Rnesans Tiyatrosu

Rnesans dnemindeki tiyatro etkinliklerinin genel addr. Kilise basklarndan kurtulmaya

alan tiyatronun da ncsdr. Rnesans tiyatrosu talya'da balad, ama en nemli rnlerini
Rnesans' ge yaayan ngiltere gibi lkeler verdi.
15. yzylda talya'da Plautus, Terentius ve Seneca'nn oyunlar yeniden okunmaya balamtr.
Yzyln sonuna doru bu yazarlarn oyunlar nce Roma, sonra Ferrara'da sahnelenmitir.
talyan Rnesans tiyatrosu, mimarlk asndan da klasik tiyatroya yknyordu. 1414'te,
Romal mimar Vitruvius'un Mimarlk zerine adl kitab kefedildi ve Avrupa dillerine
evrildi. Bu yapta dayanlarak talya'da Roma tiyatrolar ina edilmeye balad. Bu almalarn
rn olan Venedik'li mimar Andrea Palladio'nun tasarlayp 1585'te Vincenzo Scamozzi'nin
tamamlad Vicenzo'daki Olimpico Tiyatrosu, Avrupa'nn gnmze ulaan en eski kapal
tiyatrosudur. Scamozzi, geri plandaki kemerlerin arkasna, sokak sahnelerini gsteren
boyutlu perspektif panolar yerletirmiti.

spanya
talyan tiyatrosu 16. yzylda sahneyi edebiyattan arndrrken, spanya da tam tersini yapt;
tiyatroyu yeniden edebiletirdi, en nemli edebiyat rnlerini tiyatro alannda verdi. spanya
Reform hareketinden etkilenmedii iin, eski dinsel tiyatro, auto sacramental (ayin oyunu)
adyla devam etti. Bu tek perdelik oyunlar, teki lkelerde dinsel tiyatroyu glnletiren
elerden arndrld iin, spanya'nn en iyi airleri de bu alanda yeteneklerini denemekten
ekinmediler. lkenin ilk sabit tiyatrolar da, spanyol edebiyatnn Altn a olarak anlan bu
dnemde yapld. spanyol tiyatrosu, kendini klasikiliin kurallaryla snrlamamasyla talyan
tiyatrosundan farklyd. Duyguya, lirizme, tutkulu eylemlere yer veriyordu. En nemli
yazarlar, orta snf trelerini ve entrikalarn konu alan zgn bir spanyol tr olan perdelerin
ve kl oyunu tarznda binden ok yapt yazm olan Lope de Vega ile spanyol barok
slubunun en tipik temsilcisi olan Calderon'dur.
Fransa
Fransa'da dzenli tiyatro topluluklar 16. yzylda yaygnlamtr. Bunlarn repertuvarnda,
ibret ve mucize oyunlar kadar, kaba brlesk ve parodiler de yer alyordu. Ama Fransa'nn br
Avrupa lkeleri gibi zgn bir yerel tiyatro gelenei yoktu. Bu yzden talyan Rnesans'nn
etkisini kolayca benimsedi. 17. yzylda lkenin gl bir merkezi ynetim altnda birlemesini
salayan Babakan Kardinal Richeliu, en gelimi sahne teknolojisini ieren bir tiyatro binas
yaptrd. Richeliu, trajedi ile komedinin birbirinden ayrlmas, tiyatrodan traji-komik elerin
atlmas iinde alt. Ama dnemin nemli yazarndan biri olan Corneille'in Le Cid'i
Kardinalin yerletirmeye alt klasik birlik kurallarn hie sayan bir trajikomediydi.
Corneille'in rakibi Racine ise klasiki kurallarn iinde kalarak trajediye romantik bir ton
kazandrd. Konularn Yunan-Roma mitolojisinden ve tarihten alan bu iki yazara karlk
Moliere, Fransz toplumunun gndelik yaamndan ald tiplerle kendi an aan bir modern
komedi anlaynn kurucusu oldu. stelik dnemin en sevilen oyun yazaryd.
talya
Ortaa tiyatrosu Roma ile Yunan Tiyatrosundan ne kadar ayr ise, talyan Rnesans tiyatrosu
da Ortaa tiyatrosundan o kadar ayrdr. te yandan, klasik tiyatroyu byk bir ballk,
hayranlkla taklit etmek isteyen Rnesans tiyatrosu, sonunda karmza eskinin tekrar olarak
deil de, yepyeni, aa yukar modern tiyatro olarak kmtr. 1450 ile 1600 yllar arasndaki
srete talyan tiyatrosu yar profesyonel oyuncularn elinde kald. 1453te Trkleri stanbulu
almalaryla oradan birok bilim adam ve sanat gelerek Ferrara, Mantua ve Urbinoya
yerletiler. Bu bir adan talyadaki tiyatro hareketlerini hzlandrmtr. zellikle Antik Yunan
ve Roma kltrlerin tiyatro alanndaki en nemli yaptlar yzyl iinde evrilip baslm ve
talyada yaygnlk kazanmtr. Bu da tiyatronun talyada teki lkelerden daha abuk
gelimesini salamtr. 15. yzyln ikinci yarsnda talyan tiyatro yazarlar yetimeye balad.
Bunlar arasnda Niccolo Macchiavellinin yazm olduu La Mandragola (Adamotu) o
dnemin en baarl yerli, zgn komedyas olarak nlendi. talyan tiyatrosunun en nemli
yazar 18. yzyln ortasnda birok komedi kaleme alan Carlo Goldoni'dir.
1450 ylndan sonra dinsel tiyatronun yerini dnya ileri ile ilgili tiyatroya vermeye balad
grlr. Ortaa evlerinin yerini de dekorlu sahne alr. Bylece oyun alan, tiyatro yaps
deiir. talyann soylu kiileri kutsal bykleri avlularda, geni salonlarda klasik oyunlar
oynatr, gsteriler dzenletirlerdi. Bilginler eski yazmalar arasnda Latin, Yunan oyunlarn
ararlar, bulduklarn ya olduu gibi ya adapte ederek ya da o gnk dile evirerek sahneye
koyarlard. Perspektif kurallarn yeniden bulan ressamlar, Romal mimar Vitruviusun klasik
sahne zerine yazdklarndan yararlanarak saraylarda hayranlk uyandrc dekorlar izelerdi.
1584de soylu kiilerle bilginlerden seilme bir topluluk Vicenza kentinde bir tiyatro yaptrd.
Romann yklndan sonra talyada dorudan doruya tiyatro diye yaplan ilk yapnn bu
olduuna inanlyor.
15. yzylda talya'da Plautus, Terentius ve Seneca'nn oyunlar yeniden okunmaya balamtr.
Yzyln sonuna doru bu yazarlarn oyunlar nce Roma, sonra Ferrara'da sahnelenmitir.
talyan Rnesans tiyatrosu, mimarlk asndan da klasik tiyatroya yknyordu. 1414'te,
Romal mimar Vitruvius'un Mimarlk zerine adl kitab kefedildi ve Avrupa dillerine
evrildi. Bu yapta dayanlarak talya'da Roma tiyatrolar ina edilmeye balad. Bu almalarn
rn olan Venedikli mimar Andrea Palladio'nun tasarlayp 1585'te Vincenzo Scamozzi'nin
tamamlad Vicenzo'daki Olimpico Tiyatrosu, Avrupa'nn gnmze ulaan en eski kapal
tiyatrosudur. Scamozzi, geri plandaki kemerlerin arkasna, sokak sahnelerini gsteren
boyutlu perspektif panolar yerletirmiti. Rnesans tiyatrosunun en zgn ynlerinden bir de
perspektife verdii nemdir.
Rnesans dneminin banda talyan tiyatrosu fazla kuralc bir yola sapm, klasik llere ve
Aristoteles'in zaman, mekn ve eylem birlii ltne bal kalma adna uzun bir sre cansz
rnler vermitir. Gene de Plautus'un ak sak komedyalar, bu dnemde, Aristo ve Ruzzante
gibi iki nemli yazara esin kayna oldu. talyan tiyatrosuna ulusal bir dil ve yerel karakterler
kazandran bu iki yazardan sonra, talyan'n dnya tiyatrosuna en nemli katks olan
Commedia dell'arte dodu. Canl bir halk tiyatrosu geleneine dayanan ve farkl eleri
btnletiren Commedia dell'arte edebi bir metne deil, doalama oyunculuuna dayanan bir
tiyatro tryd. Kkenleri ortaa cambazlna, mime ve fabula Atellana'ya dein
gtrlebilecek olan Commedia dell'arte'nin yenilii, topluluk oyununa dayanmasyd. Srekli
bir arada alan ve ok uzun bir sre ayn rol oynayan oyuncular, daha ncesi ei grlmemi
bir virtzlk dzeyine ulaabiliyordu. Oyunlarda senaryo vard, ama her oyuncu diyalogun
kendine den blmn zaman iinde istedii gibi gelitirebiliyordu. Venedikli pinti tccar
Pantalone gibi btn tiyatroya mal olacak tipleri Commedia dell'arte yaratt. Profesyonel kadn
oyuncu kullanan ilk tiyatroda Commedia dell'arte'ydi..
ngiltere
talyan Rnesansnn etkisi ngiltere'de daha ge ve daha zayf hissedildi. Bu yzden, Elizabeth
dnemi (1558-1603) yalnzca tiyatroda deil, genel olarak edebiyatta da zgn ngiliz
geleneinin kurulduu yllar oldu. Aslnda bu dnemde ngiliz tiyatrosu kart etkilere de ak
durumdayd. Bir yandan Protestan kilisesinin nfuzunu krmak iin Corpus Christi Yortusu'nu
kutlamak yasaklanm, bu da gizem ve ibret oyunlarnn gerilemesine yol amt. te yandan,
saray tiyatroyu ngiliz ulusal kimliini pekitirmek iin kullanmak istiyordu. Btn bunlara
kar, Avrupa'daki dnsel, ahlaki ve dinsel atmalarn zgrletirici etkisi de 16. yzyln
sonuna doru iddetlendi. Bunun sonucunda tiyatro da bu gerilimli, yeniliklere ak ruh halini
yanstyordu. ngiliz tiyatrosu, kendi zgn ortaa geleneinden ald miras kara
Avrupa'snn daha incelmi bulularyla kaynatrarak, saray tiyatrosunun snrlarn aan,
toplumun her kesimine seslenebilen bir sanat tr yaratt.
Marlovu'un, Shakespearein, Beaumant ve Fletcher'in oyunlarn herkes izleyebiliyordu.
ngiltere'de de ilk tiyatrolar, 1576'dan balayarak Elizabeth dneminde kuruldu. Bu ilk
tiyatrolar, daha nce oyunlarn sahnelendii han avlularnn biraz daha gelitirilmi biimiydi.
Seyirciler, st ak bir yap iinde, ykseltilmi bir tahta platformdan oluan sahnenin
yannda bulunan sralarda oturuyordu. zleyicilerle oyuncular arasndaki al veri, talyan
tiyatrosundan daha fazlayd. Buna karlk biletler de daha ucuzdu. 1590'larda her tiyatro soylu
bir kiinin desteiyle iletiliyordu. talyan tiyatrosundan bir fark da, kadn oyuncularn
olmamasdr. Kadn rollerini ou zaman erkek oyuncular stleniyordu. Elizabeth'ten sonra
gelen James dneminde (1603-1625), tiyatro ierik olarak klasikilie daha ok yaklarken,
konu zenginliini ve ufuk geniliini de yitirmeye balad. Bu dnemde, Ben Janson, John Ford,
John Webster ve John Lyly gibi yazarlar zaman, mekan ve eylem birlii kurallarna nem
verirken, trajedi ve komediyi de birbirinden daha kesin izgilerle ayrdlar. 17. yzyln
ortalarna doru ngiliz tiyatrosu, maske ve dekor gibi grsel elere daha ok yer vermeye
balamt. 1642'deki burjuva devriminden sonra tiyatrolar kapatld ve sahne sanat ok uzun
bir sre eski canllna kavuamad.
16. yzyl ngilteresinde tiyatro toplumsal ve eitsel bir ara olarak kabul edilmiti.
Profesyonel oyunculara zaman zaman okullarda da i kyordu; role uygun rencileri
semede retmenler onlardan yararlanyordu. O kadar ki, 16. yzyln sonlarna kadar ngiliz
tiyatrosunun gelecei amatrlerin mi yoksa profesyonellerin elinde mi, bu tartlmtr. Bu
topluluun iinde o dnemin nl oyuncusu James Burbage bulunuyordu. Asl meslei
doramaclkt, ama bu ii brakp profesyonel bir oyuncu olmutu.
ngiliz oyunculuk tarihinde ilk nemli gelime 1574 ylnda, Kralie Elizabeth ehir Meclisine,
zellikle Pritenlere kulaklarn tkayarak Leicester Dknn Adamlarna tragedyalar,
komedyalar, interludelar ve oyunlar oynamak zere izin verdi. Bu izin Londra iin geerliydi.
1576, ikinci nemli tarihtir. James Burbage kaynbabasndan 600 sterlin bor para alarak
Londra kenti snrlar dndaki bir arazide ahap bir tiyatro yapt. yi bir doramac olduu
iinde tiyatro yapmnda bizzat alt. Pritenlerin nefesi, hzla gelien profesyonellerin
ensesindeydi. Oyuncularn gnahkar olduklarn yayarak onlar engellemeye alyorlard.
Pritenlere gre oyunculuk yalan zerine kuruluydu ve oyuncular gereksiz kiilerdi. ngiliz
oyunculuk tarihinde nc nemli tarih, Sarayn ehir Meclisinin karsna kmasdr.
Kralienin hizmetinde almak zere, Kralienin Adamlar topluluu 1583te resmen
kuruldu. Bu topluluk, kralie tarafndan korunduu iin gelime gsterdi. Drdnc nemli
tarih 1584tr.
ehir Meclisi son bir deneme daha yapt ve k aylarnda Londra iinde hibir tiyatronun
alamayacan ilan etti. Ama bu denemede hibir ie yaramad. Gl bir hkmdar olan
Kralie Elizabethin saray buna kar kt ve oyuncular destekledi. 1591-1592 dneminde,
Richard Burbage yeni profesyonel oyuncular toplayarak Lord Pembrokeun Adamlarn
kurdu ve o srada dardan cretle alan gen bir oyuncunun, William Shakespearein (1564-
1616) Kral IV. Henrysinin 2. ve 3. blmlerini oynamaya balad. Gsteri o kadar baarl oldu
ki, rakip topluluktaki Alleyn ile Henslowe, bu birden parlayan yazardan yeni oyunlar istediler.
1597 yl ngiliz oyunculuu asndan beinci nemli tarihtir. ehir Meclisinin kkrtmasyla,
ynetmeliklere uyulmad gerekesiyle Sansr Kurulu tiyatrolarn denetimini eline ald ve
yalnzca iki toplulua izin verdi. Bunlar, Admiraln Adamlar ile Lord Chamberlianin
Adamlaryd. Bylece, bu iki topluluk artk herkese ve resmen tannm oldu. 1599 ylnda,
Richard Burbagenin kardei Curtbert Burbage yeni bir tiyatro ina ettirdi. Bu nl The Globe
tiyatrosuydu. Tiyatro binalarnn artmas yannda, profesyonel oyuncularn iyileri de topluluun
kazancna ortak oldular.
17. yzylda Avrupa'nn baka lkelerinde de ulusal tiyatrolar kuruldu. Ama bunlarn ou,
snrl bir izleyici kesimine seslenebilen saray tiyatrolar olarak kalacakt. Opera ve balede gene
ayn dnemde, soylu snfn seyirlik sanatlar olarak gelimiti. 17. yzyln ikinci yarsnda,
ngiliz Restorasyon dnemi (1660-1685) tiyatrosu Elizabeth dnemine geri dnmek istediyse
de, ngiliz aristokrasisinin souk mizah anlayn yanstan bir tre komedisinden teye
gidemedi. Restorasyon tiyatrosunun en baarl rnei saylan William Congreve'in The Way
of the World' (Dnyann Hali) bile gnmzde sahnelenmektedir.
William Shakespeare
Shakespeare, 1564 ylnda ngilterenin Stratfort blgesinde John Shakespearenin olundan
biri olarak dnyaya gelmitir.

ngiltere de ifti ve maddi durumu iyi bir ailenin olu olan Shakespeare, eitim dili Latince
olan bir okulda eitim grm ve bu okul dnemi sayesinde de Roma edebiyat klasikleri ile
tanarak niversite eitimi almadan hayatna yn vermitir. 1582'de Stratford'dan Anne
Hathaway'le evlendi. Nasl geirdii bilinmeyen 7- 8 yllk bir aradan sonra 1592'de Londra
tiyatro evrelerinde ad duyulmaya balad.

Dnyada air ve tiyatro yazar olarak sekin bir yere sahipken, ngiltere de en byk air ve
tiyatro yazar nne kavumutur. Brakt eserleri sayesinde bugn ki nne kavumu olan
air, yaptlar rettii dnemde bu ne kavuamamtr. Yapt evlilik sonrasnda Londraya
g eden Shakespeare, burada aktr ve oyun yazar olarak grev yapm ve o dnemde hatr
saylr bir ne kavumutur.

Brakt sonets yaptlarndaki konularn genellikle klasik mitolojiden alarak en uzun iki
yksel iiri olan Venus and adonis ve The Rape Of Lucrece ile bilinen saysz eserinden
Romeo ve Juliet, Otello gibi yaptlar sayesinde hatr saylr bir gelir elde etmitir. air, elde
ettii gelirlerini emlak zerinde deerlendirerek emlak zenginleri arasna girmeyi baararak
1610 ylnda Stratforta dnmtr.

Toplu provalara ok az zaman ayrlabildiinden, Shakespeare'in oyunlarnda btn nemli

sahneler iki karakter arasnda geiyor ya da kalabalk bir sahnede btn yk bir karakter
tayordu. Tiyatro ve oyuncular kadar izleyiciyi de tanma frsatn bulan Shakespeare, oyunlar
da sahne olanaklarnn ve oyuncularn kiisel yeteneklerinin yan sra izleyicinin tepkilerini de
titizlikle deerlendirirdi.
Oyunlarn hep sahnelenmek iin yazm, bir repertuvar tiyatrosunun profesyonel oyun yazar
olarak edebi nden ok ticari baar peinde komutu. Bununla birlikte Ben Jonson gibi
adalar tarafndan edebiyat olarak da vlmt. Gerekten de szck ve imgeleriyle
olduu kadar ses, ritim ve l kullanmyla, satrlarnn vurgusu, dzeni ve lirikliiyle de
saysz okuru bylemiti.
Shakespeare'in hibir oyununun kendi el yazsyla gnmze ulamam olmas, o gnden bu
yana ngilizcenin yan sra hem oyuncusu ve izleyicisiyle tiyatronun, hem de duygu ve dnce
kalplarnn ok deimesi onun yaama tuttuu aynann nnde koyulaan bir bulut yaratt.
Sklkla ngiltere'nin ulusal airi ve "Avon'un Ozan" olarak anlr. Gnmze ulaan eserleri,
baz ortaklaa yazlanlarla birlikte 38 oyun, 154 sone, iki uzun yk iir ve birka dier kayna
belirsiz iirlerden oluur. 23 Nisan 1616 ylnda vefat etmitir.

NEML ESERLER
Othello, Bir Yaz Gecesi Ryas, Machbet, Hamlet, Romeo Ve Juliet, Kral Lear, Venedik Taciri

Bir Yaz Gecesi Ryas

Bir by ve yanllklar komedisidir. Atina yaknlarndaki bir koruda yollarn aran drt
sevgili, Periler Kral Oberon ile kavgac hizmetkr Puckn bysne kaplrlar. Kentten bir
grup ii de, gzden uzak bir yerde oyunlarn prova etmek iin koruya gelir. Onlar da perilere
katlrlar ve ortaya bir sr karklk ve komik durum kar. Sonunda her ey dzelirse de, en
komik sahne iilerin Dk Theseusun dn leninde oyunlarn oynadklar sahnedir.
Venedik Taciri
Bir komedi olmakla birlikte ciddi blmler de ierir. Oyundaki kt adam Yahudi tefeci
Shylocktur. Bor ald paray deyemeyen tccar Antoniodan, kendi vcudundan kesilecek
yarm kilogram et ister. Shylockun agzllkle ban biledii gerilimli bir durumadan
sonra Antonio kendisini savunan gen bir avukatn zeks sayesinde kurtulur.
Kral Lear
Shakespeare trajedilerinin en korkuncu, ama belki de en nemlisidir. Gururlu ve bencil olan
yal Kral Lear, sadk ve sevgili kz Cordeliann kendisini ne kadar sevdiini ablalar gibi
abartmal bir dille aklamamas zerine, fkeye kaplarak onu srgne gnderir ve tm
servetini br kzlar Goneril ve Regan arasnda paylatrr. Oysa iltifat dolu szlerine karn
bu iki karde zalim ve haindir. ok gemeden Lear onlarn gerek yzlerini grr. Frtnal bir
gecede sokaa atlan Lear, Cordeliaya yapt hakszln acsyla ldrmaya balar. Sonunda
onu kurtarmak iin geri dnen Cordelia da dmanlar tarafndan ldrlr. zntden perian
olan kral kznn lsne sarlarak son nefesini verir.
Romeo Ve Juliet
Shakespearein tm oyunlar arasnda en ok sahnelenen Romeo ile Juliet`tir. talyann Verona
kentinde yaayan birbirlerine dman ailelerin ocuklar olan Romeo ile Julietin, aileleri
arasndaki nefret yznden son bulan aklar anlatlr.
Hamlet
Hamlette, babas ldkten sonra annesiyle evlenen amcasnn aslnda babasnn katili olduunu
renen Danimarka Prensi Hamlet derin bir acya kaplarak almaya karar verirse de, bunu
bir trl gerekletiremez. Oyun, yalnzca amcas Claudiusun deil, kralie ve Hamletin de
ldkleri bir sahneyle biter.
Othello
Akn ayrlkla krklenen bir zlem durumuna, bu arada kskanla dnmesinin rnek
dram. Venedik hizmetindeki usta asker Othello, her bakmdan uyutuu Desdemona ile en ok
arzulad mutlulua kavumutur. Ama grev gerei Venedikten uzakta bulunduu zamanda
arzularnn kamlad bir zlem duygusuyla cokuya kaplr; agonun entrika ve inandrc
belgelerle kkrtt byk bir kskanlk girdabna kaplr. Einin gen ve gzel delikanl
Cassio ile sevitiine inanan ak yrei, Desdemonaya bir jestiyle boarak ldrmesiyle
sonulanrken, sahte bir doymuluk yanlgsna kaplr. Konu, birok ressam kendine ekmi,
sahneden perdeye aktrlm, operas da yaplmtr.

Machbet
Konusunu skoya tarihinin gereklerinden alan Shakespeare (I. Duncan ldrerek kral olan
Macbeth, 1040-1057), yksek katlara kma tutkusundaki bir soylu ile onu kkrtmaktan geri
kalmayan ii zlem dolu einin iledikleri cinayetlerden sonraki ruhsal deiimlerini, vicdan
azaplarn, aclarna yenilmelerini en inandrc boyutlarda, en gl sahne tekniiyle, en etkili
anlatmla verir. Tahtta hak ileri srebilecek bir evlilie yaslanan Macbeth, cadlarn
atelendirdii ykseli isteini uykudaki kral ldrlen klcnn hainliiyle salar. Konuk
ettii kral gibi en yakn dostunu da ldrerek yok ettii halde i dirliini, rahatn bulamaz.
Sonunda tahtta asl hakk olan kiiye, Birnam ormannn aa dallaryla saklanarak yryen
ngiliz Ordusuna yenilerek var olduunu sand her eyi yitirir.

Kaynaka:
http://www.turkedebiyati.org/shakespeare.html
https://tr.m.wikipedia.org/wiki/William_Shakespeare
http://www.bilgiustam.com/william-shakespeare-kimdir/
http://www.nkfu.com/william-shakespeare-eserlerinin-kisa-ozetleri/
http://e-okulbilgi.com/william-shakespeare-kimdir-eserleri-nelerdir-761.html
Wikipedia
https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Rnesans_Tiyatrosu
www.etiyatro.net
( http://www.etiyatro.net/index.php/tr/bati-tiyatrosu/ronesans-tiyatrosu)