellikle

daha dktr
Balant dayanm, esas metalinkinden daha dk
olma eilimindedir
Yksek servis scaklklar, bir sert lehimli balanty
zayflatabilir
Muhtemel bir estetik zayflk olarak, sert lehimli
metalin rengi, esas metal paralarn rengiyle uyumlu
olmayabilir

ekil 39-2. Farkl metallerin sert lehimlenmesinde balangtaki aralk,

farkl sl genlemelere gre ayarlanmaldr. Uygun sert lehim aral,
lehim alamnn akt scaklkta mevcut olmaldr.
191 192
 Sert Lehimleme Uygulamalar

Otomotiv (rn., borularn ve tesisatlarn birletirilmesi)

Elektrik ekipmanlar (rn., tel ve kablolarn birletirilmesi)
Kesici takmlar (rn., semente karbr insert ve kesici
ularn sert lehimlenmesi)
Mcevher yapm
Kimyasal ilem endstrisi, boru tesisatlar ve stma
ilemi yapanlar, metal boru ve tesisatlar sert lehimleme
ile birletirirler
Tamir ve bakm ileri

193 194

Sert Lehimli Balantlarn Tasarm Kt Aln Tipi Birleim

Aln ve bindirme balantlar yaygndr, ancak
geometri genellikle sert lehimlemeye uydurulur
Paralar arasnda geni arayzey saladndan,
bindirme balantlar en yaygn kullanlanlardr
Sert
Sert lehimlenmi bir balantda ilave metal, esas Sert lehimlenmi lehimlenmi
balant
metale sadece ulardan deil tm yzey boyunca balant

birleir

ekil 39-3. En yaygn iki sert lehim

balant tr, kt aln ve bindirme
birleimdir. Kt aln birleim, ekil 39-4. (a) Konvansiyonel kt aln birleim, ve aln birleimin
balant boyunca niform kalnlk sert lehimlemeye uydurulmas: (b) eik yzeyli birleim, (c)
salar ancak bindirme birleimde kademeli aln birleim, (d) parann birleim blgesindeki kesiti
ba yzeyi daha byktr ve arttrlm
dayanm daha yksektir
195 196
 Bindirme Tipi Birleim Baz Yaygn Sert Lehim Balant Trleri

Sert
Sert lehimlenmi
lehimlenmi balant
balant Klf

ekil 39-4. (a) Geleneksel bindirme balant, ve bindirme balantnn ekil 39-5. Sert lehimlemeyle birletirilecek baz yaygn balant tasarmlar
sert lehimlemeye uydurulmas: (b) silindirik paralar, (c) sandvi
paralar, ve (d) aln balanty bindirme balantya dntrmek
iin klf kullanm
197 198

Sert Lehimleme iin Baz lave Metaller Sert Lehim Alamndan Beklenen
(Sert Lehim Alamlar) zellikler

Erime scakl esas metalden olduka dk

Esas metal(ler) lave metal(ler) Tipik sert lehim scakl (C) olmaldr
Alminyum Alminyum ve silisyum 565 - 620 yi slatabilirlik iin sv fazdayken yzey gerilimi
Nikel-bakr alamlar Bakr 925 - 1125 dk olmaldr
Bakr Bakr ve fosfor 700 - 925 Arayzeye iyi nfuziyet iin yksek akclk
elik, dkme demir Bakr ve inko 700 - 750
Sert lehimli balantnn uygulamada kullanma yeterli
Paslanmaz elik Altn ve gm 620 1000
dayanma sahip bir balant oluturma kapasitesi
Esas metalle kimyasal veya fiziksel etkileim
gstermemesi (rn., galvanik reaksiyon)

199 200
 lave ubuk

fle Aralk Sert lehimlenmi balant lave metal Sert lehimlenmi

folyosu para

Birletirilecek
paralar

Birletirilecek
paralar
Sert
Birletirilecek Halka eklinde lehimlenmi
paralar lave ubuk para (1) (2)
(c)

Sert lehimlemede ilave metalin deiik uygulanma teknikleri : (c)

Aralk dz para yzeyleri arasnda ilave metal folyosu
Sra: (1) nce, ve (2) sonra;
(b) aralk giriinde ilave metal halkas
Sert lehimlemede ilave metalin deiik uygulanma teknikleri: (a) fle ve Sra: (1) nce, ve (2) sonra
ilave ubuk. Sra: (1) nce, ve (2) sonra; (b) aralk giriinde ilave metal
halkas; Sra: (1) nce, ve (2) sonra
201 202

Sert Lehim Dekapanlar Dekapann Davran

Kaynaktakine benzer ama; znrler ve Lehim alam yzeyi

slatr ve dekapan
uzaklatrlmadklarnda sert lehimleme ilemini Dekapan uzaklatrr
engelleyen oksitlerle ve istenmeyen dier yan Dekapan srlr Hava oksitleri zer
rnlerle birleirler
yi bir dekapann karakteristikleri:
Dk erime scakl
lave metalle yer deitirebilmesi iin dk viskozite
Islatmay arttrr Tavlamadan nce

lave metal katlancaya kadar balanty korur Dekapann etki Sert lehimin alma
scaklnda scaklnda

Scakln art

203 204
 Istma Menbalarna Gre Sert Lehimleme
Frnda Sert Lehimleme rnekleri
Yntemlerinin Snflandrlmas
Halka eklinde sert lehim
alam

flele (alevle) Sert Lehimleme fle alevi

balantnn yaknndaki paraya doru ynlendirir
Frnda sert lehimleme frn, sert lehimleme iin
gerekli sy salar Sert lehimlemeden nce

ndksiyonla Sert Lehimleme parada indklenen

yksek frekansl akma kar elektrik direnciyle stma
Direnle Sert Lehimleme paralardan geen
elektrik akmna kar direnle stma
Daldrmayla Sert Lehimleme ya erimi tuz ya da
metal banyosu
Sert lehimelemeden sonra
Infrared Sert Lehimleme yksek younluklu infrared
lambalar kullanlr
ekil 39-6. Tipik frnda sert lehimleme rnekleri
205 206

Sert Lehim Kayna Yumuak Lehimleme

Bu yntem, uygulanacak birletirme tr ynnden dier
sert lehimleme yntemlerinden ayrlr. Sert lehim Tm 450C bir ilave metalin eritildii ve birletirilecek
kayna, bir V aznn doldurulmas gibi, geleneksel paralarn temas yzeyleri arasna kapiler etkiyle
kaynakla birletirmeye daha ok benzer dald birletirme yntemi
Lehim alam Kaynak fleci Esas metaller erimez, ancak ilave metal, metalurjik
ba oluturmak zere esas metali slatr ve birleir
Yumuak lehimlemenin detaylar sert lehimleme ile
Esas metal ayndr ve ayn stma yntemlerinin ou kullanlr
lave metal yumuak lehim olarak adlandrlr
ou elektrik ve elektronik ilemlerle yakndan ilgilidir
(tellerin yumuak lehimlenmesi)

ekil 39-7. Sert lehim kayna. Balant, sert lehim dolgu metali ierir;
balantda esas metal erimez. Yzey genellikle nce ince bir kalay
tabakasyla kalaylanr.
207 208
 Yumuak Lehimlemenin stnlkleri ve Yumuak Lehim Alamlar
Zayflklar
Genel olarak kalay (Sn) ve kurun (Pb) alamlardr.
Her ikisi de dk Tmye sahiptir
stnlkleri:
Kurun zehirleyicidir ve ou yumuak lehim
Sert lehimleme veya eritme kaynana gre daha dk alamndaki yzdesi en aza indirilmitir
enerji girdisi
Deiik stma yntemleri mevcuttur
Kalay yumuak lehimleme scaklklarnda kimyasal
olarak aktiftir ve baarl bir balant iin slatmay
Balantda iyi elektrik ve sl iletkenlik
destekler
Tamiri ve yeniden yaplmas kolay
Bakrn yumuak lehimlenmesinde, bakr ve kalay,
Zayflklar: balanty glendiren metalleraras bileikler
Mekanik yntemlerle takviye edilmedike dk balant oluturur
dayanm
Gm ve antimon da bazen yumuak lehim alam
Yksek scaklklarda balantnn muhtemel zayflamas veya olarak kullanlmaktadr
erimesi

209 210

Yumuak lehim
balants Kapl tam delik

PC kart Tel PC kart Tel

Yumuak lehimlenmi
balant
(a) (b)
Yumuak lehim
entik
Yumuak lehimlenmi balant balants
Tel zolasyon
Terminal

Yumuak lehim
balants

(c) (d)
ekil 39-8. Yumuak lehimlemede dayanm arttrmak iin mekanik
kilitleme: (a) dz kilit diki; (b) cvatal veya perinli balant; (c) bakr
boru birletirme silindirik bindirme balant; ve (d) silindirik bindirme
balantnn entiklenmesi (ekillendirilmesi)
211
Elektronik balantlarda yumuak lehimlemeden nce mekanik
aralarla balanty salamlatrma teknikleri: (a) PC kart
zerinde kvrlm kurun tel; (b) yumuak lehimin temas
yzeyini geniletmek iin PC kart zerinde kapl tam delik; (c)
dz terminal zerinde kanca eklinde tel; ve (d) dndrlm
teller
212
 Yumuak Lehim Dekapanlar levleri
Yumuak lehimleme scaklnda erir
Oksit filmlerini sker ve esas para yzeylerinden
uzaklatrr
Istma srasnda oksitlenmeyi engeller
Temas eden yzeylerdeki slatmay destekler
lem srasnda erimi yumuak lehim alamyla
kolayca yer deitirir
Korozif ve iletken olmayan artklar brakr
213
Bileenler
PC kart
Erimi yumuak
lehim alam
Kurun tellerin bask devresi kart zerine birletirilmesi iin
erimi yumuak lehim alamnn dar bir kanaldan kartn alt
yzeyine beslendii dalgal yumuak lehimleme
215
Yumuak Lehimleme Yntemleri
Daha az s ve daha dk scaklk gerekmesi hari,
ou yumuak lehim yntemi sert lehimleme ile
ayndr
lave yntemler:
Elle yumuak lehimleme elle sevkedilen yumuak lehim
tabancas
Dalgal yumuak lehimleme bask devresi kartlarnda oklu
kurun tellerin yumuak lehimlenmesi
Geri akl yumuak lehimleme bask devre kartlar
zerindeki yzey az bileenlerinde kullanlr
214
Yaptrma
ki (ya da daha fazla) yakn yerletirilmi paray yzey
birletiricisi ile bir arada tutmak iin bir ilave
malzemenin kullanld birletirme yntemi
Metal, plastik, seramik, ahap, kat ve mukavva gibi
ayn veya farkl malzemeleri birletirmek iin geni bir
birletirme veya szdrmazlk uygulamalarnda
kullanlr
Artan uygulamalar iin frsatlar nedeniyle byk bir
alana yaylabilir
216
 Yaptrmada Sertleme
Yaptrcnn fiziksel zelliklerinin, paralarn
yzeylerini birletirmek iin genellikle kimyasal
reaksiyonla svdan katya dnme ilemi
Sertleme, genellikle s ve/veya bir katalizr ile
gerekletirilir
Eer s kullanlmsa, scaklklar greceli olarak dktr
Sertleme zaman alr - imalatta bir zayflk
Yapma ilemini gerekletirmek iin bazen paralar
arasnda basn uygulanr
Sentetik (Yapay) Yaptrclar
malatta en nemli kategori
Sentetik yaptrclar, deiik mekanizmalarla
sertleirler:
Uygulamadan nce polimeri katalizr ve reaktif katklarla
kartrma
Kimyasal reaksiyonu balatmak iin stma
Ultraviyole k gibi, radyasyonla sertletirme
Sv veya pastadan suyu buharlatrarak sertletirme
Yapanlardan birinin yzeyine film veya basnca duyarl
kaplama olarak uygulama
Yaptrc Trleri
Doal yaptrclar reine, niasta, eker, soya
tuzu, kola gibi doal kaynaklardan elde edilirler
Dk-gerilmeli uygulamalar: mukavva kartonlar, deme,
kitap ciltleri; veya geni yzeyler: kontrplak
norganik esas olarak sodyum silikat ve
magnezyum oksiklorre dayanr
Dk maliyetli, dk dayanml
Sentetik (yapay) yaptrclar deiik termoplastik
ve termoset polimerler
217 218
Yzey Hazrlama
Yaptrma ileminin baarl olmas iin, yzeyler son
derece temiz olmaldr
Yapma dayanm, yaptrc ile yapan arasndaki
adhezyonun derecesine, bu ise yzeyin temizliine
baldr
Metallerde, temizleme iin genellikle zcyle silme
ve kum pskrterek yzeyin andrlmas adhezyonu
arttrr
Metal d paralarda, genellikle baz tr zcler
kullanlr ve yzeyler, przll arttrmak iin
talanr veya kimyasal olarak dalanr
219 220
 Balantnn Dayanm Balant Tasarm

Aadakilerin dayanmna baldr: Yaptrma balantlar, kaynakl, sert veya yumuak

Yaptrc
Yaptrc ile yapanlar arasndaki balant
Balantnn dayanm birka mekanizma ierir:
Kimyasal ba oluumu yaptrc ve yapan,
sertlemeden sonra bir primer kimyasal ba oluturur
Fiziksel etkileimler karlkl yzeylerin atomlar arasnda
sekonder kuvvetler
Mekanik kilitlenme Yapann przll, sertleen
yaptrcnn, mikroskopik yzey przlerinde skmasna
ve kilitlenmesine neden olur
lehimli balantlar kadar gl deildir
Balant temas alan en byk deerine karlmaldr
Yaptrma balantlar en ok kayma ve ekmede
gldr.
Balantlar, uygulanan gerilmelerin bu tr olaca ekilde
tasarlanmaldr
Yaptrma balantlar, en ok ayrlma ve syrlmaya
kar zayftr.
Balantlar, bu tr gerilmelerden kanacak ekilde
tasarlanmaldr

221 222

ekil 40-4. Yaptrma iin baz balant tasarmlar ve servisteki

ekil 40-3.- Yaptrma balantlarnda gerilme trleri: performans oranlar
223 224
 Perin
Nokta kaynak
ekirdei

Yaptrc

Yaptrmann, dier birletirme yntemleriyle kombinasyonu: (a)

kaynak-yaptrma nokta kaynakl ve yaptrlm balant; (b)
perinli (veya cvatal) ve yaptrlm balant; (c) ekillendirilmi ve
yaptrlm balant

ekil 40-5. Yaptrma balantl ke ve al birleim tasarmlar

225 226

Yaptrma Balantlarnda Hasar Yaptrclarn Uygulamalar

Otomotiv, uak, yap rnleri, gemi yapm

(a) Yaptrc hasar
Paketleme endstrisi
Ayakkab
Deme
Kitap ciltleme
(b) Yaptrc iinde kohezif hasar
Elektrik ve elektronik

(c) Esas malzeme iinde kohezif hasar

ekil 40-6. Yaptrma balantlarnda hasar modlar

227 228
 Uygulama Yntemleri Rulo Kaplama

Elle fralama veya rulolama

pek kaplama
Elle altrlan datc kullanarak yzdrme
Pskrtme
Otomatik aplikatrler
Rulo kaplama

Kat, kuma veya esnek polimer gibi ince ve esnek bir

malzemenin zerine yaptrcnn rulo ile kaplanmas

229 230

Yaptrmann stnlkleri Yaptrmann Snrlamalar

ok geni malzeme trne uygulanabilir Balantlar genellikle dier birletirme yntemleri

Yapma, balantnn tm yzeyinde oluur
Dk scaklktaki sertleme, birletirilen paralarda
hasardan kanmay salar
Hem yaptrma hem de szdrmazlk salama
Balant tasarm genellikle basitletirilir, rn. ki dz
yzey, cvata delikleri gibi zel para zelliklerine
gerek olmadan birletirilebilir
kadar gl deildir
Yaptrc, birletirilen malzemelere uygun olmaldr
Servis scaklklar snrldr
Yaptrcnn uygulanmasndan nce temizlik ve
yzey hazrl nemlidir
Sertleme sreleri, retim hzn snrlayabilir
Yaptrlm balantlarn muayenesi zordur

231 232