p r o b l e m i

Mihdly Szentmdrtoni

KRIZA - IZAZOV I ZADATAK

Hod prema osobnoj z r e l o s t i n e m o r a n u n o biti p r a v o c r t n o k r e t a n j e . Vjerojatno

n e m a o v j e k a u i j e m i v o t u n e b i b i l o n a z a d o v a n j a , z a s t o j a ili skretanja s t o g a pu
ta. No sve dotle d o k o v j e k uspijeva rjeavati i v o t n e p r o b l e m e oslanjajui s e n a
svoj osobni potencijal, on u biti napreduje na t o m putu prema osobnoj zrelosti.
Ima, m e u t i m , t r e n u t a k a i prilika u kojima ovjek u p r v o m a s u ne vidi i z l a z a i
m o g u n o s t i d a s e o s l o b o d i t e k o a . N j e g o v j e daljnji rast u krizi.

to je kriza?

T e k o j e d a t i j e d n o z n a n u definiciju k r i z e , b u d u i d a n e k o m e m o e z n a i t i ne
savladivu t e k o u ono t o j e z a d r u g o g a z a p r a v o u o b i a j e n i z a d a t a k svagdanjeg i
v o t a . N a j o p e n i t i j e m o e m o r e i d a n e k a i v o t n a kunja o d n o s n o t e k o a m o d e r
nim j e z i k o m , s t r e s p o s t a j e k r i t i n a o n d a k a d a t o l i k o p r i t i s n e p o j e d i n c a d a o n v i e
ne vidi i z l a z a . Ovdje j e v a n o u p o z o r i t i n a j e d n u d i s t i n k c i j u : p r e m d a j e k r i z a mo
mentalan poremeaj psihike ravnotee, o n a n i p o t o n e z n a i d a s u u k i n u t i svi
k o n t r o l n i m e h a n i z m i o s o b e . t o v i e , u p r a v o k r i z a vrlo e s t o m o e m o b i l i z i r a t i re
zervne p s i h i k e energije.1 Koliko se puta uje od ljudi koji su p r o l i kakvu k r i z u :
N i s a m ni sam vjerovao da se to m o e i z d r a t i . "

Usp. E. RINGEL, Das Leben wegwerfen? Reflexionen ber Selbstmord. Herder, Wien,
1978,str. 185-186.

270
 U ovome kratkom razmiljanju eljeli bismo o p e n i t o promotriti psihodinami-
z a m k r i z e , a z a t i m i z r e i n e k o l i k o refleksija o j e d n o m e z a n e m a r e n o m o b l i k u krize:
odrasle dobi.

Treba, naime, r a z l i k o v a t i dvije vrste krize: postoje tzv. razvojne krize i situacij-
ske krize} Razvojne se krize vezuju uz odreena ivotna razdoblja, osobito uz
prijelazne f a z e , g o t o v o k a o n u n i p r a t i o c i tih prijelaza. O v a m o spadaju t r a u m e ro
enja, prijelaz od d o j e n e t a u djetinjstvo, iz djetinjstva u m l a d e n a t v o , iz m l a d e n a -
tva u o d r a s l u d o b , iz o d r a s l e dobi u s t a r o s t . Te prijelaze e s t o prati kriza. S j e t i m o se
s a m o ljudi pred m i r o v i n o m : s k o l i k o t j e s k o b e m i s l e na dan k a d a e se m o r a t i odvo
jiti od svojega i v o t n o g p o z i v a . Ti prijelazi, naime, stavljaju pred ovjeka s t a n o v i t e
zadatke. 0 njihovu p o z i t i v n o m rjeenju ovisi u r a v n o t e e n o s t i d u e g razdoblja.

Naizgled su m n o g o dramatinije situacijske krize koje s u p o s l j e d i c e traumati

nih dogaaja kao t o j e g u b i t a k ljubljene o s o b e , k a t a s t r o f e , postavljanje dijagnoze
neizljeive b o l e s t i .

Psihodinamizam krize

t o doivljava ovjek u stanju k r i z e ? O p e n i t o m o e m o rei daje to stanje uv

s t v e n e nabujalosti s i z r a z i t i m osjeajem n e m o i da se razrijei p r o b l e m . Osim toga,
o s o b a o b i n o o s j e a d a j e izgubila sve v e z e s o k o l i n o m koja joj j e j a m i l a s i g u r n o s t .
V a n o je ovdje u o i t i d a kriza nije m o m e n t a l n i d o g a a j , n e g o p r o c e s koji s e razvija
u f a z a m a . U svakoj krizi m o e m o u o i t i e t i r i f a z e . 3

Dogaaj koji j e u z r o k o v a o krizu, odnosno razvojni z a d a t a k , p o v e a v a t j e s k o b u ,

zbog ega prestaju biti d j e l o t v o r n e u o b i a j e n e s h e m e z a rjeenje p r o b l e m a . T o s u
prve dvije f a z e : t j e s k o b a i osjeaj n e m o i . U t r e o j fazi t j e s k o b a se j o vie pojaa
va, upravo zbog percepcije da uobiajene sheme ne funkcioniraju. N e p o d n o l j i v a
tjeskoba daje uzbunu za sve rezervne mogunosti tako da osoba pritjee novim,
n e o b i n i m , k r e a t i v n i m n a i n i m a rjeenja. T o j e e t v r t a , a k u t n a faza k r i z e . O n a ne
traje dugo. Iskustvo pokazuje da se ona moe p o d n o s i t i najvie do dva tjedna, a
onda se mora dogoditi neki preokret. Osoba koja proivljava o v u , akutnu fazu
krize esto svoje unutarnje stanje okolini obznanjuje ovim ili slinim rijeima:
O v o s e n e m o e v i e p o d n o s i t i . . . " ili: Poludjet u a k o se to o v a k o nastavi..."

I upravo o v a posljednja d r a m a t i n a izajva pokazuje da se kriza, na a l o s t , mo

e razrijeiti i negativno, katkad t r a g i n o ( s a m o u b o j s t v o ) . N e p o d n o l j i v a tjesko
ba moe se razrijeiti n a vie n a i n a : npr. t a k o d a s e o s o b a s l o m i pod t e r e t o m
tjeskobe (dobije slom ivaca"). U j o t e e m sluaju t j e s k o b a s e razrijei b i j e g o m
u psihotiku zatvorenost. To su svakako negativna i tragina rjeenja. Mogue
je, meutim, i k o m p r o m i s n o rjeenje da se o s o b a vrati u p r e t k r i z n u situaciju, tj.
d a r e g r e d i r . O v o j e o s o b i t o e s t sluaj k o d razvojnih kriza i n a t o e m o s e j o
vratiti u tijeku o v o g razmiljanja.

Usp. L. A. HOFF, People in Crisis: Understanding and Helping. Addison Wesley, Read
ing, M a s s a c h u s e t t s , 1 9 7 8 , str. 1 1 . i dalje.
3
I s t o , str. 16-18.

271
 Kriza odrasle dobi

Nakon ovih nekoliko uvodnih refleksija o psihodinamizmu krize htjeli bismo

se zaustaviti na j e d n o j razvojnoj krizi, o kojoj, z a u d o , p s i h o l o g i j s k a l i t e r a t u r a ne
pria mnogo: na krizi odrasle dobi. Prije toga neka bude doputena ova mala
primjedba. Dvije dominantne teme modernoga drutva j e s u mladost i produktiv
n o s t . A k o n e t k o ne s p a d a n i u j e d n u o d tih k a t e g o r i j a , g o t o v o s e m o r a o s j e a t i
d r u g o r a z r e d n i m g r a a n i n o m o v o g svijeta. Zanimljivo j e i p o u n o p r e l i s t a t i p s i h o l o
gijsku l i t e r a t u r u d a b i s e ovjek z a u d i o k a k o se m a l o prostora posveuje o d r a s l o m
ovjeku, izuzev, naravno, ako se radi o p a t o l o g i j i . P s i h o l o g i j s k i u d b e n i c i puni su
u e n i h rasprava i d u b o k i h a n a l i z a djece i o m l a d i n e , l i n o s t i i p r o d u k t i v n o s t i , prila-
goavanja i p a t o l o g i j e . I p a k , p r o b l e m p s i h o l o k e r a v n o t e e o d r a s l a m u k a r c a i e n e
nije n i p o t o n e z a n i m l j i v a i prezira vrijedna t e m a . T o v i e t o tragedija p s i h o l o k o g
zatvaranja s t a r o s t i p o i n j e u i v o t n o d o b a koje s e s d o s t a v e l i k o m p r e c i z n o u m o e
o d r e d i t i u i v o t u s v a k o g p o j e d i n c a , a nalazi s e negdje i z m e u 3 0 . i 4 0 . g o d i n e , o d n o
sno u razdoblju koje se o b i n o n a z i v a o d r a s l a d o b . U t o m razdoblju pojavljuje se
j e d n a s p e c i f i n a kriza koju a u t o r i nazivaju krizom granica".4

Poruka krize granica

Kriza g r a n i c a p o i n j e z a p r a v o o n d a k a d a o v j e k u o i prve sijede vlasi u k o s i , kad

su mu za itanje p o t r e b n e n a o a l e , k a d a g a njegov l i j e n i k u p o z o r i daje vrijeme d a
z a p o n e dijetu i d a z b o g p o v i e n o g t l a k a manje pui... T o s u p o sebi s i t n i c e , ali k a d a
s e n a k u p e , o d j e d n o m , p o s t a n u i z v o r t j e s k o b n i h pitanja: t o sam zapravo p o s t i g a o
u i v o t u ? " t o se d o g o d i l o s velikim m l a d e n a k i m i d e a l i m a ? " T k o zna k o l i k o mi
j e j o p r e o s t a l o o d i v o t a : m o d a j e t o posljednja v e l i k a a n s a d a o s t v a r i m j o n e t o ,
ali s e d o i s t a m o r a m p o u r i t i ? " i t d .

N a b r o j e n a pitanja s a m o s u d i o o n o g a t o n e u g o d n o m u s t r a j n o u p r i t i e svijest
odrasla ovjeka. Zapravo sva se ova pitanja m o g u zbiti u j e d n o : Zar je to s v e ? "
Naime: ivot. Jer ivot, koji se ranije priinjao kao avantura velikih obeanja,
o d j e d n o m izgubi svoj ar i privlanu snagu: ovjek s g o r i n o m o t k r i v a njegovu r a o -
notonost. S a d a n j o s t i z g u b i svoju n o v o s t , a b u d u n o s t v i e n e nudi nikakvih tajni.
ovjek z a p r a v o v e z n a t o m u b u d u n o s t n o s i : uvijek i s t o . J e r d o s a d j e u g l a v n o m
iskusio sve: rad i karijeru, ljubav i mrnju, b e z o b z i r n o s t , nerazumijevanje, meu
ljudske i n t r i g e . V e se s p r i l i n o m l a k o o m s n a l a z i u l a b i r i n t u s v a k i d a n j i c e : z n a ko
l i k o se n e p o t r e b n i h rijei t r o i na triarije, a k a k o se m a l o g o v o r i o i s t i n s k i v e l i k i m
stvarima. P o z n a j e v e i ljude, p r e d v i a njihove reakcije, z n a k a k o nastaju k o n f l i k t i ,
kako se raa i u m i r e j e d n a ljubav, j e d n o prijateljstvo, k a k o se ljudi trude da igraju
drutvene uloge. S t v a r i s e p o i n j u ponavljati k a o r a t i m a n a s k l a d b a s vergla u l i n o g
sviraa.

S v e o v o p o sebi n e m o r a biti n e g a t i v a n doivljaj. Zdrav odrasli mentalitet n u n o

n o s i s a s o b o m v e u o k r e n u t o s t p r e m a n u t a r n j e m , s u b j e k t i v n o m svijetu, sve izraeni
je d i s t a n c i r a n j e od drugih i smanjenje m e u l j u d s k i h k o n t a k a t a . 5 No s o v i m se n o v i m
i s k u s t v o m pojavljuje i osjeaj nelagodnosti s o b z i r o m na v l a s t i t a o g r a n i e n j a . J e r

Usp. B. J. BOELEN, Personal Maturity: The Existential Dimension. The Seabury Press,
N e w York, 1 9 7 8 , str. 1 1 5 .
5
U s p . L . J . BISCHOP, Adult Psychology. R o w and H e r p e r , N e w York, 1 9 7 6 , str. 174.

27")
upravo je to d o b a kad o v j e k m o r a p r i z n a t i i p r i h v a t i t i d a p o s t o j i m n o t v o stvari
i situacija koje se odvijaju mimo njegove volje ili u p r a v o p r o t i v n o njoj. U dubini
t o j e osjeaj frustracije: o v j e k n e uspijeva o s t v a r i t i s e b e u n a t o s v i m nastojanjima.
D o i v i radikalnu o g r a n i e n o s t i v o t a i svojega bia.

Ovaj doivljaj svojih g r a n i c a sve je ei u svagdanjem i v o t u , a p o j a a v a se

sitnim, n e u g o d n i m iskustvima. ovjek s h v a t i d a nije nezamjenljiv, d a n a radu gubi
kompetitivnost, da n a d o l a z e m l a d e sile koje sve r a d e bolje i uspjelije. Odrastao
ovjek o t k r i v a da nije v i e m l a d i nije v i e k o m p e t i t i v a n , nije v i e p r o d u k t i v a n . ini
m u s e d a m u j e i v o t s t i g a o n a m r t v u t o k u , t o v i e , d a m u j e i v o t b i o u biti n e
uspjeh. Onaj t k o j e j u e r i m a o samo e t r d e s e t g o d i n a , j e d n o g j u t r a i z n e n a e n o t k r i
va, d a ve i m a 4 1 . P o s l i j e t o g o t k r i a r o e n d a n i g a s a m o rastuuju, a p r o l j e a ispu
njavaju d u u s j e t o m i n o s t a l g i j o m .

t o j e s m i s a o o v e krize o d r a s l e d o b i ?

V a n o j e t o p i t a n j e , j e r sve d o t l e d o k o v j e k n e z n a o d g o v o r , n e z n a n i t o k a k o
s e k r i z a m o e razrijeiti u p o z i t i v n o m smjeru. N a a l o s t , i s k u s t v o p o k a z u j e d a i m a
m n o g o o d r a s l i h ljudi koji t r a e rjeenja u p o g r e n o m smjeru.

Neprikladna rjeenja krize granica

I m a ljudi koji s e j e d n o s t a v n o u k o e ( p s i h i k i ) pri spoznaji d a s e v i e n e m o g u

s m a t r a t i m l a d i m a . P o v u k u se u s e b e i p o i n j e s t a r a k a depresija, b e z prijelaza u is
tinsku odraslu dob. Ili p a k svoje r a z o a r a n j e s o b o m i i v o t o m o k r e n u u u b i l a k u
kritiku protiv m l a d i h , tovie u pravu p r a v c a t u mrnju. K o l i k o se p u t a uje od ljudi
j o u srednjim g o d i n a m a : O v i dananji m l a d i n i s u n i z a t o . . . "

N a d a l j e , i m a ljudi koji osjeaj p r i t i t e n o s t i kuaju z a t o m i t i t a k o d a n i j e u s a m u

krizu. Z a u s t a v e kazaljku v r e m e n a i izjave da su o n i j o m l a d i i s p r e m n i n a t j e c a t i se
s m l a d i m a . M u k a r c i s e n a j e e b a c e n a p o s a o s d o t l e n e v i e n o m , g o t o v o nadljud
s k o m s n a g o m . e n e , j a s n o , imaju drukiji m a n e v a r : o b l a e s e m l a d e n a k i , eventu
a l n o s e v r a t e m l a d e n a k i m s n i m a , p o i n j u u i t i g l a s o v i r , slikaju, u e j e z i k e . Zanim
ljivo j e u o i t i d a u m n o g i h e n a u o v o d o b a p o n o v n o izbija n a vidjelo njihova bazi
n a l i n o s t . A k o j e m a j i n s k i t i p , vjerojatno e s e p o s v e t i t i i n t e n z i v n i j e m s o c i j a l n o m
radu, a k o j e sjetilni t i p " , u p u t a t e s e u ljubavne a f e r e , a k o j e pak k o k e t i r a j u i
t i p " , vratit e s e k o z m e t i c i i sve u i n i t i d a p r i v u e panju n a s e b e .

Trei neprikladan n a i n traganja z a rjeenjem u m a s k i r a n o m o b l i k u pojavljuje s e

g o t o v o u s v a k o g o v j e k a , a o i t u j e s e g r o z n i a v i m t r a g a n j e m z a p r o m j e n o m . ovjek
o s j e a d a s e m o r a o s l o b o d i t i o d a v d e " i o t i i t a m o " . a l o s n o j e t o daje taj p o k u
aj b e s p r e d m e t a n o d p o e t k a , j e r t a m o " nigdje n e p o s t o j i b u d u i d a ovjek svaka-
mo nosi samoga sebe. M n o g i brakovi s l o m e s e upravo n a o v o m l a n o m pokuaju,
budui da ovjek svoj ovdje" identificira sa s v o j o m obitelji, s a s v o j o m e n o m , i
njih okrivljuje za svoj i v o t n i n e u s p j e h . A radi se u p r a v o o t o m e da se n i s u promi
jenili svijet o d n o s n o b l i a o k o l i n a , n e g o s e mijenja n e t o u o v j e k u .

Zadaci odrasle dobi

Rjeenje krize o d r a s l e d o b i m o g u e j e s a m o o n d a a k o ovjek s p o z n a s m i s a o i z o v

k r i z e . J e r s v a k a j e k r i z a p o r u k a , z a d a t a k i i z a z o v . t o j e , d a k l e , p o r u k a k r i z e grani-

273
ca? t o j e svrha koju valja o s t v a r i t i , t o j e onaj razvojni z a d a t a k koji stoji k a o i z a z o v
n a o v o m prijelazu u o d r a s l u d o b ?

i v o t se s t o k e g l e d i t a o d r a s l a o v j e k a u grubim c r t a m a m o e podijeliti na
dva dijela: p r o l o s t i b u d u n o s t . O b a razdoblja imaju svoje s p e c i f i n e z a d a t k e , cilje
ve i v r e d n o t e . ovjek n a prijelazu m o r a s h v a t i t i d a j e p r o l o s t p r o l o s t , z a j e d n o s a
svojim v r e d n o t a m a , ciljevima i z a d a c i m a , o s t v a r e n i m ili p r o m a e n i m . V a n o j e s a d a
s p o z n a t i ciljeve i z a d a t k e , z a j e d n o s v r e d n o t a m a , d r u g o g razdoblja.

Ciljeve prvog dijela i v o t a , tj. m l a d e n a t v a , m o e m o o p i s a t i k a o ciljeve naravi".

ovjek o s j e a g o t o v o i n s t i n k t z a p o s j e d o v a n j e m vanjskog svijeta i , d o s l j e d n o t o m e ,
vlasti nad njim. Ovamo spadaju profesionalni napredak, karijera, osnivanje obitelji,
raanje i odgoj djece, osiguranje materijalne b a z e za s r e e n i i v o t k a o i izgradnja
odreenoga drutvenog statusa. Promotrimo dobro, svi s u t i ciljevi n e k a k o orijenti
rani n a predmetni svijet, n a d o m e n u i v o t a i z v a n subjekta. J a s n o , p r i t o m o n i for
miraju i s a m u o s o b u , ali vie p o s r e d n o . ovjek, u nastojanju da o s t v a r i o v e ciljeve,
g o t o v o zaboravlja s e b e : b r i g e , n a p o r i , nastojanja usmjereni s u n a n e t o . 6

Cilj d r u g o g dijela i v o t a j e s t kultura" u istinskom, i s k o n s k o m s m i s l u rijei:

kultiviranje osobe, samoga sebe: osobno ostvarenje, duhovni ivot, produbljenje
o s o b n e d o m e n e . I upravo je to s m i s a o krize odrasle dobi: d o l o j e vrijeme d a s e n e
izgubi i z vida v l a s t i t a o s o b a , d a o v j e k n a p o k o n shvati d a p o s t o j i s t v a r n a o p a s n o s t
da izgubi s e b e . Moemo rei i o v a k o : k r i z a g r a n i c a z o v j e n a konverziju, o b r a t u
ovjekovoj ivotnoj orijentaciji: vrijeme je da se n a g l a s a k s k v a n t i t a t i v n o g a s p e k t a
i v o t a prebaci na kvalitativni.

t o n a k o n t o g a slijedi, m o e m o s a z n a t i s a m o r e t r o s p e k t i v n o i z a n a l i z e o s t v a r e n i h
o d n o s n o p r o m a e n i h i v o t a . Uvijek je u g d n o s u s r e s t i se s ljudima, m u k a r c i m a i e
n a m a iz kojih se m o e o s j e a t i u k o l i k o j su harmoniji u njima p s i h i k e s n a g e , tj. da
n i s u v o e n i i s k l j u i v o n i i n t e l e k t o m , n i osjeajima, n i n a g o n i m a , n e g o d a j e sve t o
u g r a e n o u iru viziju i v o t a . To su ljudi koji vie ne e l e sami o t k u p i t i svijet, n e g o
se i sami osjeaju dijelom j e d n e perspektive koja ih n a d i l a z i , ali koja i njih s a m e
obuhvaa.

Kod o v e t o k e k o r i s n o j e n a p o m e n u t i d a j e kriza o d r a s l e d o b i g o t o v o r e d o v i t o
poziv i za religiozno o b r a e n j e , produbljenje duhovnog ivota. Vrijedno j e mnogo
razmiljati n a d o v o m i s t i n o m , koja b i s e m o g l a s m a t r a t i k r a n s k o e g z i s t e n c i j a l n o m
Gestaltpsihologijom:

B o j e s e n a m i s l i ostvaruju i b e z t e b e .
Ali k o l i k o j e ljepe a k o s i boja n a s l i c i ,
a n e s a m o t a m a koja i z d i e s v j e t l o . "

Kriza odrasle dobi j e s t upozorenje na to da ivot ima smisla samo onda ako je
ovjek boja n a s l i c i , a n e s a m o t a m n a p o z a d i n a . . .

Ovdje b i s m o n a p o m e n u l i da kriza i m a i u r e l i g i o z n o m i v o t u . O n e imaju s l i n e

funkcije k a o razvojne k r i z e : p o z v n a n o v i z a d a t a k . N o , a k o s e n e razrijee pozitiv
no, one mogu uzrokovati zastoj, d a p a e , nazadovanje u r e l i g i o z n o m e , d u h o v n o m
i v o t u . Z a p s i h o d i n a m i z a m r e l i g i o z n e k r i z e i n i s e d a vrijedi sve o n o t o s m o rekli
openito o krizi. ovjek o s j e a t j e s k o b u , njegove se misli k o n c e n t r i r a j u s a m o n a

U s p . B O E L E N , nav. dj., str. 1 1 7 . i dalje.

274
 njegov p r o b l e m , o s j e a k a o d a s u m u s e prekinuli o d n o s i s B o g o m . e s t o n e z n a m o
to p o e t i s religioznom krizom. Najee dokazujemo i polemiziramo s o s o b o m .
N a svaki n a i n e l i m o uvjeriti o v j e k a daje u krivu, d a g a B o g treba i d a g a v o l i . N e
rijetko p o n a v l j a m o o p e vjerske i s t i n e . S v e to b e z uspjeha, j e r prvi k o r a k i ovdje mo
ra biti e m p a t i j a , tj. s a s l u a t i o v j e k a . P u s t i t i ga da formulira svoj p r o b l e m , pruiti
mu mogunost da ga i z r e k n e i t i m e mu d a t i na znanje da njegov p r o b l e m nije ni
p o t o n e v a a n , trivijalan, v e d a zasluuje svaku panju.

Kako pomoi ovjeku u krizi?

N a kraju b i s m o htjeli u k r a t k o n a z n a i t i n e k o l i k o p r a k t i n i h u p u t a svima o n i m a

koji se b a v e ljudima a to s m o z a p r a v o svi, j e r se s v a t k o n a e tu i t a m o u situaciji
da m o r a d a t i savjet, p r u i t i p o m o o v j e k u u krizi.

Prije s v e g a i najvanije j e s t a k t i v n o s a s l u a t i o v j e k a u krizi. S v e p a s t o r a l n e psiho

logije i s t i u empatiju k a o o s n o v n i preduvjet z a b i l o k a k a v t e r a p e u t s k i rad. K a d a s e
neka osoba stidi svojeg p r o b l e m a j e r joj se i n i s m i j e n o m a l e n u o i m a drugih, u
takvim sluajevima v e s a m o sasluanje i prihvaanje njegove t u b e i m a t e r a p e u t s k u
funkciju. Svrha je o v o g a s u o s j e a j n o g sasluanja s t v o r i t i u d r u g o m e osjeaj vrijednos
ti, tj. daje mu se na znanje da njegov p r o b l e m zasluuje panju.

N a o v o prvo pravilo o r g a n s k i s e n a d o v e z u j e d r u g o : ovjeka u krizi treba p o t i c a t i

n a t o d a s l o b o d n o izrazi svoje o s j e a j e , o s o b i t o negativne, k a o t o su razoaranje,
mrnja, nemo. U stanju krize, naime, nagomilaju se n e g a t i v n i osjeaji: nemo,
izruenost, frustracija, bijes, besperspektivnost. Tih n e g a t i v n i h osjeaja o s o b a s e
o b i n o stidi. No u stanju krize p o t r e b n o je da ga onaj koji mu e l i p o m o i prihva
ti sa svim njegovim n e g a t i v n i m osjeajima. Smisao t o g prihvaanja j e s t stvaranje
n o v o g osjeaja, a t o j e p r i h v a e n o s t . O v o , o s i m t o g a t o prua n e p o s r e d n o o l a k a n j e ,
v e z n a i prvi k o r a k p r e m a uspostavljanju p r e k i n u t i h o d n o s a p r e m a o k o l i n i .

T r e i k o r a k u razrjeenju krize sastoji se u razumijevanju njezina u z r o k a . U svakoj

krizi ovjekjbarem djelomino, katkad i nesvjesno, za svoje stanje okrivljuje s e b e .
U r e l i g i o z n o j krizi o s o b a s e vrlo e s t o m u i m i s l i m a o B o g u koji kanjava. P o m o
mora smjerati na to da joj se s k r e n e panja na m n o t v o objektivniji i n i l a c a koji su
uzrokovali krizu. S orijentacije sa subjekta m o r a se prijei na orijentaciju na objekt,
tj. na p r o b l e m . T i m e se s p a a v a poljuljana svijest o v l a s t i t o j vrijednosti.

etvrti korak l o g i k i je n a s t a v a k o v o g u v i d a : prihvaanje s t v a r n o s t i . U o d r a s l e

o s o b e , k a k o s m o vidjeli, v a n o j e d a prihvati svoju d o b , d a s p o z n a v r e d n o t e i ciljeve
svojega s t a t u s a . O s o b a u krizi e s t o s e i d e n t i f i c i r a s u l o g o m r t v e . S m a t r a s e r t v o m
o k o l n o s t i , r t v o m ljudske z l o b e , r t v o m svoje naravi, r t v o m nerazumijevanja svojih
najbliih. Treba mu p o m o i da shvati k a k o n e p o s t o j i j e d n o s m j e r n i o d n o s progoni
telj r t v a . J e d n a rije u p o z o r e n j a za s a v j e t o d a v c a : m o r a se u v a t i da l a k o m i s l e n o
ne prihvati u l o g u spasitelja stavljajui se na s t r a n u o s o b e u s p o m e n u t o j relaciji (pro
gonitelj r t v a ) . N i k a d se ne smije t o l i k o uivjeti u d u e v n o stanje d r u g o g a da izgu
bi iz vida s t v a r n o s t .

Na kraju se raspravlja o r a z l i i t i m m o g u n o s t i m a za rjeenje k r i z e . To se p o s t i e

t i m e t o s e o s o b a vraa u n o r m a l n e d r u t v e n e relacije. O d l u k u , m e u t i m , m o r a do
nijeti o n a s a m a .

O v o t o s m o d o s a d rekli u b i t i s e temelji n a tzv. k o n g n i t i v n o j terapiji. U k r a t k o ,

p r e m a o v o m p r i s t u p u , svaki osjeaj i m a j e d n u m i s a o n u j e z g r u koja g a i z a z i v a . V a n o

275
je u o i t i o n t o l o k u prednost misli. U klasinoj patologiji smatralo se da su osjeaji
prvenstveni s obzirom na misli. Kongnitivni pristup, naprotiv, prvenstvo vidi
upravo u misaonom pristupu situaciji, a osjeaj slijedi tek kao naknadna reakcija.

Zakljuak

Ovo kratko razmiljanje o krizi nastalo je u povodu otvaranja Centra za krizna

stanja" pri KBC R e b r o " u Zagrebu ( 1 5 . 1. 1 9 8 6 . ) . Centar ima kao cilj pruiti tele
fonsku i o s o b n u p o m o osobama u kriznim stanjima. U svijetu ve odavno postoje
sline ustanove: Telefonseelsorge (telefonska duhovna sluba) na njemakome je
z i n o m podruju, samaritanska sluba u Engleskoj i si. Osobi, koja je u krizi bilo
kojeg tipa (situacijska, razvojna), osnovna je potreba da svoj teret m o e podijeliti s
nekim. N e k a ovaj napis bude pozdrav zagrebakoj inicijativi.

Meutim, nae razmiljanje htjelo bi imati i profilaksno znaenje. Krize su goto

vo nuna pojava u svakom ivotu. Tragino je kada se ovjek slomi pod teretom.
Uvjereni s m o da se u tijeku ivota samoodgojem mogu izgraditi odreeni stavovi,
samozatitni mehanizmi reagiranja, koji u asovima ili razdobljima krize mogu spasi
ti sosobu od p o t p u n o g raspada linosti.

CRISIS AS CHALLENGE A N D TASK

Summary

Personal growth involves many crises. In fact, there are t w o kinds of crises:
situational crisis, caused by unexpected life events, and developmental crisis,
which usually follows transitional periods of life. The first part of the article de
scribes the psychodynamism of a crisis in general. Crisis is not a momentary event,
but rather a process. It starts with an increasing anxiety and develops into a fee
ling of inability to resolve problems by means of usual coping mechanisms. But
at the same time the unbearable anxiety forces the individual to mobilize his
psychic resources in order to find new, creative-solutions. In the second part of
the article the developmental crisis of the adult age is discussed with the scope to
find its meaning for personal growth. It is viewed as a crisis of limits" and is
recognized as a turning point in adult life. The person is called to turn from outer
oriented goals toward more personal goals in the sense of a deeper spiritual
life.

276