24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

Tp ch Hn Nm >> TCHN t 2006 v sau >> Tng mc lc ting Vit

Nguyn Khc Kham
Ch Nm v cng hin vi vn hc c Vit Nam (Tp ch Hn Nm, S 4 (77) 2006; Tr.3-21)
Cp nht lc 12h26, ngy 09/12/2006

CH NM V CNG HIN VI VN HC C VIT NAM

(Ch Nm or the Former Vietnamese Script
and Its Past Contributions to Vietnamese Literature)

NGUYN KHC KHAM

GS. Thnh ging ti i hc Ngoi ng Tokyo, Nht Bn

Ch Nm (ch = vn t; v Nm < nam = pha nam trong ting Vit) l tn gi c ngi Vit dng nh danh mt trong hai h thng vn t ca Vit Nam,
c sng to qua vic ci bin ch Hn. N c nh danh nh th i lp vi ch Hn(1) v ch Nho (vn t ca cc nh Nho Vit Nam). Trong ni hm th
hai, n c ngha l ch vit thng tc hoc ch vit nm na ca nc Vit Nam xa(2).
Thi im ra i ca ch Nm n nay vn cha c xc nh d c nhiu tranh lun. Theo Ng Th Nhm (1726 - 1780), quc m ta c dng
nhiu t Thuyn(3). Thuyn y l Nguyn Thuyn , mt hc gi sng vo cui th k XIII di triu nh Trn. ng Tin s di i Trn Thi Tng
(1225 - 1257). Ma thu nm 1282, khi ang gi chc Hnh b Thng th, ng c vua Trn Nhn Tng lnh cho vit mt bi vn ui con c su xut
hin sng Hng. Khi ui c c su i, vua ban cho ng i t h Nguyn sang h Hn , bi tng c mt s kin tng t xy ra trc y Trung
Quc i vi thi nhn - hc gi Hn D (768 - 824). Giai thoi ny c ghi li trong Khm nh Vit s thng gim cng mc , quyn 7,
trang 26a(4); cng theo ghi chp ny th Hn Thuyn gii lm th ph, v nhiu ngi hc theo ng(5).
Cn c vo nhng thc t trn, Hn Thuyn c khng nh l ngi sng to ra ch Nm. l kin ca P. Pelliot(6) v H. Maspero. Maspero, ngi
chia s quan im vi Pelliot, cng cp n mt tm bia c pht hin ti ni H Thnh tnh Ninh Bnh min Bc Vit Nam(7). Tm bia ny khc mt
bi minh c nin i nm 1343, trong c hai mi ch Nm ghi tn lng x Vit Nam.
Gi thit trn cha c cc hc gi khc tha nhn. Nguyn Vn T nu gi thit rng ch Nm tn ti t cui th k VIII khi danh hiu B Ci i vng
c hu du v thn dn dng tn xng Phng Hng, ngi nh bi chnh quyn phng Bc v nm quyn cai qun An Nam h ph(8).
cng l quan im ca Dng Qung Hm trong cun Vit Nam vn hc s yu(9). Gi thit th ba c xut nm 1932 bi S Cung, mt hc gi Vit Nam
khc, ng c gng chng minh rng ch Nm ra i ngay t thi S Nhip [hoc Tip] (187 - 226). Lun c ca ng ch yu da trn li ca mt nh Nho
Vit Nam di triu vua T c tn l Nguyn Vn San chiu l Vn a c s . Trong cun sch nhan i Nam quc ng
ca mnh, Nguyn Vn San ni rng S vng l ngi u tin c gng phin dch kinh in Trung Quc ra ting Vit bng cch s dng ch Hn nh l nhng ph
hiu ch m c ghi t ting Vit bn a. Trong s nhng kh khn m S vng gp phi khi n lc phin dch, Nguyn Vn San trch xut hai v d: th cu
(tn mt loi chim) v dng o (qu kh), hai trng hp m S Nhip khng bit l chim g v qu g l tng ng trong ting Vit. S Cung tn thnh
kin ca Vn a c s, cho d ng ly lm tic v v c s ny khng a ra ngun dn cho kin y. ng h kin ny, S Cung xut nhng lun c sau:
1) Vo thi S Nhip, khi ngi Vit ln u tin hc ch Hn, h c th ch hiu thng qua ting Vit, v thy dy ch Hn phi s dng nhng ch Hn c
m c ging vi cc t trong ting Vit dy ngi Vit cch c mt ch Hn no . Mt khc, bi cc m c v k hiu ch Hn khng th ghi ht cc t ting

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 1/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

Vit bn a, nhng ngi Vit hc ch Hn khi y phi c gng lp y khong trng bng cch ghp nhiu b phn ca cc ch Hn li vi nhau to nn ch mi
trn c s cc nguyn tc cu to ch Hn nh hi thanh, gi t v hi . C th chnh l nh cch ny m ch Nm c sng to ra.
2) Hn na, S Nhip vn ngi vng Qung Tn , theo sch Lnh ngoi i p ca Chu Kh Phi ngi i Tng, th t xa xa tn
ti mt th vn t bn a rt ging ch Nm Vit, nh ch (= nh), (= yn lng).
3) Hai ch ting Vit l B (cha) v Ci (m), c tm thy trong thy hiu B Ci i vng tn xng Phng Hng, v mt lch s l nhng chng c
sm nht chng t ch Nm c s dng t th k VIII. Mun hn na, di triu nh inh, trong quc hiu Vit Nam by gi l i C Vit cng c c ch
Nm C. Trong thi Trn, ch Nm c s dng rng ri vi chng c l c mt vin quan hnh khin dng ch Nm ch thch cc sc lnh ca triu
nh dn chng d hiu hn(10).
Tt c nhng kin lc thut trn u c c s no . Tuy nhin cha ai l ngic thm quyn c chp nhn nh l ngi a ra gi thit cui cng v vn
thi im ra i ca ch Nm.
Thc ra, ch Nm khng phi c sng to ra bi mt c nhn mt thi im no trong lch s Vit Nam, m nn coi n l sn phm ny sinh sau nhiu
th k chun b bn b v thm lng. l kt lun hp l nht c a s cc hc gi chp nhn gn y khi tin hnh nghin cu ch Nm.
Nh trn y gii thch, ch Nm v c bn c cu thnh bng cch ci bin theo kiu Vit Nam nhng ch mn Hn. V vy, c th nhn thy rng
ch Nm ch ra i khi hiu bit v ch Hn rng ri Vit Nam.
Nhng ngi Vit Nam u tin s dng thnh tho ch Hn l mt vi tr thc c Hn ha trit . l trng hp L Tin , L Cm , Trng
Trng (th k II). Sau , mt vi ngi trong nhng tr thc ny lm th v ph bng ch Hn theo li Trung Quc. Nh trng hp Phng i Tri
c ng Cao T (618 - 626) khen l hay th; hay trng hp Khng Cng Ph vi bi ph cn c th tm thy trong cc b su tp th vn Trung
Quc(11).
Trong sut thi gian t i Hn n i ng, rt c th mt s m ch Nm c to ra ghi t bn a, nht l tn t, tn ngi v tn chc quan
Vit Nam. Ch c mt s t lu tch ca nhng n lc ny cn tn ti c n ngy nay. l hai ch B v Ci c ghi bng hai ch Hn m m c [Hn]
Vit ging vi m c ca hai t tng ng trong ting Vit.
T th k X n th k XIII, mc d ngi Vit ginh li c lp dn tc, nhng ch Hn lun c c mt c quyn, c quyn y c cng c bng ch
khoa c theo m hnh Trung Quc(12). Vi l do ny, tr thc Vit Nam tip tc din t t tng tnh cm ca h bng ch Hn. Khng ch th, ph v s k, m
c b co ca triu nh, s tu, lut l u c vit bng ch Hn. Tuy nhin, tt c tc phm vit bng ch Hn ca nhng ngi Vit ny c th khng ging
vi nhng tr thc Vit Nam u tin k trn. Hnh thc l Trung Quc nhng bn cht l Vit Nam. Mt khc, rt nhiu th loi vn hc Trung Quc m cc tc gi
Vit Nam tng th sc l nhng nn tng cho vn hc Nm ca Vit Nam sau ny. n khi ch Nm c c bit quan tm [nghin cu], th cch dng quan
phng ca hai ch Nm B v Ci th k VIII cng nh ch C th k X l nhng du hiu chc chn chng t mt s ch Nm c ngi Vit
xut mun nht l t th k VIII n th k X. Ngoi nhng ch Nm nh B, Ci, C, nhng ch khc c th c to ra trong cng khong thi gian y bng
cch s dng mt m hoc mt ngha ca ch Hn. V d, cc t thun Vit mt (s 1) v ta (ti) ln lt c ghi bng hai ch Hn v c theo m Hn
[Vit]. Nhng t thun Vit cy, cy, rung, bp ln lt c ghi bng cc ch Hn , , , v c theo ngha ca cc ch Hn ny(13). Cn nhng ch Nm
khc c ci tin hn (tc l nhng ch c to ra da trn nguyn tc cu to ch Hn theo kiu hi v hi thanh) th phi c sng to mun hn, c th l
sau khi cch c Hn Vit nh hnh(14).
Tm li, ch Nm khng phi c sng to mt cch t xut v c Hn Thuyn s dng lm th ph, m qu trnh hnh thnh ca ch Nm chc
chn phi tri qua nhiu th k, bt u mun nht l t th k VIII trc khi i n hon tt mt mc no trong triu Trn. Sau , qua qu trnh s dng,
ch Nm lin tc c ci tin t triu L sang triu Nguyn trc khi t n mt s n nh tng i nh trong cc truyn th ph bin nh Kim Vn Kiu
, Lc Vn Tin ...

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 2/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

Ch cn nhn nhn ch Nm qua nhng kit tc vn hc Nm Vit Nam trn, th th vn t ny s khng cn kh tng tng v phi l nh mt s nh nghin
cu ph phn. Thc ra, n c chi phi bi nhng quy lut kh nghim ngt, thm ch cng nhc. Trong bi nghin cu Foreign borrowings in Vietnamese
(Nhng yu t vay mn t nc ngoi trong ting Vit)(15) trc y, chng ti dn mt s v d v nhng m hnh ch yu ca cc yu t vay mn ny.
Nhn y, da trn nhng ngun t liu c tip cn, chng ti s c gng m t mt cch y nht theo kh nng ca mnh v cu trc ch Nm.
Theo nh gi rt chnh xc ca GS. Rokur Kon, ch Nm ca Vit Nam th hin nhng tng ng ng ch vi ch Kana v Kokuji (quc t ) ca
Nht Bn(16). Di y l mt s v d m ng a ra. Trong tc phm C s k (Kojiki, ), c hai cch c mn m v mn ngha ca ch Hn, iu
cng c tn dng trong ch Nm, u c son gi no Yasumaro s dng. Nh vy, s tng ng v ng m c s dng trong mt s tn ring nh
cho Susa trong hayasusanowo [Tn mt v nam thn trong Kojiki, em trai ca n thn mt tri], hay cho /Suga/ trong (cung Suga).
Phng php [mn] m ny c tip thu mt cch hon ho trong mt bi ht ni ting bt u bng yakumo tatu.... S tng ng v ng m khng phi l
mt chiu hng ln t, tr trng hp i vi tn ring hoc bi ht. Thm ch trong tn ring, phng php ng m khng phi lun c chp nhn.
(hayasusanowo) c vay mn theo phng php ng ngha, tr ch /Susa/, l mt hin tng thng thy nh trong nhng trng hp
Asinaduti [tn mt v thn trong Kojiki], Inada-no Miyanusi [cung ch Inada]... Ngoi hai trng hp k trn, GS. Rokur Kon cng dn nhng trng hp
{ima [kim = nay]; {fazime [s = xa]; {toki [th = thi gian]; {kumo [vn = my]; {uta [ca = ht]; {kami [thn = thn thnh]; {kubi [th = u]. Ngi ta
tm thy c Nht Bn v Vit Nam nhng ch hi c sng to sau ny, nh ch gii (tri) c sng to bng cch ghp hai thnh t (thin = tri) v
(thng = bn trn). Nhng ch c ngi Nht sng to trong Quc t, nh sasaki [mt loi cy c coi l ni tr ng ca thn], ?? tauge [con o],
mori [rng rm, rng n th thn o]... cho thy s pht trin ch hi ging nh ch Nm gii.
Mc d tn ti nhng s tng ng r rng nh trn, nhng do s khc bit gia ting Nht v ting Vit v h thng ng m v [s khc bit v] nh hng
ca ch Hn trong bi cnh lch s Nht Bn v Vit Nam, cu trc ch Nm bo tn c tnh cht sng to c o ca n, c th hin mt cch r rng,
nh s trnh by di y, bng nhng dng thc cu trc a dng. Nhng ch Hn c vay mn trong ch Nm nhm th hin mt hnh v n nht (single
morpheme) trong ting Vit c th c s dng trng thi c lp hoc kt hp.
I. Mt ch Hn n nht c dng th hin:
1) Mt hnh v (morpheme) ting Vit c ngun gc Hn, c ng m Hn Vit v dng ng ngha ca ch Hn tng ng. V d: u (ci u), o (ci
o).
2) Mt hnh v ting Vit c ngun gc Hn, gi nguyn ngha ca ch Hn tng ng, nhng m c ca ngi Vit hi khc vi m c Hn Vit ca ch
Hn tng ng. V d: ch Hn , m Hn Vit c l php, c dng th hin hnh v php (lut php, php tc) trong ting Vit. Ch Hn , m Hn Vit
c l k, c dng th hin hnh v c (l c) trong ting Vit. Ch Hn , m Hn Vit c l kiu, c dng th hin hnh v cu (qua cu) trong ting
Vit.
3) Mt hnh v ting Vit c th c ngun gc Hn, ngha ging vi ngha ch Hn tng ng, nhng m c th thay i nhiu so vi m c Hn Vit ca
ch Hn tng ng. V d: ch Hn , m Hn Vit c l quyn, thng th hin hnh v cun trong ting Vit. Ch Hn , m Hn Vit c l bn, bn, thng
th hin hnh v vn trong ting Vit.
4) Mt hnh v ting Vit c ngha ging vi ch Hn tng ng, nhng m c hi khc vi m Hn Vit ca ch Hn . V d: ch Hn , m Hn Vit c
l dch, thng th hin hnh v vic trong ting Vit.
5) Mt hnh v ting Vit c cch c ging vi m c Hn Vit ca ch Hn tng ng, nhng ngha hon ton khc nhau. V d: ch Hn , m Hn Vit
c l qua (ci gio - binh kh), thng th hin hnh v qua (i qua) trong ting Vit. Ch Hn , m Hn Vit c l mt (chm, chm nghm), thng th hin hnh v
mt (s 1) trong ting Vit. Trong hai v d trn, m Hn Vit ca cc ch Hn hon ton ging vi m c ca hnh v trong ting Vit m ch Nm th hin. V d:
ch Hn , m Hn Vit c l chu (mu , mu son), thng th hin hnh v cho (a cho) trong ting Vit. Ch Hn , m Hn Vit c l ki hoc c (ci sng,

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 3/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

ci ry), thng th hin hnh v kia (bn kia) trong ting Vit. Trong hai v d ny, m c Hn Vit ca cc ch Hn gn ging vi m c ca hnh v trong ting
Vit c ch Nm th hin.
Nhng ch Nm thuc loi 2, 3, 4, 5 trn y theo cch phn loi ca Dng Qung Hm(17) c H Ngc Cn(18) coi nh thuc v loi ch Nm mn
ch Hn m m c Hn Vit ca ch Hn ging m c [ca hnh v] ting Vit. Theo H Ngc Cn, s c mt s trng hp tng ng v m c nh sau:
1) Tng ng v m c gia m Hn Vit ca mt ch Hn vi m c ca mt hoc mt vi hnh v ting Vit, khng k ph m u. V d: ch Hn ,
m Hn Vit c l bn, c th th hin phn trong ch Nm.
2) Tng ng v m c gia vn, hoc nguyn m, nhm nguyn m ng trc ph m cui. V d: ch Hn , c th c l hp, hp, hip, hoc hp.
3) i khi, m c Hn Vit ca ch Hn thng th hin mt hnh v ting Vit [c m c] khc vi m c Hn Vit v c ph m u v vn. V d: ch
Hn , m c Hn Vit l chc, c th th hin c chc v gic trong ch Nm.
4) m c c coi l tng ng mc d thanh iu khc nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l ngm, thng th hin ngm, ngm, ngm trong
ch Nm.
hiu c nhng v d ch Nm dn trn cng nh nhng v d tng t, chng ta cn bit nhng ph m u no, nhng nguyn m hoc nhm nguyn
m no, nhng vn no(trong t Hn Vit tng ng vi mt ch Hn v trong hnh v ting Vit c th hin qua ch Nm) thng c coi l c th chuyn i
cho nhau.
A) Nhng ph m u c th chuyn i cho nhau th hin [m c] ch Nm
a) Cc ph m u b-, ph-, v-. V d: ch Hn, m c Hn Vit l bc, c th th hin cc hnh v bc, bi v c vc trong ting Vit. Ch Hn , m c
Hn Vit l bn, c th th hin phn, bn hoc vn.
b) Cc ph m u c-, k-, gh-, qu- thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l cp, c th th hin cp, gp hoc kp trong ch Nm.
Ch Hn , m c Hn Vit l qun, c th th hin cn trong ch Nm.
c) Cc m u d-, t-, v- thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l tnh hoc tnh, c th th hin dnh trong ch Nm. Ch Hn ,
m c Hn Vit l nh, c th th hin dnh hoc nh trong ch Nm.
d) Cc ph m u ch-, gi-, v t thng xuyn hn l tr-, x- thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l chp, c th th hin chp,
gip, xp v xp trong ch Nm.
e) Cc ph m u l-, r-, tr- thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l lut, c th th hin c lt, lut, lt, rt, hoc trt trong ch Nm.
B) Cc vn c th chuyn i cho nhau ghi ch Nm
a) c, c, c, c, c thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l bc, c th th hin bc, bc, hoc bc trong ch Nm.
b) ach, ch, ic, ch thng chuyn i cho nhau.V d: ch Hn , m c Hn Vit l dch, c th th hin vic trong ch Nm. Ch Hn , m c Hn
Vit l xch, c th th hin c xch v xch trong ch Nm.
c) ai, ay, y, oai, oay, uy, oi, i, i, ui, i,ui, i, e, , i, ia, i khi c a c th chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l chi, c th th hin
chia trong ch Nm. Ch Hn , m c Hn Vit l b, c th th hin c b v va trong ch Nm.
d) am, m, m, em, m, im, im, om, m, m, um, m thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l am, c th th hin c m, em,
hoc m trong ch Nm.
e) an, n, n, en, n, in, uyn, in, un, on, n, n, n, un, n, un thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l ln, thng th hin
ln trong ch Nm(19).

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 4/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

f) ng, ng, ung, ng, ng, thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l ng, thng th hin dng hoc chng trong ch Nm.
g) ong, ng, ung, v i khi c ng cng c th chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l dng, thng th hin c dng v dng trong ch Nm.
h) anh, nh, inh, ing, ang, ng thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l sinh hoc sanh, thng th hin sing trong ch Nm.
i) ao, au, u, o, , , u, , a, u thng chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l lao, thng c dng trong php hi thanh th hin
lao, lau, trao, hoc trau(20).
j) ap, p, p, ep, p, ip, ip, op, p, up, p c th chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l cp, dng th hin gp, gp, hoc kp trong
ch Nm.
k) at, t, t, ut, ot, t, t, ut, t, t, ut, it c th chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l t, dng th hin t, t, hoc t trong ch
Nm.
l) et, t, it, it c th chuyn i cho nhau. V d: ch Hn , m c Hn Vit l hit, dng th hin ht hoc ht trong ch Nm.
Lu : trong nhng dn chng trn, chng ta thy rng mt s ch Nm c to ra khng ch bng cch bin i ph m u, m [bin i] c vn, i khi
thm ch [bin i] c thanh iu. V d: c th c l cp, gp, kp, hoc kp; c th c l ngm, ngm, hoc gm.
II. Ghp cc ch Hn th hin ch Nm
Khi mt ch Hn vi m c Hn Vit hoc m c gn ging ca n khng ghi mt ch Nm, th ngi ta s dng hai ch Hn, mt ch lm ph, mt
ch lm thanh ph. Vic la chn s dng ch Hn no lm thanh ph s cn c theo 12 quy lut v tng ng m c m H Ngc Cn a ra nh trnh by
trn y. i vi ph th c th la chn c ch Hn hoc b th Hn. V d: ch Nm (ba, s 3) c cu to bng thanh ph (ba) v ph (tam, ngha l
ba, s 3). Ch Nm (tay, ci tay) c cu to t ph (th = bn tay) v thanh ph (ty). Ch Nm (trm = 100) c cu to t ph (bch = 100)
v thanh ph (lm). Ch Nm (ra, ra ngoi) c cu to t ph (xut = ra) v thanh ph (la). Nhng v d ny cho thy thanh ph c v tr khng c nh.
Trn nguyn tc th ph ng bn tay tri, nh trong v d th hai [ch tay].
Tuy nhin, m bo mt thm m, ph c th thay i v tr. V vy n c th bn phi nh trong v d th nht [ch ba], pha trn nh trong v d
th ba [ch trm], hoc di nh trong v d th t [ch ra]. Trong v d th t, cng do nguyn nhn tng t, ph c th ng bn phi ( ). Trong
trng hp ph c cu to bng mt trong 214 b th Hn th v tr ca ph y [trong ch Nm] ging vi v tr trong ch Hn c lin quan. V d trong ch
Nm ni, ph bn tri; trong ch Nm qu, ph bn phi; trong ch Nm nong, ph trn; trong ch Nm ???lng, ph di(21).
Ngoi ra, trong mt s ch Nm c cu to bng hai ch Hn kt hp vi nhau, c hai thnh t c th u ch ngha. Khi ta c ch thun Nm. Nh i vi
hnh v ting Vit tri hoc gii, ngi ta dng ch Nm th hin, ch Nm ny c kt hp t hai ch Hn thin v thng, khng c mt du
hiu gi m no d nh nht(22). Mt s ch Nm c th bao gm mt ph t ch Nho (tc ch Hn) vi m c Hn Vit, v mt thanh ph l mt ch Nm
ghp. Nh vi hnh v li (= li ni) trong ting Vit th ch Nm ghi bng mt ch phc tp , trong c b th Hn [khu] lm ph v ch Nm tri (hoc
gii) lm thanh ph(23). Ch Nm loi II u c cu thnh bi nhng ph v thanh ph mn t ch Hn(24), k c nhng ngoi l trn.
Tuy nhin mt s vn bn ch Nm, nht l nhng vn bn ch Nm ca cc gio s Cng gio, so vi nhng vn bn sao chp, th hin mt khuynh hng
duy tr thanh ph bng cch b ph. H Ngc Cn trch xut mt v d nh sau: nhm t c xa nay c cc gio s Cng gio ghi bng , trong khi
n thng c sao chp li thnh (theo H Ngc Cn), hoc thnh (theo GS. Nguyn Quang X v GS. V Vn Knh)(25). S gin ha ny
trong ch Nm nhn chung c th c gii thch bng nhu cu tit kim thi gian cho ngi sao chp. Theo Dng Qung Hm, ng c tng t c th cng l
c s hnh thnh nhng hnh dng ch Nm thun Vit c bit c gin ha t ch Hn. V d: hnh v ting Vit lm c th hin bng , l hnh thc gin ha
ca ch Hn (vi = lm); hnh v ting Vit l c th hin bng , l hnh thc gin ha t ch Hn (la)(26).
B sung cho nhng loi ch Nm k trn l nhng ch Nm c ti cu trc t mt ch Hn v ch Nm c ti cu trc t mt phc hp nhiu ch Hn,
y cn c bit nhn mnh nhng ch Nm kh kh, khnh khng(27). Nhng ch Nm c o ny c GS. Nguyn Quang X v GS. V Vn
http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 5/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

Knh tm thy trong mt bi th ca Cao B Qut, thi nhn - hc gi di triu T c. Theo cc tc gi ca T in ch Nm, nhng ch Nm ny thc s l thch
cho vic phn tch cu trc ca chng. C nhn chng ti t hi phi chng chng c ngi Vit Nam sng to da trn nguyn tc tng t hnh thnh
cu trc ca nhng ch Hn hin i l (pingpang, hoc pingpong), hay ch l mt trng hp [trng hp] hon ton ngu nhin(28).
Vi cu trc nh va miu t(29), ch Nm khng phi l khng cn thiu st g. Sau y l mt s thiu st c Dng Qung Hm ch ra.
1) Mt hnh v ting Vit c th c th hin bng hai ch Nm khc nhau. V d: t khi th vit l , khi th vit l .
2) Mt ch Nm c th th hin nhiu hnh v khc nhau.
a) Hai t ng m khc ngha: t Hn Vit mi (mua) v t Vit bn a mi (lun lun) c th c th hin bng mt hnh ch .
b) Mt t Hn Vit bn (tin vn) v mt t Vit bn a ng ngha nhng khc m (vn) c th hin bng mt hnh ch .
c) Mt t Hn Vit qun (nhm, ti) v mt t Vit bn a cn (vn cn) c m c rt khc nhau nhng c th cng c th hin bng mt hnh ch .
d) Hai hay nhiu t c ngha khc nhau nhng m c ca mt trong s nhng t y gi m cho t hoc nhng t kia, v cc t c th hin bng
mt hnh ch ging nhau. V d: mi (mua) khi th dng ghi mi (lun lun), khi th ghi mi (mi m; va mi), cng c khi ghi my (mt vi; bao nhiu).
e) Hai hay nhiu t ting Vit c chung ph m cui hoc nhm ph m nhng khc nhau phn ph m u cng c th hin bng mt hnh ch. V d: ch
, m c Hn Vit l du [ngha l du m], c th th hin cc t ting Vit du (du m; mc du) hoc ru (bun ru).
f) Hai hay nhiu t ting Vit c m c tng t nhau, ch khc v thanh iu, c th c th hin bng mt hnh ch. V d: ch , m c Hn Vit l
manh (ny mm), ch ny khng ch th hin t Hn Vit l bn thn n (manh), m cn th hin nhiu t Vit bn a khc nh manh (mong manh), mnh (mnh
v), mnh (mnh khe), mnh (bung mnh). Trng hp mt ch Hn dng ghi nhiu t c m c ch khc thanh iu nh trn l do s thanh iu trong ting
Vit nhiu hn so vi thanh iu trong ting Hn. iu gii thch ti sao lp y khong trng v thanh iu trong ting Hn, ngi Vit sng to ra mt s
k hiu ph (diacritical marks). V d nh v t pha trn bn phi ch, v b (khu) nh t pha trn bn tri ch Hn dng th hin mt t
thun Vit. V d: t mc (= mc meo) c ghi bng ch Hn (m c Hn Vit l mc) v mt trong ba k hiu ph k trn, kt qu l chng ta c , v (30).
Vi nhng thiu st trn, ch Nm thc s khng th snh cng ch Quc ng hin nay (tc ch ci Latin ha), l mt th ch ghi m u vit. Phi tha
nhn rng, t rt lu trc khi ngi ta pht minh ra h thng ch Quc ng, th ch Nm tm ra nhng cch ring ca n ghi m ting Vit bn a mt cch
tng i chun xc. Edouard Diguet cho rng vic tnh lng ngha (ambiguity) c th xut hin trong ch vit Latin ha l do ting Vit c qu nhiu t ng m khc
ngha, nhng trong ch Nm, iu ny c th trnh c(31). Gn y, GS. Bu Cm nu ra nhng u im ca ch Nm vi mt s t ngoi l, ng lm r
c s khc nhau gia cc ph m u d- v gi-, sh- v tr-, gia cc ph m cui -n v -ng, -c(k) v -t(32).
Nh va trnh by, mc d cn vi nhc im khng th trnh khi, ch Nm cng chng t mt s gi tr ngay c v mt m v hc.
Mt khc, t cui th k XIII n gia th k XX, ch Nm ng mt vai tr hu hiu trong vic ghi chp v lu truyn vn hc Vit Nam.
Lch s vn hc ch Nm Vit Nam tri di gn by th k, c th phn thnh nhng thi k chnh sau:
1) Thi Trn - H (th k XIII - XIV).
2) Thi L - Mc (th k XV - XVI).
3) Thi L Trung hng hay chin tranh Nam - Bc triu (th k XVII - XVIII).
4) Thi Nguyn (th k XIX - na u th k XX).
1) Thi Trn - H
Theo sch Khm nh Vit s thng gim cng mc , tc gi u tin dng ch Nm sng tc th l Nguyn Thuyn , cn gi l
Hn Thuyn , v mt s tc gi khc c coi l ni bc ng, nh Nguyn S C , Chu An . Tng truyn Nguyn Thuyn c Phi sa tp

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 6/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

, Chu An c Quc ng thi tp . ng tic l c hai tp th Nm ny u mt. Theo Bi Huy Bch (1744 - 1818), truyn Tr Cc cng l
tc phm i Trn, nhng nin i chnh xc ca cu chuyn ng ngn chm bim bng th lc bt ny n nay vn cha c nhng kt lun sc thuyt phc.
Ngoi ra truyn th Nm Trinh th , Vng Tng truyn , v su tc phm Nm khc trong Nguyn Biu truyn cng c on nh c nin
i t cui i Trn. Tuy nhin n nay c nhiu tranh lun v nin i tht ca nhng tc phm ny(33).
V cc tc phm Nm thi Hu Trn v thi H, tng truyn nm 1387 di triu vua Trn Hin [tc Trn Ph , tn l Hin, tc gi Nguyn Khc
Kham c l Nghin - ND]), Thng hong Trn Ngh Tng ban cho H Qu Li (by gi l L Qu Li ) mt thanh kim c khc cu Vn
v ton ti qun thn ng c (34), Qu Li lm bi th quc m t lng bit n. Mun hn na, nm 1437, khi vua Thi T triu L mun
xem mt s mu ch d v th vit bng ch Nm ca H Qu Li, th tng truyn Nguyn Tri thu thp v dng vua vi chc tc phm ca h H(35).
2) Thi L - Mc
Nguyn Tri cng li mt s tc phm Nm, l: Quc m thi tp [ghi nhm l c Trai thi tp - NTC]; mt bi th tng p bng quc
m vi Th L, mt ngi bn chiu sau tr thnh v l ca ng(36); v mt cun gia hun vit bng ch Nm, tc Gia hun ca . Bi th c coi l ng
khu i p vi Th L c lai lch ng ng. Tng t, tc phm th di 796 dng Gia hun ca rt c th c bin son sau ny bi mt hay nhiu tc gi k tip
nhau. Tc phm Nm duy nht thc s ca Nguyn Tri hin cn l Quc m thi tp , quyn th By trong b c Trai di tp (37).
Nu vn hc Nm u triu L ch c nh du bng Quc m thi tp ca Nguyn Tri v hai bi Th ngn ca L Li mi c Hong Xun Hn gii
thiu gn y, th triu L Thnh Tng (1460 - 1497) chng kin mt s phn thnh khc thng ca vn hc quc m Vit Nam. Vua L Thnh Tng l ngi c
ti thin bm him c v mt sng tc th, ng cng rt yu thch vn chng. L Thnh Tng sng lp nhm vn hc c bit n l Hi Tao n ( ) vi
hai mi tm nh thn gi l nh thp bt t do chnh ng l nguyn sy, Thn Nhn Trung v Nhun l ph nguyn sy. Trong Hi Tao
n, vua v cc nh thn i p th Nm, nhng bi th sau ny c thu thp li trong Hng c quc m thi tp (Hng c l nin hiu thi
L Thnh Tng)(38). Ngoi tp th trn, cng cn nhc n Hng Chu quc ng thi tp ca Lng Nh Hc , Kim Lng k ca
Cn . Vo th k sau , di triu Mc, vn hc Nm Vit Nam cng c o hn vi tp th tr danh ca Nguyn Bnh Khim (1492 - 1587) vi Bch
Vn thi tp , Bch Vn (my trng) l tn hiu ca nh th ny. Trong s cc tc phm Nm triu Mc, chng ta cn c th nhc n i ng phong cnh
ph , Tam Ngung ng ph , v Tch c ninh th ph ca Nguyn Hng ; S Bc quc ng thi tp , S
trnh khc T thi khc , Tiu c lc ph ca Hong S Khi , v cui cng l Ng ph nhp o nguyn truyn
ca Phng Khc Khoan (39).
3) Thi L Trung hng, hay thi chin tranh Nam - Bc triu
T sau khi L Thnh Tng mt nm 1497, nc i Vit, tc Vit Nam thi by gi, lm vo him ha vi nhng vn x hi v trng thi bt n chnh tr
thng xuyn, dn n vic Mc ng Dung thon ngi nm 1527. Sau triu Mc ngn ngi, chin tranh n ra nm 1627 gia cha Trnh min Bc [ng Ngoi]
v cha Nguyn min Nam [ng Trong], c hai phe u xng l ph t nh L. Chin tranh ch chm dt vo nm 1672 vi tha thun ly Linh Giang lm ng
ranh gii gia hai bn. Nhng nm 1775, li dng mt cuc khi ngha pha Nam l phong tro Ty Sn, qun Trnh tn cng v chim Ph Xun, th ph ca
cha Nguyn min Nam. Tuy nhin, c hai phe Trnh v Nguyn v sau u b qun Ty Sn nh bi. Cui nm 1787, mt trong nhng th lnh phong tro Ty Sn
l Nguyn Hu t xng Hong . Cho d Hong Quang Trung ginh c chin thng mang tnh lch s trc qun Thanh nm 1789, cng nh nhiu thnh tu
ng k khc, nhng chnh th Ty Sn ch tn ti rt ngn ngi v kt thc vo nm 1802 vi vic Nguyn nh ln ngi xng hiu l Gia Long sau khi bt c Hong
triu Ty Sn khi y l Cnh Thnh v cc em.
Nn tng x hi v chnh tr ca c mt thi k tri di t th k XVII n th k XVIII c tc ng mnh m n qu trnh pht trin ca vn hc Nm Vit
Nam. Hu ht cc tc gi u l chin tng hoc nh thn, v u lin quan n cc s kin xy ra trong thi i ca h. Tt c cc tc gi ny u c vit bng
ch Hn. Tuy nhin, h cng chn vit bng ch Nm, iu khin cho h c th m rng hn na nim tin chnh tr ca c nhn ra khi phm vi hn lm truyn
thng, v ng thi khuch trng tm nh hng ca h trong quc gia. Ngoi nhng th vn vay mn t Trung Quc nh th tht ngn, ph, kinh ngha, vn
http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 7/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

sch (nhng th vn ny khi vn tip tc c a chung), th nhng truyn di bng th lc bt hay song tht lc bt xut hin khong cui th k XVIII c th
ha nhng t tng sng to mi ca cc tc gia Vit Nam dng ch Nm. Sau y l nhng tc phm tiu biu nht ca vn hc Nm Vit Nam trong hai th k
XVII - XVIII ca c min Bc, min Nam v triu Ty Sn.
a) V nhng tc phm Nm min Bc ca cha Trnh, chng ta c th k n: Giai cnh hng tnh ph , Ng ba hc ph ca Nguyn B Ln
; bn dch Chinh ph ngm ca on Th im ; Cung on ngm khc ca Nguyn Gia Thiu ; Hoa tin truyn ca
Nguyn Huy T ; T tnh vn tc hai bi th ngn ca Nguyn Th Ngc Vinh , vng phi ca cha Trnh Doanh ; L triu tam
Hong thi hu c lc thn tch quc ng din ca ca Trng Ngc Trong, i phi ca cha Trnh Cng ; Ng
Thin ha doanh bch vnh thi tp ca cha Trnh Cn ; Kin Nguyn thi tp ca cha Trnh Doanh; Tm thanh tn dy tp
ca cha Trnh Sm (40).
b) Trong s nhng tc phm Nm tiu biu min Nam ca cha Nguyn, chng ta phi k n Hu tnh truyn ca Hong t n (1699 - 1753),
con th tm ca Hin Tng Nguyn Phc Ch [c sch vit l Chu
; Nga Long cng vn v T Dung vn ca o Duy T
; Si vi [ ], mt tc phm tro phng ca Nguyn C Trinh ; Song tinh bt d truyn ca Nguyn Hu Ho
c) Nhng tc phm Nm tiu biu thi Ty Sn
b sung cho nhng l do k trn, nhng l do gii thch cho s pht trin mnh m ca vn hc Nm cui th k XVIII, chng ta cng phi nhc n thin c
bit dnh cho ch Nm di thi Ty Sn, nht l trong thi gian cai tr ngn ngi ca Hong Quang Trung . Sau y l mt s tc phm Nm m tc gi ca chng
hoc l ng h hoc l chng i chnh th Ty Sn: Hoi Nam khc ca Hong Quang ; Tng Ty h ph ca Nguyn Huy Lng ;
Ai t vn ca cng cha Ngc Hn , hong hu ca vua Quang Trung - Nguyn Hu; Phan Huy ch , cng li mt bn dch Nm tc phm
Hn vn Chinh ph ngm ca ng Trn Cn ; Ngn n thi tp v Cung on thi ca Nguyn Hu Chnh ; Chin tng Ty
h ph v truyn th Nm S knh tn trang ca Phm Thi (41). Ngoi nhng tc phm Nm th k XVII - XVIII k trn, chng ta cn
c bit nhn mnh [hai] tc phm: [mt l] Thin Nam minh gim , tc phm din ca lch s trng thin khuyt danh theo th song tht lc bt, m theo
GS. Phm Vn Diu th rt c th tc phm ny c bin son trong khong 1623 - 1657(42); [hai l] Thin Nam ng lc , cng l mt tc phm din
ca lch s khuyt danh, rt c th c vit trong khong 1787 - 1800 theo Nguyn Vn T, hoc 1682 - 1709 theo Hong Xun Hn(43).
4) Vn hc Nm Vit Nam trong thi Nguyn ([giai on] 1802 - 1862)
Thi k ko di khong 60 nm ny c nh gi rt chnh xc l thi i hong kim ca vn hc Nm Vit Nam. S n r cc tc phm Nm rt cc
chng phi v chnh sch vn ha ca triu Nguyn, triu i m ngoi hai vua Gia Long v T c ra th khng vua no sng tc vn th Nm nh cc
cha Trnh, m [Gia Long v T c] cng khng khuyn khch dn chng dng ch Nm. Trong mt chng mc no , s n r y va l sn phm k tha, va
l mt kt qu t nhin ca vn hc Nm th k XVIII. Nhn theo kha cnh khc, n cho php ta ngh rng c gi ca vn hc Nm, c bit l truyn th Nm (th
t s) Vit Nam chc chn ngy mt nhiu thm. D sao chng na th s tht vn l phn ln nhng kit tc vn hc Nm u c vit trong thi Nguyn.
V di bi vit c hn, nn chng ti s ch k n mt s tn tc phm v tc gi m khng c tham vng trnh by mt danh sch ton din nhng tc
phm vn hc Nm vn ht sc phong ph c vit trong th k XIX. u tin, chim mt v tr trang trng l tc phm th mang tnh ton dn tc: Kim Vn Kiu
vi 3254 dng th lc bt ca nh th ni ting Nguyn Du (1765 - 1820), tc phm ny hin c dch sang nhiu th ting nc ngoi. Tip theo l
nhng tc phm Nm bng c th hoc vn xui nh: Xun Hng thi tp ca n thi nhn H Xun Hng (u th k XIX); Nh thp t hiu
din m , Ph chm tin lm , S trnh tin lm khc ca L Vn Phc (1785 - 1840); Mai nh mng k
ca Nguyn Huy H (1783 - 1841); Kim thch k duyn ca Bi Hu Ngha (1807 - 1872); Lc Vn Tin , Dng T H Mu
, Ng tiu vn p y thut ca Nguyn nh Chiu (1822 - 1888); Thnh ch Thp iu din ca , Thnh ch Lun ng
thch ngha ca , Thnh ch T hc gii ngha ca ca vua T c (1829 - 1883); nhng bi th y cm hng chnh tr

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 8/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

ca Tn Th Tng v Phan Vn Tr ; Chnh kh ca ca Nguyn Vn Giai ; i Nam quc s din ca ca L Ng

Ct v Phm nh Toi ; Hnh thc ca ca Nguyn Nhc Th (1830 - 1909); nhng bi ht ni ca Nguyn Cng Tr (1778 -
1858), Cao B Qut (?-1854), Nguyn Qu Tn (1811 - 1858); v.v
Cui cng, cn c bit k n nhiu truyn Nm khuyt danh nh Nh mai , Tng Trn , Thch Sanh , N t ti , Phng Hoa
, L cng , Hong Tru , Bch Cu , Phan Trn , Quan m Th Knh , Hoa iu tranh nng ... v nhiu truyn th Nm cng
nh nhng tc phm Nm khc tip tc c sng tc phn ln l khng cng khai ngay c t sau nm 1862 n t nht l nhng nm 1940, c khi ch Quc Ng
c chnh thc cng nhn l vn t quan phng(44).
Tt c nhng tc phm Nm k trn u c phin chuyn ton b hay tng phn sang ch Latin ha. Tuy vy, iu khng xy ra vi mt s lng
ln nhng tc phm Nm khc hin lu tr ti Vit Nam v mt s th vin nc ngoi(45). Nhng tc phm y lun ch c cc nh chuyn mn phin chuyn
sang ch Quc ng. Mt khc, nhng vn bn Nm c phin chuyn khng phi l hon ton khng cn thiu st trong vic phin m. Trong nhng hon
cnh nh th khng th thiu c ngnh vn bn hc (textual criticsm), v vic phin chuyn ch tin trin khi chng ta i chiu c tt c cc d bn hin cn, k
c Nm v Quc ng. ng nh GS. Dng Qung Hm tng nhn xt: Mt b vn hc s Vit Nam chn xc ch c th c bin son khi chng ta phin
chuyn v gii m c tt c nhng vn bn ch Nm sang ch Quc ng(46). Song, tt c vn bn Nm, c bit l nhng vn bn cn phin chuyn, li khng
ch gii hn trong ngnh vn hc, m cn rt nhiu ti liu Nm quan trng lin quan ti lch s v folklore ca Vit Nam.
Tht ra, ch Nm khng ch c cc tc gi Vit Nam dng vit vn chng, m n cn c nhng ngi nc ngoi dng vi nhiu mc ch ngay t
th k XVII. V nh trng hp mt ngi Nht Bn tn l Kadoya Shichirobei (tn Vit l Cha Chnh ) gi mt bc th bng ch Nm ti
cha Nguyn Phc Trn vo nm 1670 nh sau: (ch thch: trong
nguyn vn vit nhm ch ). Phin chuyn sang ch Quc ng l: ng mun tui. C mt em ti [tc Shichirojiro - NKK] t An Nam nghe rng
lm ti ng, mng lm. Du mun l thi cy lng [hoc trng - NKK] n. ng mun tui(46).
Trong th k XVII, chng ta cn nhc n nhiu bn Nm chp tay ca c Cha ngi l J. Maiorica (1591 1651) c GS. Hong Xun Hn tm thy
trong Th vin Quc gia Php (Bibliothque Nationale) Paris. Nhan ca nhng bn chp tay ny c GS Hong Xun Hn phin m nh sau: 1) Thin-
Cha Thnh-gio Hi ti Kinh. 2) Thin-cha Thnh-gio Khi-mng. 3) c Cha Chi-thu. 4) Truyn c Cha Chi-thu. 5) Thin-Cha Thnh-Mu. 6) Cc Thnh
truyn. 7) Vita sanctorum (khng c nhan Nm). 8) ng Thnh I-na-xu. 9) ng Thnh Phan-chi-c Xa-vi- truyn. 10) Ngm l trong ma Phc-sinh n thng by.
11) Nhng iu ngm trong cc l trng. 12) Kinh nhng l ma Phc sinh(47).
Nh va trnh by, vi nhng cng hin va phong ph va a dng cho vn hc c Vit Nam, ch Nm vn l cng c nghin cu khng th thiu c
khng ch i vi nhng ngi nghin cu ngnh vn hc c Vit Nam m cn i vi c nhng nh nghin cu lch s v vn ha Vit Nam.(*)
Ngi dch: Nguyn Tun Cng
Ch thch:
(*) Nguyn bn bng ting Anh: Ch Nm or the Former Vietnamese Script and Its Past Contributions to Vietnamese Literature, ng trn: Area and Culture Studies 24, Tokyo University of Foreign
Studies 1974. Dch theo bn in t do Nguyn Quang Trung v L Vn ng thc hin thng Su nm 2001, ng ti trn websitehttp://www.viethoc.org/eholdings/current/ CNNKKham-
Rev1.pdf,download ngy 2/11/2005. Nhng phn trong ngoc vung [] l ca ngi dch. Trong nguyn bn, do tc gi s dng qu nhiu th ting (Anh, Php, Trung, Vit [gm ch Nm
v ch Quc ng], Nht, Hn) nn ngi dch gp khng t kh khn, mt s c cc bn b xem gip, nhng chc hn cn khng t sai st. Khi c bn dch, ngh qu v i
chiu li vi bn in t ti a ch mng dn.
(1) Vit Hn t in ti tn , Nh sch Chin Hoa, Saigon, 1961, tr.549: Nm = { < >}.
(2) Hi Khai tr Tin c khi tho, Vit Nam t in, Saigon Hanoi, Vn Mi, 1954, tr.370: Nm = Ting ni thng thng ca dn Vit Nam i vi ch Nho.
(3) Ng Th Nhm : Hi ng ch lc .
(4) Nguyn nh Ha: Ch Nm, The Demotic System of Writing in Vietnam [Ch Nm, h thng ch vit bnh dn Vit Nam], Journal of the American Oriental Society. Volume 79,
Number 4, Oct. Dec. 1959. tr.271.

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 9/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

(5) [Nguyn Thuyn ngi huyn Thanh Lm tnh Hi Dng, gii th ph, nhiu ngi bt chc theo, sau lm th quc m,
t gi l th Hn lut] ()
(6) P. Pelliot, Premire tude sur les sources Annamites de lhistoire dAnnam [Bc u nghin cu v ngun gc An Nam ca lch s An Nam], BEFEO, t. IV, tr.621.
(7) H. Maspero: Etudes sur la phontique historique de la langue Annamite. Les initiales [Nghin cu ng m lch s ting An Nam. Nhng ph m u], BEFEO, t. XII, No 1, tr.7, ch thch
1.
(8) Nguyn Vn T: Phan K Bnh - Vit Hn vn kho - Etudes sur la littrature Sino-Annamite, 2 edit. Hanoi, Editions du Trung-Bc tn vn, 1930 in 8, 175 p.) BEFEO, t. XXX, 1930,
Nos. 1-2 Janvier-Juin, tr.141-146.
(9) Dng Qung Hm: Vit Nam vn hc s yu, in ln th by, B Quc gia Gio dc, Si Gn, 1960, tr.101.
(10) S Cung: Ch Nm vi ch Quc ng, Nam Phong, s 172, thng Nm, 1932, tr.495-498.
(11) Nguyn ng Chi: Vit Nam c vn hc s, Hn Thuyn, H. 1942, tr.87-91.
(12) Khoa thi u tin Vit Nam c t chc vo nm 1075 trong i vua L Nhn Tng (1072 - 1127), xem Trn Trng Kim, Vit Nam s lc, in ln th nht, Trung Bc tn vn, H.
1920, tr.81.
(13) Nguyn Quang X, V Vn Knh: T in ch Nm, Trung tm hc liu, Si Gn, 1971.
(14) H.Maspero: Le dialecte de Tchang Ngan [Phng ng Trng An (H Ni)], BEFEO, 1920.
- Mineya Toru ,[Nghin cu m c ch Hn Vit Nam], , 47 3 25.
(15) Nguyn Khc Kham: Foreign Borrowings in Vietnamese [Nhng yu t vay mn t nc ngoi trong ting Vit], Area and Culture Studies, No 19, Tokyo University of Foreign Studies,
1969, tr.142-175.
(16) Rokur Kon, The Chinese Writing and Its Influence on the Scripts of the Neighbouring Peoples with Special Reference to Korea and Japan [Ch Hn v nh hng ca n ti
ch vit ca cc nc ln cn, c bit l Triu Tin v Nht Bn], Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (The Oriental Library) No27. The Toyo Bunko, Tokyo, 1969. tr.117-
123. [Nht yu gii quc ng], , , , , tr.66.
(17) Dng Qung Hm: Le ch Nm ou criture dmotique. Son importance dans ltude de lancienne littrature Annamite [Ch Nm, ch vit i chng, v tm quan trng ca n i
vi nghin cu vn hc c Vit Nam], Bulletin de lInstruction Publique de lIndochine No7, Mars 1942. Xin lu : trong bn loi ch Nm dn, Dng Qung Hm cng trch dn ch , m c
Hn Vit l v (hng v), thng c dng th hin hnh v ting Vit mi. Tuy nhin, tc gi ny ngh rng ch Hn rt c th c ngi Vit c l mi ngay t u i ng, m
phng theo m c ca ngi Hn. (Cng xem: H. Maspero, Quelques mots Annamites dorigine Chinoise [Mt vi t ting An Nam gc Hn], BEFEO, No3, 1916, tr.35-39). Vy th ch chc hn
l mt ch Nm c nin i trc th k VIII.
(18) H Ngc Cn: Vn chng An Nam (Littrature Annamite), Imprimerie de la Socit des Missions Etrangres, Hong Kong, 1933. tr.162-166.
(19) V d ny c ti nu thay cho ch , m theo H Ngc Cn th c dng th hin cc m rn, rn, rn trong ch Nm.
(20) V d ny c ti nu thay cho ch , m theo H Ngc Cn th c dng th hin cc m lao, lau, trao, trau trong ch Nm.
(21) Dng Qung Hm, ti liu dn, tr.279-279b.
- ,[Ting An Nam], , 1955.
- ,[T ch Hn chuyn sang ch Latin], , 7 No70, 1968. tr.15, 16, 25.
(22) Dng Qung Hm, ti liu dn, tr.103.
- Nguyn nh Ha, ti liu dn, tr.272.
(23) Dng Qung Hm, ti liu dn, tr.103.
- Mineya Toru, ti liu dn.
(24) Theo GS. Hong Xun Hn, ch Nm trc ht l cn c theo nguyn tc ng m. Ch sau ny n mi tr thnh ch biu bng cch kt hp hai yu t li vi nhau: mt thanh
ph v mt ph, nhng trc giai on cui ny, ch Nm li dng nhng k hiu c bit thm vo thanh ph bo hiu rng ch Hn dng lm thanh ph c ngha khc vi hnh v
ting Vit c n th hin trong ch Nm. Sau y l mt trch on trong cng trnh nghin cu v tc phm Nm ca Maiorica c lin quan n vn ny:
Ngi Vit Nam tm cch ci thin h thng [vn t ca h] bng cch to nn mt h thng vn t th hai. Khc vi h thng th nht, trong h thng th hai ny, ngi ta ghp vo
cc con ch "biu m" (phontique) mt k hiu c bit m ngha ca n cho n nay vn cn l mt b n. Trong cuc ci tin cui cng, ngi ta thay th k hiu ny bng mt b phn biu
(partie idogaphique). B phn biu ny l mt ch Hn cng ngha vi t m ngi ta mun ghi hoc c ngha ch loi [ y l ch cc b th trong ting Hn] gn vi t ting Vit. Sau
y lm mt vi v d minh ha cho phng cch ny. Trong ting Vit, t "nam" dng ch phng Nam. T ny vay mn mt t trong ting Hn m ngy nay ngi ta pht m l /nn/.
Ngi Vit Nam dng ch Hn ny ghi m t nam. Nhng trong ting Vit, c nhng t m gn vi t nam ny, chng hn "nm" vi hai ngha: s nm v nm thng. Ngi Vit

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 10/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm

Nam ghi cc m tit ny bng t ting Hn ch phng Nam [], i khi km theo mt k hiu c bit. l phng thc thun tu ng m. d c v d hiu th nhiu khi ngi ta
gia c thm vo con ch trn hoc l ch Hn ngha l s nm [tc ng > nm], hoc l ch Hn ngha l nm thng [tc nin > nm].
V nhng k hiu c bit k trn, GS. Hong Xun Hn ghi thm dng cc ch sau: Ti pht hin ra rng ngi ta c th tm thy hai trong s by k hiu ny trong cc con
ch ca (ngi) Ty H, quc gia tng tn ti pha ng Bc Trung Quc vo thi nh ng v tn ti cho n cui triu nh Tng. iu ny khin cho ti ngh rng ch vit ca cc
quc gia ph dung ca Trung Quc trong thi ng c cng mt ngun gc v mt hnh chnh.
Hong Xun Hn: Giroloam Maiorica, ses oeuvres en langue Vietnamienne conserves la Bibliothque Nationale de Paris [Giroloam Maiorica, nhng tc phm ting Vit lu tr ti
Th vin Quc gia Paris], Archivum Historicum Societatis Iesu Extractum e vol. XXII, 1953. Institutum Historicum S.I. Roma, Borgo Santo Spirito, 5, tr.206. [Trong ch thch s 24 c hai on
trch dn li GS Hong Xun Hn vit bng ting Php, c Thc s Phm Xun Thch chuyn dch gip, ngi dch chn thnh cm n - NTC].
(25) H Ngc Cn, ti liu dn, tr.166.
- Nguyn Quang X, V Vn Knh, ti liu dn, tr.165, 508, 859.
(26) Theo GS Rokur Kon, hnh thc vit tt ca Vit Nam ging vi hnh thc vit tt thnh ca ch l ng t ha trong ting Triu Tin (ngha l lm), m ting Triu Tin c
i l tho. ng ni thm, ch Nm l hnh thc vit tt ca ch dng th hin t l. iu ny cng gi cho chng ta nh n mt dng vit tt tng t trong ting Triu Tin tho (, , ).
Rokur Kon, ti liu dn, tr.101. Cng xem: Mineya Toru, Annango [Ting An Nam], tr.860.
(27) Nguyn Quang X, V Vn Knh, ti liu dn, Li ni u, tr.viii.
(28) Kanagae Nobumitsu : - Zhonguo yu cidian[T in ting Trung Quc], , [1972], tr.612.
(29) Xem chi tit hn na v cu trc ch Nm trong:
-:[Bn v cu trc ch Nm v quan h ca ch Nm vi ch Hn], , 14 , 1933, tr.201-242.
-:[Bi vit v cu trc ch Nm ca ng Vn Hu], , 12 2 , 1935 .
-:[Hnh thi v nin i xut hin ca ch Nm], , , , 1949 .
-Bu Cm: Dn nhp nghin cu ch Nm, gio trnh cho sinh vin i hc Vn khoa Si Gn.
Cng xem: : , (1), (2) [(ngi dch cha r ngun gc bi vit ny)], 1973, 12 (72, 12) ( )
(30) Dng Qung Hm: Le ch Nm ou critude dmotique etc tr. 283-284a.
(31) Edouard Diguet: De la Langue Annamite Parle et Ecrite [Ngn ng An Nam, ting ni v ch vit], Revue Indochinoise, Aout, 1905, tr.226-232.
(32) Bu Cm, u im v khuyt im ca ch Nm, Si Gn, 1960, s 1, tr.50-64.
- Maurice Durand, Comptes rendus [Bo co], BEFEO, tome L, fasc, No2, 1962, tr.561.
(33) Hong Xun Hn, Nghim Ton: Thi vn Vit Nam (T i Trn n cui i Mc), Cc lp Trung hc. Loi sch hc Sng Nh, H. 1951, tr.19-45.
- Hong Xun Hn: Nguyn Biu, mt gng ngha lit v my bi th cui i Trn, Khai tr Tin c tp san, 2.3, H. 1941.
- Lng H: Vn phm vi thi i ca vn phm, Truyn Tr Cc v Truyn Trinh Th, Vn ha nguyt san, Si Gn, Tp XII, Quyn 11 (11-1963), tr.1690-1700.
- Lng H: Vn phm vi thi i ca vn phm, Truyn Vng Tng, Vn ha nguyt san, Si Gn, Tp XII, Quyn 12 (12-1963), tr.1893-1898.
- Lng H: Vn phm vi thi i ca vn phm, nhng bi th vn ca Nguyn Biu, ca vua Trn Trng Quang v ca mt v s cha Yn Quc, Vn ha nguyt san, Si Gn, Tp
XIII, Quyn 1 (1-1964), tr.63-70.
(34) Cng xem: Shu-King: , 6: [Kinh Th, thin Thi Th trung, tit 6: Vua Tr c c triu dn
thng, lng ngi chia la, c hnh chia la. Ta c mi by ti dp lon cng lng d, cng c hnh. Tr du c k by ti ch thn cng chng bng ta c ngi nhn c gip rp], Kinh
Th, bn dch ting Vit ca GS. Thm Qunh, Si Gn, 1968, tr.206.
(35) Dng Qung Hm, Vit Nam vn hc s yu, ti liu dn, tr.107.
(36) Cng xem Nguyn Khc Kham: Vietnamese Names and Their Peculiarities [Danh nhn Vit Nam v nt ring ca h], Area and Culture Studies No23, Tokyo University of Foreign
Studies, 1973, tr.205, ch thch s 23.
(37) Hong Xun Hn, Nghim Ton, ti liu dn, tr.49-69.
- Trn Vn Gip, Phm Trng im: Nguyn Tri - Quc m thi tp, H. 1956.
- Vn n tp ch, s c bit v Nguyn Tri, b IV, s 10 (3/1-9/1, 1963), mt tp hp cng trnh nghin cu v Nguyn Tri v tc phm ca ng, vi nhng ngi tham gia nh Phm
nh Tn, Thi Bng, V Hnh, Phm nh Khim, Nguyn Khc Kham, v Nguyn Trng Huy (hu hu 16 i ca Nguyn Tri).
(38) Dng Qung Hm, ti liu dn, tr.98, 99, 280.

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 11/12
24/10/2017 Vin nghin cu Hn nm
- Nguyn nh Ha: Book Review: Introduction la Litterature Vietnamienne by Maurice M. Durand and Nguyn Trn Hun [im sch Dn nhp vn hc Vit Nam ca Maurice M.
Durand v Nguyn Trn Hun], Journal of American Oriental Society, Vol, 92, Number 2, April-June 1972, tr.364-368.
(39) Hong Xun Hn, Nghim Ton, ti liu dn, tr.101-121.
(40)- Dng Qung Hm, ti liu dn, tr.302-306.
- Nguyn Vn T: Posies indites de lpoque des L [Th ca thi L cha tng c cng b]. Bulletin de la Socit dEnseignement Mutuel du Tonkin, Tome XIV, No1, Janvier-Mars
1934, tr.30-36; Tome XIV, No2, Avril-Juin 1934, pp. 182-190; Tome XIV, No3, Juillet-Sept. 1934, tr.460-463.
(41) Sn Tng, Hong Thc Trm: Quc vn i Ty Sn, Sch Hiu Bit, Vnh Bo, Si Gn, 1950, 123 trang.
(42) Phm Vn Diu: Thin Nam minh gim, Vn ha nguyt san, Si Gn, Loi mi, tp XII, quyn 1, s 77 thng 1-1963, tr.49-68.
(43) Phm Vn Diu: Thin Nam ng lc, VNVHNS. Loi mi, tp XII, quyn 3, s 79, thng 3, 1963, tr.351-368; quyn 4 s 80, thng 4, 1963, tr.535-550; s 81, thng 5, 1963 tr.689-
698; s 82, thng 6, 1963, tr.835-847.
(44) Ho Nhin, Nghim Ton: Vit Nam vn hc s trch yu, II, Vnh Bo, Si Gn, 1949, tr.7-70
- Thanh Lng: Khi tho vn hc s Vit Nam - vn chng ch Nm, (Ta ca GS. Nguyn ng Thc), Si Gn, 1953, tr.47-212.
- Phm Th Ng: Vit Nam vn hc s gin c tn bin, tp II, Quc hc tng th, Si Gn, 1963.
Ghi thm: tn tht ca H Xun Hng v B Huyn Thanh Quan c phng on ln lt l H Th Mai v Nguyn Th Hinh, xem: Introduction la Littrature Vietnamienne [Dn nhp vn
hc Vit Nam] (Collection UNESCO, Introduction aux litteratures Orientales G. Maisonneuve et Larose Paris, 1969) ca Maurice M. Durand v Nguyn Trn Hun, tr.181, 189.
(45) V b su tp vn bn Nm trong Th vin Quc gia Pairis, xem: Alexander Barton Woodside, Vietnam and The Chinese Model, A comparative Study of Vietnamese and Chinese
Government in the first half of the nineteenth century [Vit Nam vi m hnh Trung Hoa, mt nghin cu so snh v chnh quyn Vit Nam v Trung Hoa na u th k XIX], Harvard University
Press, Cambridge, Massachusetts, 1971 tr.323 c vit nh sau: In Paris, the baffling riches of the fascinating collection of Nm texts at the Bibliothque Nationale are a challenge to any scholar
[ Paris, s phong ph mt cch ng ngi ca nhng vn bn Nm trong mt b su tp m hn ti Th vin Quc gia l mt thch thc i vi bt k nh nghin cu no].
(46) Dng Qung Hm: Le ch Nm ou Ecriture demotique, tr.285.
(47) Kawashima Motojiro: , [][Lch s mu dch thuyn Chu n], , , , tr.469.
(48) Hong Xun Hn: Girolamo Maiorica ti liu dn, tr.208-213./.
(Tp ch Hn Nm, S 4 (77) 2006; Tr.3-21)

In

http://www.hannom.org.vn/detail.asp?param=115&Catid=34 12/12