Khristian Doctrine in Ih Ngeina A Mangsak Hiam

You might also like

Download as odt, pdf, or txt
Download as odt, pdf, or txt
You are on page 1of 4

KHRISTIAN UPNA IN IH NGEINA A MANGSAK HIAM?

Hih tawh kisai keima aituamin ka ngaihsut ngei zel thu ahi hi. Khristian hon tung main I
pu ih pa te in Dawi bia uh hih mah ta leh amau zat ih ngeina te tawh na ki it liamliam uh hi.
Ih ngeinate na zang uh a, ki itna khangin lungnopna (peace, Joy) na nei uh hi. Behsung thu
hi a, khuasung thu hita leh tualthatna, guktatna a om phial zongin buaina lua na om khol lo
hi. J Cope topate Zogam hong tun ciang a, Khristian upna leh nuntakna in ih Zomi te sungah
mun hong luat uh hi. Tua hi in ih Pupa biakna Dawibiakna pan a nungta Pasian biakna lamah
ih om a, a manphatna gentheih loh ahi hi. Khristian hangin ih khantohna tampi a om sap
hangin, ih ngeina bulpi kimangngilh semsem hi. Gtn:ngeina, zolai cihbg hi. Ngeina tawh tawh
kisai thute ih mangngilh lam nial theih ahi lo thu ahi hi. Ahang ih et pak ciangin ngeina
(Culture) leh biakna (religion) ih khen siam theih loh man ahi hi. Ei adingin kilehngat tawh
kibang hi. Ih Zongeina leh Biakna pen kitukalh lo zawin Ih Siate in dawivai bangin hon hilhna
hangin ih ngeina te I gim neih pianpian hi. Ngeina kem cing ding ih cih ciangin bang teng
kem cing mawk ding ihi hiam? Khristian hang a, ih paihkhiatte paihkhiat huai a, paihkhiat tak
hiam? Gamnuam ah a tung ei Zomite in bangci bangin ngeina kem cing ding ihi hiam? Kei
ngaihsutna ciangciang tawh hon kuppih nuam ing. (Culture Preservation) a nei bang hileng
bang teng kep huai hiam? Anuai a te pen kikuphuai sa ka hih manin hong pholak ka hi hi.
Anuai a kipawlnate gentehna bek dingin ka zat hi a, kihawmthawhna, mikawkna bangmah
kihel lo hi.
1. ZU TAWH KISAI NGEINATE
Pupa hun lai-in zu pen pawi thupi leh vai thupi a om ciangin kizang hi. Tuhun ciangin
Khristian upzia tawh kituak lo ci-in ih zang nawn kei hi. Zu neekna thapia ka hi kei a, Pupa in
zu na zang uh ahih leh banghangin ngeina kepna in pawi thupi te ah zu zang lo ding ihi
hiam? Jews te ngeina Wine na zang uh hi. Wine sungah Alcoholic kihel ahi hi. LST sung en
pak lehang Noah leh Topa Jesu bangin na zang uh hi hi. Amau a na zat uh hangin buaina,
kitualthatna, kitawtna bangmah om lo hi. Ih pu ih pa te zong tua bang mahin Zu ngeina na
zang uh a, bangmah buaina om lo hi. Mo dawpna ah zuthawl kipia a, tuhun ciang zuthawl
cipongin adang kipia hi. Zuthawl pia cih zawh nungsangin zu kihel lo ahih manin Khristian
ihih hang a ki hing khemkhem i hi lel hi. Zu khawlhna ah zong zu i zang nawn kei hi. Ih
Khristian upna tawh kituak lo ci-in ih zang nawn kei hi. Banghang kituak sak lo ih hi hiam? A
zangte ginat lohna hi lel hi. Zu hangin a kitawna, kiselna piang lo hi leh, zu pen Khristian
sungah ki gimneih lo ding hi. Ei Zomi te in ih pumpi kikep (control) zawh lohmanin hong
piangkhiat kitawtna, kiselnate zu imawh puak zel hi. Zu pen gamkhangto (civilized) te ah na
zang mahmah lel uh hi. Tua hih leh a zu mawh sak ding maw? A nete mawk sak zaw ding ih
hi hiam? A pua ah zu kidawn himah leh, Ih ngeina ciangin bang hangin kizang lo hiam? Zu ih
zatlohna a hang nam nih om a, 1. Khristian biakna tawh kituak lo ih sak hang 2. Buaina,
kitotna piangna hang ahi hi. Hih hangin Zu ih zang nawn kei hi. Zu i zat loh a hoihna om
phial mah ding a, ahi zong a hoihlohna zong om veve hi. A tomin gen pak leng zu om loin
Zo tumgingte leh Zola kiawi nawn lo a, tua hangin Tumgingte Zola te kimangngilh ta hi.
2. ZONGEINA TUMGING (ZAM LEH DAAK)
Ih Tumgingte a kizat lohna a thu bulpi genpak le`ng Zu hang hileh kilawm ka sa hi.
Behsung gualnopna aom ciangin Zu kihawm in tua tawh Tumging, Zaam, daakte kitum hi.
Tuhun ciangin Zu kizang nawn lo ahih manin kitum thei nawn lo suak hi. Niangtui tawh Zam,
daak tum cihbang a om phial zongin kitam theih loh hi. Adang khat laiah Khristian ih hih na
tungtawnin Ih Tumgingte dawivai ih sa pahpah hi. Tua hangin zong behsung gualnopna ah
kizang nawn lo a, ko khua (Laaitui) bangah Tumging abu (akop) 10 bang kiim zo nawn lo
mai ding hi (kei upmawh). Zu taangin niangtui kizang ta ahih manin niangtui tawh
Tumgingte tum theih ding kisam hi. Ih Zaam leh daakte Zu tawh ki unau hituan lo ahih
manin niangtui ih awm, a vot ih dawn zongin pawite ah tum theih ding thupi ding hi. Ih
Tumgingte Museum khawng a ih koih lel ding pammaih kasa hi. En ih zuun kei leh gamdang,
khualdangte hong zun sak ding a, amau hamphat lawh ding uh hi.
Kei theih naciang ah ZOMUS pen music lamsang Zomi sungah kipawlna ahi hi. Ahi
zongin Music, la lam tawh kisai hunnop ih bawl ciangin Western lam music, Guitar or Piano,
Drum cihte kizang zaw hi. Kei ngaihsutna ah I Zo ngeina music (Zaam, dak, khuang) te
cikteh zang ding ihi hiam? Zo ngeina ni thupi bek ah zang ding ihi hiam? ZOMUS (gentehna
ah ka zat bek) ten Western (gamkhangto ka cihna zong hi) music (Guitar, Piano) bek pholak
ding hiam? Zo music kua banghun ciang khangthak ten thei ding hiam? Western music ih cih
te zong a ngeina lui music te a na zuunto hi lel lo hiam? Ih Zo music te khua hun tawh
kituakin zuun lehang, music hoih la hoih hong piang thei lua ding hi. Ih Tumgingte ih zuun
zawh kei leh zong ih mangilh loh nadingin bang cih hih ding cih zong thupi sa ing. Khangthak
ten bangci bangin ih Tumgingte thei ding, thupit ngaihsut leh tumthei ding uh hiam? Mite in
amau Tumgingte leitung theisak in, a tawpna ah a mau ih mimal hamphatna nangawnin
zang thei uh hi. Ei Zomi te in bang kisam lai mawk ih hi hiam? Ngaihsuttheihna (Creative
mind) zong kisap na ciang zong om ding hi. Biakna pawlpi sunga khangnoten Music kitum
thei kim phial hi. Ahi zongin Ih Zo Tumgingte a tum thei tam lo ahih manin dahhuai kik ka sa
hi.

3. ZOLAPI (NGEINA LA)


Ih Pu pa te in ngeina late na thupi sak mahmah uh hi. Sa leh gal a mat uh ciang leh a
nuam a dah uh ciang nangawnin Zola na phuak uh hi. Thu thupite a Aw na vawh uh a, la
hon suah ahih manin khangthak te in lain ih sa thei hi. Tua mah bangin Jews te zongin la
tampi na nei uh a, ei theih pakah Solomon la cihbang ahi hi. Hih late et ciangin a thu thuk
mahmah hi. Tua late sung panin pilna honpia, khanggui hon hilh cih bangin kimu thei hi. LST
sung nangawn ah a mangthei lo la ahi hi. Tua ahihleh bang danin Zola thupi hiam cih a
nuaiah kikum dih ning.
a. Zola in ihihna (identity) hong kilang sak:
Khangthu gen dan leh gelhzia kibang lo hi. Tua ahih manin Khangthu tawh kisai
laisim zong thadah a, tua zahin kisim nuam lo hi. Historian ki om ngeingai ahih manin a
maan pen ding nangawn kithei zo nawn lo hi. Bangbang hi a, kua in ih Zomi khangtangthu a
gen zongin Zomi ih hihna ki pai thei lo hi. Tua ahih leh banghangin ih khangtangthu kan kul
den hiam? Ih Pupa la Zolate, kisa nawn lo hang hi. La sungah Pupate ih nuntakna tampi
kimu thei a, ih khangtangthu zong tampi kimu thei hi. Zo la kisa kha thei mah ding a, ahih
zongin lamal leh a thu kisuut ngei lo hi. Zola sut leng a vek ahi kei phial zongin tu a ihih zah
val kithei dingin ka um hi. Ih Khangtangthu a ki pelh loh nadingin ih Historian te hoihtak
kikumin thangthu a dik bel khat hon kipsak ding uh thupi kasa hi. Tua hileh Zomi te tangthu
maaan tekiciamteh thei ding a, tuu te khang nangawn ah kigen sawn thei ding hi.
Ih Pu ih pa te late I et ciangin: Pupate hihna kilangsak, a gualzawhna uh, a
lungnemna uh hong lak teel mahmah hi. Tulai Zomi vaai, minam vai ih buaibuai na pen Ih
late ih theih nawn loh hang hidingin ka um hi. Ih Pupate la sungah ih hihna taktak tampi tak
na gelh ding uh, cih ka um hi. Kei a kipan khangthakte in pupa late kithei nawn lo hi. Tua
hangin Zomi ihih na ih kihilhhilh kul mawk hi. A la thei leh hilh a kul lo tampi tak om ding hi.
Gentehna: Ih Pute in gal leh san a bangci mat a, koi mun koi kuamah na om uh a, bang na
kici uh hiam? cih bang ahi hi. Minam khat ih Identity (hihna) ih theih nop leh a late uh pan
kizong thei hi. Khangthak te in Zola kithei nawn lo ahih manin ih Pu pate nuntakna kithei lo
hi. Gamthupi I tun ciangin ih hihna taktak kimangngilhin ih kiphasak kha zel hi. Tu zawh kum
20 ciangin Zola cih gen loh, Zogam nangawn Zomite in kimangngilh kha ding hi. Kawlgam ah
bangbangin hunzui la kisa hita leh, ngeina la zong na mangngilh tuan lo uh hi. Pawlpi
sungah Biakna la tampi tak I theih mahmah a, thupi amahmah hi. Ahi zongin Pupa la, ngeina
la zong thei lai leng hoih zaw kan lai ding hi.

b. Zola in hamphatna hong pia:


Thu in la hi a, la in thu hi ih cih bangin pupa neihsa, gaamte (Heritage) zong la sung
pan kimu thei ding hi. Mikangte in suangmanpha (treasure) a zon uh ciangin pupate lai na
lim kan mahmah uh hi. Tua sungah thusim tampi ki-im cip cih zong na um uh a, zong mu
takpi uh hi. Ei Zomi te in Pupa te ih hauhna, gamte koi ci theih ding ihi hiam? Koici bangin
luah thei ding ihi hiam? Zola te ih theih mahmah kul a, ih kan cian mahmah kisam ding hi.
Gentehna: Gullu mualah suang manpha tampi om a, tua lo i Zo tangthu sungah zong
suangmanpha tawh kisai kiza zel hi. Mipil te in Solomon suangmanpha cih bang, Izipt ah
suangmanpha cihbangte khanglui lai tawh na zong uh hi. Ei Zomite in zong tuadanin hoihtak
kan zo leng mimal hamphatna bek hi loin Zomi bup hamphatna suak ding hi. Tua te ih theih
cian nadingin Zola mangngilh lo a, a thu mahmah zong i kan cian ding kisam ding hi. Zola ih
theih lohna in ih ngah ding hamphatna tampi hon khak hi.
4. POLITIC KIMAWLNA HON THANEM SAK HIAM?
Politic pen Social group, biakna hihna deihdan lo kipawlna hi. Khristian sungah pawlpi
tuamtuam hita leh Laipian pawl, Dawi bia bawl, Milim pawl kigawm khop theihna hi. ZCD in
Khristian teng bek ahuam leh ih gam neu ding hi. Ih Zogam ih huam nop leh biakna kideidan
lo, ngeina nengneng kideidan lo ahih kul hi. Zomi Politic pen mi a tawh kibang loin tuam diak
hi. Ei a pen ih tupna, i masuante siang mahmah, tel ol mahmah hi. Ahi zongin Christian
lungsim hangin Psycho kisiam loin, mi namdangte khemkhem ih thuak zelzel hi. Ih maikaite
Zeisu lungsim pua lua ci ding hiam? Namdangte in hong nemniam ta leh Zeisu min tawh ih
maisak ziau a hi. Tua hangin Minamdangte in hong nopneh mahmah uh hi. Israelte gamdang
mite in a na simmawh ciangin Pasian in maisak lel loin azum ahiam tawh a leh do nadingin
thu na pia zaw hi. Tua ahih leh Politicte in bangci masuan ding hiam? Kimawlna
namtuamtuam om a, amau nam tawh kizui in kimawldan (discipline) khat teek nei ciat hi.
Politik zong tua bang kimawlna khat ahih mah bangin namdangte kimawl dan a kimawl theih
zong thupi ding hi. Ei Zomite pen biakna leh Politik cih bang a khenteel nai lo ih hih ding ka
ummawh hi. Kawlgam hita leh gamtuamtuam ah ih sanggamte hong kithat sak ciangin ki lai
na mahmah hi. Tuate bangci phisin mawk ihih hiam? Zeisu min tawh maisak ihih hiam? Ih
maisak hangin bang phattuamna om hiam? Ei Zomite in Christian lungsim ih puak hoih
mahmah a, ahih zongin hong simmawhte thapiak ding hi ka sa kei hi. Namdangte in
Christian lungsim na pua lo uh ahih manin hong nemniam mahmah uh a, siatna a bawl
zongun phamawh sa lo uh hi. Kumpi panin Chin state ading budget tampi hong kiat ciangin
ei Zomi ta ding tam hong tung lo zel hi. Tuate thei gige napi in ih maisaksak hi. Ih maisaksak
ciangin mi namdangte in hong nopneh semsem bangin ka mu hi. Amau zong Christian hi
napi`n banghangin hi cih gamtat uh hiam? Amau Politik kimawl dan a siam hang uh hi dingin
ka um hi. David zong politic na semin gal na kuan zel zaw hi.
5. IH NGEINA TE MUSEUM AH KOIH DING IHIAM?
Pau Cin Hau lai Museum ah kikoih ahih manin Zomi ih kipaak mahmah hi. Kei ka hih leh Zomi
vai tawh kisai thu peuhmah Museum ah koih ding tha ka pia kei hi. Banghang hiam cih leh
Museum cihte pen a kizang nawn lo or mi mangngilh van namte, ih phawkkik nadingin a
kikoihna mun ahi hi. Ih ngeina te vanzat tuamtuam ih zat kei leh Museum sung tungtaktak ta
ding hi. Museum ah koih leng, mang lo ding, ih tu i tate in en kik thei kha mah ding hi. Ahi
zongin zang lo ding uh hi. Ngeina hoih nei ihih manin tuate nusiat ding pen pammaih
mahmah hi.

6. IH NGEINA IN EI HONG KEEM?


Zomite in ih ngeina ih kep ding ih kihan tawn niloh hi. Ngeina zui peuhleng kep kul lo
hi. Ngeina ih zuih loh ciangin a kep a kul ahi hi. Gampua ih pial ciangin ngeina kuaman
kikem zo lo a, ngeina in ei Zomi te hon kemcing zaw pek hi. Ih Pu ih pa ten ngeina na nei kei
uh leh, ei zong ih khuasatna gamte tat dan ih ta (acculturation) ding hi. Gamthupite tat dan
a, ih tat mawkmawk lohna pen ih hihna hoih (Social Identity) ngeina hoih in hon kem a na hi
gige zaw hi. Nulepa in innkuan sungah ngeina hoih na zui peuh leng tate in hon zui toto lel
ding uh hi. Ngeina te ih zuih nop keileh bel ngeina hoih a nialnial ta ihi hi. A taktakin cilehang
Zomite in biakna (Christian, Laipian) a nei lo minam ahi phial hileng, ih Zongeina in ei hong
kemcing zo lua hi. Banghang cihleh LST sungah zah a kicing ngeina hoih ih neih man ahi hi.
Namdangte tawh ih kilamdang na pen zo ih Zo ngeina hang mah ahi hi.
7. ZO NGEINA BANGCI KEP DING IHI HIAM?
Khuado ciang bek a, Zo puan silh na tawh ki Zomi lo hi. Ih Pupate tangthu sut
khawmin I nusiatsa ih tumging te puah phat kik ding ahi hi. Tua bang a ihih na in Pupa
thupha hong luang ding a, thupha ngah minam ihih ding hi. Israel te in salin om ta leh a
ngeina uh na taaisan lo uh ahih manin Pasian in thupha na pia hi. Mi dang ngeina zui dingin
Pasian in Zomi a hong piangsak hi lo a, ei ngeina hoih tawh Pasian lungkim sak ding hizaw
hi. Zogam ngai mahmah napi hangin banghang Zogam ah ki om zo lo hiam? Ih itna khauh lo
hiam? Zogam it zo lo hi zaw I hiam? Zomite Pasian phatna, Kha lam ah kihuam zo hi. Lamna
dianna, thusuak hi ta leh dawibiakna a tuamtuam a kimin ih nei hi. Biakna in mimal hon
khangto sak kha ding a, ahi zong Zogam hong khangto sak lo tuam lo hi, cih ka mu hi. Pupa
hamsiatna te Jesu in hong siangsak zo a, pupa thupha te hong paipai ding hun hi ta hi.
Banghang Zogam in thupha ngah thei lo mawk hiam? Thupha dang tuamtuam ngah kha
mah ding hi hang. Ahi zong Israelte bangin khangthupha ngah lo hi hang. Ih pupa ngeina te
hoihtak suut kik dih ni.
THUTAWPNA
Ih thulu ah pai kik leng Khristian upna in ih ngeina mialsak, beisak lo ding hi. Gam
khangto sa te en leng Khristian gam vive na hi uh hi. Khristian ahih na hangun agam uh
kiamsuk tuan loin, khangto semsem hi. A ngeina te uh na mangngilh lo uh a, namdang
lengla te nangawn na hilh uh hi. Zomi kipawlna tuamtuamte in amau kipawlna leh
thuneihna tawh kituak in ih Zongeina te zatsuak tuak leh tuak lo sittelna hon neih
ding ka lunggulh hi. (Gtn: Tuibuuk, Zu, Zaam, Daak, Zothau) A taktakin cilehang Khristian
upna leh Traditional kitukalh lo hi. Ei Zomite ngaihsutna neu in a kitukalh bangin hong mu
sak hi. Zomite in ih ngaihsutna leh ih ngaihsutdan ich khaat ding, kisam ka sa hi. Khristian
leh Ngeina kitukalh I cih thu I pom laiteng ngeina a beibei hong hi ding hi. Zomi in kei ka
piang, Zomi bang ka nungta, Zomi bangin ka Pasian min ka phat hi.

You might also like