FYATI: 8.

50 TL
Din limler ve Kltr Dergisi YIL: 26 SAYI: 103 OCAK - UBAT - MART 2014 / 106702 - 2014/1
www.yeniumit.com.tr

O'nun iin yaratlmt kevn meknlar,

Bu muammay ancak onu tanyan anlar;
Anlayamaz onu katiyyen bulank efkr,
Anlayan anlayp kotu O'nun iklimine.

Kaos, mtihan ve mit Gnllerin Fethi

Cami ve Cemevi Okular Tepesi
lh Dinlerin Gayesi Anne St - St Bankalar
 YENi MiT
Bayaz
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

Kaos, mtihan
ve mit
G
nmzde hdiseler, srf d yzleri davranlar aldatc, emeller hrslarn gdmnde ve
itibaryla deerlendirilmekte; srek- u koca dnya fevkalde hassas dengeler zerindeki o
li korku, tel, endie ve rperten ireti duruuyla birka macerapereste emanet. Kimin
bir belirsizlik var olup biten her ite. ne yapt, ne yapaca belli deil; arzular baka, sz-
Niyetler olabildiine karanlk, sz ve ler-vaatler baka; aldatan aldatana. Kimse inanmasa

2 | YENI MIT DERGISI


Bazen yle ilh i ve faaliyetler
oluyor ki, d yzleri itibaryla
insan onlarda hibir gzellik
gremiyor; ama, i yzleri ve
neticeleri itibaryla bunlar o
kadar yerinde ve nefistirler ki,
bunu byle grp sezebilenler,
ah-of yerine, Dahas olamaz.
deyip hayranlk izhar ediyorlar.
da, ldrenler ve ezenler bir sr bahane uydurabi-
liyor; mazlum ve madurlar ise olup biten eylerden
btn btn habersiz. lene ehit diyorlar, kalana
da gazi. Aslnda bunlarla teselli olmak iin de imana
ihtiya var. Byle bir destei olmayanlar da dllerle,
madalyalarla avutuluyor.
Her yanda yrekler tpk kam kalemler gibi czr
czr.. ve czrdayan bu kalemler, kan rengindeki m-
rekkepleriyle tarihin en kirli sayfalarndan birine ne
utandran notlar dyor: Her tarafta toz-duman, her
bucakta kan, irin ve gzya. Gvdeler canlara kalkan,
canlar yaama heyecan ve lm hafakanyla tir tir..
ezenler kan kokusu alm kpekbalklar gibi av pein-
de; her grdne saldryor ve herkese di gsteriyor.
Mazlumlar-madurlar ise, srekli aknlk iinde ve
beyhude eforlarn yorgunu. Her yanda kurt ulumalar,
akal sesleri; bu seslere ak sinelerde ise aresizlik inil-
tileri. Hayattan km almak yle dursun, drt bir yan-
dan gelip ruhlara arpan ac haberlerle ynlar srekli
tedirginlik iinde. Umum atmosfer bugnk insan-
larn yzleri gibi simsiyah; hdiseler de tpk onlarn
kafalar gibi hep sisli-dumanl.. ne yaamann hakk
verilebiliyor, ne de hayat kendi derinlikleriyle duyu-
labiliyor.. srekli emel, elem aras gel-gitler yaanyor,
insanlar da her an ayr bir ac ve zdrapla lp lp
diriliyorlar.
Yer yer hllerinden ikyet ettikleri de oluyor; ama,
o da musibeti ikiletirmeden baka bir eye yaramyor.
Hemen her zaman ayr bir dnce kaymas ve bak
inhiraf iindeler; iindeler ve yle derin bir gaflet ya-
yorlar ki, ihtimal sr sesiyle dahi uyanmayacak gibiler...
Bunlarn yannda, gzleri fizik tesi lemlere ak,
balar mumlar gibi nlerinde ve gnllerinden kopup
gelen lklarla Hakka arz- hl edenlerin says da az
deil. manlar salam, mitleri pek, her ilerini hesa-
ba bal gtren, hesaplar da tam bu insanlar, hdi-
selerin sadece d yzlerine bakarak ve her eyi hle
sktrarak deil; varl, varlk iinde de kendilerini
doru okuyarak, doru yorumlayarak onlar madd-
mnev btn derinlikleriyle ve bir kll halinde m-
talaa ediyor; irkin gibi grlen eylerin arkasndaki
gzellikleri de seziyor; zdraplara terettp eden ledn-
n zevkleri duyuyor ve srekli musibet kselerinden
kevserler yudumluyorlar.
Aslnda, nho grnen her ilh icraatn gizli bir
ksm gzel yanlar da var; evet bazen yle ilh i ve
faaliyetler oluyor ki, d yzleri itibaryla insan onlarda
hibir gzellik gremiyor; ama, i yzleri, neticeleri ve
herkese, her eye bakan farkl yanlar itibaryla bunlar
o kadar yerinde ve nefistirler ki, bunu byle grp se-
zebilenler, ah-of yerine, Dahas olamaz. deyip hay-
ranlk izhar ediyorlar.
Evet, karn-kn barlarnda baharlar beslemele-
ri, rzgrlarn ok geni alanl alama fonksiyonlar,
yeryzndeki deiik tebeddl ve tagayyrlerle yeni
yeni gzel manzaralarn olumas ve bize vahice gr-
nen pek ok hdisenin, ekosistem asndan getirdik-
leri o kadar gzeldir ki, duyup sezenler iin bunlara
hayran olmamak mmkn deildir; deildir ve bunla-
rn hemen hepsi de mkemmel, yerinde ve fevkalde
gzeldirler; ama her eyin, kendi heva ve heveslerine
gre cere yan etmesini isteyenlere bunlar anlatmak
ok zor olsa gerek...
Gkte ve yerde ne varsa hepsinin, ilm bir prog-
rama gre Yaratann meetine bal cereyan ettiini
sezip anlayanlar, her eyi daha farkl grr ve daha
farkl deerlendirirler. Onlarn ufkunda guruplar tul
televvnl, felaketler saadet renkli, elemler muvaffaki-
yet edal, elde olmayan mazlumiyet ve maduriyetler
de mstakbel mutluluklarn vesilesidir. Onlar, hdise-
lerin o eki ehrelerinden daha ok glen yzne ba-
kar ve olaylarn ac yanlar yannda tatl taraflarn da
grmeye alrlar. Dolaysyla da, onlarn o aydnlk
dimalarnda, yerinde toprak altn kesilir; zehir, eker-
erbet olur; tipi-boran rahmet rengine brnr; elem-
ler emellerin koridorlar hline gelir ve zdraplar da
birer doum sancsna dnr. Hatta umum lm-
ler ve geni alanl musibetler onlarn nazarnda birer
yeni bahar mesaj gibidirler. Onlar, aalar zerindeki
kurumu dallarn budanmasna, taze filizlere yol ama
nazaryla bakarlar.. ve saygyla karlarlar kaderden ge-
len kesip bimeleri. Dahas, olup bitenleri ettiklerine
ceza, kadere rza, gnahlarna kefaret ve yeni bir ksm
Hak inayetlerine ar mevsimi, tevecch vesilesi sa-
yar ve her zaman Allah karsnda iki bklm olurlar;
olur, bel ve musibetlerle yz yze geldiklerinde hep
dimdik durmasn bilirler. Zaten onlar bu dnyaya,
herhangi bir rzgrla srklenip gelmediklerinin u-
YENI MIT DERGISI | 3

imdilerde bize, geceleri hep
seher kular gibi inleyip
durmak ve h u ennlerle gk
kaplarn zorlamak dyor.
Kim bilir belki de, toplarla,
tfeklerle zlemeyen
problemler hi umulmadk
ekilde bir gn gzyalaryla
ve Hakka yakarlarla
zlecektir.
urundadrlar ve en iddetli frtnalarla savrulup git-
meyecek kadar da konumlarnn hakkn verme adna
sabit-kademdirler. yle bir durular vardr ki, ne harp
darp ne de kyamete denk hdiseler onlar Allahn
syanetiyle asla yerlerinden kmldatamaz.
erler, bylelerinin atmosferinde hayr rengini alr;
zdrap ve aclar da onlarn saflap zlerine ermelerini
netice verir. Havalarn kararmas, ortamn yaanmaz
hle gelmesi onlarn gerilimlerini artrarak daha bir
teyakkuza sevk eder. Zalimlerin zulm, mstebitle-
rin ard arkas kesilmeyen dayatmalar, aleyhlerinde
komplolar komplolarn takip etmesi ve bir lde se-
beplerin suktuyla arelerin btn btn bitmesi on-
lar daha bir yrekten aresizler aresine ynlendirir
ve kendi kendilerine: Nr kaldn yerde / Ngh
aar ol perde / Derman olur her derde (. Hakk) der;
her eyi daha iyi okur, daha iyi deerlendirir ve kaybet-
meler kuanda i ie kazanlar yaarlar.
Yllar var bizler, hep bu anlaya sadk kalmaya a-
ltk: Fitne ve fesada kar koymak iarmz oldu. Mil-
letin selmeti adna, tecavzlere, tasallutlara ses kar-
madan fenalklar srekli iyiliklerle savmaya uratk.
Bize zulmedenlere, akla-hayale gelmedik komplolar
kuranlara tek bir szle olsun mukabelede bulunmadk.
ftira ve tezvire kilitlenmi olanlara dahi bir kerecik ol-
sun Allah onlar kahretsin. demedik.
Dnya peinde komay, sfiyane Allah yolunda
bulunma ile telif edemediimizden, Onun rzasna
ballk iinde l-y hak mecburi seeneimiz oldu.
Yrdmz yolda hep bakalar iin yrdk ve mi; her zaman bir haydut ve aki muamelesi grm...
her zaman onlar yaatma mlhazalar, yaama arzu-
larmzn nnde bulundu. nanm ve sevgiyle atan
sinelere refakatin dnda dnyev zevk, lezzet adna
bir ey duyup tatmadk. Dnyaya ait byk-kk
herhangi bir talebimiz olmad gibi, dnyev saylan
yanlar itibaryla siyaset dahil her eye kar bilerek
4 | YENI MIT DERGISI
mesafeli durmaya fevkalde gayret gsterdik. Saf Allah
honutluunu bulandrr ve Rabbimizle kulluk m-
nasebetlerimizi zedeler mlhazasyla makam, mansp
dncelerini kalb ve ruh hayatmz adna birer kir-
lenme sayarak bu tr arzu ve beklentilerden hep uzak
durduk.
Evet biz, t batan itibaren hep byle davrandk;
ama, insanlar kendilerine medyun edip bu medyuni-
yeti de bir koz gibi kullanmak isteyen baz evreler, ay-
rca her gzel eyi kendilerine mal etme peinde koup
duran ve mspet hibir hizmetleri olmad hlde her
olumlu iin nnde grnmek isteyen hasta bir ksm
mtegallip zorbalar, aslnda meziyet saylan baz mill
faaliyetlere ve onlarn temsilcilerine kar maer vic-
dan evet dese de iftira, isnat ve her trl tezvire
bavurmadan geri kalmadlar. Bu tr hareket etmek-
le onurumuzu krmak, maer vicdan nezdinde bizi
ademe mahkm etmek istediler. Byle davrananlarn
says belki azd; ama, yaplanlarn keyfiyet ve temdsi
olduka rperticiydi. Bunlarn hemen hepsi de onur
krc eylerdi ve iffetli yaam insanlar fevkalde ren-
cide edecek mahiyetteydi. Ne var ki, kendini milletine
adam bir mmin iin bunlar mutlaka ve mutlaka
katlanlmas gerekli olan eylerdendi. Bu itibarla da
bana gre, gnl erleri, gemite olduu gibi gelecekte
de olmas muhtemel bu kabl densizlikleri glerek kar-
lamal; Hotur bana Senden gelen / Ya hilat yahut
kefen / Ya taze gl yahut diken / Ltfun da ho, kahrn
da ho. demeli ve her zaman dimdik durmaldrlar.
Bizim iin nemli olan, milletimiz ve onun onuru-
dur. Eer millet derbeder, kitleler fakr u zaruret iinde
inliyor, toplum tefrikaya yenik, ynlar birbirini yiyor
ve haramilie prim verilip ekavet de alklanyorsa,
ite o zaman bize oturup alamak der.. evet, kendini
milletine adam hasb bir ruh, ahs veya yaknlarnn
maruz kald tecavzler, tahkirler karsnda deil, di-
nine, diyanetine, mukaddes deerlerine dokunulduu
zaman hafakanlara girer; bir itfaiyeci edasyla are
der, saa-sola koar ve gz baka bir ey grmeyen
sevdallar gibi gerekirse her eyini feda eder; feda eder
de, katiyen mill ve din deerlerine toz kondurmaz.
Yrd yol mazlumlarn, madurlarn yolu olmu;
mr boyu hep ile ekmi ve dnya zevki namna
hibir ey tatmam; srgn yaam, zindanlarda -
rmeye terk edilmi; deiik basklarla srekli preslen-
nemsemez bunlarn hibirini; nemsemek bir yana,
byle eyleri dnmeyi bile dnce adna israf kabul
eder ve oturur kalkar milletin problemlerine zm
bulmaya alr.
Zulme maruz kalr, hakszla urar; ama o, ne za-
limi grr ne de gadredenler zerinde durur; hlini
her eyi bilen Allml-Guyba havale eder ve yrr Evet, bugne kadar o zalimler, nlerine gelen her-
Hak rzas hedefli yoluna. Yrd yolda musibetle- kesi eziyor, kendileri gibi dnmeyenlere kan kustu-
rin biri gider, dieri gelir ve bellar da saanak saa- ruyor ve ettiklerinin bir gn gayretullaha dokunaca-
naktr tepesinde. Ne var ki, o btn bunlar, Hakla n hi mi hi dnmyorlard. Ezilip horlananlarsa,
mnasebetleri asndan kendi kusur ve eksikliklerine hibir ey yapamama hafakanlarn, sadece onlar Al-
verir; maruz kald bu eylerin, gnahlarna kefaret laha havale etmekle yattrmaya alyorlard. Yllar
olacan dnr; ksmen de olsa hatalarndan arnd- hep byle Muharrem gibi geti; gzyalar da Revn
/arnaca midiyle ac ekerken dahi sevinir; dahas, Nehri gibi alayp durdu.. derken yaplanlar ilh iz-
olup biten bu eylerin bir ksm srpriz sonular ola- zete dokundu ve Allah zulmedeni de, zulm alklayp
bilecei mlhazasyla da iinde bulunduu o zdrap zalimi seveni de, hakszlklar karsnda sessiz kalan
karelerini ve bunlarn btnnden hsl olan gile ve da toptan tedip etti/ediyor ve edecektir de. Atalarmz
bdireler silsilesini Cennet yolunun yokular gibi alg- Zulm ile bd olann hiri berbat olur. demilerdir
lar; bakalarnn h u vh ettii en canhra durumlar- ki tarih bunun yzlerce misaliyle mlemldir. Dahas,
da bile srekli kranla grler ve Brak bre feryad ineden iplie her eyin hesabnn sorulaca bir gn
beldan, kl tevekkl; zira feryat, bel-ender, hata-en- var ki, o gn vay hline o zalimlerin..!
der beldr bil / Bel vereni buldunsa eer, saf-ender,
Biz, imdi her eyi Sahibine havale ederek bir kere
vefa-ender, at-ender beldr bil / ...Cihan dolusu bel
daha:
banda varken ne barrsn kk bir beldan, gel
tevekkl kl / Tevekkl ile bel yzne gl, t o da Zalimin zulm varsa mazlumun da Allah var,
glsn; o gldke klr, eder tebeddl.1 der ken- Bugn halka cevretmek kolay, yarn Hakkn divan var.
dini sorgular. Zulmden zulme koanlar, hayatlarn deyip geelim. Allah dnk zalimleri bugn ceza-
kin, nefret, ibirar ve intikam hisleriyle karartanlar landrd gibi, gnmzn gaddarlarn da ok yakn
kararta dursunlar; o, kendi gibi hareket eder; gayzlar bir gelecekte mutlaka tecziye edecektir. Bugn, ahlar,
mlyemetle savmaya alr; en insafszca tecavzleri ehinahlar gibi yaayanlar, gn gelince srekli zd-
glcklerle tesirsiz hle getirir; ylmadan, usanmadan rapla kvranacak ve sefalet iinde yutkunup duracak-
hep insanca tavrlar sergiler; her eye ramen bana lardr. Bu dnya, var olduu gnden beri her zaman
gelenleri de, istihkakna binaen rahmetin yol verdii yars k, yars da karanlk olagelmitir. Bugn ka-
kaderin adaletine balayarak rza ile karlar; karlar
ranlk yaayanlar, yakn bir gelecekte eer iradelerine
ve hemen toparlanr, kendine gelir, yanllarn gr-
emanet edilen dinamikleri iyi kullanrlarsa aydnlk-
meye alr ve bir kere daha yaama dzenini hsn
lara yryecek, iinde bulunduklar zaman gnahla-
kbete gre plnlayarak yrr Hak honutluuna.
ryla kirletenler de karanlklara yuvarlanacaklardr.
Baa gelenlerin gerek sebeplerini kefedemeyenle-
imdilerde bize, geceleri hep seher kular gibi inle-
re gelince; onlar, yer yer evrelerinde sulu arar, zaman
yip durmak ve h u ennlerle gk kaplarn zorlamak
zaman kadere talar atar; varsa Hakla bir parack m-
dyor. Kim bilir belki de, toplarla, tfeklerle zle-
nasebetleri onu da zedeler ve yanlla oturur, yanlla
kalkarlar.. derken yeni yeni hatalarla daha deiik zu- meyen problemler hi umulmadk ekilde bir gn gz-
lmlere de davetiyeler karrlar. yalaryla ve Hakka yakarlarla zlecektir. Aksine
eer bir an evvel kendimize dnp, kendi deerlerimi-
Fertler iin sz konusu olan btn bu hususlar,
zi, kendi dinamiklerimizi harekete geirmezsek, daha
aynyla toplumlar iin de vki ve vrittir: Bugn yer-
uzun sre mahrumiyetler iinde kvranp durmamz
yznde zulmleri zulmler takip ediyor; gller
kanlmaz olacaktr. Evet, bugn kendini rahata sa-
gszleri eziyor; kuvveti elinde bulunduranlar, kim-
lanlar imdilerin miskinleri, yarnlarn da zelilleri ol-
senin gznn yana bakmadan nne gelen herkese
maya mahkmdurlar. mrlerini hissiz ve hareketsiz
saldryor. Bu kabl saldr ve tecavzler esnasnda bir
geirenler, evrelerinde lm srlar tmeye balaynca
sr masum gadre uruyor; bir sr insan lyor veya
aresizlikle hep aknlk yaayacaklardr; yaayacaklar-
esarete dr oluyor ve btn bu hdiseler, d yz-
leri itibaryla yrekleri kanatacak mahiyette cereyan dr ama, yaz ve bahardaki frsatlar fevt edenler, kta
ediyor. Ne var ki, kader asndan baknca mesele hi h u vh etmi ve nedamet duymular neye yarar ki..!
de yle deil; biz, bazen yle-byle zlebiliriz; ama, nsan, bugnn, gelecekte keke keke demeyecek
her eyde kaderin adaletinin olduu da bir gerek: Bir ekilde deerlendirmeli ve yarnlarn karartmamaya
kere her eyden evvel, dnk zalimler bugn zulmle- almaldr.
rinin cezasn ekiyor, mazlumlar ve onlarn yaknlar DIPNOT
da ebed saadet inancyla serinliyor ve teselli oluyorlar. 1. Bedizzaman, Mektubat s.22-23 (Altnc Mektup).

YENI MIT DERGISI | 5

 YENi MiT
Prof. Dr. Suat YILDIRIM*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

Mabed, insan rhuna seslenen mphem bir lisan, gnlleri kendine eken
byleyici bir beyan ve sessiz duruu iinde, Yce Hakikat adna her dille
bireyler anlatan bir srl tercmandr.

CAM VE CEMEV
A
nkarann Mamak ilesinde 8 Eyll dar atma boyutunda bir hdise olmad iin Allaha
2013 gn cami ile cemevinin ayn krediyoruz. Cem Vakf Bakan Sayn Prof. Dr. z-
avluda yer alaca bir klliyenin yap- zettin Doann 7 Kasm 2013 gn bir Tv progra-
mna baland. Ayn kapdan girilecek mnda aka beyan ettii gibi bu konu, Trkiyenin
klliye ayrca konferans salonu, aevi, bir inan meselesi olmaktan te, bir mill gvenlik
maddi imkn az ocuklar iin ett merkezi, misa- meselesidir. lkemizdeki ilgililer sahip kmazsa bu
firhane ve cenaze hizmetleri iin gasilhne de ihtiva ie girmek isteyen d gler beklemededir. Dnyann
edecek. Finansman Snni ve Alevi i adamlarnca sa- siyasal konjonktr de buna msaittir. zzettin Doan
lanacak. Cami ile cemevinin yan yana bulunmasnn konunun hkmet yetkililerine sunulduunu, Ale-
tarihimizde de rnekleri var. vi altaynn balatldn, ancak almdan henz
Gemite mezhep farkll bu iki grup arasnda somut bir neticenin ortaya kmadn syledi. Sa-
derinlemi. letiimsizlik, n yarglar sebebiyle has- dece din kltr ders mfredatna Alevilik hakknda
sasiyetler artm. Genel nfus iinde daha kk nis- konularn dhil edildiini, dier vaatlerin on bir yl
pet tekil eden Aleviler devlet ve ksmen Snni grup- gemesine ramen gerekletirilmediini, sabrlarnn
lar tarafndan tekiletirilmi, krsal kesimde yaayp tkenmek zere olduunu, Alevilere Snnilerle eit
kimliini saklama zorunda kalmlar. Son dnemdeki bir stat, zellikle devlet btesinden mnasip pay
ehirleme srecinde zgrlk, eitlik zlemlerini bir verilmezse, uluslararas platformlar harekete geirme-
patlama eklinde ifade etmeye baladlar. Bu da lke ye mecbur kalacaklarn ilve etti. Bu tezahr nasl
apnda gerginliklere yol at. Kolayca provoke edile- deerlendirirsek deerlendirelim, kesin olan, hararetin
bilen bu ayrtrma giriimleri, 1970li yllardan beri gittike ykseldiidir. Nevehir niversitesine Hac
artarak ilerledi. Trkiyeyi kartrmak isteyenler Alevi Bekta- Veli niversitesi adnn verilmesi kabilinden
hassasiyetini kayp durmaktalar. Suriyede 2011de kararlar da kendi tabiriyle Alevilerle dalga gemek
balayan rejim krizinden beslenen ve hlen devam olarak nitelendirdi. Grlyor ki bu aamada artk
eden sava sebebiyle Afganistandan, Pakistandan, baka dzenlemeler gerekmektedir.
Iraktan, Suriyeden Avrupa lkelerindeki Mslman Esasen son dnemde lkemizin gndeminde olan
kolonilere kadar btn slm dnyas bir mezhep bu rahatszl teskin etmek iin diyalog ve uzla taraf-
savana itilme tehlikesiyle kar karya. Trkiyeye tar iki kanaat nderi teden beri uyguladklar hog-
snan Suriyeli mltecilerin baz skntlarn, 2013 r gayretlerinden sonra sembolik nemi olan bu klli-
Hazirannda stanbulda patlak veren gezi olaylar yeyi amada fayda grmler; mezhep farknn anlay
gibi baz itim rahatszlklar mezhep atmasna iinde bir arada yaamaya engel olmadn, hele a-
dntrme planlar grnr hle geldi. imdiye ka- tmaya hi yol amayacan gze arpan bir ekilde
6 | YENI MIT DERGISI
ortaya koymann lzumuna inanmlardr. Muhterem diden gelmesini bahane ediyorlar. Oysa o, bu giriimi
Fethullah Glen daha 1995te devrin babakan Sayn ile Alevileri Snniletirme peinde olmad gibi onla-
Tansu iller ile grtnde caminin yanna cemevi ra Alevilii retme dncesinde de deil. Fakat u da
alabileceini sylemiti. Burada iki toplum birbirini bir gerektir ki marksistler, materyalistler de Aleviliin
tanma imkn bulacaktr. nk ayn lkede yaa- szcs olamazlar. Bu Alevilerin bundan da rahatsz
malarna ramen nefrete yol aacak yanl alglar var. olmalar gerekir. Oysa iin teki aya Sayn zzettin
Ehl-i Beyt sevgisini nceleyen Aleviler, Snnileri Hz. Doandr. Son eyrek asrda Alevi meselesini Trki-
Hseyini ldrtp ehit olmasna yol aan Yezit ta- yenin gndeminde tutan, onlar lehine olduka me-
raftar sanyorlar. Camiye girmekten geri duruyorlar. safe kat eden, Alevilerce en muteber bir soy ktne
Snniler cemevinde yaplan ayin ve ibadet hakknda mensup bir nderdir. Yanl yapanlar yol dkn
neredeyse bir ey bilmiyorlar; mum snd ayias sayma onun yetkisinde iken, srf byle bir uzla iin-
gibi irkinliklere inanan bile var. Alevilerin kestii de olmas sebebiyle, baz sorumsuz kimseler onu yol
hayvan yenilmez., Onlardan kz alnp kz verilmez. dkn iln etmeye kalkyorlar. Kald ki zzettin
sylemleri var. Tanma sayesinde Snniler, Alevilerin, Doan bu konuda yalnz deildir. Hac Bekta- Veli
slm dinini farkl bir yoruma tabi tutarak uygulamak Vakf Bk. Kemal Kaya, Doan Bermek, Cengiz Hor-
istediklerini greceklerdir. Aleviler de Snnilerin Hz. tolu, Metin Tarhan gibi ok sayda Alevi ve Bektai
Aliyi, Ehl-i Beyti, on iki imam sevmeyi ve onla- vakf ve dernek yetkilileri bu konuda ayn gr pay-
ra bal olmay (radiyallahu anhm) dinin bir gerei latklarn duyurmulardr.
saydklarn, iman esaslarnda birletiklerini anlaya- Diyalog tutumuna muhalif olanlarn seslerinin ok
caklardr. nemli yorum farklar olsa da, bunlar bu kmas, esasen medyann aykrl ne karan zel-
mezheplere tabi olanlar slm dna karmaz. Akaid lii ile yapt yaynlar sebebiyledir. Yoksa bu giriimi
imam Earinin, Mslman gruplarn farkl inan ve uygun bulan Aleviler daha fazladr. Cem Vakf tarafn-
yorumlarn anlatan mehur kitabna Makalatul-sla- dan 3 Kasm 2013te stanbulda balatlan 6. Ulus-
miyyin ve ihtilaful-musallin (Mslmanlarn sylem- lararas Anadolu nan nderleri Toplantsnda bu
leri ve Ehl-i kblenin farkllklar) adn vermi olmas konu anlayla karlanmtr. Toplantda Vakf Baka-
bunun arpc bir gstergesidir. n zzettin Doan, cami ve cemevi projesini ayrnt-
Az nce deindiim cami ile cemevini ayn kl- l olarak aklam, eletirilere cevap vermi, Alevi ve
liyede yapma giriimi epey yank uyandrd. Birok Snnilerin birbirlerinin Kurn anlaylarn yakndan
yazar, siyaseti, sosyolog olumlu deerlendirdi. Olum- grp tanmalarna imkn verecek bu uygulamann
suz tepkilerin ou Alevilik iddia eden taraftan geldi. ok yerinde olduunu vurgulamtr ( 3 Kasm 2013
Alevilerin ok blndkleri bilinmektedir. Onun iin tarihli gazeteler). Bu toplantya 18 lkeden be bin ka-
aralarnda ok farkl baklarn bulunmas olaandr. dar Alevi inan nderi katlmtr.
Fakat madd mdahaleye varacak derecede iddetli nyarglar bir tarafa brakarak bu uygulamann
tepki gsteren az saydaki Alevilerin bu davranlar- denenmesini beklemek en isabetli i olacaktr. Bakalm
nn, Aleviliin hogr geleneinde yeri olmadn camiye, cemevine gitme nispeti ne olacak; iki grubun
bilmeleri gerekir. te yandan Aleviler kimliklerinin birbirini tanma tecrbesi, kimliklere karlkl sayg
tannmadndan, cemevlerine ibadet mekn stats- hangi nispette olacak; lke kamuoyuna yansmalar ve
nn verilmeyiinden, Snnilerle eit saylmadklarn- deerlendirmeler nasl olacak? Snni kesimde Alevileri
dan, devletten hak ettikleri destei alamadklarndan bilmeme oran daha yksektir. Dolaysyla bu beraber-
ikyeti olmulardr. Kendilerine eit, zgr tannma likten Alevilerin daha ok yararlanaca rahatlkla sy-
imkn veren bu tutumdan memnun olmalar bek- lenebilir. Bir Alevi Dedesi Celal Abbas Bektaolunun
lenirdi. Geri bu devlet ii olmayp iki nemli sivil Senelerce ztlald, elimize ne geti? diye dile getir-
inisiyatifin giriimidir. Ama devletin ilgisinin nn dii gerei inkr edecek kimse olamaz.
aacak, kamuoyu oluturacak bir balangtr. Temel Alevilerin bir kesimi az da olsa camiye gitmekte,
atma treninde Sayn Bakan Faruk elikin dedii baz slm uygulamalar Snnilerinkine benzer ekil-
gibi, bu konu siyasetilerden nce mezhep mensup- de yerine getirmektedir. Ama bir ksm Aleviler Sn-
larnn bnyelerinde zme kavuacak durumlar- niler gibi namaz klmadklarn, ramazan orucu tut-
dandr. Alevi derneklerinin bir kesimi, bu projenin madklarn, hacca gitmediklerini syleyip kendilerine
cemevini camiye eklemleyip Alevileri asimile etmeye has cemevlerinde ayin yapmak istediklerini syleyip
ynelik olduunu sylyor. Byle bir ey varsa rahatsz buralara ibadethane stats talep etmektedirler. Baz
olmalar normaldir. Snni hocalar Mslmanlarn tek mabedi camidir,
Bunlar teebbsn Fethullah Glen Hoca Efen- diye buna kar kmaktadr. Bu fikre sayg duymakla
YENI MIT DERGISI | 7
 beraber yle dnmek de mmkndr. Kabul etsek
de etmesek de bu Aleviler kesinlikle camiye gitmemek-
tedir. Sultan Mahmudun 1834te Hac Bekta- Veli
derghnda yaptrd camiye o zamandan beri giren
alevi olmad sylenmektedir. Birok Alevi, kylerine
cami yaplmasna tepki koymutur. slm dnyasnda
ii, badi, smaili, Kadiyani gibi frkalarn ibadetha-
neleri olmutur. Bu inanta olanlar Snniler camiye
gelmeye zorlayamazlar. Cemevlerini Aleviler ibadet
meknlar gryorlarsa, dier insanlara den de bunu
byle kabul etmektir. Kabul etmeme, fiil durumu de-
itirmiyor. Zaten onlar bu konuda Snnilerden fetva
da istemiyorlar. Bu klliye, bir ayrtrma balatmyor.
Esasen mevcut olan derin bir ayrla ramen bir ara-
da anlay iinde yaayabileceklerini gstermeyi gaye
ediniyor. Birbirlerini kendi konumlarnda kabul etme
anlayna bina ediliyor. Birbirlerinin kimliklerini nor-
mal karlarken, zaman iinde ortak paydalarn da
grerek tecrbe paylamlarnn olmas kendilerine
kalm bir i olacaktr. Bu klliyede onlar cemevleri-
ne girip niyaz ve semahlarn, ibadet olarak saydklar
merasimleri yapabilirler. Yaknlarda gerekleen Ale-
viler ve Snniler: Bar ve Gelecei Birlikte Aramak
toplantsnda (Abant, 13-15 Aralk 2013) bu konuda
dikkate deer bir uygulama tantld. Fatsadaki Hz. Ali
Camii ve Cemevi imam Ali Rza Gvenkaya, sekiz
yldan beri Fatsada imam-hatiplik yaptn belirterek
yle devam etti: Cemaate bakldnda yars Snni, risalet, velayet, imamet, Kuran ve ahirete inanan s-
yars Alevi. Snni kesim oraya daha sonra yerleti. ki
toplum bir arada yaamaya balad. lahiyat Fakltesi
mezunu emekli bir imam da benim arkamda namaza
duruyor, ama Alevi bir imam, benim namazm ka-
bul olmaz. demiyor. Biz cami-cemevimizde bulunan
aevinde hep birlikte lokma yapabiliyoruz. Ben ayn
zamanda cem ibadetlerine de katlyorum. Orada
Kurn- Kerm okuyorum. Burada ne bir Snni Alevi
oldu, ne de bir Alevi Snnileti. Herkes istedii gibi
ibadetini yapyor. (Zaman, 16 Aralk 2013)
slm dnyasnda farkl akaid frkalar, kendilerine
ait camilerde ibadetlerini yapmlar ve yapmaktadrlar.
tikad ayn olan Snniler bile ameldeki mezheplerine
gre farkl meknlarda ibadet etmilerdir. Osmanl d-
nemi ncesinden t sonuna kadar Kbede bile Hanefi,
afii, Maliki ve Hanbel makamlarnda ayr cemaatler
hlinde namaz klmlardr. 1925e kadar devam eden
bu uygulama Snniler arasnda ayrtrma saylmam-
tr. Bence matlup olan da, imdiki uygulamadr. Ama
bir vaka olarak asrlarca yaplm bir tatbikat da bil-
mekte fayda vardr. unu da hatrlatmaya gerek var:
Bazlar, bu teklif sahiplerinin cemevlerinin her yerde
cami bitiiinde yaplmasn nerdiklerini sanyorlar.
Oysa sembolik mnda sadece birka yerde bu bera-
8 | YENI MIT DERGISI
berlik dnlmektedir.
in can yakc bir tarafn, bu yerlekenin temel
atma treninde konuan bir Alevi dedesi dile getirmi-
ti. yle feryat etmiti: Alevi nesilleri dinsizleiyor.
Ltfen bu mthi yaraya bir are bulunsun. Kendi
inancmza gre dini renecek yer bulamayan ocuk-
larmz dinden tamamen uzak kalyor. Toplumumuz-
da yaanan bir gerek olmasna ramen, maalesef bu
realiteyi gren fazla kimse yok. Unutmayalm, Alevili-
i slm dnda gstermek isteyenler var. Snnilerden
de var, Alevilerden de. Alevi inanc esas bakmndan
din bir inantr; Marksizm, materyalizm, Kemalizm,
sosyalizm, seklarizm gibi ideolojik bir akm deildir.
Fakat bilhassa Avrupa lkelerinde bulunup says az
olmayan bu iddiadaki baz Alevi dernekleri aktif du-
rumdadr, sesleri de ok kmaktadr. Kendilerini k-
krtan d gler de bulunmaktadr. Adn Hz. Aliden
alan, onun ve temiz Ehl-i Beytinin sevgisini esas alan,
dolaysyla Allaha, Hz. Peygambere, Kurna, ahirete
inanan Alevileri slm dna karmak mmkn de-
ildir. Az nce gerekletiini bildirdiim toplantya
katlan be bin kadar kiinin oy birlii ile mutabk
kald bildirgenin ilk maddesi pek nemlidir: Alevi
slm inanc Allahn birlii, Hz. Muhammedin n-
bvveti ve mam Alinin velayeti ve imameti nda
Kurn ve Ehl-i Beyt yolundan gider. Alevilik; tevhid,
lm anlaydr () Bugn slm corafyasnda d-
klmekte olan kanlar, bu evrensel slm anlayndan
uzaklamann bir sonucudur. Bildirgede ayrca Tr-
kiyede yaayan milyonlarca Alevinin eit yurttalk
haklarna kavumas iin yasal dzenlemelerin beklen-
diinin vurgulandn da ilve etmede fayda vardr (5
Kasm 2013, Bugn Gazetesi). Ama din konusunda
cahilliin olduu bir ortamda, az nce iaret ettiim
ln gk kubbeyi nlatt bir ortamda zlerek
syleyelim ki Alevilii slmdan uzaklatrma alma-
lar yaplmaktadr.
Bylesi bir dnyada bu diyalog ve anlay arsna
olumlu yaklama, lkemizin btnln dnen
saduyu sahibi her insann benimseyecei bir tutum-
dur. Aktr ki Alevilik baz materyalistlerin Alisiz
Alevilik iddialarnn aksine, slmn yorumlarndan
biridir. Onlarn ibadet yeri olarak tanmladklar ce-
mevlerine yasal erevede bir stat salanmas bir ih-
tiyatr. Bu proje, mmkn uygulama ekillerinden
biri olabilir. Bu Alevileri Snniletirme olmad gibi,
camiyi de cemevine dntrme deildir.
*Fatih niv. lahiyat Fak. retim yesi
syildirim@yeniumit.com.tr

GNLLERN FETH
Y
emenin Hadramut blgesinde bulu-
nan Tureym, 2010 slm kltr ba-
ehri olmann hakl gururunu yaad.
Blgede yaayan halk; iddetten uzak,
silh tamayan barsever insanlar ola-
rak tannyor. Bu blge halk tarih sre ierisinde
Ummanllarla beraber Dou Afrikada gerekleen fe-
tihlerin yan sra, Gneydou Asyada geekleen slm ne odaklanarak konuya k tutmaya alacaz.
fetihlerinde de nemli roller stlenmilerdir.
Kendilerine tek bir slm askeri ulamadan slmla
merref olan nice topluluklar; barl davet ve tebli
sancan tayan gnl erlerinin eliyle fethedilen nice
beldeler vardr.
Aralarnda derin farklar olmasna ramen, slmda
YENi MiT
Prof. Dr. Fuad el-BENNA*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103
cihad, sava ve silhl mcadeleye indirgeyen iki kesim
vardr: Birincisi slm yanl alglayp, yanl takdim
ve temsille n plna kan slm iinden bir kesim;
dieri ise kt niyet ve kin ile slm'n klla yayld
iddiasn ortaya atan gayrimslim kesim.
Acaba gerek byle midir? Buradan hareketle, ta-
rihteki gnl fetihlerinin slmn yaylmasndaki rol-
CIHAD SAVA MI DEMEKTIR?
Geride kalan asrlarda kavramlar ve stlahlar mn
kaymalarna urad. Muhtelif kelime ve kavramlar
mn kargaasna maruz kald. Misl olarak dini yanl
ve eksik alglayan baz evreler silhl mcadele, sava
ve cihad kavramlarn eanlaml kavramlar olarak gr-
YENI MIT DERGISI | 9

Kurn ile slma davetin
cazibesi ve kabul,
iktidarlarn slma davet ve
tesirinden ok daha gl
olmutur. Bu sebepledir ki
insanlar, Kurnn ruhundan
etkilenerek kitleler hlinde
slma girmilerdir.
meye balad. Biz, Kurn- Kermin indii dil olan
Arapa'da cihad kavramnn hangi mnlara geldiini
filolojik ve morfolojik adan incelemeye alacaz.
Dier taraftan silhl mcadelenin ne demek olduu
herkesin mlumudur.
Arap szlklerini aratran biri grecektir ki, cihad
ve trevleri olan mcahade, itihad ve tecahd kelime-
leri yorgunluk hissi hsl olacak derecede alp gayret
sarf etmek, btn g ve takatini bitirircesine al-
mak mnlarna gelir.
ctihad: Kendini vererek ok alp, btn gcn (celle celluhu) Bakara Sresi 190. yette mealen;Si-
sarf etmek ve bu yolda oluan skntlara katlanmak.
Cihad ve Mcahade: Dmana kar savunmada
btn gcn kullanp sarf etmektir. Bunlara bal
olarak cihad ksmdr denilebilir:
1) Grnen ve aikr dmana kar cihad
2) eytana kar cihad
3) Nefisle cihad
Bu balktaki cihad u yet-i kermede st karmayanlara iyilik yapmanz ve dil davranmanz
kapal ekilde karmza kar.
1) Allah yolunda Ona yaraacak ekilde cihad
edin. (Hac 78)
2) Mallarnz ve canlarnzla Allah yolunda cihad
edin. (Tevbe 41)
3) man edenler, hicret edip mal ve canlaryla Allah
yolunda cihad edenlerdir. (Enfal 72)
Kuran tabirle cihad, g yetirilebilen btn se-
bep, vesile, slp ve metotlar kullanarak istenilen
hedefi gerekletirme yolunda beeriyetin zirvesine
ulama gayret ve ameliyelerinin btndr. Daha ince
ve dakik tabirle; teorik ve ilm mnda gc ve gayreti
en son noktasna kadar kullanarak ulalan duruma ic-
tihad denmekte; pratik ve amel mndaki gayrete de
cihad ad verilmektedir.
Sava ve silhl mcadele, zmn olarak cihad kav-
ramnn iinde yer alr. Zr sava, hedefe ulamak kullanmak durumundadr. Bugnk modern siyas
10 | YENI MIT DERGISI
iin btn g ve gayretini sarf eder. Bu mnda Allah
yolunda savaan kiiler mcahittirler. Fakat her Allah
yolunda mcadele eden kimseye sava denemez. Ara-
larndaki farkn daha net anlalmas iin cihadla ilgili
yetleri aklamakta fayda vardr. MeselKendileriyle
savalanlara (Mminlere) zulme uram olmalar se-
bebiyle (sava konusunda) izin verildi. (Hacc 39) me-
alindeki yetin iniiyle sava ve silhl mcadele Medi-
ne-i Mnevverede meru klnmtr. Cihad ise henz
silhl mcadeleye izin verilmeyen Mekke dneminde
emredilmitir. Hatt yle ki, Allah Resul (sallallahu
aleyhi ve sellem) Kureyin bask zulm ve ikenceleri
karsnda ashabna nefsi mdafaa ve savunmaya dahi
izin vermemitir. En nemlileri Ankebut, Nahl, Fur-
kan ve Lokman sureleri olmak zere birok Mekk
surede cihaddan bahseden yetler bulunmaktadr. Bu
balamda cihad Mekk; sava ise Meden bir olgudur.
Cihad hayatn imar ve inas, insanlar ikna ve be-
yan yoluyla Allaha kullua ynlendirme sistemidir.
Buna bal olarak cihad hibir durum ve hlde kesinti
ve duraanlk kabul etmez. Savaa gelince bu bir is-
tisna durum olup, belli bir zaman ve mekna bal
olarak gerekleir. Ayrca sava, cihad yntemleri iin-
de bavurulacak en son seenektir. Bu meyanda Allah
zinle savaanlarla siz de Allah yolunda savan. bu-
yurmutur. Mslmann kendi snrlarn bilmesi ve
had aarak zulme dmemesi iin savala ilgili ahkm
bilmesi zarurdir. Bu erevede Allah (celle celluhu)
Mmtehine Sresi 8. yette mealen yle buyurmak-
tadr:Allah sizinle din urunda savamayan (kendi-
leri hangi din ve milletten olurlarsa olsunlar size dini-
nizden dolay sava amayanlar) ve sizi yurdunuzdan
yasaklamaz. nk Allah adaletli olanlar sever.
Buradan hareketle mmin, cihadn faaliyet alan-
n ve ilkelerini aratrp renmeye memurdur. slm,
mnafklara kar cihada cevaz vermi; fakat kamu d-
zenine bakaldr ve devlete isyan dnda ldrlme-
leri yasaklanmtr. Allah (celle celluhu) Tevbe Sresi
73. yette mealenEy Peygamber, kfirlere ve mna-
fklara kar cihad et ve onlara kar sert ol. buyur-
mutur. Bu yette bildirilen cihadn Allah Resulnn
(sallallahu aleyhi ve sellem) mnafklar ldrmemesi
delaletiyle de sava olmad aikrdr. Allah Resul
(sallallahu aleyhi ve sellem) sahabenin, zellikle de Hz.
merin, baz mnafklar -zellikle de mnafklarn
ba olan Abdullah b. Ubey ibn. Selul- ldrmesi-
ne izin vermemitir. Bu da mnafklara kar yaplan
cihadn mnev cihad olduunu desteklemektedir.
Mmin hikmet sadanda bulabildii btn silhlar
dncede souk sava diye adlandrlan kavram bu
kabildendir. yle ki bu kabilden bir savata kullanlan
hibir silh ve argman kan dkmekle neticelenmez.
te nifak ebekesine kar yrtlecek cihad; onlarn
doru yolu bulmalar istikametinde gayret, dnce
ve fiillerine engel olmak, kurduklar komplolarn a-
a karmak, srlarnn ifa edilip er niyetlerinin orta-
ya konulmas eklinde olmaldr. T ki mezkr kii ve
gruplarn iftira, komplo ve zararlar mminlere ulap
zarar vermesin.
CIHAD, SAVATAN DAHA KAPSAMLIDIR
Kurn yetlerini dnp aratranlar, Allah Resu-
lnn (sallallahu aleyhi ve sellem) hayatn inceleyen-
ler (ki Onun sireti Kurnn mcessem hlidir) cihad
sahasnn, sava sahasndan daha geni ve kapsaml
olduu neticesine varacaktr. yle ki slm toplu-
munda oluan zayflk, acz ve krlganlk emarelerini
yok etmeye matuf alma ve gayretlerin, ikinci bir
alternatif gcn bulunmad alanlarda almalarn,
hayatn btn alanlarndaki pozitif aktivitelerin ta-
mam cihaddr. Savaa gelince, zel hllerde ve silhl
karlama ile snrldr. Bar esas, sava istisna bir du-
rumdur. Sava artlar zaman ve mekn ynyle daima
snrldr. Hatt savan caiz olduu alanlar, sahalar
dahi snrldr. Bu erevede savamak durumunda ka-
lan bir Mslmann ok dikkat etmesi gereklidir. T
ki er'an yasaklanan haddi ama vartasna dmesin.
Savata teslim olan veya Mslmanln iln edenin
ldrlmesi, kaann takip edilmesi, cesetlere ikence
edilmesi, gerekmedii durumlarda ldrmek ve zaru-
ret haricinde ykp yakmak caiz deildir. te yandan
cihadn mdahale sahas savatan ok daha geni ve
fazladr. Bu alanlardan biri de mal ve paradr. Eitim,
ahs hak ve hukuklar, ihtiyalarn karlanmas, b-
yk projeler gelitirmek, yeryzn imar edip enerji
kaynaklarn kullanmak, ziraat, ticaret, avclk ve sa-
nat.. hepsi mal ile cihad alanna girer.
Kurnda on iki yerde nefis ve mal beraber zikredil-
mi, on bir yerde de mal nefsin nne gemitir. Zr
cihadda mala olan zaruret ve ihtiya nefsin nnde
gelir. Sadece Tevbe Sresi 111. yette mealen Allah
mminlerden cennet karlnda canlarn ve malla-
rn satn ald. buyrulmutur. Zr burada szn de-
vamnda savatan bahsedilmektedir. Sava durumu ise
maldan ok nefse ve cana ihtiya duyulan durumdur.
Daha sonra yetin aknda insann mlik olduu e-
yin Allah tarafndan satn aln anlatlr. nsann can
malndan elbetteki daha deerlidir. Bu yzdendir ki
Allah (celle celluhu) sze deerli olanla balamtr.
Geride kalan asrlarda geni Mslman kitleler zih-
n ve fikr mnda kabul edilmesi g bir donukluk
iine dmlerdir. Bu donukluk hali; ubudiyet, fkh,
akaid gibi dnya ve ahiret lemine taalluk eden btn
alanlarda tesirini hissettirmitir. Hatt yle ki cihad
kavramnn kapsam daraltlarak sadece silhl mca-
deleden ibaret bir faaliyetmi gibi son derece yanl bir
alg oluturulmutur.
Sava slm dncesinde cihad aamalarnn en
sonuncusudur. Zaruret durumunda bavurulmasna
ise tpk doktorun btn il ve tedavi yntemlerini
tkettikten sonra hasta olan uzvu sir uzuvlar kurtar-
mak adna kesmek durumunda kalmas gsterilebilir.
Ta ki problem daha da byyp hastann vcudunu
daha byk tehlikeye maruz brakmasn.Bu noktadan
hareketle denilebilir ki; gerekli kurumsallk ve altya-
p olumadan sava seeneine bavurmak asla doru
deildir. Bu sebeptendir ki Allah Resul (sallallahu
aleyhi ve sellem) gerekli kurumsallk ve altyap oluu-
munun tamamlanmad Mekke dneminde sava
seeneine bavurmamtr.1 Ne var ki, slmn z-
n, ruhunu kavrayamayan bu dinin baz evltlarnn
cihadn zorluklarnn stesinden gelememe acziyeti ve
vazifelerini hakkyla yerine getirme hususundaki ferd
ve itim zaaflar, savan en yakn seenek olarak g-
rlmesini netice vermitir. Cahiliye dneminde rzk
temini konusunda baz Araplarn acze dp ocuk-
larn rzk endiesi ile ldrmeleri ve her eye ramen
Hz. brahimin dinine tbi olduklarn iddia etmeleri
ferd plnda kolaycla snmaya misal verilebilir. Bu
meyanda Kurn onlara mealen yle seslenir. Geim
endiesi ile ocuklarnzn canna kymayn! (sra 31)
tim plnda ise, muasr baz akmlar cihadn ge-
rektirdii ykmllkler karsnda acz, zaaf ve sabr-
szlk gstermeleri yznden hemen sava seeneine
sarlmaktadrlar. Bu yavan cihad sylemleri ise ya Bat
kartl sloganlaryla veyahut mer hkmetlere
kar ayaklanmalar eklinde tezahr etmektedir.
Cihad; eitim-retim, ticaret-sanayi, basn ve
medya gibi hayatn her sahasnda Kurnn o mu-
azzam tesir gcn kullanarak, insanlarn Hakikat
etrafnda toplanmalarn salama; iman ube ve fa-
kltelerini gerekletirme hedefine matuf gayretlerin
tamamdr. te bu sebepten Allah (celle celluhu),
Resulne (sallallahu aleyhi ve sellem), kfirlere kar
Kurnla mcahede etmeyi emrederken Furkan Sresi
52. yette mealen yle buyurmaktadr: O hlde sen
asla kfirlere itaat etme ve Kurna dayanarak onlarla
byk bir mcahede gerekletir.
yet-i kermedeki bu emir, henz Medine-i M-
nevverede slm devleti teesss etmeden nce, inmiti.
Bu da bir taraftan slma davetin cihadla balantsn
ortaya koyarken dier taraftan savan sadece gerekti-
YENI MIT DERGISI | 11
 inde bavurulacak bir seenek olduunu karmza
karmaktadr.
Kurnn hazinelerini kefedip, dnya ve ahiret
meselelerine taalluk eden ynne temas ederken Hacc
Sresi 41. yeti mealen zikretmekte fayda vardr: On-
lar ki kendilerine yeryznde iktidar verirsek nama-
z klarlar, zekt verirler, iyilii emredip ktlkten
nehyederler. lerin akbeti Allaha varr. Kurn ile
slma davetin cazibesi ve kabul, iktidarlarn slma
davet ve tesirinden ok daha gl olmutur. Bu se-
bepledir ki insanlar, Kurnn ruhundan etkilenerek
kitleler hlinde slma girmilerdir. Zr Kurn akl-
lar muhatap alarak kalplere seslenmi; bedenin de
ihtiyalarn gz ard etmeden ikna ve irat yolunu
semitir.Kurnn en gzel temsili sahabe-i kiramda
ortaya kmtr, ki onlar yeryznde deta yaayan bir
Kurn olmulardr. Kurn akl ve kalbleri fethettii
anda insanlar slma girmilerdir. Hz. Aie, Medine-i
Mnevvere'nin Kurn ile fethedildiini ifade etmekte-
dir. Gerek u ki, daha slmn ilk dnemlerinde ger-
ekletirilen fetihlerin temel sebebi Kurndr. Silhl
glerin varlk sebebi ise, Kurn davetilerine kapal
olan kaplar amaktr. Devlet, slma davette sadece
bir ara olmakta; davet mekanizmas kitleleri slma
girmeye ikna edip batl dinlerin zulmnden slmn
adaletine, kullara kulluktan Allaha kullua arma-
istikametinde gayrette bulunmaktadr. slm tarihinin
daha ilk dnemlerinden itibaren Mslmanlar devlet
mekanizmas ile deil, szden ok fiille, sloganlarla
deil davranlardaki derinlikle slma davette etkili
olmulardr. Hatt devlet davetin bir arac hline d-
nerek slmn mesajn birok toplua ulatrmtr. nun % 50nin zerinde olduu grlmektedir. Bu
Yalnz insanlarn slma girmesinde zorla mdahil
olmayp daveti, diyalog ve ikna erevesinde gerek-
letirmitir. Hlihazrdaki btn Mslman milletler
slma kl zoruyla deil gnllerin fethiyle girmitir.
GNLLERINFETHI
Gnllerin klla deil sulh ve mlyemetle fet-
hedildiine dair phesi olan varsa bu pheleri orta-
dan kaldracak pek ok misl olduunu hatrlatmakta
yarar vardr. Kendilerine tek bir slm askeri ulama-
dan slmla merref olanlarn oran gnmz Ms-
lmanlarnn yaklak yarsn tekil etmektedir. Bunu
dnyada blgeye ayrmak mmkndr.
Gneydou Asya Blgesi: Gemite blgeye Bu-
dizm ve putlara tapma tarznda birtakm inanlar
hkimdi. Gnmzde blgede yaklak 250 milyon
Mslman bulunmaktadr ki; bu rakam, slm lemi-
nin altda birini tekil etmektedir. Blgede Filipinlerin
dou ucundan balayp Hint Okyanusundaki Maldiv
Adalarnda biten geni bir corafyada Mslman n-
12 | YENI MIT DERGISI
fus sz konusudur. Filipinlerin Moro blgesinde % 12
orannda Mslman nfus vardr. Taylantta Malezya
snr Fitani blgesinde ve Burmada Bangladee snr
olan Arakanda Mslmanlar varlklarn srdrmekte-
dirler. Buna ilve olarak ngilizlerin kontrolndeki s-
lm dnyasna, blgenin sanayi ve bilimsel anlamda en
gelimi lkesi Malezyaya, oradan da Singapura Ms-
lman varl asndan bakmak nemlidir. Yakn tari-
hin eitli zamanlarnda blgede slm nfusu azalma
eilimine girmitir. Gnl erlerinin slma davetteki
donanm ve samimiyetleri olmasayd Mslman varl-
blgede yok olma tehlikesi ile kar karya kalacakt.
Dou ve Orta Afrika Blgesi: slm tarihinde,
Mekkeden Habeistana hicret yoluyla ilk slm nc-
lerinin bu blgeye ulamasna ramen, Mslmanlar
sayca az olmas sebebiyle o zamanlar blgede byk
fetih ve zaferler gerekletirememilerdir. Medinede
slm devletinin tesisi ayrca Mslmanlarn Medi-
neye dn de bunda nemli paya sahiptir. Daha
sonraki zamanlarda, kalplere hitap eden gnl erleri
insanlara gsterdikleri gzel muamele ve stn ah-
laklaryla blge halknn arasna girip onlara slm
anlatmaya muvaffak olmulardr. Fetih ve irad adna
uzun asrlar gerilemeden sonra bile Tanzanya, Kamer
Adalar, Eritre, Cibuti ve Somalide Mslmanlar hala
ounluu temsil etmektedir.
Yine slam corafyalarnn zor durumda olduklar
zamanlarda bile Bat Afrika ve Gney Sahrada gve-
nilir resm istatistikler blgede 15 devlette Mslman
nfusun % 70in zerinde olduunu gstermektedir.
Bunlar takip eden 10 lkede ise Mslman nfusu-
rakamlar uzun sren Bat smrge dneminin ardn-
dan oluan rakamlardr. Blge, kkl slm hkimiyeti
sonrasnda gl bir Hristiyan varl ile kar karya
kalm; fakat her eye ramen 100 milyon nfusun
varln srdrmesi bu dinin z gcn ve rahmet te-
levvnl fetihlerin nemini bize gstermektedir. Zr
bu geni blge, tek bir slm askeri ulamadan Msl-
man tccarlar eliyle slm'a girmilerdir. Bunda byk
tasavvuf adamlarnn rol de nemlidir. Nijeryann
140 milyonu aan nfusunun % 65i Mslmandr.
Gnllerin fethine misl olarak Afrikada en byk
slm nfusuna sahip Nijerya, Asyada ise Endonezya
yeter. Yeryznn deiik blgelerinde kalplerin fet-
hini hedeflemi adamlarn davetine beeni ve kabulle
icabet eden nice Mslman topluluk vardr. Gney
in, Kuzey Asya, Kuzey Kafkasyadan Sibiryaya uza-
nan blge, Rusyadan Pasifik Okyanusuna kadar olan
blge (ki bu blgede Buharadan gelen tccarlar vesi-
lesiyle slmla merref olanlarn byk pay vardr.)
bunun en somut misllerindendir.
 Abbasi Devletine kar yaplan Mool ve Tatar
saldrlar karsnda asker birlikler bozguna urayp
sonbahar yapraklar gibi dmelerine ramen kalple-
rin fethine adanm yiitler slm sancan hep yk-
sekte tutmay baardlar. Hatt kendilerini igale gelen
ordularn dahi slmla merref olmalarna vesile ol-
dular. Galip tarafn malup olann inan ve kltrn
benimsemesi rahmet televvnl fetihlerin nemini bir
kez daha ortaya koymaktadr. Btn bunlar bu dinin Gller Gln yd et, evresinde kenetlen,
mesajnn evrensel olduunu, kalemin klca, mrek- Ona yakn dur ki blbl gibi cosun neen;
kebin de kana galebe aldn ispatlamaktadr.
Ona ne nameler sunmutu hakkyla bilen,
KALBLERI FETHEDEN GNL ERLERININ GELECEI
Batl bilim adamlarnn topluluklar hlinde s- Sen de ak, gftesi Ondan bestesi senden.
lma girilerini gren biri, bununla slmn byk-
ln anlarken ayn zamanda Mslmanlarn k
gereini grecektir. Zr bugn slm, kmrcnn
elindeki mcevher konumundadr. slm yeni tan-
yan biri slmn ycelii ile onun mntesipleri olan
Mslmanlarn geri kalml arasndaki uurumu
grerek hayrete dmektedir. Bu sebeple Mslman-
larn kendileri ile slm arasndaki uurumu kapatma
adna kprler ina etmeleri, slm adna gerekten
byk bir fetih ve zafer olur.
Bulunduumuz asr slm'n asrdr. Evet, msl-
man olmayanlarn bu dinle imtihanlarnda, Msl-
manlarn olumsuz tavr ve davranlar olmasa, haki-
katen bu asr slm asr olacaktr. Beyaz cihad (mnev
cihad) ki, bu dinin tabiatyla yzde yz uyumludur.
Bu kabil bir cihad metodunu kolaylkla bu asrn kalbi-
ne alamak mmkndr. Gelecek; gnllere, akllara
hitap eden mnev cihad ehlinindir. slma gre el ile
mdahale, ancak konuma hrriyetinin kstland
zaman olur. Kalem krld zaman, klla mdahaleye
sebep bir ortam doar. G kullanlmayan bu cihatta
davetilerin ayaklar yeryznde dolat srece halk-
lar hareket edemeyecek, slmn sesi sekin ve asil rad-
yo ve televizyonlarla dalgalandka sava uaklar sald-
ramayacaktr. Zaman ispat etti ki, internet, televizyon
ve birtakm kitle iletiim aralar slm gereklerini ve
Mslmanlarn durumlarn, dnyada her eve ulatr-
mada sava gemilerinden ve fzelerden daha hzl tesir
gcne sahip olmutur. Bu a, beyaz cihad (mnev
cihad) iin altn adr. Yeter ki Mslmanlar bunu iyi
kullanp deerlendirebilsin.
Tercme: Mehmet TIRNAKI
*Yemen Taaz niv. retim yesi
fuad.benna@yeniumit.com.tr
DIPNOTLAR
1. Peygamber Efendimize maddi cihad izni Medinede verilmitir.

YENI MIT DERGISI | 13

 YENi MiT
Yrd. Do. Dr. Orhan ATE*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103
KEND KAYNAKLARINA GRE
bzlerin Hariclerle mnasebeti hem Snn
hem de bz yazarlar arasnda bir speklasyon
alan olarak devam edegelmitir.1 Meseleyi bu
kadar tartmal hle getiren sebeplerden bi-
risi bz kaynaklarn azl ve bu az saydaki
kaynan yeterince ilim lemine duyurulamay, di-
eri ise bz olmayan melliflerin bzler tarafndan
yazlan kaynaklar dikkate almamalardr.2 bz kay-
naklara gre, bzleri daha batan Havricden kabul
eden anlaylar, bzliki Havric zerinden anlatarak
bzlere ait din ve siyas grlerin tespitinde ve fr-
kann teekklnn tespitinde baz hatalar yapm-
14 | YENI MIT DERGISI
BZYE
lardr. bz kaynaklar bu hatalara yaplan itirazlarla
doludur.3
Muhakkimenin iddeti benimseyen frkalar tari-
hin yapraklar arasnda yok olup giderken fikirlerini
yaymada irat ve tebli metotlarn benimseyen bzye
gnmze kadar gelmeyi baarmtr. slmn temel
esaslaryla alkal konularda Ehl-i Snnet ile mutabakat
ierisinde olan bzler kendilerini Ehl-i Snnet dairesi
ierisinde grrler. bzyenin tekfir anlay en fazla
tenkid gren konularn banda gelir. Fakat onlarn g-
nahkr bir mmini tekfir etmeleri, slmn kk deer-
lerini inkr eden bir kimsenin tekfiri mnsnda deil- Konumalarn ak iyi tetkik edildiinde, byk
dir. bzler gnah ileyen mminleri fask anlamnda gnah meselesinin toplum iinde yeni yeni konuulan
kfr dune kfr kavram ierisinde deerlendirirler. bir mesele olduu, fkh ve itikad neticeleri hakknda
Gerek konuya alka duyan msterikler gerekse di- genel kanaatlerin netlemedii anlalmaktadr. Byk
er bz olmayan mellifler zihn bir temellk gayreti gnah meselesi her ne kadar Cemel (36/656) ve Sffin
ierisinde bzleri anlamak yerine onlar kendilerine savalarnda (37/656657) gndeme gelmi olsa da, o
gre tanmlama, sonra da yarglama yoluna gitmiler- dnemde hdiselerin siyas boyutu itikad boyutunu
dir. Hlbuki bzlerin bu konudaki kanaati son dere- arka plnda brakm gibi grnmektedir. Muhakki-
ce aktr. Onlara gre Havric, Sffin Savanda de- me byk gnah meselesinin din boyutunu merke-
il, H. 64/683-684l yllarda Muhakkime-i lnn ze alarak mcadelesine yn vermemitir. Bu zaman
paralanmas neticesi teekkl eden ve kendileri gibi aralnda toplumun byk gnah meselesine bal
dnmeyenleri tekfr eden iddet yanls Ezrika fr- olarak frkalara ayrldn sylemek ok gtr. Bu
kasdr. Bunun dndaki aklamalar gnmz bz durumda mmetin nefretine sebep olan Hric iman
gr yanstmaktan uzaktr. Bu makalede bzyenin nazariyesinin Sffin Savandan hemen sonra saflarn
Haric bir frka olmadna dair bz grlere ve de- belirlenmesinde tesirli olduunu sylemek mmkn
lillere yer verilecektir. grnmemektedir. Fikirhdise irtibat balamnda
Mutezilenin teekklne de sebep olan Hasan el-Bas-
MUHALIF FIRKALARIN TEEKKL r ile Vasl b. Ata (131/749) arasnda geen konumay
Dnce tarihine bakldnda din ya da siyas bir tahlil edecek olursak:
dncenin ksa zamanda kart fikirlerin teekklne Hdisede yer alan Amr b. Ubeyd (144/761), Ha-
sebep olduu grlr.4 Bu anlamda, ayn konuda gr san Basr ve Vasl b. Ata gibi ahsiyetlerin lm tarihle-
beyan eden kart fikirler birbirlerinin tannmasnda ri ve bu olayn Hasan Basrinin lmne yakn yllar-
ayna vazifesi grrler. Bu makalede Mrtekib-i kebire da cereyan ettii dikkate alnrsa, bu konunun malum
konusunda Muhakkimenin kartlar olan Mrcie ve savalardan ok sonra tartld ve bir zihniyet olarak
Mutezilenin tarih ve fikr geliimlerinden faydalana- daha sonra gndeme geldii anlalr. yle ki: Hasan
rak Havricin tarihi geliimini ve bziyyenin yerini Basrnin doum tarihi yaklak (22/642-643) olarak
anlamaya alacaz. kaynaklarda gemektedir. Dolays ile Sffin (37/656
Mutezilenin teekkl ve bu ismin hangi sebeple 657) ve Cemel savalarnn (36/656) yapld zaman
verildii hususunda eitli grler ileri srlmtr. Hasan el-Basr en fazla on be yanda bir ocuktur.
Bu konuda en yaygn kanaat, devrin en byk limi Onun malum ilm seviyeyi yakalayabilmesi iin ya-
saylan Hasan el-Basr (110/728) ile Mutezilenin paca tahsil ve bu olayn onun mrnn sonlarna
kurucusu Vsl b. Ata (131/748) arasnda geen u doru gerekletii dikkate alnrsa H. 22 zerine yak-
hdiseye dayanmaktadr: Basra Camiinde ders verdi- lak bir krk yl eklemek gerekir. Bu da yaklak Hicri
i srada Hasan el-Basrye bir adam gelir ve byk (62/672681)li yllara tekabl eder. Buradan kan
gnah ileyenlerin bazlar tarafndan kfir olarak va- netice udur: Byk gnah meselesi itikad bir sorun
sflandrldn; gnahn imana zarar vermeyeceini olarak Hicri (60/679-680)li yllardan sonra toplumsal
iddia eden baka bir grubun ise, byk gnah ileyen- bir sorun olarak gndemi igal etmitir. Bu da Muhak-
lerin tekfir edilmeyip mmin saylacan sylediini kimenin ilk paralanmas sonucu oluan gruplardan
belirterek, bu mesele hakknda kendisinin ne dn- Ezrikann teekkl ettii dneme tekabl eder. Ezri-
dn sorar. Hasan el-Basr verecei cevab zihninde ka, iman anlay ve buna bal olarak mrtekib-i keb-
tasarlarken, talebelerinden Vsl b. Ata byk gnah re hakkndaki grlerinden dolay dhilde iddete ba
ileyen kimsenin ne mmin ne de kfir olacan, bi- vurduundan mmetin nefretini kazanmtr. Mrte-
lakis bu ikisi arasnda bir yerde, yani fask olduunu kib-i kebreyi mrik gren anlay sebebiyle bir fr-
syler. Hlbuki Hasan el-Basr byk gnah ileye- ka tenkit edilecekse bzyeyi de iine alacak ekilde
nin mnafk olduu kanaatindeydi. te bu hdiseden Havricin ahsnda genelletirmek yerine dorudan
sonra Vsl b. Ata, Hasan el-Basrnin ilim meclisinden Ezrika, Necedt, Sufriyye ve Beyhesiyye gibi iddet
ayrlr. Arkada Amr b. Ubeyd (144/761) ile caminin yanls frkalar zikretmek daha doru olacaktr.
baka bir kesine ekilen Vsl yeni bir ilim meclisi Bir dier husus da genelde btn kaynaklar Hav-
oluturarak grlerini anlatmaya balar. Bunun ze- ric ierisinde ilk ihtilaf karan kiinin Nf b. el-Ez-
rine Hasan el-Basr, Vsl bizden ayrld (Kad itezele rak olduunu syler. Bilindii gibi Nf, kendisi gibi
ann Vsl) der. Bylece Vsln nderliini yapt dnmeyenleri ve Muhakkimeden kendisine katl-
bu grup Mutezile adn alm olur.5 mayanlar mrik iln ederek Ehvz taraflarna e-
YENI MIT DERGISI | 15

slmn temel esaslaryla
alkal konularda Ehl-i Snnet
ile mutabakat ierisinde olan
bzler kendilerini Ehl-i
Snnet dairesi ierisinde
grrler. bzyenin tekfir
anlay en fazla tenkid gren
konularn banda gelir.
kildi. Nfnin muhaliflerin iman hakknda bu denli
kat bir tutum taknmas Muhakkimenin paralan-
masna yol amt. Muhakkime, muhalifleri mrik
sayan bir iman anlayna sahip olsayd (36/656-657)
Tahkmden Nfnin hurcu olan (64/683-684) ylna
kadar geen yirmi sekiz sene ierisinde bu dnceyi
iselletirir ve paralanmazd. Yerlemi byle bir ka-
naat mevcut olmadndan Nf dndaki dier Mu-
hakkime liderleri zellikle de Kaade bir anda infial
gstererek frkann blnmesine yol amlardr.
S. Kutlunun Mrcienin teekkl hakknda ver-
dii bilgilerden yola kacak olursak: Ancak belli
olaylar ve belli ahslar iin bu fikri benimseyenler,
bu tavrlar dolaysyla (60/679-680)li yllara kadar
Mrci ismini almamaktaydlar.6 Buradan anlalan
Mrcie Tahkm sonras ortaya kan Muhakkimeye
bir tepki olarak deil H. 64 ylnda kendisi gibi d-
nmeyenleri tekfir eden Ezrikaya bir tepki olarak
domutur. Hz. Ali bir konumasnda kendisini terk
eden Muhakkimenin gr farkllndan dolay ken-
dilerinden ayrldn ve onlarn hakk talep ederken
yanla dtklerini belirtir. Muhakkimenin ayrlna
Murk mns yklemedii de grlr.7 Yine Muaviye
Hz. Hasana (ra) haber gndererek yannda bulunan
kimseleri de alarak Muhakkimeye kar savamasn
ister. Hz. Hasan ise gnderdii cevab mektupta un-
lar syler: Eer ben Ehl-i Kbleden birisiyle savamak
isteseydim nce seninle savardm. Ama ben mme-
tin bar iinde yaamasn ve kan akmamasn arzu et-
tiim iin seninle savamay terk ettim.8 Hz. Hasann
cevab mektubu ok ak bir ekilde Muhakkimenin
bu dnemde Murk hadisinde mnsn bulan bir er-
eveye kavumadn gstermektedir.
BZYENIN KURNI ANLAMADA HRICI-
LERDEN FARKLILII
bzler her ne kadar balangta Muhakkime ats
16 | YENI MIT DERGISI
altnda Havric ile beraber olmu olsalar da, Havric
ile bziyye arasnda derin din ve siyas farkllklarn
olduunu ileri srerler. Bu farkllk sahabe zamann-
dan ziyade tabiun ve tebe-i tabiun zamannda ortaya
kmtr.9 bzler bu konuda ylesine kesin ve yerle-
ik fikirlere sahiptirler ki, onlara gre, bzleri Hav-
ricden saymak, bz tarihini ve bz fkhn bilmemek
demektir.10 Mekke dn Muhakkimenin paralan-
masnn sebeplerinden birisi Ezrikann Kurn yet-
lerini zahir bir mantkla ele almasdr. Ehvza ekilen
ve kendisine katlmayan herkesi tekfr eden bn Ezrak,
tekfrine gereke olarak Enm Sresinin 121. yeti-
ni delil gsterdi. zerlerine Allahn ismi anlmadan
kesilmi hayvanlarn etinden yemeyi tevil etmeksizin
irk kabul etti. Oysa bzler Ehl-i Snnet anlayna
uygun olarak zerlerine Allahn ismi anlmadan ke-
silen hayvanlarn etinden yemeyi deil bunu helal ka-
bul etmeyi irk kabul ederler. bn Ezrk yetin zahiri
tefsirini inan esas olarak kabul etmekle kalmad, bu
anlay zerinden bir ksm din hkmler gelitirdi.
Bu hkmleri bz bilgin Eb Yakub kitabnda u
ekilde aklad: Ezrika, Allahn yetlerini yanl te-
vil etmek suretiyle baz yanl fikirler edindi. Kk
gnah ileyen Ehl-i Tevhdi irkle itham etti. Ve in
atatm hm innekm le mrikn11 yetini yan-
l tevil ederek gnah ileyen herkese mrik dam-
gas vurarak ahkm tahrif ettiler, kendilerinden
olmayan kiilerin katlini hell grdler, onlarn
mallarn almay hell saydlar, kendileri gibi d-
nmeyen Mslmanlarn aile efradn esir almay
hell grdler. Byle yapmakla slmn altn s-
tne getirdiler, isimleri ve ahkm deitirdiler. Hz.
Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) dneminde
de insanlar gnah iliyorlard; ancak Hz. Peygamber
onlara irk ahkmn uygulamyordu. Sanki Hz. Mu-
hammed mmetinden deillermi gibi, recmi, celde-
yi ve hrszn elinin kesilmesi cezasn iptal ettiler.12
bz mellif Siybye (1415/1999) gre, Havric
tabin ve tebe-i tabin zamannda ortaya kan bir tai-
fedir. mamlar Nf b. Ezrak, Necde b. Amir (69/688)
ve Abdullah b. Saffrdr. Onlara Havrc denmesinin
sebebi siyas deil, tamamyla dindir. nk onlar,
itikad konularda verdikleri hkmlerle hak yoldan
ayrlmlardr: Byk gnah ileyene irk isnat etme-
leri, kendilerinden olmayan masum Mslmanlarn
kanlarn ve mallarn hell grmeleri onlarn hak
yoldan kmasna sebep olmutur. Enm Sresinde-
ki zerlerine Allahn ismi anlmam olanlardan
yemeyin. nk bu muhakkak ki bir fasklktr13
mealindeki yeti helal grmek anlamnda anlayacak-
lar yerde yemek eklinde anlayarak hata ettiler. Bir
baka bz mellif Muammer konuya u ekilde ak-
lk getirir: Havric kelimesi Hz. Aliden itizal edenleri
isimlendirmek iin kullanlamaz. Bu kavram ancak ve
ancak Allahn kitabndaki yetleri yanl tevil ederek
baz hkmleri inkr eden akde ve amelde slmdan
kan kimseleri ifade eder.14
Tarih Hdiseleri Misal Gstermeleri
bzler, Muhakkimenin (64/683684)deki ilk
paralanmasndan sonra Ezrikann yannda deil hep
karsnda olmulardr.15 Hatt Murk hadsi16 olarak
bilinen hadste Hz. Peygamberin kast ettii kimselerin
Ezrika olduunu ifade ederek hkmete kar kl
kaldrmayarak devlete -meyyeye- dolayl destek sa-
lamlardr. bzler, kaynaklarnda bazen Havric ta-
birini kullanrlar. Ancak bu kullann gerisinde yatan
sebep, Havric kavramn benimsemekten ziyade eski
ve yeni yazarlarn bziyyeyi yle tanmlam olmalar-
dr. Fakat bzler bunun bir hata olduunu belirtmek
iin el-Havrici, kendilerini ifade etmek anlamnda
olduu zaman el-Muslimn eklinde tevil ederler.17
Raidye gre Emevler, halk devlete kar ayak-
lanmaya davet eden Ezrika ve iddet yanls Muhak-
kime frkalarn Havric olarak isimlendirdi.18 Ilml
bir yol takip eden ve dhilde silhl mcadeleyi bir
yntem olarak benimsemeyen bziyye, kendisini
Havric kavramnn dnda tutar. bzlerin Hav-
ric denildii zaman kast ettikleri frka meyyenin
Havric diye adlandrd Ezrika, Sufriyye, Necedt
ve Beyhesiyye frkalardr. Dolaysyla bzlere gre
tarihte Havric adyla ilenen btn enaatlerin so-
rumlusu da bu frkalardr. bziyyenin bunlarla hibir
alkas yoktur. Hric kelimesinin ifade ettii mn ile
ilgili muteber saylabilecek ilk kaynak Abdullah b bz
n, Halife Abdlmelik b. Mervna (6586/683705)
gnderdii mektuptur.19 Bu mektuptan anlaldna
gre halife bzleri darda tutarak hkmete kar
ayaklananlar Havric kavram ierisinde deerlendir-
mitir. Bilindii zere bzler Ben meyyeye kar
pasif bir muhalefet yrttler. Onlarla iyi geinmenin
yollarn aradlar. bzler Ezrika ile de mcadele ii-
ne girdiler. Ezrika bu dmanln bir ifadesi olmak
zere bzlere tahkir mnsnda el-Kaade adn verdi.
Byle olunca; devlete kar iddetli bir muhalefet ba-
latan Ezrikaya dman olan bziyyenin, Emevler
tarafndan Havric olarak isimlendirilmesi mantkl
olmasa gerek.
CBIR B. ZEYDIN HAYATINDAN VE TALEBELE-
RININ TAVIRLARINDAN IKARILAN DELILLER
Frkann kurucusu Cbir b. Zeydin hayat hikyesi
de bziyyenin Havricle ilgisinin olmadna delil
olarak gsterilir.
a. Cbir b. Zeyd (22/642643) tarihinde Umanda
dodu ve ileriki yalarnda ilim tahsili iin Basraya
geldi. Umandan Basraya gelebilmek iin en az on
be yanda olmas gerektiini sonrasnda da ilim
tahsili iin gerekli zaman bunun zerine eklersek;
Cbir b. Zeydin Tahkm olaynn yaand tarihte
bir frkaya imam olacak ve kitleleri ynlendirecek
yaa ve ilm olgunlua sahip olmad grlecektir.
b. Siyas tarih kitaplarnda Cbirin Sffin Savana
katldna dair hibir bilgi yer almaz.
c. Havrcin genel tanmlar arasnda Hz. Aliden iti-
zal nemli yer tutar. Oysa bziyye frkasnn ku-
rucusu Cbir b. Zeydin Hz. Aliden itizal ettiine
dair bir bilgi yoktur.
d. Cbir b. Zeyd hayatnn bilinen dneminde devle-
te kl kaldrmamtr. O, bu lml tavr sebebiy-
le Ezrika, Sufriyye ve Necedt gibi iddet yanls
Hric frkalarn uzanda durarak onlarn fkesini
kazanmtr.
e. Cbir b. Zeydin lml tavr Ben meyye tarafn-
da olumlu karlanmtr. Haccc b. Yusuf e-Sakaf
ona hediyeler veriyor, meclisinde oturtuyordu.
f. Halft gibi dnen bz melliflere gre, Hac-
cc (8182/701702) imam olarak onun nnde
cuma namazlarn kldryordu.20
g. Cbir b. Zeydin lmnden sonra da bzler ehl-
i kblenin tamamnn ardnda namaz klmay ciz
grdler.
. Zlim imamlarn arkasnda cuma dahil namaz
kldlar.21
h. Hric frkalarla birlikte hibir savaa katlmadlar.
. Zlim imamn hkm altnda ikameti ciz grd-
ler.22
Hricler oka ibadet yapmalarna karlk dinn
zn kavrayamayan lfzlarn zahirine gre hkm
veren kimseler olarak tasvir edilir.23 Oysa Rebi b. Ha-
bbden (175/791) sonra imamet vazifesini yrten
Eb Sufyan Mahbb b. er-Rahl, Basrada yaamtr.
Namaz, oru, hac ve umre gibi ibadetlerine insanlar
ahit olmulardr. er-Rahl ibadetlerini eda ederken di-
er insanlardan daha ziyade yapmyordu.24
Bu konuda bir dier bz lim Dercn (670/1373)
ise, bziyyenin Kitap ve Snnete bal olduunu, ri-
caln taklit deil selef-i salihn gibi ricaln takyt (de-
lillere, kaytlara bal) olduunu syler.25
bzler Ehli Tevhide kar kl kaldrmadlar. Hac-
cc ve Ziyd phelerden yola karak basklarn artr-
d.26 Hatta Said b. Cbeyr ve brahim en-Neha'nin
imamln yapt kimseler hurc ettiler. Haccc on-
lar ldrd, sadece kii kurtuldu. Hacccn zul-
mne kar isyan eden bu kimselere Havric denmedi.
YENI MIT DERGISI | 17
 bzler usulde Kitap ve Snnete bal olduklarn,
usul ve furu meselelerinin birounda Ehl-i Snnet ile
ittifak iinde olduklarn ve ihtilaf edilen hususlarn
az olduunu ifade ederler. Mevcut ihtilaflarn gerein-
den fazla abartlmamasn zr Ehl-i Snnetin kendi
frkalar arasnda da ihtilaflarn mevcut olduunu sy-
lerler.27
a- Bilindii zere Basrada arlkl olarak Temm
ve Ezd kabileleri meskundu. Ezd kabilesinin Bas-
ra zerinde belirgin bir arl vard. Hatta Basraya
Mhellebin Basras da denilmekteydi. Bu kabilenin
byk ounluu bz idi.28 Ezd kabilesinden Mhel-
leb ailesinin yelerinden mehur komutan Mhelleb
b. Eb Sufr el- Ezd el-Uman, Hriclerle (Ezrikaya
kar) uzun sren savalar yapmtr. ayet bzler,
Ezrika Havrici gibi her durumda merkez otoriteye
kar dmanl det hline getirselerdi, onlarla sava-
maz; aksine onlara yardm ederlerdi.
b- bziyyenin nemli liderlerinden Abdullah b.
bz, Ezrika ve Sufriyye Hriclerinin fikirlerini -
rtmek iin iddetli aba gstermitir. Hatta Abdullah
b. bz tarih bir ahsiyet hline getiren en nemli
hdise, Emev Devletine kar yrtt muhalefet
deil, Ezrikaya kar yrtt mcadeledir. Bu da
gsteriyor ki bzler Havricden deildir.
c- nemli bz muhaddis, Sahh sahibi Rebi b.
Habb (175/791) Havricden beri durmutur.
d- bziyyeden Clend b. Mesud, Sufriyye Hri-
clerinden eybn Hric (130/747) ile savam ey-
bn ve adamlarn ldrmtr.
e- Ayrca Sufriyyeden nemli bir komutan bz
olmak ister. Ancak bzler bunu hemen kabul et-
mezler. bz fikirlerin doruluunu, Hric fikirlerin
yanlln kabul ettirdikten sonra bz olmasna izin
verirler. Bu hdise gsteriyor ki, bzler hem fikr hem
de fiil mnda Hric frkalara muhalifti, onlardan
deildi.29
f- bzler devletleen nadir frkalardan birisidir. Bu
devletlerin tarzna bakld zaman savatan deil sulh-
tan yana olduklar grlr.
SONU
bzler Muhakkime ile olan alakalarn inkr et-
mezler; hatta Muhakkimeyi selefleri olarak kabul eder-
ler. Hariclerin 64/683-684ten sonra teekkl ettiini
ifade ederler. Onlar, Havric denilince, Muhakkime-
den ayrlan, bata Ezrika olmak zere, Necedt, Suf-
riyye, Beyhesiyye gibi ar frkalar kast ederler.
bziyye ve bzlerin gerek Haric olarak kabul
ettikleri Ezrika birinci blnmeye kadar ayn grup
(Muhakkime) ierisinde yer aldlar. bzler birinci
18 | YENI MIT DERGISI
blnmeye gelinceye kadar, Muhakkime ats altn-
da yaplan mcadelelerin tmne sahip karlar ve bu
dnemde kendilerini utandracak hibir i yapmadk-
larn belirtirler. Havrc, Ben meyyenin bn Ezrak
ve adamlarna verdii bir isimdir. Ezrika bziyye ta-
rafndan kabul mmkn olmayan ve Marika had-
sinde fikr erevesi izilen yeni din ve siyas fikirler
edinmitir. Bu yn ile bziyyenin Havric ile alkas
olduu sylenemez.
*Dicle niv. lahiyat Fak. retim yesi
orhan.ates@yeniumit.com.tr
DIPNOTLAR
1. Kalht, el-Kef vel-Beyn, (thk, Josef Van Ess), Beyrut, 1971, II,
325326.
2. Rid, Eb Ubeyde, 146,148.
3. Geni bilgi iin bkz. Muammer, Ali Yahy, el-baziye Beyne Frakl-
bziye,
4. Ycedoru, Tevfik, Ehl-i Snnete Giden Yolda bn Kllb ve Kllbi-
ye Mezhebi, Bursa, 2006, 31.
5. Sehristan, el-Milel ven-Nihal, I, 48, Beyrut, 1975; Bagdad, Mez-
hepler Arasndaki Farklar, (ev. E. Ruhi Flal), stanbul, 1979, 101,
104.
6. Kutlu, Trklerin slmlama Srecinde Mrcie ve Tesirleri, 35.
7. bn Ebil-Hadd, erhu Nehcil-Belaga, Beyrut, 1983, II, 144.
8. bn Esr, el-Kmil, III, 409.
9. Talib, Allahn hkmyle hkmetmeyenler (Maide, 44) ayetini
tevil ederek Aliye kar kmalar sebebiyle Muhakkimeyi ilk tevilci-
ler olarak ele alr. Tlib, Araul- Havric, I, 155.
10. Kif, Uman,35.
11. zerlerine Allahn ismi anlmam hayvanlardan yemeyin. nk
onu yemek, emre aykr harekettir (fsktr). Dorusu eytanlar sizinle
mcadele etmek iin, kendi dostlarna telkinde bulunurlar. Ey m-
minler eer siz onlara itaat ederseniz, muhakkak siz de Allaha ortak
koanlardan olursunuz. Enm (6), 121.
12. Eb Yakub Yusuf b. brahim, ed-Dell li-Ehlil Ukl, 10.
13. zerlerine Allahn ismi anlmam Besmele ekilmemi olan hay-
vanlardan yemeyin. nk onu yemek, emre aykr harekettir ( fsk-
tr). Dorusu eytanlar sizinle mcadele etmek iin, kendi dostlarna
telkinde bulunurlar. Ey mminler eer siz onlara itaat ederseniz, mu-
hakkak siz de Allaha ortak koanlardan olursunuz. Enm ( 6 ), 121.
14. Muammer, el-bziyye f Mevkibit-Tarih,33-35.
15. Haris, el-Ukdul-Fiddiyye, 103.
16. Buhar, VIII, 52; Mslim, I, 740; bn Mace, Snen, I, 61; bn Han-
bel, Msned, I, 563.
17. Kif, Uman, 35.
18. Rid, Nazrt, 14.
19. Brn, Sleyman b. Abdullah, Muhtasr Tarihil-bziyye, Uman,
2003, 23-29.
20. Kind, Beyan-er, XIII, 166- 170.
21. Kind, Musannaf, V, 285.
22. Horasn, el- Mdevvent, Maskat 1984, I, 195- 196.
23. bn Hazm, el- Fasl, IV, 156.
24. emmh, Siyer, I, 102.
25. Dercin, Tabakt, II, 479.
26. bn Esr, Kmil, III, 517; Belazur, Ahmed b. Yahya b. Cabir, Ens-
bl-Eraf, Beyrut, 1996, I, 385b.
27. Zav, Ahmed, Tarihul-Fethil- Arab fi Libya, Msr 1963, 120 - 121.
28. bziyye, Temimden ziyade Umann Ezd kabilesinin omuzlarnda
ykselmitir. Basrada meskun iki byk kabile vard. Birisi Temm
dieri Ezd idi. Cbir b. Zeydin Ezd olmas sebebiyle Ezdler daha ok
bziyye frkasna tevecch gstermilerdir. bn Hallikan, II, 292.
29. Ettafeyyi, el-Fark, 7.
 YENi MiT
Do. Dr. Faruk TUNCER*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

Cenb- Allahn, ffet ve namusunu gerektii gibi koruyan Meryemi de an.

Biz ona rhumuzdan fledik, hem onu, hem olunu cmle lem iin bir ibret
yaptk (Enbiya, 21/91) diyerek ycelttii Hazreti Meryem de btn insanlk iin
tam bir iffet rneidir.

K u r n - K e r m e G r e

HZ. MERYEMin
HAMLE KALIINDAK MUCZE

K
urn- Kerm yetlerindeki uyum ve incelikler bal bana birer
mucizedir. fadelerindeki cezalet, letafet ve olaan dlk, asrlar-
dr yazlmakta olan icaz ve belaat kitaplarnda ortaya konulmu-
tur. Biz de bu yazmzda, Kuran'ul-Mucizl-Beyann icaz ve be-
laatna rnek tekil edecek birok yetinin yan sra onun sadece
bir harfi zerinden emsalsizlii ve mucizeliine iaret etmeye alacaz.
YENI MIT DERGISI | 19
 Anne ocuk mnasebeti hibir ilikiye benzeme-
mektedir. O ok ayrcalkl ve farkl bir mnasebet bi-
imidir. Bu durum hem anneler iin hem de ocuklar
iin byledir. Hz. Meryem ile Hz. sa (a.s.) arasndaki
anne-oul mnasebeti ise mucizev ve lhdir. Kurn-
Kerm asndan konunun kendisi ve ele aln ekli
benzersizdir. Yce Kitabmz bu benzersizlii bazen
Hz. Meryem zerinden bazen de Hz. sa (a.s.) zerin-
den bazen de her ikisi zerinden gerekletirir.
Kurn- Kerm; Hz. Meryemin nazenin bir iek
gibi yetitirilmesi sadedinde ()
zel bir bitki gibi yetitirdi1 telmihini kullanr. Kurn-
Mucizl-Beyann bu ifadesindeki icaz, ayn ekilde
( )
( ) Biz ona Ruhumuzdan fle- konusu mrann Hz. Meryemin babas mran olmas-
dik ifadesi ile rtmektedir. Biz bu yazda, kadnlk
2
leminin iftihar Hz. Meryem Validemizin Hz. saya
hamile kaln sadece bu iki Kurn ifade zerinden
ele almaya alacaz.
Hz. Meryem validemiz, Kurn- Kermde (
) ifadesi ile bir kere, () ifadesi olarak on
defa, (
)eklinde ise yirmi kere olmak
zere toplamda otuz drt kez gemektedir. Ancak Hz.
Meryemin ele alnd iki sre dikkat ekmektedir.
Bunlar Meryem ile l-i mran sreleridir. Byk nebi
Hz. Mesih iin Kurn- Kermde mstakil bir sure
bulunmazken annesi Hz. Meryemin adnn mstakil
bir sreye isim olmas dikkat ekicidir.
Yine bir baka dikkat ekici husus da Hz. Mer-
yemin babas olan mran ve onun ailesiyle ilgilidir.3
Hz. Meryem hakkndaki yetlerin, babas tarafndan
deil de annesi tarafndan dile getirilmesi de kayda
deer bir husustur. fade edildiine gre Hz. Meryem
henz annesinin karnnda iken babas mran vefat et-
mitir. Dolaysyla onunla ilgilenmek hliyle annesi
Hanneye kalmt.4 Srenin ilgili bilgilerinin verildii
blmde, Hz. Meryemin Allaha adanmas, duasnn
kabul edilmesi, adn Meryem olarak koymas, ey-
tandan Allaha snmas gibi anlatmlar baba mrann
azndan deil de hep annenin (Hanne) azndan su-
nulmaktadr.
imdi bu iki sureye biraz daha ayrntl bakalm:
Meryem Sresi, Mekke dneminde (muhtemelen)
risletin beinci veya altnc ylnda Habeistan hicreti-
nin ncesinde nazil olmutur. Sre iki blmden olu-
maktadr. lk altm be yet Hz. Meryem ve evresiyle
alkal iken 66-98 yetler arasndaki ikinci blmde
ise, t ve uyarlara yer verilmektedir. Nzul zaman
dikkate alndnda Meryem Sresinin bir Hristiyan
lkesi olan Habeistana hicret edecek Mslmanlar
bilgilendirme ve hazrlama nitelii tad anlal-
maktadr. Srenin slbu (zellikle ilk krk yetin-
20 | YENI MIT DERGISI
de) slmn grn ortaya koymaktadr. Nitekim
Habeistana hicret eden Mslmanlarn ncs Ca-
fer b. Ebu Talip, Habe Kral Ashame en-Necnin
huzurunda Meryem Sresinin Hz. Yahya ve sadan
bahseden ilk ksmlarn okumu, bu yetlerin mnev
tesirinde kalan kral gzyalarna mni olamamtr.5
l-i mran Sresinde geen mran iin, kaynaklar
iki ayr mrandan bahsetmektedir. Bunlardan ilki Hz.
Musa ve Hz. Harunun babas, ikincisi Hz. Meryemin
babasdr.6 l-i mran Sresi 33. yette ad geen m-
Onu g- rann bu ikisinden hangisi olduu hususu ihtilfl olsa
da, daha sonraki yetlerin zellikle Hz. Meryemin if-
feti ve Hz. sann peygamberlii ile ilgili oluu, sz
n gerektirmektedir.
Bu bilgilerden sonra, Kurn- Kermin Hz. Mer-
yem hakknda kulland iki mucizev ifade biimi
zerinde durabiliriz. Bu yetler yukarda da belirtildii
gibi, l-i mran Sresi 37. yeti ile Enbiya Sresi 91
ve Tahrim Sresi 12. yetleridir.l-i mran Sresinde
geen
yeti Hk Teal tarafndan bir
kz ocuu iin sylenebilecek en etkileyici ve kalbe
tesir eden bir ifade olmas ynyle muhteemdir. n-
k mrann kars karnndaki bebei Allaha adarken
onun erkek olacan umuyordu. Bu beklentiyle byle
bir adakta bulunmutu. Ancak hamlini vaz ettiinde
gelenin kz olduunu grd. Artk yapacak bir ey
yoktu. Kzn Allaha adayacakt. Onu zenle yetitir-
di. Zaten ocuk yetitirilmesinde kz ocuklar ayr bir
ihtimam istemektedir. Kurn bunu ifade iin seile-
bilecek en muhteem ifadeyi semitir.
Onu bir bitki/iek gibi yetitirdi.7
Her ne kadar Kurn- Kerm, Allah sizi de yer-
den ot (bitirir) gibi bitirmitir.8 gibi yetlerde btn
insanlarn bir bitki gibi yerden bitirildiini beyan et-
mise de, burada zel olarak Hz. Meryem iin gzel
bir bitki gibi yetitirilmekten sz edilmektedir. Dier
yetten farkl olarak toprakla herhangi bir badan sz
edilmemektedir. Bu durum bize Hz. Meryemin, di-
er insanlardan ve dier btn kadnlardan farkl bir
konuma sahip olduunu gstermektedir. te yandan
yetini yorumlayan mfessirler bu ko-
nuda farkl eyler sylemilerdir: Rabbi onu tam olgun
bir kadn olmas iin gzel bir bitki gibi bytp ye-
titirdi9 diyenlerin yan sra, Hz. Meryeme uygulanan
zel ve gzel bir terbiyeden mecazdr10 diyenler de ol-
mutur.
Yine baz mfessirler yeti tefsir ederken din ve
dnya ayrmn belirterek, dier ocuklarn bir ylda
byd kadar Hz. Meryemin bir gnde bytl-
mesi ile onun iffet, namus ve Allaha itaat mnsnda
yaad olgunlua dikkat ekmilerdir. Burada he-
men ifade etmek gerekir ki, bu yaklam tarz akla
uzak bir izah eklidir. te yandan Hz. Meryemin
fizik gzelliine iaret ettiini11 syleyenler oldu-
u gibi, Hz. Meryemin bytlmesinden maksa-
dn hayrda, rzkta, muvaffakiyette hem ruh hem
de cesedi kapsayacak ekilde terbiye edilmesi ve ye-
titirilmesi olduunu beyan edenler de olmutur.12
Hz. Meryeme hasredilen bu icazl ifadeden sonra
imdi de yine Hz. Meryem hakknda kullanlan,
ilk plnda tenakuz varm gibi grnen ve fakat
byk bir mucizeye iaret eden Enbiya ve Tahrim
srelerindeki ifadeler zerinde duralm.
ZAMIR FARKLILIINDAKI MUCIZEVLIK
Enbiya Sresinin 91. yetinin ilk blm ile
Tahrim Sresinin 12. yeti birbirine benzemekte-
dir. Enbiya Sresinde yle buyrulmaktadr:
Irzn iffetle koru-
mu olan (Meryemi de an). Biz ona ruhumuzdan
fledik. Burada Hz. Meryemin ad aka zik-
redilmemitir. Ancak Tahrim Sresinde yle bir
tablo grmekteyiz: vardr.21 Buna gre yetteki
. ffeti-
ni korumu olan mran kz Meryemi de (Allah
rnek gsterdi). Biz ona ruhumuzdan fledik ve
Rabbinin szlerini ve kitaplarn tasdik etti. O g-
nlden itaat edenlerdendi.
Her iki yette de ortak bir ifade gemektedir.
Birinde ifadesi13 kullanlrken,
dier yette zamirin deimesiyle14
eklinde gemektedir. Tahrim Sresinde hem Hz.
Meryemin ad, hem de mrann kz olduu ak-
a belirtilmi, kalan blmde ise namusunu koru-
mas ve kendisine Allahn katndan ruh flenmi
olmas zikredilmitir. Bu ifadeler Enbiya Sresi ile
tamamen uygunluk arz etmitir. te bu uygunluk
sebebiyle sz konusu bu iki yette de kastedilen
kadnn Hz. Meryem oluunda herhangi bir p-
he kalmamaktadr. Kurn- Kermde namusu ve
iffeti ile yceltilen Hz. Meryem Validemizin bu
durumu, yine kendi adnn verildii srede Ceb-
railin ona bir ocuk vermek zere gelen bir insan
olarak grnmesi zerine Hz. Meryemin verdii
edep dolu cevap kayda deerdir.
Bu iki yette iaret edilen husus; Cenab-
Hakkn, keyfiyetini bilemediimiz bir ekilde ru-
hundan Hz. Meryeme flemesi ve onun da Hz.
saya hamile kalmasdr. Aka grlecei gibi
Enbiya Sresinde geen btn zamirler ( eklin-
de) mennestir. Dolaysyla Hz. Meryeme iaret
ettii aktr. Ancak ikinci yette ayn aklk sz
konusu deildir. Tahrim Sresinde geen ayn ifa-
dede zamir deimektedir. Buradaki zamir mzek-
kerlik ( eklinde) zamiridir.
Tahrim Sresinin 12. yetinde Hz. Meryeme
ruhun flenmesinden sz eden:
Biz, ona ruhumuzdan fledik. eklindeki cm-
le iin, kraat farkllndan kaynaklanmakta di-
yenler olmutur.15 Yani buna gre buradaki ifade
aslnda
mnsndadr, denilmitir. Buradaki
zamirin Hz. saya16 veya Hz. Cebraile17 raci oldu-
unu syleyenler de vardr. Sz konusu bu yetin
tefsiriyle alkal baz mfessirler hibir ey syle-
mezken18 bazlar da sadece zamirin mennesliine
vurgu yapmakla yetinmilerdir.19
Netice olarak Tahrim Sresindeki zamirin ()
irca edilecei yer konusunda ittifak yoktur. te
yandan bazlar da bu flemenin yapld yerin
elbisenin yakas diye yorumlamak suretiyle za-
miri ( )
ifadesine irca etmilerdir. Bu yoruma
20
ilve olarak ( ) ifadesinin takdirinde ( ) keli-
mesinin bulunduunu ifade eden pek ok mfessir
kelimesiyle gerek
mns kastedilmitir. Zr Hz. Meryem Valide-
mize zina iftirasnda bulunulmutur. Bu sebeple
mzekkerlik zamiri
sada mnsn havi
olurken, menneslik eklindeki okuyuta da mn:
yanisann nefsinde eklinde deer-
lendirilmitir. nk nefs kelimesi mennestir.22
Bu iki yet zerine iar, tasavvuf, fkh ve daha
pek ok tefsir ve mfessir yorum yapm ve eitli
mnlar karmtr. Ancak bunlarn arasnda me-
seleye bak asndaki farkllyla en enfes yorum
allame Hamdi Yazra aittir. Onun bu meselede
syledikleri ok nemli Kurn bir mucizeye de
iaret etmektedir: Demek ki bir erkein sulbn-
de (belinde) meni hcresi, bir kadnn rahminde
yumurtalk hcresi nasl yaratlyorsa, bakire Mer-
yemin rahminde ikisi de yle bir Rabbni emirle
yaratlvermiti. Buna gre Meryem o nefha annda
hem dii hem erkek zelliini toplayan fevkalade bir
seimle, ( - Seni ter-
temiz yaratt ve seni btn dnya kadnlarna tercih
etti. 23) buyrulduu gibi lemin kadnlarnda grl-
memi bir stnlkle seilerek, dtan bir alamaya
muhta olmakszn kendine grnen ruhun (Cebra-
ilin) nefhasndan gebe kalmt. Bu yette Meryemin
hem kadn hem erkek vasfyla tasvir edilmesi bize bu
mny anlatan bir delil gibi grnmtr. 24
Her iki sure-i celiledeki zamir farkllnn iza-
hnn anlalmas noktasnda Elmallnn yapt bu
enfes aklama ok nemli bir mucizeye iaret etmek-
YENI MIT DERGISI | 21
 tedir. Ayrca yetini anlama konusunda
nemli bir bilgi destei de salamaktadr. Bu mucize
de udur:
Bilindii gibi Arapada kural olarak, kadnla ilgi-
li bir zamir kullanldnda o zamirin mennes (dii)
olmas zorunludur. nk dil asndan menneslik
(diilik) ve mzekkerlik (erillik) bir esastr. Arap gra-
meri bu mantk zerine kurulmutur. Nitekim Enbi-
ya Sresinde Hz. Meryemden sz eden yette btn
zamirler mennes olarak kullanlmtr. Mesel (
( ,) ( ve ( )kelimelerinde bunu aka
grmek mmkndr.
Ancak Tahrim Sresinde ise istisnai bir durum
vardr. Btn kelimeler ve zamirler mennes olma-
sna ramen istisnai bir ifade bulunmaktadr. Me-
sel ((
,)( ,) ( ,) ( ,) ( ,)) ) (
kelimeleri arasnda bulunan ()
dir. Yani ayn konuyla ilgili olarak Tahrim Sresinde-
ki zamir bu defa erkek olarak kullanlmtr.
Hamdi Yazr merhum, zamirin ait olduu kelime-
yi tayinde sknty zm grnmektedir. Ona gre
Hz. Meryemin reme sisteminde lh bir mucize
eseri olarak hem erkek reme hcresi hem de kadnn
rahminde yumurtalk hcresi bulunduu ifade edilmi
olmaktadr. Yani gerek (
)ifadesi gerekse ( )ifadesi-
nin her ikisi de Hz. Meryem Validemize racidir. Dola-
ysyla bakire Hz. Meryem Validemizin rahminde her
ikisinin de bulunmas byk bir yaradl mucizesidir.
Ona gre Hz. Meryem o frlme nnda hem dii
hem de erkek zelliini toplayan fevkalde bir seimle
lemin kadnlarnda grlmemi bir stnlkle seile-
rek dtan bir alamaya muhta olmakszn kendisine
grnen ruhun (Cebrailin) nefhasndan gebe kalm-
t.25 te yandan nceki yorumlardan ok farkl bir
aklama getiren Yazr, fer kelimesinin, hem erkek
hem de kadnlar iin kullanlabildiine dikkat ekerek
esasnda bu kelimenin kullanmnn mecaz olduunu
belirtmitir. Ayrca Cebrailin aadan deil, yukar-
dan yani gmlein yakasndan nefhasndan gebeliin
kabarmasndan kinaye eklinde yorumlamas da oriji-
nal bir tespittir.26
Hz. Meryemin Hz. sann doumuyla ilgili il-
mn-nebattn verileri, hi phesiz konuyu daha
anlalr klacaktr. Yani bitkilerin dllenmesi ve bu
konudaki gelimeler meselemizi k tutacak mahiyet-
tedir. Teferruatna burada girecek deiliz. Ancak (
- Rzgr) ve ( -Ruh) kelimelerinin etimolojik
zellikleri arasndaki yakn mnasebet ve irtibat konu
zerinde ayrca dnmeyi gerektirecek hususiyetler
tamaktadr. Biz u kadarla iktifa ifade etmeliyiz ki,
mfessirlerin zamir farklln aklama konusundaki
22 | YENI MIT DERGISI
sylemler arasnda en makul ve akla yatkn olan izah
Elmall merhumun yapt aklamadr. Ayrca bilin-
dii gibi Kurn- Kerm rzgrlarn alayclndan
bahsetmektedir.27 Dolaysyla rzgrlar, bitkilerdeki
tohumlar birbiriyle buluturur, bylece tohumlanma
gereklemi olur. Rzgrlarn, farkl kklerden besle-
nen ya da farkl gvdelerdeki tohumlarn birletirilme-
si neticesinde meydana gelen tesir ne ise, Hz. Meryem
Validemizin hamile kalnda Hz. Cebrailin nefhas
da byle bir ey olmaldr. Netice olarak, Hz. sann
dnyaya gelii hdisesinin asl mucize yn muhte-
melen Hz. Meryemin bir bitki gibi kendi kendini
dlleyen bir sistemle yaratlm olmasdr. Bu sebeple
olsa gerek ki, Kurn- Kermde, l-i mran Sresinde
dnya kadnlarnn tmnden stn28 bir zellie
sahip olarak yaratlmas esiz ve benzersiz bir mucizeye
iaret etmektedir.
ifadesi dikkat ekici-
*Marmara niv. lahiyat Fak. retim yesi
f.tuncer@yeniumit.com.tr
DIPNOTLAR
1. Al-i mran, 3/37
2. Enbiya, 21/91; Tahrim, 66/12
3. Al-i mran, 3/35; Tahrim, 66/12
4. Fahreddin er-Razi, et-Tefsirl-Kebir, DaruhyauTrasil-Arabiy, Bey-
rut, Ths. VIII, 24-25
5. Celaleddin es-Suyuti, Drrl-Mensur fit-Tefsir bil-Mesur, Kahire,
2003, X, 5.
6. Ayrntl bilgi iin bkz. Aydn, Mehmet, Taberi Tefsirinde ki Hris-
tiyanla Bir Bak, Mslmanlar ve Dier Din mensuplar Ms-
lmanlar Dier Din mensuplaryla likilerinde Temel Yaklamlar,
Ankara, 2004, s. 197
7. Al-i mran, 3/37
8. Nuh, 71/17
9. Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Camil-Beyan An Teviliyil-
Kuran, Kahire, 2001, V, 344.
10. Zemaheri, Ebul Kasm Carullah b. mer, Hakaikut-Tenzil veUyu-
nl-Ekavil fi Vcuhit-Tenzil, Beyrut, Thsz. age., I, 427.
11. Razi, Mefatih, VIII, 29.
12. Reid Rza, Tefsirl-Kuranil-Hakim, Kahire, 1947, III, 292.
13. Enbiya, 21/91
14. Tahrim, 66/12
15. Zemaheri,Keaf, IV, 132.
16. Ebu Ali b. Hasan et-Tabresi, Mecmaul-Beyan fi Tefsiril-Kuran, Bey-
rut, 1994, X, 58.
17. Taberi, el-Cami, XXIII, 116.
18. Muhammed Hseyin et-Tabatabai, el-Mzan fi Tefsir-il-Kuran, Tah-
ran, 1952, XIX, 300; Muhammed Cemalddinel-Kasmi, Mehasint-
Tevil, Kahire, ts., XVI, 5869.
19. Ebus-Suud el-madi, radul-Aklis-Selim laMezayel-Kuranil-Ke-
rim, Thsz.990, VIII, 270.
20. Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi, el-Cmi liAhkmil-
Kuran, Beyrut, 1985, XVIII, 203.
21. Zemaheri, age., IV, 132; Ebul-Fidasmailbn-i Kesir, Tefsirul-Kur
anil-Azim, Kahire, 2000, XIV, 67; Muhammed ibn Alib. Muham-
med e-evkani, Fethul-Kadir el-Cami Beyne Fennir-Rivayeved-Dira-
yeMinlmi t-Tefsir,Beyrut, 2007, 1509;
22. Razi, Mefatih, XXX, 50.
23. Al-i mrn, 3/42
24. Bkz. M. Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, stanbul, 1979, c. VII, s.
5133-5135
25. Yazr, Hak Dini, VII, 5134
26. Yazr, Hak Dini, VII, 5134
 YENi MiT
Prof. Dr. Muhammed BABAAMM*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

Sahabe Mirt- Mcellya tam bir mkes oldular ve Onu tam mnsyla
temsil ettiler. mamlar mamna tavizsiz ittiba ile imamlarnn sinesinde
kaynayan o hakikat buhurdanln alp ruhlarnda yaadlar, yaattlar ve
insanl -Cenb- Hakkn yardmyla- aydnla bodular.

Okular Tepesi
ETN YOKU

M
akaleye serlevha olan balk, Uhud iin esbab dairesinde art- d plannda zerlerine d-
sava ile ilgili tarih bir yaz kale- eni yerine getirmeleri ve gerekli hazrlklar yapmalar
me alacam intiban uyandrma- gerekir. Evet, iradelerinin hakkn verdikleri ve Allahla
mal.. Aksine benim bu makalede muhadenin kendilerine bakan ynn yerine getir-
zerinde durmak istediim asl dikleri zaman, Allah da onlara nusret ve galebe alma
husus, armlaryla okular tepesinin gnmze ba- ltuflaryla tecelli edecek ve vaadini gerekletirecektir.
kan ynleri zerinde olacaktr. Aksi takdirde tek tarafl muahadeyi bozacak olurlarsa,
Uhud gazvesi... Btn Mslmanlara unutulmaya- lah nusret ltuflarna mazhariyet liyakatlerini kay-
cak dersler ve nice ibretler ihtiva eden gazve... Msl- bedecek, neticede bozguna urayacak ve yenilgiyi ac
manlar, bu gazda -muvakkaten dahi olsa- yenilginin ac yudumlayacaklardr. Bu hakikatin ana muhtevas-
ac tadn tatm ve hezimetten baz esintilere maruz n u yet-i kerimede bulmak mmkndr: Allahn
kalmlardr. te o zaman yakinen idrak ettiler ki, Al- vada ettii mkfat, ne sizin mniye ve temennileriniz,
lahn, Mslmanlar muvaffak klmas her zaman, ze- ne de Ehl-i kitabn kuruntular ile elde edilmez. Kim
min ve durumda geerli olan vku muhakkak bir hu- zerine deni yapmazsa, bedelini der. (Nisa:123)
sus olmadn.. nk lah nusrete ehliyet kazanmak Uhud savandaki okular tepeside, slam d-
YENI MIT DERGISI | 23

Gnmz okular
tepesini, z-sz bir
sdk muallimler,
yaatma idealiyle kavrulan
hizmet ehli ve Allahn
her mahlkatna yardmc
olmay kendine vazife
edinen Muhammed ruhlar
tutacaktr.
nce tarihine yansyan pek ok iaret ve mesajlar var-
dr. Bu alamet ve iaretleri grebilme adna isterseniz
Okular Tepesinin Uhud Harbindeki yerini ksaca
hatrlayalm: Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi
ve sellem) isabetli/kusursuz plan ve lah ynlendir-
meyle ekillenen taktii sayesinde, okularn tepeye
konulanmasn emir buyurmu, her trl durumda
ve savan gidiatnn lehte veya aleyhte olmasna bak-
makszn oray terk etmemeleri konusunda onlara sk
skya tenbihte bulunmutur. Emre imtisalin bereke-
tiyle savan bidyetinde Mslmanlar stn geldiler.
Bylece etin kumandan Halid bin Velid komutasn-
daki mrik svarileri, mcahid mmin birliklerine
arkadan baskn yapma frsatn elde edemedi. Dolay-
syla da meydandaki Kurey ordusu dald ve ardna
bakmadan kamaya balad.
Ancak bu zorlu saatlerde, zellikle meydandaki
Mslman askerler ganimetleri toplamaya ve kazan-
lar paylamaya balamasyla, bir anda her ey deiti..
O anda Mslman baz okularn tepeyi terk etmeye
ve meydandaki kardelerinin sevincine ortak olmaya
yeltendikleri grld.. Aralarnda yine bir oku olan
byk sahabi Abdullah b. Cbeyr hazretleri (radi-
yallahu anh), yerinden ayrlmaya balayanlara Allah
Resulnn (sallallahu aleyhi ve sellem) tenbihlerini
hatrlatyordu.. Ancak tepeyi terk etmeye niyetlenen
Mslman okular, bu tasarruflarnn, Efendimizin
kesin beyanna kar gelme olarak telakki edilemeye-
ceini, bu kesin beyann savan sonuna mil olma-
d, aksine savan kzt vakitle snrl olduuna ulmas kuvvetle muhtemeldir.
yorumladlar ve nbet vaktinin bitii nn ve terhis
olma zamann belirleme ictihad hatasna dtler.
Dolaysyla Efendimizin, kendilerini yerletirdii ko-
numu terkettiler ve Mslmanlarn srt mesabesinde-
ki okular tepesini korumasz braktlar.. Bylece frsat
kollayan Halid bin Velide ve onun komutasndaki
24 | YENI MIT DERGISI
mrik svari birliine, mmin kardelerini kendi el-
leriyle sunmu oldular. Derken bir anda ibre mrik-
lerin lehine dnd.. Allahn hfz ve keleti olmam
olsayd, mrikler kimbilir hayali bile trleri rperten
daha ne ktlkler yapacaklard..
Bata da belirttiim zere, bu makalede Uhud sa-
van anlatmay hedeflemiyorum. Okular tepesinin
gnmzdeki yansmas zerinde durmak istiyorum.
Bunu gerekletirmek iin ncelikle u sorulara cevap
bulmaya alalm: Uhud savandaki stratejik konu-
muyla okular tepesinin gnmzdeki izdm
neresidir? Bu tepeyi tutmas gerekli olan ve her eye
ramen aktif bir sabrla yerini terketmemesi gereken
okular kimlerdir? Bu okularn, baz gelimeler
zerine balarnn dnmemesi ve baklarnn bulan-
mamas, bylece yerlerini terketmemeleri iin, dikkat
etmeleri gereken ncelikli hususlar nelerdir?
Fikr muhassalamla vardm ve gnlmde duy-
duum bir hakikat neticesinde bugnn okular
tepesini; adanmlk duygusuyla ve yaamay yaat-
mada bulma dncesiyle bakalarnn elinden tutma
faaliyetleri olarak gryorum.
Bende bu bak asn oluturan unsurlar ne-
lerdir, ifade etmeye alaym: ncelikle, bu tepede
kalmann madd hi bir kazanc yoktur. Bu hayat
yeri tutanlar, dyla mukass ve pasif, iiyle muall
/ fevvre deil, girdap gibi muamm olan mberr
gnl erleridir.. Bu kimseler, bilfiil meydanda g-
rnmediklerinden dolay, siysilere, iktisatlara veya
her kesim ve alanda mehur zevta yaplan muamele
bunlara layk grlmeyecek, dolaysyla onlar kimse
alklamayacak, kahraman diye iltifatlar yadrma-
yacak ve onlar barna basmayacaktr. Dahas, zafer
tahakkuk ettiinde bile, hi kimse onlara bu zaferden
bir pay verme dncesi iine girmeyecek, bu baarda
onlarn da bir dahlinin olduu, kimsenin aklnn ucu-
na dahi gelmeyecektir. Bunun da tesinde ou kimse
tarafndan, onlarn deta ta atp da kollar yorulma-
d ve yerlerinden bile kmldamadklarndan dolay
zafer sevincine ortak olmalarn onlara ok grecek,
hatta bu yanl dncelerini dillendirmekten ekin-
meyeceklerdir. Neticede bu gibi kimselerin haklarnn
gasbedilmesi, durumlarnn gerek mahiyetiyle idrak
edilmemesi, dahas her biri hakknda ileri-geri konu-
Hem sonra okular tepesinde her trl gelimeye
ramen diini skp sabretmek, etinlerden etin bir
durum ve trmanmas zor sarp bir yokutur. Onu an-
cak er olu erler baarabilir ve mukarrebn seviyesin-
deki mn erleri bu amansz akabeyi aabilir. Bunun
da tesinde, otan kurduu o zirvede varln srd-
rebilmeyi Allah tarafndan bir gle desteklenmi
meyyed min indillah kimseler, ilhama mazhar
olmu gnl erleri ve ruh mimar Rabbaniler an-
cak bunu gerekletirebilir. Benlik cihetiyle len/
fen bulan ve o latifesini vahyin emrine veren; beri
taraftan toplulukta eriyip, sabr ve ak u evk
cihetiyle yeniden hayat bulan, kolektif uuru
kendine yol ve meslek belleyip ona sk skya ba-
lanan, her sz ve davran sadece ve sadece sohbet-
i Cnn (c.c.) etrafnda dnen ve her dem Mah-
bb-u Ezelyi iaret eden mn erleri.. Evet, her
iin zimm Onun elinde, lem-i mlkn Efendisi
O, eya ve hdiseleri yaratp sevkeden yine Odur..
Her ey ama her ey, sadece Onun (c.c.) hkmyle
ve hikmetine muvafk olarak varla yol buluverir.
Gnmz okular tepesini, z-sz bir
sdk muallimler, yaatma idealiyle kavrulan
hizmet ehli ve Allahn her mahlkatna yardmc
olmay kendine vazife edinen Muhammed ruhlar
tutacaktr. Makam-mansp ehliyle karlatrldk- coraf blgeye, toplumdaki statsne ve soy-so-
larnda, saylar az gelebilir.. Doru, ar-pazarda
kr gden kimselere oranla onlar, bir avu gr-
nmdedirler.. Btn himmetini dnyaya teksif
etmi kimselerin nazarnda onlar deersiz ve yok
hkmndedirler.. Ancak bu kudsler, Allah katn-
dan, arzl mahlukata inecek semv her bereketin
kaynan tekil ederler.. Bu gerei krler grme- yecekleri ynndedir. Her trl zorluk karsnda
se, hasetleri imanlarnn nne gemi artlanm- diini skp aktif bir bekleyi ile sabredecek bu g-
lar inkra yeltense de, netice deimeyecektir.
Hibir karlk beklemeden ve dnyev-uhrev
menfaat gtmeden sadece ve sadece Allahn rza-
sna gnl vererek, Onun kullarna yararl olma
ve onlara gnlden hizmet etme, herkese nasib ol-
mayan bir pyedir.. manlarnn gerei olarak bu
etinlerden etin insanlara hizmet yolunu seen
gnlller hareketi, aklmzn erdii ve idrak uf- dka), Allah, asla hulful-vaat etmez, sznden cay
kumuzun kavrad kadaryla okular tepesini
tutmaktadr. Zira eitim ve retim faaliyetleriyle
cehaleti gidermeye gayret etme ve izalesini hedef-
leme; iyiliin her trlsn ve hayrn her eidini,
din, dil, rk, renk ve corafya ayrmna gitmeden
yeryznn drt bir yanna yayma azm u gayretini
sergileme; dnyann hangi blgesinde olursa ol-
sun, demolu olan her yaratlmn gnlne silm
ve esenlik fleme; hangi rk ve renkten olursa ol-
sun, horlanm ve itilip kaklm her insanolunun
elinden tutma ve mazlumiyetinin son bulmasnn
yollarn gsterme.. bu gzide ruhlarn hedefledik-
leri hususlardan sadece birkadr.
Btn bu peygamberne hedefleri gerekletir-
meye alrken onlar, hibir karlk beklemeksi-
zin, gsteriten uzak ve isimlerinin anlmasn bile
arzu etmeyecek kadar diergm ve crette gerilerin
gerisindedirler. Aksine brakn cret beklemeyi,
btn bu etin ilere mberet ederken tam inan-
m bir gnl ile Allahla smsk irtibat sayesin-
de itminna ermi bir kalp ile kendini tezkiye
etmemek ve srekli doyma bilmeyen bir marifet
yolculuuyla mzekk bir ruh ile balarna ne ge-
lirse gelsin bunu yolun gereklerinden bilip Allaha
tam itimad ederek, Onun kendilerinden honut
olmasn bir peyk gibi kullanmak suretiyle onlar da
Ondan raz olduklar bir nefs-i marziyye ile.. bu
yola ba koymulardr. Her durumda ve her lahzada
bu babayiitlerin dudaklarnda u szlerin dkl-
d grlr: Fedkarlk y H.. Edeb y H..
man y H.. Yakn y H.. Kabul y H..
Bu karasevdallar ve onlarn izinde giden ba-
bayiitler, mntesip olduu toplulua, yaad
puna baklmakszn yeryzndeki btn Ms-
lmanlarn okular mesabesindedirler. Onlar
hakkndaki dncelerimiz ve hsnzannmz,
onlarn, tuttuklar hayat mevkileri ne pahasna
olursa olsun -Allahn izni ve inayetiyle- terk etme-
zide topluluk sayesinde, Onun nm her yanda
duyulacak, rahmeti her yan btn ihtiamyla bir
kere daha kuatacaktr. Bundan pheniz olmasn..
Zira Bu, Allahn bir vaadidir.. Allahn vaadettii
bir ey, mutlaka gerekleir.. (Allah ile kul arasndaki
bu vaat, tek tarafl olarak kul tarafndan bozulma-
maz (Rad:31).
*Cezayir Metodoloji Enstits Mdr
muhammed.babaammi@yeniumit.com.tr
DIPNOT
1. Prof. Dr. Muhammed Babaammi, 1967'de Cezayir'de domutur.
Kendisi Cezayirin ileri gelen ilim adamlarndan olup, lkesinde
bir niversitenin blm bakan ve bir Aratrma Merkezinin
mdryken Hocafendinin eserleriyle karlam Hira dergisi
vesilesiyle de Hizmet hareketini tanma frsatn elde etmitir.
Bu hareketi yakndan tanyabilmek maksadyla Trkiyeye yer-
lemitir. yldan beri aratrmalarn bu alanda derinletiren
Babaammi'nin, Hocaefendi ve Hizmet hareketi hakknda drt
kitab, ok sayda makale ve konferanslar mevcuttur. Halen Ho-
caefendi ve Hizmet hareketi zerine Cezayir niversitelerinde
yaplan ykseklisans ve Doktora tez almalarna danmanlk
vazifesini yrtmektedir.
YENI MIT DERGISI | 25
 YENi MiT
Prof. Dr. Osman GNER*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

Bir Ktb-i Sitte mam

bn Mce
B
abasna nispetle bn
Mace diye bilinen
byk muhaddis Eb
Abdullah Muhammed
b. Yezid er-Rebe,
Hicr 209 (M.824) ylnda, gn-
mzde Basra Krfezinin kuzeyinde
yer alan Kazvin ehrinde dnyaya
gelmitir. Kazvin ehrinin tartma-
sz en byk muhaddisi olan bn
Macenin hads almalarna hangi
tarihte balad bilinmemekle bir-
likte, Ali b. Muhammed et-Tenfus
(v.233) hocalarnn ilki olmas do-
laysyla, onun hads almalarna,
H.233 ylndan nce yani devrin ge-
leneine uygun olarak, yaklak 15
yalarnda balad anlalmaktadr.

26 | YENI MIT DERGISI

 lm geliimini tamamlamak ve zellikle hads il-
miyle meguliyetini srdrmek zere, devrin nemli
ilim merkezlerinden bata Kazvin olmak zere, Ba-
dat, am, Rey, Basra, Kfe, Mekke, Medine, Msr ve
Vst gibi slam beldelerine ilm seyahatler yapmtr.
Muhtemelen bu seyahatlere hicr 230lu yllarda ba-
lam olmaldr. bn Mce, yapt bu seyahatleri s-
rasnda birok muhaddisten ilim tahsil etmi, hads
dinlemitir.
SIYAS VE KLTREL ORTAM
mam bn Mce, Abbasler dneminin alkantl
siyas, itima ve kltrel ortamnda yetimi ve d-
nemin artlarna her ynyle ahit olmu bir limdir.
Genlik dneminde, Halife Memunla (v.218) bala-
yp Halife Mtevekkil (v.247) dnemine kadar devam
eden mihne olaylarnn yaand ve Ahmed b.Hanbel
ve Nuaym b.Hammad gibi tannm birok muhaddi-
sin ikenceye maruz kald zorlu ve ileli hdiseleri
bizzat yaamtr. Bu dnem, Halife Mtevekkilin,
Mutezile imamlarnn kkrtmalaryla patlak veren ve
zamanla fitneye dnen Kurnn mahlukiyeti m-
nakaalarn yasaklamasyla nihayet bulmutur.
mam bn Mcenin yetitii Kazvin ehri, Hz.
merin hilafeti dneminde balayp, Hz. Osman
devrine kadar devam eden fetihler sonrasnda slm
topraklarna katlmtr. Kazvin ehri, bn Macenin
yaad H. 3. asrda sfahan ve Reyle birlikte blge-
nin nemli ilim merkezlerinden biri hline gelmitir.
Burada yetien ve hads ilmine dair eserleri bulunan
Ali b.Sad el-Asker (v.300), Muhammed b.Sad el-
Kazvin (v.316) ve Amr b.Rfi el-Becel (v.237) gibi
limler, devrin kltrel hayatn ekillendiren nemli
ahsiyetlerdir.
HOCALARI VE TALEBELERI
bn Mcenin hocalar arasnda u ahslarn ad-
lar zikredilmektedir: Ali b. Muhammed et-Tenfus
(ki bu zt onun ilk hocasdr), Cbre b. Mugallis,
Musab b. Abdullah ez-Zbeyr, Sveyd b. Sad, Eb
Cafer Abdullah b. Musa el-Cumah, Muhammed b.
Rumh el-Msr, brahim b. el-Mnzir el-Hizm, Mu-
hammed b. Abdullah el-Hemedn, Eb Bekr b.Eb
eybe (Snenini telif ederken en fazla faydaland
hocalarndandr), Hiam b. Ammar es-Slem, Yezid
b. Abdullah b. Meymn el-Yemm ve Eb Musab ez-
Zhr. mam bn Mcenin, Snende ad geen daha
birok hocas vardr.1
bn Mce, gerek kendi memleketi Kazvinde, ge-
rekse ilim tahsili iin gittii dier beldelerde pek ok
talebe yetitirmitir. Bunlardan bir ksmn yle sra-
lamak mmkndr: Muhammed b. s es-Saffr el-
Ebher, Ahmed b. Rh el-Badd e-arn, Ahmed
b. Muhammed el-Medn, Ali b. brahim b. Bahr el-
Kattn, Sleyman b. Yezd el-Kazvn, Ali b. Sad b.
Abdullah el-Guddn, brahim b. Dinar el-Hemedn,
Ahmed b. brahim el-Kazvn, Cafer b. dris, Hseyn
b. Ali b. Buranyd simlerini sayamayacamz daha
biroklar bn Mcenin ilim halkasnda yetimilerdir.
VEFATI
Makdis, bn Mcenin vefatndan yle bahseder:
Kazvinde onun, Sahabe devrinden balayp kendi za-
manna gelinceye kadar gelip geen ahslar ve ehirler
hakknda yazd Trh ini grdm. Eserin sonunda,
talebesi Cafer b. drs unlar kaydetmiti: Eb Ab-
dullah Muhammed b. Yezd bn Mce, 22 Ramazan
273 pazartesi gn vefat etti, sal gn defnedildi.
209 ylnda domuum. diyordu. O hlde ldn-
de 64 yanda idi. Cenaze namazn kardei Eb Bekir
kldrd, defin ilerini de kardeleri Eb Bekr ve Eb
Abdullah ile olu Abdullah stlenmiti.2
LM EHLIYETI
Hads ilminin en tannm ahsiyetlerinden biri
olan bn Mce, yazd eserleri itibariyle mfessir ve
tarihi olarak da tannmaktadr. O ayrca, hads ilmi-
nin btn konularna vkf biri olarak da zikredilmek-
tedir. Tannm muhaddislerden Eb Yal el-Hall
onun hakknda, (bn Mce) hadste gvenilir, byk
bir lim, hccetlii ittifakla kabul edilmi, marifet eh-
linden hfz bir ahsiyettir... der.3 mam Zeheb de,
bn Mcenin hfz, mnekkit, szne sdk, derin
bir hads birikimine sahip biri olduunu syler.4 bn
Kesir ise onun hakkndaki kanaatini, ortaya koyduu
Snen adl eseri onun ameline, ilminin derinliine, vu-
kufiyetine iaret ettii gibi, usl ve furda da Snnete
ne kadar bal olduunu gsterir.5 eklinde ifade eder.
bn Mce hadste benimsemi olduu artlar gerei,
baz hususlarda tenkide maruz kalm olsa da, sahann
otorite limlerince takdirle yd edilmi bir muhaddis-
tir.
ESERLERI
mam bn Mce, muhaddis oluunun yannda ta-
rih ve tefsir ilimlerine dir de eser telif etmi ok ynl
bir limdir. Onun telif ettii ve kendisiyle zdeleen
eseri es-Snendir. Bununla birlikte Tefsrul-Kurn ve
Trhu Kazvn adl eserleri de kayda deer eserler ara-
sndadr.
bn Mcenin Tefsirul-Kurn adl eseri, gnm-
ze kadar ulam deildir. Ancak Tehzbl-Keml adl
eserin mellifi el-Mizz, hacimli bir alma olduu
kaydedilen bu eserden alnma iki czlk bir blm
grdn ifade etmektedir. bn Mcenin bu eseri,
her ne kadar adndan bahsedilmekte ise de gnmze
YENI MIT DERGISI | 27
 bul edilmitir. Esasen eser, limlerin dikkatini ekmesi
ynnden pek fazla ansl da saylmaz. Zr hakknda
Hads ilminin en tannm ok az aklama yaplmtr. Eser hakknda yaplan a-
ahsiyetlerinden biri olan lmalardan en gzeli, Mulatnin (v.762) el-lm bi
Snenih Aleyhis-Selm adl eseridir ve henz nere-
bn Mce, yazd eserleri dilmemitir.6
itibariyle mfessir ve tarihi bn Mce, hadsleri semede esas ald kriteri
olarak da tannmaktadr. O aklamam, ayrca eserini derlemedeki maksadn da
belirtmemitir. Ktb-i Sitteye dhil edilmi olan bu
ayrca, hads ilminin btn eser, M. Fuad Abdulbk tarafndan Msrda 1952-
konularna vkf biri olarak da 53te yaplan iki ciltlik basksna gre, Mukaddimenin
dnda 37 Kitab (Blm), 1513 bb ve toplam 4341
zikredilmektedir. hadsten olumaktadr. Abdulbk eserin nsznde,
hadslere batan itibaren sray gzeterek tek tek ra-
kamlar verdiini, zevid trnden her hadse, sonunda
iaret ettiini ve ayrca hadslerin sahh, zayf, hasen
ya da mnker olup olmadklarna gre kritik yaptn
intikal etmedii iin en az bilgi sahibi olunan eseridir. belirtmektedir.
Trhu Kazvn adl eserinin Trihul-Hulef (Ri- Bu deerlendirmeye gre, Snendeki 4341 hads-
vyet Eb Bekr es-Seds) adl blm gnmze ten, 3002 hads, Ktb-i Sitte melliflerinin tamam
ulat iin sadece bu ksm hakknda bilgi sahibi ola- ya da bir ksm tarafndan eserlerine alnmtr. bn
Mce bu hadslerin her birini, onlarn naklettii is-
bilmekteyiz. slm tarihi alannda yaplan ilk alma-
natlarla deil de, kendisine ait farkl senetlerle rivayet
lardan biri olma zelliine sahip eserin bu blmnde,
etmi, dolaysyla hadsleri daha gl bir hle getir-
Rit Halife Hz. Eb Bekirden Abbs halifesi Ms-
mitir. Bunlarn dnda kalan 1339 hads ise, yalnzca
tekf Billaha kadar geen halifelerin biyografileri ele
bn Mcenin rivayet ettii hadslerdir ki, M. F. Ab-
alnmtr. Onun bu eseri matbudur.
dulbknin deerlendirmesine gre, bunlardan, 428i
mam bn Mcenin gnmze kadar ulam bu- ricli sika olan sahh hadsler, 199u hasen isnadl ha-
lunan es-Snen adl eserini daha teferruatl, temel hu- dsler, 613 zayf isnadl hadsler ve 99u da ya ok
susiyetleri itibariyle tantmak istiyoruz. zayf/vh, ya mnker ya da mevz isnadl hadslerdir.7
SNENIN HUSUSIYETLERI SNENIN KTB-I SITTEDEKI YERI
Hads edebiyat tarihinde, toplumun fkh ihti- Hads tarihinde altn a olarak kabul edilen H. 3.
yalarn karlamak maksadyla telif edilen snen asrda tasnif edilmi Alt Sahih Hads Kitab, mehur
tarzndaki eserler, bu sahann en zengin trn tekil ifadesiyle Ktb-i Sitte, hads literatrnn en nem-
eder. Snenler, fkhn bblarna gre tasnif edilmi ah- li eserleridir. Ancak Ktb-i Sitte tabirinin ne zaman
km hadslerini ihtiva eden ve tamam, Reslllahn ortaya kt kesin olarak bilinmemektedir. Hatt
(sallallahu aleyhi ve sellem) sz, fiil ve takrirlerinden Ktb-i Sitte yi oluturan kitaplar ierisinde bilhassa
ibaret olan merf hadslerin oluturduu eserlerdir. snenlerin ne zaman girdii ve temel kaynak olarak
Muhaddisler, en erken devirlerden itibaren, ahkm ve kabul edildii tam olarak tespit edilebilmi deildir.
itikada dair konular ihtiva eden hadslere dierlerin- Ancak bilinen bir husus vardr ki, H. 3. ve 4. yzyl-
den daha fazla ehemmiyet vermiler, dolaysyla Hicr larda ok sayda kitap derlenmi, bunlardan bir ksm
nc asrn ikinci yarsndan itibaren hadsilerin dierlerine gre daha mehur olmu ve bunun zerine
birou, snen tr eserler telif etmilerdir. Bunlar, baz limler, her hadsin deeri konusunda kolayca h-
Eb Davud (v.275), Tirmiz (v.279), Nes (v.303) ve km verebilmek maksadyla, hadsleri belli kitaplarda
bn Mcenin snenleri bata olmak zere hads edebi- kaydedilmi olan rvilerin biyorafilerine dair eserler
yatnn en nemli eserleri arasnda yerini almtr. yazmlardr. te bu gibi almalar, baz eserlerin mu-
Genel olarak ahkm hadslerini ihtiva eden snen- haddisler nezdinde revac bulmasna sebep olmutur.
ler gibi, bn Mcenin Sneni de fkh bblara gre Ktb-i Sitte kavramnn, bu almalarla birlikte yani
tasnif edilmi bir eserdir. Hadsiler tarafndan, tek- yaklak H. 6. asrn sonlarnda kullanlmaya baland-
rarlarnn azl ve fkhn bblarna gre tertip edilmi anlalmaktadr.
olmas itibariyle en sistemli eserlerden biri olarak ka- limlerden bazlar, bn Mcenin Snenini fk-
28 | YENI MIT DERGISI
h ynden ok faydal bulduklar ve mam Mlikin
Muvattana nispetle usl hamsede (be temel eser)
bulunmayan birok hads yer ald iin onu da ka-
tarak, bu eserleri Alt Kitaba (Ktb-i Sitte) tamam-
lamlardr.8 bn Mcenin Snenini bu Be Kitaba
katarak onlar alt/Ktb-i Sitteye karanlarn ilki
Etrfu Ktbis-Sitte ve urtul-Eimmetis-Sitte adl
eserleriyle tannan Ebul-Fadl Muhammed b. Thir el-
Makdisdir (v.507). Daha sonra da bunlar Etrf ve
Ricl tr eserlerin yazarlar takip etmitir. bn Ha-
cerin de ifade ettii zere, bn Thir el-Makdis ve
ona tbi olanlarn, Muvattan yerine bn Mcenin
Snenini Ktb-i Sitteye katmalarnn gerekesi, S-
nendeki merf hadslerin, Muvattaa nispetle daha
fazla olmasdr.9
SNENDEKI HADSLERIN SIHHAT DURUMU
bn Mcenin Snenindeki hadsleri temelde iki
grupta mtala etmek mmkndr. M. Fuad Abdul-
bknin beyanna gre, eserde yer alan 3002 hads,
Ktb-i Sittede yer alan dier melliflerce de rivayet
edilmi hadslerdir. kinci grupta yer alan hadsler ise,
yalnzca bn Mcenin rivayet ettii, Ktb-i Sittede
yer almayan, zevid ()
diye de isimlendirilen ha-
dslerdir. Hads limleri bu grupta yer alan baz hads-
leri eitli ynlerden tenkide tabi tutmulardr. zel-
likle bn Hacerin u aklamalar dikkat ekicidir:
bn Mcenin, sahh olduu hlde tek bana rivayet
ettii hadslerin says da az deildir. Dorusu zayf
olan hadslerin de (metnine gre deil de) ricaline gre
zayf olduunu sylemek, daha isabetli olacaktr.10 Bu
sz yle anlamak mmkndr: Hadsin senedinin
veya rvilerinin zayf olmas, gerekte hadsin zayf ol-
masn gerektirmez. u var ki, hadsin baka bir kanal-
dan sahh bir isnatla rivayet edilmesi de mmkndr.
Bu sebeple, muhaddislerin ou kez kullandklar ifa-
de, Bu hads, bu isnatla zayftr. eklinde olmutur.11
bn Mcenin bu tr hadsleri zerine yapt alma gur ez-Zeyn, eyh Muvaffakuddin Abdullatif b. Yu-
ile tannan Ahmed b. Eb Bekr el-Bsir (v.840), Mis-
bhuz-Zcce f Zevidibni Mce adl eserinde, bu
zevid trnden olan her hads ve rvi hakknda, on-
larn sahh, hasen veya zayf olup olmadklarna dair
deerlendirmeler yapmtr. Bsirnin yapt bu a-
lma, bn Hacerin sz konusu grlerini destekler
mahiyettedir.
Rivayete gre, bn Mce eseri tamamladktan son-
ra tenkit iin devrin en byk hads mnekkidi Eb
Zura er-Rzye (v.264) takdim etmi; o da, gerek ese-
rin tertibini, gerekse genel olarak plnn beenmi ve
halkn istifadesine sunulan hads eserleri arasnda ye-
rini alabileceini belirtmitir. O ayrca, eserdeki zayf
hadslerin saysnn ok fazla olmadn, bir rivayete
Genel olarak ahkm hadslerini
ihtiva eden snenler gibi, bn
Mcenin Sneni de fkh
bblara gre tasnif edilmi bir
eserdir. Hadsiler tarafndan,
tekrarlarnn azl ve fkhn
bblarna gre tertip edilmi
olmas itibariyle en sistemli
eserlerden biri olarak kabul
edilmitir.
gre, otuzu gemeyeceini, bir baka rivayete gre ise,
on civarnda olduunu ifade etmitir.12 Ancak aralarn-
da bn Rueyd (v.721), Zeheb (v.748) ve Suytnin
olduu (v.911) baz muhaddisler, eserde yer alan kimi
hadslerin ravileri itibariyle tenkidi gerektirdii kana-
atindedirler.13
SNENIN RIVAYETI
bn Mcenin Sneni, muttasl l bir isnadla bize
kadar ulamtr. Eseri, bn Mcenin kardei Eb
Muhammed el-Hasen b. Yezid b. Mce el-Kazvn,
280li yllarda, smail b. Tevbe el-Kazvnnin mecli-
sinden ayrldktan sonra rivayet etmitir. mam Zehe-
b bu hususta yle der: Ben, bn Mcenin Snenini
Balbekte kaldm srada Taceddin Abdulhlk b.
Abdusselamdan dinledim. Eserin yaklak te birlik
blmn bizzat kendi kraatimle kaydettim. Bu zt,
eserin tamamn eyhulimam Mreffekuddin Abdul-
lah b. Kudmeden 611 ylnda sem yoluyla rivyet
etmiti. Ben, eserin tamamn, Halepte Eb Sad Sun-
suf, Eb Zura el-Makdis, Muhammed b. el-Huseyn
el-Mukavvim, el-Ksm b. Ebil-Mnzir el-Hatb,
Ebul-Hasen el-Kattan ve nihayet bn Mce kanalyla
dinledim.14
Snenin rivayetiyle mehur ahslar unlardr:
Ebul-Hasen el-Kattn, Sleyman b. Yezd, Eb Cafer
Muhammed b. s, Eb Bekr Hmid el-Ebher.
bn Mcenin Sneni zellikle Kazvin, Taberistan,
Khistan, Cebel ve Rey gibi ehirlerde yaayan Msl-
manlar arasnda daha ok kabul grmtr.15
SNEN ZERINDE YAPILAN ALIMALAR
Eser ilk kez H. 1233 ylnda, daha sonra H.1273,
M.1889 ve 1905 yllarnda Delhide, H.1311de La-
YENI MIT DERGISI | 29
 horda, H.1313de Msrda ve son olarak Muhammed
Fuad Abdulbknin tahkik ve talikiyle 1952-53 ylla-
rnda yine Msrda baslmtr. zellikle 195253 yl-
larnda yaplan bask, eitli ynleriyle dikkate deer
bir almadr. M. Fuad Abdulbk, bu baskda izle-
dikleri metodu yle ifade eder: Snenin matb iki
nshasnn dnda, dierlerine fazla iltifat etmedim.
Bu iki nshadan biri, Matbaa-i lmiyye tarafndan
H.1313te Msrda baslmtr ki, bu nshada es-Sind
diye bilinen Ebul-Hasen Muhammed b. Abdulhd
el-Hanefnin (v.1138/1725) haiyesi de mevcuttur.
Ayrca bu nshada es-Sind, Ahmed b. Eb Bekr el-
Bsrnin Zevidubni Mce adl eserinden gerekli
ksmlar kaydetmitir. Ancak bu baskda, hadslere
gsterilmesi gereken titizlik ve dikkat gzetilmedii
gibi, ne metnin sahh olup olmadn aratrmada, ne
de seneddeki riclin isimlerini tespit konusunda yete-
rince titizlik gsterilmitir. Bu sebeple ondan ancak,
Sindnin hiyesinde getii ve baz garbul-hads ya-
zarlarnn aklamalar nispetinde faydalandm. Kitap
ve bblarn numaralandrlmasnn dnda, gvenebi-
leceim hibir zellii yoktur.
kinci matb nsha ise, 1848 ylnda baslmtr.
Bu nshann yars, M. Mevlev Muhammed Thirin
tashihi ile Delhide Fruk matbaasnda, dier yars
da Muhammed Abdulahadn tashihi ile yine Delhide
Mustab matbaasnda neredilmitir. Bu nshada iki
hiye vardr. Bunlardan biri Celaleddin es-Suytnin
Misbbuz-Zccesi, dieri de M. Abdulgan ed-Deh-
levnin nhcul-HcesidirSeneddeki riclin isimle-
rinin tespiti konusunda ise, ricl kitaplarndan yarar-
landm.16
Eser zerinde yaplm dier almalar da yle
sralayabiliriz:
1- el-lm bi Snenih Aleyhisselm: Alaaddin
Mooltay b. Kl (v.762). Baslmam eksik bir nsha
ve eitli el yazmalar mevcuttur.
2- Misbhuz-Zcce ales-Snenibni Mce: Cela-
leddin es-Suyt. lk kez H.1282de Delhide baslm-
tr. Eser, ed-Dimnt (v.1306/1889) tarafndan N-
rul-Misbh adyla ihtisar edilmi H.1299da Kahirede
baslmtr.
3- Kifyetl-Hce f erhi bni Mce: Ebul-Hasen
b. Abdulhd es-Sind. Hiyets-Sind diye bilinen
eser, H.1313te Kahirede baslmtr.
4- Misbhuz-Zcce f Zevidibni Mce: Ahmed
b. Eb Bekr b. smail el-Kinn el-Bsr. Eserin eitli
ktphanelerde el yazmalar mevcuttur.
5- Zevidubni Mce alel-Ktbil-Hamse: Nured-
din bn Hacer el-Heysem (v.807).Eserin yazma ns-
halar vardr.
30 | YENI MIT DERGISI
6- ed-Dbce: K. Muhammed b. Msa ed-Dmyer
(v.808/1406), eser 5 cilt kadardr.17
SONU
Hads ilminin altn a olarak nitelendirilen Hicr
3. asr, pek ok limin yetimesine ve birbirinden g-
zide eserlerin telif edilmesine beiklik etmitir. mam
Buhar ve Mslim bata olmak zere, mam bn Mce
gibi otorite ahsiyetler, hads ilminin gelimesi ve bu
sahada bidev eserlerin teekkl etmesine vesile ol-
mulardr. mam bn Mce de hads, tefsir ve tarih
alanlarnda eserler telif etmi; ancak hads ilmine dair
yazd Snen adl eseri Ktb Sitte (Alt Sahh Hads
Kitab) arasna girecek kadar itimada ayan olmutur.
Snen tarznda telif edilen en belli bal eserlerden biri
olma zellii tayan bu eser, tertibindeki holuk ve
gzellii, tekrarlarn olmay ve ksal gibi zellik-
leriyle bu sahann limleri tarafndan takdir edilmitir.
bn Mcenin bu eseri zerinde tedkik ve tenkitleri
bulunan baz limler, ancak sahasnn uzmanlarnca
deerlendirilebilecek baz eletiri noktalarnn bulun-
duunu da ifade etmilerdir. Hads usul kaidelerine
gre yaplan bu deerlendirmeler gstermektedir ki,
bu gibi eserlerden istifade ederken eserin hususiyet-
lerinin bilinmesi, bu eserleri aklayc mahiyette ya-
zlan kaynaklardan azami lde faydalanlmas ve
buna gre deerlendirme yaplmas bir zarurettir. Bu
sebeple, mam bn Mcenin bu kymetli eseri de, eser
zerinde almalar bulunan mam Bsirnin kanaat-
leri de dikkate alnarak alana vkf, liyakatli kimselerce
okunup deerlendirilmesi ilmliin bir gereidir.
*Ondokuz Mays niv. lahiyat Fak. retim yesi
o.guner@yeniumit.com.tr
DIPNOTLAR
1. Zeheb, Tezkiratl-huffz., II/636.
2. Makdis, urtul-Eimmetis-Sitte, s.24-5.
3. Zeheb, Siyer almin-nbel, XIII/279.
4. Zeheb, Siyer, XIII,278.
5. bn Kesr, el-Bidye ven-nihye, XI/52.
6. Mustafa el-Azam, Studies In Hadith, s.107.
7. bn Mce, Snen, I/7-8 (M.F.Abdulbknin nsznden).
8. Kettn, er-Risletl-Mustatrafe, s.12.
9. bn Hacer, en-Nket alabni Salh, s.280.
10. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX/532.
11. M.Eb ehbe, Almul-Muhaddisn, s.281.
12. Zeheb, Tezkiratl-huffz, II/636.
13. Zeheb, Siyer, XIII/278-9; Leknev, el-Ecvibetl-fdla, s.70.
14. Zeheb, Siyer, XIII/280.
15. Muhammed b.Ali ed-Davud, Tabaktul-Mfessirn, II/273.
16. bn Mce, Snen, I/15 (M.F.Abdulbknin nsznden).
17. Bkz. Sezgin, GAS., I/148; Hac Halife, Kefuz-Zunn, II/1004.
 YENi MiT
Prof. Dr. Muhittin AKGL*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

lim, sahibini, dnyada fenalklardan uzak ve faziletli; br lemde de,

irfanyla aydnlatt makamlarn temaasyla mest ve mutlu klar.

YAAYAN BR SLAM LM
SUAT YILDIRIM
Y
aygn ve allm bir tutum olarak in- Hadsle megul olmu; ancak o dnemde herhangi bir
sanlar -zellikle de topluma byk hocadan ders okumamtr.
katklar olan limleri- genellikle vefat- 1964 ylnda Ankara niversitesi lahiyat Fakl-
larndan sonra yd eder, meziyetlerini tesini bitirdikten sonra bir sre Edirne mftl
sralar, eserlerine ve yaptklarna dikkat yapm, Edirnede o yllarda Fethullah Glen Hocae-
ekeriz. Bu bir adan doru olsa da, kanaatimizce, fendi ile tanm ve ayn zamanda beraberce ayn evde
nemli ahsiyetlerden hayatta iken istifadenin yollar- kalmlardr. 1968 ylnda Atatrk niversitesi Edebi-
n kapatan bir engel konumundadr. nandmz de- yat Fakltesine Arap Dili ve Edebiyat asistan olarak
erler asndan, insanlar yzlerine kar methetmek girmitir. Daha sonra ayn niversitenin slm limler
sakncal olsa da, byle bir yazda, mbalaal bir me- Fakltesine gemi, 1973 ylnda Peygamberimizin
dihten te, mevcut bir kymeti takdir sz konusudur. Kurn Tefsiri adl doktora tezini tamamlam,1974-
Aslnda Hocamzn tantlmas iin byle bir yazya 1975yllarnda Paris Sorbonne niversitesinde eitli
ihtiyacnn olmadna gnlden inanyorum. Ancak incelemelerde bulunmu,1977deise TefsirDoenti
bereketli bir mrde ne kadar kymetli eserler verdi- olmutur. 1977-1987yllarnda Atatrk niversite-
ine ve hlen de vermee devam ettiine bir makale si lahiyat Fakltesi Tefsir Anabilim Dal Bakanl
erevesinde ksaca dikkat ekmeye alacam. yapm, 1987-1988yllarndaSuudi ArabistandaMe-
HAYATI dineslm Teblii Fakltesinde lisans ve lisansst
Suat Yldrm Hocamz 1941 ylnda Diyarbakr/ dersleri vermi, daha sonraProfesr olarak Marmara
Erganide dnyaya gelmitir. lim bir aileden gelen niversitesilahiyat Fakltesine atanmtr. 1989-
Hocamzn hem babas hem de dedesi Erganimf- 1993yllarnda ayn Fakltede Tefsir Anabilim Dal
tl yapmtr. Dedesi Hac Hsn Efendi, babas Bakanl yapm, 1993-1995yllarnda ise Sakar-
ise Mehmet Zeki Yldrmdr. Anne tarafndan dedesi ya niversitesilahiyat Fakltesi kurucu dekanln
Mustafa nalBey, Osmanldnemi mutasarrflarn- yapmtr.1998-2000yllarnda Malezya Uluslararas
dan olup, onun babas da, Osmanl dnemi Ayan slm niversitesinde retim yelii de yapan Ho-
(Senato) zalarndandr. Hocamz nce Hukuk Fakl- camz, emekli olduktan sonra tedrise ara vermemi,
tesine kaydolmu, eitime balam; ancak o yllardaki u anda da Fatih niversitesi lahiyat Fakltesinde
niversitelerin iinde bulunduu durum ve Hocam- retim yesi olarak vazife yapmaktadr. Evli olup
zn iinden gelen derin bir dini renme ve yaama evld vardr.
ak, onun yolunu Ankara lahiyata evirmitir. Hocamzn yetitirdii ok sayda lisans, yksek
lme genlik yllarndan itibaren merakl olan Ho- lisans ve doktora talebesi vardr. Trkiye lahiyatlarn-
camz, henz faklteye balamadan nce, Kurn ve daki pek ok tefsir bilim adamnn ya doktoradan veya
YENI MIT DERGISI | 31
 phesiz insann, zellikle
de limin en etkileyici ve
mmeyyiz vasf, ahlkdr.
Gzel ahlkn btn
ubeleriyle grlmedii
kimseler, saysz eserler
verseler, talebeler yetitirseler,
byk ilere vesile olsalar da,
bunun insanlar katnda kalc
ve derinden bir tesiri yoktur.
bulunduu farkl jriliklerden hocasdr. Yurt ii ve d-
nda katld ok sayda Ulusal ve Uluslararas Sem-
pozyum teblii bulunan Hocamz, ayn zamanda teb-
lilerini Trkenin yannda Arapa ve Franszca olarak
yazp sunacak kadar da bir dil hkimiyetine sahiptir.
Gerek telif gerekse tercme pek ok eseri bulmaktadr.
LM AHSIYETI VE AHLKI
phesiz insann, zellikle de limin en etkileyici
ve mmeyyiz vasf, ahlkdr. Gzel ahlkn btn
ubeleriyle grlmedii kimseler, saysz eserler ver-
seler, talebeler yetitirseler, byk ilere vesile olsalar
da, bunun insanlar katnda kalc ve derinden bir tesiri
yoktur. Gzel ahlktr ki, lime ayr bir tezyin kazan-
drr. evresindeki insanlarn gnlnde taht kurar,
yazdklar ve konutuklar gnllere sirayet ederek,
derin tesirler brakr. Bu adan Suat Yldrm Hoca-
mz, yakndan tanyanlarn da ok iyi bildikleri gibi,
Muhammed ahlk kendisine rehber edinmi bir lim
olarak, tavr ve davranlaryla, scak ve samimi insan
mnasebetleriyle, sadece belli bir evre tarafndan de-
il, gren ve tanyan herkesin saygyla ve sevgiyle hr-
met gsterdikleri bir simadr.
ncelikle olduka mtevazdr. lmine ve yana
ramen, kendisinden ok aada olan kimselere bile,
alak gnll bir mmin olarak yaklar. Gerek ya-
zlarnda, gerek konumalarnda, gerek derslerinde ve
gerekse ilm toplantlardaki sunum ve tartmalarnda,
her zaman tevazu gsterir.
Herkesle yakndan ilgilenir, daha nce tant-
kimselere genellikle isimleriyle hitap eder. Hl ve
hatrn sorar, en son karlatnda konutuklar bir i Nurla ilgili Yksek Lisans, Doktora almalarna
mesele varsa, onun neticesini sorar. Nebev bir vefa r-
nei sergileyerek, dostlarnn dnlerine, cenazeleri-
ne veya farkl davetlerine mcbir bir mnia olmadka
katlmaya alr. Yakn dostlarn, mesai arkadalarn hakszlklar medyada aka dile getirmektedir.
unutmaz, arkalarndan mehasinlerini anlatr, irtihal-i
32 | YENI MIT DERGISI
dr- bekaya gidenlerin peinden meziyetlerini dile ge-
tirir, gerektiinde yaz yazar.
Kendisine ktlk etmi, hatt zamann Genel
Kurmay Bakanna kadar aleyhinde mektuplar yaz-
m, bylece uzun yllar doentliini almaya engel
olmu kiilerin bile gybetini etmez, aleyhlerinde tek
cmle olsun bahis amaz, konu, bakalar tarafndan
almsa, bu defa da en ksa ve kestirme yoldan szn
mecrasn baka tarafa ynlendirir ve gybete asla kap
atrmaz.
nsanlar arasnda, dnce, merep ve mezak fark-
llklarndan dolay asla bir ayrm yapmaz. nsanlar
mereplerine ve dncelerine gre tasnif etmez, hep-
sine gsterilmesi gereken tebessm ve yakn alakay
gsterir, verecei kararlarda, asla insan adalet lle-
rinden ayrlmaz.
Ortaya koyduu ok kymetli eserler de gstermek-
tedir ki, vaktini dolu dolu geirmekte, kalemi elinden
brakmamakta, akademik camiada yaygn olan, pro-
fesrlk sonras ilm almalardaki fetret dnemini
yaamamakta ve halen de eser vermeye, dergilerde
makaleler yazmaa, ulusal ve uluslararas toplantlara
teblilerle katlmaya faslasz devam etmektedir.
ok nemli dier ahlk bir ynyse, hakszlk-
lar karsndaki tutumudur. Bir lime saldrldnda,
haksz yere ithamlara maruz brakldnda, ekinme-
den, korkmadan, kim ne der endiesine kaplmadan,
eline kalemini alr, kar tarafa da hakaret etmeden,
yapmas gereken savunmay yapar. Hele hele konu
slm limi biri olunca, daha hassas davranr, savun-
ma adna yazlmas gerekenleri mutlaka yazar. rnek
olarak Fethullah Glen Hocaefendiye haksz ve yersiz
saldrlarn yapld bir zamanda, ok mkemmel bir
slpla ortaya koyduu savunma yazlarn, Bedizza-
man Hazretleriyle ilgili yazsn ve son olarak da Said
Ramazan el-Bt ile ilgili yazsn gsterebiliriz.
Onun hakszlklar karsnda bir ilim adam hay-
siyetiyle ekinmeden esasl duruunu, mazlum du-
rumundaki limlere sahip kmasnda da grmemiz
mmkndr. Hem slm lemi ve hem de insanlk
alemi iin nemli hakikatlerin bulunduu Risale-i
Nurlara kar mesafeli durulduu, hatt ondan kaynak
verenlerin tenkid edilip, tezlerinin kabul edilmedii,
takibat korkusuyla isminden bahsedilmekten kor-
kulduu en zor artlarda bile, Suat Hocamz Risale-
danmanlk yapm, sempozyumlara ve panellere
katlm ve eserlerinde onlara atfta bulunmaktan hi
ekinmemitir. Gerektiinde konuyla ilgili yaplan
Konuyla ilgili dier mahhas bir rnek de udur:
Diyanet camiasna btn basklarn en ar bir ekil- cimli ve kapsaml eser olma zelliine sahiptir.
de yapld, mftnn, vaizin, imamn esamesinin 2. Kuranda UlhiyyetIk Akademi Yaynlar
okunmad bir dnemde mftlk yapt Edirnede,
Kurnn en temel konusunu Tevhid hakikati olu-
emniyet mdrnn yersiz ve gereksiz bir ekilde aya- turur. Ancak bu temel gerek zaman zaman rayndan
na armas karsnda, dik duran ve eyvallah et- km, eitli cisimler, ahslar ya da onlarn suret ve
meyen bir edayla, mdrn bu densiz isteini kabul ekilleri ilh yerine konmutur. Hocamz bu kymetli
etmez ve: Sayn mdr bey, beni armsnz. Benim eserinde mriklerin Uluhiyyet telkkisi, bunun akl ve
sizinle konuacak bir meselem yoktu. Sizin bir meseleniz nakl adan rtlmesi, gerek Uluhiyet anlaynn
varsa mftlkteyim. Buyurun bekliyorum! diye pusu- nasl olmas gerektii gibi nemli konular, Kurndan
la yazp gnderir. hareketle derin ve hassas ller ierisinde delilleriyle
Hocamzn yakinen grdmz dier nemli bir ele alarak incelemi, Allah Telann isim ve sfatlar
yn de var olan ve hi azalmayan ilim akdr. Gerek zerinde detayl bir ekilde durmu ve konuyu ilm bir
lisans, gerek yksek lisans, gerek doktora ve gerekse ekilde ele almtr. Sahasnda orijinal bir eserdir.
serbest olarak yapt btn derslerde, dersini hakkyla 3. Kuran limlerine GiriEnsar Neriyat
yapar, bir araya gelilerde, mesel bir akam aynda
Tefsir Usulyle ilgili hacimce kk ancak muh-
mutlaka bir kitap okur veya bir kitabn zetini yaptrr.
teva ve ele ald konular asndan olduka nemli
Suat Yldrm Hocamzn dier nemli bir yn de bir eserdir. zellikle Kurnn icaz, slp zellikleri,
gemi limlere olan saygsdr. Genelde akademisyen- kraatler, Kurnn cemi ve istinsah gibi Kurn tari-
ler, zelde de lahiyat camiasnn bir ksmnda, gemii hiyle ilgili konular, sadece rivayetlerle yetinilerek deil,
kmseme, yaptklarn nemsememe, telif edip or- ayn zamanda orijinal yorumlarla vuzuha kavuturul-
taya koyduklar ve asrlara meydan okuyan eserlerini, mutur. Eser, sadece lahiyat evreleri iin deil, ayn
haiye(!), tekrar(!) vs. deyip hafife alma gibi baz yan- zamanda Yce Kitabmz hakknda nemli konular
l davran ekilleri grlr. Ancak Hocamz, gemi ehlinden renmek isteyenlere de bir kaynak ve bir el
ulemaya saygda hassas davranr, selefe, ashaba, dier kitab konumundadr.
limlere kar dikkatli bir slp kullanr, onlarn sy-
4. Kuran- Kerim ve Fenn KeiflerDB Yaynlar
lediklerinde, bugn bize ters gibi gelse de, bir hakikat
paynn olabileceini belirtir, sz farkl alardan an- Bu eserinde Hocamz, ilm/fenn tefsiri ele almak-
lamaa ve evresine de byle bir ahlk zellii verme- tadr. Kurnn icaz ynlerinden birini tekil eden,
ye alr. bilimsel gereklere Kurndan referansn olup-olmad-
konusunu incelemi ve bunu yetlerle temellendir-
Hocamzn dier nemli bir yn de, oturduu
mitir. Bu konu, gerek dnyann deiik corafyalar
mahalle ve apartmandaki komularyla olan yakn
ve gerekse Trkiyedeki lahiyat Fakltelerinde tart-
ilikisidir. O, ou akademisyenin yapt gibi ilm fa-
lan bir meseledir. Ayn zamanda baz lahiyatla-
aliyeti, faklteyle ev arasna hapsetmez. Haftann bir
rn Kurnn ilm icazna mesafeli durduklar, hatt
akamn onlara tahsis ederek, ya bir kitap takip eder,
bazlarnn bunu kabul etmedii grlmektedir. Hl-
ya da onlarn istedii ve ihtiya hissettii bir konuyu
buki Mslmanlarn kyamete kadar rehberi olan bir
periyodik olarak ele alr iler. Bylece bir ilim adam-
kitabn, insanlarn hayatlarnda nemli bir yer tutan
nn zerine den evresini aydnlatma vazifesini de
ilm hakikatlere iaret etmemesi dnlemez. Kal-
tam bir ekilde yerine getirmi olur.
d ki Kurnda ilim ve ilm gereklerle ilgili binden
ESERLERINDEN BAZILARI: fazla yetin de varl, bu iddiay rtmektedir. te
TELIF ESERLERI: bu nemli konuyu Hocamz, arlklardan ve n ka-
1. Peygamberimizin Kurn Tefsiri1-2 Ik Akade- bullerden uzak, ilm bir slpla ele alarak incelemitir.
mi Yaynlar. Eser ayn zamanda Arapa olarak da baslmtr.
Kurnn doru anlalmasnda, Hz. Peygamber 5. Fatiha ve Enam Srelerinin TefsiriIk Yaynlar
(sallallahu aleyhi ve sellem) vazgeilmez bir konuma Kurnn zeti olan ve her namazda okunmas ge-
sahiptir. Peygamberimizin Kurn Tefsiri pek ok sa- reken Fatiha Sresi ile, Kurnn ana konular olan
lam kaynaktan Reslullahn (sallallahu aleyhi ve sel- Tevhid, Nbvvet ve Adalet gibi meseleleri ihtiva eden
lem) Kurn tefsir balamnda sz, fiil ve takrirlerini ve mnkirlerin davalarnn iptalini delilleriyle sunan
ihtiva eden bir eserdir. Hocamzn doktora tezi olarak Enm Sresinin tefsiridir. Hocamz, Fakltedeki ders
hazrlad bu eser, daha sonraki yllardaki ilvelerle iki notlarn bilahare bir kitap hline getirmitir.
hacimli cilt olarak yaymlanmtr. Sahasndaki en ha- 6. Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk Ik Yaynlar
YENI MIT DERGISI | 33
 O, sadece kendi alan olan Tefsirle ilgilenmemi, aret edilen bu hususlar, asla birilerinin mealini
yan dallar diyeceimiz tarihle, zellikle de dinler tari- karalamaya ynelik deildir. Aksine nemli bir tehli-
hiyle de yakndan ilgilenmitir. Ayn zamanda dinler keye dikkat ekmektir. Hocamzn meali, bu alardan
tarihi, Kurnn tarihle ilgili haberlerinin daha iyi an- dikkatle okunup incelendiinde, mtehasss bir ka-
lalmasnda da nemli bir yere sahiptir. Zr Kurn, lemden kt hemen grlecektir. Hocamzn dier
pek ok sresinde Hristiyanlk ve Yahudilike atflar tercme eserlerinde olduu gibi, mealinde de akc
yapm ve zellikle tarih boyunca Mslmanlarn ve anlalr bir slp kullanlmtr. zellikle yetler
deiik alanlarda mnasebet iinde olduklar Hristi- arasnda zhiren grnmeyen, ancak aslnda eitli
yanlk, Kuranda nemli bir yer tutmaktadr. Bununla balalarla mevcut olan tenasbe dikkati, mealin bel-
da deta Kurn, bir Mslmann kendi deerleri ve ki de en nemli zelliidir. Bunun yannda yetlerle
inan ilkelerini renmesinin yannda, iinde yaad alkal zaman zaman aklayc bilgilerin mevcudiyeti,
ve insan mnasebette olduu milletlerin de inan il- paralel yetlere iaret edilmesi, Kurnn anlalmas
kelerini ve tarihlerini bilmesi gerektiini iaret etmitir. iin gerekli olan rivayetlerin snnetten hatrlatlmas,
Mellif, eserinde genellikle Hristiyan kaynaklarn btn mfessirlerin yetlerin daha iyi anlalmas iin
kullanmtr. Bu verilerin nda Hz. sann hviyeti, yeri geldiinde gemi kitaplara atflarda bulunduklar
Hz.sa sonras ilk dnemlerdeki teekkl, kutsal kitap gibi, baz durumlarda onlara atfta bulunmas ynleri,
nshalar, Hristiyanln itikad ve amel prensipleri, mealin en dikkat eken taraflardr. Ehlinin kalemin-
farkl Hristiyan frkalar, Hristiyanlktaki reform ha- den kan bu Meal, keke, tefsir/aklama kabilinden
reketlerinin tarihesi, konsiller, papalk messesesi, s- bilgileri daha fazla ihtiva ediyor olsayd da, insanlar,
lmn ortaya kt gnden bugne Hristiyanln s- Kurnn anlalmas noktasnda faydalanacaklar by-
lma bak ve muasr Hristiyanln slma bak gibi lesine nemli bir kaynaa sahip olsalard.
konular referanslaryla ele alnmtr. Hacimli bir eserdir. 8. Oryantalistlerin Yanlglar Ik Akademi Yaynlar
7. Kuran- Hakim ve Aklamal Meali Ik Yaynlar Oryantalizm, Mslmanlarn yakndan bilmeleri
Kurn- Kerimin anlalmas, her mminin en gereken bir aratrma sahasdr. Arapa istirak olarak
temel vazifesi ve ayn zamanda ihtiyacdr. Ancak her- ifade edilen bu saha, maalesef Mslmanlarca derin-
kesin Arapay bilmemesi, buna bir engel gibi gelebi- lemesine bilinmeyen bir alan durumunda kalmtr.
lir. teden beri slm limleri, mminlerin bu engeli Hocamz, ders verdii fakltelerde, bu dersi yksek
amalar iin tefsirler ve gerektii zaman da mealler lisans ve doktora programlarna koyup okutmu, ayn
yazmlardr. Ancak gnmzde mealcilik, genel iti- zamanda zerinde derin incelemeler yapmtr. Trke
bariyle mecrasndan km, bilen-bilmeyen, iin uz- telif eserlerin ok snrl olduu bu sahada, hocamz
man olan olmayan herkes bu hassas ve nemli iin ad geen eserini telif etmi, bylece nemli bir bolu-
iine dalmtr. u doldurmutur.
Gnmzde meallerin en skntl yn, Arapa Eserde Hocamz, oryantalizmin mahiyetini, mak-
metnin harfi harfine tercme edilmeye kalklmasdr. sadn ve deiik alanlardaki faaliyetlerini ele alm,
Hlbuki Kurnda vch denilen ve syak-sibak ba- ayn zamanda bununla slm lkelerindeki ve lkemiz-
lamnda farkl mnlara gelen kelimeler, veciz ifadeler, deki bilim adamlarnn ve ilgililerin konuyla yakndan
deyimler, mecazlar, tebihler gibi dil asndan dikkat bilgilenmelerine nemli bir katkda bulunmutur.
edilmesi gereken pek ok zellik vardr. Bunlar tam bi- 9. Fethullah Glenin Kurn- Hakme Yaklam
linmeden veya her iki dil ok iyi bilinip de ikisi de iyi Nil Yaynlar
bir ekilde kullanlmadan, byle bir evirinin baarl Glen Hocaefendi, hayatn Kurna adam, ko-
olma ihtimali olduka zayftr ya da yoktur. numalarnda, yazlarnda ilk ve nemli referans kay-
Ayn zamanda on drt asrlk srete ortaya kan nann Kurn olduunu aka belirtmi ve Kurnn
Tefsir Klliyatna bakmadan da bir mealin, doru insanlarn btn dertlerine are olduunu net bir e-
olma ans yoktur. Zr yetlerin, kelimelerin, cmle- kilde belirtmitir. Kurnn tefsiri, anlalmas ve Tef-
lerin ve baz kraat farkllklar gibi zel durumlarn, sir Usulyle ilgili nemli grleri vardr.
sebep olduu farkl anlam ekilleri vardr. Zaten tefsir Suat Hocamz, bu eserinde Hocaefendinin Kurnn
ihtiyac da temelde buradan domutur. Dolaysyla mahiyetiyle ilgili grlerini, Kurn ilimlerinden baz-
yetin mealinde, hangi tevcihin doru olup olmad- larna bakn, Tefsir hakkndaki mtalalarn, Gaybe
ya da hangi tevcihlerin bulunup, hangisinin tercihe dair haberlerle Fenni Tefsir hakkndaki dncelerini,
ayan olduu dikkate alnmadnda, her zaman iin Kurn- Hakmin Terbiye Metoduyla ilgili yaklam-
birtakm yanllklara dmek muhtemeldir. larn ve Fatiha zerine Mlhazalar adl kitabndaki
34 | YENI MIT DERGISI
tefsir rneklerini ele alm, Tefsir lmi asndan ince-
lemitir.
TERCME ESERLERI:
1. Tevrat, ncil, Kurn- Kerm ve Bilim Ik Yaynlar
Eser Franszcadan tercme edilmitir. Eserin m-
ellifi Prof. Dr. M. Bucaille akademisyen bir hekimdir.
Kurn yakndan incelemesi sonucu Mslman ol-
mutur. Kurnla ilgili yapt aratrmalar neticesinde
Bucaillenin telif ettii bu eser, ciddi rabet grm
ve pek ok dile tercme edilmitir. Eserde Tevrat, n-
cil ve Kurnn ihtiva ettii bilgilerle, ayn bilgilerin
gnmzdeki kyaslamas yaplm, bu kitaplarn ba-
langtan gnmze geirdikleri aamalar, muhafaza
edili yollar incelenmi, metni gnmze kadar de-
imeden gelen tek kitabn Kurn olduu, modern
bilimlere dair yzlerce yetin bulunduu ve bu yet-
lerin modern bilimlerle elien hibir tarafnn bulun-
mad gibi, modern bilimin yeni yeni ulat pek ok
meseleye de Kurnn asrlar ncesinden iaret ettii,
dolaysyla Kurnn ancak vahiy kaynakl olduu ger-
ei ortaya konmutur.
Yine eserde olduka nemli bir konu olan Kitab-
Mukaddesteki kssalarla Kurndaki benzer kssalar
dakik bir ekilde karlatrlm, deiik alardan
Kurndaki anlatmlarn, daha doru olduu gerei
ortaya konmutur.
Mtercimin katks asndan esere bakldnda,
tercmedeki baardan dolay, adeta bir telif eseri gi-
bidir. Daha da nemlisi zaman zaman aklayc not-
larla, metindeki kapallklar veya yanl anlalmaya
msait yerler, faydal dipnotlarla giderilmitir. Buna
ilveten, mellifin ihtisas sahasnn hads ilmi olma-
mas ve hadsteki baz meseleleri sathi bilmesinden
kaynaklanan, hadislere ksmen yanl yaklam mese-
lesini, kitabn sonuna mstakil, ksa, ancak olduka
faydal bir makale olarak eklemi, bu eksiklii de by-
lece izale etmitir.
2. En Mhim Mesaj: Kuran Ik Yaynlar
M. Abdullah Drazn en-Nebel-Azm adl eserinin
tercmesidir. Draz, Kurna dair aratrmalar konu-
sunda nemli bir limdir. Eser, Kurnn kaynann
ispat gayesiyle yazlm olup, nemli bir boluu dol-
durmutur. Mellif, Kurn-Hads arasndaki farklar,
deiik alardan Kurnn kaynann ispatn, Hz. knda bilgi vermeye ve ayn zamanda ahlkyla ilgili
Peygamberin (sallallahu aleyhi ve sellem) muallimi-
nin Allahtan (celle celluhu) bakasnn olmasnn
imknszlnn deiik alardan delillerini, konuyla
ilgili teden beri ortaya atlan iddialarnn kesin de-
lillerle geersizliini, Kurnn her eyden nce bir dil
mucizesi olu keyfiyetinin rneklerini ele alm, son
blmde de gerek Kurnn btn ve gerekse sreler
arasndaki sk irtibat, farkl konular muvcehesinde
uygulamal olarak gstermitir.
Mtercim asndan bakldnda ise, M. Abdul-
lah Drazn en-Nebel-Azm adl bir hayli edeb ve zor
olan bu kymetli eserini, tercmeden ziyade olduka
anlalr bir dille ve aklayc dipnotlarla, sanki telif
bir eser gibi dilimize kazandrmtr. Kanaatimizce
bu eser, dnyann bir ky hline geldii gnmzde,
Mslmanlarn ve zellikle de lahiyat talebelerinin
mutlaka okumalar gereken bir eser konumundadr.
3. Tefsir-i Kebir TercmesiAka Basm Yayn Pa-
zarlama
Kurnn anlalmas asndan Fahruddin er-
Rznin et-Tefsrul-Kebr adl eseri, olduka nemli
bir yere sahiptir. Ansiklopedik ve sistematik bir zellii
olan eser, Kurnn doru anlalmasnda, telif edildi-
i gnden bugne Mslmanlarn ncelikle mracaat
ettikleri eserlerin banda gelmektedir. Suat Hocamz
bu hacimli eseri, bir grup meslektayla birlikte dilimi-
ze kazandrmtr.
MAKALELERI
Kurna Baklar (1-2-3) Ik Akademi Yaynlar
Hocamzn bereketli ve verimli bir mre sktrd
ve gergef gergef rd bir klliyat zelliine sahiptir.
Eser hacimli ciltten olumaktadr. Eserdeki konu-
lar, birbirinden farkl alt blm altnda toplanm-
tr. Sempozyum teblileri, ilm dergilerde kan ma-
kaleler, kitaplara yazm olduu takdim yazlar, baz
gazetelerde gndemle ilgili yazd nemli yazlar ve
panellerde sunduu tebliler, bu faydal eseri meydana
getirmitir.
Eser, lahiyat talebeleri ve diyanet camias iin,
zellikle de Tefsirde yksek lisans ve doktora yapan
ilim yolcular iin, nemli bir kaynak konumunda-
dr. Zr Hocamz, birbirinden olduka farkl olan ve
zaman zaman bir kitap olacak pek ok konuyu, bir
makale veya bildiri erevesinde ele almtr. Bunun
iin de eseri dikkatli okuyan bu kesim iin, pek ok
tez konusunun karlabilecei bir bavuru eser konu-
mundadr.
Netice itibariyle bu ksa makalede Suat Hocamzn
baz eserlerine ksaca iaret etmeye, muhtevalar hak-
nemli hususlara temas etmeye gayret ettik. Bylece
Hocamzn eserlerinden az da olsa okuyucular daha
yakndan haberdar etmeye, dolaysyla onlar okumak
suretiyle istifadeye, bunu bir vesile addettik.
*Sakarya niv. lahiyat Fak. retim yesi
m.akgul@yeniumit.com.tr
YENI MIT DERGISI | 35
Neylerse Gzel Eyler
Hak erleri hayreyler Bir ii murd etme
Zannetme ki gayreyler Olduysa ind etme
rif an seyreyler Haktandr o reddetme
Mevl grelim neyler Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler... Neylerse gzel eyler...

Sen Hakka tevekkl kl Hep ileri fiktir

Tefviz et rahat bul Birbirine lyktr
Sabreyle ve rz ol Neylerse muvafktr
Mevl grelim neyler Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler... Neylerse gzel eyler...

Kalbin ana berk eyle Sen adli zulm sanma

Tedbirini terk eyle Teslim ol oda yanma
Takdirini derk eyle Sabret sakn usanma
Mevl grelim neyler Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler... Neylerse gzel eyler...

Hallk u Rahm oldur Deme u niin yle

Rezzk u Kerm oldur Yerindedir o yle
Faal u Hakm oldur Bak sonunda sabreyle
Mevl grelim neyler Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler... Neylerse gzel eyler...
Hi kimseye hor bakma Her kuluna her anda
ncitme gnl ykma Geh kahr geh ihsanda
Sen nefsine yan kma Her anda O bir anda
Mevl grelim neyler Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler... Neylerse gzel eyler...

Her dilde Onun ad Az ye, az uyu, az i

Her canda Onun yd Ten mezbelesinden ge
Her kuladr imdd Dil glenine gel g
Mevl grelim neyler Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler... Neylerse gzel eyler...

Nr kalacak yerde Her syleneni dinle

Ngh aar ol perde Ol syleneni anla
Dermn olur her derde Ho eyle kabul canla
Mevl grelim neyler Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler... Neylerse gzel eyler...

Vallahi gzel etmi

Billahi gzel etmi
Tallahi gzel etmi
Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler...

Erzurumlu brahim Hakk

 YENi MiT
Prof. Dr. Abdlhakim YCE*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

badet; nazar olarak, bilinen en byk gerein, insan vicdannda

hakkal-yakne ulamasnn en emin ve en selmetli yoludur. uurun,
hayet ve saygyla kanatlanp yakn arad bu yolun her menzilinde
insan ayr bir vuslata erer.

NAFLE BADETLE
LGL BAZI MESELELER
38 | YENI MIT DERGISI
B
u yazmzda nafile ibadetle alkal za- Seferde binek zerinde nafile namaz klnmasna
man zaman istifhamlara sebep olan da ksaca temas etmek istiyoruz. Yukarda da getii
dolaysyla, izaha muhta birka mese- gibi Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) seferde
leden sz edeceiz. binek zerinde nafile kldna dair sahih rivayetler
SEFERDE NAFILE BADET bulunmaktadr. Dier bir misal de udur: Cabir b.
Abdullah anlatyor: Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi
Seferde (yolculukta), zaman darl, yorgunluk,
ve sellem), yn kbleye dnk olmad hlde nafile na-
kafileden geri kalma, bir an nce gurbetten kurtulup
menzile ulama duygusu, su ve yiyecek konusunda maz binei zerinde klard.4 Baka bir hadis-i erifte
darlk, gvenlik vb. sebeplerden dolay, namaz ve oru de Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) binek ze-
gibi ibadetlerin hem farzlarnn hem de nafilelerinin rinde douya ynelmi hlde nafile namaz kld an-
edasnda kolaylklar bulunmaktadr. Bu kolaylklarn cak farzlar iin binekten indii rivayet edilmitir.5 Bi-
snrn belirlemede farkl itihatlar ortaya kmtr. nek zerinde nafile namaz klan kiinin secde ederken
Elbette limlerin btn itihatlarnn kayna, yetle- rkda eildii miktardan bir miktar fazla eilmesi
rin yan sra Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) gerektii, baka bir necaset olmamak artyla deve, at,
konuyla alkal uygulama ve szleri ile icma, istihsan, katr ve merkep gibi binek hayvanlarn srtlarndaki te-
kyas, rf gibi dier er delillerdir. Seferde nafile na- rin taharete zarar vermedii, elle yularn tutulmasnn
mazla alkal baz hads-i erfler yledir: ve binei yrtmek iin ayaklar sallamann namaz
bozmayaca, binek zerinde klnan nafile iin kble-
bn mer (ra) anlatyor: Efendimiz (sallallahu
nin binein dnd taraf olduu vs. belirtilmitir. Bu
aleyhi ve sellem) ile yolculuk ettim; ama Onun seferde
bilgi ve uygulamalara kyaslanarak yolcular asndan
nafile kldn grmedim.1
gnmz tatlarnda nafile namaz klnabileceini
Bera b. zibden (ra) rivayet edilmitir: Ben Allah sylemek mmkndr. Ancak arabay sren kiinin-
Reslne (sallallahu aleyhi ve sellem) on sekiz seferde arabann hz, trafik younluu, rk ve secdede bir
refakat ettim. Zevalden sonra ve lenden evvelki iki
miktar eilme mecburiyeti, dier trafik kurallar vs.
rekt terk ettiini hi grmedim.2
dikkate alndnda- eitli tehlikeler douracandan
Baka bir hads-i erfte u ifadeler bulunuyor: byle bir uygulama yapmasnn caiz olmayaca kana-
mir b. Reba (ra), Allah Resulnn (sallallahu aley- atindeyiz.
hi ve sellem) seferde geceleyin nafile namazn binek
zerinde ve (mbarek yz) binei ne tarafa tevecch KAZASI OLANIN NAFILE BADETI
ederse, o tarafa doru kldn haber vermitir.3 Baz farz namazlar vaktinde klmam, dolaysyla
Bu ve benzeri rivyetleri deerlendiren limlerimiz, kazas olan kiinin, bunlar kaza etmeden nafile na-
mam Nevevye gre, seferde nafile ibadet meselesin- maz klp klamayaca konusu zaman zaman zerinde
de gruba ayrlmlardr. Bir gruba gre, seferde na- konuulan meselelerdendir. Bu konuda limler arasn-
file namaz klnmaz, dierine gre klnr, nclere da ihtilflar olduu gibi gzden kaan baz incelikler
gre ise, farzlara bal snnetler ile bunlar dndaki de bulunmaktadr. Meseleye mesnet oluturan hads-i
mutlak nafileler arasnda fark vardr. Mutlak nafileden erfleri ve bunlara dayanlarak ortaya kan grleri
murat teheccd, vitir ve kuluk gibi farzlara tabi ol- ksaca zikretmek istiyoruz.
mayan nafile namazlardr. Bunlara gre farzlara ba- Haneflere gre, nafile namazlarla megul olmak,
l snnetler terk edilir, mutlak nafileler ise eda edilir. kaza namazlarn fevri (hemen) klmaya mni deildir.
Abdullah b. merin gr ve tatbikat de bu ekilde Ancak ncelikli olan revatib snnetler denilen sabah,
imi. Nitekim Mchid, onunla beraber Medineden le, ikindi, akam ve yats namazlarnn ncesinde ve
Mekkeye kadar gittiini, binek zerinde nafile namaz sonrasnda klnan namazlar, teheccd, duh, tesbih,
kldn ve farz klaca vakit bineinden indiini ha- tahiyyatl mescid ve evvabin namazlarnn dndaki
ber veriyor. nafile namazlar terk edip, klnamayan namazlarn
Hanefiler bata olmak zere bir grup ulema, sefer- kazasyla megul olmaktr. Bu konuda Hanefilerin de-
de farzlara bal snnetler dhil her trl nafilenin k- lili u hads-i erftir: Kyamet gn insanlar ilk nce
lnabilecei grndedir. Zr hads-i erflerde sefer- namazdan sorguya ekilirler. Rabbimiz (celle celluhu),
de lenden sonraki snnetlerin klnd varid olduu sorguya ekilen kiinin durumunu ok daha iyi bilmekle
gibi, lenin farzndan evvelki snnetlerin klnd da birlikte, meleklerine yle emreder: Kulumun namazna
sabittir. Ayrca seferde Efendimizin (sallallahu aleyhi bakn, tam m eksik mi? Eer eksik deilse tam bir na-
ve sellem) sabahn snnetini, kuluk ve teheccd na- maz olarak kayda geer, eer eksik ise Rabbimiz, Bakn
mazlarn kldna dir sahih hadsler bulunmaktadr. bakalm kulumun nafile namazlar var m? der. Eer
YENI MIT DERGISI | 39

Hanefiler bata olmak zere
bir grup ulema, seferde farzlara
bal snnetler dhil her
trl nafilenin klnabilecei
grndedir. Zr hads-i
erflerde seferde lenden
sonraki snnetlerin klnd
varid olduu gibi, lenin
farzndan evvelki snnetlerin
klnd da sabittir.
nafile (tatavvu) namazlar varsa, Farzlarn onlarla
tamamlayn. emrini verir. Sonra dier ameller de bu e-
kilde ele alnr.6
Bu hadsi delil getiren Hanefi limleri, namazda
noksanlktan maksadn, unutmak gibi bir zrden
dolay farz namaznda meydana gelen saysal eksiklik
olduunu ve bunun nafilelerle tamamlanacan sy-
lemiledir.7 Hadisin son ksmnda namazn dndaki
dier amellerde oluan eksikliin de, bu ekilde kendi
cinsinden nafilelerle tamamlanacann belirtilmesi bu
yoruma destek mahiyetindedir.
Mliklere gre, zerinde kaza namaz olan kim-
seye, sabah namaznn iki rekt snneti bata olmak
zere revatib snnetleri, bayram namazlar ve tahiy-
yetul-mescid dnda mutlak olarak nafile namaz kl-
mak haramdr.
Hanbellere gre, zerinde kaza namaz olan kim-
seye, mutlak nafile namazlarn klmak haramdr.
ayet klacak olsa, geerli olmaz. Mukayyet olan na-
mazlara gelince; (revatib snnetler ve vitir namazlar
gibi) bu durumda olan kimselerin saylan namazlar
klmas cizdir. Eer kaza namazlar ok ise, ncelikli
olan bunlar terk ederek kaza namazlarn klmasdr.
Bu durumlardan sabah namaznn iki rekt snneti
mstesnadr. Her ne kadar kaza namazlar ok da olsa,
bu iki rekt namaz vaktinde klnmad takdirde ka-
zas istenilmi ve Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)
bu namazn klnmasn tevik etmitir.8
afiilere gre, zerinde kaza namaz olan kimse na-
file namaz klamaz. Nafile namazlar, snnet olan bay-
ram namazlar da dhil, ister revatib snnetler olsun,
isterse dier nafileler olsun fark etmez. Byle kimsele-
rin hemen kaza namazlarn klmalar gerekir. Yukar-
da zikredilen hads-i erfte geen farzlardaki eksiklik-
ler ifadesini farzlarn kemmi (saysal) deil keyf (i
40 | YENI MIT DERGISI
donanm yani huu ve hudu) eksiklikleri olduunu
eklinde yorumlar ve grlerine u hads-i erfi delil
olarak getiriler: kiinin namaz kabul olmaz: s-
tenmedii hlde (zorla) bakasna imamlk yapan, farz
namaz kazas olup hemen klmayan kii, hr bir kiiyi
kleletiren kimse9
Dier bir delil de, shak b. Rheveyhin msnedin-
de Hz. Ebu Hreyreden (ra) rivayet edilen u hadis-i
eriftir: Ramazan orucundan kazas olan kii sonraki
ramazana kadar bunu kaza etmemise (tuttuu nafile-
ler) kabul olmaz, farz kazas olan kiinin kld nafi-
leler de kabul olmaz.10 bn Hanbelin Msnedinde
sadece hadsin ilk ksm bulunuyor ve u ekildedir:
Farz oru borcu olan kii onu kaza edinceye kadar tut-
tuu nafile orular kabul olmaz.11
afii limleri, bu hads-i erflerle birlikte, farzn
snnete nazaran dindeki nemini de gz nne geti-
rerek kazas olan kiinin, ok zarur olan eyler dn-
da, nafile namazlar da dhil, hibir eye zaman harca-
yamayaca kanaatine varmlar ve konuyla alkal u
ifadeleri kullanmlardr:
zrsz bir ekilde kazas olan kiinin, nafile na-
maz dhil hibir eye zaman harcamas caiz deildir.
Ancak uyku, geimi zerinde olan kiilerin geimini
temin etmek iin almak ve vaktinin gemesinden
endie edilen dier bir farz i gibi zaruretler hri12
Bu ifadelerden, kazas olan afii mezhebine mensup
kiinin, uyku ve geim iin alma gibi zaruretler h-
ri, hibir ile megul olmasnn caiz olmad; btn
imkn ve zamann harcayarak bir an nce kazalarn
bitirmesi gerektii anlalmaktadr. Fakat maalesef bu
hassasiyet sadece nafile namazlar sz konusu olunca
gsterilmektedir. Zaruret ve caiz deildir ifadeleri-
ne tekrar dikkat ekmek gerekir. Farz seviyesinde zaru-
ri olmayan gezmeler, sohbetler, televizyon seyretmeler
vs. caiz olmaz demektir. Bu konuda nefis ve eytann
farkl ynlerden yaklap kiiyi aldatmalarna mey-
dan verilmemeli, plnl bir ekilde bir an nce kaza
namazlar bitirilmeli ve her eidiyle nafile namazlara
balanmaldr. Bylece hem o nafilelerle farzlardaki
eksiklikleri giderme imkn doar, hem Efendimizin
(sallallahu aleyhi ve sellem) efaatine nail olma mi-
di artar, hem de Rabbimizin sevgisine nail olmak ve
Ona yaknlk salamak gibi nafilelerle elde edilebile-
cek gzellikler elde edilmi olur.
Grld gibi afiiler hri dier mezhep
limleri genel itibaryla kaza namaz olan kiilerin en
azndan revatib snnetlerini klabilecekleri grnde-
dir. Elbette her mezhep mensubu, kendi mezhebinin
gryle amel etmeli; ancak dier grlere de sayg-
l olmaldr. Kendi mezhebinden farkl olan grleri
kabul etmemek, stelik bu grleri sanki dinde yeri
yokmu gibi alglamak ve tenkit etmek taassuptan ba-
ka bir ey deildir.
NAMAZDA MUSHAFA BAKARAK KIRAAT
Namazda kraat (Kurn okumak) farzdr. Hanefi
mezhebine gre bu kraatin her rektta Fatiha Sre-
si olmas ve farzlarn ilk iki rekt ile nafilelerin her
rektnda buna zamm- sre eklenmesi vacip iken, a-
fii mezhebine gre her rektta Fatiha Sresi okunmas
farz, farzlarn ilk iki rekt ile nafilelerin her rektn-
da zamm- sre okunmas ise snnettir. Bu kraatin
ezberden yaplmasnda bir ihtilaf bulunmamaktadr;
ancak Mushaf a baklarak yaplmasnda farkl gr-
ler vardr. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ha-
yatta olduu srece vahiy devam ettiinden, Kurn
bir Mushaf eklinde toplanmam dolaysyla namazda
Mushaf a baklarak kraatte bulunma sz konusu ol-
mamtr. Ayrca zerinde yetlerin yazl olduu kt tn namazlar iin caizdir. Hanbeli mezhebinin me-
veya benzeri bir malzemeye baklarak namaz klnd-
na dair herhangi bir uygulama da rivayet edilmemitir.
Konuyla ilgili rivayet edilen ilk bilgi, Buharde ge-
en ve Hz. Aie Validemizin azatl klesi Zekvann
kendisine imamlk yapt ve Mushaf a bakarak kra-
atte bulunduu eklindeki u rivayettir: Aienin k-
lesi Zekvan Mushaf a bakarak ona imamlk yapt.13
Metinde bulunmamakla birlikte baz erhlerde bu
imametin teravih namaznda olduu ifade edilmitir.
Bu rivayete dayanlarak yaplan itihatlarn zeti u
ekildedir:
mam afii, mam Ahmed b. Hanbel, mam Malik
ve Hanefi mezhebinden mam Muhammed ve mam
Ebu Yusuf a gre kraatin Mushaf a baklarak yapl-
mas, namaz bozmaz. mam afiiye gre farz veya
snnet ayrm yaplmakszn her namaz iin caiz iken,
mam Ahmed b. Hanbel ve mam Malik'e gre farz
namazlarda mekruh, nafilelerde ise caizdir. mameyne
gre ise hem farz hem de nafile namazlarda mekruh-
tur, zr ehl-i kitaba benzerlik sz konusudur.
mam Azama gre ise Mushaf a baklarak yaplan
kraat namaz bozar, zira amel-i kesir ve dardan -
renme sz konusudur. Ancak elle tutmayp Mushaf n
kble tarafnda ykseke bir yere konulmasyla amel-i
kesir durumu ortadan kalkar. Hafz olanlarn Mus-
haf a bakarak okumalar namaz bozmaz; zr onlar
okuduklarn ezber de okuyabildiklerinden dardan
renme saylmaz. yle ise mam Azama gre sade-
Efendimiz (sallallahu aleyhi
ve sellem) bu uygulamalarnn
yan sra nafile ibadet
konusundaki arlklarn
ve ailelerine ilgisizliklerini
duyduu ashabn da
uyarmtr.
ce hafz olmayanlarn ezberlerinde olmayan ayetleri
Mushaf a bakarak okumalar durumunda namazlar
bozulur.
mam Ahmed b. Hanbelin bir grne gre
Mushaf a bakarak kraat sadece nafilelere hastr; dier
bir gre gre ise farz ve nafile ayrm olmakszn b-
hur fkh eserlerinden Keaful-Knada geen ifade
u ekildedir:
Namaz klan kii hafz bile olsa Mushaf a bakarak
kraatte bulunabilir. Beyhaknin14 rivayet ettii Pey-
gamberin (sallallahu aleyhi ve sellem) hanm Aienin
klesinin Mushaf a bakarak Ramazanda kendisine
teravih kldrdna dair rivayet buna delildir. mam
Zuhr, Bizden daha hayrllar Mushaf a bakarak k-
raatte bulunuyorlard diyor. Farz ve nafile eittir.15
Dier mezhebe gre ise, yukarda verilen gr-
ler farz ve nafile ayrm olmakszn btn namazlar
iindir.16
Kanaatimize gre ihtilftan kurtulmak iin farz
namazlarda Mushaf a bakarak kraatte bulunmamak
daha uygun grnyor. Ancak nafile namazlarda,
zellikle daha ok evde klnan teheccd, kuluk, ev-
vabin ve mutlak nafilelerde, Mushaf a bakarak oku-
mak hem daha uzun kraatte bulunma, hem Kuran
batan sona okuma, hem hfz koruma vb. gzellikler
iin mracaat edilecek bir uygulamadr. Bu maksatla,
ebatlar uzaktan okumaya elverili byklkte zel te-
heccd boyu Mushaflar basld gibi Mushaf gs
hizasna kadar yksek tutmay salayacak aparatlar
(teheccd rahlesi denilebilir) da imal edilmitir. Bu
arada, o gn okunacak yetlerin icmali mnlar iin
nceden ksa bir tefsire de baklabilir. Bylece belli bir
zaman dilimi iinde, ksa bir tefsir eliinde Kurn-
Kerm batan sona okunmu olur.
YENI MIT DERGISI | 41
 NAFILE BADET IN ETEN ZIN ALMA sebebi ve snr vurgulanmtr.19
Aile huzurunu salayan hususlardan biri de, elerin Hads-i erfte aka belirtilmemi olmakla bera-
birbirlerini, bir btnn dier yars grmeleri, dola- ber, Erkein de o gn evde beraber kalacak einin r-
ysyla yaplacak hemen her iin ei bir ynyle ilgi- zas dnda nafile oru tutmas acaba bir hak ihlli ol-
lendirdiini dnmeleri ve ona gre davranmalardr. maz m? eklinde bir soru akla gelebilir. Efendimizin
Meselelere ailenin harc olan nezaket, sevgi, sayg, fe- (sallallahu aleyhi ve sellem) yukarda verdiimiz davra-
dakrlk ve hak-hukuk duygu ve dncesi erevesin- nna baklacak olursa, en azndan erkein de einden
de yaklalmaldr. Bu cmleden olarak elerin bir i izin alarak nafile oru tutmas beklenen bir nezaket ve
yaparken birbirlerinden izin almalar garipsenmemeli, eler aras ballk derecesini gsterir bir davran ol-
hele hele birinin dierine tahakkm ve onu kle veya duu sylenebilir. zin alnmas veya konunun hisset-
efendi gibi grmesi eklinde hi alglanmamal; aksine tirilmesi, elerin ona gre davranmalarna da sebebiyet
ein (zevcin) dier yarsna ball, saygs, muhabbe- verecektir. Verilen misalde, Efendimize (sallallahu
ti ve hakkna riayeti cmlesinden grlmelidir. aleyhi ve sellem) farz olan ve beraberlie engel olmayan
Konumuz olan nafile ibadet meselesine de ksmen teheccd namaz iin izin alnd da unutulmamas
bu kural erevesinden baklabilir. Yani nafile ibadet gerekir. Aslnda elerin beraber nafile oru tutmala-
iin eten izin almak da sayg, muhabbet ve hakka ri- r, hatt dier nafile ibadetleri de ailece yapmalar en
ayet cmlesinden grlebilir. Efendimizin (sallallahu gzel davran olacaktr. Zr hem yukarda zikredilen
aleyhi ve sellem) sz ve uygulamalarnda bunun deiik hak ihllleri ve tartmalar olmaz hem de ailece yaplan
misalleri bulunmaktadr. Bu uygulamalardan birisini ibadet manen evin her tarafn sarar.
Hz. Aie Validemiz u ekilde anlatyor: Bir gece Al- Hads-i erfte dile getirilen yasak, baz limlerce
lahn Resul (sallallahu aleyhi ve sellem) yanma geldi, haramla hamledilirken, bazlarna gre kerahet hatt
yataa girdi, yle ki cildi cildime dedi. Biraz sonra tenzihen mekruh derecesinde yorumlanmtr.
bana Ey Aie izin versen, kalkp Rabbime ibadet et-
Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bu uygula-
sem dedi. Ben de: Hi phesiz senin yaknln
malarnn yan sra nafile ibadet konusundaki arlk-
benim houma gider, ama ben senin arzunun yerine
gelmesini de isterim. dedim. Bunun zerine Allahn larn ve ailelerine ilgisizliklerini duyduu ashabn da
Resul (sallallahu aleyhi ve sellem) kalkt, abdest ald, uyarmtr. Hz. Selman ile Hz. Ebd-Derda arasn-
sonra namaza durdu, Kurn okudu, alamaya balad. da geen hdise mehur olduu gibi20 Hz. Osman b.
Baktm ki gzyalar gsne doru akyordu. Nama- Mazunu hanmna olan ilgisizliinden tr uyarma-
zn sonunda oturdu, Allaha hamd ve senada bulundu. s da sahih hadis kaynaklarnda yer almaktadr.21
Yine alyordu. yle ki gzyalar kucana dkl- *Celal Bayar niv. lahiyat Fak. retim yesi
yordu. Sonra sa yan zere uzand, sa elini yanann a.yuce@yeniumit.com.tr
altna koydu, yine alyordu17
DIPNOTLAR
Kadnlar asndan da u misali verebiliriz: Efen-
1. Buhar, Ebvabu Taksiris-Sala, 12.
dimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurdu: Bir 2. Eb Davud, Tatavvu, 10.
kadn ei yannda bulunuyorken onun rzas olmadka 3. Buhar, Ebvabu Taksiris-Salt, 7.
Ramazan dnda (nafile) oru tutmasn18 4. Buhar, Ebvabu Taksiris-Salat, 7.
5. Buhar, Ebvabu Taksiris-Salat, 9.
Farz ibadetler iin kimseden izin almaya gerek bu- 6. Tirmiz, Salat, 305; Nes, Salat, 9.
lunmad gibi, kimsenin herhangi bir farz ibadete 7. Haiyet Reddill-Muhtr, 2/13
8. el-Cezer, Mezahibl Erbaa, 1/491-492.
engel olmas da dnlemez. Hads-i erfte zellikle 9. bn Mace, kametus-Salat, 43.
orucun zikredilmesi ve ein evde olma artnn eklen- 10. shak b. Raheveyhin msnedinden naklen bn Recep, Fethul-Bar,
mesi dikkat ekicidir. Adeta elerin haklarndan say- IV, 167.
11. bn Hanbel, Msned, 17/309.
lan ailev mnasebete veya farkl yaknlamalara en- 12. Sind, Haiye Ala bn Mace, II, 337.
gel tekil edecek bir hl oluturmamak gerektii ifade 13. Buhar, Ezan, 54; Beyhak, Snenul-Kbra, II, 253.
edilmektedir. Zr oru geceden balayarak gn boyu 14. Beyhak, Snenul-Kbra, II, 253.
15. Keaful-Kna an Metnil-kna, III, 125.
devam etmekte ve neredeyse hibir yaknlamaya izin
16. Geni bilgi iin bkz: el-Mebsut, II, 76; el-Mecmu, IV, 95.
vermemektedir. Mesela nafile namaz bu derece engel- 17. bn Hbban, Sahih, 620; bn Kesir, Tefsir, 2/828-829.
leyici deildir. Baz fkh kitaplarnda ein hasta veya 18. Buhar, Nikh, 86; Mslim, Zekt, 84; Eb Davud, Savm, 74.
onun da orulu olmas gibi, baka bir sebeple ailev 19. Bedaius-Senayi, IV, 295.
20. Buhar, Savm, 51.
yaknlamaya msait olmad zamanlarda, byle bir 21. bnu Hbban, Sahih, 316; Ebu Yala, Msned, 7242; Heysemi, ez-
izne gerek olmad zellikle ifade edilerek iznin asl Zevaid, 4/301-302.

42 | YENI MIT DERGISI

 YENi MiT
Prof. Dr. Ali SEYYAR*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

MANEVYAT BYKLERNN SOSYAL HZMET AISINDAN

S
SOSYAL HIZMET VE SLM
osyal hizmet, toplumda dlanma
riski ile kar karya gelmi olan
psiko-sosyal sorunlu kii ve grup-
larn topluma uyum salayabilme-
leri ve toplumun da bu kesimleri
barna basmalarn salayan koruyucu ve
kaynatrc btn gayret ve almalar ihti-
va eder.1 Bu adan sosyal hizmet, toplumun
btn yelerine ynelmekten ziyade zel
durumlar gerei yardma ve destee muhta
insanlara ve gruplara arlkl olarak younla-
maktadr.

YENI MIT DERGISI | 43


Mneviyat bykleri, ibadet
maksatl olarak belirli bir
sre iin inzivaya ekilmeyi,
her ne kadar mnev geliim
iin nemli bir ara olarak
grseler de, toplumdan
kendilerini hibir zaman
soyutlamamlardr.
nsanln dnyev ve uhrev saadeti iin gnderil-
mi olan son Peygamber Hz. Muhammed (sallallahu
aleyhi ve sellem), mnev sosyal hizmetlerin de efendi-
sidir. Bu balamda Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi
ve sellem), halkn btn yelerinin bir aile ferdi gibi
grlmesini u hads-i erflerinde beyan buyurmu-
tur: Mahlkatn hepsi tpk bir aile fertleri gibi Al-
lahn kullardr. Bunlarn iinden de Allahn en ok celvet, mridin benliinden arnm ve lh vasflarla
sevdikleri Onun kullarna en ok faydal olanlardr.2
Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem), bir baka
hads-i erfinde sosyal hizmette bulunanlar u ekilde
vmtr: nsanlarn en hayrls, dier insanlara en
faydal olandr.3 Allah rzas iin bir insann ihtiya-
cn karlamak kadar mnev ynden kazanl bir i
olmadn bizzat Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve
sellem), u hads-i erflerinde ortaya koymutur: Bir
mmin kardeimin ihtiyacn grmek iin yrmem,
bana u mescitte oturup bir ay itikfa girmekten daha
sevimlidir.4
Bu kuts tavsiyeler erevesinde slm dini ve onun
sosyal ahlk ilkelerini sistemletiren tasavvuf ekol,
muhta insanlarn zel ihtiyalarn gidermeyi ve ken-
di gayretleriyle gnahlarndan kurtulamayan insanlara
mnev rehabilitasyon uygulamay kendisine asl bir
grev olarak grmtr. Bu dorultuda Horasan erle-
rinden eyh Ebu Said (: 1049) Hazretlerine Allaha
ulamann yollar sorulduunda o, yle cevap vermi-
tir: Allaha ulamann yollar oktur. Fakat bunlardan
en ksa ve en kolay olan bakalarna yardm etmektir.
Yani dierlerini zor durumda brakmak yerine onlara
yardm etmek iin uralmaldr.5
SOSYAL HIZMETIN SLM AILIMI OLARAK
CELVET
Mneviyat bykleri, ibadet maksatl olarak belirli
bir sre iin inzivaya ekilmeyi, her ne kadar mnev
geliim iin nemli bir ara olarak grseler de, top-
44 | YENI MIT DERGISI
lumdan kendilerini hibir zaman soyutlamamlardr.
Mritler de mritlerine halktan uzaklamamalar y-
nnde hep uyarda bulunmulardr. Zahirde halkla,
btnda Hakla olmak 6 dsturu, mneviyat bykleri-
nin mnev sosyal hizmetlerde uyguladklar bir pren-
sipti.
Halkn hizmetinden kamay tasvip etmeyen ve
halka hizmetin lh rahmete vesile olacan syleyen
ah- Nakibend (. 1389), slmn mnev sosyal
hizmet kaidelerini u ekilde belirlemitir: Bizim usu-
lmz, halkn iinde Allah ile beraber olmaktr. Yolu-
muz, sohbet ve halka hizmet yoludur. Halktan kamakta
hret (hastal) vardr, hrette ise fet vardr. Hayr
(iyilik), halkn iinde bulunup herkese Allah rzas iin
hizmet etmektir.7
Mritler, halvet8 gibi tasavvuf eitimin deiik
aamalarndan getikten sonra en nihayetinde mr-
itlerin msaadeleriyle sosyal hizmet alannda aktif
grevler stlenmilerdir. Bu devreye sosyal tasavvufta
celvet dnemi denmektedir. Arapa cel kknden
gelen celvet, kelime olarak ortaya kmak, aa k-
mak mnlar tamaktadr. Tasavvuf stlah olarak
bezenmi olarak halvetten kp insanlarn arasna katl-
mas mnsna gelmektedir.9
Halvet, haddizatnda sosyal hayata alma ve m-
nev sosyal hizmetlerde bulunma hazrldr. Bu ba-
lamda muhterem Fethullah Glen Efendi celveti, s-
likin (mridin) halvet veya ona alternatif baka bir yolla,
kendine ait itibar deerlerden syrldktan sonra akln,
mantn, muhakemesini ve dilini mikt- nbvvetin
ziyas (Peygamberlik kandilinin ) altnda insanln
hizmetine balama hamlesi10 olarak tanmlamtr.
Mridin istidad niha ufka ve(ya) kemlt arzu
edilen zirveye ulat hissedilince celvet dnemi ba-
lamakta ve enaniyet gibi nefsin kt unsurlarndan
arnm olan mrit, insanlardan bir insan olma ml-
hazasna ballk iinde halka hizmet vermektedir. Ar-
tk byle bir gnl erinin dncelerinde ve konuma-
larnda kendi nefsan temaylleri yoktur; hak vardr,
hakikat vardr, insanla hizmet vardr. Celvet mer-
tebesine ulam gnl erleri, mnev sosyal hizmet
eleman olarak hayatn bakalarnn ebed mutluluu
iin vakfederler. Bu ynyle bir sosyal amel tr olan
celvet, halk iinde olmak, halka hizmet hlinde bulun-
mak demektir. Dier amellerden farkl olarak celvet,
bir taraftan Allaha itaat hlinde olmak, dier taraftan
da insanlara hizmette ve nasihatte bulunmaktr.11
Bu yaklam, ilk dnem mneviyat bykleri iin
geerli bir ilke olduu kadar son dnem mutasavvfla-
r iin de geerlidir. Son dnemin maneviyat byk-
lerinden Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi (. 1990)
de bir gazelinde sosyal hizmetlerin btn insanlara
ve hatt btn canllara karlksz olarak yaplmasn Mneviyat byklerinin efkat
yle dillendirmitir:12 Garazsz hem ivazsz, hizmet et ve merhamet duygularna
her cnlya; Kimsesizin dknn aya ol, eli ol.
bal insancl mdahale
ALKOLIKLERIN REHABILITASYONLARINA M-
NEVIYAT BYKLERININ YAKLAIMI
metodlar ve mnev terapi
Gnmzde sosyal problemlerin banda alkol t- uygulamalar, tamamen
ketiminin artmas gelmektedir. Alkol tketen insan- Kurn- Kermin ve Hz.
larn birou, bu kt alkanlklarndan kurtulmak
istemelerine ramen, onlara sosyal ve mnev rehabi- Peygamberin (sallallahu
litasyon uygulayabilecek yeterince hizmet elemanlar aleyhi ve sellem) tlerine
bulunmad iin, sahipsizlik iinde daha da karanlk
bir uuruma srklenmektedir. Bunun iin mneviyat
dayanmaktadr.
byklerinin rnek yaklamlarndan yola karak, g-
nmzde alkolizmle nasl mcadele edilebilecei nok- kokulu olduunu grnce su getirip, ayet yce Al-
tasnda baz mahhas ipular verelim: lahn adn diline alan bir az bulak olarak brakacak
olsak hrmetsizlik olur. diyerek, sarhoun azn yz-
MAM-I AZAM (: 767) HAZRETLERINDEN BIR n ykam, stne bana eki dzen vermi. Sarho
RNEK ayldnda bakm ki az ve yz temizlenmi. Bu
Hz. mm- Azam Eb Hanfenin gen bir kom- hle nasl geldiine merak etmi olduu iin kendisine
usu varm. Her akam meyhanede iki ier, eve Horasan zahidi azn ve yzn ykayverdi, demi-
sarho gelir ve uygunsuz hareketlerde bulunurmu. ler. O kii, yaptklarndan pimanlk duymu olacak
Rahatszlk verdii hlde Hz. mam- Azam, kendisin- ki hemen orada Ben de tvbe ettim gitti. demi. Hz.
den hi ikyeti olmazm ve sadece sabredermi. Bir brahim bin Ethem, bu hdiseden bir sre sonra bir
akam, o kiiden hibir ses gelmeyince byk mam, rya grm. Ryada kendisine u ekilde hitap edil-
sabah erkenden evinin kapsna gitmi ve kapy al- mi: Bizim rzamz kazanmak iin sen onun azn
m. Kapya kan komunun hanmna Hz. mam ykadn, Biz ise senin iin o adamn kalbini ykadk!14
yle demi: Efendinizden bu akam hi ses gelmeyin- Sarholarn kalb rehabilitasyonu ve mnev slah, ni-
ce merak ettik. Acaba bana bir i mi geldi? Kapdaki hayetinde Allahn kudretindedir. Ancak mneviyat
hanm, zlerek ve utanarak demi ki: Efendim, dn bykleri, ekinmeden Allah iin sarholara insan
akam ge saatlerde ardan gelirken bekiler, sarhotur hizmette bulunduklar iin, hidayete muhtalarn
diye gtrp hapse atmlar. Hz. mam-i Azam, hap- kalbleri de daha kolay yumuamaktadr.
se atldn renir renmez durumu hakknda bilgi MARUF-U KERH (: 816) HAZRETLERINDEN
edinmek iin, hemen valinin yanna gitmi. Vali, Hz. BIR RNEK
mam-i Azamn makamna geldiini grnce derhal
ayaa kalkm ve ona hrmet etmi. Vali, Hz. mam- Hz. Maruf- Kerh, bir gn Diclenin sahilinde
i Azamn geli sebebini renince arm. Byle mritleriyle birlikte bir gezintiye km. Bu srada
nemsiz bir i iin zt- linizin buraya kadar niin orada bulunan baz genler, ikinin tesiriyle taknlk
zahmet ettiniz, bir haber gnderseydiniz kfi gelir idi yapmaktaymlar. Bu manzara karsnda rahatsz olan
demi. Vali, Hz. mam- Azam memnun etmek ni- mritler, eyhlerinden alkoll genler hakknda bed-
yetiyle o genci serbest brakm. Hapisten kan genci dua etmesini istemiler. Bunun zerine Hz. Maruf-
grnce Hz. mam- Azam ona Bak seni unutmadk Kerh, ayaa kalkm ve yle dua etmi: Ey Ulu Al-
deil mi? demi. Gen, byk bir mahcubiyetle Ha- lahm; u gen toplulua bu dnyada saadetli bir hayat
yr, zaten beni hep korudunuz demi. Bu hdiseden ihsan ettiin gibi, br dnyada da kendilerine mutlu
sonra kt alkanln terk eden gen, Hz. mam- bir hayat ltfet. Mritler, bu duadan bir ey anlaya-
Azamn talebelerinden biri olmutur.13 madklar iin susmay tercih etmiler. Daha sonra
genler, Hz. Maruf- Kerhyi grnce armlar,
BRAHIM BIN ETHEM (. 779) HAZRETLE- eyhin baklarndan etkilenmiler, mahcup olmular
RINDEN BIR RNEK ve tvbe edip alg letlerini krp atmaya balamlar.
Hz. brahim bin Ethem, bir gn sokakta st ba Bu gelime karsnda hayrete den mritlerine Hz.
perian bir hlde yatan bir sarho grm. Aznn pis Maruf- Kerh unlar sylemi: br dnyadaki ho
YENI MIT DERGISI | 45

Mneviyat byklerinin efkat
ve merhamet duygularna
bal insancl mdahale
metodlar ve mnev terapi
uygulamalar, tamamen
Kurn- Kermin ve Hz.
Peygamberin (sallallahu
aleyhi ve sellem) tlerine
dayanmaktadr.
hayat, bu dnyadaki tvbedir. Maksat ve muradn tm
ile hsl olduunu grmyor musunuz? Hibir kimseye
zarar gelmeden, siz de onlar da muratlarna nail olmad
m?15 Maneviyat byklerinin, sosyal sapma iinde
olan gnahkrlar iin yaptklar samim dualarnn,
hidayete susam gnllere nasl hemen tesir ettiini,
bu ibretamiz hdisede grmemiz mmkndr.
HAMDUN EL-KASSR (: 884) HAZRETLE-
RINDEN BIR RNEK
Mneviyat bykleri, iki ienler dhil gnah i-
leyen hibir insan knamamlar, onlara hor ve hakir
gzle bakmamlardr. eyh Hamdun Kassr da, m-
ritlerine iki iip sarho olan insanlara kt muamele-
de bulunmamalarn sk sk tembih etmitir. Sebebini
ise u ekilde izah etmitir: De kalka giden bir sarho
grdnzde dikkatli olunuz ve onu knamaynz ki,
ayn belya siz de dkn olmayasnz.16 Gnahlarn
kfrn habercisi olduunu iyi bilen mneviyat byk-
leri, bundan dolay gnah ileyenleri knamamlar-
dr. Bakalarn baz gnahlarndan dolay ayplamak,
ayplayan kiinin de ayn gnahlar ilemesine sebebi-
yet vereceinden, mneviyat bykleri, prensip olarak
gnahkrlarn selmeti iin sadece nasihatte bulun-
mular ve onlar iin dua etmilerdir.
EBU OSMAN HIR (: 910) HAZRETLERINDEN
BIR RNEK
Horasann mneviyat byklerinden eyh Eb
Osman Hir, bir gn sokakta gen bir sarho ile kar-
lam. Kafay ekmi berdu, eyhin kendisine eriatn
emirlerini uygulayacandan korkarak, elindeki saz
abasnn altna saklam ve yzn klahyla rtmeye
alm. eyh, efkatli bir ifadeyle yanna varp gn-
lne ho gelen u szleri sylemi: Hi ekinme, zr
kardeler hep birdir, birbirlerine kar hi deimezler,
46 | YENI MIT DERGISI
seni biz her hlinle severiz. Gen, alkoll hliyle bile
bu szlerin tesiri altnda kalarak, derhal tvbe etmi
ve doruca tekkeye gitmi. eyh efendi, ona gusl ab-
desti almasn sylemi ve kendisine bir hrka hediye
ettikten sonra yle dua etmi: lh! Ben bana deni
yaptm, geri kalan Sen bilirsin.17
BN-I STD-L-AZAM (: 1330) HAZRETLE-
RINDEN BIR RNEK
Yemenin mehur mneviyat byklerinden Hz.
bn-i std-l-Azam, bir keresinde Mekkede bulu-
nurken, arap ien bir terziyle karlam. Terziye,
byle mbarek bir beldede niin byle bir kt al-
kanla sahip olduunu sormu. ki mptels terzi,
yle cevap vermi: Ben terzilik yapyorum. arap i-
meye yle almm ki, onu imesem sanatm, iimi y-
rtemiyorum. mezsem, alamyorum. Her ne kadar
brakmak istesem de, brakamyorum. Bunu brakrsam,
iimi devam ettiremem. Hz. bn-i std-l-Azam,
iki mptels adam bu illetten kurtarmak iin, ayet
Allah, sana iki imeden de mesleini devam ettirmeni
nasip ederse, iki imeye tekrar dnmeyeceine dair bana
sz verir misin? demi. Terzi de Olur. deyince, Hz.
bn-i std-l-Azam, ellerini ap Allaha dua edip,
bu kimseye tvbe etmeyi nasip etmesi iin yalvarm.
Terzi, bu duann bereketiyle iini iki imeden de de-
vam edebileceini grnce nceki hline tvbe etmi
ve beldenin mbarek ahsiyetlerinden olmu.18
MUSTAFA KABL EFENDI (: 1712) HAZRETLE-
RINDEN BIR RNEK
Edirnenin mneviyat byklerinden Hz. Kabl
Mustafa Efendi, zaman zaman deiik kyfetler giye-
rek, geceleri ehri dolamaya kar ve sokakta grd
kimsesiz ve aciz kiilerin dertleriyle bizzat ilgilenir-
mi. ki iip sarho olmu kimseleri grnce onlara
bu hlden kurtulmak isteyip istemediklerini sorarm.
Bunlardan pek ou yaptklar iin yanlln syle-
yip Keke kurtulabilsek diye dert yanarlarm. O
zaman Kabl Efendi; Yarn Selimiye Camii yannda-
ki dergha gidin. Orada bir eyh efendi var. Size i bu-
lur, yardmc olur. Bu hlden kurtulursunuz. dermi.
Bu tavsiyelerden yararlanmak isteyen baz alkolikler,
dergha gidip, eyh efendinin mnev telkinlerinden
ve nasihatlerinden etkilenirlermi. Her trl ktl-
n bitip yeni bir hayatn baladna inanarak, tvbe
ederler ve helal yollardan para kazanacak ilerde al-
maya balarlarm.19
SAID-I NURS (. 1960) HAZRETLERINDEN BIR
RNEK
stad Bedizzaman Said-i Nursi Hazretleri, Kas-
tamonu yllarnda kaleye yakn bir evde ikamet etmek
mecburiyetinde kalm. Bir gn Hz. stad, sabah na-
mazndan sonra 3. ua olarak yer alan Mnacat Risa-
lesini yazmak niyetiyle kaleye km. Dnerken bir
kamyon ofr ile karlam. Bu zt, o gne kadar
gayr-i meru bir hayat iinde imi. O kii, yolu zerin-
de bulunan kt bir yere gitmeye niyetlenmi. stad,
niyetini okumu olacak ki, ona en kalb bir ihtar ile
yle demi: Dn kardeim, gitme! Ykan ve evine dn!
O kii, bu szlerden etkilenmi ve yaknda bulunan
hamama gidip, iyice temizlendikten sonra tvbe etmi
olarak evine dnm ve bir daha ne iki imi, ne de
baka bir gnah ilemi. O zt, u szlerle bir itirafta
bulunmu: Allah raz olsun Hoca Efendiden, bu uya-
rdan sonra aile huzuruna kavutum.
Yine bir gn stad, talebesi Mehmet Feyzi Efen-
di ile birlikte bir yerden dnerken, yolun kenarnda
iki kiinin rak itiini grm. Yanlarndan geerken
stad, onlara selm vermi. Talebesi bu duruma ar-
m ve iinden Allah Allah! stad bunlara niye selm
veriyor. diye geirmi. On, on be adm ilerledikten
sonra o iki kii ellerinde rak ieleriyle koa koa s-
tadn yanna gelmiler ve ellerindeki ielerini taa a-
lp krmlar. Sonra gelip stadn ellerine kapanmlar
ve yemin ederek, unlar sylemiler: Sz veriyoruz,
bundan sonra bir daha imeyeceiz!20
En habis sulular ve en si ruhlu gnahkrlar, ba-
zen mneviyat byklerinin birka telkini veya uya-
rs karsnda teslimiyete ve tvbeye hazr bir duru-
ma gelebilmilerdir. stad Bedizzaman Said-i Nursi
Hazretlerinin bir mnl bak, ksa bir uyars veya 5. Bayat-Jamnia; 2003: 53.
iten gelen bir selm bile iki ien insanlarn ruhunda
rperti ve pimanlk meydana getirmitir.
NETCE
Mneviyat byklerinin efkat ve merhamet duy-
gularna bal insancl mdahale metodlar ve mnev
terapi uygulamalar, tamamen Kurn- Kermin ve
Hz. Peygamberin (sallallahu aleyhi ve sellem) tle-
rine dayanmaktadr. Nasl ki slm Peygamberi (sallal-
lahu aleyhi ve sellem), kendine iman etmi olan dost-
larnn skntya dmeleri karsnda zlm ve bu
durum ona ok ar gelmi ise,21 maneviyat bykleri
de insanlarn gnah ilemelerinden dolay fevkalde
etkilenmiler ve onlarn slah iin gayret gstermi-
lerdir. Hizmet hareketini benimsemi gnmzn u-
urlu Mslmanlar da mneviyat byklerinin rnek
uygulamalarndan esinlenerek, amzn temel sosyal
sorunlarnn zmnde daha fazla rol almallar. Bu
erevede bata alkol ve uyuturucu bamllar olmak
zere salklarn tehlikeye atan btn insanlarn bu
kt alkanlklarndan kurtulabilmeleri iin yeni re-
habilitasyon merkezleri almal ve mnev deerler
ekseninde sosyal terapi yntemleri gelitirilmelidir.
* Sakarya niversitesi retim yesi
KAYNAKLAR
Atasoy, hsan; Bedizzamann Sr Ktibi: Mehmet Feyzi Efendi; Nesil Ya-
ynlar; stanbul; 2010.
Ate, Osman Hulusi; Divan- Hukus-i Darendev; (Hz. Mehmet Akku; Ali
Ylmaz); Nasihat Yaynlar; Ankara; 2006.
Attr, Feridddn; Evliya Tezkireleri; (Terc.: Sleyman Uluda); Kabalc
Yaynevi; stanbul; 2007.
Bayat, Mojdeh ve Jamnia, Mhammed Ali; Sufi Diyarndan Hikyeler; n-
san Yaynlar; stanbul; 2003.
Bursal, Mustafa Necati; Kdiriyye Yolunun Babu Velileri-stanbul ve Ana-
dolu Erenleri; elik Yaynevi; stanbul; t.y.
Glen, Fethullah M; Halvet ve Celvet; Sznt Dergisi; Cilt 22, Say 253;
ubat 2000.
bn Allan; ah- Nakibend; Semerkand Yaynlar; stanbul; 2001.
slam limleri Ansiklopedisi; Trkiye Gazetesi Yaynlar; Cilt 1-18; stan-
bul, 1985.
Konur, Himmet; Suf Ahlk; Ensar Neriyat; stanbul; 2007.
zkse, Kadir; Tasavvuf ve Gnl Eitimi; Nasihat Yaynlar; 3. Bask; An-
kara; 2012.
Rehber Ansiklopedisi; Trkiye Gazetesi; 2. Bask; Cilt 1; stanbul; 1993.
Seyyar, Ali ve Gen, Yusuf; Sosyal Hizmet Terimleri Szl, Sakarya: Sa-
karya Yaynclk; 2010.
Tomanbay, lhan; Sosyal Olmak; SABEV Yaynlar; Ankara; 2007.
Uluda, Sleyman; slm Ansiklopedisi; Trkiye Diyanet slm Ansiklope-
disi Vakf Yaynlar; Cilt: VII, stanbul; 1993.
*Sakarya niv. lahiyat Fak. retim yesi
ali.seyyar@yeniumit.com.tr
DPNOTLAR
1. Tomanbay; 2007: 30.
2. Ebu Yala; Msned; Nr. 3370. Bezzar; Msned; N. 1949. Taberani;
El-Kebir; Nr. 10033.
3. Taberani; el-Evsat; Nr. 7583.
4. Taberani; El-Kebir; Nr. 13646.
6. Attar; 2007: 452.
7. bn Allan; 2001: 107.
8. Tenha bir yere ekilmek, inzivada bulunmak ve yalnz-
l semek anlamlarna gelen halvet, sflere gre, halk-
tan uzletle btn btn Hakka ynelip, duyu, sezi,
zevk ve hl erevesinde her zaman Onunla bulunmak,
Onu duymak, Onu bilmek, gnlden Onunla halle-
mek ve btn i ve d duygularla Ona balanmak ve
hlini sadece Ona amak gibi zellikler tayan bir te-
rimdir. Bkz. Glen; 2000: 3.
9. Uluda; 1993: 273.
10. Glen; 2000: 3.
11. zkse; 2012: 122-123.
12. Ate; 2006: 179.
13. Rehber Ansiklopedisi; C. 8; 1993: 127-136. slm
limleri Ansiklopedisi; C. 2; 1985: 236.
14. Attar; 2007: 143.
15. Attar; 2007: 306. Baka kaynaklarda bu olay, Hz. Znnn- Msrye
atfedilmektedir. Bkz.: Konur; 2007: 70.
16. Attar; 2007: 374.
17. Attar; 2007: 438.
18. slm limleri Ansiklopedisi; C. 10; 1985: 248.
19. Bursal Mehmed Thir; 1333: 150.
20. Atasoy; 2010: 101-102.
21. Kuran; Tevbe; (9):128.
YENI MIT DERGISI | 47
 YENi MiT
Prof. Dr. M. Saim YEPREM*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

Din, gzel huylar adna alm en feyizli, en bereketli bir mekteptir. Bu yce
mektebin talebeleri de, yediden yetmie btn insanlardr. Bu mektebe inti-
sap eden herkes byle bir intisapla er-ge huzura, emniyete ve itminana erer.
Darda kalanlar ise, zleri dahil, zamanla her eylerini kaybederler.

LH DNLERN
GAYES

nsan yeryznde babo brakmayan
Yaratc, peygamberler tarihinde de
grlecei gibi, peygamberler vasta-
syla mesajlarn insanlara ulatrm,
insanlarn ferd ve itim hayatta
mutluluunu salayacak temel kaideleri orta-
ya koymutur. Bu sre, son Peygamber Hz.
Muhammede (sallallahu aleyhi ve sellem) ka-
dar devam etmi, Onunla birlikte Allahn
(celle celluhu) mealen Bugn sizin iin di-
ninizi kemle erdirdim. Size nimetimi tamam-
ladm ve sizin iin din olarak slm setim.
(Maide 5/3) beyan ile sona ermitir. Aslnda
ilk peygamberden son peygambere gelinceye
kadar btn peygamberler, ayn kaynaktan
beslenmelerinin tabi neticesi olarak ayn ger-
ekleri insanlara hatrlatm ve hepsi ayn te-
mel ilkeleri ortaya koymutur. Bu cihanmul

48 | YENI MIT DERGISI

nitelii Cenab- Hak: Allah katnda din, phesiz bulunduumuz iin, din ve metafizik gibi kavramlarn
slmiyettir. (l-i mran 3/019) mealindeki yetin- geride braklmas gerektiini iddia eden evreler bile,
de dile getirmektedir. Buradan yola karak Kurn- sosyolojik bir olgu olarak dini tanmlarken, yine kendi
Kermdeki u yetlere de bir gz atmakta fayda vardr: eilimleri istikametinde, farkl zellik ve muhtevalarla
Biz peygamber gndermedike kimseye azb et- karmza kmaktadrlar.
meyiz. (sr 17/015) Dini Kurn- Kermin bildirdii ve tantt ana
Her toplumun bir peygamberi vardr. Onlara pey- hatlar erevesinde ele alacaz. Yaygn olarak bilinen
gamberleri geldiinde aralarnda adaletle hkm ve- ve kabul edilen bir tarife gre ki bu tarif Tehnevye
rilmi olur. Onlarn haklar yenmez. (Yunus 10/047) aittir: Din, akl sahiplerini, kendi iradeleriyle, dn-
yada salha, hirette ise felha sevk eden, Allah tara-
Daha nce kssalarn sana anlattmz peygam-
fndan konulmu bir kanundur. Yakn dnem Trk
berler gnderdik. Anlatmadmz (nice) peygamberler
limlerinden, eski Diyanet leri Bakan, Ahmed
de gnderdik. Allah Musa ile de dorudan konutu.
Hamdi Akseki bu tarifi detaylandrarak dini yle ta-
Mjdeleyiciler ve uyarclar olarak peygamber- nmlar: Din, akl sahiplerine yaratllarnn gayesini
ler gnderdik ki gnderilen peygamberlerden sonra bildiren, onlar kendi seim ve iradeleriyle, bizatihi
insanlarn Allaha kar bahaneleri olmasn. (Nisa hayr olan eylere, dnyada salha, hirette kurtulua
4/164-165) ve kemle gtren, onlarn madd ve mnev btn
Bu yetlerden aka anlaldna gre, yeryzn- ihtiyalarn karlayan lh bir kanundur.
de insan topluluklarnn var olduu ilk andan itibaren, rnek olarak verilen tariften de fark edilecei ze-
hibir toplum peygambersiz kalmamtr. Avustral- re, slm limlerinin Hak Din tanmlar, btnyle
yadan Grnlanda, Sibiryadan Gney Afrikaya, Alas- ele alndnda, baz noktalarda deimekle beraber,
kadan iliye, inden Portekize kadar, yeryznde hepsinde zikredilen ortak ifadeler bulunduu grlr.
her toplumun zaman iinde peygamberleri olmutur.
Bize isimleri bildirilenlerin, sadece Arap Yarmadas, TARIFIN UNSURLARI:
Mezopotamya ve Msr ile snrl kalmas, peygamber- 1) lh vahiy
lerin bunlardan ibaret olduu mnsna gelmemekte- Bunlarn banda, dinin kaynann lh vahiy ol-
dir. te bundan dolaydr ki, insanln cihanmul duu hususu gelmektedir. Burada vurgulanmak iste-
deerleri dediimiz ortak deerlerin kaynann da bu nen husus lh Dnin, insan aklnn bir rn deil,
lh vahiy olduunu ifade etmek zarureti vardr. dorudan Allah tarafndan peygamberler araclyla
Bu noktadan hareket ederek peygamberlerin getir- gnderilen vahiy olduudur. Kurn- Kermde mea-
dikleri dinin z itibariyle farkl olmadn sylemek len Onun syledikleri (Kurn) kendisine vahyedi-
yanl olmayacaktr. len bir vahiyden bakas deildir. (Necm 053/004)
lh dinlerin gayesini konu edinen bir makalede buyrulur. Bu sebepledir ki slm dini Akl dini deil,
mantk olarak ncelikle dinin mahiyeti ve tanmn Vahiy dinidir szn artmacal bir bilmece gibi
belirleyerek detaylandrmak uygun olur. Bu maksat- sylemek dorudur. Bu ifadeye bakarak slmn aklla
la dnce tarihi boyunca yaplan din tanmlamalar mnasebeti olmad sonucuna varmak, espriyi an-
incelendiinde, dinin sosyolojik, psikolojik, siyas ve lamamak demektir. slm, insan aklnn bir mahsul
felsef bak alarndan hareketle ortaya konmu e- olarak ortaya konmu, bu mnda akl kaynakl sun
itli tanmlarnn olduu grlecektir. lh dinler ve bir din deil, bizzat Allahn Vahyine dayal bir dindir,
beer dinler eklindeki bir ayrma gidilmeksizin ya- anlamn vurgulamak iin esprili bir ifade seilmitir.
plan genel tanmlar bulunduu gibi, din kavramn 2) Akl
sadece lh dinlerle snrlayanlar, hatt bu snrlamay Tabidir ki tarifte grlen ortak unsurlardan biri
daha da ileriye gtrp sadece Hak Dinin tanmna de dinin muhatabnn akl sahipleri olduudur. Yer-
yer veren limler mevcuttur. yznde akl sahibi olan varlklarn insanlar olduu
phesiz, burada Hak Din mefhumu, tanm ya- nazar itibara alnrsa, aka grlecektir ki, dinin
pan kiinin kendi eilimi ve deer hkmleri ereve- muhatab insandr. Yani, insan, akl vastasyla vahyi
sinde farkl muhtevalar kazanmaktadr. Her din men- anlayacak, yorumlayacak, zerinde dnecek, vah-
subu kendi dinini byle nitelerken, tekileri, aka yin nda akln kullanarak gnn deien, gelien
veya zmnen, btl kabul etmektedir. Herhangi bir artlarnda, her zaman diliminde, her trl coraf
dine mensup olmadklarn, hatt din kavramnn ge- ve demografik ortamda, gnlk hayatn problemleri-
mite kaldn ve bugn, artk, pozitif bilim anda ne zmler retecek ve bylece Allahn yeryznde

YENI MIT DERGISI | 49

 yaratt Halife olduunu ispat edecektir. Rabbin
meleklere Ben yeryznde bir halife var edeceim de-
miti... (Bakara 2/30); Yine bir yet-i kerimede me-
alen Bunlar Kurn zerinde hi dnmyorlar m; lamalar btn tariflerde ya aka veya zmnen yer
yoksa kalbleri zerinde kilit mi vardr?! (Muhammed
47/24) buyrulmaktadr. Onlarca yette mcerret akl
sahibi olmak deil o akl altrmak, kullanmak ge-
rektii belirtilmi ve byle yapanlar vlm, yapma-
yanlar ise yerilmitir.
O hlde Kurn- Kerm btn lh dinlerde m-
terek olan esaslar tekrarlayp tamamladna gre, ok
rahat bir ekilde, lh dinlerin insan akln altr-
may, gelitirmeyi tevik edip desteklediini, dogma-
tik basmakalp dnceyi ve hatt kr krne Biz
anamzdan babamzdan ne grdysek doru odur.
eklindeki kat gelenekilii reddettiini syleyebiliriz.
Nitekim bu kavram Kurnda mriklerin dilinden
nakledilerek Hem onlara: Allah ne gndermi ise ona
uyunuz dendii zaman, Biz, daha iyi, atalarmz m-
davim bulduumuz eylere uyarz derler. Pekl! Ya
atalar bir eye akl erdirememi, doru yolu seeme-
mi ise, yine mi uyacaklar? (Bakara 2/170) eklinde,
yine akla hitap edilerek yerilmektedir. Gelenekleri ta-
bulatrmak yle dursun, onlarn bile, eletirel bir ba-
k asyla ele alnmas gerektiine iaret edilmektedir. uygulamaya ynelik hususlarda (ki sadece furatta
3) Hr irade ve seim
Din tarifinde dikkat eken nemli bir ortak unsur
da cebren, zorunlu bir dayatma eklinde deil, insan-
larn kendi hr irade ve seimleriyle, serbest tercihle-
riyle, dini kabul etmeleri vurgusudur. Bugn, insan
haklar ve evrensel prensipler asndan ok nemli
olduu phe gtrmeyen din ve vicdan hrriyeti, hi
kimsenin inan bakmndan kabule veya redde zor-
lanamayaca ve inanlar asndan knanamayaca den yeni kan meselelere zm bulma grevini s-
gibi hususlar bizzat lh dinlerin temel prensipleri,
mahiyeti ve gayeleri arasnda yer almaktadr.
Dinde zorlama yoktur. nk doruluk sapklk-
tan iyice ayrlmtr... (Bakara 2/256)
Din, inan esaslarn ve buna bal olarak yaanan
hayat tarzn ifade eder. Buna gre slm, iman ve ha-
yat tarz olarak hi kimseye zorla kabul ettirilemez. Yu-
karda da ifade ettiim gibi burada slm btn lh esas iinde ifade etmilerdir. Dinin tanmnda ortaya
dinleri temsil etmektedir.
De ki: Gerek Rabbinizdendir. Dileyen inansn,
dileyen inkr etsin. (Kehf 18/29)
lah dinlere mensup olanlarn, zellikle Msl-
manlarn belli inanlar ve belli bir hayat tarzn baka-
larna dayatmak suretiyle kabul ettirmeleri, bu konuda
zor kullanmalar, terre varan bask uygulamalar, din
kavram iinde mtala edilmesi mmkn olmayan
hususlardr.
50 | YENI MIT DERGISI
4) nsanlarn mutluluu
Nih olarak dinin, insann dnya ve ahiret mut-
luluunu gerekletirmeyi hedeflediini belirten ak-
almaktadr.
te din tanmlarnda bulunan bu ifadeler dinin ga-
yesini de ortaya koymu olmaktadr. Her eyden nce
dinin muhatabnn insan olmas, dinin insan iin ol-
duu mnsna gelir.
Gnmzde dindarlk adna, birtakm kesimlerce,
dinin insan iin deil de, aksine, insann din iin var
klndn sylemeleri, insanlarn mutluluunu temin
etmek gayesiyle ortaya konulan din emirlerin, insan
kuatma altna alacak ekilde takdim edildii ve de-
ta boyundurua dntrld hatrlanacak olursa,
bu noktann ne kadar nemli olduu aa kar. Ne
var ki, dinin insan iin olduunu sylemek, tpk di-
er alanlarda olduu gibi, din iinde de insanoluna
snrsz bir hrriyet alan tannd mnsna gelmez.
Burada vurgulanmak istenen, dinin insan iin, insan
her iki cihanda mutlulua ulatrmak iin var olduu
gereidir.
Elbette deien zaman ve mekn artlarna gre,
geerlidir) baz deiiklikler olmutur ve olacaktr da.
Dinin ictihad, rf ve dete balad meseleler zaman
iinde deiebilir. Ama bu deiiklikler daima insanla-
rn mutluluunu, deien artlar iinde, gerekletir-
me istikametinde geliecektir. Nitekim peygamberli-
in son bulmas, artk insanln temyiz kabiliyetinin
kemale erdii ve bundan sonra mevcut ana esaslarn
nda, akln kullanmak suretiyle, kendi yolunu yine
kendisinin bulabilecei anlamna gelmektedir. Bu yz-
lm limleri stlenmi ve yeni ictihadlar ile zamanla
en uygun yeni neticelere ulamlardr. Bu gereklilik ve
grev bugn iin de geerlidir.
Pratikte grlen bu deiikliklerin yannda, slm
limleri, lh dinlerin yanl yorumlanmasnn nn
kesmek zere, ortak gayeyi tespit iin aba harcamlar
ve ittifak halinde, lh dinlerin temel gayesini be
konan dnya ve ahiret saadetini gerekletirme hedefi-
ne ynelik bu be temel esas unlardr:
1. Dinin korunmas
2. Nefsin korunmas
3. Maln korunmas
4. Akln korunmas
5. Neslin Korunmas
te bu be esas btn lh dinlerin gayesidir ve
bugn evrensel deerler olarak da ifade edilmektedir
ki Btn insanl korumak eklinde tek esasa irca
etmek de mmkndr. Nitekim Kurn- Kermde
mealen; Bundan (Kabilin Habili haksz yere ldr-
mesinden) dolay srailoullarna yle yazdk: Kim
bir cana kymam veya yeryznde bozgunculuk
yapmam olan birini ldrrse, o kii btn insanlar
ldrm gibidir. Kim de birini (hayatn kurtararak)
yaatrsa, btn insanlar kurtarm gibidir. Andolsun
ki, onlara elilerimiz apak deliller (yet ve mucizeler)
getirdiler. Ama onlardan birou bundan sonra da yer-
yznde ar gitmektedir. (Maide 5/32) buyrulmak-
tadr. Temel haklarn ilki ve en nemlisi olan yaama
hakknn ele aln biiminde, tek bir insanla btn
insanlar edeer tutulmaktadr. Hem de, dil, din, rk,
millet, zenginlik-fakirlik, makam-mevki, an-hret
fark gzetilmeksizin, srf insan olmann yeterli art
olarak kabul edildii bir yaklamla. yet-i kerme-
nin daha nce Hz. demin iki olundan (Habil-Ka-
bilden) bahsettikten sonra (Maide 5/30-031), srailo-
ullar ile ilgili aklamalar, bu mesajn srf Kurn-
Kermin muhatab olan Mslmanlara deil, ilk in-
sandan itibaren btn insanlara, lh dinlerin ortak
mesaj olduunun belgesidir. yetin son ksm btn
bu belgeler ve tlere ramen insanolunun yine de
prensipleri inemekte srarla devam ettiini belirt-
mektedir.
nsan Haklar Beyannamesinde yer alan evrensel
deerler dikkatle mtala edildiinde, bunlarn bt-
nyle, yukarda zetlediimiz bu be esasa irca edilebi-
lecei anlalacaktr. Bunun yannda Hz. Peygamberin
Veda Haccndaki hutbesi de incelendiinde, nsan
Haklar Beyannamesinden on be asr nce de aynen
bu evrensel prensiplerin akland mahede edile-
cektir.
Kurn- Kerm iyi okunduu takdirde aka g-
rlecektir ki, gerek muhtelif yetlerde ve gerekse b-
tnnn tad mesajda bu be esas hep n plnda
tutulmaktadr.
NETICE
Sonu olarak u noktay vurgulamak gerekir ki;
dindar olduunu syleyen baz insanlarn uygulama-
larndaki hatalardan yola karak, dinlerin insanlar
arasnda atmann asl kaynaym gibi gsterilmesi cehaletten kaynaklanan, kat, msamahasz ve yanl
asla kabul edilemez. Zaten slm, silm kknden gel-
mektedir ki bunun mns da mslmann gerek ken-
di i dnyas, gerekse kendini evreleyen d dnya ile
mnasebetlerinde, barn ve huzurun temsilcisi olma-
s demektir. Dolaysyla, aslnda sun birtakm imaj-
larla ortaya konulmaya alld gibi, gerek dindar-
lar, dnya bar nnde bir tehlike deil aksine dnya
barnn garantisidir.
Burada nemli olan bir noktay vurgulamadan
geemeyeceim. Btn dnyada zlenen ve btn
lh dinlerin ortak gayesi olan evrensel barn sa-
lanmasnda, cehaletin ortadan kaldrlmas ve bunun
iin de topyekn mcadele mecburiyeti vardr. Hz.
Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem), bir silhl a-
tmadan dndkten sonra, mealen Kk cihattan
byk cihada dndk. buyurarak byk cihadn ne-
fisle mcadele olduunu vurgulam ve dikkatleri bu
yne ekmitir.
Cehaletle savan nefisle mcadelenin en nem-
li unsuru ve hatt olmazsa olmaz art olduu phe
gtrmez bir gerektir. Geleneksel ifade ile Gayret-i
diniyye cehaletle birleirse taassup doar. nk ta-
rih boyunca insanln en byk strap kaynaklarn-
dan birini tekil eden, dinler adna yapld sylenen
savalarn, hem de ortak mesajlar hep dnya bar ve
insanln mutluluu olan lh dinlerin mensuplar
arasnda cereyan etmi olmas, baka trl izah edi-
lemez. Tpk dinlerde olduu gibi, ideolojilerde de,
kendilerine samimiyetle, smsk bal olanlarn gay-
retleri, cokular, heyecanlar, cehaletle birleirse, bu-
nun mahsul, korkun taassup rnekleri de olabilir.
Bu, her yne kullanlmaya msait olan aktif yapdaki
cehalet unsuru yok edilerek, ilimle donatlp olgun-
latrld ve yumuatld takdirde, evrensel bar
ve mutluluun nndeki nemli engellerden biri de
kalkm olacaktr. De ki: Hi bilenler ile bilmeyenler
bir olur mu? Ancak akl sahipleri t alrlar! (Z-
mer 39/9) mealindeki yet bu evrensel deeri ifade
etmektedir. Nitekim Sevgili Peygamberimizin (sal-
lallahu aleyhi ve sellem) bilgi ve eitimi ven, tevik
eden hatt gerekli olduunu belirten saysz tavsiyeleri,
emirleri ve uygulamalar mevcuttur.
Genel eitim ve retim yannda, zellikle din
eitim ve retiminin, gerek kaynaklarndan ilm ve
doru yorumlarla, doru eitim ve retim kurumla-
rnda, zenle ve ciddiyetle gerekletirilmesi; caydrc-
lk yle dursun, tevik edilip gelitirilmesi, din duygu
ve heyecanlarn doru bilgilendirmeye dayanmayan ve
istikametlerdeki muhtemel tezahrlerinin nlenip
kaldrlmasnda ve bylece slmn gerek mnsnn
anlalmasnda ve evrensel barn teesssnde nemli
rol oynayacaktr.
*Marmara niv. lahiyat Fak. Emekli retim yesi
saim.yeprem@yeniumit.com.tr
YENI MIT DERGISI | 51
 YENi MiT
Prof. Dr. Mustafa AKAR*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

TASAVVUF/AR TEFSIRLERDE

HABB- NECCR
HAKKINDA YAPILAN YORUMLAR

B
ilindii gibi, tabin devrinden itibaren ilk slm ilimler ve mezhepler
olumaya balar. Bylece balangta sahabe ve tabinun aklamalarn-
dan ibaret olan nakl tefsire, akl ve rey tefsiri de eklenmi olur. Ayrca
zamanla frkalarn grlerini yanstan tefsir ekolleri doar. te bu olu-
um safhasnda mutasavvflar da kendi grlerine uygun tefsirler yap-
maya baladlar. Yaadklar hle gre, yetlerden mn karmaya gayret ettiler. Bu tr,
ilk anda akla gelmeyen, fakat derun bir tefekkr ve teemmlle yetin iaretinden kalbe
doan mnlara, iar tefsir ad verilir.1 ar tefsirin tefsir tarihilerine gre tanm da
yledir: Yalnz slk erbbna alan ve zahir mn ile badatrlmas mmkn olan
birtakm gizli anlamlara ve iaretlere gre Kurn tefsir etmektir. Bu tr tefsir, sfnin
salt fikirlerine dayanmaz. Bulunduu hl ve makama gre kalbine doan ilham ve i-
retlere dayanr.2
52 | YENI MIT DERGISI
 Bu anlamda mutasavvflar, gerek eserlerinin iin-
de geen yetler hakknda gerekse mstakil yazdklar
tefsirlerde, zerinde dnerek deil kalblerine doan,
Allahn ilhm ettii mnlar kaydetmilerdir. Burada
u noktay iyice belirtelim: Tasavvuf erbabnn kastet-
tikleri batin mnlar, Kurnn zahir mns zeri-
ne oturur ve zahir merkezine bal olarak derinleir.
Yani batn mn, zahir mn olmadan yakalanamaz.
nk batn mny karrken kullanlan sezgi mer-
kezli basret penceresi, zahir mny ortaya karan
akl kudretle irtibat hlindedir. Aslnda bu balamda
zahir ve batn gibi iki kavram, ifade zorluundan orta-
ya kmaktadr. Ksacas ortada farkllk, aykrlk deil
sadece amele dayal zevkten kaynaklanan bir derinlik
ve mesafe vardr. Yani ksaca batn mn, ilk anda
fark ediliveren zahir mnnn derinliinden baka
bir ey deildir. Bununla beraber, unu da belirtmekte
yarar var ki, her ne kadar bu mutasavvflar, ncelikli
olarak nakil ve akla bavurmuyorlarsa da, bu onlarn
tamamen ilm formasyondan uzak kiiler olduklar
anlamna gelmez. Tefsir tarihine bir gz atldnda,
bu mnda tefsiri mevcut olan btn mutasavvflarn,
ayn zamanda ilim erbb olduu rahatlkla grlebilir.
MUTASAVVIFLARA GRE ASHB-I KARYE/HA-
BB-I NECCR YORUMLARI
Bilindii gibi bu hdise, Ysin Sresi 13-24.
yetlerde anlatlmaktadr. Kurn Hz. Peygamber d-
nemi putperest-mriklere ve gnmz toplumlarna:
ehir halkn misal getir: Hani onlara eliler gelmiti.3
buyurur. Bu ifadede geen Ashb- Karyenin Antak-
ya olduu nakledilmektedir.4 Bu yetlerin tefsirinde
bavurulan iar tefsirlerden smil Hakk Bursevnin
(v.1137/1725) Rhl-Beyn adl tefsirinde Ashb- Kar-
yenin Antakya olduu tereddtsz belirtilir.5 Abdl-
kdir Geyln (v. 561/1166) de dilimize yeni kazand-
rlan ir tefsirinde: Buradaki memleketten maksat
Antakya, uyarcdan maksat Hz. sdr. diyerek bu
bilgiyi teyid eder.6 Maripli bn Acbe (v. 1224/1809)
el-Bahrul-Medd adl tefsirinde, bu yetin yorumun-
da: Yani onlara Antakya halkn rnek ver. diyerek
tereddtsz, bu karyeden kastn Antakya olduunu
aka ifade eder.7 Bahrul-Ulm adl tefsirin sahibi Ali
Semerkand (v. 860/1456) de, Ashb- Karyenin An-
takya olduu hususunda hemfikirdir.8
Ashb- Karye olay iki eli gnderildii bilgisiyle
devam eder:
te o zaman biz, onlara iki eli gn-
dermitik. Onlar yalanladlar. Bunun zerine nc
bir eli gnderdik. Onlar biz size gnderilmi Allahn
elileriyiz, dediler.9 Bu iki elinin kimler olduu hak-
knda farkl isimler verilirse de, Abdlkdir Geyln
ve Bursev, Hz.s (a.s.) tarafndan Yahy ve Ynusun
(a.s) gnderildiini belirtir.10 bn Acbe ise bu iki el-
inin Yuhanna ve Pavlus olduunu kaydeder.11 Ali
Semerkand Hazretleri ise, bu elilerin isimleri dei-
mekle birlikte snn (a.s.) elileri olduklarn ifade
eder.12
Eliler ehre yaklanca koyunlarn otlatan bir
oban grdler. Ona karye halkn Hak dine davet et-
meye geldiklerini belirttiler. Bu Habb-i Neccr Haz-
retleri idi. Habb-i Neccr onlardan bir delilleri olup-
olmadn sordu. Onlar da, Allahn izniyle doutan
kr olanlar ve abras (alaca) hastalna yakalananlar
iyiletirebileceklerini sylediler. O da, kendisinin has-
ta bir olu olduunu syledi. Onlar ald ve evine g-
Onlara u trd. Eliler, du etti ve hasta ocuu svazladlar, o
da Allahn izniyle iyileti. Habib-i Neccr bu durum
zerine hemen iman etti. Bu haber ehirde yayld.
Bunun zerine ehrin Kral Antiyakus, elileri ar-
tr ve onlar dinledikten sonra inkr eder. Arkasndan
onlar dvdrp, hapse attrr. Bunun zerine Cenb-
Hak, yette de belirtildii gibi nc bir eli gnde-
rerek, onlar destekler. Bu nc elinin emun ol-
duu hususunda buradaki kaynaklar mttefiktirler.13
Tefsirlerde emunun nc eli olarak Antakyaya
geldiinde izledii yol, dikkat ekicidir. Rivayete gre
o, kral ve etrafndakilere, nceki gelen iki elinin da-
vasnn doru olduunu hemen sylememi, belli bir
yaknlamadan sonra, yumuak bir tavrla meseleyi
anlatmtr.14
Kurn inkrc blge halknn itirazlarn yle dil-
lendirir:
Elilere dediler ki: Siz de ancak bizim
gibi birer insansnz. Rahmn herhangi bir ey indirme-
di. Siz ancak yalan sylyorsunuz.15 Eliler de:
Rabbimiz bizim size gnderilmi
eliler olduumuzu biliyor.16 diyerek, Allah ahit
tuttular. Devamnda grevlerinin tebli olduunu bil-
YENI MIT DERGISI | 53
 Bizim grevimiz, ak
dirdiler:
bir ekilde Allahn buyruklarn size tebli etmekten
baka bir ey deildir, dediler.17 Bunun zerine inkr-
clar, baka mazeret bulamaynca:
Dorusu
uursuz geldiniz. Eer bu iten vazgemezseniz sizi tala-
rz. Ve bizden size fena bir ktlk dokunur, dediler.18
verdi: Sizin uursuzluunuz sizinle beraberdir. Size na-
sihat ediliyorsa bu uursuzluk mudur? Bilakis siz ar
giden bir topluluksunuz19 smil Hakk Bursev, top-
luluktan kastn: hakikatte nefis ve sfatlardr der. Ve
u iar yorumu yapar: nk nefis taba muvfakat
ve Hakka muhlefet konusunda ar gider. Byle bir
nefsin elinde olan herkes tehlikelere dmeye hazrdr.
Byle bir nefis ayrca kendi gittii er yollara srek-
li dier insanlar da arr. Nefsinden kurtulup, onu
tezkiye eden kimselerin hem kendileri hem de ona tb
olanlar kurtulur. Bundan dolay peygamberler ve veli-
ler hep insanlara t ve nasihat vermiler, insanlar
hatalarna ve arlklarna kar uyarmlardr.20
Kurn tam burada konunun zne iaret ederek:
O
srada ehrin br ucundan bir adam koarak geldi ve
yle dedi: Ey kavmim bu elilere uyunuz!21
Sizden herhangi bir cret is-
temeyen bu kimselere tabi olun, onlar hidayete ermi
kimselerdir.22 Bursev, bu yetin tefsirinde t veren
ve dini tebli eden kimselerin bu vazifeleri karlnda
hibir cret almamas gerektiini belirtir. Dier taraf-
tan tebli ve irad kendine dnyalk mal ve menfaat
toplamak iin yapanlarn, mteeyyih/sahte ve yalanc
eyhler olduklarn aka ifade eder.23
Bu yetlerin btnlnden anlyoruz ki, Habb-i
Neccr elilere hemen iman etmitir. Bursev Hazret-
leri bu hususta unlar syler: Habb-i Neccrn el-
iler vastasyla iman etmi olmas durumu ikrdr.
Bursev, Habb-i Neccrn mnev konumunu Hz.
Peygamberden (sallallahu aleyhi ve sellem) bir hadsle
aklamaya alr. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve
sellem) yle buyurur: mmetlerin en nde gidenle-
ri kimsedir. Onlar gz ap kapayncaya kadar bile
Allah inkr etmemilerdir. Bunlar Ali bin Eb Tlib,
Sahib-i Yasn (Habb-i Neccr) ve Firavn ailesinden
iman eden zattr.24 Suf-mfessir bn Acbe de bu
yetle ilgili u ir yorumu yapar: Allah Telnn en
ok sevdii insanlar, Onun kullarna en faydal olan-
lar ve onlara en faydal olanlar ve onlara en fazla na-
sihat edenlerdir. Bir hadste yle buyrulmutur: Se-
nin vesilenle bir kimsenin hidayete gelmesi, senin iin
dnyann en kymetli mal ve mlknden daha hayr-
ldr.25 yle ise yce sevgilinin sevgisini elde etmek,
54 | YENI MIT DERGISI
Onun katnda bir itibar ve yaknla ulamak isteyen
kimsenin Allahn kullarn iratta karlat sknt-
lara tahamml etmesi ve bu uurda seferlere kmas
gerekir.26
siz bize Sahib-i Yasin mteakip yetlerde halkna kar un-
lar syleyerek tam bir savunma yapar:
Eliler cevap
Hem bana
ne oluyor ki, beni Yaratana ibadet etmeyeyim! Siz de ona
dndrleceksiniz. Onu brakp da baka ilahlar edinir
miyim? Eer o Rahman bana bir zarar vermek istese, on-
larn efaati bana hi fayda vermez ve beni kurtaramaz-
lar. te o zaman ben apak bir sapknln iinde olu-
rum. phesiz ben Rabbinize inandm, beni duyun!27
Bursev, bu yetle ilgili olarak da, nasihatinin kendini
de iin iine katmasnn iradndaki samimiyetini or-
taya koymas asndan bir incelik olduunu belirtir.28
Gerekten burada Habb-i Neccr, nasihati kendine
veriyor ve kardakilerin bu ekilde dikkatini ekmeye
alyor.
(Kavmi onu ldrnce) kendisine gir cennete
denildi. O da Keke kavmim Rabbimin beni ba-
ladn ve beni kendilerine ikram edilen kullarndan
yaptn bir bilseydi.29
NETICE
yetlerden de anlalaca zere olayn kahraman
Habib-i Neccr Hazretleri gelen elilerin hak oldu-
unu anlaynca hi tereddt etmeden iman etmi ve
bu konuda ne gemitir. Yine ehrin br yakasndan
koarak gelmesi, irad ehli kimselerin Allaha hizmet
noktasnda hi dnmeden ve akla koturmalar
gerektiini vurgulamaktadr. Ayrca Sizden cret is-
temeyen bu elilere uyun! diyerek, Allahn dinine
insanlar arrken asla en ufak bir dnyev menfaat
beklenmemesi, tembih edilmektedir. Bu kural tasav-
vuf erbb iin ayrca hassasiyetle zerinde durulmas
gereken bir husustur. Bursevnin de belirttii gibi ir-
ad faaliyetlerini kendine dnyalk menfaat toplamak
niyetiyle yapanlar, sahte mritlerdir. Bu mnda ger-
ek mrid, madd ve mnev anlamda etrafndakiler-
den alan deil, veren konumunda olmaldr.
Dier taraftan davet ve irad faaliyetleri dnya
kurulaldan beri, en meakkatli alandr. Bunun iin
bellarn en bykleri, nce peygamberler ve vellere
gelmitir. Bu noktada Habb-i Neccrn da bandan
getii gibi, bu tr hizmetlere talip olanlar buna hazr
olmal ve ez ve cefalara tahamml etmelidirler. On-
larn mkfatlar tede Allah tarafndan verilecektir.
Yine bu kssada da belirtildii gibi, Habb-i Nec-
cr kendisi iman etmekle kalmam, kavmini hemen
hidayete armtr. Bu erevede Allah dostlarnn
en nemli zellikleri de nasihati olmalardr. Bunu
yaparlarken de, nce emir ve nehiyleri kendileri uy- Kitaplarla ykk tamir edilir,
gulayp, sonra bakalarna tebli etmeleridir. Burada Onlarla gidilmezlere gidilir;
dikkat eken bir husus da Habb-i Neccr nasihati
kendi zerinden vermekte, nce kendi nefsine hitap Kendini bilmeyen ne derse desin,
etmektedir. Demek ki, irad faaliyetlerinde dorudan
karmzdaki insanlar hedef alarak deil, d, na-
Sadece onlarla ruhlar dirilir...
sihati kendi nefsimizden balayarak vermek, Kurn
bir yaklam olmaktadr. Neticede Habb-i Neccr,
bir mn eri olarak, vilyeti Kuranla tescil edilmi,
inanc uruna gzn hi krpmadan cann feda eden
bir kahramandr. Bu mnda gnmz insanna bir
mminin iman uruna neler yapabileceini ve nasl
bir duru sergilemesi gerektiini, olabilecek en byk
fedakrl gstermi bir velidir.
*Ankara niv. lahiyat Fak. retim yesi
mustafa.askar@yeniumit.com.tr
DIPNOTLAR
1. smail Cerraholu, Kuran Tefsirini Douu ve Buna Hz Veren Amiller,
Ankara 1968, ss. 114-115.
2. M. Hseyin ez-Zeheb, et-Tefsr vel-Mfessirn, c. II, (Drul-Kt-
bil-Hadse) Kahire 1396/1976, s. 352.
3. Yasin/13.
4. Yasin Ylmaz, slm Kaynaklarna Gre Ashb- Karye/Habb-i
Neccr, Ankara 2013, 73.
5. smil-Hakk Bursev, Rhul-Beyn, c. VII, (Drul-Fikr) Beyrut trz,
s. 327.
6. Abdlkdir Geyln, Geyln Tefsiri, c. IV, (Ceyln lim Aratrma ve
Yayn Merkezi) stanbul 2012, s. 498.
7. Ahmed b. Acbe el-Hasen, el-Bahrul-Medd, c. VI, Beyrut 2002, s. 140.
8. Seyyid Aladdin Ali bin Yahy es-Semerkand, Bahrl-Ulm fit-Tefsr,
c. IV, Sleymaniye Ktphanesi (Kl Ali Paa Blm), no: 109, v. 59/b.
9. Yasin/14.
10. Bursev, a.g.e, c. VII, s. 328.
11. bn Acbe, a.g.e, c. VI, s. 140.
12. Ali Semerkand, a.g.e, c. IV, v. 59b.
13. Bursev, a.g.e, c. VII, s. 328; Geyln, a.g.e, c. IV, s. 498; bn Acbe,
a.g.e, c. VI, s. 142; Ali Semerkand, a.g.e, c. IV, v. 60/a.
14. Ali Semerkand, a.g.e, c. IV, s. 60/a.
15. Yasin /15.
16. Yasin/16.
17. Yasin 17.
18. Yasin 18.
19. Yasin/19.
20. Bursev, a.g.e, c. VII, s. 380.
21. Yasin/20.
22. Yasin/21.
23. Bursev, a.g.e, c. VII, s. 384.
24. Zemaher, Kef, c. III, Beyrut trz, s. 319.
25. Buhar, Cihad, 102; Mslim, Fedilus-Sahbe, 35; Eb Dvud, lim, 10.
26. bn Acbe, , el-Bahrul-Medd, c. VI, s. 141.
27. Yasin/22-25.
28. Bursev, a.g.e, c. VII, s. 384.
29. Yasin/26-27.

YENI MIT DERGISI | 55

 YENi MiT
Do. Dr. Kadir DEMRCAN*
Yrd. Do. Dr. Ergn APAN*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

St Bankalar
A
nne st, bebein besin ihtiyalar- lk st bankas 1909da Viyanada, 1919da Boston ve
n eksiksiz olarak gidermek ve bebei Almanyada kurulmutur. Gnmzde ise Brezilya,
muhtemel hastalklara kar korumak Norve, Tayvan ve 35e yakn lkede st bankala-
zere Allahn yaratm olduu ben- r vardr. 1985te kurulan Kuzey Amerika nsan St
zersiz bir terkiptir. nsanolu henz Bankalar Birlii (HMBANA) verilerine gre Kuzey
byle bir karm yapay olarak imal edememektedir. Amerikada toplamda 13 st bankas bulunmaktadr.
Anne stndeki besin maddelerinin dengesi en ide- Amerikada prematre doum oran %12lerde oldu-
al llerde ve bebein henz olgunlamam vcut undan st bankaclna kanlmaz bir ihtiya olarak
sistemleri iin en uygun ekildedir. ciz ve muhta baklmaktadr. St bankalarnn alma prensiplerine
bir durumdayken insann imdadna gnderilen anne gz attmzda unlar grmekteyiz: St veren g-
st, bebein btn ihtiyalar grp gzetilerek ha- nll anneler fazla gelen stlerini steril kaplarda bi-
zrlandndan sun st ve mamalarla kyaslanamaya- riktirip dondurduktan sonra dondurulmu bu stler
cak stnlklere sahiptir. erik, besleyicilik, temizlik soukluu muhafaza edilerek st bankasna transfer
edilmektedir. Toplanan btn stler eritilerek ortak
ve ekonomik adan ei bulunmaz bir besin olan anne
bir havuzda toplanmaktadr. Devamnda bakteri ve
st bebein deien ihtiyalarna gre aylk ve gn-
virslerin olmamas iin tekrar stlarak pastorize edil-
lk farkllklar gstermektedir.
mekte ve -70 derecede dondurulmaktadr. Bakteri ve
ST BANKALARI virs kontrol yapldktan sonra hazr hale gelen st
Anne st, prematre doan (37. haftadan nce- ihtiya sahiplerine donmu olarak iletilmekte ve be-
ki doumlar) ve eitli hastalklar olan bebekler iin bekler de gerektii miktarda bu stten faydalanmak-
daha da nemlidir. Annenin st az olabilir, anne em- tadrlar. Toplanan stlerin %2si bakteri rettii iin
zirmek istemeyebilir veya baka bir sebeple yeni do- imha edilmek durumundadr. 30 mililitrelik pastrize
anlar anne stnden mahrum kalabilirler. Buna bir anne stnn maliyeti 3 dolar civarndadr. Avustral-
zm olarak st bankalar projesi ortaya kmtr. yada anne st pazar yaklak 3 milyar; Amerikada
56 | YENI MIT DERGISI
110 milyar ve Norvete 900 milyon dolar bulmakta- berin duyulmasndan sonra Amerika ve Kanadadaki
dr. Tayvanda ilk st bankas 2005 ylnda alm; 6 st bankalar kapanmaya balam; hatta Kanadadaki
ylda 816 vericiden 14 ton st toplanm; 551 bebee btn st bankalar kapatlmtr. Meselenin teknik
bu st havuzundan datlm; ancak kurulan bankalar ve tbbi yndeki soru iaretlerinin yan sra ounlu-
uzun sre hizmet veremeden kapatlmtr (%74 2 u Mslman olan lkeler iin bu uygulamann sebep
aydan az sreyle). olaca karkln din boyutlar da ayrca tartmaya
lkemizde ise st bankas kurumuyla ilgili bilim- aktr.
sel veri maalesef ok azdr. Konuyla ilgili olarak 2013 imdi st bankacl meselesinin bizce en nemli ya-
ylnda Erzurumda Aye Grol ve arkadalarnn yap- nn tekil eden din boyutu zerinde durmak istiyoruz.
t bir anket almasna 350 evli bayan katlm ve ST KARDELIININ DIN BOYUTU
sonular bilimsel bir dergide yaymlanmtr. Kat-
lanlarn %90 daha nce st bankalarndan haberdar Kuran- Kerm ve hadis-i eriflerde st kardelii
olmadn, %64 bankalar olursa st balayabile- ile ilgili hkmler aka bildirilmitir.
ceklerini, %36s din ynden sakncal olduunu ve Kuran- Kerimde st yoluyla oluan akrabalk ile
%29u sosyal ve ahlak problemlerin kabileceini ilgili hkm u ekildedir:: Ey mmin erkekler, un-
belirtmitir. St bankalar uygulamas ilk bakta cazip larla nikhlanmanz haram klnd: Anneleriniz, kzla-
ve yaplabilir gibi gzkse de beraberinde ok ciddi rnz, kz kardeleriniz, halalarnz, teyzeleriniz, karde
problemler getirmektedir. kzlar, kz karde kzlar, sizi emziren (st) anneleri-
niz, stkz kardeleriniz, kaynvalideleriniz, kendileriyle
ST BANKALARININ KARILAACAI PROBLEMLER
zifafa girdiiniz elerinizden olup evlerinizde bulunan
St bankalarnn karlat/karlaaca pek ok vey kzlarnz. Fakat zifafa girmediiniz elerinizin
problem sz konusudur. Bu problemleri aada srala- kzlarn nikhlamanzda beis yoktur. Keza z oullar-
nan sorular eliinde ifade etmek mmkndr: nzn eleri ile evlenmeniz ve iki kz kardei nikhnz al-
- Stn anneden salmasndan st bankalarna ula- tnda birletirmeniz de haram klnd. Ancak daha nce
mna kadar geen srede hijyen salanabilecek midir? geen gemitir. nk Allah Gafur ve Rahimdir (ok
- Souk zincir muhafaza edilebilir mi? St veren affedicidir, merhamet ve ihsan boldur) (Nisa, 4/23).
annelerin alkol, sigara vb. zararl maddeleri kullanp Bu ayette yedi snf bayan zikredilmitir. ster nesep
kullanmad denetlenebilecek midir? isterse st kardelii yoluyla olsun bu zikredilenlerden
- Bu hususta yaplacak denetlemeler hangi sklkta biriyle bir Mslman erkein evlenmesi kesinlikle ha-
olacaktr? ramdr. Bu hususta alimler arasnda ittifak vardr.1
- Pastrizasyon (yksek derecede stn stlp sou- Bu zikredilenlerin dndaki st emme yoluyla olan
tulmas) aamasnda stn besin deerleri korunabile- akrabalklar ve onlarla evliliin hkm ise hadis-i erif-
cek mi? Yaplan almalar anne stnn besin deeri lerle sabit olmutur.
ve koruyuculuk etkisi pastrizasyon ile %30 orannda Peygamber Efendimiz (aleyhi ekmelttehaya) Ne-
azaldn gstermektedir. septen haram olan stten de haram klnmtr. bu-
- Trkiye zelinde dnldnde bu bankalara yurmaktadr.2
konulacak stlerin geirecei ilemler iin yeterli tek- Hz. Hamzann kz ile evlenmesini teklif edenle-
nolojiye ve altyapya sahip miyiz? re, Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)
- Her ne kadar st bankalar annelere gerekli tet- O'nun (Hz. Hamza) kz bana helal olmaz. nk o,
kikleri yapsa da vericiye her seferinde bu kontrollerin benim st kardeimin kzdr buyurmulardr.3
yaplmas mmkn m? Yine bu konu ile ilgili bir baka rivayet de u e-
HIV virs gibi hangi sterilite ileminden geirilir- kildedir: Ukbe bin Hris bir kadnla evlenmiti. Bir
se geirilsin temizlenmesi mmkn olmayan baz has- baka kadn gelip: Ben Ukbeyi de, evlendii kadn
talklarn st havuzuna karmas ihtimali st bankala- da emzirmitim. dedi. Bunun zerine Ukbe derhal
rnn gvenilirlii asndan zihinlerde bir soru iareti Medineye geldi ve Peygamberimize sordu. Peygam-
olarak durmaktadr. berimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): O kadnla evlilik
Avustralyada alan st bankalar 1980li yllarn hayatn nasl devam ettirebilirsin? diye ikazda bulun-
ortasnda kapanmtr. nk ortak st havuzunda du. Bunun zerine Ukbe o kadndan ayrld ve kadn
AIDS virs saptanm, bu virsl stlerin onlarca baka biriyle evlendi.4
aileye dald tespit edilmitir. Mteakip 20 yl ie- St yoluyla olan akrabalk ve mahremiyet hkm-
risinde Avustralyada st bankas almamtr. Bu ha- leri ile ilgili olarak bir baka rivayet de Hz. Aieden
YENI MIT DERGISI | 57
 gelmektedir: Ebul-Kuaysn kardei Eflah, rtnme-
yi emreden ayet indikten sonra Hz. Aienin yanna
girmek iin izin istemiti. Bunun zerine Hz. Aie:
Allaha yemin olsun, Resulullah (sallallahu aleyhi ve
sellem)dan izin istemedike ben ona izni vermeye-
ceim! nk beni Ebul-Kuays deil onun hanm lamazken anne st verici ve alc kaytlar ne kadar
emzirdi! dedim. Derken yanma Efendimiz (Aleyhis-
salatu vesselam) girdiler. Ey Allahn Resul dedim,
Ebul-Kuaysn kardei Eflah yanma girmek iin izin
istedi. Ben sizden sormadka izin vermekten imtina
ettim! dedim. Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem):
Amcana izin vermekten seni alkoyan sebep ne? bu-
yurdular. Ben: Ey Allahn Resul! dedim. Beni em-
ziren erkek deil. Beni onun hanm emzirdi dedim.
Resulullah yine: Sen onun girmesine izin ver. Zira
o senin amcandr, Allah iyiliini versin buyurdular.
(Urve devamla der ki): e bu sebeple Hz. Aie (ra):
Neseb sebebiyle haram kldklarnz st emme sebe-
biyle de haram kln! derdi5
Zikredilen ayet ve hadislerden hareketle slam
limleri st yoluyla olan akrabaln neseple olan gibi
kabul edildiinde ittifak etmitir. Sahabe ve tabiin-
den pek ouna; Hanef, Malik ve Hanbel (bir g-
re gre) mezheplerine gre; yani cumhur-u ulem
nazarnda stn az da ou da ayndr. Dolaysyla
bir ocuun st emme mddeti iinde bir kadnn
memesinden ya da salm bir kaptan bir damlack
st emmesi ve emdii bu stn azndan ya da bur-
nundan midesine ulam olmas yeterli saylmaktadr.
Zira ayette emziren anneleriniz buyurularak haram-
lk mutlak olarak herhangi bir kayt konulmakszn st
emmeye balanmtr. Dolaysyla stn az da ou Trkiye'de yaplm genetik bir almaya rastlama-
da ayn hkme tbidir. St yoluyla olan akrabaln
neseple olan ile ayn hkmde olduunu bildiren ha-
diste ayette bildirilen hkm teyid etmektedir. f ve
Hanbelye gre ise, bir ocuk st emme mddeti iin-
de bir kadnn memesinden farkl zamanlarda be defa
doyuncaya kadar emerse st ba husle gelir.6
St yoluyla olan akrabalkta kimler arasnda evlilik
yapmann haram olduu emenin emzirene nefsi ha-
ram, emzirenin emene nesli haram ifadesiyle formle
edilegelmitir. Yani emen ocuk z annesi tarafndan
hi kimseyi stanneye balam olmaz, ama ona ba-
land iin kendisi onun btn ocuklarna balan- olabilir. Mutasyon, alfabeyi bozar. 4 harfli DNA alfa-
m ve onlarn hepsiyle karde olmu saylr.
Dier taraftan slam hukuku dndaki hukuk
sistemlerinde st kardelii ile ilgili bir dzenleme
bulunmamaktadr. lkemizde yrrlkte bulunan
hukuk sisteminde de st yoluyla oluan mahremler
arasnda evlilii yasaklayan bir durum sz konusu
deildir. Bundan hareketle diyebiliriz ki; st karde-
liini evlilik iin engel olarak grmeyen bir sistemin,
58 | YENI MIT DERGISI
st bankalar kurup, buradan doacak kardelii do-
ru ekilde tespit etmesi mmkn gzkmemektedir.
Bu karklklara zm olarak knye uygulamas ileri
srlse de Trkiyede henz basit salk istatistikleri
bile tam olarak tutulup istenilen veriye kolaylkla ula-
gvenilir olacaktr? Bir dier dikkat ekilmesi gereken
nokta da konuyla ilgili olarak slam Konferansna
bal Fkh Akademisinin 1985te st bankalarnn
caiz olamayacana dair yapt aklamadr. Bu hk-
me varan limlere gre bu trden banka uygulamalar
karmak stkardelikleri husle getirir ki; bu da din
adan son derece problemli bir durumdur. Zira slm
dinine gre stkardelerin birbirleriyle evlenmeleri, z
kardelerin evlenmeleri gibi haramdr. Dinin bu yasa-
nn bildiimiz veya bilemediimiz pek ok hikmet-
leri sz konusudur. Bu hikmetlerin hem ilm-ahlak
hem de sosyo-psikolojik pek ok boyutu bulunmak-
tadr. Bunlarn kefi, ilim ve teknolojinin gelimesi
parelelinde bu hususu titizlikle aratracak ilim adam-
larnn gayretlerine emanettir.
imdi st yoluyla husle gelen akrabl mevcut ge-
netik bilgiler asndan ele alp yorumlamaya alalm.
KONUYA GENETK BAKI
Stannelii sz konusu olunca meselenin genetik
ynne de dikkatleri ekme zorunluluu vardr. Zira
st emzirirken anneden-bebee ve bebekten-anneye
genetik geiler olabileceinden tr, konunun ara-
trlmas ve zerinde ciddi durulmas gerekmektedir.
Yerinde belirtmek gerekir ki literatr taramamzda
dk. Bu konuda da Bat lkeleri ve Mslman lke-
lerde konuyla ilgili almalar mevcut olmakla birlikte
henz emekleme aamasndadr. PubMed dergi tara-
masnda ulatmz SCI indeksli dergilerde yer alan
baz konulara deineceiz.
EP-GENETK (GENETIK ST KALITIM)
nsanda 20-25 bin gen olduu tahmin edilmekte;
bunlardan 6 bin tanesinin insanda hastalklarla ilikisi
bilinmektedir. Genetik hastalk deyince de aklmza
mutasyonlar gelir. Mutasyon; genetik yapmzdaki bo-
zukluklar demektir. Genetik ifrede, fazlalk-eksiklik
bemiz deiir. Mesela Orak hcre anemisinde GAG,
GTG olur. Adenin, timine deimi. Down sendro-
mundaki gibi kromozom saymz normalden deiik
olabilir. Olmas gereken bir kimyasal baz (adenin,
timin, guanin, sitozin) olaca yerde olmayabilir veya
istenmeyen bir yere halk tabiri ile kaynak yapabilir
(Tp dilinde, insert).
Son yllarda ortaya kan Epigenetik biliminde ise
mutasyon yoktur. Yani, artma, eksilme veya ifrede Ar st ile beslenen yavru ar kralie arya dnr-
bir deiiklik yoktur. Epigenetik, DNA dizisinde de- ken bal ile beslenen yavru arlar ii ar olarak farkl-
iiklik olmadan, genlerin almasnda meydana ge- lamaktadr. Farelerle yaplan almalarda stresli an-
len geici veya kalc deiikliklerdir. Kaltmn genler nenin ocuklar daha stresli oluyor. Tabii bunlar esbap
st boyutu da denilen epigenetik, her eyin genlerde asndan yaplan yorumlardr. Btn bunlar yaratan
bitmediini izah eder. kizler, ayn genetik altyapya Allahtr. Mekanizmay kuran (Hayy) ve hayatmz de-
sahipken tamamen farkl bir karekter zellikleri ser- vam ettiren (Kayyum) Odur. Ksaca, epigenetik meka-
gileyebilirler. Bu durumun aklanmasnda epigene- nizmalar, anne karnndan doum sonrasna, hatta tm
tikten faydalanlmaktadr. Son yllara kadar DNAya hayat boyunca insan zerinde etkilidirler. nsann ki-
ve genetiimize kaderimiz (genetic fate) yani hi de- iliine ve genetik yapsna farkllklar katabilirler.
imeyen yaplar olarak baklyordu. Epigenetik, bu II. Dnya Savanda Nazi kamplarnda esir kalan
tezi rtt. Byk bir paradigma deiimi yaand. Yahudi anneler, zulm gren halklar, ktla ve sr-
Yeni almalar unu da gsterdi ki, insann genetik gne maruz kalanlar zerinde yaplan bir almada
yaps zerinde yeyip itiklerinin ok ciddi tesiri var- epigenetik mekanizmalarn stresten etkilendiini ve
dr. Annenin beslenmesi ve ald gdalar bebeklerin hamilelik dnemi stresli geen annelerin ocuklarnda
genlerinin almasn etkilemektedir. Bu genetikte depresif davranlarn artt gsterilmitir. Bu konu
devrim niteliinde bir sonutur. slam limlerinin ile ilgili olarak farelerde yaplan bir aratrmada, iki
haram gdalarn kiinin karekterini bozaca gr hamile anne fareden birine hamilelik srecinde stres
de bu almalarla ispatlanm olmaktadr.r. Buradan uygulanmtr. Doumdan sonra normal annenin
unu syleyebiliriz. Annenin st de bir gda olduu- dnyaya getirdii bebek fareler stresli hamilelik gei-
na gre ocuk da bunu emdiine gre esbap asndan ren annenin st ile beslendiinde stresten etkilenmi-
epigenetik mekanizmalarn nasl ilediinin aratrl- lerdir. Ayn ekilde stres uygulanan annenin bebekleri
mas gerekir. r aan bu almalara gre, yediimiz kontrol faresinin st ile beslendiinde normal bir
yiyecekler, hatta anne babamzn ve byk anneleri- geliim gstermi stres etkisini kaybetmitir. Sonu;
mizin yedii besinler bizim genetik mirasmza ok stresi arttran ve azaltan faktrler anne st ile yav-
ciddi tesir etmektedir. Dahas onlarn moral ve ahlaki rulara gemitir! te burada karmza, farkl kltrel
durumlar da ocua genetik olarak da gemektedir. ortamlarda ve farkl evrelerde yetimi annelerden al-
Konunun nemini anlayan Avrupa, 200 milyon dolar nacak stlerin, bebein fizyolojik ve kiisel yapsnda
ayrarak epigenom haritasn karmak iin yeni bilim birok karmaa ortaya karaca gerei kmaktadr.
dal olan epigenetie yatrm yapmaya balamtr. St miktarndaki yetersizlikten tr bebeini st
Genetik bilginin sadece DNA zinciri tarafndan bankalarndan alnan stle besleyen anne iin, belki
kontrol edilmedii kromatin yapsndakihistonlarda- de holanmayaca karakterde hatta byk salk so-
ki epigenetik deiimlerin de insan genetik bilgisini runlar ieren bir bebekle karlama ihtimali sz ko-
etkiledii yaplan aratrmalarla gsterilmi, son on nusu olabilir. Hibir anne, yzlerce anneden salan
ylda yaplan aratrmalar sonucu, epigenetik olayla- ve ortak bir havuzda toplanan stlerden alp ocuu-
rn zellikle insanlar zerinde olduka etkili olduu nun epigenetik mekanizmalarn harekete geirmek
anlalmtr. Gen dzenlemesinin; bireyin genetik istemez. Konu gerekten bilimsel olarak ok ciddidir.
aktivitelerinde, hangi hcrede hangi genin aktif ya da Acele ve ani kararlar verilmemelidir. almalarda da
pasif olacanda, anne karnnda hangi hcrenin han- grld gibi bilimsel olarak biliyoruz ki, annenin
gi dokuyu oluturacanda, bymede, farkllamada, psikolojisi ve evresel etkenler annede epigenetik me-
metabolik faaliyetlerde ve evre deiimlerine uyum kanizmalar etkilemekte; anne st de bebein gen
salanmasnda rolleri olduu dnldnde genle- ileyiini deitirme potansiyeline sahiptir. St ban-
rimizin ileyiini etkileyen evre, soluduumuz hava, kalarndaki stlerin, dolaysyla da bankadan st alan
stres ve aldmz besinler gibi hala aratrlmakta olan bebeklerin hala tam olarak mekanizmas zlemeyen
daha pek ok faktrn insan iin ne denli nemli ol- epigenetikten etkilenecei aikrken tm bunlar gz
duu grlecektir. Bahsedilen faktrlerin etkisinin en ard edilebilir mi?
nemli gstergelerinden biri ayn genetik yapya sahip slam adan stkardeliinin olumas iin ilk 2
tek yumurta ikizi bireylerin farkl ortamlarda yeti- yl iinde emzirmenin vuk bulmas gerekmektedir.
mesiyle farkl fiziksel ve karakteristik zellikler gs- Bu 2 yllk sre de ayrca dikkate deer niteliktedir.
termeleridir. Bu olayn bir benzeri arlar arasnda da Zira bu snrlama akllara u sorularn gelmesine sebep
grlmektedir. Kralie ar ile ii ar arasndaki geliim olmaktadr: Acaba ilk 2 yl iindeki anne stnde bir
farkllnn sebebi besin maddelerindeki farkllktr. madde mi var ki bu madde genetik olarak u an iin
YENI MIT DERGISI | 59
 malumumuz olmayan bir duruma yol ayor ve 2 yl-
dan sonraki srede bu maddeye ne olmaktadr? Btn
bunlar aratrlmay bekleyen konulardr.
MKROKMERZM
St kardelii yoluyla kurulan yaknlkta nasl bir
akrabalk ba kurulmaktadr? Bir bireye ait hcrenin,
DNAnn veya dier kaltm materyallerinin baka bir
bireyde bulunmas olarak tanmlanan mikrokimeriz-
min stkardelii ban kurmada etkili olduu d-
nlebilir. nk anne style; anneye ait kromozom,
mikroRNA (miRNA), mitokondri DNAs (mtDNA)
ve mikrovezikllerin bebee getii bilinmektedir. Hi
phesiz bu da aratrlmas gereken bir konudur.
MICRO RNA
Anneden bebee geen genetik materyallerden biri
olarak da microRNA lar gsterilmektedir. Son yaplan
almalara gre insan kannda microRNA (miRNA)
ad verilen genetik bir meteryal bulunmaktadr. Mic-
roRNAlarda deiik immn sistem bilgileri yer alr.
Yaplan aratrmalarda laktasyonun ilk 6 aynda im-
mnite ile ilikili microRNAlarn yksek ekspesyon-
lar saptanmtr. Bu microRNAlarn stabilize olmas
iin ar asidik artlar gerekmektedir. te annne st,
bebein immn sisteminin geliimine katk salayan
bu microRNAlarn aktarmn salamaktadr. mmn
sisteme olan bu faydasnn yannda genetik meteryal
olarak aktarlm olmas karbet asndan kafalarda
soru iareti meydana getirmektedir.
MKROVEZKLLER
Bir baka genetik materyal ise, mikrovezikller-
dir. Anne st, retrovirse benzer mikrovezikller
iermektedir. Bu mikrovezikller de tek zincirli RNA
iermekte ve ters enzim aktivesi gstermektedir. RNA
ierikli mikrovezikllerin baka hcrelere aktarla-
bildii ve aktarldklar bu yerde fonksiyonel olarak
grev aldklar bilinmektedir. Buradan yola karak
baz bilim adamlar bu mikrovezikller yoluyla anne-
sinden st emen bebee gen aktarm yaplabileceini
dnmektedir. Hatta klinikte, genetik hastal olan
yenidoanlara stanne yoluyla RNA ieren mikrove-
zikllerin aktarlmas ile bu genetik hastalklara kalc
tedaviler bulunabilecei de dnlmektedir.
MTOKONDR DNASI (MTDNA)
Mitokondrial kaltm, mtDNAsndan kaynakla-
nan hastalklarn kaltmn aklamak iin kurulmu yntemlerdeki gibi bebei beslemesinin yan sra bu-
bir kaltm modelidir. mtDNA, hcre ekirdei yerine
mitokondri iinde yer alan ve tm dizisi 1981 ylnda
bildirilmi yaklak 16500 bazdan oluan dairesel bir
DNA molekldr. mtDNA molekl 37 gen ierir.
nsan ekirdek DNAs 3 milyar bazdan oluur. 20
60 | YENI MIT DERGISI
binden fazla gen barndrr. Her bir hcrede binlerce
mitokondri, ve bu mitokondrilerde binlerce mtDNA
kopyas bulunur. Mitokondrial kaltmn ilgin bir
zellii vardr. Bebekteki mitokondriler anneden ge-
lir. Bu nedenle ocuk mitokondrilerini anneden alr.
Babadan hi olmaz veya ok az olur. Anne hastaysa
ocuk da hasta olur; fakat ayn durum baba iin sz
konusu deildir.
MTDNA ANNE STYLE AKTARILIYOR MU?
Anne stnn, mitokondriyal DNA vastasyla ge-
netik yk tadn syleyen almalar vardr. Anne
style bebee getii tespit edilen mtDNAnn oksi-
jen radikallerine daha fazla maruz kalmas, koruyucu
ve tamir sistemlerinin azl sebebiyle ekirdek DNA
ya gre mutasyonlara daha aktr. Anne, Leber He-
rediter Optik Atrofi (LHON) ve Kearn Sayre send-
romu (KSS) gibi baz mtDNA hastalklarna sahipse
bu annenin stn alan ocuklarda bu hastalklar
ortaya kabilir. Bu hastalklarn mtDNA araclyla
anne stne geme ihtimali bebein sal asndan
olduka dndrcdr. Konuya bu adan bakl-
dnda Avustralya AIDS rneinde olduu gibi st
bankalarnda, byk havuzlarda kartrlan binlerce
annenin stnn; besleyiciliinin yan sra bir tehdit
unsuru haline gelebilecei unutulmamaldr.
STANNEL KURUMU
ocuun anne st ile beslenmesi sadece vitamin
asndan zengin olan bir gdann ona iirilmesi olay
deildir. Emerken ocuun bir insan tenine temasnn
oluturaca karlkl manev ve psikolojik etki de d-
nlmelidir. Tabii ki en uygunu bebein z annesi
tarafndan emzirilmesidir. Bebein emzirilmesi de
Anneler ocuklarn tam iki yl emzirsinler. (Bakara
233) ve stten kesilmesi de iki sene iindedir.
(Lokman 14) ayetleriyle yce kitabmzda tavsiye edil-
mitir. Ama eitli skntlarla z annenin ocuu em-
ziremedii durumlarda Kuran- Kerim bize yle bir
kap aralamaktadr:
Eer annesinin ocuu emzirmemesi sebebiyle
skntya derseniz, bu takdirde baba, cret vererek
bir baka emziren kadn bulacaktr (Talak 6). Yce
kitabmzn bize salad bu kolaylkla, st yeterli
gelmeyen ya da deiik sebeplerden tr ocuunu
emziremeyen annelerin karsna stannelii kurumu
kmaktadr. Stanneliinin en nemli avantaj dier
nun z anne tarafndan emzirilmeye en yakn yntem
olmasdr. Stn zellikle daha ftr oluu annenin
memesinden akt andaki durumu itibariyledir. a-
yet o annenin memesinden aktktan sonra bekletilip
daha sonra yle veya byle stlarak bebee verilirse
tabiilik yitirilmi olur. Nitekim, ilmi almalar; st-
lan, dondurulan ve bankalarda saklanan sonra tekrar
stlan stlerin besleyici ve koruyucu zelliklerinin
%30-50 orannda azaldn gstermektedir.. ve
ienlerin boazndan kolayca letafetle geen halis bir
st iiriyoruz.(Nahl, 16/66) ayetinde de getii gibi
stn hlis olmas onun bozulmam ve mikrop bu-
lamam olmas demektir. Hlis ve si oluu biraz
da canlnn memesinden akt ana balanmaktadr.
Dolaysyla Allahn anneye bahettii bu ftri durum
hem uygulama kolayl salamas hem de her an uy-
gun scaklkta ve hazr olmas sebebiyle insana sunulan
esiz bir ltuftur.
SONU
Btn bu zikrettiimiz veriler ve gerekeler n-
da st bankacl projesinin pek ok sakncay berabe-
rinde tadn syleyebiliriz. En byk mahzuru da
hi phesiz din adan meydana getirdii karklk- Emel Gr, Anne st ile beslenme, Trk Ped A. 2007; 42: 11-5.
tr. Zira slam dinine gre st emme yoluyla meydana
gelen akrabalk tpk nesep yoluyla sabit olan akrabalk
gibidir. Ayn stten beslenen -hatta Hanef ve Malik
mezheblerine gre bir yudum dahi olsa- erkek ve kz
ocuklar arasnda ve st veren anne arasnda nesep
yoluyla gerekleen mahremiyet teesss etmektedir.
Dolaysyla bu konuda ok ciddi ve hassas davranmak
gerekmektedir. St bankalarnda toplanan stlerin
dinimizin gsterdii hassasiyetler erevesinde alnp
muhafaza edilmesi, her kesin ayn din hassasiyeti gs-
termesi ve uygulamas ok zor gzkmektedir. Deiik
lkelerde denenen ve pek ok tbb ve etik komplikas-
yonla karlalan bu konunun ok iyi etd edilip ona
gre adm atlmas gerekmektedir. Konunun genetik
yn ise henz tam olarak aydnla kavumu deil-
dir. Yaplan az sayda almann ivedilikle arttrlma-
s zorunludur. Elbette ki st bankaclna kar kp
bu ihtiyac zmsz brakmak da doru deildir. St
bankacl yerine stannelik kurumunun yaygnlat-
rlmas en selmetli yol olsa gerektir. Asrlardr uygu-
lanan stannelii messesesi din, ahlak, rf ve tbb
adan daha salkl bir zm olarak karmzda dur-
maktadr.
*Turgut zal niv. Tp Fak. retim yesi
kadir.demircan@yeniumit.com.tr
*Fatih niv. lahiyat Fak. retim yesi
ergun.capan@yeniumit.com.tr
KAYNAKLAR
Dan Hurley, Grandmas Experiences Leave a Mark on Your Ge-
nes, Discover Magazine, 2013, Mays. (Paradigma deiiklii)
Murat Kumbasar, St akrabal, Atatrk niv. lahiyat Dergisi,
2007, 16, 317.
Aye Grol, Turkish womens knowledge and views regarding mo-
thers milk banking. Collegian, 2013, Avustralya Hemirelik
Okulu Yaynlar.
Ramli N, Human milk banks, Eastern Journal of Medicine, 2010,
15, 163.
Fang Yuan Chang, Charecteristics of the First Human Milk Bank
in Taiwan, Pediatrics and Neonatology, 2013, 54,28.
Karen Simmer, St bankaclnn bilinen ve bilinmeyen ynleri,
Early Human Development, 2009, 85,701.
JH Kim, nsan st bankalar, Kanada Pediatri Dernei, 2010, NG
2010.
Susan Landers, Donor human milk banking and the emergence
of milk sharing, Pediatr Clin N Am 60 (2013) 247-260.
Mark Underwood, Human milk fort he prematre infant, Pediatr
Clin N Am 60 (2013) 189-207.
Donna Miracle, Amerikadaki st bankalarndaki modern etik ko-
nular, 2011, Pediatrics, Online, 1098-4275. www.pediatrics.
org.
Hylander MA, Strobino DM, Dhanireddy R. Human milk fee-
dings and infection Among Very Low Birth Weight Infants.
Pediatrics 1998; 102:p.e.38.
Martin RM, Smith GD, Mangtani P, Frankel S, Gunnell D. As-
sociation between breastfeeding and growth: the Boyd-Orr
cohort study. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2002; 87:
193-201.
Owen CG, Whincup PH, Gilg JA, Cook DG. Effect of breast
feeding in infancy on blood pressure in later life: systematic
review and meta-analysis. BMJ 2003; 327: 1189-95.
M. Fethullah Glen, Kurann Altn kliminde, 2010.
Prof. mer elik, Kurandan Teknolojik Yansmalar, 2009.
Eurodias S. Rapid early growth is associated with increased risk of
childhood type 1 diabetes in various European populations.
Diabetes Care 2002; 25: 1755-60.
Anderson JW, Johnstone BM, Remley DT. Breastfeeding and
cognitive development: a meta-analysis. Am J. Clin Nutr
1999; 70: 525-35.
Kosaka N, Izumi H, Sekine K, Ochiya T. MicroRNA as a new
immune-regulatory agent in breast milk. Sience. 2010 Mar
1;1(1):7. doi: 10.1186/1758-907X-1-.
M. Kemal Irmak, Yeim Oztas, Emin Oztas, RNA-Based Gene
Delivery System Hidden in Breast Milk Microvesicles, J Exp
Integr Med. 2012; 2(2): 125-136 doi: 10.5455/jeim.150312.
hp.003
Ian C G Weaver, Epigenetic programming by maternal behavior,
NATURE NEUROSCIENCE VOLUME 7 | NUMBER 8 |
AUGUST 2004. (Ses getiren bu almada anne davranlar-
nn ocuun genetiini etkileyebileceinden bahsediyor).
DIPNOTLAR
1. Kuveyt Fkh Ans. 22/247.
2. Muslim, Rada, 1.
3. Mslim, Rada 11Nes, Nikah 50.
4. Buhr, lim, 26.
5. Buhari, Humus 4, ehadat 7, Nikh 20.
6. Kuveyt Fkh Ans. 22/224.
YENI MIT DERGISI | 61
 YENi MiT
Yusuf NAL*
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103

ok Ynl Bir eyhlislam

Ebussud Efendi
K
anun Sultan Sleyman, kk bir san- olumasnda nemli rol oynamtr. Ehl-i Snnet izgi-
dn kendisiyle birlikte gmlmesini sini korumadaki hassasiyetinde, fitnelere ve siyas e-
vasiyet eder. Vefatndan sonra sandk kimelere kar dikkatli olmasnda, devletin temellerini
aldnda herkes aakalr. Orada ey- hukuk zerine oturtma gayretlerinde, ahit olduu bu
hlislmn verdii fetvalar bulunmakta- hdiselerin tesiri vardr.
dr. Cihan Padiah, devleti ynetirken yapt her iin Dier yandan 16. yzyl, Osmanl medeniyetinin
fetvasn sorarak hareket etmitir. Bunu gren eyhlis- zirveye ulat, bu sebeple de Trk Asr olarak anlan
lm: Sleyman sen kendini kurtardn, Allah bize merha- bir dnemdir. Osmanlnn birok ilim, sanat ve devlet
met etsin. demitir. Osmanlnn en parlak dneminin adam bu dnemde yetimitir. iirde Fuzul ve Bk;
en ar mesuliyetini yklenen, padiahn her iin fetva- askerlikte zdemir, zdemirolu Osman ve Piyale Pa-
sn sorduu bu eyhlislm kimdir? alar; denizcilikte Barbaros Hayreddin Paa; corafyada
Bir kimse dnn ki, her daim padiahn yanba- Pr Reis; hat sanatnda Ahmed Karahisar; mimaride
nda olsun ve padiah alaca kararlarda onun gzne Mimar Sinan; meihat makamnda Ebussud Efendi;
baksn. Bir kimse dnn ki, padiahn kimi istek ve tahtta da Muhteem Sleyman bu dnemde yetimi
icraatlarna dinin emirlerine uymaz diyerek kar ksn, mmtaz kiilerden bazlardr.
tefsir ve slm hukukunda ehil bir lim olsun. Sley- te Ebussud; Osmanlnn dnyay avucuna ald
maniyenin temelini atan, Kanuninin cenaze namazn ve yetmi iki milleti bir arada tuttuu bu Trk Asrnda
kldrmasn vasiyet ettii bir kimse dnn te bu yaamtr. Devletin din, hukuk, ilm meselelerine -
byk zt eyhlislm Ebussud Efendidir. zm bulma, bunlar belli kaideler zerine oturtmak gibi
Kanun ve 2. Selimin en yaknlarndan olan ve on- ok ar bir mesuliyet onun omuzlarndayd.
lardan byk hrmet gren; Bursa ve stanbul kadl, AILESI VE TAHSILI
Rumeli kazaskerlii ve eyhlislmlk gibi en mhim Ebussud Efendi hem anne hem baba tarafndan
devlet grevlerinde bulunan; Kanun devrine adn ve- ok limler yetitirmi bir aileye mensuptur. Annesi
ren kanunlarn ounun altnda imzas bulunan; bunla- mehur matematiki ve astronom Ali Kuunun yeeni
rn yannda byk bir mfessir olarak slm dnyasnda veya kz olan Sultan Hatundur. Ali Kuu da amcasdr.
bilinen Ebussud Efendiyi ve tefsirini bir makale ere-
Babas, Sultan Beyazid-i Velye yaknlyla bilinen ve
vesinde tantmaya alacaz
Hnkr eyhi olarak da anlan zamann limlerinden
DODUU ORTAM eyh Muhyiddin Mehmed Yavsdr. Mehmet Efendi
Ebussud Efendinin ocukluk ve genlik yllar; bugn orumun bir ilesi olan ve her devirde yetitir-
Osmanlnn siyas snrlarnn alabildiine genileyip dii limlerle temayz eden skilipte dnyaya gelmi,
ktaya yerletii, stanbulun ilim ve imar faaliyetleriyle daha sonra Padiahn daveti zerine stanbula yerle-
nemli bir merkez durumuna geldii yllara rastlar. Bu mitir. Ali Kuudan da ilim renmi hem zahir hem
yllar hem ieride hem darda byk deiimlerin ya- batn ilimlerde sz sahibi olmutur.
and yllardr. Bu dnem Anadoluda ve Mslmanlar Ebussud Efendi, yaygn gre gre 1490 ylnda
arasnda birlik tesis edilmeye allmaktayd. Cem Sultan stanbul civarndaki bugnk Metris olarak bilinen yer-
ve ah smail, Devlet-i Aliyyenin ban artyorlard. deki Mderris kynde domu ve Stlce muhitinde
spanyadan Mslmanlarn tamamen sklp atlmas, ikamet etmitir. Birok limin yetimesinde olduu gibi
Amerikann kefi, Rnesans ve reformlar, coraf keifler, o da ilk tahsilini babasndan grm, ondan tefsir, ke-
matbaann icad, Protestanln ortaya k hep Ebus- lam ve belagat dersleri okumutur. Ya ilerledike M-
sudEfendinin yetitii dnemlerde meydana gelmitir. eyyedzade Abdurrahman Efendi, Mevlna Seyyid Kara-
Btn bunlar onun uur altnn ve hassasiyetlerinin mn, eyhlislm bn-i Kemal ve Sad elebiye talebe
62 | YENI MIT DERGISI
olmutur. Sultan 2. Bayezid ondaki istidad fark etmi
olmal ki, daha talebelik yllarnda ona elebi Ulfesi
adyla otuz ake tahsis etmitir. Ebussud, hocalarndan
Seyyid Karamnnin kz Zeynep Hanmla evlenmi,
bu evlilikten kz bei olan sekiz ocuu olmutur.
Oullarndan Mehmed elebi Halep kadl yapm,
Mustafa elebi ise Anadolu ve Rumeli kazaskerlii g-
revlerinde bulunmutur.
leride byk hizmetler edecek olan birok lim de
Ebussudun halka-i tedrisinden gemitir. Kanun,
2. Selim, 3. Murad, 3. Mehmed zamanlarnda seyh-
lislmlk, kazaskerlik, kadlk ve mderrislik yapan bu
limlerden bazlar unlardr: eyhlislm Mlulzde Selim zamannda (1516) ankr Medresesine mder-
Seyyid Mehmed, Abdulkadir eyh, Hoca Sdeddin,
Cenb Mustafa Efendi, air Bk, Hce-i Sultn Atul-
lah, tezkireci k elebi ve Knalzade Hasan elebi,
Ebulmeymin Mustafa Efendi, Fudayl elebi, bostan-
zade Mehmed ve Mustafa, Sunullah Efendi, Hoca Sa-
deddin, Knalzade Hasan elebi...
KIILII
Uzun boylu, ince yapl, uzun sakall, gle yzl, va-
karl, haram helale son derece dikkat eden ve faziletli bir
kimse olarak bilinen Ebussud Efendi herkese hilimle
muamele ettii hlde insanlar onun heybetinden ekinir
ve szn byk bir hrmetle dinlerlermi. Medrese-
lerde ders okuturken bayram tatilleri dnda derslerine
ara vermemesi, mftyken de gnde yzlerce suale fet-
va vermesi ve st dzey devlet grevlerini yaparken bile
ilme ara vermeyii onun ne kadar alkan biri olduu-
nun delilidir. ok alr, ok okur, ok yazar ve insanla-
rn dertlerini dinleyip zm retmek iin kafa yorard.
Ebussud Efendiyi Kanun ok sevmekte ve ona de-
er vermekteydi. yle ki o, Ebussuda mektup yazyor
ve ona: Halde haldam, sinde sindam, hiret karnda-
m, tark- hakta yoldam Molla Ebussud Efendi Haz-
retleri. eklinde hitap ediyordu. Bu sevgi ve iltifatlar
sadece szde kalmam; Sleymaniye Camiinin temel-
lerini bizzat ona attrm, cenaze namazn da vasiyetine
binaen Ebussud kldrmtr.
Onun padiah yannda bu kadar deerli oluu ilmin
izzetini korumasndan, ilmiyle amel etmesinden ve ge-
rektiinde padiahn ramna fetva verebilmesinden
kaynaklanmaktadr. Mesel; Ayasofya vakflarnn kira-
claryla ilgili bir meselede Kanunye kar karak: Ol-
maz! Emr-i sultn ile nmer olan nesne mer olmaz;
haram olan nesne helal olmak yoktur! diyebilmitir.
Ebussud Efendi ayn zamanda ok hayrseverdir.
Memleketi skilipe babasnn trbesi yannda cami,
imaret ve mektep; Krmn Kefe ehrinde cami; ne-
bahtda mescid; ehremini Ereli mahallesinde sbyan
mektebi; stanbulda Macuncu Odaba mahallesinde
eme ve hamam yaptrmtr. Ardnda bunca hayrl
eser brakan Ebussud Efendi 1574 senesinde Hakka
yrmtr. Mekke ve Medinede gyabnda cenaze na-
maz klnmtr. Mezar Ebu Eyybel- Ensar Hazretle-
rinin trbesinin yaknnda; yine kendisinin yaptrd
zviye, sbyan mektebi ve sebilden oluan klliyenin
hazresindedir.
STLENDII DEVLET GREVLERI
Ebussud; Yavuz Sultan Selim, Kanun Sultan S-
leyman ve 2. Selim devirlerinde mderrislik, kadlk,
kazaskerlik ve eyhlislmlk gibi ilm payelere ve devlet
makamlarna layk grlmtr. lk olarak Yavuz Sultan
ris olarak gnderilmesi gndeme gelmise de bu ksmet
olmam, negl Yeniehir shak Paa Medresesine tayin
edilmitir. Daha sonra eitli medreselerde talebe yetiti-
ren Ebussud Efendi nce Bursa kadlna, bir yl sonra
1533 ylnda da stanbul kadlna getirilmitir.
1537 senesi onun hayatndaki dnm noktalarn-
dan biridir. Bu tarihte Kanun, onu devletin en nemli
makamlarndan birine, Rumeli kazaskerliine getirir.
Kara Bodan, Estergon ve Budin seferlerine padiahla
beraber katlarak gazilik erefine nail olur. Sekiz sene
sresince Rumeli kazaskerlii yapan Ebussud, 1545
senesinde Fenrzde Muhyiddn Efendinin yerine ey-
hlislmlk makamna getirilir.
2. Selim dneminde verdii fetvayla Kbrsn fethin-
de nemli rol oynar. Budinin fethinden sonra camiye
evrilen katedralde ilk cuma namazn kldrmak da ona
nasip olur.
Bu zamandan 1574teki vefatna kadar yaklak otuz
yl aralksz dnyann en byk devletinin en nemli
kurumlarndan birinin banda grev alr.
Kazaskerliiyle birlikte krk seneye yakn, Osman-
lnn tepe yneticilerinden biri olan Ebussud bu zor-
lu grevleri srasnda kolay kolay kimseyle ekimeye
girmemi, hele siyas kavgalardan hep uzak kalmtr.
Onun eyhlislm olmasyla birlikte bu makamn ne-
mi artm ve devlet ynetiminde meihat, kazaskerliin
bile nne gemitir. Osmanlnn, kard kanunlarla
mehur bu dneminin birok kanunnamesinde onun
emei vardr. zellikle arazi hukuku alannda yapt
hizmetler dikkat ekicidir. eyhlislm olarak verdii
fetvalarn ise says epey fazladr. yle ki bir gnde 1413
fetva verip imzalad dahi olmutur.
LM YN VE TEFSIRI
Ebussud Efendi devlet adamlnn yan sra zama-
nnn byk bir limidir. Bunun iindir ki baka kim-
seye verilmeyen unvanlar devrinde ona verilmi, ken-
disine: Sultanul- Mfessirn, Hatbul- Mfessirn,
Numan-i Sn, Eb Hanife-i Sn, Hoca elebi,
YENI MIT DERGISI | 63
 Diyar- Rmun Zemahersi denilmitir. Onun ilm
sahadaki hreti, Arap ve Acem topraklarna yaylmtr.
Hatt onun eserleri, Trklerden daha ok sair Msl-
manlar arasnda bilinmektedir.
Mfessirliinin dnda onun en yetkin olduu saha
phesiz slm hukukudur. Devlet bnyesinde stlen-
dii vazifeler dolaysyla birok kanun dzenlemenin
altnda imzas vardr. slm hukukunu kendi usul ie-
risinde yorumlayarak zamannn problemlerine zm
retmesi, devrinin ihtiyalarna gre itihat ve tercih
yapabilmesi sebebiyle Ebussud; ashabt-tercih, as-
habtt-tahrc veya meselede mctehid mctehidler
arasnda saylabilir.
O hem halkn problemlerini halletmek iin on bin-
lerce fetva vermi hem de devlet ynetiminin adaletle
ilemesi iin kanunnmeler hazrlamtr. nsanlarn
problemlerini zmek iin farkl itihatlardan en uygun
olann semeye zen gstermitir. Sorular bilhassa soru-
lan dilde cevaplamas ve manzum sorulan sorulara man-
zum cevap vermesi onun dikkat eken ynlerindendir.
Kanun ile, karncalarn ldrlmeleri hususunda-
ki manzum yazmalar mehurdur. Ayn zamanda air
olan padiah, sarayn bahesindeki aalara zarar veren
karncalardan ikyet ederek u msralarla karncalar l-
drmek iin fetva ister: Drahta ger ziyan etse karnca
/ Zarar var mdr n krnca eyhlislm bu fetvaya hayran olmakla birlikte baka kaynaklardan rendii
manzum olarak u cevab verir: Yarn Hakkn huzuru-
na varnca / Sleymandan hakkn alr karnca.
Onun fetvalar Fetav-i Ebussud adyla derlenmi
olup ktphanelerde mevcuttur. Kanunye arz ettii
fetvalar ise Marzt adl eserinde bir araya getirilmitir.
Bunlarla birlikte sadece hukuk alannda Kanunnameler,
Risale f Mevkil-kl f Vakfil- Menkl dhil 14 eseri
vardr.
limliinin yannda o Trke, Arapa ve Farsa i-
irler yazan bir airdir. iirlerinden Kaside-i Mmiyye ve
Kannye yazd mersiyesi ok bilinenleridir. Edebiyat
sahasnda bunlarn dnda Galatt- Ebussud, el-Ka-
saidl-Arabiyye ve Mnet- Ebussud adl eserleri var- ksmn tefsir etmeye muvaffak olmu. 1564 tarihinde
dr. Ayrca kader inancna dair, Risale f Beynil-Kaza
vel-Kader; tbba dair, Risale li- Eclit-Tn; dua zerine,
Dunme-i Ebussud adl eserleri ktphanelerde me-
rakllarn beklemektedir.
Ebussud, devlet adaml ve hukukuluunun ya-
nnda ok iyi bir tefsircidir. O, slm leminde esas bu
ynyle bilinir. Hatt denilebilir ki onun mfessirlii
8 senelik Rumeli kazaskerliinin ve 30 senelik eyh-
lislmlndan daha mehurdur. Ona gelinceye kadar
Osmanl topraklarnda limler genelde yazlm olan
tefsirlere erh ve talikler kaleme alyor veya sadece baz
sureleri tefsir ediyorlard. Osmanl corafyasnda ilk
defa Kurn- Kermin tamamn tefsir edenlerden biri
64 | YENI MIT DERGISI
Ebussud olmutur. Mehur tefsiri raddan evvel o da
haiye yazm, baz sre ve kssalarn tefsirini yapmtr.
Bu cmleden olarak Zemaher tefsirinin Fetih Sresine
haiye yazm, mstakil olarak Furkan ve Mminn su-
relerini tefsir etmi, konulu tefsir diyebileceimiz Risale
f Bahsi manil-Firavn adl eserinde son nefeste yaplan
imann makbul olup olmayacayla alkal yetleri yo-
rumlamtr. Bu eserlerin birok nshas zellikle stan-
bul ktphanelerinde mevcuttur.
Ebussudun nam esas, btn ilm birikimini yan-
stt ve stn bir Arapayla kaleme ald radul-Akls-
Selim il Mezy el-Kitbil-Kerm adl tefsiriyle slm dn-
yasna yaylmtr. rad, Trkemize Ebusud Tefsiri
adyla 12 cilt hlinde henz kazandrlabilmitir. Arapa
yazlmas sayesinde eser slm dnyasna ml olmutur.
Ebussud, diryet tefsirindeki en nemli kaynak-
lardan olan Zemaherinin Keaf ve Kad Beydvnin
Envrut-Tenzl ve Esrarut-Tevl tefsirlerinden istifade
etmitir. Yer yer onlarn grlerini aktaran mfessiri-
miz yer yer de onlarn fikirlerini tenkit etmi ve terci-
hini ortaya koymutur. zellikle Zemahernin itizal
yorumlarn reddedip yorumlarn Ehl-i Snnet anlay
erevesinde yapmtr.
Eserin nsznde yazdna gre eyhlislm, Kef
ve Envarut-Tenzli okuduka onlardaki deerli bilgilere
bilgilerini de onlara ilve ederek gzel bir slp ve an-
lalr bir tertiple bir tefsir yazp Sultan Sleymana tak-
dimi arzu edermi. Ancak iin bykl ve kendi ac-
ziyeti sebebiyle buna cesaret edemez, bu iin stesinden
gelebileceinden emin olamazm. Deruhte ettii devlet
vazifelerinin icap ettirdii seferler, seyahatler, toplantla-
rn younluu da bu ie balamasna engelmi... Byle
dncelerle aradan aylar ve yllar gemi. Ebussud,
bakm ki hayat gnei snyor, ecel yaklayor, frsat
elden gidiyor... Btn mazeretleri terk ederek Cenab-
Allaha snm ve balam yazmaya...
Nihyet Kurnn Sd Sresinin sonuna kadar olan
oluyla birlikte eserini Kanunye arz etmi. Olunu b-
yk bir hrmetle karlayan Kanun, yllardr beklemek-
te olduu eseri taltif etmi. O kadar memnun olmu ki
eyhlislmn 200 ake olan maan, 500 akeye kar-
mtr. Mfessirimiz, eserinin kalann da bir yl ierisin-
de tamamlayarak arz etmitir. Bu sefer de maa 600 ak-
eye karlmtr. Kanun devrinde Mimar Sinan, Bak,
Pir Reis gibi zevatn yetimesi, yneticilerin ulemaya
verdii deerin bir gstergesi olarak deerlendirilebilir.
Ziya Paa bouna: Marifet iltifata tbidir. / Mterisiz
meta zyidir. dememitir.
mer Nasuhye gre, onun tefsiri slm dnyasnn
en mehur iki tefsiri olan Zemaher ve Kad Beydv
tefsirlerinden daha stndr. nk o hem onlardaki
gzellikleri cem etmi hem eksikliklerini tamamlam
hem kendi orijinal yorumlarn ortaya koymutur. Bu
sebepledir ki Ebussud tefsiri; kendinden sonraki Ce-
mel, Als, Konyal Mehmed Vehbi Efendi, Elmall,
mer Nasuhi, Sbn ve Reit Rza gibi birok mfes-
sirin kaynaklar arasnda yer almtr. Ayrca Ebussud
Efendi, Hanef mezhebinden olmasna ve ahkm yet-
lerini buna gre aklamasna ramen, eseri el-Ezherde
ve Libya niversitesinde ders kitab olarak okutulmu-
tur. Tefsirin genelde tenkit edildii iki nokta; zellikle
surelerin faziletleriyle ilgili zayf ve uydurma olduu
sylenen hadslere ve akln ve naklin kabullenemeyecei
srailiyyta yer vermi olmasdr.
TEFSIRININ ZELLIKLERI
1. Ebussudun tefsiri diryet tefsirinin nemli bir
rnei olmakla birlikte, ihtiya olduka rivyetler de
kullanlmtr.
2. Kurnn Kurnla tefsiri en nem verdii ve ska Meftihul-ayb tefsiri gelir. Bu temel kaynan d-
bavurduu bir tefsir yntemidir.
3. Kurnn ilk tefsiri mahiyetindeki hadslere oka
mracaat etmitir. Tefsirinde bine yakn hadsi zikret-
mitir. Bunlardan bazlar yetin tefsiriyle birebir ilgili
olarak zikredilirken bazlar da yet ve srelerin fazileti-
ne, onlar okuyanlara verilecek sevaplara dairdir. Allahu
alem insanlar Kurn okumaya tevik etmek iin bu ne-
viden hadslerin shhatini pek nazar itibara almamtr.
Ne var ki, onun tefsiri yet ve srelerin faziletleriyle ilgili
zayf hadisleri kulland gerekesiyle tenkid almtr. u
kadar var ki, zayf hadslerin fazilde kullanlabilecein-
de ulemann ittifak vardr.
4. yetleri aklarken nzul sebeplerini gz nnde
bulundurmutur.
5. Nesh meselesini kabul ederek nsih- mensuh yet-
leri belirtmitir.
6. Ehl-i snnet akidesini, ilgili yetlerde mukn bir
tarzda izah etmi, ehl-i snnet imamlarnn ve onlarn
talebelerinin grlerine yer vermitir.
7. Kelamla ilgili yetleri Maturd mezhebinin, hu-
kukla ilgili yetleri Hanefi mezhebinin zaviyesinden tefsir
etmi, Mutezile ve Haricilike ait grleri reddetmitir.
8. Mteabih yetleri ehl-i ilmin bilebileceini kabul
etmi ve mteabih yetleri tefsir etmitir.
9. Huruf-u mukattalar tefsir etmitir.
10. Lgat ve nahive geni yer vermi, eseri bu yny-
le ne kmtr.
11. Farkl kraatlar konusuna genie yer vermitir.
Hatt onun kraatlar gz nnde bulundurduu yerler
incelense mstakil bir kraat eserinin vcuda gelebilece-
i sylenmektedir.
12. Asr- Saadette olmu baz hdiselere yetleri izah
ederken tefsirinde yer vermitir.
14. iirle istihadda en muvaffak olanlarn banda
gelmektedir. Tefsirinde 400 beyit kullanmtr.
15. Kurnn caz ve belaatn gstermeye husus
ehemmiyet atfeden Ebussud, bu sahadaki en muvaffak
mfessirlerden biri kabul edilmektedir.
16. yetlerin ve surelerin birbirleriyle olan mna-
sebetleri, nemle zerinde durduu bir baka husustur.
yetlerin kelimelerinin ve surelerin yetlerinin gramer
ve mn ynnden mnasebet iinde olduklarna iaret
etmitir.
17. Babas, Bayram tarikatnn bir eyhi olmas-
na ramen Ebussud tefsirinde tasavvufa girmemitir.
Eserde iar tefsire rastlanmaz. Tasavvuf bir kisve ile or-
taya kan sapk cereyanlarn karsnda olmakla birlikte
eriatn dna kmayan tarikatlarla bir mcadelesinin
olmad aktr.
18. Tefsirinde temel olarak Zemaher ve Beydvyi
alm, bunlara sk sk atflarda bulunmutur. Onun kay-
naklar arasnda bunlardan sonra Fahreddin Rznin
nda Beav gibi mfessirlerden de yeri geldike istifade
etmitir. Ebussud yer yer bu mfessirlerin grlerini
aynen alm, yer yer bir eyler ilve etmitir. Katlmad
grlerini ise tenkit ederek kendi fikrini belirtmitir.
NETICE
Ebussud Efendi, ok ynl mstesna bir ahsiyettir.
O; hem zellikle fkh ve tefsir sahasnda ortaya koydu-
u eserlerle byk bir ilim adam, hem air, hem devle-
tin en ihtiaml gnlerinde en yksek devlet grevlerini
bihakkn yerine getirmi bir devlet adam, hem birok
sefere katlm bir mcahid, hem ardna il il kubbeler
serpen bir hayrseverdir. Dier yandan o, padiahlara
ne denli yakn olursa olsun ilmin izzetini hep korumu
biridir. Gerektiinde onlara yanllarn syleyebilecek
kadar cesurdur. Onun hayat, gnmz nesilleri, hasse-
ten idareciler ve ilim adamlarnca iyi bilinmeli ve ondan
ders alnmaldr. Dier yandan Ebussud Tefsiri, zerin-
de alacak gayretli aratrmaclar beklemektedir.
*Ankara niv. lahiyat Fak. Doktora rencisi
yusuf.unal@yeniumit.com.tr
DPNOTLAR
1. Akgndz, Ahmet, Diyanet slm Ansiklopedisi, Ebssud Efendi
Maddesi, 10 cilt, st. 1994.
2. Aydemir, Abdullah. Ebussud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Diyanet
leri Bk. Yay. Ankara, 1993.
3. Bilmen, mer Nasuhi. Tefsir Tarihi 2, Bilmen Yay.
4. Cerraholu, smail. Tefsir Tarihi 2, Diyanet leri Bk. Yay. Ankara,
1988.
5. Demir, Ziya. Osmanl Mfessirleri ve Tefsir almalar, Ensar Neri-
yat, st. 2006.
6. Demirel, Ziya. Osmanl Tarihinden lgin Hikye ve anekdotlar, Ak-
a Yay. Ankara, 2010.
7. Ebussud Tefsiri. (radul-Aklss-Selim il Mezy el-Kitbil-
Kermin tercmesi)
8. Kaba, Tarkan. Sahabeden Gnmze Allah Dostlar, Ebussud
Efendi, 8. cilt, ule Yay. st. 1996.
YENI MIT DERGISI | 65
NDEKLER
KAOS, MTHAN VE MT
Bayaz
CAM VE CEMEV
Prof. Dr. Suat YILDIRIM*
GNLLERIN FETHI
Prof. Dr. Fuad el-BENNA*
KEND KAYNAKLARINA GRE BZYE
Yrd. Do. Dr. Orhan ATE*
HAZRET MERYEM'N HAMLE KALIINDAK MUCZE Kskl Mah. Meltem Sk. No: 5 skdar / STANBUL
Do. Dr. Faruk TUNCER*
OKULAR TEPES ETN YOKU 0 850 222 0 361
Prof. Dr. Muhammed BABAAMM*
BR KTB- STTE MAMI: BN MCE
Prof. Dr. Osman GNER*
YAAYAN BR SLAM ALM: SUAT YILDIRIM Zelanda) ise 28 $'dr. Abone olmak isteyenlerin abone bedelini;
Prof. Dr. Muhittin AKGL*
NEYLERSE GZEL EYLER olarak, TR33 0020 8000 9400 0540 5300 42 (94-54053-42) numaral
Erzurumlu brahim HAKKI
NAFLE BADETLE LGL BAZI MESELELER ABONE VE DAITIM MDRL
Prof. Dr. Abdlhakim YCE*
MANEVYAT BYKLERNN ALKOLZMLE MCADELES
Prof. Dr. Ali SEYYAR*
LH DNLERN GAYES
Prof. Dr. M. Saim YEPREM*
HABB- NECCR HAKKINDA YAPILAN YORUMLAR BASILDII YER
Prof. Dr. Mustafa AKAR*
ST BANKALARI
Do. Dr. Kadir DEMRCAN* - Yrd. Do. Dr. Ergn APAN*
OK YNL BR EYHLSLAM:EBU'S-SUUD EFENDI
Yusuf NAL*
Din limler ve Kltr Dergisi
facebook.com/YeniUmit.com.tr
youtube.com/YeniUmitcomtr
YEN MT
Ocak / ubat / Mart 2014 - Say 103
Copyright Ik Yaynclk Tic. A.. 2013
Bu eserin tm yayn haklar Ik Yaynclk Tic. A..'ye aittir. Eserde
yer alan metin ve resimlerin Ik Yaynclk Tic. A.'nin nceden yazl izni
olmakszn, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemi ile
2 oaltlmas, yaymlanmas ve depolanmas yasaktr.
IIK YAYINCILIK. TC. A.. ADINA SAHB
M. Talat KATIRCIOLU
GENEL KOORDNATR
6 Yrd. Do. Dr. Ergn APAN
SORUMLU YAZI LER MDR
Seluk CAMCI
DAR MERKEZ
9 stanbul
YAYIN TR
Yaygn Sreli
GRSEL YNETMEN
14 Engin FT
GRAFK - TASARIM
Murat ARABACI
YAYIN VE LETM ADRES
19 Tel: 0 ( 216 ) 318 10 00 - Faks: 0 ( 216 ) 422 41 40
MTER HZMETLER
23 Btn GSM operatrlerinden ve sabit telefonlardan
dakikas 1 SMS/kontre direk arayabilirsiniz.
(Her trl abonelik ilemleriniz iin arayabilirsiniz.)
26 Yurtii abone bedeli 32 TL'dir.
Yurtd abone bedeli, 1. Grup lkeler (Avrupa, Orta Asya, Orta Dou ve
Kuzey Afrika lkeleri) 16 , 2. Grup lkeler (Uzak Dou, Amerika, G-
ney Afrika ve Pasifik lkeleri) 24 $, 3. Grup lkeler (Avustralya ve Yeni
31 Ik Yaynclk. Ticaret A.. adna, her PTT ubesinden; 5568324 nolu
Posta eki hesabna veya Bank Asya Anadolu Kurumsal ubesi'nin;
TL olarak, TR87 0020 8000 9400 0540 5300 40 (94-54053-40) numaral,
$ olarak, TR60 0020 8000 9400 0540 5300 41 (94-54053-41) numaral,
TEMSLCLKLER
36 hesabna yatrp, dekontun fotokopisini, ak isim, adres ve telefon bilgi-
leri ile hangi saydan itibaren abone olacaklarn belirten bir yaz ile abone
merkezimize posta veya faks ile bildirmeleri yeterlidir.
38 Kskl Mh. Aydnolu Sk. No:19 Seher Merkezi
P.K.:95 skdar/ STANBUL
Tel: 0850 222 0 361
Faks: 0(216) 522 11 78
43 AVRUPA DAITIM
WORLD MEDIA GROUP AG- Erdoan Gngr
Adres: SPRENDLINGER LANDSTR. 107-109, D-63069
OFFENBACH am MAIN
Mteri Hizmetleri: Tel 0049 69 300 34 130
48 Fax: 0049 69 300 34 105
dergiler@worldmediagroup.eu - dagitim@eurozaman.de
Srat HandelsgesmbH Rotenturmstr. 1-3/3 ,1010 Wien Austria
Tel.:01 / 958 00 21
52 alayan A.. Gaziemir/ZMR
Tel: 0 232 274 22 15 Faks: 0 232 252 21 00
BAY DAITIM
DPP A..
56 BASIM TARH
Ocak 2014
E-MAIL - WEB
www.yeniumit.com.tr yeniumit@yeniumit.com.tr
62 Fiyat: KDV Dahil 8,50 TL
YAYIN LKELER
Gnderilen yazlarn yaymlanmasna Yayn Kurulu karar verir.
Yaymlanan yazlarn her trl sorumluluu yazarlarna aittir.
Yazlar 2200 kelimeyi gememelidir.
Trkeyi kullanmada itina gsterilmelidir.
Faydalanlan kaynaklar, metin ierisinde.. mesel, (Yazr 1983, 2: 560)
gibi, yazarn soy ismi, kitabn yayn tarihi, varsa cilt ve sayfa numaras
ile ksaca verilmeli, daha sonra, yaznn sonunda liste hlinde ak olarak
twitter.com/YeniUmitcomtr belirtilmelidir. Kitap isimleri italik yazlmaldr.
Yazlar yaymlansn veya yaymlanmasn iade edilmez.
Dergimizdeki yazlar, baka yerlerde kaynak gsterilerek yaymlanabilir.
Yaymlanan yazlar iin te'lif creti denir. 66
66
Bazen adil ellerle korundun ve kurtuldun,
Bazen de zalim ellere dtn ve burkuldun;
imdi de her yanda duyulan zalim hay-huyu,
Sen son kez yine zulm lklaryla doldun...

YAYSAT NO:2014/1

FYATI: 8.50 TL