3.

NARODZINY IMPERIUM RZYMSKIEGO NOTATKA

__________________________________________________________________________________
1. Armia rzymska
a) opieraa si na pospolitym ruszeniu sub wojskow byli objci mczyni od 17 do 46 r. ycia,
posiadajcy majtki ziemskie; co roku konsulowie ogaszali list zmobilizowanych mczyzn. Kady
powoany stawia si z wasnym uzbrojeniem.
b) sub wojskow uzaleniono od posiadania majtku. W zalenoci od dochodu obywatele suyli
w konnicy (ekwici), piechocie cikozbrojnej lub lekkozbrojnej. Obywatele z dwch pierwszych klas
majtkowych (najbogatsi) suyli w 98 centuriach (na 193). Obywatele bez ziemi i nie posiadajcy
staego dochodu byli zwolnieni ze suby wojskowej. Wszyscy mczyni sucy w armii brali udzia
w obradach zgromadzenia centurialnego.
c) struktura armii
Armia skadaa si z dwch legionw oraz z oddziau sprzymierzeocw (auxilia). Dowodzi ni
konsul.
CENTURIA pocztkowo 100 ludzi, a pniej liczb ludzi zmniejszono
MANIPU skada si z 2 centurii.
LEGION skada si z 30 manipuw. cznie 4500 onierzy: 3000 cikozbrojnej piechoty,
1200 lekkozbrojnej, 300 jedcw. Legion by samowystarczalny w kadym legionie byli
saperzy, kowale, patnerze, rachmistrze, medycy, inynierowie.
d) szyk armii rzymskiej :
Lekkozbrojna piechota, ustawiona w dug lini przed manipuami cikozbrojnej piechoty.
Cikozbrojna piechota bya ustawiona w trzy linie manipuw w zalenoci od wieku i
dowiadczenia. Manipuy tworzyy szachownic.
e) uzbrojenie legionisty pancerz, hem, nagolenniki, tarcza, krtki miecz, wcznia (hasta uzbrojeni
w ni byli tylko triari), krtki oszczep (pilum)
f) sprzymierzeocy ludnod podbita na terenie Italii bya zobowizana do dostarczania oddziaw
zbrojnych, na czele ktrych stawali dowdcy rzymscy. Do kadego legionu doczay oddziay
sprzymierzeocw (auxilia) 5000 piechoty i 300 jedcw.
g) zwyciski wdz mia prawo do:
owacji za mniejsze zwycistwo
triumfu uroczysty wjazd do Rzymu przez Via Sacra na Kapitol. W pochodzie triumfalnym
pokazywano jeocw i upy wojenne

2. Podboje rzymskie na Pw. Apenioskim

a) przyczyny podbojw rzymskich:
pocztkowo chd obrony przeciwko innym plemionom italickim
potrzeba zdobycia wikszej iloci ziemi pod upraw i hodowl w Rzymie byo przeludnienie;
chopi otrzymywali dziaki ziemi; chcieli wicej
chd powikszenia paostwa rzymskiego,
podboje byy rdem upw ziemi, niewolnikw i kosztownoci (mona si byo wzbogacid.
upy byy dzielone midzy wodza i onierzy)
potrzeba zwikszenia dochodw paostwa dziki daninom paconym przez poddanych;
paostwo mogo czerpad zyski z podbitych terenw.
b) podbj Pw. Apenioskiego do 264 r. p.n.e.
V w. p.n.e. walki z ssiednimi plemionami Latynami, Wolskami, Ekwami, Etruskami
 najazd Gallw w IV w. p.n.e. zahamowa ekspansj Rzymu
podporzdkowanie sobie Latynw w poowie IV w. p.n.e. skutkiem tych wojen byo
podwojenie obszaru Rzymu i zwikszenie liczby obywateli
Po cikich walkach w IV/III w. p.n.e. Rzymianie podporzdkowali sobie Samnitw, ktrzy
stali si ich sprzymierzeocam
podbj Wielkiej Grecji 1 poowa III w. p.n.e.
Rzymianie dyli do opanowania caej Italii. Na poudniu pozostay jeszcze miasta greckie.
prowadzili wojn z Tarentem (kolonia grecka na poudniu Italii), ktry uzyska pomoc
Pyrrusa (krla Epiru) w 281 r. p.n.e. Pyrrus by krewnym Aleksandra Macedooskiego.
Marzy o stworzeniu nowego paostwa hellenistycznego.
Pyrrus by znakomitym wodzem. Udao mu si pokonad Rzymian w bitwie pod Herakle
(280 r. p.n.e.) i pod Ausculum (279 r. p.n.e.). Straty w drugiej bitwie po stronie Pyrrusa
byy tak due, e musia wycofad si na kilka lat z Italii (Pyrrusowe zwycistwo
zwycistwo okupione zbyt wysokimi kosztami).
W 275 r. p.n.e. Pyrrus powrci do Italii. Zosta pokonany w bitwie pod Benewentem, po
ktrej Rzymianie zajli miasta greckie w Italii. Tarent podda si w 272 r. p.n.e.
ostatnim punktem oporu byo etruskie miasto Volsinii, ktre poddao si w 264 r. p.n.e.

3. Organizacja Italii po podboju rzymskim

a) ziemie podbite na terenie Italii zostay zwizane z Rzymem sojuszem - ludnod Italii staa si
sprzymierzeocami Rzymu na nastpujcych zasadach:
czd ziem paostw podbitych zostaa wczona w granice Rzymu i staa si ziemi publiczn
(ager publicus), na ktrej osiedlano osadnikw rzymskich. Osady zakadano w miejscach
wanych pod wzgldem strategicznym (skrzyowanie szlakw handlowych itp.)
sprzymierzeocy musieli pacid niewielkie daniny i suyd w armii rzymskiej (oddziay
sprzymierzeocw),
Rzym nie wtrca si w sprawy wewntrzne paostw pod warunkiem, e wadz sprawowali
tam sprzyjajcy Rzymowi politycy,
sojusznicy nie posiadali obywatelstwa rzymskiego, nie mogli wic korzystad z praw, ktre
przysugiway Rzymianom (to si zmienio dopiero w I w. p.n.e. gdy sprzymierzeocy rozpoczli
wojn zakooczon nadaniem im obywatelstwa rzymskiego).
b) Na skutek podbojw rzymskich w Italii wyksztaciy si grupy spoeczne o rnych uprawnieniach
(1) obywatele rzymscy zarwno plebejusze jak i patrycjusze, mieszkaocy miasta Rzym
posiadali prawa prywatne i publiczne,
gosowali na zgromadzeniach,
sprawowali urzdy i godnoci kapaoskie,
mieli prawo zawierania wanego maeostwa i nabywania na wasnod rzeczy i majtku
(2) Latynowie
nie mieli prawa gosowania i pastowania urzdw w Rzymie,
posiadali czd praw obywatelskich; otrzymywali pene prawa jeeli zamieszkali w samym
Rzymie,
(3) Italikowie = sprzymierzeocy
obowizywa ich zakaz prowadzenia wojen i prowadzenia samodzielnej polityki
zagranicznej,
mieli obowizek dostarczania oddziaw wojskowych i danin,
 prowadzili wasn polityk wewntrzn,
uzyskali pene prawa obywatelskie w I w. p.n.e.

4. Wojny punickie (wojny z Kartagin) przyczyny, przebieg i skutki

a) I wojna punicka 264 241 r. p.n.e.
Przyczyny:
Kartagina swymi wpywami obja Sycyli, Sardyni, Baleary i Hiszpani gdzie zaoya swoje
kolonie. Rzymianie po opanowaniu Pw. Apenioskiego zwrcili si ku Sycylii.
Kartagina by potg handlow. Dysponowaa potna flot. Rzym pragn zagarnd Sycyli
i odebrad Kartaginie hegemoni w tej czci Morza rdziemnego.
Bezporedni przyczyn walki bya proba o pomoc wystosowana przez najemnikw
italskich Mamertynw, ktrzy zajli Messyn.
Rzym by potg ldow, a Kartagina morsk. Mimo zwycistw na Sycylii Rzymianie nie mogli
pokonad Kartaginy na morzu. Dopiero budowa nowoczesnych okrtw, wyposaonych w
ruchome pomosty. Po wygranej bitwie morskiej koo Wysp Egadzkich (241 r. p.n.e.)
Postanowienia pokoju: Kartagina stracia swoje posiadoci na Sycylii, Korsyce i Sardynii oraz
Baleary. Ograniczya swoj flot i zapacia kontrybucj. Hiszpani podzielono na dwie strefy
wpyww.
b) II wojna punicka 218 201 r. p.n.e.
Przyczyny:
Midzy I , a II wojn punick Kartagina zdobya na znaczne obszary na poudniu Pw.
Pirenejskiego. Zawara ukad z Rzymem na mocy ktrego, granic wpyww rzymskich w
Hiszpanii miaa byd rzeka Ebro. Rzymianie zamali ukad zawierajc sojusz z miastem Sagunt,
pooonym na poudnie od tej rzeki. Kartagina zdobya Sagunt w 219 r. p.n.e. co stao si
bezporedni przyczyn wojny. ,
Przebieg:
Wdz kartagioski Hannibal uprzedzi atak Rzymu i wyruszy z armi z Hiszpanii do Italii.
Przeprowadzi przez Pireneje i Alpy sonie i zaatakowa Itali od pnocy.
Kalendarium:
218 r. p.n.e. bitwa nad rzek Trebbi zwycistwo Hannibala.
217 r. p.n.e. bitwa nad Jeziorem Tranzymeoskim zwycistwo Hannibala.
216 r. p.n.e. bitwa pod Kannami zwycistwo Hannibala. Zgino 0koo 50 tys. Rzymian.
Hannibal przej kontrol nad Itali. Rzym by bezbronny ale Hannibal nie wykorzysta
zwycistwa. (Hannibal ante portas Hannibal u wrt. Powiedzenie, ktre oznacza olbrzymie
zagroenie ). Nie zdoby Rzymu.
Hannibal zawar przymierze plemionami italickimi przeciwko Rzymowi. Przebywa w Italii do
203 r. p.n.e.
Rzymianie odbudowali armi i postanowili przenied dziaania wojenne poza Itali na
Sycyli i do Hiszpanii.
214 211 r. p.n.e. oblenie Syrakuz na Sycylii przez Rzymian.
210 r. p.n.e. 206 r. p.n.e. wyprawa Publiusza Korneliusza Scypio do Hiszpanii i podbj ziem
kartagioskich.
204 202 r. p.n.e. wyprawa Scypiona Afrykaoskiego do Afryki przeciwko Kartaginie. Wadze
Kartaginy wezway Hannibala do Afryki.
202 r. p.n.e. bitwa pod Zam. Klska Hannibala zdecydowaa o przegranej wojnie.
 Skutki :
Pokj z 201 r. p.n.e. Kartagina:
utracia wszystkie swoje terytoria zamorskie oraz afrykaoskie,
musiaa zapacid olbrzymie odszkodowanie wojenne 10 tys. talentw.
zlikwidowad flot z wyjtkiem 10 trjrzdowcw i okrtw straniczych,
prowadzid wojny bez zezwolenia Rzymu i przyczad nowych ziem.
Ukarano plemiona italickie, ktre stany po stronie Hannibala osiedlajc na terenie Italii licznych
osadnikw rzymskich.
c) III wojna punicka 149 146 r. p.n.e.
Wojna zostaa sprowokowana przez Rzym, ktry obawia si wzrostu potgi gospodarczej
Kartaginy. Rzym zada od Kartaginy wydania caej broni, opuszczenia miasta i osiedlenia si 15
km od wybrzea. Gdy Kartagina odrzucia to ultimatum Rzym zaatakowa bezbronne miasto.
Dowdc Obrona Kartaginy dowodzi Hazdrubal. Po trzech latach Kartagina zostaa zdobyta i
zrwnana z ziemi, a jej mieszkaocw sprzedano w niewol.

5. Podbj paostw hellenistycznych - Podczas walk z paostwami hellenistycznymi Rzymianie bardzo

skutecznie realizowali zasad divide et impera (dziel i rzd). Zawierali sojusze z wrogami
swoich przeciwnikw, skcali ich, a nastpnie wykorzystywali.
a) podbj Macedonii w dwch wojnach macedooskich z lat 215 205 r. p.n.e., 200 196 p.n.e.
pokonali krla Macedonii Filip V z dynastii Antygonidw. Po przegranej w 197 r. p.n.e. bitwie pod
Kynoskefalai Macedonia zrezygnowaa z hegemonii w Grecji. Jednak po buncie Grekw w
poowie II w. p.n.e. Grecja zostaa przyczona w 146 r. p.n.e. jako kolejna prowincja rzymska.
III woja macedooska 171 168 r. p.n.e. zadecydowaa opanowaniu przez Rzymian Macedonii.
Perseusz, syn Filipa V, w 168 r. p.n.e. przegra bitw pod Pydn, w ktrej Rzymianie zniszczyli
armi macedoosk 20 tys. onierzy polego, a 10 tys. dostao si do niewoli.
W Macedonii zniesiono monarchi i podzielono j na 4 zalene od Rzymu republiki ktre musiay
pacid Rzymowi danin.
b) osabienie paostwa Seleukidw
190 r. p.n.e. bitwa pod Magnezj wojska rzymskie pokonay wojska Antiocha III. Na mocy
pokoju Krlestwo Seleukidw nie tracio adnych ziem na rzecz Rzymu, musiao jednak zgodzid
si na zmniejszenie armii i floty i na wysok kontrybucj.
c) Krl Pergamonu zapisa w testamencie swj kraj Rzymowi - 133 r. p.n.e.

6. Imperium Romanum obszar objty wadz ludu rzymskiego

a) organizacja imperium rzymskiego:
ziemie lece w Italii patrz wyej (sprzymierzeocy)
ziemie poza Itali zamieniono na prowincje.
Na czele kadej prowincji sta namiestnik (prokonsul lub propretor), ktrego mianowa
senat. Najczciej namiestnik zarzdza prowincj przez 3 lata. Wspomaga go legat.
Namiestnik pobiera wysokie daniny, sprawowa sdy.
Ludnod prowincji dzielono na :
sprzymierzeocw, ktrzy musieli wystawiad oddziay wojskowe ale nie musieli pacid
daniny
poddanych, ktrzy pacili wysokie daniny (tzw. tribulum)
b) skutki podbojw rzymskich:
powstanie Imperium Romanum imperium rzymskiego podporzdkowanie przez Rzym
terenw wok Morza rdziemnego,
napyw bogactw, taniego zboa i niewolnikw do Italii,
rozwj handlu,
budowa drg wszystkie drogi prowadz do Rzymu,
napyw podatkw z prowincji umoliwi Rzymowi rozwj i rozbudow stolicy imperium,
podboje wpyny na zmian struktury spoecznej Rzymu. Napyw taniego zboa i innej
ywnoci spowodowa upadek wielu drobnych rolnikw, ktrzy zasilili warstw proletariuszy;
ciar ich utrzymania spad na paostwo,
uboenie chopw spowodowao zmniejszenie liczebnoci armii rzymskiej (suyli w niej tylko
mczyni posiadajcy ziemi),
olbrzymi napyw niewolnikw do Italii w okresie rozwoju imperium, spowodowa zmiany w
gospodarce paostwa rolnictwo przestawio si na tani si robocza, jak byli niewolnicy.
Stali si oni podstaw rolnictwa rzymskiego; najczciej zatrudniano ich w latyfundiach, czyli
wielkich majtkach ziemskich, ktre powstay na skutek komasacji gruntw zuboaych
chopw.