Table of Contents

Ta
MC LC
Li ni u
Tm I. ng tc ch dn nh l hnh thc gc ca thc
Tm II. Ngn ng hn hp
I. S tin trin ca dng c
T D-ngi n Ngi kh nng
T s chun b dng c n s tu chnh n
S pht sinh lao ng lm . Vn Kafou nh l giai on th hai ca s pht trin
d-thnh nhn
T tu chnh dng c n sn xut dng c. Vn ho oldovien nh l bc kt thc
thi k mang thai
II. S ra i ca ngn ng
Du hiu ch dn trin khai
Nhng bc u ngn ng d-thnh nhn
Nhng du hiu u tin ca s biu hin
a. Nhng bc u ca s biu hin tr em
b. Nhng ngun gc ca du hiu biu hin trong s pht trin d-thnh nhn
c. Du hiu ch dn phc hp
d. Cng thc chung ca s biu hin i tng vng mt
e. Du hiu biu hin hn hp ca hnh thc dng c tnh
f. S bt chc tr hon nh l du hiu biu hin hn hp nhn mnh ca s
vn ng ca i tng vng mt
Cu chc nng
a. Nhng hnh thc s ng ca cu chc nng
b. Nhng bc u ca cu chc nng trong s pht sinh loi
c. Nhng loi hnh trin khai cu chc nng
d. S tch mnh ca hnh thc v s ra i ca danh t
III. Ci nang ca php bin chng
Vo s cu to cu
Tm III. Hc thuyt Mcxt v hc thuyt tm phn. Nhng ngun gc ca khng hong ipin
I. Ngun gc ca giai on tin ipin
II. S pht sinh ca khng hong ipin
III. Bi kch sinh hc ca ngi n v s ra i ngi-ch tc (homo-faber)
IV. Du hiu ca ngi n b dng vt v ng ngha ipin
V. Biu tng thin v phc cm p n
VI. T p nanderthalien n p u th

Chia s ebook : http://downloadsachmienphi.com/

Tham gia cng ng chia s sch : Fanpage :
https://www.facebook.com/downloadsachfree
Cng ng Google :http://bit.ly/downloadsach
 TM CI NGUN CA NGN NG V THC
Tc gi: Trn c Tho
(on Vn Chc dch)
Ngun:
Theo bn gc Php vn
Recherches sur lorigine du langage et de la conscience
ca
Nxb Editions Sociales, Paris, 1973.
NXB Vn ha Thng tin 1996

GS. Trn c Tho (1917-1993)

 Li ni u
Nu hi mt bn c Trn c Tho l ai, hn anh ta lp tc ni l mt trong nhng nh trit
hc ca Vit Nam v (vi i cht ngn ng) ca c th gii na. Nu hi tip ng ta vit
nhng g, v nht l vit nh th no, anh ta s rt lng tng, nhng li c th k ra c mt
lot giai huyn thoi xung quanh tc phm ca ng. C tnh trng l v, mt phn a s tc
phm ca Trn c Tho vit bng ting Php, phn khc c gi ta thng vn t bng lng
vi nhng hiu bit i khi ca mnh. Trnh hc thut hin nay khng cn cho php bn
c, nht l cc nh nghin cu, lm vic vi nhng hiu bit truyn khu m cn phi c t
liu gc. Hn na, trong vic kim k di sn tm hiu vn vn ho dn tc hm nay, nht l
di sn trit hc, ti ngh khng th b qua nhng trang vit ca Trn c Tho c. Mt di
sn mun c tc dng phi phc sinh n vo i sng ng i. Bi vy, ti cho rng vic
dch cun Recherches sur lorigine du langage et de la conscience (Tm ci ngun ca ngn
ng v thc), tc phm quan trng nht ca ng, l mt vic lm rt c ngha.
Trn c Tho sinh ngy 26-09-1917 ti x Song Thp, huyn T Sn, tnh H Bc, trong
mt gia nh vin chc nh. Nm 1935, sau khi t ti vo loi xut sc, ng theo hc trng
Lut ti H Ni. Nm 1936, ng sang Php hc chun b thi vo Ecole Normale Suprieure
de la Rue dUlm (Trng i hc S phm ph dUlm). y l mt trong nhng trng ni
ting ca Php, ch tuyn dng nhng ngi xut sc nht ca t nc. C th ni, l mt
th siu i hc. Bi vy nhiu hc gi, nh nghin cu, sau khi tt nghip trng ny, c
hc v tin s, nhng khi vit sch vn khng qun chua thm vo l cu sinh vin ca trng
i hc S phm. Nm 1939, Trn c Tho thi vo trng cao, v n nm 1943 tt
nghip th khoa, nhn c hc v thc s vi lun n La mthode phnomnologique chez
Husserl (Phng php hin tng lun Husserl). By gi mt s t bo Php v ng
Dng coi y l mt s kin c bit, biu hin ca mt ti nng thin ph. Sau , Trn c
Tho ng k lm lun n tin s v hin tng lun Husserl.
Nhng chin tranh th gii II trn vo Php v Cch mng thng Tm thnh cng Vit
Nam. Trn c Tho tch cc tham gia vo nhng hot ng yu nc Php v hng lng
v Vit Nam. By gi, hin tng lun, trong vic x l mi quan h gia hin tng v bn
th, chia thnh hai nhnh. Mt ch trng hn n hin tng, ci nghim sinh, coi hin
tng l c trc v to ra bn cht. Hai coi bn cht l ci c trc, v hin tng ch l s
hin thc ho n. Nhnh trc dn n ch ngha hin sinh. Nhnh sau dn n ch ngha
Marx. Nhiu tr thc Php vi tinh thn c nhn i theo con ng th nht. Trn c Tho,
vi t cch l ngi Vit Nam, khng th tch c nhn mnh ra khi vn mnh dn tc, chn
con ng th hai: chuyn t hin tng lun sang ch ngha duy vt bin chng. Th l xy ra
cuc tranh lun ni ting gia nh trit hc Vit Nam vi nh vn, trit gia hin sinh Php J. P.
Sartre. V thng 8 nm 1961, Trn c Tho cho in cun Phnomnologie et matrialisme
dialectique (Hin tng lun v ch ngha duy vt bin chng) nh in Minh Tn ti Paris
Sau ng tr v t quc theo ng dy Paris-London-Praha-Moskva-Bc Kinh-Tn Tro, b
li sau lng cuc sng sung sng Paris v mt tng lai hc thut rng r.
chin khu Vit Bc, Trn c Tho tr thnh khch mi ca B gio dc, i iu tra nhiu
c s trng hc v chun b xy dng nn gio dc mi. ng l y vin Ban Vn S a, tin
thn ca Trung tm Khoa hc X hi v Nhn vn Quc gia hin nay. Sau ho bnh, ng l Ph
gim c trng i hc S phm Vn khoa, ri ch nhim khoa S, gio s Lch s trit hc,
ca i hc Tng hp H Ni. T nm 1958, sau v Nhn vn-Giai phm, ng chuyn nghin
cu nhng tc phm kinh in ca ch ngha Mc-L v tr thnh chuyn vin ca NXB S
tht, nay l NXB Chnh tr Quc gia.
Tuy Vit Nam trong hon cnh thng tin thiu, Trn c Tho vn tip tc c sch bo,
trao i hc thut vi cc hc gi Php. c bit, ng vn tip tc nghin ngm ci iu m
ng t t ra cho mnh c vit trong Li m u ca cun Hin tng lun v ch ngha
duy vt bin chng nm 1951: tm trong ch ngha Marx cch x l kh th duy nht nhng
vn do hin tng lun t ra. Nhng tm kim ca ng c ng dn trn tp ch La
Pense (T tng) t nm 1966 n 1970, v nm 1973 c Editions Sociales (Xut bn x
hi) in di tiu Tm ci ngun ca ngn ng v thc. Sau khi sch ra i c dch ra
nhiu th ting chu u, v c in M nm 1981.
Sau i hi VI, Trn c Tho cho ra i cun Vn con ngi v ch ngha l lun khng
c con ngi (NXB TP H Ch Minh, 1988). Nm 1992, Trn c Tho c sang Php cha
bnh v ly thm t liu vit cng trnh La logicque du prsent vivant (Logic ca ci hin
ti sng ng). Nhng tic thay, cun sch cha hon thnh th ng ng bnh v qua i
Paris ngy 19-04-1993. Di hi Trn c Tho c a v H Ni v chn ngha trang Vn
in. C th ni, ci cht ca Trn c Tho thc dy c gi Vit Nam ham mun tm
hiu tc phm ca ng. Vic xut bn cc bi ging ca ng di tiu Lch s t tng trc
Mc (NXB Khoa hc X hi, 1995) l mt bng chng. Vic c ngi dy cng nghin ngm v
dch cun Tm hiu ci ngun ca ngn ng v thc l mt bng chng khc.
Con ngi s d thnh ngi chnh l ch n c thc. V d ni ting ca Marx v s khc
nhau gia mt con ong kho lo nht vi mt kin trc s ti nht ni ln iu . Nhng
thc bt ngun t u v c t bao gi; l nim bn khon ln ca nhn loi v cng l cu
hi m Trn c Tho mun tr li bng cun Tm ci ngun ca ngn ng v thc. C hai
con ng nghin cu hi c s pht sinh ca thc:
Nghin cu qua c ch v ngn ng tr nh.
Qua nhng t liu v ngi tin s.
Hai phng php ny b tr cho nhau rt tt, v cng tu theo tng trng hp c th m
ly mt trong hai ci lm ch o. C th lm c nh vy l v s pht sinh tc loi lun lun
lp li trong s pht sinh c th. Chnh nh ny l si ch va xuyn sut va bn kt ba
nghin cu nh ring Trn c Tho thnh mt cun sch hon chnh.
Nghin cu th nht c tiu Hnh ng ch dn nh l hnh thc gc ca thc kho v
du hiu u tin nh m con ngi vt qua con kh. l vic ngi nguyn thu i sn
th bao gi cng nhm vo con yu nht trong by th v ch cho ngi khc. u tin ch
ngi khc ri mi ch n con th, c ch vng cung. C nh th, on ngi ra du cho nhau.
Nhng ngi chy sau cng th khng cn ngi khc na nn ch vo mnh v ch vo con vt.
Dn dn, t ch vng cung n ch thng n con vt km theo ting ni Nh vy, thc u
tin l thc v i tng v bn thn, v s phn tch ca Trn c Tho soi sng cho cu
ca Marx: thc l mt sn phm x hi nht thi. Cui cng, ng i n kt lun: Ngn ng
l thc thc (Marx) bi vy thi im gc ca thc l ngn ng c ch v li ni m ch th
hng vo chnh n sau khi hng vo ngi khc.
Ngn ng hn hp l nghin cu th hai ca cun sch, tm hiu s sinh thnh ca thc
qua nhng biu th ngn ng gn vi s pht trin ca cng c ngi. Con kh ch bit dng c
quan t nhin ca n s dng mt dng c, cn con ngi th dn d bit dng dng c
ch tc ra cng c, nh vic dng mt hn gh mt hn khc thnh ru. Mun o
c thnh ru th t nht trong c n phi c hnh nh ca mt i tng vng mt v mt
ngn ng biu th ci i tng vng mt . Da theo nhng d kin m cc giai on sn
xut tin s cung cp, cng nh tm l hc tr em, Trn c Tho phn tch rt t m s
hnh thnh thc homo faber (ngi ch tc).
Nghin cu th ba v Nhng ngun gc ca khng hong p. Xut pht t s ca Freud,
nhng Trn c Tho khng cho rng p l mt nguyn bn c ngun gc t quan h ca tr
em vi cha m v cn thit cho s pht trin ci ti ca n, m l mt d sinh ca nhng giai
on nht nh trong s pht sinh loi. Thc ra, trong Vt t v cm k, Freud cng cho p
c mt ngun gc lch s, nhng Trn c Tho ph phn ng l khng ng khi ng nht x
hi ngi vi by ng vt. Nh trit hc gii thch mc cm p bng bi kch sinh hc ca
ngi n b. Thi c s k sn ph t vong rt nhiu v xng chu cha kp pht trin
thch hp khi con ngi ng thng. Do nn khan him ph n nn lp thanh nin phi nhn
sinh l i vi nhng ngi ph n cng lp tui ca mnh cho n nm ba mi tui ly
lp con ci h mi mi bn mi lm tui. Bi vy ham mun tnh dc ca mt cu con trai
khng phi vi chnh m ca mfinh, m vi m v m gi u gi tn chung l m. Nh
vy, ham mun ny ch l lon lun t gc ng ngha hc. Cng t lun im c bn ny, tc
gi gii thch mc cm p b gi v nhng mc cm khc nh mc cm thin hon tt c
u bng lao ng x hi.
Tm li, c ba nghin cu u khng nh ngun gc ca thc do ngn ng v lao ng x
hi, khc t mt bn cht ngi phi lch s, khc t mt p kiu Freud. Ngi ta thy,
qua tc phm ny, Trn c Tho li lm mt bc chuyn na: t ch ngha duy vt bin
chng n ch ngha duy vt lch s.
Nh vy, hnh trnh trit hc ca Trn c Tho i t hin tng lun ca Husserl n ch
ngha duy vt bin chng, ri li t ch ngha duy vt bin chng n ch ngha duy vt lch s.
y cng l con ng ca mt s tr thc ln ca Php, nhng v sau h u xt li tn iu
ca mnh nh E. Morin, R. Aron Duy Trn c Tho vn trung thnh vi n n hi th cui
cng. ng l mt nh trit hc trung kin ca ch ngha Mc-L. Sau khi cun Tm ci ngun
ca ngn ng v thc ca ng ra i, v c s dng s ca Freud, nn ng rt ngi b hiu
lm l thuc phi nhng ngi ch trng kt hp Marx vi Freud, mt xu hng trit hc
tm phn hc ln Ty phng vi nhng tn tui nh E. Fromm (La Peur de la libert, 1941,
LArt daimer, 1954), H. Marcuse (Eros et civilisation, 1995, lHomme unidimentionel, 1964)
ng vit bo co khng nh li vn ny. Cun Vn con ngi v ch ngha l lun
khng c con ngi c vit ra phn bc li L. Althusser, nh trit hc Php mun kt
hp Marx vi cu trc lun. Trn c Tho mun bo v s thun nht ca trit hc Mc-L.
Tuy khng phi l mt trit gia (ngi sng lp nhng trit thuyt, m ch l mt nh trit
hc (ngi nghin cu, ging dy trit hc) nhng Trn c Tho l mt ngi sut i bn
tm trit hc. Trong bt k hon cnh no, d kh khn v vt cht hoc tinh thn, khng lm
ng thi suy t v n. iu ng qu hn na l ng lun c thc khng mnh lc hu so
vi trnh tri thc chung ca th gii. V th, ngi ta thy ng lc no cng c, c rt
nhiu t dn tc hc, nhn hc tin s, n tm l hc tr em, tm phn hc Nhng c thc
l mt chuyn, cn kp th gii li l mt chuyn khc, bi ph thuc vo phm cch c nhn
mt phn, phn khc vo mi trng thng tin. Bi vy, ngy nay c sch ca Trn c Tho,
bn c c th thy y mt s t tng c, mt s nhng kt lun b t liu mi
vt qua, hoc nhng lp lun tuy nht qun nhng cn n tuyn cng nhc cng l
iu d hiu, hn v khng ai c th ton bch, khng ai chng li c thi gian. Nhng ng
gp lu di ca Trn c Tho cho hc thut Vit Nam l mt t duy trit hc thun khit.
iu ny trc ht th hin mt nng lc t bin cao (iu him Vit Nam) sau l kh
nng bit t v gii quyt nhng vn c bn ca khoa hc, phng php nghin cu lin
ngnh Hnh nh tt c nhng u im trn u hi t trong Tm ci ngun ca ngn ng v
thc.
Lai Thy.
 Tm th nht.
ng tc ch dn nh l hnh thc gc ca thc
Mt trong nhng kh khn chnh ca vn ci ngun ca thc l bit t chnh xc nhng
bc khi u c n vo u. Phi vch c th u ng phn gii gia ci tm thn cm
gic vn ng ca cc ng vt vi ci tm thn hu thc m chng ta thy c pht trin
ngi?
Hn s l t nhin khi nh nin i ca thc ngay chnh bc u ca nhn loi, vi s
xut hin nhng cng c (outils) u tin m s sn xut chng bao hm s biu hin tin
d hnh dng chng trong u c ch th sn xut nn chng. Ci phn bit ngay t thot
k thy Marx vit ngi kin trc ti nht vi con ong thnh tho nht, y l ngi kin
trc xy dng ci c cu trong u ng ta trc khi xy dng n bng sp. Kt qu m lao
ng i ti, tin tn mt cch tng trong tr tng tng ca ngi lao ng.[1]
Nh th, nhng ngi u tin xut hin thi k tin- chllen, vi hot ng sn xut,
c mt hnh thc s ng ca thc. Nhng liu phi hnh thc s ng nht? Nu cho
rng l hnh thc s ng nht, chng ta phi gii thch n trc tip bng s pht trin ca
hot ng dng c tnh nh n bt u xut hin vn. M l iu kh c th, bi s s
dng nhng vt tm thy trong thin nhin lm dng c ch l mt cng vic thch nghi vi
hon cnh hin din. Hnh thc ca dng c t nhin c th thay i tng lc, min sao n cho
php tho mn cch ny hay cch khc nhu cu tc thi. Ngc li, s biu hin ca cng c
bao hm hnh nh v mt hnh thc n nh, c nh trong bn thn n mt ln l xong. Thi
quen ca s hot ng dng c trong nhng iu kin t nhin tt s lm cho ch th ng vt
kho lo hn, nhng ngi ta khng h thy lm th no m hot ng dng c, bng bn thn
n, li c th dn ch th vt qua nhng yu sch tc thi ca tnh th hin din m vn ti
s biu hin tng tnh mt hnh thc in hnh, l ci t s cho php ch th chuyn sang
s sn xut cng c.
Tt nhin rng gia lao ng thch nghi nh ta thy tnh trng ri rc nhng ngi vn
(anthropo; ides), vi hnh nh tng tnh v cng c m ngi vn Java (le
Pithcanthrope) phi c trong u osc c th i vo lao ng sn xut, khong cch l
qu ln i vo lao ng sn xut, khong cch l qu ln khng th vt bng mt ln l
xong. Vy l phi tm bc khi u ca thc trong mt giai on trung gian, trc khi xut
hin con ngi c s nht. Nhng tm ti ca khoa nhn hc mcxt xc lp s hin tn ca
mt giai on d-thnh nhn (state prhominien), c i din nht l bi cc hi ct ca
vn Nam phng (lAustralopithque): Vn Nam phng l nhng linh trng pht trin
cao, i hai chn trn mt t, v trong qu trnh tin ho thch nghi vi cc iu kin kh khn
ca mi trng bao quanh, t ti s dng c h thng mt s i tng vi t cch l
dng c.[2] y l mt giai on trong ch th c nng ln trn tnh th vt ng
ngha, bng cch c thi quen lao ng thch nghi, nhng vn cha t ti hnh thc sn xut
c th ca x hi ngi. Vy y l trnh m chng ta phi tm hnh thc nguyn thy ca
thc, nh n ny sinh trong dng i ca s pht trin ca hot ng dng c tnh, l ci, bt
r trong s tin ha ng vt, thc thao s chuyn on sang loi ngi.
thc phi c kho cu trc ht trong tnh hin thc trc tip ca n: ngn ng, tt
nhin hiu theo ngha chung, l ngn ng c ch v ngn ng khu thit. Ngn ng vn c
cu thnh ngay trn bn than ng tc lao ng thch nghi, bt u t trnh ngi vn:
Trc ht l lao ng, ri sau v ng thi vi n l ngn ng: y l hai kch thch t ch
yu, do nh hng ca chng m b c con vn dn dn bin thnh b c ca ngi, Engels
vit nh vy.[3]
Nhng con vn, m chng ta bit, khng thc s ni ting ni. V s th on din t
ca chng- c ch, ting ku lin quan nhiu n phng din xc ng, ch yu sinh hc,
ca tnh th. Chng cng c th dung nhng tn hiu cho nhng ng x no nhng khng c
ngha thc s, vi t cch l ngha v i tng, iu y chng minh s vng mt con
vn mi quan h hu thc vi i tng nh c din t c th trong ngn ng. Ngay c
nhng ngi vn cng khng c c du hiu ngn ng s ng nht: c ch ch dn (le
geste de lindication). Ngi ta c th thy iu y qua mu chuyn sau y ca ngi ch mt
con kh t: Ngi hang tht va mi em n cho ti mt sc tht b, v nh mi ln ti cho
n mt ming tht sng, ti ct mt ming bc nhc ra sc tht a cho n. N nm th v
a tr li ti mt cch trnh trng. Ri, cm tay ti n t vo ch ngon ca sc tht. Ti bn
ct mt ming nh, cho n, n n.[4]
Tt nhin y l mt con vt rt thng minh. Nhng lch s ch r rng rng s thng minh
sc vt khng t ti trnh ca thc. Nu con kh t c tri gic hu thc v ming tht b,
th hn n ch vic ch vo ch tht n mun, bng cch gi tay ch vo , chc chn khng
phi bng ngn tay, nhng t nht cng bng bn tay. C ch ch dn nh du quan h s ng
nht ca thc vi i tng vi t cch l i tng bn ngoi. Tt nhin l con vt tri gic
r i tng bn ngoi nhng tnh ngoi hin ca i tng i vi n khng tch ri khi t
chc cm gic- vn ng ca chnh n. Ni khc, hnh nh i tng m tri gic n em li cho
n ch c xc nh ty theo cc kh nng hot ng ca chnh thn th n- c ni di
nhiu hay t bi nhng vt th khc m n c th iu khin. Vy i tng i vi n l ci n
c th thc ti ng ti, trc tip hay qua mt trung gian: chnh xc l iu con kh t lm
vi ming tht, bng trung gian ca bn tay ch n l ci, c th ni, ni di ng tc ca chnh
bn tay n. V ng l bi hnh nh tm thn v i tng trnh ra nh th l tip cn vi
nhng ng tc o c phc tho t nhiu trong chnh thn th con vt, m con vt th thy
mnh bt lc ch dn i tng t xa, d khong cch y ch rt ngn. Ni khc, n khng c
hnh nh v khong cch vi ngha l khong cch, n mc n tri gic r i tng ngoi ti
nhng khng tri gic i tng l ngoi gii trong tnh ngoi hin khch quan. M tnh cch
ch yu nht ca tri gic ngi, vi t cch tri gic hu thc li c th l nhm vo i tng
ngoi gii l ngoi gii, trong tnh ngoi bin khch quan, iu y bao hm hnh nh ca
khong cch vi ngha l khong cch, hnh nh v quan h gia tnh ngoi hin ca i
tng i vi ch th. tt nhin l c s ca th ch ngha hin thc ngy th ca mi
ngi lnh mnh v tr tu, m Lnin ni, tc l nim xc tn rng s vt, mi trng, th gii
tn ti c lp vi cm gic.
Nh chng ta thy th ngi, c ch ch dn c trnh ra di hnh thc kp. a tr ch
vo mt l mt vi m n, n c th hoc ly ngn tr ch thng vo i tng, hoc lm mt
ng tc hnh cnh cung, trc tin bn tay gi v pha m sau ch vo i tng. ngi
ln, c ch c thc hin gn nh hon ton theo ng thng, nhng hnh thc ng cnh
cung cng c th din ra trong nhng lc xc ng. Nh khi ti ch ra cho ai ci ca, c nhin
ngn tay ti s ri vo ci ca. So khi ti ang tc gin, c th ti bt u bng ch ngn tay
vo ngi ng s, sau ch ra ca. Bi chng ta bit rng nhng hnh thc s khai ca ng
x ti xut hin trong xc ng, nn ta c th ngh l ng tc hnh cnh cung y xut hin
trc tin trong s pht sinh loi. Mt khc, hnh thc y tip tc ng vai tr ca n phi hp
vi c ch ng thng. Khi ti ch thng ngn tay tr vo mt i tng ci nhn ca ti
thng nhm vo ngi m ti t s ch dn y. Nu khi lm ng tc trong hnh thc hon
tt ca n, mt ta phi nhm vo i tng c ch bng cch lt khong khng gian n n.
chnh l ci ngi ta gi l ch dn bng mt (indiquer du regard).
Vy ta c th coi hnh thc cnh cung l hnh thc c bn. M n th trnh ra mt s tng t
ni bt vi ng tc ca con kh t k trn: Cm tay ti, n t vo ch ngon ca sc tht.
y l mt hnh vi hng dn, m s khc nhau duy nht vi c ch ch dn hnh cung l ch
th ngi cch xa, trong khi y i vi ngi vn s tip gip l s cn thit: con kh t
cm bn tay ngi t vo ch tht n mun. Vy ng tc ch dn c th c xc nh trong
hnh thc nguyn thy ca n nh l mt s hng dn t xa. Vi t cch nh th, tt nhin
ngi vn l s hng dn bng tip gip. S chuyn on c thc hin nh th no?
L kh r rng rng s pht trin ca lao ng thch nghi gi y vai tr quyt nh.
Trong s thoi ho ca rng nhit i nhng ch cho tho nguyn hi cui k tam,
trong nhiu loi kh bin dit, ch cn sng st nhng loi, bng cch ny hay cch khc,
thch nghi c vi nhng iu kin gian kh ca mi trng mi. Mt s, rt c thin t v
phng din tm thn, pht trin s s dng cc dng c t nhin, nht l v cnh cy
dng lm gy. Do kh thng sng thnh nhm, lao ng l tp th, iu y i hi mt s phi
hp ti thiu hng vo i tng lao ng. M nhng ngi lao ng th khng th hng
dn nhau bng bn tay, nhn v bn tay bn cm dng c. V li, ch dng ca dng c l
nhm m rng trng hot ng ca ch thn ch th, nn mi lao ng phi cch nhau mt
qung no khi tr ngi ln nhau. Vy l s tip gip b ph v v ng tc hng dn tt
yu phi c thc hin t xa. Ti nguyn chnh ca tho nguyn c cu thnh bi nhng
n sc vt c mng. Ta bit, bng nhng khai qut cc di ch Vn nam phng, rng cc
ngi vn (les Prhominiens)[5] sn bt nhng th ln nh sn dng v hu sao. H
thng tn cng nhng con non hoc rt gi, tc nhng c th yu ui nht.[6] Ta c th ngh
c rng t tin h, xut pht t trnh vn ngi, cng tin hnh nhng cuc sn bn
cng loi. Thot u, s phi hp khng tt. Nhng c ch hng dn bt u c thc hin
mt khong cch nh, ni cch khc, chng ch quan thit trc tin n nhng ngi bn
cnh. Ri ng tc ca bn tay m rng dn, v cui cng bao trm c c nhm sn ang tp
trung n lc vo con vt yu nht n. C ch di rng hnh cnh cung ny sinh nh th trong
ta nhn bit hnh thc s khai ca ng tc ch dn.
Mt hoch c nh th to thnh mt tin b v cht chc l c thc hin trong bc
chuyn tip t Vn ngi sang Ngi vn. Tht vy, ngi vn, nh chng ta c th
on nh h bng nhng di hi ca Vn Nam phng, cc hot ng dng c, trc y
mang tnh cch ngu nhin, n mt mc no , nay c tnh cch tt yu sinh hc ph hp
vi mt quy lut.[7] L tt nhin rng s lao ng thch nghi ch c th mang hnh thc mt
ng x u n bt u t lc ci nhm c c mt phng din tn hiu ho cho php tp
trung cc n lc tp th vo cng mt i tng. c th l c ch ch dn cnh cung, vi t
cch l kt qu ca s tin ho ca ng tc hng dn bt u i t trnh vn ngi.
Cho n y tt c qu trnh c thc hin trong khun kh cm gic vn ng ca c ch
tm thn ng vt: chng ta cha h thy s can thip ca thc, v qu tht l thc cn
cha ra i. y l ch xut pht t hnh thc khch quan ca s ch dn hoch c m hnh
thc ch quan mi c cu thnh, hnh thc ch quan s xc nh quan h nh u tin
gia ch th vi i tng, vi t cch thc nguyn thy v i tng.
Tht vy, cu trc ca c ch mt khi c xc lp, ch th p dng n vo bn thn mnh.
Ni khc, hn ch dn i tng cho chnh hn. y l ng tc ngi ta thy tr em khi chng
nhn mt cnh c bit hp dn. Ti quan st mt b gi 18 thng ngi mt mnh ca s
v nhn ra ph, cho n mt lc b gi cnh tay va ch ngn tay ra ph. R rng c ch ca b
ch ni vi chnh b, bi ti ngi u kia gian phng v b xoay lng li ti t lu: b
ch dn cnh tng cho chnh b.
ng tc ch dn cho bn thn c nhin xut sinh t ng tc ch dn cho ngi khc. Tuy
nhin n c mt khc bit, ci s t ta ng trc mt vn hon ton c bn. Qu tht s
ch dn cho ngi khc, m chng ti xc nh, trong hnh thc nguyn thy ca n, l mt
s hng dn t xa, bao hm t nht hai ch th, mt hng dn v mt chu s hng dn,
tch ri nhau bi mt khong no . Trong trng hp s ch dn cho bn thn, ta ch c mt
ch th va l hng dn ln chu hng dn. Trong nhng iu kin y s hng dn t xa
c lm nh th no? Rt tt nhin, ng tc ch l kh th khi ch th ng cch xa, c th
ni, i vi chnh mnh. V chng cng l ci chng ta thy t nhiu trong chnh chng ta khi
chng ta lm c ch y hay bt k c ch no khc c ngha vi chnh chng ta. Hin tng l
hon ton tt nhin trong trng hp i thoi bn trong khi ti ni vi chnh ti ngi th
hai: hin nhin ti t ti vo a v mt ngi khc, k khc y c th l ti, v l t quan im
y m ti ni vi chnh ti nh vi mt ngi khc. Nhng c th nh th bng cch no?
Cn phi tr li vi c ch nguyn thu ca s ch dn kho st mt quan h m chng ti
gc li n lc ny, v s trong sng ca cch trnh by: quan h v tnh h tng. Trong
ng tc ca lao ng tp th, ngi lao ng ch dn ln cho nhau i tng ca n lc chung.
Vy l mi ngi ln lt, hoc trong cng mt lc, l k a ra v k nhn ch dn, k hng
dn v k chu hng dn. Nhng ngi lao ng nhn nhau trong nhim v kp y. Ni khc
i, mi ngi thy trong ngi khc nh chnh mnh, lm cng cng c ch, hoc na l hn
nhn ngi khc nh chnh hn l mt k khc. V chnh do hn thy chnh hn trong nhng
ngi khc m hnh nh d tn ca mi trng x hi cho php hn, khi hn mt mnh, ng
trn phng din ca nhng ngi khc y, m bn thn hn l nhng ngi khc, t
hng dn bn thn t xa hng v i tng, ni cch khc, ch dn i tng cho bn thn
hn.
Ngi -Marx vit- t thy bn thn mnh trc ht trong ngi khc, nh trong mt tm
gng. Ch nh mi quan h vi con ngi Paul theo t cch vi mt to vt nh chnh n
m con ngi Pierre i vo quan h vi bn thn n theo t cch vi mt con ngi.[8] iu
y l tht ngay t nhng thu ci ngun, vo khi m nh thi quen lao ng thch nghi nn
ti c gii hn trn ca tnh ng vt, Ngi vn thc thao bc chuyn tip t c ch
tm thn cm gic- vn sang hnh thc nguyn thy ca thc.
Trong ng tc ch dn ln cho nhau, nhng ngi lao ng ngi vn, trong khi trao cho
nhau cng iu b, c th ni, phn nh ln nhau v k n nhn thy mnh trong k khc nh
trong mt tm gng. C nhin giai on ni y, tri gic mi c lm nn bng nhng
hnh nh cm gic- vn ng, cha hu thc. Tuy nhin, ngay t trnh ny, ch th t
nhn ra mnh trong hnh nh n. y l iu ngi ta c th thy trong mu chuyn ca Kohler
v thc tin ca ng i vi x s ci gng ca nhng con tinh tinh en (chimpanzs): Khi
ln u tin cho nhng con tinh tinh en mt ci gng trong tay, sc ch ca chng c
kch thch n mc cao nht. Mi con u mun nhn su vo y. Sc ch vo hnh trong
gng tn ti mnh m, n s ngm ngha nhng hnh y tr thnh mt li thch th nht
v bn vng nht Chng soi mnh trong tt c nhng g em li, d t i , nht l trong
nhng vng nc ma. Ti thng trng thy con Tschego b thu ht lu trong s ngm ngha
hnh nh chnh n trong mt vng nc. N a nghch vi hnh nh y, ci thp xung mt
nc v t t rt ln, ci u, li ngn u v nhn nh mi kiu.[9] Nh th l con vn
ngi nhn ra mnh, tt nhin vi ngha mt s nhn bit thun tu cm gic- vn ng,
trong chnh hnh nh n. Ni khc, n tri gic c quan h ging nhau gia thn th n vi
hnh nh thn th y trong gng. Vy l khi ngi lao ng ngi vn trao ln nhau cng
mt c ch ch tr th mi ngi thy chnh c ch ca mnh trong c ch i xng ca ngi
khc, hay l hn t thy hn trong ngi khc nh trong tm gng.
Nhng s trao i hay s phn nh ln nhau y c th dn ti u? y li phi c th ho
hn na chc nng ca ng tc ch tr v b tc s miu t n c th tch g nhng h qu
ca tnh tng h.
Khi xc nh c ch l mt s hng dn t xa, cho n y chng ti nhn nhiu vo hnh
thc n. Thc t, ng tc hng dn khng ch n gin l vch ra mt chiu hng, n ch
yu hm ng chc nng ku gi (la foncion de lappel). C ch ch tr vi t cch s hng dn
t xa, l mt ku gi vo vic (un appel au travail) vi i tng c ch tr. M, vi t cch
s ku gi, c nhin n c b tc bng hnh thc thng thng ca s ku gi, tc l bng
hnh thc m thanh (la forme vocale). Ging nh khi tr con vo u tui th hai, bt u lm
iu b ch tr, chng u km theo mt ting ku: A! Ngi ta bit rng m ak c
nhng con hu pht khi chng nhn thy mt vt khng quen mt.[10] Tt nhin ng vt ch
l mt ting ku c quan h n tnh cch ng lo ngi ca tnh th ch khng n chnh bn
thn khch th trong tnh hin thc ring ca n. Nhng trnh ca Ngi vn, khi ting
ku i theo cng vi c ch ch tr, th cng do m n c mt ngha v khch th: n tr
nn s cm thn (lexclamation), ci xc nh hnh thc nguyn thy ca ngn ng ni, v ch
dn khch th vi t cch l i tng ca lao ng: ci ci ny! (le ceci!). ng tc ch dn
vy l bao hm hai yu t: yu t c ch v yu t cm thn.
Cng nn thy rng hnh thc ca tnh tng h c nhn trong thnh phn cm thn cn
mnh hn trong thnh phn c ch. S tht, ngay trnh ng vt ngi ta thy tnh
tng h ca nhng ting ku. Nhng con vt c v sng thnh n, con n ct ting ku tip
con kia thnh p hng. Trong mt n tinh tinh en, ch cn mt con thy hay tng b tn
cng, ku ln mt ting phn ut, l tt thy con khc lp tc ku nhi li v vi lao n cng
tn cng tp th.[11]
 Vy l khi trnh Ngi vn ting ku tr thnh s cm thn, nhng ting cm thn p
li nhau bng p hng, v tng cng ln lao ci hnh nh ca mnh m mi k thy trong
nhng k khc. Nhng ngi lao ng gi nhau vo i tng ca lao ng bng c ch v
thanh m, v mi ngi t nhn thy chnh mnh nh trong mt tm gng v t nghe chnh
mnh trong nhng ngi khc nh trong mt di hng.
Cho n y cc ch th vn ch lm cng vic trao i du hiu cho nhau, mi ngi khng
t trao i du hiu cho chnh bn thn mnh. Vy l chng ta cn cha t ti bnh din ca
thc. Tuy nhin mt khi t c cu trc ca tnh qua li th c nhng hon cnh trong
ng tc tt yu b nghing sang mt chiu hng mi. Th d, nu trong s sn ui con mi,
mt ngi chy chm hn nhng ngi khc, v nhng ngi y gi hn va ch cho hn con
mi bng c ch ca bn tay theo hnh cnh cung, th tt nhin n lt hn, hn khng gi h
theo cng cch y, nhn v hn ang tt li sau, v hn phi nhanh ln cho kp v hi hp vi
nhm nhm vo i tng c ch tr. ng rng cu trc ca tnh qua li c lp dng
trong s lp rp cm gic- vn ng, nn ch th c xu hng t ng trao tr nhng ngi
khc du hiu m hn va nhn c. Nhng tnh th l khng u nhau, ng tc khng th
c thc hin na trong hnh thc n gin ca s i xng. Vo ngay lc m ch th bt u
tng hi s ch dn v hng nhng ngi khc, hn t thy mu thun vi v tr chm tr ca
hn: do m ng tc, va mi phc ha, lin b thu ht vo du hiu nm ra bi nhm, n
i rng i vi bn thn hn th l xong khi hn lp lai li gi y, cng l ni rng hn t gi
hn i kp nhng ngi khc n i tng.
S gi bn thn mnh y, tip tc s gi ca nhng ngi khc, c tc th thc hin trn
bnh din m thanh, bi nhng tng cm thn p li nhau, ho ln vo nhau nh trong mt
hp xng. Khi ta ht ng m, ting ca chnh ta dng nh n vi ta t nhng ngi khc
cng nh t bn thn ta, v ta nghe ting ca h cng vang di trong chng ta. Cng nh th
i vi ch th ngi vn tip tc nhng ting ku cm thn ca nhm, ci din ra l nh th
ting hn n t nhng ngi khc v t bn thn hn. Tt nhin, trong trng hp chung, s
ln ln b gii hn bi s vic l cc c nhn ch tr thc ti cho i tng, khin cho nhng
ting cm thn, cn c phn bit trong mt chng mc no . Nhng trong hon cnh k
chy chm, yu t ch tr cho ngi khc c xu hng b xo i v ch th nghe ting hn xut
pht t nhng ngi khc cng nh t trong bn thn hn. Do m ting cm thn hn pht
ra ng nht ho vi nhng ting m nhng ngi khc tht ra vi hn, n mc ting ku gi
ca hn tr li vi bn thn hn v nh th thc t l tht ra vi bn thn mnh.
Qu trnh c thc hin nh th trn bnh din m thanh lan rng n bnh din lch s.
ng l y c mt kh khn, bi c ch ch dn trong hnh thc cnh cung ch c th trao gi
n ngi khc: s ng nht ho vi ng tc ca nhng ngi khc vy l cha ng s
sng to mt hnh thc mi. Ch th bt u bng p li trong hnh thc nguyn thu, ch
yu l gi bn tay bn pha nhng ngi khc li vng sang pha khc th. Nhng do thc t,
trong v tr k chy chm ca hn, va mi phc ra, lin hon ln vo c ch ca h v b thu
ht vo cuc chung vi hai ng tc i xng, tc giai on trong ng tc ca bn tay
nhng k khc vng t hn n khch th. Ni khc, c ch ca ch th hi tr li vi hn
nhm thng t hn n khch th.
Ngi ta thy hnh thc ca c ch theo ng thng c cu thnh nh l s tng hp hai
yu t qua li ca hnh thc cnh cung: yu t trong ch th l k pht ra v yu t trong
hn l k nhn s ch dn. Vy by gi, trong cng mt ng tc, hn va l k pht ra va l k
tip nhn. Gn li, do hon cnh ca ngi chm chn, ng tc ch dn trong tnh tng th ca
n, c ch v thanh m, tr li vi chnh n, khin ch th t ch dn i tng cho hn xut
pht t nhng ngi khc m hn ng nht ho hn vi h.
Vy chnh bn thn s bin chng y, trong tnh qua li ca du hiu b cun ht vo hnh
thc ca thc ng nht (la forme de lidentit) l ci sn ra cu trc ca vn sng (la
structure du vcu) trong c cu thnh mi quan h vi mnh vi t cch l thc. thc
c trnh ra cch ng nht l thc v i tng v thc v mnh. L thc v i tng,
n l hnh nh ca i tng c t nh l bn ngoi n. Nh l thc v mnh, n l hnh
nh ca hnh nh y hoc hnh nh ca chnh n trong chnh n. C nhin, khi ta ni, thc
nh l ni n mt hnh nh ca i tng, ta hiu iu y theo ngha tch cc, nh l hnh vi
sn xut ra hnh nh. M trong ng tc ch dn cho bn thn mnh ng nh khi n va ra i,
l ch th t cho hn mt hnh nh v i tng trong s xc nh s ng nht nhng cng
c bn nht, tc l tnh ngoi hin khc quan ca n, s xc nh trong i tng t trnh ra
l ci ci ny! V ng thi, hnh vi y, ci cu thnh hnh nh tri gic tnh v i tng, c
hnh nh ring ca n trong ng tc ca nhng ngi khc c ng nht ho vi chnh n,
khin cho hnh nh y ca chnh n m ch th thy trong nhng ngi khc, c trnh ra l
ni gii i vi chnh n. Vy l y ta c mt hnh nh ca i tng km theo hnh nh ca
chnh n trong chnh n, ci dng cu thnh thc v khch th vi t cch ci nghim
sinh[12] trong chnh mnh. Mi quan h vi mnh ra i nh th nh l kt qu ca quan h vi
ngi khc: chnh xc nh Marx ni v n: Ch nh mi quan h vi con ngi Paul nh
vi mt to vt ging vi hn m con ngi Pierre i vo quan h vi chnh hn nh l vi
mt con ngi.
thc, t nhin nh th trong mt tnh th kh c bit, cn ny ra ri rc nh mt tia
chp thc. Tuy nhin tia chp y n nh hnh thc ca c ch ng thng l ci s
tr thnh hnh thc u th ca s ch dn cho ngi khc. Qu thc hnh thc nguyn thu
hnh cung cn c s dng t, bi thc t l n cha ng mt hon cnh lao ng khn cp:
th d trc mt n sn dng m tt thy m ngi vn sn bt phi cng lao vo con
vt yu nht, th y l ng tc ca bn tay hnh cung li ko c nhm vo cng mt hng. By
gi chng ta cn gp li du hiu y trong c ch c in ca ngi ch huy mt n v xung
phong: bn tay lm mt ng tc hnh cung rng ln bao bc c qun s v li ko h v pha
qun ch. Ngi ta c th thy mt biu hin to hnh ng tc y trong bc tranh ca
Delacroix: T do dn dt nhn dn: tay phi cm c ang im hon tt mt c ch ln
na-hnh trn, trong khi con mt, quay v pha cc chin s, duy tr s ch dn ca ci nhn.
L tt nhin rng mt du hiu nh th hn l qu mnh trong lc bnh thng, khi i
vi Ngi vn, trc mt khch th t nhiu hp dn th vn ch l thu ht s ch ca
nhau vo khch th ch khng phi ton th u nhm vo s tn cng. ng tc ca s ch
dn vy l phi c thc hin y di mt hnh thc gim nh.
M mt hnh thc nh th th chnh xc l do c ch ng thng em li cho. Qu vy, trong
khi du hiu ca s ch dn hnh cung li cun bn thn ngi nhn vo khch th c ch, th
du hiu bng ng thng ch li cun ci nhn ca hn m thi, hn nhn theo s ni di ca
ng tc bn tay gi v pha khch th. Bn thn ngi nhn ch lao vo khch th khi hn thy
n mt l do mnh. Ngi ta thy hnh thc ng thng cho php mt s khuch trng
quan trng trng p dng du hiu, n t nay tr i c th dng ch dn khng phi ch i
tng lao ng hin hnh, m cn vi tt c mi khch th hp dn, vi t cch i tng ca
mt lao ng kh th.
Tt nhin, bui u, s khuch trng y lnh vc ca s ch dn ch ch vo nhng khch
th c bit hp dn, c nng lc kch thch mnh m s ch ca nhm. Tuy nhin s c
cng c dn trong chnh n bi n hm cha yu t hu thc. Thc vy, nhn bi by gi c
ch i thng t ch th n khch th v nh vy th c gi tr i vi chnh mnh cng nh i
vi nhng ngi khc, nn r rng l trong s bin chng v tnh qua li, mi ch th, trong
khi pht du hiu n nhng ngi khc th cng ng thi ni vi chnh mnh du hiu y.
Ni khc, cng li v chnh hn m hn tip tc du hiu do nhng ngi khc a ti, khin
cho hn ni du hiu y vi chnh hn xut pht t nhng ngi khc v ng thi t thy
mnh trong h cng nh thy nhng ngi khc trong chnh hn.
Ngi, Marx vit, soi mnh v t nhn ra mnh thot tin ch trong mt ngi khc.[13] S
c thc v ng tc ch dn bt u di mt hnh thc ri rc, ch th chm tr[14] l
k lp li cho chnh hn s ku gi ca nhng ngi khc v nhn ra mnh trong h. By gi n
pht trin thnh mt s c thc tp th trong tt c c nhn ca nhm k ny t nhn ra
mnh trong k n, nhn v h ng thi mi ngi ni vi chnh mnh du hiu m h pht ra
cho nhau, khin cho t ln ln vo nhau trong cng mt s vn ng trong mi ngi thy
mnh trong nhng k khc nh trong chnh mnh. Do m du hiu, xut hin nh vy i
vi mi c nhn nh l vn sng trong bn thn vi t cch hn tham gia hnh vi ca nhm v
ng nht ho vi nhm, trn mt ngha no l c mang vc bi bn thn quan h x
hi. Ni khc, du hiu c nhp ni cho nhm khin n tr thnh mt hoch c kh dng
ca nhm m nhm c th t nay tr i s dng theo sng kin ca mnh, ni khc, l p dng
hoch c y khng ch vo nhng i tng c bit hp dn, m vo mi i tng t nhiu
hp dn ni chung. S c thc s hon tt khi hnh vi ca nhm c th c quy gin thnh
chnh hnh nh d tn ca nhm trong c nhn, khin cho du hiu l nhp ni cho bn thn c
nhn, vi t cch c nhn s thu nhn vo chnh bn thn hn hnh thc ng nht ho ca
tnh h tng x hi.
Ngay nhng Ngi vn, ngi ta c th khm ph s hin tn mt hnh nh d tn ca
nhm m nh hng c hin nhin ho khi c lp c th. Nh khi ngi ta chia tch mt con
tinh tinh en khi by bn, n bt u ku go, khc lc, hc lon x vo tng chung. Nhng
ngy u, n b c n ung.[15] Tt nhin, s ku gi x hi tnh, c duy tr nh vy di
hnh thc thng trc trong c ch tm thn c th, y mi ch c gi tr xc ng tnh.
Nhng bt u t lc trong du hiu ngn ng xut hin vi ngha ca n v i tng, th
hnh nh d tn ca nhm nht thit tng hi v ni dung khch quan y. Khi chng ta hng
xuyn cm thy xung quanh mnh s hin din ca mi trng x hi thn thuc th l mt
s kin thuc kinh nghim chung v hnh nh y hm cha ch yu hnh thc in hnh ca
nhng c ch v li ni ca nhng ngi ta quen bit. ngha ca th gii trong ta sng
c xc nh c th i vi chng ta bi ci m hnh nh x hi y ni vi chng ta. V ta tri
gic v nhn bit nhng ngi ngi hin din thng qua khun mu y, ci bao bc tt c
tnh phc tp ca cc quan h ngi v tt c s phong ph ca i sng tng nm tri.
trnh ta ti y, vo thi im bin chng trong tr thng minh ng vt vn
ln hnh thc nguyn thy ca thc, th hnh nh d tn ca nhng ngi khc mi ch hm
cha trong hnh thc biu t ca n nhng c im c c nh trong ng tc ch dn
qua li: hnh thc ca s ch dn bng c ch v thanh m. Ngi vn lu gi trong bn thn
hn hnh nh c cch ho y v mt v s nhng ng tc ch dn, nhng ng tc v nh
lun khi gic gi hn nht t vo vic i vi i tng. V du cho nhm ch thc t pht ra
du hiu y trong nhng dp nht nh, song mi c th th khng v vy m khng tri gic
hng xuyn nhng ngi khc thng qua khun mu y. Bi l do cu trc qua li hoch
c, m ch th p li trong hnh thc ging nh va miu t, ni khc, bng c ch ng
thng, n tng hi du hiu v hnh nh d tn ca ngi khc v ng thi trao du hiu y
cho chnh n. Ngi ta thy y s vn ng c mang vc bi quan h x hi nhp ni,
khin n ny sinh, trn mt ngha no , t chnh s vn ng ca nhng hnh nh qua li
trong nghim sinh ca bn thn ch th c cu thnh. Ni khc, du hiu c nhp
khng ch cho nhm m cng cho c c nhn. Nh th, i vi c nhn, n tr thnh mt hoch
c kh dng c xu hng c p dng vo mi i tng tri gic c ni chung, nhn bi
s hin din hng xuyn ca hnh nh nhm, di hnh thc mt s nht t (un choeur) nhng
ch dn c lp li lin tc, nh thc cng mt ng tc c nhn ngay khi mt khch th i
vo trng ca s tri gic cm gic- vn ng ca hn. Trong s c thc c nhn c trung
gian ho bi hnh nh c cch ho ca nhm, s ph thng ho du hiu c hon tt, n
tch mnh khi nhng trng hp ngu nhin n xut hin v c quy gin vo cu trc
chung ca n, nh n c tch ra t s vn ng ca s thc hnh x hi v trong c
phn nh, vi tnh ph thng c th ca n, s xc nh c bn v i tng l hin thc bn
ngoi, c lp vi ch th: mi khch th u l mt ci ny.
Nh th ta thy s c thc, trong s vn ng nguyn thu ca n, c thc hin trong ba
dp. K thy, trong mt tnh th chm chp, t hin s c thc ri rc, nh mt lo sng
thc. N c nhim v kch thch ch th vt khi s chm tr ca mnh t mnh vo trnh
ca ng tc x hi. Ri n s c thc tp th, cho php s ph thng ho ln u tin
du hiu bng cch lm n tr thnh kh dng i vi nhm ngoi nhng tnh th lao ng
khn cp. Cui cng l s c thc c th, n hon tt s ph thng ho du hiu bng cch
lm cho du hiu l kh dng hng xuyn i vi c nhn. Ch th c th t y tr i s dng
mt cch h thng du hiu y, ci tr thnh hu thc trong bn thn hn, tc dng vo
chnh hn v nhng ngi khc, iu ng v iu khin nng lng ca nhm cho s
chim hu i tng. tt nhin l, ngay t ngun gc, c s ca vai tr thc hnh ca
thc, l ci s thc y s n r ca thc qua lch s ca h Ngi (la famille des
Hominides).
thc, nh khi va ra i, hm cha hnh thc c th ca ci n (du soi). Tuy nhin, khi
xem xt ni dung n, n hy cn gin n tp th tnh. Vy l bt k v phng din no n
cng khng dung np hnh thc ca ci ti (la forme du moi). Ci ti gi nh mt v s
nhng s trung gian s c cu thnh dn d trong tnh bin chng ca s pht trin x hi.
a tr, ci ti ch xut hin trong na sau nm tui th ba, trong khi y c ch ch dn
c pht trin bt u t thng th mi bn. Lc ra i ca Ngi vn, ng tc ch dn
qua li trong lao ng tp th thch nghi bao hm mt s ng ho hon ton gia cc ch th,
h ch dn ln cho nhau i tng ca n lc chung ca h: nh th thc ny sinh nh l
n gin qun on hoc thc cu n (simple conscience grgaire ou conscience
moutonnire.)[16] Ci thc tin hy cn l v danh. Nhng n vn hm cha gic thc c
bn v ci n, vi t cch tnh ng nht bin chng gia ch th vi hnh nh ni ti ca n
m n hng xuyn c trong hnh nh d tn ca nhm n, ci n ng nht ho vi. V y l
trong quan h gia n vi n, trong ci n c nghim sinh trong chnh n (vcu en soi-
mme) m c cu thnh mi quan h nguyn thu ca thc vi i tng: s ch dn
kinh qua cho chnh mnhvi t cch l ch nhm nh vo i tng n l trong tnh ngoi
hin khch quan, ci ci ny ca tnh xc thc kh cm gic (la certitude sensible).
ng tc ch dn bt u di mt hnh thc vt cht: c ch hng dn t xa, nh n
c cu thnh trong s pht trin ca lao ng thch nghi bt u t trnh ngi vn. V
by gi n hon tt di mt hnh thc tng tnh, l ch nhm nh vo i tng trong
tnh nhp ni ca vn sng. Ch xem xt b ngoi ngi ta t c th tin vo mt th ho th
(transsubstantiation). i vi thuyt duy tm, hnh thc tng tnh ca thc quyt nh
ngay c cht th n, l cht th phi vt cht (substance immatrielle). Nhng tt nhin
l nhng b nhng biu din. Thc t, thnh phn vt cht lun lun hin din, cch ny hay
cch khc, trong hnh thc tng tnh. V s hin din ca n chng minh rng ch th xc
thc ca thc, ci ang tn ti trong s vn ng, trong s chuyn ng tng tnh ca vn
sng, l ch th x hi hin thc bng xng bng tht. thc, Marx ni, khng bao gi c th
l g khc ci tn ti c thc v tn ti ca ngi l qu trnh i sng hin thc ca
h.[17] M qu trnh i sng hin thc ca ngi ch c th l ng x vt cht ca h:
Khng th chia tch t tng vi ci cht liu ang suy ngh. N l ch th ca mi bin
i.[18]
Tt nhin, khi ti xem mt khch th, ti khng cn phi dng ngn tay ch vo vt y cho
ti th mi c c tnh xc thc kh cm gic v tnh hin thc khc quan ca n. Nhng
hnh vi vt cht ca s ch dn c bc l trong ng tc nhn. Mt ngi c mt s din t
m ngi ta khng thy con vt. Con vt hng mt n vo i tng, ci nhn ngi ch dn
i tng: n t ch dn khch th cho chnh n cng nh cho nhng ngi khc.
Vi ci l c ch ca bn tay, ngi ta him thy n c ngoi hin. Tuy nhin, n l hin
din di hnh thc phc tho ni ti. ng tc phc tho, d yu n u, tt nhin cng vn
l hin thc, vt cht nh ng tc hon tt. Ta gi n l ni ti n gin ch bi n khng
c trng thy t bn ngoi, nhng s hin din ca n c chng minh c th bi nhng
trng hp m n i n ngoi hin. Chng ti ghi c ch y a tr. Trng hp y cng
thy ngi ln, d him. Nh mt hm ti thy trn mt tu bin, vo lc chng ti
nhn thy b bin, mt thy th, ng mt mnh ng trc, gi cnh tay v ch ngn tr vo
t lin. Anh ta ng nh th mt lc lu, bt ng nh mt pho tng. C ch ca nh ch c
th ni vi nh, nh ch t cho chnh nh. Chng ti ra khi mt cn bo khin con tu
phi xoay hng i. y l mt con tu chy bng bum v chng ti ch c ba ngi trn
tu. Chc chn thi hn khng bnh thng ca chuyn i lm ngi thu th nn nng
thy li t lin. Khi b bin hin ra, s xc ng khin nh hon tt c ch m khi bnh
thng ch mi c phc tho d dang. Bng cch ngoi hin nh vy, ng tc nh cng
c tnh xc thc kh cm gic ca nh v i tng, nhn bi tnh xc thc y chnh l trong
hnh vi tri v s ch dn cho chnh mnh. V cng hnh vi y l ci ni di s ngoi hin
ca c ch trong mt khonh khc.
Lin hp vi ng tc ca mt nhn v vi c ch ca bn tay, phc tho ca c hng v li
v ngoi ra ci cng n vi chng ta l ngoi hin n: A! hay Th y! Nh vy thnh phn
vt cht, mc du ni chung l kh nm bt bi l hnh thc n l phc tho, nhng khng phi
khng l mt thnh phn cu thnh ng tc nghim sinh. S hin din tt yu ca n trong
hnh vi c thc cho php ta xc nh ng tc y l ngn ng, hoc n v ca hnh vi biu
t, l du hiu vt cht vi ngha ca n.
Ngn ng, Marx vit, l thc hin thc.[19] Vy ngn ng khng ch n gin l s din
t ca t tng hay ca thc. Ngn ng -m phi hiu tt nhin va l ngn ng iu b
va l ngn ng m thanh- l bn thn thc trong tnh hin thc trc tip ca n. C th
hn na, thc l ngn ng m ch th n vi chnh n, ni chung di hnh thc phc tho
ca ngn ng bn trong. V nh chng ti lu , ng tc phc tho hay ng tc bn
trong cng hon ton hin thc, vt cht nh ng tc ngoi hin. Ngi ta c th chng minh
iu y bng cch thu np nhng dng in sinh vt trnh c bp. Ngoi ra khi ta suy ngh,
ta cm gic r s hnh ng ca cc c quan pht m v ca bn tay. Ch th c thc v ci
hn ngh nh s tri gic bn trong, bt u t cm gic vn ng (kinesthses) v cc lin
hp nhn v nghe, v ng tc phc tho ca cc c ch v ting ni ca hn. Khi ta ni rng
ngn ng biu t t tng hay thc, iu y ngha n gin l ngn ng nh thc din t
di hnh thc ngoi hin v ni chung r rng ci ngha c din t v vc v tm tt
ngn ng bn trong.
 Nhng vy th ngha ca chnh ngn ng bn trong y t u n? Tt nhin so vi vt cht
thc l th, ngha ca n, vi t cch ngha ca ngn ng bn trong, khng th, t nht
cng i vi ci ch yu, t bn thn n n vi ngn ng, m ng l t thc t khch quan.
V bi mi ngha u bao hm mt ngn ng s thuc ch bn thn thc t, tin tn i vi
thc, v t m thc rt ta ngha cho mnh. Ni khc, ngha phi c cu thnh
trc ht di mt hnh thc khch quan trong s vn ng nguyn thy ca ngn ng, nh
n bt ra trc tip t nhng quan h vt cht ca i sng x hi, ci c Marx gi l ngn
ng ca i sng hin thc. Va y l ch bt u t y mi c cu thnh thc vi t cch
s tot to trc tip ca ng x vt cht. Marx vit: S sn xut t tng, biu hin v
thc thot tin l trc tip quyn vo trong s hot ng vt cht v nhng quan h vt cht
ca con ngi trong ngn ng ca i sng hin thc. Nhng biu hin s t duy, s giao tip
tinh thn ca ngi ta y na cng li xut hin l s tot to trc tip ca ng x vt cht
ca h.[20] Ngn ng ca i sng hin thc, nh n c trnh ra y, tt nhin l s
din t trc tip ca s vn ng ca hot ng vt cht v ca nhng lin h vt cht ca
ngi ta. Ba yu t y, s hot ng vt cht, nhng lin h vt cht v ngn ng ca i sng
hin thc, cu thnh ng x vt cht ca nhng con ngi, m thc hay t duy vn d l s
tot to trc tip. Ngn ng ca i sng hin thc vy l tin n i vi thc. ngha c
n ch din t tc thi chnh s chuyn ng ca nhng quan h vt cht, v thot tin
chnh l ngha khch quan y, khng hu thc, l ci m cc ch th truyn thng cho nhau
trong ng x vt cht ca h. ngha y tr thnh c tnh ch quan khi ch th t din t
n cho chnh hn, trong ngn ng bn trong hoc thc, l ci k thy l mt s tot to trc
tip ca ng x vt cht.
Tt nhin, mt khi thc c cu to, n tc th c hm cha trong bn thn ng x
vt cht. Tuy nhin, trong s vn ng bin chng ca lch s, lun lun c cu thnh nhng
ng ngha mi, thot tin chng xut hin, trong s khng hay khng bit ca thc, trong
ngn ng ca i sng hin thc, v ch l i tng ca s hu thc sau mt thi gian nht
nh. Do m chng ta ng trc hai tng ngha: nhng ngha hu thc v nhng
ngha cn cha hu thc mc du c din t trong ngn ng.
S hin din mt lp ngha khng thc trong ngn ng c Marx chng minh trong
T bn, v vn Ngn ng ca hng ho: Tt c g m s phn tch v gi tr pht hin
cho chng ta th bn thn tm vi cng ni ln, khi n i vo x hi vi mt hng ho khc, ci
o. N ch biu l t tng ca n duy trong ngn ng thn thuc vi n, ngn ng ca hng
ho. din t rng gi tr ca n xut x t lao ng ngi trong c tnh tru sut, n ni
rng ci o vi t cch gi tr ngn y vi, tc ci o l mt gi tr, l gm c lao ng y v bn
thn tm vi.[21]
Ngn ng ca hng ho, y cng l ngn ng ca cc ngi trao i, vi t cch n dung
np mt lp ngha khch quan trt ra khi thc ca chnh nhng ngi trao i: y l ci
Marx gi l nhng t tng khng phi ca cc ngi trao i, m chnh l ca bn thn
hng ho, ci hng ho bc l nhng t tng thng qua ngn ng ca ngi trao i. Nh
khi h ni mt ci o l tng ng vi 2 thc vi, v nh vy ci o gm cng cng mt lao
ng nh tm vi, h khng bit c ngha thc s c din t trong din t ca h, tc
lao ng h ni khng phi lao ng c th, m l lao ng ngi trong c tnh tru
sut ca n. Kinh t chnh tr hc c in, ch l ngn ng ca hng ho c nng ln tm
cao ca l thuyt, khng bao gi c th phn bit r rng gia lao ng c th vi lao ng
tru sut. Trong thc t n c tin hnh s phn bit y, nhn bi n xem xt s lao ng khi
th v phng din phm tnh, khi th v phng din lng tnh. Nhng khng bao gi n
ngh c rng mt s khc nhau n thun lng tnh ca nhng s lao ng l t ra tnh
thng nht ca chng hoc l s bng nhau phm tnh, tc l s quy ng chng vo lao ng
ngi tru sut.[22] Ni khc, n din t s phn bit y m khng bit. y l iu m Marx
ghi ch, c bit v Franklin: Franklin ni ting ni: Do s bun bn ni chung khng phi g
khc l s trao i mt lao ng ny ly mt lao ng khc, nn bng s lao ng m ngi ta
thm nh chnh xc hn c gi tr ca mi vt. Franklin khng bit c rng khi thm nh
gi tr ca mi vt bng lao ng l ng tru sut s khc nhau ca cc lao ng c trao
i- v rng nh vy th ng quy ng chung vo lao ng ngi thun nht. Tuy nhin,
iu ng khng bit, ng ni n n. Thot tin ng ni mt lao ng ny ri, mt lao
ng khc v cui cng l s lao ng vn gn nh l thc th ca gi tr ca mi vt.[23]
ngha ca lao ng vi t cch lao ng tru sut, phn bit vi lao ng c th, c t
ra bi chnh l gch ca nhng quan h vt cht trong x hi t sn. Kinh t chnh tr hc c
in khng th khng din t iu y trong din t ca mnh, trong n miu t c th
nhng quan h y: y l bi chnh s vn ng ca din t n din t iu y cch khch
quan. Tuy nhin, nh kinh t hc t sn khng i ti hu thc v iu y. Tht vy, s lao ng
chung tru sut y l s lao ng x hi xut sinh t s tha ho ph thng nhng lao ng c
th.[24]
Rt tt nhin l quyn li giai cp ca t sn khng cho php n nhn ra rng ca ci ca
n, c to thnh bi gi tr trao i, bt ngun t s lao ng tha ho n. Phn bit rch ri
gia lao ng tru sut vi lao ng c th, y l nhn thy s phn lit gia ngi t bn vi
ngi th, l tha nhn s tha ho ph thng ca ngi lao ng trong x hi t sn. B vy
Franklin khng th mnh ni vi mnh, ni cch khc l khng th hu thc c rng
lao ng lm ra gi tr trao i l mt lao ng khc bit vi lao ng c th lm ra gi tr s
dng. Tuy nhin, iu ng khng bit, ng ni n n. (Was er nicht weiss, sagt er
jedoch). ng ni n n cch khng t gic, bi ngha y t p t cch khch quan, do tnh
bc thit ca s vt, vo ngn ng ca i sng hin thc.
Tuy nhin khi cp vn chung ca ngha trnh thc s ngi, trong thc
c cu thnh, th ngn ng ca i sng hin thc, bn thn n hm cha, tt nhin, tt
thy ci hoch c hu thc c k tha lao ng. Do m ngha, trong tnh tng th n,
dng nh lun lun tin gi nh thc. Vy l ngi ta c n tng i vo vng lun qun:
thc gi nh ngn ng v ngn ng gi nh thc. Vy th phi bt u bng t vn xut
pht t mt ngha tuyt i nguyn thu, xut hin khch quan trong ngn ng ca i sng
hin thc c trc mi thc ni chung, v s ch quan ho ngha y cho php xc nh
thc nguyn thy nht. Ci thc ny s c tin gi nh cho tt c cc giai on tip theo
nh l iu kin tin quyt ca s hnh dng ngn ng hoc ca s hnh dng t duy. ch xc
l ngha ca c ch ch dn.
C ch ch dn, vi t cch du hiu nguyn thu ca ngn ng, trnh ra c im hon ton
n l l n sn sinh ra ngha ring ca n. Qu tht, ch th, bng c ch hnh cung, truyn
thng cho ngi khc mt vn ng di hnh thc mt hnh nh iu khin ngi y v pha
i tng: iu b lm thnh hnh nh. Hnh nh y, n xc nh ngay chnh ngha ca c
ch ch dn, vi t cch l s hng dn t xa, hm cha mt thin hng ca ch th l i ti
tn ni k khc hng dn hn n i tng. Thin hng l vt cht tnh mt cch tt
nhin, nhn bi n trong hnh thc vt cht ca nhng lin hp thn kinh. Nhng do n ch
c th ngoi hin thc ti vo chiu di ca cnh tay cho n u ngn tay, th y l bng mt
s ni di thin hng tnh ca ng tc bn tay m ch th ti c ngi khc v iu khin
hn v pha i tng. S ni di y c bao hm thc s trong ngay s cng thng ca cnh
tay v bn tay v n l trc tip trc gic c trong khun kh ca c ch tm thn cm gic-
vn ng. Nh khi ngi ta gi ngn tay ch mt i tng cho mt con hu, ci nhn ca n
di theo s ni di ca ng tc bn tay ngi n i tng c ch dn, v nu i tng
p ng ng nhu cu ca n, n lao n chim ly. Khi nhn thy ngi lm mt ng tc
vng trn trn sn bng bn tay, con kh cng bt u quay trn mnh.[25] Trong hnh thc
nguyn thu ca s ch dn hnh cung, c ch ca ch th vy l phng chiu vo ngi khc v
th l phc ho ra hnh nh mt vn ng i t ngi khc y n i tng. Mt hnh nh nh
th, d nhin, l khng vt cht. Ta c th gi n l hnh nh thin hng tnh nhn v n c
cu thnh bi s ni di thin hng tnh ca ng tc thc s hin thc. Nh th, c ch ch
dn nguyn thu l mt du hiu, do hnh thc vt cht ring ca n, sn sinh hon ton ra
ngha ca n. ngha ny l khng vt cht nhn bi n ch nm trong mt hnh nh thin
hng tnh l ci tt nhin khng cha ng mt thnh phn no vt cht. N cng khng l
tng tnh do ch n cn cha cha ng bt k mt thc no. Vy ta gi n l ngha thin
hng tnh (signification tendancielle).
 nim hnh nh thin hng c th dng c nh c ch tm thn cm gic- vn ng
ni chung. Khi mt con vt nhn thy mt i tng, n phc ho trong thn th n mt tp
nhng ng tc chun b cho ng x ca n vi i tng y theo nhng thin hng c
xc lp bng nhng lin tng (associations) k tha hoc hoch c. y l nhng ng tc
c phc ho y phng ra hnh nh tri gic tnh v i tng, ri n lt n, hnh nh n
hng dn ng x hin thc ca ch th. Hnh nh y tt nhin l khng vt cht tnh. Qu
thc, mc du ta ni chung rng ch th c hnh nh ca i tng trong u c n, m hnh
nh y ni cho ng li khng trong c n, m ng l ngoi, ng ni n nhn thy i
tng. y ta c mt tng t no vi hin tng ca ci gng. Tht vy, khi ta ni ta
tht hnh nh ca khc th trong gng, hin nhin ch l mt cch ni thng thng,
khng hon ton chnh xc, do ch hnh nh y khng phi trong, nhng li ng sau ci
gng. N khng h cha ng mt du vt vt cht no, bi n ch n gin do t s ni di
o ca nhng tia phn chiu, khin cho i vi ngi soi gng th hnh nh nhng tia phn
chiu y n t mt khch th i xng vi khc th hin thc so vi ci gng. Trong
trng hp ca hnh nh tm thn, c mt khc bit hon ton ch yu. Tht ra s phng
chiu, cu thnh hnh nh tm thn xut pht t nhng ng tc phc tho bi con vt, l c
sn sinh thc ti bi thin hng ca cc ng tc n. n mc i lp vi hnh nh o ca cc
khch th trong gng, l hon ton phi hin thc v ch hin tn vi ngi ng ngoi cuc
quan st, th hnh nh tm thn cso mt th c th ni, hin thc thin hng tnh v n ch
hin tn thc ti i vi bn thn ch th. Trong khi y n vn khng vt cht mt cch
nghim ngt, nhn v c n na cng khng cha ng bt k mt du vt no vt cht.
Hnh nh thin hng ca c ch tm thn cm gic vn ng mc ng vt, trng
hp chung khng c gi tr ngha, bi ng tc phc tho phng chiu ra n khng lm chc
nng du hiu. Hot ng c ch vn nh chng ti lu , c mt ngha xc ng tnh
v mt ngha hnh ng, nhng cn cha c ngha ng ngha, l ngha v khch th. y l
ch vi c ch ch dn nguyn thu m hnh nh tm thn tr thnh ngha. Hnh nh ca
ng tc ti khch th, c phng ra bi c ch ca ch th n ngi khc, cng do m
xc nh c khong cch phi vt hay ni khc, mi quan h ngoi hin gia ch th vi
khch th. V do c ch l qua li, hnh nh li tr li vi ch ch th th nht. Vy ln ny l
mt ngha ca khch th, v c ngha c bn ca khch th, tc tnh ngoi hin ca n i
vi ch th.
Nh chng ti lu , con vt tri gic r i tng bn ngoi nhng n khng tri gic vt y
l bn ngoi. Vy ch l nh hnh nh c phng ra bi c ch ch dn nguyn thu ch
th nhn hnh nh tri gic ln u tin khch th l bn ngoi. Qu tht hnh nh y ca ng
tc ch vo i tng c hon tt hnh nh cm gic- vn ng v bn thn i tng,
khin hnh nh sau ny c t trong quan h ngoi hin ca i tng i vi ch th. Ni
khc, n mang ngha ca s ngoi hin, ci ngha phn nh tnh ngoi hin hin thc ca
i tng. Tuy nhin y vn cn l mt ngha thin hng tnh m vi t cch y th n cn
cha tch khi c c ch phng ra n. i tng ng l c tri gic l ngoi ti, song
cn cha l c lp vi ng tc hin thc ca nhng s ch dn qua li. y l ch bng s
chuyn sang thc, ni m ngha s tr thnh tng tnh bng cch tch ra khi hin thc
vt cht tnh ca hnh vi biu t m quan h ngoi hin s c th c tch ra vi t cch y.
i tng khi y s c tri gic khng ch l bn ngoi m cn trong s ngoi hin khch
quan, l c lp vi ch th.
Trn y chng ti miu t s pht sinh ca c ch ch dn theo ng thng, va l s
ch dn cho chnh mnh, v va l hnh thc u thng ca nhng s ch dn qua li. Mt khi
hnh thc c cu thnh, ch th bn tip tc thy hnh nh ni gii ca chnh n trong hnh
nh d tn ca nhng ngi khc. Hn t soi mnh v t nhn ra mnh trong ng v s hnh
nh triu gi chng phn nh xung quanh hn s triu gi ca chnh hn i vi hn, v y l
bt u t mi trng ni ti (milieu immanent) m n thy t ch dn i tng cho chnh
n. Chng ta cng thy rt r rt iu y chnh chng ta khi thc hin c ch y: bao gi cng
xut pht t mt khong cch no i vi chnh chng ta. Tnh hnh cng l nh th, nh
chng ti cng ni trn, trong s i thoi ni gii: y l t v tr ca mt ngi khc,
ngi khc y ng thi l chnh ti, m ti ni vi chnh ti ngi th hai, nh l mt ngi
khc. Khi s ho ln y gia hnh vi biu t ca ch th vi hnh nh k khc t ti mt trnh
m c nht nh, chng ta c o gic, trong ch th tng nghe thy ting hoc nhn
thy c ch ni vi mnh bi mt ngi khc. S tht tt nhin l chnh hn ni vi mnh
hoc lm du hiu cho chnh mnh bng cch ng ho mnh vi hnh nh ca k khc y. M,
nhng o gic y, hin thi thuc bnh l hc, l nhng s kin tuyt i thng thng
trong cc x hi s khai, ni chng c coi l bnh thng v ni chng cu thnh c s
tm l hc ca h t tng. Cng hin tng y c bt gp li di hnh thc gim thiu
a tr khi chi mt mnh vi chnh n, v n hon ton bnh thng ngi ln trong trng
thi ng m.
Vy l khi ch th d thnh nhn, mt mnh mnh vi mnh, phc gi ng tc ch dn i
tng cho chnh mnh, hn ho ln mnh vi hnh nh ca chnh hn trong hnh nh tc bit
ca nhng ngi khc v t nhn ra y mnh (trong chnh mnh). y l quan h v nhn bit
bn trong y xc nh hnh thc ca nghim sinh v ch th t tri gic hn trong hnh thc y.
Ni cch khc, hn rt c tri gic t tri gic v ng tc phc tho ca bn tay hn khi hng
ti i tng, nhng tri gic y b bin trc tip vo mi trng ni ti l ci phn nh ng
tc n t khp mi pha, v c ch ca hn xut hin vi hn l mt yu t n gin ca tp
hnh nh kia m thi. L nh th m hnh vi biu t hin thc vt cht ca ch th mang hnh
thc mt s ch dn tng tnh hoc mc tiu nh trong tnh ni tm ca nghim sinh.
Chng ta c y mt ci g so snh c, nutatis mutandi, vi ci c sn sinh
trong cc h thng a gng v t song song, trong ch th, c t vo gia, nhn thy
hnh nh mnh trong lp li v cng bt tn trong khp cc pha. B li cun bi s vn ng
chung ca nhng nh phn chiu y v chnh mnh, hn i n t cm gic bn thn hn l mt
yu t ring l trong tnh ph thng ny ca nhng hnh nh: mt hnh nh phn nh tt thy
cc hnh nh n. V nu nh hn thch trit lun, c th hn s ni theo cch berkeleyen pha
nhum t nhiu cht platonit rng y l h thng ph thng ca nhng hnh nh, hay t
tng, l ci Tn ti thc s, m ch tnh hin thc th cht ca n hn ch l bn sao
chp, l ci tn ti-khc hoc ci tn ti tha ho.
Vo khi s ra i ca thc, s tng ho cc c ch biu t to thnh mt tin b quyt
nh, n cho php tch ngha c biu t khi hin thc vt cht ca bn thn c ch y.
Ni khc, hnh nh thin hng tnh ca ng tc vo khch th, ci xc nh ngha thin
hng tnh ca ca c ch ch dn hin thc, tr thnh hnh nh tng hoc ngha tng,
c phng ra bi hnh vi tng hay hnh vi nh ca s ch dn tng tri. Tnh tng
ca ngha l ch n xut hin l c mang vc n thun bi chnh ng tc nghim sinh,
ni khc bi s vn ng ca nhng nh phn qua li trong mi trng ni ti m chng ti
va mi miu t, theo cch c lp vi c ch vt cht m dng nh t y tr i ch c mt
y l yu t ang bin dit. V ng l do m ni dung ca ngha y, tc l ng tc ti
i tng, trong c xc nh khong cch phi vt qua vi t cch l quan h ngoi
din gia ch th vi i tng, c trnh ra cch tng trong chnh n, c lp vi ng
tc hin thc ca bn tay ch th phng ra hnh nh ca quan h y. ngha c cu thnh
nh vy che giu trc tip hnh nh cm gic- vn ng v i tng, ci i tng cng do
m xut hin trong tnh ngoi din khch quan ca n, l c lp vi ch th. y l nh th m
c thc thao s chuyn t tri gic ng vt, vi t cch l tri gic cm gic- vn ng n
gi, sang hnh thc nguyn thu ca thc: tnh xc thc kh cm, vi t cch l s ku gi
chnh mnh hng ti khch th l i tng lao ng, hay ch nhm nh vo ci ci ny.
Cm gic, Lnine vit, l s lin lc trc tip ca thc vi th gii bn ngoi l s bin i
nng lng ca kch thch t ngoi thnh mt hnh vi ca thc.[26] Chng ta bit mi bin
i nng lng bao hm s bo ton n trong mt hnh thc khc ca s vn ng ca vt
cht. Hnh vi ca thc, trong nng lng ca s kch thch t ngoi c bin i, vy l
nht thit dung np mt s vn ng vt cht. C nhin, y khng phi mt vn ng n
thun vy l ho hc hay sinh vt hc. Hnh thc sinh tn ca vt cht trnh ngi, l x
hi. V s hon tt ca n, ci m bng n x hi c trnh ra vi t cch l x hi, ci ang-
tn ti- (son tre l) ca n, y l ngn ng: Ngn ng, Marx vit, l ci ang-tn ti
ca cng ng v ci ang-tn ti y t bn thn n ni ra.[27] S vn ng vt cht bao hm
trong thc vy l ch bn thn ngn ng vi t cch s vn ng vt cht ca hnh vi biu
t hoc du hiu ngn ng.
L t nhin rng, du hiu ngn ng ch c th c xem l mt yu t cu thnh thc khi
n hm cha cch no y ngha ring ca n, nu nh n ch trnh ra l mt du hiu tu
tin, n s ch l mt s din t ngoi ti n gin, tt c ngha bn tr li vi thc. Trong
tnh trng y, th vic thc lun lun gn lin vi ngn ng s khng dnh dng g n bn
cht n vi t cch y. Ni cch khc, thc s t xc nh lun lun bng bn thn n l tnh
thun tu ni tm nghim sinh, iu y khin khng th gii thch c quan h ca n vi vt
cht.
trn chng ti trnh by cch m du hiu ngn ng nguyn thu, c ch ch dn theo
hnh cung, sn sinh hon ton bng chnh n ngha ring ca n di hnh thc mt hnh nh
thin hng tnh ca mt ng tc i t ch th khc n i tng. nim v ngha thin
hng tnh c th dng c nh chung ngn ng ca i sng hin thc vi t cch n
phn nh tc th s vn ng ca hot ng vt cht v ca nhng lin h vt cht ca ngi
c lp mnh. V nh, trong cu ca Franklin do Marx bnh gii trong on dn trn, s phn
bit gia lao ng c th vi lao ng tru sut xut hin ngay trong s t lin bn nhau hai
mnh . Trong mnh th nht t lao ng c dng hai ln nht thit c hiu theo
ngha c th, nhn v l mt s trao i lao ng ly lao ng. Trong mnh th hai, tri li
cng vn t y xut hin mt mnhvi mt ngha chung. Vy l trong cu trc lng phn ca
cu c mt thin hng khch quan nhm phn bit hai ngha ca lao ng, d tc gi khng
nhn thy iu y do ch ng din t chng bng cng mt t. S s dng y tp hp ngn t
(lensemble verbal) c p t bi chnh tnh cht ca s vt, tc l s i lp bin chng
gia gi tr s dng vi gi tr trong s vn ng vt cht ca s trao i hng ho, ci hm
cha s i lp gia cc th lao ng to nn hng ho. V y l nh th m s i lp hin
thc c phn nh, vi s v thc ca tc gi, trong ngha thin hng tnh ca din t ca
ng, l ci, trong khi trnh ra l mt trnh by l thuyt hon ton hu thc th vn c dung np
yu t v thc ca ngn ng ca i sng hin thc.
Vy l chng ta thy mc ca du hiu ngn ng, ngha, t nht cng trong lp mi ca
n, l c trc tip sn sinh bi s vn ng vt cht ca bn thn cc du hiu, vi t cch l
n thy bc thit phi c nho nn bi s vn ng ca s vt. C nhin rng nu ngi ta
hiu ngha y trong tnh tng th ca n, n cng bao hm tt c ni dung hoch c ca
thc. Nhng bi ni dung y bn thn n cng c cu thnh cch s tnh trn nhng hnh
thc tin tn ca ngn ng ca i sng hin thc, ni m n hy ch cn ch trnh ra l ngha
thin hng tnh, ngi ta thy c th, xut pht t c ch nguyn thy ch dn v tin hnh
ngy cng gn thm theo php bin chng ca lch s, chng minh rng ton th nhng
ngha m chng ta c vo gi ny, c sinh ra bt u t s vn ng vt cht ca nhng
du hiu ngn ng trong ngn ng ca i sng hin thc hay, mt cch chung hn, trong s
thc hnh x hi. Tuy nhin, mi ngha mt khi tr thnh hu thc u c th, v nguyn
tc, c gn vi bt k mt du hiu bng li ni (signe verbal). T cy hon ton c th
c ni l arbor, tree hay Baum. Mi quan h t ci biu t n ci c biu t th l
dng nh c trnh ra l mt cng vic c l thun tu ty quyt.
Tuy nhin, thc t y ch l mt tnh cch c th ca du hiu li ni. V chng ta bit rng
du hiu li ni cn xa mi kh kit tnh hin thc vt cht ca hnh vi biu t. N lun lun
bao gm nhng c ch l nhng ci, bng chnh chng, chng sn sinh ra ngha thin hng
tnh ca chng. C ch lm nn hnh nh, v trong dng i ca lch s, cng ngy n cng tr
nn biu hin tnh, mang hnh thc thc thao ca hnh, ca ho hnh (la forme opratoire
du chme, du dessin); v.v
Tt nhin, khi ta c mt t trong ngn ng bn trong th c ch phc tho km theo n
khng xc nh ngha ca n nh n xut hin vi thc. Nhng xin lu rng du
hiu khu thit bn thn n l c lin kt vi c mt tp hp nhng thao tc c ch.
Nhng thao tc y c gi ra bi s pht m, khin cho chng ta c, nh l thnh phn c ch
trong s vn ng vt cht ca hnh vi tc ngha ca ngn ng bn trong, khng nhng c ch
thc ti phc ha m cn c, vi danh ngha s phc ho c gi ra, c mt h thng thc
thao cho php xc nh ngha ca du hiu khu thit.
Qu l r rng rng s phc tho c gi ra cng thc t, vt cht tnh nh s phc tho
thc ti. Ngi ta bit rng bng cch thu nhng dng in sinh vt mc cng tay v bng
cch khuch i chng, l c th thu c mt bn tay nhn to nhng c ng m ch th
nh phi ngh n, trong khi ch bn tay hn vn im, khng ng y. Hin nay, chng ta
tr tnh lm r mch nhng dng y khng mc cc c quan hiu ng, m thng t khu
ng c ca no. Vy l phc tho gi ch c phn bit vi phc tho thc ti ch phc
tho thc ti dung np mt s vn ng nh c bp, thc ti d khng ngoi hin, trong khi y
phc tho gi b gii hn trong qu trnh thn kinh. Nh th ta thy rng trong ngn ng ni
gii, s vn ng vt cht ca hnh vi tc ngha xt trong tnh tng th n, vi nhng c ch
thao tc tnh ca n c phc tho cch thc ti hay ch l c gi, cho php xc nh tc th
ngha ca n l hnh nh thin hng tnh c phng ra bi chnh nhng c ch y. Mt
khc, nh ta thy trn, ch th ch c th t ni vi mnh qua hnh nh cch iu ca
nhng ngi khc, l ni hn soi mnh vo v t nhn ra mnh. Vy l hnh vi tc ngha
c tc th tng hi v chnh n trong mi trng ni ti y, ni khc, n thy mnh nghim
sinh nh mt hnh vi tng, ni m ngha thin hng tnh ca n c tch ra khi hin
thc vt cht ca cc c ch phng ra n, v n c ci hon thnh ngha tng.
Chng ta thy rng nh th tnh tng ca thc khng phi mt th tnh tng t
thn, nhng l c cu thnh trong ng tc thc ti v tng ho c bao hm trc tip
ngay trong ngn ng ni gii. Tt nhin, mt s tng ho nh th khng th xo b c ch
hin thc c in du trong bn thn s vn ng tng. y l iu ngi ta c th tm thy
chng c trong cc phn tch ca chnh cc nh trit duy tm. Nh Kant ni: chng ta khng
th ngh n mt ng thng m li khng vch n ra trong t tng, cng khng th ngh
n mt hnh trn m li khng miu t n. Chng ta cng li khng th trnh by cho chng ta
ba chiu ca khng gian m khng k ba ng thng gc bt u t cng mt im.[28]
y hin nhin l nhng c ch thc thao hon ton hin thc, nhng l Kant xem tru sut
trong hnh thc tng ho thun tu ca chng nh nhng thao tc tr tu thun tu c
thc hin trong mt th t duy t thn.
Tt nhin khi kho st mi quan h nhn thc lun t s nhn thc n i tng ca n, th
thc phi c xem xt trong ch hnh thc m trong n i vo cuc quan h y, vi t
cch hnh nh tng ca th gii bn ngoi. T quan im y, s i lp gia vt cht vi
thc c mt ngha tuyt i. Nhng ng ch l nhn mnh tuyt i vo tnh cch th
hai ca thc, vi t cch l hnh nh. S i lp gia hnh thc tng ca thc vi tnh vt
cht ca i tng ca n vy l khng loi tr, m bao hm s ph thuc ca thc, vi t
cch phn t th hai so vi vt cht l yu t th nht. V s ty thuc y buc chng ta phi
quan nim thc l mt sn phm ca vt cht. S i lp gia hai s hng vy l ch c trong
bn thn n mt gi tr tng i: S i lp gia vt cht v thc, Lnine ni, ch c ngha
tuyt i trong nhng gii hn rt b hp: trong trng hp ny, duy nht l trong nhng gii
hn ca vn nhn thc c bn, ci g l u tin, ci g l th hai? Ngoi nhng gii hn y,
tnh tng i ca s i lp y l khng c g ng nghi ng.[29] Tnh tng i ca s i
lp tt nhin ch n loi tr nh nguyn lun v bao hm tnh thng nht c bn gia hai s
hng i lp, tnh thng nht c din t trong thuyt nht nguyn duy vt. S loi b,
Lnine ni, thuyt nh nguyn v tinh thn v v thn th bi ch ngha duy vt (tc thuyt
nht nguyn duy vt) l ch tinh thn khng c i sng c lp vi thn th, tinh thn l
phn t th yu, mt chc nng ca b no, hnh nh ca th gii bn ngoi.[30]
C nhin, chng ta khng th kt lun t rng thc, bn thn n l vt cht. Bi s ng
ho thc vo vt cht t dn n mt tnh ng nht thun tu l ci hn hon ton c th do
t s ng ho ngc li vt cht vo vi thc: Ni rng thc l vt cht tnh, y l sy
chn i n s ho ln thuyt duy vt vi duy tm.[31] Tuy nhin, cn li l t tng v vt
cht, c hai u l hin thc tc l chng hin tn.[32] V trn quan im nht nguyn lun
duy vt phi tha nhn rng thc, vi t cch n hin tn thc ti, phi c trong bn thn n
mt ci g l vt cht tnh. V nhn v hnh thc n l tng tnh, th yu t vt cht
c cha ng trong n ch c th l cht th (sa substance) ca n m thi: vt cht l ch
th. Cht th y hay ch th y, c bao hm trong thc, trc ht trnh ra l vt cht ca
du hiu ngn ng, vi danh ngha Cht liu x hi (matire sociale).
Cht x hi, trong tng lp ngn ng ca n, c xc nh l ton th nhng hnh vi biu
t, c ch v m thanh, trong cu trc ca s qua li. Cu trc ny trnh ra trong dng i ca
lch s bng nhng hnh thc v cng a dng v mt tnh phc tp lun tng thm, nhng tt
c chng u c cu thnh trn nn ca hnh thc c bn ca s lp li hay hnh thc di
hng, m chng ti miu t s vn ng ch dn. Nh c nhn t ni vi mnh v t lm
du hiu vi mnh trong ngn ng ni gii, tc th c ngay s lp li trong hnh nh d tn
cch iu ho ca nhng ngi khc c phng ra, thot tin vi danh ngha hnh nh thin
hng tnh, bi s vn ng ca nhng np no li do thc nghim x hi ca tnh tng h
v trong hnh nh y hn nh trong tm gng v nghe ting ni ca chnh hn nh trong mt
m hng.
Tt nhin, trong s pht trin s tnh ca cc x hi ngi nht l trong php bin chng ca
cc quan h giai cp, ng tc ca s tng h m nhim mt ni dung y sai phn v mu
thun, c nhin l nhng khc bit v nhng mu thun ny c ti sn sinh trong hnh thc
l m hng ca mi trng ni ti v bin i hnh nh y ca chnh mnh m mi ngi
thy c trong hnh nh d tn cch iu ho ca nhng ngi khc. Ch th ni vi chnh
n ch yu bt u t hnh nh ca nhm x hi ring ca n, nhng n bao gm ng thi c
nhng nhm khc, v n c ting di ngn ng bn trong ca n di nhng khc nhau trong
hnh nh ca nhng ngi khc di mt hnh thc ng nht ho, bin ci, i lp hoc i
ch, tu theo l ch nhm ca n hay cc nhm khc nhau, bu bn hay l th ch. Nh
vy, ci nghim sinh c cu thnh l mt tnh thng nht bin chng c bit v nhng sai
phn v nhng mu thun, chng biu th trong tnh ch quan ca thc c nhn, tt nhin vi
nhiu sai lm khc nhau v nhng s ln ln kh th, l s vn ng hin thc ca nhng
sai phn v nhng mu thun x hi.
Gn li, c nhn c th ni vi bn thn hn vi t cch l thc th x hi, nh l thu lm
c vo trong chnh hn hnh thc ca tnh tng h x hi. L r rng, Marx vit, rng c
nhn ch t chnh hn quan h vi ngn ng nh vi ngn ng ca ring hn vi t cch l
thnh vin t nhin ca mt cng ng ngi.[33] chnh l ci vt cht x hi tnh, l vt
cht ngn ng tnh, ci, bng hnh thc tng h c k thc trong cc np no ca c nhn,
sn sinh ra s vn ng tng ho y m trong mi quan h thin hng tnh mt cch
nguyn thu t ci biu t n ci c biu t c hon tng v bn thn n, v nh th
nn tr thnh mi quan h c thc t hnh vi tng tnh ca thc n vi ngha nh
ca n. Nh th thc lp khc l mt sn phm x hi.[34] Sn phm y c im khc bit l
mt mt, n tch ra khi ng tc vt cht sinh ra n- n mc bn thn n khng th c
coi l vt cht tnh- nhng mt khc m n tch mnh ra, nhn v ng l n ch hin tn
trong qu trnh tng ho, mt qu trnh hng xuyn bt u i t hnh thc tng h ca
bn thn du hiu ngn ng. Ni khc, s vn ng tng ca hnh vi ca thc c tch
khi hnh vi biu t vt cht tnh nh mt ci hnh tch ri khi nn ca n m khng la
khi c nn, y bi chnh s hin din ca ci nn cho php ci hnh c th tch khi nn. S
vn ng ca thc, c sn sinh bi vt cht ngn ng, vy l khng tn ti ring bit trong
chnh n: ni khc, n tip tc s thuc vo vt cht n.
S vn ng, Engels vit, theo nh ngha chung nht, c quan nim l phng thc tn
ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt cht, bao trm mi bin chuyn v mi qu trnh
c sn sinh trong v tr, t s thay i n gin a im cho n t tng.[35] S vn
ng ca t tng hay ca thc, c hiu nh th trong s vn ng chung ca vt cht,
bn thn n ch c th l s vn ng ca vt cht: S vn ng ca vt cht, Engels ni r,
khng phi ch l s vn ng my mc th kch, s thay i n gin a im, y l nhit v
nh sng, l p sut in l t, l s hn hp v s phn ly ho hc, l s sng v cui cng l
thc. Trong nhng Cng vic d b cho Chng Dhring, Engels cng ni: S vn ng
trong khng gian ca v tr, s vn ng my mc ca nhng khi nh hn trn mt thin th
ni ring, s dao ng phn t di hnh thc nhit, hnh thc in p, hnh thc phn cc t,
hnh thc gii hp thnh v phi hp ho hc, hnh thc i sng hu c n sn phm ti
thng ca n, l t tng, mi nguyn t n l ca vt cht tham gia vo lc no hnh
thc ny hay n ca s vn ng y.[36]
Tt nhin, nhng cng thc y khng h gim i cht no tnh cch c th, tng tnh ca
thc. Ni thc l mt vn ng ca vt cht ch n gin c ngha rng s vn ng y
thuc v vt cht, ni khc, vt cht l ch th thc s ca s vn ng y. Cng khng do vy
m s vn ng y khng trnh ra di mt hnh thc khng phi vt cht tnh, m tng
tnh, nhn bi n sinh ra ch thc t s tng ho c bit ca s vn ng ca ngn ng
bn trong.
Nh th ngi ta thy s ph thuc ca thc vo vt cht khng loi tr m bao hm hnh
thc tnh tng ca n (sa forme didalit), cng nh hnh thc y, l hnh thc tng ho
ca s vn ng ca ngn ng bn trong, nht thit bao hm s hin din ca vt cht vi t
cch l ch th. Mi kho cu v thc vy l phi xem xt n di hai dng v, mt mt trong
s vn ng tng tnh vi t cch hnh nh ca th gii bn ngoi, mt khc trong tnh hin
thc thc ti vi t cch s vn ng tng tnh ca vt cht, ni khc, ca con ngi x hi
hin thc, v ch xc hn, l ca b no ca n. l l do khin Lnine xc nh i tng
ca l thuyt nhn thc, tc quan h v nhn thc, khng phi bng hai, m bng ba iu kin:
1- t nhin; 2- s nhn thc ngi = no ca ngi y (nh sn phm cao ng cng ca cng
t nhin y) v 3- hnh thc phn nh ca t nhin vo nhn thc ngi, hnh thc y l nhng
khi nim, nhng quy lut, nhng phm tr v.v.[37] L r rng y l trong s xem xt iu kin
th ba, hnh thc ca s phn nh, tc hnh thc tng ho trong s nhn thc c
trnh ra l hnh nh tng tnh v th gii bn ngoi, m s i lp gia thc vi vt cht
xut hin l tuyt i. T m c gii quyt vn nhn thc lun c bn: ci no l th
nht? ci no l th hai? Bi tt nhin rng, hnh nh tng ca th gii bn ngoi ch c th
l th hai so vi hin thc vt cht ca n. Nhng ngoi nhng gii hn rt hn ch ca cu
hi y, nhn thc lun cng cn phi xem xt s nhn thc, trong hin thc thc ti ca n,
nh l s vn ng c th ca s sinh thnh s tnh ca n. V y Lnine khng ngn
ngi t du ng thc gia s nhn thc ngi vi b no ngi. S nhn thc (la
connaisance) y l bn thn no trong s vn ng nhn thc ca n ci vt cht suy ngh
hay nh Engels thch nhc li b no suy t.[38] V trong s vn ng y ca b no ngi,
vi t cch sn phm vn t nhin y trong bn thn n, ni cho cng y l bn thn ci t
nhin t mnh nhn bit chnh mnh: con ngi, Engels ni, l con vt c xng sng m
trong n ci t nhin i n ch thc c chnh mnh.[39]
Vy thc ng l mt s vn ng ca vt cht, v vt cht l ch th thc s. Tuy nhin,
lun sinh ra mt s ln ln khi ngi ta xc nh thc l mt hnh thc ca s vn ng ca
vt cht, v ta c th ch thy Engels rt cn thn khi trnh mt nh thc nh th, n
khin ngh mt cch rt t nhin n mt s vn ng vt cht n gin. Vy nn thc phi
c xc nh cch c th hn, l hnh thc tng ho ca s vn ng ca ngn ng bn
trong. V nhn bi n ch tn ti trong ngn ng y, hnh thc duy nht ca s vn ng ca
vt cht c ni n y, nn, ni tht ng, y l ch ngn ng, k thu c cu thnh
cch khch quan trong ng x vt cht vi t cch ngn ng ca i sng hin thc, s biu
th trc tip ca hot ng vt cht v ca nhng lin h vt cht gia nhng ngi lao ng,
v c nng ln thc trong ngn ng bn trong, ni ch th t ni vi chnh n bt u t
hnh nh ca nhng ngi khc trong n t nhn ra chnh n trong tnh ng nht ca vn
sng ring ca n. Tnh su kn ca thc hay tnh ni tm ca nghim sinh l hnh thc
tng ho y trong ch th tip tc cho chnh n kinh nghim x hi c chun nhn bi
ngn ng, v t quan h vi chnh n bng cch ho ln mnh vo x hi bn trong y, ni
n lun lun tm thy- theo cch xc thc hoc ho huyn- hnh thc v tnh ph thng ca n
nh l phng thc ca s sinh tn ca n. Con ngi, Marx ni, theo ngha en l mt ng
vt x hi, khng ch l mt ng vt c tnh hp qun, nhng cn l mt ng vt ch c th
c c lp trong x hi m thi.[40]
 Tm th hai.
Ngn ng hn hp
Ngha ca mt du hiu, Jacobson ni, tip tc mt lun im ca Peirce, l mt du hiu
khc m qua n ngha y c th c biu th. Nh ngha ca mt t s c th c em li
bng nh ngha ca n trong t in, s dch n sang mt ting ni khc, s biu hin hi ho
n v.v Trong bt k trng hp no chng ta cng ch thay th cc du hiu bng cc du
hiu. Vy th ci g cn li mt lin h trc tip gia t v vt?[41]
Tht tt nhin, nu nh tt c ngha ca cc du hiu ch ch tng t t nhng du hiu
ny sang nhng du hiu khc, khng bao gi trc tip ph hp vi cc s vt, th s tht l
chng ta b giam nht trong th gii ca du hiu, khin ngi ta khng cn thy c rng
ni n cc s vt th th ngha l g. Trong s tht, y chnh l s hin tn ca s vt l ci
c t thnh vn . V ngi ta da vo quyn uy ca php logic biu tng, l ci
khng ngng nhc nh ta rng nhng ngha ngn ng hc khng cu thnh bi h thng
nhng lin h phn tch tnh gia mt biu th vi nhng biu th khc, khng tin gi nh s
hin din ca s vt.[42]
Ni cch khc, t mt nh ngha n gin v khi nim ngha, c trnh by trong khun
kh ca khoa hc v ngn ng, ngi ta chuyn khng kh nhc sang mt v tr trit hc ch
yu l , nu khng bc b, t nht cng l tuyn b ci hin thc th gii ngoi ti l v ch v
v kit ngha ri.
Tuy nhin, ngay c trn bnh din s phn tch cc du hiu, cng l hon ton khng th
xem thng s hin tn ca mt du hiu c bn, m ngha ch ct sao t ra mt lin h
trc tip gia t v vt: c ch ch dn, trong ta ch ngn tay vo ch ci vt. L thc rng
s ch dn n thun vo mt i tng cn cha cho ngi nhn du hiu y bt k mt tri
thc thc ti no v nhng thuc tnh c bit ca i tng c ch v y l iu Jacobson
khng qun nh gi: Gi nh ti mun ct ngha cho mt ngi n khng bit hai th
ting rng Chesterfield l ci g v ti dng ngn tay ch cho hn mt gi thuc l. Ngi n y
c th kt lun g v iu y? Hn s ch c ngh rng ci g l Chesterfield v ci g khng
phi l Chesterfield khi hn c th lm ch c mt lot nhng du hiu ngn ng khc
vn hnh vi t cch phin dch ci du hiu ng s.[43] Ni cch khc, du hiu ch dn
bn thn n ch tm thy ngha trong nhng du hiu khc, khin chng ta lun lun hu s
ch vi cc du hiu, chng phin dch ln cho nhau, m chng bao gi vi cc s vt.
tt nhin l mt sai lm nghim trng.
Bi mt khi ngi ta ly ngn tay ch cho ngi n gi thuc l ng s, th tt c cc
du hiu khc, m ngi ta c th thm vo s vn hnh khng vi t cch k phin dch ca
du hiu ch ch, m l nhng cch trnh by cc bit tnh ring thuc ca i tng c
ch tr, iu y l hon ton khc bit. Du hiu ch tr c ngha n thun rng vn l bn
thn i tng y. Ci ci ny vi t cch hin thc khch quan em li cho trc gic, v
khng c g hn na. Mt ngha nh th c lnh hi bng chnh ci iu b, n khng cn
n k phin dch. Nu by gi ngi ta thm vo, v d bng mt du hiu iu b (signe
mimique) rng l mt ci g ht, y l ngi ta trnh by mt bit tnh no ring
thuc ca i tng y ri, ch khng phi gii thch ngha ca iu b ch vo n bng ngn
tay. Bi r l vic ch vo mt vt khng c ngh vt y l ht.
Ni cch khc, t Chesterfield dung np mt ngha phc hp, m du hiu ch dn ch
gii thch c mt thnh phn m thi, thnh phn y tht s l c bn bi ch l ch thc t
khch quan c em li cho trc gic kh cm. Mt ni dung ng ngha nh vy t ra tht l
ngho nn, nhng khng v th m n khng hon ton ch yu, nhn bi y l n cho php
phn bit ngha ca t Chesterfield vi ngha, th d, ca t Chimre (iu tng ho)
l t loi b c kh nng ch i tng bng ngn tay. Tuy nhin, l t nhin rng mt khi
ngi n ng bit c Chesterfield thuc vo hng nhng i tng thc t, i lp vi
nhng i tng tng tng th hn vn cha th phn bit c chng trong ni tng ca
hng y. Hn s ch c th lm c th khi no hn lm ch c mt lot nhng du hiu
ngn ng khc s vn hnh vi t cch phin dch, tt nhin khng phi phin dch cho du
hiu ch dn, m cho t Chesterfield vi t cch n dung np nhng thnh phn ng ngha
khc vi thnh phn c minh th bng iu b ch vo i tng ca ngn tay.
Gn li, ngha ca du hiu ch dn khng tng t n bt k mt du hiu no khc, n
ch ph hp duy nht v trc tip vi bn thn ci vt trong s hin tn ngoi ti ca n nh l
c lp vi ch th, ni khc l trong s hin tn vt cht ca n. Vt cht, Lnine ni, l hin
thc khch quan, n c em n vi ta trong s cm gic.[44] C nhin, t c em n
y phi c hiu trong ngha tch cc: Cc gic quan, Lnine c th ho, ch ra hin
thc.[45] Chng ch ra cch c th cho chng ta nh ng tc ch dn l ci xc nh ngay
chnh hnh vi ca trc gic kh cm, vi t cch l tnh xc thc kh cm. Thc t khch quan
c em n cho chng ta trong s cm gic theo ngha n c ch dn cho chng ta bi
s cm gic. V do trc gic kh cm cng c bao hm trong tri thc khi nim tnh nh l
c s tt yu ca n nn do m y l ton th i tng ca tri thc, trong tnh hin thc
n bit v trong nhng quy nh chung ca n, m chng ta xut l hoc biu th: Cc gic
quan ch ra hin thc, t duy v t ch ra ci khi qut.
Chng ti trnh by du hiu ch dn, xut hin t chnh ngay thi k u ca thc, thc
thao nh th no s trung gian c bn gia thc hnh x hi vi tri thc c, s trung gian
bo lnh cho tri thc ho hp vi cc s vt. ngha ca du hiu y nm u ngun ca khi
nim vt cht vi t cch khi nim ch yu ca l thuyt v nhn thc. ngha y qu nhin
trong hnh nh c phng ra bi ngn tay gi v pha i tng, mt hnh nh phn nh mi
quan h thc v tnh ngoi din trong i tng c trnh ra vi t cch mt thc t ngoi
ti c lp vi ch th. M chnh l bn thn s hn nh hin tn ngoi ti quyt nh ni
dung trit hc ca khi nim vt cht: Bit tnh duy nht ca vt cht buc thuyt duy vt
trit hc tha nhn vt cht l mt thc t khch quan, tn ti ngoi thc chng ta.[46]
Ngi ta thy khi nim vt cht rt cc dn ti ng tc ch dn nh n bt ra cch hng
xuyn t s thc hnh x hi ngi (de la pratique sociale humaine) trong lp su xa nht ca
n, v nh vy n hng xuyn c hm cha trong chnh s vn hnh ca cc c quan cm
gic ca chng ta: Vn , Lnine vit, bit xem cn phi chp nhn hay gt b khi nim vt
cht, i vi con ngi l mt vn tn nhim vo nhng s ch dn (pokasaniiam) ca cc
c quan cm gic ca mnh, vn nhng ngun gc ca nhn thc ca chng ta.[47]
Tt nhin, s trnh by n gin i tng vi t cch l vt cht cha cho ta mt nhn thc
thc ti v n. Vt cht ch tn ti trong s vn ng, v th gii l s vn ng ca hin thc
khch quan y c phn nh bi thc ca ta.[48] Vy s nhn thc s ch l thc ti trong
chng mc n s ch ra i tng vi t cch vt cht ang vn ng, khin cho i sng ca
vt cht c phn chiu trong mi m phng tng tnh v n.[49] Ni khc, du hiu ch
dn ch c pht trin trong khi i theo i tng trong s vn ng ca n. Nh th m
c cu thnh s vn ng ca nhn thc vi t cch l s m phng hoc l hnh nh ngy
cng gn gi vi s vn ng thc t ca s vt: i vi ti, Marx ni, s vn ng ca t
tng ch l khc x ca s vn ng hin thc c chuyn ti v chuyn v vo u c
ngi.[50]
I. S tin trin ca dng c
T D-ngi n Ngi kh nng
Chng ti trnh by ng tc ch dn ra i nh th no trong s lao ng tp th thch
nghi, nh n c pht trin bt u t trnh vn ngi. Ngi ta c th coi hnh thc
ca du hiu l hoch c cng vi s chuyn tip t T tin vn ngi sang Ngi vn
(Vn nam phng hay Ngi vn nam phng), vo k gip ranh gia k tam vi k
t.[51] Qu tht, vo khi y bn tay lm quen vi cm dng c, chn c chuyn dng cho s
i bng hai chn, l ci, n lt n, gii phng hon ton hai bn tay khin s lao ng
thch nghi, T tin vn ngi vo cui thi pht trin ca n hy cn l mt thi quen n
thun, c nng ln Ngi vn vi hnh thc mt tp tnh n nh t trn c s s tn
ti ca cu trc sinh vt.[52] Vy mt pht trin nh th t ra rng du hiu ch dn, c bao
hm trong hnh thc s ng nht ca s s dng tp th dng c, bn thn n c c nh
thnh mt hoch c kh dng trong t chc thn kinh.
L chc rng s hnh x lao ng trnh ngi vn lm ny sinh ngay t u giai
on y s c thc v du hiu ngn ng hc u tin y, m bng n c cu thnh hnh
thc nguyn thu ca thc l tnh xc thc kh cm. S hoch c tnh xc thc kh cm n
lt n em li mt thi thc mi cho lao ng thch nghi m s pht trin ko theo nhng
bc tin u tin ca ngn ng v ca thc. Trong mt vt ng nh th v tng tc dng,
lao ng thch nghi c nng ln nhng cu trc ngy cng phc tp, ri, cng vi s xut
hin ca Homohabilis (Ngi kh nng), t n hnh thc u tin ca s lao ng sn xut.
Nhng di vt vn ho khm ph c trong tng I Olduvai ch ra rng thc t dn c di ch
ny, vo hu k Villoafrache,[53] c k thut u tin o . Trn bnh din ca thc, mt
hot ng nh th bao hm s c mt ca mt hnh nh tng tnh biu hin hnh thc
in hnh phi p t vo vt liu: Kt qu m cng vic phi i n l tin tn cch tng
trong tr tng tng ca ngi lao ng. (Marx, T bn, sdd, tr.181).
ng l tnh cch cng c gn cho nhng cui oldovien l i tng ca nhng s d
dt nng n. Ngi ta nhn mnh, hnh nh th, n phng din, phi in hnh ca n,
thm ch phi hnh thi (amorphe). Thc ra l nhng cui ch c tc ng vo b
phn hu dng ca chng m thi, ni chung l c mt cnh sc hay nhn c gh o bng
t nm n tm nht gh th s. Cn tt c phn cn li vn gi hnh thc t nhin, ngu
nhin, n mc mi bn mi khc nhau. Cng vic gia cng nh vy t ra khng c
hng dn bi s biu hin tng tnh mt khun mu in hnh. S sn xut nhng cng
c nh th t hn khng vt qua c khun kh ca nhng phn x c iu kin v ci
gi l Homo habilis hn ch l mt vn phng nam c bit pht trin m thi.
Trong khi y, trong bo co ca ng nm 1966 v vn ho oldovien, Leakey m bo rng
c mt tnh a dng ln v kiu loi cng c v mt tnh ph hp cht ch trong ni b mt s
nhm cng c, iu y ch ra rng s ch tc cng c t ti mt chng mc nht nh v
tiu chun ho, ngay c trong thi k c i din bi nhng tng di ca lp I.[54] Thc t,
s kim k hin vt c trnh ra l ng ngc nhin: cng c cht th s (chopper), hnh
phng cu (sphroide), ru tay (protobiface), dao no (grattoir), mi khc kiu u tin
(protoburin), e (enchime), cc mnh tc khc. Phi thm vo rng ring cng c cht th
s c ti by bin thc khc bit!
Chng ti ngh c s hiu lm y. Cc dng c oldovien chc chn l in hnh trong b
phn hu ch ca chng, nhn v b phn hu ch y c c bng lao ng v c th dng
lm nn tng cho mt s phn loi. Nhng hnh thc chung ca chng cn cha c xc nh,
bi phn khng c lm phn ln l rng ln hn. Nhn ton th, cng c y ph ra l mt
mnh cui (galet) c ci tin t nhiu. Vy ngi ta hn ch c th ni n mt hnh thc
in hnh cc b, hay nu thch th ni l mt hnh thc in hnh bo thai. Tht vy, phn hu
ch mang du n ngi ca hnh vi sn xut, c th ni l hy cn b thu hp bi ci ton th
ca hnh thc t nhin ca mnh , c phn ging nh ci thai trong bng m. Mt tnh th
nh vy nht thit dung np mt kh nghi nht nh: nu bo thai, Hegel nhn xt, t n ng
l mt con ngi nhng n khng phi l mt con ngi cho n.[55] Ngi ta s i n cng
kt qu nh vy khi kho st cc d kin hnh thi hc. T vn ngi n Ngi vn v t
ngi vn n Ngi kho, hm nh i v c tng trng, iu y hnh nh ch ra mt s
pht trin u tin ca ngn ng v thc. Ngi vn Nam phng vi vc ngi khng
vt qu con tinh tinh en (1,50m) c mt b c ln hn mt cht c con kh t: 508cm
ngi, 498cm kh t v 393cm tinh tinh en (Tobias). M Ngi kho, ch vi tm vc
mt ngi ln (pygme) (1,20m) c b c 657cm (Tobias, 1968), iu y cho thy mt bc
tin so vi Ngi vn Nam phng so vi Vn ngi. Vy th dng nh rng cc kh nng
ca t chc ng vt tnh c vt qua rng ln. V trong khi y Ngi kho cn cha qua
c gii hn no phi thng[56] m theo nhiu tc gi l ci cho php tip cn loi ngi v
ngi ta t gia 700cm (Weidenreich) vi 800cm (Vallois). Cn phi thm vo s tha
nhn loi mi y vo ging Ngi ch l kh th trn c s mt s xem xt li s xc nh v
ging Ngi.[57]
Vn vy l cn nhiu iu phi tranh lun.
Do ch hnh nh kh gii quyt vn khi xut pht t s kho st nhng oldouvien, hay
xut pht t mt s so snh hnh thi hc gia nhng ngi ho thch, chng ti ngh rng
ngi ta hn c th tnh n mt s tip cn bt u t s chun b dng c con vn. Qu
tht c mt tiu chun c th cho php xch nh cch khch quan gii hn ca thao tc y v
do m trnh by nhng iu kin ca s vt qua ca n.
T s chun b dng c n s tu chnh n
Khi mt ngi vn t lm mt ci gy bng cch pht i cc chm l ca mt cnh cy hay
bng nn thng mt si st cun trn, hay khi n bo mt thi g lm thnh mt ci que,
hoc na khi n ni mt cy sy vo mt cy khc c mt ci gy ng ti mc tiu xa,
n lun lun ch dng cc c quan t nhin ca n, tc hai bn tay n, hai chn hay rng, khng
bao gi s dng mt vt trung gian lm th on lao ng. Trong cc thc nghim tin
hnh v ch ny, nht l do Khroustov, ng khng bao gi c th dn bt con vn chun
b mt dng c ny bng mt dng c khc.[58] Hin nhin y ta ng trc mt gii hn
ca tr thng minh ng vt, m s vt qua gii hn y nh du mt giai on c bn trn
con ng dn ti sn xut cng c.
Thc t, s chun b dng c con vn, ni tht ng, khong th c coi l mt hnh vi
lao ng. y l, Marx vit, nhng yu t n gin m trong chng qu trnh lao ng c
gii hp thnh: 1- hot ng nhn thn ca ngi hay lao ng ng ngha; 2- i tng tc
dng ca lao ng; 3- th on tc dng.[59] Do ngi vn chun b dng c khng bao gi
in thp bt k mt th on lao ng no vo gia cc c quan t nhin ca n vi vt liu,
nn thao tc xt trong bn thn n khng to thnh mt hnh vi lao ng, m ch n gin l
mt hnh vi th thao trc tip. S lao ng ch din ra khi vn s dng dng c tho mn
nhu cu ca n. Do m trong c ton b qu trnh, duy ch c i tng ca nhu cu vn
hnh vi t cch i tng ca lao ng. Vt liu m vn ngi x l thch nghi n vi tnh
th khng vn hnh vi t cch i tng lao ng, nhn bi n c trc tip x l bng tay
bi ch th, khng c s trung gian ca mt cng c lao ng no.
Gia i tng vi ch th, Wallon lu v vn hot ng dng c con vn, ham mun
t chim lm ny sinh mt trng lc, m cc hnh th kh th tu thuc va vo nhng ngu
nhin ring thuc ca trng ngoi ti va vo nhng chu trnh c th c m ra trong
trng ca nhng lin h thn kinh (cham des connexions nerveuses) B tc nhau cch cht
ch, hai trng khng c dp c phn bit, nu nh khng phi phn tch nhng iu kin
ring r ca chng.[60] Ni khc, trong trng nng ng ton phn, trong hon cnh ca
ch th nng tri gic (sujet percevant) c xc nh, i tng ca nhu cu thu ht mt i
tng th hai l ci, do nhng iu kin ho tin tn, c trnh ra lm chc nng trung
gian. i tng ca nhu cu, c trung gian ho bi dng c y, tr thnh i tng ca lao
ng. Mt khi vn ngi quen vi s dng dng c, n c th i vo chun b dng c nu
nh n thy dng khng sn sng c trong tnh th cn dng n. Nhng bi, trnh
ng vt, nhu cu c xc nh ch yu l sinh vt tnh, nn r rng rng s chun b dng c
y c khu gi duy nht bi i tng ca nhu cu sinh vt: t bn thn n, n khng
p ng mt nhu cu no c. Do m vt liu, v can ngay t bn thn n, l khng c nng
lc thu ht mt i tng th ba lm th on lao ng.
ng l bt u t mt trnh no pht trin, c cu thnh, do s chiu sng xut
pht t nhu cu sinh hc, mt th nhu cu nht thi phi chun b dng c. Nh ngi ta thy
nhng con tinh tinh en, quen vi s chun b dng c, t ra c nng lc tp trung v kin
tr n lc, th d gm mt tm g thnh mt ci que. Vt liu c trnh ra y, theo mt
ngha no , l i tng ca mt nhu cu mi: nhu cu bin vt liu thnh dng c. Nhng
cng rt r l nhu cu y ch c khiu gi bi s c mt ca i tng sinh vt v hon ton
ph thuc vo i tng sinh vt. Vy bao gi cng vn l i tng sinh vt ng vai tr
trung tm hp dn chnh v c th ni vai tr cc u thng ca trng ng hc ton phn ca
tri gic, khin vt liu ch cn trnh ra nh l mt cc ph thuc: vi danh ngha y, n cn
cha th thc y s in thp mt dng c th hai, ni khc, n tip tc ch vn hnh vi t
cch i tng ca s th thao trc tip.
S s dng mt dng c th hai tc dng ti vt liu s ch kh th bt u t lc vic
chun b dng c c thay th bng s biu hin thun ty ca n. Tht vy, trong mt hon
cnh nh th, vt liu, l i tng ca nhu cu bin i n thnh dng c, n trong v tr u
thng trong trng ng hc ca tri gic, iu y cho php n hp dn mt i tng th ba
vi danh ngha trung gian, khi y vt liu vn hnh l i tng lao ng, v s chun b dng
c c nng ln trnh ca mt hnh vi lao ng.
Mt bc tin nh th gi nh, nh chng ti va lu , rng ch th phi c nng lc t
biu hin i tng sinh vt vng mt, bi rt tt nhin l dng c khng th c chun b
cho chnh n. bnh din y, nhu cu chun b dng c ch c th ny sinh bng s chiu sng
xut pht t nhu cu sinh hc, khin s chun b y phi c thc y bng s c mt nu
khng bng xng tht, th t nht cng phi bng hnh nh, ca i tng sinh vt.
Chng ta thy rng thc xut hin vo thi k u ca s pht trin ngi vn bng s
ch th ho du hiu ch dn di hnh thc ca xc thc kh cm v thc t khch quan ca
i tng tri gic c.[61] T y n s biu hin i tng vng mt, tt nhin cn phi
tri qua mt s trung gian di ca lao ng v ca ngn ng. Vy chng ta c th ngh rng
trong giai on u tin ca s pht trin ngi vn, s chun b dng c ch c hon
thnh trc mt hay bn cnh i tng sinh vt, nh chng ta c th quan st thy th cc
vn ngi, hay t nht cng cn k trc tip vi n, khin n t nhiu vn l c mt, bng hnh
nh d tn ca n, trong trng tri gic. Trong cc iu kin y, i tng sinh vt vn hnh
lun lun l cc thng tr tnh th, v s in thp mt i tng th ba nh l trung gian gia
ch th vi vt liu cn l bt kh th. chnh l iu c xc nhn bi kt qu ca nhng
khai qut trong cc di ch Ngi vn nam phng hin nay c bit, nhn bi n nay
vn khng th tm thy y mt ci no c th dng lm dng c v mang du vt mt s ch
tc bng trung gian ca mt dng c khc.[62]
Vy ta c th coi Ngi vn nam phng c bit hin nay l nhng i biu mun mn
ca giai on u tin ca s pht trin ngi vn. y l ng trn dng i ca giai on u
tin y c cu thnh, do s pht trin ca lao ng v ngn ng, nhng iu kin cho
php, vo on cui, xut hin s biu hin u tin khch th vng mt. Mt khi hoch c
tin b y ca thc, t tin vn ngi c th chun b dng c xa cch i tng sinh vt th
d ngay t u bui i sn, nhn bi h c trong u hnh nh v con mi. Trong nhng
iu kin y, vt liu n hng u vi t cch cc thng tr ca trng tri gic, v nh th c
th hp dn mt i tng th ba thay th cho dng c th hai.
S tham gia ca dng c th hai bin s th thao trc tip vt liu thnh mt hnh vi lao
ng, nhng chc chn cha phi l mt lao ng sn xut. Hnh vi sn xut bao hm rng
ngi lao ng c hng dn theo hnh nh tng tnh ca mt hnh thc in hnh nhn
v ng l s hin din ca mt hnh thc nh th y trn mt khch th, l ci cho php
nhn ra khch th y l sn phm ca mt bn tay ngi. Vo im chng ta ti y,
chng c g cho php nhn ra khch th y l sn phm ca mt bn tay ngi. Vo im chng
ta ti y, chng c g cho php chng ta gi nh l ch th c th s dng mt hnh
nh loi y m trnh chc chn cao hn trnh s biu hin n thun khch th vng
mt. Vy c l ng rng T tin nh lng gia cng vt liu theo cch xp x nhiu hoc t,
min sao h t c mt hnh thc kh d dng c. y ta c th ni n mt lao ng tu
chnh (travail dlaboration) dng c c tu chnh phi mang du n mt s gia cng bng
trung gian ca mt dng c khc, nhng cn cha trnh ra mt hnh thc in hnh no. Mt
c im nh th p ng trng nhng ch dn ca Engels trong on trch trn y v tnh
cch b hn ch cht ch ca nhng tin b lao ng trong thi k ca on trung gian hoc
on qu t vn sang ngi: Nhng thc thao m t tin chng ta, qua hng ngn th k,
hc thch ng dn dn bn tay ca mnh trong thi k chuyn t vn sang ngi, th ban
u ch c th l nhng thc thao rt n gin. Nhng ngi hoang d thp nht, ngay c
nhng ngi m ta c th gi nh mt s tht li li mt tnh trng kh gn gi vi th vt,
km theo s thoi ho v thn th, cng vn thuc mt trnh cn cao hn nhiu nhng to
vt qu y. Nhn v cn cha c s sn xut, chng ta vn cn ang trong khun kh d-
thnh nhn, nhng mt trnh cao hn trnh ca giai on u tin ni trn. S can
thip ca dng c th hai, lm bin i s th thao trc tip vt liu thnh mt lao ng tu
chnh, vy l nh du s bc sang mt giai on th hai ca s pht trin d-thnh nhn.
S pht sinh lao ng lm . Vn Kafou nh l giai on
th hai ca s pht trin d-thnh nhn
Cho n nay ngi ta khng cn tm c mt hi ct no cho php hnh dung c th nhng
Ngi vn Nam phng tin ho ca giai on th hai y. Tuy nhin cc vt tin s c
xp di tn Kafouen c th chng minh s hin tn ca h. l nhng hn cui (galets) c
mt cnh sc khng n nh t c bng mt hay hai nht gh o vo mt cnh. S vng
mt ca mi hnh thc in hnh, ngay c b phn c ch dng y, khin nhng mnh y kh
c phn bit vi cc dng c t nhin, v nhiu tc gi gn cho chng mt ngun gc thun
tu t nhin. Trong khi y chng rt tng ng vi mt nc tt yu trong s tin ho ca
nhng dng c bng , nh chng ta c th ti dng n bt u t trnh vn.
S s dng lm dng c c thy kh m, chng dng si p v cc ht cy v
macc Nht Bn th dng si p v cc mai cua.[63] Ngi ta c th ngh rng T tin vn
ngi vo cui s pht trin ca n c thi quen s dng sc cht nh con mi. Mt
thi quen nh th dn h n chun b nhng cng c y khi h khng thy sn c trong
thin nhin. Tuy nhin, s th thao , ngc vi s th thao g, trnh ra mt kh khn c
bit: khng th p v mt hn bng hai tay. Tt nhin ngi ta c th gm m n bng
rng, nhng bin php y l cc nhc v t hiu qu. Chc rng T tin vn ngi v tip y
l Ngi vn Nam phng ca giai on u d-thnh nhn (ngi- vn) cu vin n
s p v. Trong th k trc, ngi ta hy cn thy ngi tasmanien[64] p v mt hn
bng cch nm n vo mt tng ni hay vo mt hn khc, sau chn trong cch mnh
v nhng mnh c th dng lm dng c sc.[65] Mt bin php nh th khng vt khi gii
hn mt s th thao trc tip vt liu. Qu tht, y vn cha c mt th on lao ng,
nhn bi hn th hai cha vn hnh vi t cch trung gian gia ch th vi i tng ca
hnh ng hn.[66]
n mt trnh no pht trin, s p v c th mang hnh thc s cng p v
(concassage): ch th p hai hn vo nhau bng cch cm mi hn trong mi tay.
y chng ta ng ngng ca thao tc gh o. Tuy nhin, do hiu qu hu ch c th
c thc hin trn mt hn ny cng nh c trn hn kia, nn r rng chng vn hnh
c hai u vi t cch vt liu, khin cho ta vn trong khun kh mt hnh vi n thun l
th thao trc tip.
Chng no Ngi vn cn chun b dng c trc s hin din ca i tng sinh vt, hn
cn cha th vt khi hnh thc ca s cng p v. Qu vy, i tng sinh vt chim ot
v tr l cc thng tr ca trng nng ng ca tri gic, nn khng mt hn no trong hai hn
c th tr thnh trung tm hp dn chnh, khin cho vai tr ca chng khng th c khu
bit thnh th on lao ng vi i tng lao ng. Hon cnh thay i bt u t lc ch th
s dng mt s biu hin i tng vng mt. Th d, mt khi con mi b h bng mt ci gy,
vi ngi sn bt c th lu gi trong c hnh nh con mi, i xa tm v cn n bn
chun b ngay mnh sc s dng cht nh con mi. i tng sinh vt c chuyn sang
hu cnh (larriere-plan) ca trng nng ng ton th v hai hn cng p v nhau
n cng chim v tr l cc thng tr. Khi nu mt trong hai b gh v, nhng cn cha th s
ng dc nh th no y, th c th din ra l s ch s c tp trung vo n thao tc
tip. Ni khc, n c th chim ch cho n v tr cc thng tr ca trng th gic. Khi y hn
khc c t vo chc nng dng c, hn th nht n bn tr thnh i tng lao ng.
Vi s tch t kinh nghim loi y, s khu bit vai tr ca hai hn tr thnh thi quen, ni
khc, y l t y m ngay t khi u ca thao tc ch th ly mt trong chng lm i
tng lao ng v mt khc lm th on lao ng: s cng p v c tr thnh s gh o,
s chun b dng c c nng ln hnh thc mt tin trnh lao ng.
Tt nhin, s bin i vt liu bng lao ng bao hm mt s biu hin no hnh thc c
ch phi thc hin. chnh l tnh u vit ca s tu chnh dng c i vi s chun b n
gin nh ta c th thy nhng vn ngi. Dng c m con vn i n chun b c mang
hnh thc hon ton tnh c, min sao dng c y c th c dng lm trung gian t n
i tng thm mun. Trong qu trinh chun b, ch th vy l hng khng phi vo mt
biu hin ca hnh thc hu ch ca dng c hay gi l khi qut ho[67] kt thc t kinh
nghim trc y ca n v cm gic-vn ng, cn ni dung th y c xc nh ch yu bi
mt ng tc hu ch c bit no ca chc nng dng c tnh: Th d i vi ci gy th l
ng tc ng ti i tng xa. Mt hnh nh nh th hng dn con vn trong s chun b
dng c bng cch ng dng c th vo hnh nh tri gic tnh ca i tng sinh vt hin din,
v ngi ta thy ngay rng dng c c chun b nh th ch c hn nh trn bnh din
chc nng tnh, khng nh thc. (nonformel)
Ta c th ngh rng khi Ngi vn, trong giai on u ca s pht trin, chun b sc
bng cng p v, hn cng hng vo hnh nh chc nng tnh n gin ca dng c y, tc
theo hnh nh khi qut ho ca ng tc phanh cht p dng tc th th d vo con mi hn
va h th c v hy cn t nhiu hin din trong trng nng ng ca tri gic. Nhng k
t lc t tin vn i tm xa nhng mnh cn thit, th s biu hin i tng sinh vt ch
c kch thch mt s tm kim nh th, l khng th cung cp mt im p dng lun
lun vng chc cho hnh nh chc nng tnh ca dng c phi chun b. Do m hnh nh
y tr nn qu m h c th thng xuyn hng dn s chun b ang din ra. Trong
nhng trng hp phc tp, ch th vy l phi t cu thnh dn dn mt biu hin no
hnh thc dng c tnh, tc hnh thc sc ca bn thn dng c nh n xut hin trong ng
tc cht phanh, v ng mt s biu hin nh th cho php chuyn t s cng p v sang
s gh o. Thc vy, s khu bit hai hn , mt tr thnh th on lao ng v mt khc
thnh i tng lao ng hm ng rng ch th c gng iu khin th on lao ng sao cho
c th thc hin trn i tng mt hnh thc no y: hnh thc t nhiu thanh mnh khin
n tr nn mt li, ni khc, l hnh thc sc bn vy l c t ra t trc.
Tt nhin trnh ny cn cha phi l vn mt s biu hin in hnh. Tht vy, chng
no cn c cu thnh trn c s ca s thc hnh lao ng tin din th hnh nh biu hin
ca hnh thc dng c cn cha th thot khi nhng ng nt t xut, m vi nhng c
im y hnh nh ln ln hon ton vo dng c t nhin hay dng c c chun b n gin.
S thot thai ca hnh thc, ci cho php cu to thnh mt hnh thc in hnh, s ch thc s
kh th sau mt tin ho di ca lao ng tu chnh trong dng c i ti t c mt hnh
thc r rt t nht l trong b phn hu ch ca n. trnh ni n y, vo lc lao ng
tu chnh mi ch ra i, tt yu hnh nh biu hin v hnh thc dng c tnh cn ln ln, trong
mt chng mc, vi nhng ng nt tu tin nh c trnh ra vt liu: do s pha
trn t nhiu hn n y, ngi ta c th gi n l hnh nh hn hp (image syncrtique).
ng l mt hnh thc loi y ngi ta bt gp trn nhng hn cui kafouen. Qu tht
phn coisch ca chng l mt cnh sc c o th s ch mt v, khin cho li tt yu
khng u n do n c to nn bi mt s gp nhau gia mt t nhin v mt c lao
ng. Mt hnh thc nh th t xc nh n l hn hp, nhn bi v n bao hm trong mt
chng mc nht nh mt s pha trn t hay nhiu ln ln gia cc nt thc s hu ch ca cu
trc dng c tnh vi cc ng nt tu tin vn c trn mt t nhin. V t tnh cch hn hp
y ca dng c kafouen, ngi ta c th quy kt rng tin trnh lao ng, tu chnh nn dng c
y, c hng r rt vo mt hnh nh hn hp.
Tt nhin, mt c im nh th lm cho cc hn cui kafouen tr thnh kh phn bit c
mt cch c th vi cc dng c t nhin. Tuy nhin, khi xem xt chng trong ci ton th, in
situ (trong mi trng t nhin ca chng) ngi ta thy mt s tin ho thin v xch gn
chng li vi kiu loi oldovien:[68] m mt tin ho nh th hn l khng th ct ngha c
trong gi thit v mt ngun gc vt th thun ty.
T tu chnh dng c n sn xut dng c. Vn ho
oldovien nh l bc kt thc thi k mang thai
Chng no b mt sc ca mnh cui mi ch c lm vic trn mt mt, th nht thit b
y cn gi hnh thc hn hp ca n. S to nn mt hnh thc in hnh vy l s ch kh th
bt u t khi s gh o b sc c lm c trn hai mt, v ng l iu ngi ta quan st
c dao cht oldovien, t chuyn t vn ho kafouen sang vn ho oldovien vy l bao
hm, nh iu kin tin quyt, s chuyn t gh o trn mt mt sang hai mt,[69] y l ci
cho php em li cho b phn hu ch ca dng c mt hnh thc phn bit. ni cch khi
qut hn, y thot tin l s chuyn t mt s gia cng n s hoc l m, ni khc, t mt s
bn-gia cng sang s gia cng ton phn hoc s gia cng r rng phn hu ch ca dng c.
V ch trn mt thc nghim nh vy mi c cu thnh dn d hnh nh u tin in hnh
v hnh thc dng c tnh, iu y s cho php s lao ng tu chnh chuyn sang lao ng sn
xut.
Nhng t tin d-ngi vo cui thi k tin ho ca mnh c th i vo gia cng b sc
ca mnh cui trn c hai mt, v nh th chun b cho s i vo ging ngi di hnh thc
Homo habilis (Ngi kh nng) nh th no? Chng ta thy s lao ng tu chnh c ra
i t s pht trin ca s th thao trc tip vt liu trong bin chuyn t giai on nht sang
giai on hai d- ngi, khi T tin ngi vn Nam phng i vo chun b dng c ca h
m vng mt i tng sinh vt: th d ngay khi bt u ln ng i sn, hay khi con mi b
h, h i ra xa tm sc phanh cht con mi. Trong c hai trng hp, nu i tng sinh
vt l vng mt, th tnh th sinh vt khng v vy m khng hin din, v y l tnh th sinh vt
l ci bo lnh tnh hu hiu ca hnh nh biu hin i tng sinh vt, v cho php ngi
vn c l do cho s chun b, ri s tu chnh dng c. Bi nhu cu dng c ch c th sinh ra
do s chiu sng t nhu cu sinh vt c bao hm c th trong mt tnh th nh th. M r
rng bn thn tnh th sinh vt y, n iu kin ho s lao ng tu chnh, cng ng thi thc
bch ch th n mc hn phi nh lng vi mt dng c kh d s dng m thi, khng c
s rnh ri hon thin n. Vy l chng no ngi vn mi ch i vo s tu chnh dng c
trong hon cnh sinh vt th lao ng ca hn cn khng th vt khi trnh mt s gia
cng n s hoc l m. S chuyn sang gia cng ton phn hoc s gia cng phn bit phn
hu ch ca dng c s ch kh th khi lao ng tu chnh c thc hin ngoi tnh th sinh vt
tnh, ni khc l trong lc ri ri, khi nhu cu sinh vt c tho mn.
Nhng ci g s thc y T tin lm vic vo lc ri ri ca h, trong khi t trc ti nay h
ch dng thi gi y vo a nghch? Tt nhin ch s biu hin n gin khng thi v i
tng sinh vt vng mt l khng th c, nhn bi hnh ng ca hn t ra c th s
hin din ca hon cnh sinh vt. Vy cn l ch th phi c trong hn mt biu hin, v tnh
th sinh vt chnh n, ni khc, mt biu hin ton th bao gm i tng sinh vt trong quan
h nng ng ca n vi nhm ngi vn. Hnh nh phc hp y nh thc nhu cu sinh vt,
v bng s to sng t nhu cu y n nh thc nhu cu tu chnh dng c, iu thc y ch
th bt tay vo vic. Cho n khi y hn vn bng lng gia cng n s mt ci kh d dng
c. Nhng do y th gi khng g b v trong tnh th sinh vt tng tng ny nhu cu
sinh vt v cng do m c nhu cu v dng c tip tc lm cho ch th cm thy, ngay c khi
vt liu c tu chnh trong hnh thc hn hp quen thuc ca n, nn ch th c li
cun i xa hn trong cng vic. Th d trong trng hp mnh cui, hn bt u gh o
li sc trn mt kia, trong khi s gia cng mt th nht em li cho ton th mt hnh thc
kh d sc bn. S gia cng ton phn li sc xo b hn hnh thc t nhin ca phn y hn
v i n, ln u tin, mt hnh thc phn bit do c lm vic hon ton. Chnh trn kinh
nghim y ca s lao ng sng to m c cu thnh mt biu hin hnh thc dng c tnh
tch ra khi nhng c im t nhin ngu nhin, nh c trnh ra trn vt liu v cn c
lu gi phn no trn li dng c kafouen, v chng cng vi nhng c im thc
s c ch ca cu trc dng c tnh lm thnh mt s pha trn hn hp. S biu hin phn bit
u tin y c xc nh bng cch tr nn tinh t thm mi trong s thc hnh ca lao ng
tp th v to thnh mt hnh nh in hnh ca hnh thc hu ch ca dng c, nh ta thy n
c thc hin trn li ca dng c cht oldovien.
y chng ta c th ni ln u tin n mt hnh vi sn xut, nhn bi ngi lao ng i
n mt kt qu ch xc ph hp vi mc ch hn ra cho mnh ngay t lc u trong
thc hn: Kt qu m s lao ng t n tin tn cch thc tnh trong tr tng tng ca
ngi lao ng. Khng phi hn thc thao ch mt s i thay hnh thc trong nhng cht liu
t nhin, m hn thc hin ng thi mc ch ring ca hn m hn c thc.[70]
S lao ng sn xut va cht xut hin cn cha phi s sn xut cng c. Bi cng c phi
c xc nh trong hnh thc ton th ca n. Dao cht oldovien, mi ch c xc nh trong
b phn hu ch ca n, cn nm trong dng dng c.
Tuy nhin, i lp vi dng c t nhin v vi dng c c chun b m b phn hu ch
c xc nh trn bnh din chc nng tnh, khng nh hnh v khc bit vi dng c
kafouen hoc dng c tu chnh m phn hu ch ch c xc nh theo mt hnh thc hn
hp, dng c oldovien c xc nh trong b phn hu ch theo mt hnh thc in hnh. Vy
n bt ngun t mt hnh vi sn xut, v tc gi n phi c xp vo ging Homo (Ngi)
nhn bi lao ng sn xut l ci xc nh loi ngi l loi ngi.
Tuy nhin s sn xut cn trnh ra y ch di hnh thc cc b v, nu ngi ta mun,
thi k mang thai. Vi t cch ngi sn xut, Ngi kh nng vt giai on trung gian t
vn ti ngi. Nhng vi t cch ngi sn xut dng c, khng phi cng c, hn vn cn l
ngi ang hnh thnh.[71] Vy hn vn cn s thuc thi k bo thai m hn xc nh bc
kt thc, bc s dn sang con ngi hon tt hay con ngi thnh nhn (lhomme achev
ou lhomme constiu) vi t cch ngi sn xut cng c. S sn xut cng c xut hin ln
u tin vi ci ru tay (chellen) ch lc ny ngi mi thc ti tch khi t nhin sinh ra
trong th gii ca vn ho, vi t cch ngi ch tc (Homo faber). giai on oldovien, con
ngi trong s hnh thnh, nh mt bo thai trong bng m, mi ch pht trin trong gii hn
ca s sinh tn t nhin: hn cn cha phi ngi th. Tuy nhin, hn c t nng ca ngi
m ng u tin cho hnh vi sn xut, mt t nng ca ngi sa vt (umehabilet de
brricoleur) m ta c th tng tng tt p v n, khi xem xt s phong ph v tnh a
dng v cc kiu loi dng c. Ngi sng to vn ho oldovien vy l hon ton xng ng vi
tn ca mnh Homo habilis.
Cc th on lao ng, Marx ni, l nhng thc o s pht trin ca ngi lao ng.[72]
Ta c th tm c trong cch hnh thc k tip ca dng c vi cc hot ng ca n mt c
s phn bit, sau giai on vn ngi, cc bc chnh ca thi k thai nghn ca ging
Homo.
Dng c t nhin, xut hin theo cch ri rc l t vn, tr thnh mt np sng thng
thng vo cui thi k vn ngi, np sng y khin ra i dng c chun b: S chun b
dng c c thc hin trong s hin din ca i tng sinh vt v c hng dn theo
mt hnh nh cm gic-vn ng khi qut ca chc nng dng c tnh. Thi quen lao ng
thch nghi ko theo mt mt, s hnh thnh du hiu nguyn thu ca s ch dn trn bnh
din khch quan ca ngn ng ca i sng thc t, mt khc, s chuyn sang ng thng,
iu ny nh du s chuyn t h Vn sang h Ngi.
Bn tay c gii phng, s lao ng thch nghi, vi dng c t nhin v dng c chun b,
tr thnh mt ng x n nh trn c s s tin b ca cu trc sinh vt, iu ny bao hm s
c nh ho hon ton ca du hiu ch dn trong t chc thn kinh. Nhng tin b y xc nh
s thnh nhn ca ging D-ngi (Proehomo) nh l to vt qu (Engels) t vn sang
ngi. S hnh x lao ng ngi-vn ko theo tc th s c thc v du hiu ch dn, s c
thc y sn sinh hnh thc nguyn thu ca thc l tnh xc thc kh cm. S lao ng
ngi-vn trong nhng gii hn ca dng c t nhin v ca dng c c chun b quyt
nh on u ca giai on trung gian hay giai on chuyn tip t vn sang ngi, on
m Ngi vn Nam phng hin nay c bit n l nhng i biu mun mn.
Dng c tu chnh (kafouen) c nh on hai ca giai on chuyn tip. S lao ng tu
chnh t ra mt mt, mt s biu hin i tng sinh vt vng mt, mt khc, mt s biu
hin hn hp hnh thc dng c tnh.
 Dng c lm ra (oldovien) c nh giai on cui cng ca thi k thai bo (giai on con
ngi ang hnh thnh hoc Homo habilis) S sn xut dng c, c thc hin trong lc ri
ri bao hm mt mt s biu hin tnh th sinh vt vng mt, mt khc mt s biu hin in
hnh hnh thc dng c tnh, l hnh thc ca b phn hu ch ca dng c.
Cui cng cng c, xut hin trong vn ho chellen, nh du s ra i thc s ca ging
Homo trong hnh nh ca Homo faber (Ngi vn Java). S sn xut cng c t ra mt s
biu hin in hnh v hnh thc ton th ca cng c.
Nh th, xut pht t nhng hot ng vt cht c th ca mi chng, ta c th suy ra mc
tinh thn c bao hm trong chng y. Tuy nhin, khng th ch vi nhng d kin duy
nht ca thi tin s m c c nhng thng tin v ngn ng s cn thit cho mt kho cu
v thc trong thi k y. Cho n y, chng ti mi ch ti dng du hiu ngn ng s ng
nht, ng tc ch dn, vi s ch th ho ca n trong hnh thc ca tnh xc thc kh cm, v
ngha c sinh ra nh th mi ch phn nh i tng trong quan h vi tnh ngoi din
thun tu ca n vi t cch l nh th, l ci ci ny thun tu vi t cch hin thc ngoi
ti c lp vi ch th. V bn thn bc th nht y, chng ti ch c th hon thnh n
bng cu vin n s quan st mt a tr. c th theo di s pht trin ca mm mng
n gin y ca ngn ng v ca thc, v thc ti hiu r nhng hnh thc, u tin ca s
biu hin, m chng ti mi ch suy lun t s tin ho c th xy ra ca ng x vt cht trong
dng i ca s ho ngi, vy l li phi tm cc d kin c th trong tm l tr em.
II. S ra i ca ngn ng
Cng ging nh, Engels vit, lch s tin ho ca bo thai ngi trong bng m ch din ra l
mt s lp li bng thu ngn lch s hng triu nm tin ho vt cht ca cc t tin ng vt
ca chng ta, bt u bng con trng. Cng nh th, s tin ho tr tu ca a tr l mt s
lp li, duy c iu cn thu gn hn na, s tin ho tr tu ca cc tin t y t nht l ca cc
tin t sau cng.[73] L tt nhin rng nn thm vo cc t tin ng vt ng ngha khi ni
v s tin ho tr tu, nhng h Ngi (Hominides) cm mc con ng nhn ha. Bi s
nhn ho, v mt kha cnh vn cn l mt thnh phn ca s tin ho sinh vt, cc chng
ng c bn ca n phi c lp li trong s chn mui ca a tr c bit hn c l trong
s chn mui ca h thn kinh, ci phi din ra theo mt chiu no trong s pht trin tr
tu ca n.
Ngi ta gi tui ln 1 a tr l tui con vn bi giai on ny n c th gii
quyt v ch yu cc vn ging nh vn ngi.[74] Giai on tip theo m ra bng du
hiu ch dn m ta c th quan st nhng a tr khi 14 thng, v ta thy du hiu ch dn,
trong s pht sinh loi, nh du s chuyn t T tin vn- ngi sang Ngi vn Nam
phng. Ta cng thy mt khc rng T tin ngi- vn vo k cui cng s pht trin ca
n s dng c mt biu hin no v tnh th sinh vt vng mt. M a tr th n
thng th 19 xut hin s biu hin s kin l a tr tr nn c nng lc theo mt i tng
b che du qua nhiu chuyn ch mt n khng trng thy.[75] Qu thc l s biu hin nhng
s chuyn ch lin tip y ch kh th trong khun kh mt hnh nh phc hp bao gm ton
th cc v tr khng trong thy c, ni khc l bao gm ton th tnh hung khng trng thy
c, qua tnh hung y m khch th c chuyn ch. Vy chng ti xut, vi t cch gi
thit lm vic, coi giai on t 14-20 thng a tr l tui ca ngi vn.
Trn bnh din nhim sc t, ngi ta c th tm thy mt xc nhn cho gi thit y trong s
kin ng vo tui y a tr tr thnh c nng lc i mt mnh trn hai chn. giai on
trc (12-13 thng) n cn phi c ngi dt, iu y gi r hnh nh con vn i trn hai
chn vi s gip ca mt cy gy. n thng 14, s i hai chn c t ti, ng thi dng
i cn vng v ca a tr, u gi cng nhc, i khunh ra, c th nhc ta s thch nghi ca
Ngi vn Nam phng vi s i thng hy cn cha hon tt.
Du hiu ch dn trin khai
Tui 14 thng a tr c c nh bi s xut hin mt s no nhng du hiu c ch
vi nhng t dng bit lp v ngi ta gi cch truyn thng l t cu (mots-phrases)
Ngi ta hiu l mi mt nhng t y c ngha ca mt cu, iu y dng nh l tt
nhin a priori (tin nghim), nhn bi chng ta cn phi c mt cu din t mt ngha
y . Trong thc t vn khng n gin nh th. Bi nu a tr giai on y c th
em li cho t ca n ngha ca mt cu th ngi ta kh hiu ti sao n li khng lm chnh
c cu y. Bi ngha ca mt cu l ch mt kin (nu jugement) v khi ngi ta c
kin, ngi ta phi c th kt hp cc t theo cch din t kin. V nhn v a tr l
cha c nng lc nn chng ta b buc phi t hi rng vy cc cu ngi ta cho l tng
ng vi t m a tr dng cch ring r th thc t c l ci cch ca ngi ln hiu a
tr ch khng phi cch hiu ca chnh a tr.
Ngi ta bit rng mt khc mi mt nhng t y c p dng vo nhng tnh th khc
nhau vi nhng ngha khc bit. Tnh nhiu ngha y ca t i khi gy sai trt to thnh mt
nhng kh khn chnh cho l thuyt v cc bc u ca ngn ng. N khin ta nghi hoc rng
ngn ng ca a tr c cu trc ng ngha ring c o v ngi ln khng tc th thy ngay
c. M nu nh mt cu trc nh th c th c, t n s tr thnh hon ton khng th nm
bt dc ch bi mt l l ngi ta hn bt u thay th vo t ca a tr bng mt cu
ca ngi ln, iu y li tr li l t chng ln n mt cu trc khc hn.
Chng ti ngh l trnh ln ln cch nhn ca ngi ln vi cch nhn ca a tr, thot
tin nn din gii ngn ng ca tr em bng chnh ngn ng y, ni khc i, bng m (code)
ring ca n. V do n trnh ra l mt x l hai tng, mt tng khu thit v mt tng c ch, ci
c ch l r rng hn ci khu thit, nn ta phi bt u bng tr li vi t m i n c ch v
phn tch ngha ca c ch bng cu trc khch quan ring ca n.
Ta hy ly mt t ca giai on ny m mi nh quan st u ghi chp: aoua hoc avoua
(au revoir: tm bit) ngha nguyn thu r rng n t c ch chia bit nm trong mt ng
tc vy tay, bn tay nng ln li h xung v gi v pha ngi ang i xa dn.
Ngi ta d dang thy rng c ch y sn sinh, bng s phng chiu thin hng tnh, mt
hnh nh phn nh ch ng tc i xa ca ngi ng s. Hnh nh y, c biu t nh th
bi ci du hiu mang danh ngha ngha, bao hm trong ni dung n ba yu t ho ln vo
nhau cht ch: 1- Yu t v i tng, c sn sinh bng s gi thng bn tay v ci nhn v
pha ngi i. Mt s gi thng nh th ch l bn thn ci hnh thc ca c ch ch dn, n
nhm vo ci ny nh l hnh thc ngoi ti, c lp vi ch th. 2- Yu t s vn ng ca
i tng y hay ca ngi y, nh l s vn ng ca ci ny. Yu t th hai y ca hnh nh
c phng ra bi s ca quy ca bn tay gi thng. Cui cng, 3- Yu t v hnh thc nh l
hnh thc ca s vn ng y ca i tng t nhiu ho ln vi bn thn i tng. Yu t y
ch yu ng trong hnh thc chung ca hnh nh thin hng tnh do c ch sinh ra, tc mt
hnh thc ly tm hoc hnh thc xa cch do t s phng chiu ca hnh thc an xen ca vn
ng gi ln li h xung ca bn tay. Tm li ngha ca c ch chia tay ch yu l trong mt
hnh nh ca ci ny (C) trong mt vn ng (V) trong hnh thc ca s xa cch (G) (CVH).
Ta thy du hiu c ch ca a tr, vi t cch du hiu ngn ng, ni khc, vi t cch du
hiu quan h n i tng, c th c xc nh nh l mt c ch ch dn c trin khai. S
gi thng bn tay phng ra hnh nh ca ci ny v s vn ng c trin khai trn s gi
thng y, c phng ra trong hnh nh mt vn ng bn ngoi, ko ci ci ny vo trong
mt hnh thc no y. Vy ta c th ni cch chung rng ngha ca c ch ch du c trin
khai ch yu l trong hnh thc ca ci ny (C) trong mt vn ng (V) t1 hnh thc (H), hoc
CVH. Th l mt cng thc nh vy, m ta c th gi l cng thc ca s ch dn trin khai bao
gm mt s no nhng bin ho kh th cho php ta hiu hin tng nhiu ngha ca t
mang c ch. Thc t, tu theo tnh cch v nhng nhu cu ca tnh th, c ch ch dn trin
khai s nhn mnh hn vo yu t ny hay n ca cu trc n. Do m trn hnh nh thin
hng tch c phng ra nh th, th yu t ny s ng hng u, yu t khc n s ng
hng th, khc na hng ba. Cng thc c bn l:
 CVH (1)
Ta s c nhng bin thc:
CHV (2)
VHC (3)
VCH (4)
HCV (5)
HVC (6)
Vy bc ny, t ch c th ly ngha ca n trc tip t c ch: bi, lun lun c dng
cch c lp, n cn cha hm cha mt tng quan no vi cc t khc c trn bnh din ng
on hc ln trn bnh din h bin ho. Do m nhng bin ho ca hnh nh c phng ra
nh l ngha ca c ch s tc th em li mt tnh v s tng ng nhng ngha trong t.
Tt nhin, c ch c th c qui gin vo mt hnh phc n gin hoc mt tng qut ni ti.
Nhng nh chng ti lu , c ng phc ho cng thc ti, vt cht, nh c ng hon tt.
V trong du hiu ngn ng tng th bao gi cng l ton tp vn ng c ch, phc ho hay
hon tt, l ci xt cho cng thng qua nhng trung gian khc nhau, lm nn ngha ca t.
trnh s thu m chng ta ng y, c ch sn sinh trc tip ngha ca t.
Ngi ta thng nhn xt rng t ca a tr giai on ny thng bao hm mt tnh
lng hp v ngha, bi n c p dng cho c bn thn i tng ang vn ng ln s vn
ng ca i tng y. Nh avoua c p dng hoc vi nhng ngi ra i, hoc vi hnh
ng ra i ca h.[76] Trong kho t liu ca Gvosdef[77] ngi ta thy mt a tr ni pici
(vit i) va ch vo ci bt ch. Mt ln khc, n dng t yu cu cha v (n a cho ng
mt bt ch v mt mnh giy). L nhm chn, khi nhn thy apain tu theo tnh th m
c p dng vo ci ming ngi ta ng n, hay vo hnh vi ng n ming y, boi- boi
vo nc ngi ta ng ung, hay vo hnh vi ung, v.v
D dng thy tnh lng hp y v ngha chuyn n cho kh nng ca c ch ch dn trin
khai nhn mnh trc ht hoc v yu t i tng, ci ci ny hoc vo yu t vn ng.
Phi thm vo rng mi mt ca hai trng hp y bn thn n cng t trnh ra di hai
hnh thc kh th. Th nn khi yu t i tng ng hng th nht, th c ch, ci cng
trng t, c th th l nhn mnh, tu theo tnh th hoc vo yu t vn ng, hoc vo yu
t hnh thc. V chng ta bt gp li chnh xc tnh v nh kp y trong s a ngha ca t
c p dng vo nhng ngi ang ri xa: ci ny (C) trong mt vn ng (V) trong hnh
thc xa cch (X) hoc CVX. Nhng cng mt t cng c p dng vi nhng ngi khut,
[78] ni khc, nhng ngi ang trong hnh thc xa cch, nh n xut hin trong s vn ng
ri xa ca h, din ra hoc gi nh- nhn v mt i tng m ri xa s i n bin mt.
Vy y aoua c ngha: Ci ny trong hnh thc xa cch (X) ci hnh thc xut hin trong
s vn ng ca n (gi nh) hoc CXV. Ngi ta c th nhn xt rng trong trng hp th
nht, trng hp ca c ch chia bit, s ca quy ca bn tay c lp li nhiu ln n mc
yu t vn ng c ni ln r rt ng sau s gi thng bn tay v cnh tay. Ngc li,
trong trng hp th hai, ch th t gii hn ch mt vn ng ca bn tay xung quanh c
tay, vung gc vi chiu ca cnh tay gi ra pha i tng khin cho trn hnh nh thin
hng tnh c phng chiu nh th, n l hnh thc ca s xa cch c v ra trc tip
ng sau ci ci ny yu t vn ng ch ng hng th ba.
Trong mt quan st ca Piaget[79] ngi ta thy t aplus c a tr p dng vo mt
i tng b lt (khng mt i). Tip theo aplus n gin ch nh s xa cch ( bn ngoi
trng nm bt c th) l d thy rng trong trng hp th nht, t ngha l Ci ny (C)
trong mt vn ng (V) trong hnh thc lt (L) hoc CVL. Trong trng hp sau y i
tng ngoi trng nm bt c th c coi nh, theo cch loi suy vi trng hp th
nht, trong t th y do mt vn ng lt nho n. Vy l n trong hnh thc lt , nh
hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) lt n. Vy y ngha ca c u
l: ci ny trong hnh thc lt (L) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh)
ca n hoc CLV.
Trong mt quan st ca Rosengart-Pouklo, ngi ta thy mt a tr gi koko (t
kuritsa ch con g mi) tt c nhng chi c mt ch nh ra ging m chim. T c km
theo mt c ch ca bn tay bt chc hnh vi m.[80] Ngi ta thy c ch em li ngha ca
n cho t c cu thnh ngun gc nh l mt ch dn trin khai t con g mi ang m
ht: ci ny (C) trong mt vn ng (V) trong hnh thc s m (M) hoc CVM. V sau, cng
du hiu y c p dng vo mi chi c mt ci m. Nhng do thc t nhng chi y
l bt ng nn c ch, sau khi lm ni r trc ht l yu t ci ny bng s gi thng bn
tay v ci nhn th khng th th n nhn mnh vo yu t vn ng c na. Vy y l hnh
thc m ht l ci n bnh din th hai. V n t trnh ra nh ang xut hin trong s vn
ng (gi nh) ca i tng nhn v hnh nh n c cu thnh bng s ng chiu xut
pht t c ch ch ng ca bn tay nhi li ng tc m. V thc t chnh l s vn ng y
em li cho con g mi dng v c bit y, c th ni c ghi k trong hnh thc nh nhn ra
ca ci m n, v hnh thc y c gp li trong cc chi ang ni. Vy y t ko ko
mang ngha ci ny trong hnh thc m (M) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng
(gi nh) ca n hoc CMV.
Tm li du hiu ch dn trin khai bt u c cu thnh bng i theo i tng trong s
vn ng c din ra trong mt hnh thc (H) no y: CVH (1). Ri n c khi qut ho
cho tt c i tng khc c hnh thc tng t, c th ni l bng ti dng hnh thc n xut
pht t s vn ng c xc nh t trc. Nhng do hnh thc y ln ny thy hin din
trn i tng nn s vn ng ca bn tay trn s gi thng n, c thu tm theo cch no
y cho s nhn mnh ca c ch ln th hai nhm vo yu t hnh thc. Vy y l hnh thc
l ci xut hin ng sau hnh nh c phng chiu, nh l hnh thc ca i tng bt ra
hng th ba, t s vn ng hin din cch tim tnh ca n. Vy ngha l: ci ny trong hnh
thc (H), nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n hoc CHV.
Nu by gi ta kho st trng hp trong c ch, cng trng t, nhn mnh trc ht
n yu t vn ng (V), ta thy n cng bao hm hai bin thc, tng ng vi cc cng thc
(3): VHC, v (4): VCH. Nh t avoua hoc aoua c th din t c mun ca a tr l
ngi ta hy th n ra khi xe, phi i thi: aoua, aoua! (Pichon). Nhng n cng c th c
p dng, nh lu trn, ch n gin vo chnh hnh ng b i. Trong mt ny v mt
khc ca hai trng hp y, s gi thng bn tay c quy gin n mc s vn ng trn s
gi thng y ng vai tr chnh v nh vy l ng hng u. Trong s din t c mun ra
i, s ca quy ca bn tay v cnh tay, trong vn ng lun phin gi ln h xung, mnh ln
n run ry. Do m s nhn mnh th hai c din ra trn yu t hnh thc ca s ri xa,
c phng chiu xut pht t hnh thc lun phin ca nhng rung chuyn bn tay: phi i
thi! Yu t ci ny, y chuyn v hng th ba m thi. Vy ngha l: s vn ng (V)
trong hnh thc xa cch (X) vi ci ny (C) hoc VXC. Khi tri li vn ch n gin l ghi
nhn s ra i ca mt ngi no y, th s ca quy ca bn tay thu rt li n mc c qui
gin ch vo mt vng quay duy nht xung quanh c tay, theo cch s gi thng ca cnh tay
n i tng xut hin ngay di. Do m trn hnh nh c phng ra y l yu t ci
ny n hng th hai, yu t hnh thc vi t cch hnh thc xa cch ch n hng th ba.
Vy ngha l: S vn ng ca ci ny trong hnh thc xa cch (X) hoc VCX.
Vy ngi ta c th ni cch khi qut rng chng ta c mt ngha tc dng n thc mnh
lnh, khi c ch ch dn trin khai da mnh m vo mt vn ng ca mt hnh thc no
phng ra hnh nh mt vn ng (V) hnh thc (H) hp dn ci ci ny (C): VHC (3). Ngc
li, ngha tc dng c trnh ra trn thc trnh by, khi s vn ng nhi c thu tm theo
cch gi thng bn tay xut hin ngay di. Yu t ci ny bn hin ra hng th hai
ca hnh nh phng chiu, v ngha c xc nh nh l s vn ng ca ci ny trong hnh
thc (H): VCH (4).
Tt nhin, ci y chng ta gi l s vn ng ca i tng hay s vn ng ca ci ny
phi c hiu trong ngha chung nht, bao gm mi vn ng trong i tng c mt, d
cho l s vn ng ch ng ca bn thn i tng hay l s vn ng tc ng n n,
hc mt cch chung hn na l mi vn ng tc ng n n, hoc mt cch chung hn na l
mi vn ng nh hng hay nh hng n n khin n i (th d khi a tr i ngi ta
em n ra khi xe) papo hiu theo ngha hnh ng ca n, khng ch ch ra hnh vi i m,
cn ch ra tp vn ng do chi trong va ng c mt ci m, bobo ch danh c i
tng vi s vn ng ch ng ca n, gy kh chu ln s vn ng m a tr b kh chu
phi chu. T Bb c a tr dng khng ch v chuyn bn thn n v nhng a tr
khc, m cng v chuyn ci gng trong ngi ta thy a b. Pichon ni tht hay: y l
thy mnh v thy a b nm trong t bb l tt thy nhng hnh vi quan h n
bb.[81] Ta thy nhng cng thc (3) v (4) ca s ch dn trin khai c th c pht biu
c th hn theo cch sau y: S vn ng trong hnh thc (H) quan h n ci ny hoc VHC
(3) v s S vn ng quan h n ci ny trong hnh thc (H) hoc VCH (H).
Tt nhin, trnh nguyn lai ny, hin thc c th mi ch c nm bt trong nhng
biu din hi ht ca n, quan h gia i tng v s vn ng ch trnh ra theo cch l m
trn hnh nh hn hp c phng chiu bi du hiu ch dn trin khai. Tuy nhin, d mt
hnh nh nh th khng y n u, n vn to thnh mt hnh nh ca thc t cu trc c
bn ca mi hin thc khch quan, vi t cch vt cht trong vn ng hoc s vn ng vt
cht.
Cng thc ca s ch dn trin khai cn bao hm hai bin thc, trong yu t hnh thc
(H), n hng th nht: HCV (5) v HVC (6). Tt nhin chng khng th tm c y bt
k mt p dng thc ti no. Qu tht s tch g ca hnh thc v t n vo hng th nht
nh du mt qu trnh u tin v s vt qua ci hn hp, iu ny ch kh th i vi mt
trnh cao hn trnh m chng ta ang ng y. i vi nhng bc khi u ca
ngn ng, du hiu ch dn trin khai trc ht ch c th da vo mt yu t c th, tc yu t
ci ny hay yu t vn ng. Vy l yu t hnh thc ch c th n hng th hai hoc th ba.
Nhng bc u ngn ng d-thnh nhn
trn chng ti ngh, vi t cch gi thit lm vic, coi giai on t 14-20 thng a
tr nh l thi k d-thnh nhn. Vy by gi chng ti phi kho st xem rng, xut pht t
nhng iu kin sinh tn ca Ngi vn Nam phng, t khng th ti dng nhng bc
khi u ca ngn ng theo mt cu trc c th xut xot so snh c vi cu trc va mi
trnh by.
Tt nhin, y phi tnh m n mt khc bit ln: a tr ra i vi thn th ca ngi
tinh khn (Homo sapiens) v n c nui nng trong mt x hi vn minh. Mc du v no
cn cha hon ton chn mi, nhng nhng t u tin ca n, tui D-thnh nhn, trnh
ra mt s bt u v m tit, iu m Ngi vn Nam phng chc chn khng lm c.
ng s chuyn tip sang ng thng phi dn n s dy thm v trn thm ca cc dy
thanh (cordes vocales) vi mt s mm do no ca hm di khin cho Ngi vn Nam
phng c th pht ra, hn th, nhng m thanh phong ph hn vn ngi.[82] Mt khc, nh
ta thy, b no n pht trin hn cht t. Tuy nhin no gi mt cu trc ton th gm
nh c, vi hnh thc trn dn mt cch u n, khng c nhng hnh th lm thnh ch nh
ra trn mt trong s ca Ngi archanthropien[83] v nhng ngi palathrope[84] nhng
hnh th y nh du nhng chiu hng u trn ca s pht trin ca v no nhng ngi
ho thch, lan rng ra c bit l xung quanh u tin ca khe sylvien v trn xng trn th
ba ni hnh thnh mt ci g gi l c chm trn (tubercule latral). y l trnh c
chm bn ny m ngi hin nay c nhng khu vc 45, 44 (trung khu Broca)[85] chng m
bo ci c gii (la motorique) ca ngn ng c m tit. Ci c gii y ch yu hm cha s c
ch nhng thanh m ngay sau khi va pht ra chng, iu ny cho php khu bit chng khi
chuyn hn t mt thanh m ny sang mt thanh m khc.[86] M c chm bn th khng cn
na Ngi vn Nam phng cn cha trnh ra hin tng c ch m thanh y, khin mi
thanh m n pht ra b ko di t nhiu di mt hnh thc khuch tn. Vy l s cu m l bt
kh th v nhng s pht m ca Ngi vn Nam phng phi c so snh vi ca Vn
hnh ngi, d cho hn l c bin ho hn.
con kh, mi ch l nhng tn hiu din t hnh thc cm xc ca hnh ng. Chng ti
ch ra trong mc trc rng s pht m ln u tin c mt ngha khch quan, ni cch
khc, mang tnh ngn ng, bng ni lin vi c ch nguyn gc t s ch dn. C th ting A!
a tr ch ci ny n t ak m con kh pht ra trc mt tnh th bt an, v t tin Ngi
vn cui th k tin ho ca mnh lp li khi bt u ch bng bn tay vo i tng lao
ng tp th. S cu thnh ca du hiu ngn ng u tin bng s kt hp gia m thanh cm
xc vi c ch ch dn nh du s chuyn t h Vn sang h Ngi. Vi s xut hin ca
ngi vn nam phng, qu trnh c i ti bn thn s pht trin ca s vn ng ch dn;
nhng th d chng ti va a ra trong kho cu cu trc c trnh by trn nh du hiu
s m hay s m li koko c th c chuyn v d dng sang nhng tnh th ca s pht
sinh loi.
Thc t, ta thy rt chc l ngay t bui u pht trin d-thnh nhn, trong s hu thc
v du hiu ch dn, th hnh thc nguyn gc ca c ch vng cung c chuyn i sang hnh
thc ng thng. M nu v l do kch thch s lao ng tp th, c ch ch dn bng ng
thng c ko di thm ra mt lt, th cng l do n nht thit phi di theo i tng ang
trong vn ng: th d con mi chy trn hay b ng nho, hay mnh xng hoc g xuyn qua
con vt theo cch mt ci n hay mi dao gm. Du hiu c ch trin khai nh th c tng
cng mi ln bi mt thanh m l m, t ngun gc cm xc, nhng by gi thanh m y gn
lin vo vi hnh nh thin hng tnh c phng ra bi c ch v nh vy bn c gi tr l t
(mot) vi mt ngha khch quan: ci ny trong mt vn ng hnh thc ri xa, ng nho,
m xuyn v.v Nh vy du hiu ch dn trin khai c cu thnh trong cng thc ng
ngha c bn. CVH (1): ci ny trong mt vn ng trong hnh thc (H). M tt nhin rng s
giao tip mt ni dung nh th v ngha cho php mt s kt hp lao ng tp th cao hn
rt nhiu vi s tp trung cc lc lng ca nhm vo i tng c ch ra l ci ny. Kt
qu l du hiu mi c bi tng ch i tng ang vn ng trong hnh thc khc nhau.
Mt khc, trong tin trnh ca s thc hnh x hi, mi c ch ch dn trin khai c th c
din t tnh th bng nhiu cch khc nhau ty theo tnh cch v nhu cu tnh th. Mi du
hiu, nh l n v ca c ch v ca t, vy l hoch c mt ngha nhiu chiu bao m c
bn cng thc ng ngha miu t trn, i tng trong mt vn ng ca mt hnh thc no
CVH (1) i tng trong mt hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n,
CHV (2) s vn ng mong mun lin quan n i tng, VHC (3) cui cng l s vn
ng nhn thy bn thn i tng, VCH (4). Nhng bin thc y cn cha khc bit r rt
trong bn thn chng, nhn v, xut sinh trc tip t nhng sc thi khc nhau ca c ch, nn
chng ch c th t phn bit mnh trong quan h vi tnh th c th m bn thn c ch phi l
thuc. Trong ngha ca du hiu tng th, vy l chng ho vo nhau t nhiu thnh mt tp
hn hp ch c bin bit tu theo tnh th. Vy nu ta ch ly ring ra yu t li ni, ta c th
ni rng t xut hin trnh ny l min man (diffus) trn bnh din ci biu t v hn
hp (suncrtique) trn bnh din ci c biu t gn li trong chng mc ta c th trnh by
c n th ngn ng xut hin D-ngi di hnh thc mt ngn ng khng m tit, lm
bng nhng c ch ch dn trin khai c nhn mnh bi nhng t min man- hn hp.
Cho n y bc chuyn t s ch dn n gin sang s ch dn trin khai mi ch l c
thc hin trn bnh din khch quan ca ngn ng ca cuc sng hin thc bi mt s nho
nn ca ci biu t, ni khc, ca s vn ng ca bn tay gi v pha i tng, trn nhng
iu kin vt cht ca lao ng tp th, ci dn n n theo ui i tng trong s vn ng.
Kt qu l ci c biu t tc hnh nh thin hng tnh c phng ra nh th, phn nh
i tng khng ch n gin vi t cch ci ny l nh th, m cng cn trong mt vn
ng ca mt hnh thc no y, nh hnh thc y trnh ra trong hot ng vt cht tnh v
nhng lin h vt cht tnh ca D-ngi. Tuy nhin, trn bnh din ca thc, ta bao gi cng
ch c tnh c ci ngun tnh s xc thc kh cm nh l ch nhm trc tip ca ci ny.
Cc yu t ca s vn ng v ca hnh thc mi ch c trnh ra trn hnh nh c biu t
vi t cch nhng yu t thin hng tnh, c giao lu rt khch quan bi cc ch th t
ngi ny n ngi n trong s thc hnh x hi, nhng cn cha hm cha mt thc no,
kt qu l chng ch xut hin v tnh th, khin ch th bn thn n khng s dng c
chng.
S c thc v du hiu ch dn trin khai ch din ra khi ch th gi cho chnh bn thn
hn. y l iu ta c th thy trong quan st sau y ca Konnikova mt em b vo tui d-
ngi:
T taka ra i trong a tr vo lc b n ku bng gy mt chi b ln vo gm gh i-
vng. vi ngy sau, khi qut di gm ging, a tr li ni taka- v ci chi nhn tn y. V
sau, trong khi chi cc chi trn sn, a tr chc cy bt ch vo gm i vng va tm tm
ci v ni: taka. Ri t taka c dng cho mt con dao v cui cng cho mt cun dy
bng di.[87]
L r rng y t ly ngha mt c ch ni di bt thn ca bn tay xut hin khi
nhi li ng tc ca ci gy ri ca ci chi m a tr nhn thy la vo gm i vng hay
gm ging. Vn l mt s ni di vo chiu su. Vy taka bt u bng ngha: ci
ny trong mt s vn ng trong hnh thc ni di vo chiu su (Ns) nh hnh thc n xut
hin trong s vn ng gi nh ca n: CNsV. Vy khi v sau a tr la cy ch vo gm i
vng va dng li vn t taka th hnh ng ca bn tay thc hin trong thc t mt nhim
v kp. Mt mt n lp li cng mt c ch trin khai, nhng bng nhn mnh vo yu t
vn ng trong hnh thc ng s, c thi hnh vo i tng: VNsC. Ni cch khc, a tr
t lm du hiu cho ch n l la cy ch vo , v t tng cng cho c ch. Mt khc,
bng cng mt hnh ng ca bn tay, n thi hnh lnh y do n h cho chnh n. S vn
ng vt cht ca du hiu nh vy thc hin ngha ring ca n, ci xc nh ngay ch
khi nim tr chi, bi mt tr chi l mt biu t thc hin ci c biu t ring ca n.
V l ci c nh du trong n ci tm ca a tr. Bng thao tc ch ng y v s c
thc (prise de conscience) du hiu ni vi bn thn n, i vi n, tr thnh mt hoch
c kh dng, iu dn n n m rng trng ng dng bng cch ch gi li c hnh thc
ni di ni chung. V y l nh th m n ch nh con dao, ri di bng vi t cch l ci
ny trong hnh thc ni di (N) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca
n CNV.
Nu ta nh li s pht sinh loi, ta thy s hi v bn thn mnh ca du hiu, hin ra trong
a tr trong hnh thc tr chi, thc ra c nhng iu kin nguyn thu trong s thc
hnh lao ng tp th. Nhng ngi lao ng d- ngi tng t cho nhau cng mt s ch dn
trin khai vo i tng theo mt vn ng c hnh thc (H). Nhng nu mt ngi trong bn
h n chm, th du hiu hn lp li cch t ng nht thit s tr li v chnh hn nhn v
trong v tr n chm ca hn, thc t hn khng phi ku gi ngi khc vo vic ny, khin
cho thc t y l hn lp li cho chnh hn li ku gi t ngi khc n vi hn ng nht ho
mnh vi h trong ting gi chnh mnh, hn t nhin thy chnh hn trong h nh th t gi
chnh hn vo hnh ng trong hnh thc (H) y vi i tng. V sau mt khi cc c nhn
trong by hoch c theo cch ngu nhin quan h y vi mnh nh s quay li vi mnh
ca mi quan h vi ngi khc, th cu trc mi c khi qut trong mt s c thc tp
th trong mi ngi va tng t du hiu cho nhng ngi khc, va ng thi gi du
hiu y n cho chnh mnh. Kt qu l du hiu, c th ni, c mang vc bng tnh h tng
x hi li tr li vi bn thn n trong ci nhm, khin n tr thnh kh s dng vi nhm nay
c khi ngoi lao ng trc tip. Cui cng, n mt lc no y, hnh nh d tn ca nhm
trong mi c nhn cng nhc li du hiu y cho hn, khin hn thy mnh c khi li
mi khi i tng nh thc trong trng nng ng ca tri gic mt hnh nh thin hng
tnh khai din li mt nhng bin thc kh th ca ngha hoch c. Kt qu l ch th t
nay tr i s dng hng xuyn du hiu y m hn gi v nhm hn v trong hnh nh d tn
m hn trong chnh hn, iu ny dn tr li ni rng hn c du hiu y trong thc hn.
[88]
Nhng du hiu u tin ca s biu hin
S c thc v s ch dn trin khai tt nhin cho php mt bc tin quan trng trong t
chc lao ng. T khi du hiu y xut hin trn bnh din khch quan ca ngn ng ca i
sng hin thc, n cung cp cho nhm d- ngi mt phng tin phi hp n lc ca h
khng ch n gin bng tp trung h vo cng mt i tng c ch dn nh ci ny m
cn hng h, trc tip hoc gin tip, vo hnh ng thch nghi vi nhu cu ca tnh th. S
nh hng c a ra trc tip khi du hiu c trao i theo thc mnh lnh, theo cng
thc (3): VHC, v gin tip trong ba trng hp khc cc cng thc (1), (2) v (4) chng
c t trn thc trnh by. Mt khi du hiu tr thnh hu thc, n cho php ch th lm
minh th cho chnh hn ni dung trng tri gic ca n. Do n thc tnh sng kin c nhn,
ng thi n t trnh ra nh l mt phng tin thuc s s dng ca c nhn, iu ng v
nh hng lao ng tp th.
Tuy nhin, mt bc tin nh th cn cha em li s bin i ch yu trong chnh cu trc
ca s lao ng thch nghi, nh n c cu thnh nh th vi t cch l ng x u n cng
vi s ra i ca Ngi vn nam phng. Qu vy, n y, tt c s hot ng dng c tnh
cn dng li tp trung vo i tng c tri gic, khin s pht trin ca hot ng y ch
c din ra trong gii hn ca s tri gic hin ti. Vy vn cn l mt tin b lng tnh.
Bc nhy vt phm tnh ch c thc hin vi s vt ln ca tri gic hin ti bng s ra i
ca s biu hin. Thc t, ta thy s chuyn tip ca s chun b dng c, bng th tc trc
tip vo vt liu, sang s tu chnh dng c bng mt dng c th hai ch kh th khi Ngi
vn nam phng sa son dng c ca h ni cch xa i tng sinh hc, iu ny ko
theo s biu hin i tng sinh hc. Mt khc, s chun b dng c trong nhng iu kin
nh vy cng yu sch mt s biu hin no hnh th dng c. S pht trin ca ngn ng
v ca thc trong giai on u d-thnh nhn vy l tt phi i n mt biu hin kp nh
th, nh n bc tin c bn trong cu trc lao ng thch nghi c thc hin, ci nh du
bc chuyn sang giai on hai.
a. Nhng bc u ca s biu hin tr em
Ngi ta c th quan st tr em s ra i ca biu hin vo khi a tr c th tm thy li
ng sau mt tm mn mt vt c t vo y m a tr khng thy. ng x ny
c Piaget miu t ln u tin qua hai a con ng, mt gi (Jacqueline) 18 thng tui v
mt gi khc (Luciene) 13 thng tui. Nh quan st cm mt vt trong tay v ng nm bn
tay li di con mt a tr. Ri ng a bn tay ra sau tm mn v t vt vo y. ng
tr ra bn tay khng v nm li. a tr tm vt trong bn tay, v khng thy, n lng l,
d dm, v cui cng i tm ng sau mn.[89]
Mt hiu nng nh th gi nh ch th mt ci g hn l mt hnh nh n gin cm
gic-vn ng d tn ca i tng lin hip vi s tri gic tm mn, nh trong trng hp
khi i tng c ct du di mt n. Th d khi a tr tm i tng trong bn tay ngi
b, m n va mi thy nm li, bn tay y c dng lm mn th ng thi cng c tri
gic nh mt ch bo gi ra i tng kia, khin cho i tng, d khng c nhn thy,
nhng theo mt cch no vn c cn l hin ti trong trng tri gic. Ni cch khc, hnh
nh cm gic- vn ng v i tng c duy tr di hnh thc mt hnh nh d tn, hnh
nh ny, bng s trung gian ca ch bo, tip tc t nhiu l b phn cu thnh tri gic hin ti.
Ta thy s tm kim i tng ng sau tm mn, trong trng hp vt y c t vo
di con mt ca a tr, khng vt khi ci gii hn-vn ng, v nh vy th khng gi
nh mt s ti trnh hin (re-Prsentation) no nh l s trnh hin tng tng mt i
tng vng mt. S tm kim y, thc t dn tr li vi ng x bc ngot ng vt c v,
xut hin a tr 8 thng tui, hoc giai on th t ca tr tu cm gic- vn ng trong
s xp loi ca Piaget.
Tnh th tr thnh khc hn khi i tng b du kn bng mt c ng m ch th khng
nhn thy nh trong nhng quan st dc ni li trn. y khng h c mt ch bo no
trong trng tri gic gi ra s hin din ca i tng ng sau tm mn, khin a tr
khng t hng dn mnh c na bng mt hnh nh d tn n gin. tm thy li i
tng trong nhng iu kin y, cn l a tr ti trnh hin n, ni khc, cn l a tr
trnh ra ln na i tng y trc chnh n bn ngoi tri gic hin din ca tri gic hin
ti, iu ch l kh th bng mt hnh nh ch ng bo hiu mt khi u ca t tng.
ng l Piaget qui cho ng x ca hai ch th ca ng khng vo tc ng ca biu hin, m
vo mt tp s thc hnh m ngi ta c th thy trong nhng m mm din ra trc khi
thnh cng. hn chnh xc l l do m v n, trnh ny, a tr ch ch ng duy nht
mt s chuyn ch khng mt thy i tng. Nu sau khi th thch y thnh cng, nh quan
st li a bn tay mnh ang nm li ra ng sau mt tm mn th hai t i tng y,
a tr tm vt ny ln na ng sau tm mn th nht ch khng ng sau tm mn th
hai.[90] Vy l dng nh hiu nng trn y ch quan h ch n mt s cm gic-vn ng
hoch c bng mt tp s kinh nghim. Tnh theo Piaget, vic c mt ca s biu hin ch
c coi l xc lp khi a tr i n lm ch c nhiu chuyn ch khng mt thy, nh
quan st a bn tay nm ca mnh lin tip ng sau nhiu tm mn ri ch t i
tng ng sau tm mn cui cng. Th thch ny ch qua Jacqueline vt c vo 18
thng tui v Luciene vo 15 thng tui, nh du mt trnh cao hn r rt.[91]
Trong khi y, da trn nhng kt qu quan st tin hnh c h thng 90 tr em t 3 n 20
thng tui, b Gouin Dcarie ch ra rng v s phn b thng k cc hiu nng gia cc trnh
khc nhau, s l logic hn khi chp nhn s c mt ca bc khi u, tt nhin cn cha
n nh, ca nng lc biu hin l t s lm ch c ch mt chuyn ch khng mt thy i
tng. S lm ch c nhiu chuyn ch khng mt thy xut hin trnh tip sau, vy
hn l khng nh du s ra i ng ngha, m s n nh ha v tng cng nng lc biu
hin.[92] S phn bc y c sc nng cng nhiu hn khi n c nu ln ngay trong ni
b trng phi piagentien, b Gouin Dcarie ly h thng ca Piaget lm c s cho nhng
nghin cu ca b.
Ti lm li quan st v ng x ny mt em trai 16 thng tui. Chng ti cng ngi i
din nhau trn mt ci chiu. Sau khi gi ra trc em mt qu bng nh bng nha, ti a
qu bng ra sau lng ti, giu di vt o ngoi ca ti ph kn trn chiu. B lin ng dy i
n bn ti, ch ngn tay vo y, v ng im nh vy chng mi giy. Ri b ci xung, lt
vt o ti ln v ly c qu bng.
Ngi ta thy y hin tng m mm m Piaget nhn mnh, c thay th bng mt c
ch ch dn nhm vo i tng, dng nh th, thng qua tm mn. Nhng iu l kh th
nh th no?
n y ta thy s vn ng ch dn nhm vo ci ny nh l hin thc khch quan c
em n cho trc gic kh cm. Vy v ngoi, hn n khng th vt qua trng ca tri gic
hin ti. M trong quan st va c nu, khng phi ch i tng l khng th nhn thy
c di vt o ngoi ca ti, m li cn chng c mt ch bo no gi ra qu bng c mt
y, nhn v ti giu y nhng a tr khng bit. Vy nh th no m a tr c th ch
dn bng ngn tay vo ch y?
Mt vi pht trc khi quan st, ti cng cho em b y thy ti y qu bng nh vo
di np mt ci hp t ngc, nm m ra nm trn chiu. a tr gi ngn tay vo gia hp
va nhn ti, nh th n i ti ly li qu bng di cho n. y c ch ch dn da trn
mt hnh nh d tn, c trung gian ho bi s tri gic ci hp l vt vn hnh va vi t
cch mt ch bo, va vi t cch mt tm mn. Ni khc, ci hp gi ra s c mt ca qu
bng bn di, khin cho qu bng, d khng mt thy c, nhng vn tn ti theo cch
no l vn hin din trong trng tri gic hin ti: theo ngha y qu bng vn cn c
tri gic di ci hp, khin ch th c th ch ra n bng mt c ch ca ngn tay nhm vo
n thng qua ci hp, nh mt ci ci ny vn hin din.
Vy l khi ti a qu bng ra sau lng ti, a tr gi li hnh nh d tn ca qu bng
c trung gian ho bng s tri gic v thn hnh ti m ng sau a tr nhn thy qu
bng bin mt, v cng bi tri gic v ci chiu, nhn v bn tay ti lt trn chiu va
chuyn ng qua ch qu bng. Trong trng tri gic, theo ngha rng, ca a tr, s hin
din d tn ca qu bng c gi ra bi ch bo kp y vy l t nhiu c nh v vo pha
di lng ti. V l l do c ng ca a tr khi n nhm vo bn cnh ti nhn v pha
y. Vy l khi n gi ngn tay ch vo , th du hiu ch dn y nhm cng vo s hin
din d tn n: ni khc, a tr ch dn cho chnh n qu bng m n khng nhn thy, nhng
n gi hnh nh d tn pha di lng ti. C ch ca ngn tay gi ra ch ch vy l lc y
khng nhm vo i tng qua tm mn bng t o ca ti. Tuy nhin, sau mi giy, do d
trong t th y, a tr ci xung lt tm mn. Vy l c ch ca ngn tay gi ra mang
mt ngha mi: by gi n nhm vo i tng qua tm mn, nh di n. Tnh th v
ngoi c mt tng t no y vi quan st ni trn, trong a tr ch ra qu bng di ci
hp, nhng vi mt khc bit hon ton c bn l ci hp vn hnh nh mt ch bo gi ra qu
bng l vn hin din trong trng tri gic. T o ti, ngc li, chng th gi g trc mt
a tr, nhn v ti giu qu bng di m n khng bit. Vy l qu bng ch c th b
nhm trong t th nh l ngoi trng hin din ca tri gic hin thi, ni cch khc l
khim din. Ngi ta thy trong mi giy y, m ta c th coi l mt thi gian hi suy
(unemps de rflexion) din ra mt s bin i ch yu. Thot u, c ch ca ngn tay gi
nhm vo qu bng trn hnh nh d tn ca n pha di lng ti, khin n ch qu bng
nh mt ci ci ny vn c mt, mc d thc t l khng mt thy c, trong trng tri
gic. By gi n ch qu bng di vt o ti nh mt ci ci ny vng mt nhng c
biu hin hoc ti trnh ngoi trng tri gic hin din. Chiu hng ca ngn tay gi, ni
khc, hnh thc bn ngoi ca ci biu t hnh nh khng thay i, nhng ci c biu
t tr nn khc hn. Nh th no m mt lt hi suy c th i n mt kt qu nh
th?
Cc bn thy trong mc trn y rng du hiu ngn ng, v trc ht l du hiu ch dn
c cu thnh trong tnh bin chng ca tnh h tng x hi m n tip tc mang trong cu
trc ni ti ring ca n. ngha mi va ny sinh vy l nht thit quy v mt tin b ca
cu trc h tng ca bn thn du hiu. Tuy nhin, kho cu n tr em s l kh khn, nhn
v tr em ch lm c vic l vn dng, tng bc mt, mt di sn hoch c trong qu kh x
hi ca h Ngi. Vy l ta phi tr li vi s pht sinh loi.
b. Nhng ngun gc ca du hiu biu hin trong s pht trin d-thnh nhn
Nh chng ti lu trn kia, s tm li i tng mt c trnh ra di hnh thc n
gin nht ng vt c v, trong ng x bc ngot, n bao hm s ni di hnh nh tri
gic c v i tng trong mt hnh nh d tn. Vi s xut hin ca Ngi vn nam
phng, s pht trin ca c ch ch dn chc chn cho php, trong dng i ca giai on
th nht, d-thnh nhn ch dn i tng mt bng hnh nh d tn ca n ch ni n
va bin mt hoc na ni m ch th quen nhn thy n bin mt hay xut hin, nh chng
ta c th quan st a tr, 15 thng tui, gi ngn tay v pha ca ra vo khi ngi ta hi
n: M u? vy nu nh trong khi sn, mt con mi trn ra sau ni, nhng tay th sn d-
thnh nhn c th ch n bng gi bn tay v ch ngot m n bin mt, nhng , con
mi vn cn hin din bng hnh nh d tn ca n.
Tuy nhin, sau y, hnh thc u tin y ca s ch dn ci ny vn hin din chuyn
hng theo tnh th hin thc. Nh khi mt s tay sn vt ln trc, c th n ch ngot
trong lc s ng cn i ng sau. Vy h nhn thy con mi v ch dn n cho nhng ngi
khc bng mt c ch gi thng bn tay v pha trc, sau ni, nhng ngi khc p li
cng bng du hiu y, nhng gi y du hiu ny c da vo s vn ng thin hng
tnh ca bn tay ngi i tin phong, va di mt nhn theo rch ng thng ni di c ch
ca bn tay ch v pha con mi. Kt qu l du hiu ch dn, bng n m s ng ca nhm
p li tp tin phong, c chiu hng t nhiu thng gc vi du hiu ca tp tin phong. Ni
khc, nhng tay sn li ng sau, ng trc ngn ni, by gi ch vo con mi khng phi
ch ngot ni h nhn thy con mi bin i, m ng trc na, ng sau ni, bng mt
c ch bn tay nhm vo con mi qua tm mn che (mm ). Ni khc, v tnh th mi, tnh
h tng ca du hiu c chuyn hng theo cch khin cho hnh nh ca ci ny phng
chiu bi c ch ca bn tay gi thng, c chuyn ch va em theo n hnh nh cm gic-
vn ng d tn v con mi khi thot u ch ngot m by gi th c chuyn di v pha
trc, ng sau ni. Vy l bng mt th nho nn theo nhng iu kin vt cht ca lao
ng tp th, mt hnh thc mi ca du hiu c cu thnh m chng ta c th gp li trong
c ch ca a tr miu t trn, khi n ch vo qu bng giu di np ci hp bng gi
ngn tay v chnh gia np hp, ch khng ch vo bn ra v ch n trng thy qu bng
bin mt. Ta thy rng s ch dn u tin y vo i tng qua tm mn a tr bao
hm mt bc tin nht nh trong cu trc h tng nhp ni, tha k t ci ngun v tr
thnh t ti i vi bn thn du hiu, iu ny ko theo mt s chuyn di hnh nh cm
gic-vn ng d tn v i tng di ci hp, t ngoi ra vo chnh gia.
Tuy nhin, y vn cha phi s ra i ca mt cu trc mi, m ch l mt bin thc ca
cng mt cu trc. Thc t, hnh nh d tn ca qu bng, m ch th trng thy qu bng
ln vo di ra hp, khin s chuyn ri ca n vo gia np hp khng em li thay i ch
yu g trong tng quan chung ca cc v tr. Cng l nh vy i vi hnh nh d tn v con
mi ang t nhiu g ng sau ch ngot, v nh vy l ng sau ch ngn ni khin
cho s chuyn di ln pha trc khng lm thay i cn bn v tr ca n so vi s ng cc
tay sn, m i vi h tm mn do ngn ni to nn vn tip tc vn hnh nh mt ch bo gi
ra s hin din hin thi ca con mi l ng sau. Kt qu l, nh trong trng hp qu bng
di ci hp, i tng b nhm qua tm mn lun b ch ra l mt ci ci ny vn hin din
trong trng tri gic hin thi. Ni khc, chng ta lun trong gii hn ca cu trc nguyn
thu ca du hiu ch dn, vi t cch l n nhm vo ci ci ny nh mt thc t khch quan
d nh hoc vn ang d nh cho trc gic kh cm. Vy l cha th ni n s biu hin
c.
Trong khi y con mi, tip tc chy trn ng sau qu ni, b tht cht dn bi nhm tin
phong ca cc tay sn Ngi vn nam phng, thnh lnh ng trc mt mm . N bn r
ln quanh sau mm v li thm ln na n trt khi mt nhng ngi sn ui. n lt
nhng ngi ny ti, cng r vo ch ngot y v li ln na nhn thy con vt khut ng
sau. ng lc ny, lc con vt va mi bin v ng sau mm , s ng bn sn ti ch
ngot th nht. H nhn sau ni, v ch h t ch dn h chnh h con mi bng theo du
hiu ch dn ca nhm tin phong, t cng v tr m lc ny h ng ng. V v khng thy
g, h gi tay v pha trc, va ch vo con vt khng trng thy song vn hin din do hnh
nh d tn ca n. H c trong thi tm kim bng mt nhn nh th, v vn ch thy trc
mt h l mm , m con vt th vng qua song h khng hay bit. Sau y, nhm tin
phong, mi n ch ngot th hai, trn sn mm , ch dn bng bn tay cho h con mi
pha sau. C ch ca a s tay sn tc khc do m c mt ngha mi. Bi by gi c ch y
p li du hiu mi ca nhm tin phong v bng cch da vo du hiu mi y, n ch dn
con mi ng sau mm . Kt qu l hnh nh d tn ca con vt c chuyn v ra ng
sau tm mn th hai n.
y v ngoi nh chng ta c mt tnh th c th v xut xot vi tnh th c miu t
trn y, vo lc b phn ln ca nhm d-ngi p li c ch ca nhm tin phong ch
ngot th nht, v nh th n ch dn con mi ng sau ni. Tuy nhin, li c mt khc
bit hon ton c bn. Qu tht, trong trng hp trn, ngn ni tip tc vn hnh nh l
ch bo, khin cho c ch xuyn qua n m nhm vo con mi, lun lun ch dn con mi nh l
mt ci ci ny vn hin din trong trng tri gic. V ngha y ca s hin din vn hin
thi v i tng by g c duy tr, khi b phn ln th sn, n ch ngot th nht v
khng thy con vt sau ni, c gng t ch dn n cho chnh mnh bng bn tay vo hnh nh
d tn ca n. Nhng by gi th vn c ch y, p li du hiu ca nhm tin phong ch
ngot th hai, li ch dn con mi ng sau mm , ngha tr thnh khc hon ton, nhn
v mm khng vn hnh nh l ch bo sau tm mn hai, m khng mt ch bo no gi ra
s c mt hin thi ca con mi, ch c th nhm vo con mi nh mt ci ci ny vng mt
nhng c ti trnh hoc trnh ra ln na bn ngoi trng tri gic tu theo tng quan
h tng vi c ch ca nhm tin phong l k ch dn trc tip vo i tng ch y.
Vic nho nn ci biu t trong s vn ng h tng ca n, trn nhng iu kin vt cht
ca lao ng tp th vy l ln ny khng t n mt bin thi gin n bn trong ca cng
mt cu trc, m sang mt cu trc hon ton mi, du hiu ch dn by gi vn hnh nh du
hiu ca s biu hin hoc s ch dn biu hin tnh. i lp li, s ch dn trong gii hn ca
trng hin din ca tri gic hin thi c th mang tn l du hiu trnh by hoc s ch dn
trnh by.
ngha mi va ny sinh trn bnh din khch quan ca ngn ng i sng thc t c c
im l, bng hnh thc khch quan ca n, n lp tc bao hm yu t ch quan. Chng ta
thy trong tnh bin chng ca du hiu nguyn thu ch dn rng c thc bt u bng mt
hnh thc phn tn trong mt tnh th chm tr, trong ch th thc t khng ku gi nhng
ch th khc hng vo i tng, nhn v bn thn hn cng ng sau khin du hiu m
hn gi n h cch t ng, li tr li vi bn thn hn bng cch ln ln vo du hiu ca h,
do , kt qu l thc t, ch th biu th s ku gi n chnh hn xut pht t nhng ch th
khc m hn ng nht ho mnh vi h. By gi tng s ch dn biu hin tnh i tng vng
mt, nh n va xut hin nhng tay sn Ngi vn nam phng, chng ta ng trc tip
trc mt tnh th cng loi, nhn v a s ca ci nhm, k pht ra du hiu y l i chm,
ng sau tp tin phong v vy nn khng gi tp y ui theo con mi c. Vy th thc
t a s y pht s ch dn cho chnh bn thn h, ni khc h gi ln nhau v mi ngi t
gi mnh bng cch t ng ha mnh vo s ku gi n vi h t tp tin phong, v trong
ku gi y h nhn thy ln nhau. Kt qu l du hiu mi c ngay hnh nh ca chnh n trong
bn thn n, khin a s tay sn t nhn ra chnh h trong s ku gi y ca tp tin phong,
xut pht t s ku gi y h t gi chnh h ui theo con mi, ng sau mm . chnh
s vn ng ca mt s nhn bit nh th to nn cho hnh vi biu t vt cht mt hnh thc
cho nghim sinh ca n, vi t cch l thc. Vy ta c th ni rng du hiu ch dn biu hin
tnh xut hin ngay t ngn ngun l hu thc.
Tt nhin y hy cn l mt thc phn tn, gn lin vi nhng hon cnh kh ring bit
trong dng i vo lao ng tp th. Ci nghim sinh biu hin tnh ch c cu thnh l cu
trc thng trc khi hnh thc mi ca tnh h tng c nhp ni trong hnh nh d tn
ca nhm, theo cch khu bit trong hnh nh ny mt yu t ring bit, yu t ca tp tin
phong, m vai tr l phc tho cch hng xuyn du hiu ch dn xut pht t b ra ca mi
i tng bng cch nhm vo ng sau i tng. Do y m ch th, ci lun lun mang
hnh nh x hi tnh y trong bn thn n trong tnh ng nht ca nghim sinh ca mnh, t
thy mnh hng xuyn c ch dn mt ci g ng sau i tng m hn nhn vo. Kt
qu l tri gic t nay c iu thp vo mt cu trc mi, trong n c m rng bi yu
t biu hin l ci hng xuyn phng chiu vt khi nhng gii hn ca trng hin din ca
tri gic hin thi, hnh nh t nhiu bt nh ca mt khng gian xa xi, nhng cn c c th
ho dn dn theo vi tnh th v s hot ng thc t. Mt cu trc nh th c n nh dn
trong hnh thc k tha nhng lin hip thn kinh T tin d- ngi vo cui giai on pht
trin th nht ca mnh, v y l, trong s quan st v a tr gi ngn tay ch vo pha di
lng ti khi tm qu bng di vt o ti, m chng ta tham d s phc hot ca cu trc y
trong s pht trin ca loi. Trong khonh khc ngn ngi y, xut hin di mt chng ta nh
l mt thong hi suy, c thc thao s chuyn tip t du hiu biu hin trnh by tnh
theo ngha rng, nh l s ch dn ci ci ny, vn hin din sang hnh thc u tin ca du
hiu biu hin nh l s ch dn ci ci ny khuyt din. S hi suy m y ta c th nh
ngha nh l s tip tc, trn mt thi hn no , ca s quay tr li vi ch mnh m du
hiu tri qua trong s vn ng nhp ni ca tnh h tng x hi, t n khu bit
trong mi trng t ti y mt yu t tin phong nh n m c ch ca ngn tay gi c
ngha l mt ch dn vo i tng vng mt di tm mn, nhn v by gi n p ng cch
ni ti cho hnh nh c phc ra bng mt ch dn khc, t mp vt o ca ti, ch dn ny
nhm vo mt ch dn khc, t mp vt o ca ti, ch dn ny nhm vo qu bng nm pha
di. S xut hin ca cu trc mi y ca du hiu chc chn c chun b bng kinh
nghim x hi ca a tr, n c th trong nhiu dp ngi ta dng ngn tay ch cho n mt
i tng ng sau tm mn m n khng bit. Tuy nhin chnh ngay v tr ca s xut hin
y trong s pht trin nh du mt thi on nht nh v cng do y n dn v thi im
tng ng trong s pht sinh loi. Thc t tr em chng ti ang ni n 16 thng tui.
Trn kia, chng ti nhc li nhng quan st ca Piaget v s t ch trc mt chuyn ch
khng mt thy i tng bin mt hai trong s cc con ng, mt 18 v mt 13 thng
tui. B Gouin- Dcarie ghi nhn cng ng x nh vy mt ch th 20 thng tui ( dn).
Vy nu chng ti ly s trung bnh ca nhng con s trn th c th t mc ca ng x y
vo 16-17 thng tui, hoc xut xot vo gia tui ca d-thnh nhn (14-20 thng), iu ny
rt tng ng vi thi on bc chuyn t k th nht sang th hai ca s pht trin d-
thnh nhn trong tin s.
Chng ti ch ra trong phn th nht s gii phng bn tay do t c cch i thng
ng tr thnh bc quyt nh nh th no khin bc y m ra con ng nhn ha
nh du s chuyn t h Vn sang h Ngi. By gi chng ta c th coi s xut hin ca
du hiu biu hin l vo gia giai on d- ngi hoc giai on chuyn tip gia vn sang
ngi, nh l mt s gii phng thc s khi c, m nhng chc nng cao ng, ngn ng v
thc, c th t y tr i vt qua cc gii hn cht hp ca tnh th hin din, trong tm
thn ng vt b cm t v du hiu ch dn trnh by cn cha thot khi cc gii hn y.
S gii phng khi c l bc quyt nh th hai, n m ra con ng cho s cu to tin
b khng b bn v mt hnh nh ca th gii trong tnh ph qut ca n, nh l tnh v hn
ca vt cht ang vn ng v cng do cho php con ngi m bo ngy mt nhiu hn s
thng tr ca mnh i vi t nhin v i vi chnh bn thn. Tuy nhin cng s vt qua ci
d nh hin din cng m ra kh nng, xut pht t mt trnh no v pht trin ngn
ng v thc, hon ton thot ly hin thc, t giam hm trong nhng kin to thun ty
biu tng tnh ph nhn tnh hin thc v lt ngc ngha chn thc ca i sng ngi.
Thuyt duy tm bin minh nguyn l ca nhng kin to y bng din gii khi nim vt
qu nh mt s ph nh thun tu hin thc khch quan, iu ny ch c th, suy cho cng,
o u ti mt siu nghim huyn b. S phn tch c th du hiu biu hin cho php c
th ho ngha ch thc ca vt qu khi lm r s s ni dung tht s hin thc, tc ni dung
x hi ca n. S vt qu trng hin din ca tri gic hin hnh bn thn n l c d
nh cch khch quan trong s vn ng x hi ca lao ng ni ci nhm m rng trng
hot ng bng cch phn phi nhau trn nhiu khu vc, ng thi, bng s truyn thng
ngn ng m bo s phi hp cc nhim v, n lin kt tt thy thnh vin trong hnh thc
ca cng mt ngi lao ng tp th duy nht, nh th ngi ny l hin din khp ni
trn mt khng gian ngy cng rng ln thm ca hin thc t nhin. Ngi lao ng tp th,
Marx ni, c mt v c tay ng trc v ng sau v n mt im no l hin din khp
ni.[93] V tt nhin tnh v s bt ti hin thc y ca ngi lao ng tp th, chng Briarc
chn chnh[94] (ngi khng l trong huyn thoi c 50 u v 100 cnh tay) kim thm mt
chng Argus (ngi khng l trong huyn thoi c 100 mt) sn sinh ra tnh v s bt ti
tng tnh ca thc, khi ch th, xut pht t hnh nh d tn ca nhm m hn c trong bn
thn trong hnh thc l nghim sinh ca mnh t nhc li cho mnh du hiu biu hin trong
nhng cu trc ngy cng phc tp thm do chng phn nh nhng tin b thc t ca lao
ng x hi trong nhng vin cnh lun lun m ng, v nh th t vt khi mnh bng chnh
mnh, mt cch v cng bt tn.
Chng ti miu t s ra i ca biu hin di hnh thc s ng nht ca n nh l s
ch dn n gin v ci ci ny vng mt. V ta thy trong nhng iu kin y n bao
hm s c mt hin thi ca mt hnh nh d tn c chuyn v ra ngoi trng tri gic bng
c ch ca bn tay nhm vo i tng xuyn qua tm mn. Nh a tr ch dn bng ngn
tay qu bng khng mt thy nh l vn c mt ng sau lng ti, th s can thip ca cu
trc mi, ci a li cho c ch y ngha ca mt s ch dn vo i tng di vt o ti,
cng do m dn n s chuyn v tr ca hnh nh d tn ca qu bng nm di tm mn
y. L r rng mt thc thao nh th ch kh th i vi mt i tng va mi bin mt m
thi, v s c mt d tn ca n cn c gi li mt cch kh r rt trong tri gic hin thi.
Chng khi i tng bin mt chm su vo qu kh, hnh nh d tn ca n thin v b xo
i trong trng tri gic, khin cho du hiu biu hin ch cn c th vn hnh mt cch thc
ti vi iu kin phc hot n.
M d nhin l vn c t ra trong s pht sinh loi vo cui k th nht ca s
pht trin d-thnh nhn, khi Ngi vn Nam phng bt u sa son dng c ca hn
trong s vng mt i tng sinh vt. Nu s biu hin i tng y, ny sinh thi k ,
b hn ch trong s ch dn n gin l mt ci ci ny vng mt th khong l t do ginh
cho s tm kim vt liu hn khng ln lm, nhn v du hiu y, nh ta va thy bao hm
s c mt trong trng tri gic mt hnh nh d tn v i tng cn tng i r rng. Vy
chng khi cc tay sn Ngi vn nam phng thin v di xa thm i tng dng c th
phi lin hip c ch n gin gi bn tay nhm vo i tng sinh vt nh l mt ci ny
vng mt vi mt ch dn chi tit hn, lm sng li hnh nh d tn ca n t nhiu b xo
m. trnh ta ng xem xt, ch th s dng n du hiu ch dn trin khai trong cng
thc (2) CHV, du hiu ny phng chiu hnh nh ci Ci ny trong hnh thc nh n xut
hin trong s vn ng (gi nh). Du hiu y cho n y ch vn hnh trong gii hn ca
tri gic hin thi. Ta c th ngh rng do nhng yu sch ca tnh th mi by gi n tch hp
mnh vo vi cu trc ca s biu hin, khin cu trc ny t y tr i bao gm hai thnh
phn, mt ch ra ci ci ny vng mt v mt khc biu hin n di dng v quen thuc m
n thng trnh ra trong khi thc hnh lao ng tp th, ni khc, nh mt ci ny trong hnh
thc (H) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n.
c. Du hiu ch dn phc hp
Ngi ta c th quan st tr em ngay t giai on u ca tui d-thnh nhn, s lin hip
ca du hiu ch dn n gin vi mt du hiu ch dn trin khai trong khun kh ca tri gic
hin thi. Nh trong mt quan st ca Piaget,[95] ngi ta thy mt b gi 13 thng 29 ngy
ni t vouaou va n bng u ngn tay nhng hnh v k h trn mt tm thm (mt ng
ngang c ba ng thng dc ct). Cng t y trc y c dng ch nhng con ch.
Mt hin tng a ngha nh vy ch r rng vn khng ch n thun l mt s bt chc
m thanh. T vouaou rt ngha nguyn gc t mt c ch ch dn trin khai vo con ch ang
i vo nhm vo b nh mt ci ny trong mt vn ng trong hnh thc s phng chiu ca
kng ch (K), CVK. V chnh l a tr tm thy li vn hnh thc y nh l hnh thc ca i
tng trong ng nt vch ngang b ct bi ba vch dc m n gi ngn tay ch vo va lp
li vouaou. Vy l y mt du hiu kp, gm c ch gi ngn tay ch vo ci ci ny (C) v
t hn hp vouaou bao hm mt c ch tng qut ch ci ny (C) trong hnh thc s phng
chiu ca nhng kng ch (K)[96] nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (V) (gi nh)
ca n, hoc: CKV. Vy th ngha trn vn l: C, CKV, n ni ln rng: ci ny nh l mt ci
ny trong hnh thc phng chiu ca nhng ci kng nh hnh thc y xut hin trong s vn
ng (gi nh) ca n. Ta c th gi du hiu y l du hiu ch dn phc hp.
Vn cu trc y ta bt gp li trong mt quan st khc cng ca Piaget v a con trai nh 16
thng, a b ni m m va gi ngn tay ch vo bt k ci g mun ch, k c khi ni vi b
hay bt k ai (sdd, Quan st 102). Ta thy t m y l mt t hn hp c ngha do t
mt c ch ch dn trin khai nhm vo mt s vn ng trong hnh thc xch li gn ci ci
ny tc l i tng ham mun, c ch dn bng c ch n gin ca ngn tay gi. Ti
quan st mt b gi 14 thng tui ng trn bc ca v nhn ra ph. Mt chic xe m m i qua
lm n s hi, n quay vo va khc bn cnh c mu gio v gi bn tay ch v pha ci xe
va ni m, bn tay p vo gi ln h xung. S vn ng ny gn ging nh trong c ch tm
bit, nhng c tin hnh chm hn, iu ny phng ra hnh nh mt s vn ng xch li
gn ca i tng hay ngi c ch, i lp vi hnh nh xa ri phng ra bi s vy nhanh
bn tay gi cho. Ta thy t m gip vo cho c ch y l mt ku gi gip m ngha
c xc nh theo cng thc (3) v ch dn trin khai (cch mnh lnh): S vn ng trong
hnh thc xch gn li (G) ci ci ny hoc VGC, ci ci ny y l k hng dn. Ta c th
ngh rng t m pht ra bi ch th ca Piaget, di mt hnh thc phc tho, ch mt c ch
cng loi. Vy l s lin hip ca t vi c ch n gin ca ngn tay gi ch vo i tng
mong mun to nn du hiu ch dn phc hp, m ngha l C.V.G.C ci ny trong s vn
ng trong hnh thc xch li gn ca ci ci ny hoc ni gn th l ci ny trong s vn
ng trong hnh thc xch li gn ca n.
Ta thy du hiu ch dn trin khai, to nn yu t th hai ca du hiu ch dn phc hp, c
th c trnh ra theo bt k mt cng thc kh th no ca n. Vy nu hnh thc ho s ch
dn phc hp, th c th ly cho thnh phn th hai ca n cng thc c bn ca s ch dn
trin khai (CVH(1)) nhn v cng thc y c th c thay v bng mt trong nhng bin thc
ca n.
Vy l ta c cng thc chung ca s ch dn phc hp: C.CVH (7)
n ni ln rng: ci ny nh l mt ci ny trong mt vn ng trong hnh thc H.
d. Cng thc chung ca s biu hin i tng vng mt
Ta thy cui k th nht ca s pht trin d thnh nhn trong s pht sinh loi, chng
khi T tin ngi vn nam phng thin v chun b dng c ni cch xa i tng sinh
hc, th s biu hin i tng, thot tin xut hin trong hnh thc mt ch dn n gin ci
ci ny vng mt tt nhin c c th ho bng ph thm vo mt du hiu ch dn trin
khai. By gi ta c th ngh rng s lin hp y trnh ra nh mt du hiu ch dn phc hp
miu t, v c tch hp vo cu trc ca s biu hin: ni khc, mt c ch ca bn tay gi
ch v pha xa nhm vo i tng khng mt thy trong trng c, vi t hn hp thng dng
ch i tng y trong s vn ng quen thuc lin quan ca n. ngha ca du hiu phc
hp y c th c a ra bng cch thm vo cng thc chung ca s ch dn phc hp (7)
mt k hiu ph, th d mt gch ngang trn cc ch, lu rng khng phi l mt i
tng c mt, m l mt i tng vng mt c biu hin bn ngoi trng tri gic:
_____
C.CVH (8)
Cng thc y ni ln rng: ci ny (vng mt) c biu hin nh mt ci ny trong mt
vn ng trong hnh thc (H). Nh c lu trn, thnh phn th hai ca biu thc y,
biu th vi danh ngha l cng thc c bn ca s ch dn trin khai, lun lun c th
c thay th bng mt bin thc ca s ch dn trin khai n. Trong s biu hin i tng
sinh hc vng mt i tng ny c th xut hin nh l bt ng- th d khi l con mi b
h st. Du hiu ch dn trin khai nhp vo s biu hin ny, vy trong trng hp ny, s
theo cng thc (2) CHV, v ngha ton b s l
_____
C.CHV, ci ny (vng mt) c biu hin nh l mt ci ny trong hnh thc (H) nh hnh
thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n.
V s ch dn n gin ci ci ny vng mt ty thuc cht ch vo hnh nh d tn ca i
tng bin mt, v n khng hay bit g v i tng nu khng phi ch l bit rng i
tng ang hin tn thc s ngoi trng tri gic, nn ta ch c th coi s ch dn n gin
n nh l mt hnh thc hon ton manh nha vy chng ti xut t tn n l du hiu tm
thi biu hin i tng vng mt. S biu hin ny ch tr thnh vng chc khi n c xc
nh bng mt t hn hp (N) gia thm vo s ch dn mt vn ng v mt hnh thc lin
quan n i tng n. Vy l ch khi y ta mi thc s ni v du hiu biu hin i tng
vng mt, sao cho cng thc (8) c th c coi l cng thc chung biu hin i tng vng
mt.
Cng thc y, c th gip ta hiu s biu hin hn hp hnh thc dng c tnh, m ta thy
trong phn th nht n l cn thit cho s chun b dng c xa i tng sinh hc v s
chuyn bc ca n sang cng tc tu chnh. Qu tht, nu ta kho st k hiu c a vo
, tc l gch ngang trn u cc ch v ch nh cu trc biu hin tnh trong hai thnh
phn th nht ca ngha ton b c tch hp, ta thy rng n (ci gch trn u) rt c th
ch mang mt trong hai thnh phn y. Vy ta s c hai cng thc mi kh th:
_____
C.CVH v C.CVH. Cng thc th nht, trong biu thc ca n l C.CVH hon ton ph hp vi
s biu hin hn hp ca hnh thc dng c tnh. Cn cng thc th hai, n c th mang hnh
thc
_____
C.VCH, ci hnh thc cho php n c p dng vo hin tng bt chc nh hon
(limitation differc) m ta thy cng xut hin tr em vo trnh ni y.
e. Du hiu biu hin hn hp ca hnh thc dng c tnh
Ta thy s chun b dng c, xut hin T tin ngi vn vo cui k pht trin ca
h, ch da trn mt hnh nh cm gic- vn ng c khi qut ca chc nng dng c tnh,
ni khc l ca s vn ng c bit ca i tng sinh hc c mt, vi bc chuyn sang
trnh d thnh nhn, du hiu ch dn phi can thip vo qu trnh y. Chc rng nhng
Ngi vn nam phng ch dn ln cho nhau v mi ngi ch dn cho ch mnh ci nguyn
liu phi s dng bng ch bn tay vo n. Mt c ch nh vy, t nhiu lp li, thc
hin s ng tnh trong vic la chn vt liu, nhn v cc ch th c mt hnh nh chc
nng tnh v dng c m vt liu phi bin thnh. ng l ngay trong khi chun b, cc ch th
cn phi ng vin ln nhau bng mt du hiu ch dn trin khai, chc cng nh du hiu m
h dng ch nh ci dng c vi vn ng quen thuc lin quan n n. Th d nu l
mt dng c thi cht, ngha c bn l ci ny trong mt vn ng trong hnh thc thi cht
(T), hoc CVT, th trong trng hp hin ti ta s c, trn cch mnh lnh, theo cng thc (3):
VTC, s vn ng trong hnh thc cht lin quan ti ci ny. y din ra mt s chuyn v,
hon ton bnh thng trnh hn hp, t s vn ng c ch c bit ca dng c sang s
vn ng chun b n bng th thao vt liu, ni khc l s ln ln gia vn ng thao tc lm
cho mnh c th thi cht c vi bn thn ng tc thi cht bng mnh y. Do m
hnh nh phng chiu y do du hiu c t cch l ngha hu nh b ln ln trong ni dung
ca n vi hnh nh chc nng tnh dn dt s chun b dng c, tc l hnh nh cm gic-
vn ng khi qut v chc nng dng c tnh tc ch bn thn hnh thc thi cht (sc) ca
mnh dng thi cht, khin cho dng c c chun b trong nhng iu kin y bao gi
cng ch c nh bnh din chc nng tnh khng nh thc. V l iu, nh ta thy, kt
qu nhng cuc khai qut tng cc di ch Ngi vn nam phng hin nay c bit n
xc nhn, mc du cc di ch y, ng thi vi Ngi kh nng (Homo habilis) tng ng vi
k u tin d thnh nhn v trnh pht trin.
Tnh th thay i bt u t lc s chun b dng c c thc thi xa i tng sinh hc.
Qu nhin rng hnh nh chc nng tnh chng ti va ni khng tm thy trong s biu
hin n gin i tng sinh hc mt im ng dng vng chc bng nh im n c n
khi y trong tri gic n. Vy n [hnh nh chc nng tnh] t bn thn thin v m nho dn i
khin phi xc nh n. Nh khi nhng Ngi vn nam phng vo cui k u pht trin
ca h, k ny ch dn cho k n, khi vng mt i tng sinh hc, nhng mnh khc nhau
m h c th dng lm mt dng c sc, th c ch n gin lp li ca bn tay gi ch khng
na n tho thun vi nhau v mt s chn la va , nhn v hnh nh chc nng tnh
v dng c phi chun b, vn hy cn c nng lc khi ng s tm kim vt liu, tr thnh
qu m h a n n kt qu, ni khc, l i nhn bit trong s cc mnh c ch
dn th mnh no ph hp nht vi s chun b ang tin hnh. Vy l du hiu ch dn n
gin phi c b tc bng mt du hiu ch dn trin khai chc hn di hnh thc mt t
hn hp, cn nh c ch tng ng th c quy vo mt phc ha bn trong n gin. Tt
nhin l du hiu vn thng c dng ch nh ci dng c ng s vi nhng vn
ng quen thuc quan h n n, tc s vn ng s dng n ln ln vi s vn ng chun b
n. Do dng c xut hin mt cch bnh thng khng hot ng (dng c khng) nn ni
dung ngha c lp thnh y theo cng thc (2): CHV. Mt khc, trong trng hp ny l
mt dng c cn cha hin hu, khin du hiu ch c th nhm vo n nh l mt i tng
vng mt, theo cu trc biu hin miu t trn y. Vy ta c, vi t cch thnh phn th
hai ca du hiu, mt ch dn biu hin trin khai, m ngha l: ci ny (vng mt) trong
hnh thc sc (T) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n hoc
___
CTV. Ni khc, mnh c ch vo bng c ch ca bn tay gi c biu hin bng t hn
hp nh l mt dng c thi cht. Vy ngha chung s l: ci ny c biu hin nh mt ci
ny trong hnh thc sc (T) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n
hoc
______
 C.C.T.V.
y ta li thy cng thc ca s biu hin i tng vng mt vi khc bit l du hiu ch
dn n gin, ci to nn thnh phn th nht ca i tng, by gi chuyn sang mt ci ny
c mt. Mt khc, trong du hiu biu hin trin khai to nn thnh phn th hai ca n, s
nhn mnh th hai nhm vo yu t ca hnh thc khin cho yu t ny, n sau trn hnh nh
c phng chiu c t cch l ngha. V do ci ci ny ng hng u ca ngha y, l
mt ci ny vng mt v nh vy m khng cha ng mt hnh nh cm gic- vn ng n
bit no, nn kt qu l yu t hnh thc thi cht [sc] l ci xut hin trong thc t mt cch
r rng hn: vy l y ln u tin ta c mt biu hin ca hnh thc cng ng hng th,
v du hiu biu hin y tip tc lin h cht ch vi s ch dn n gin ci vt liu hin din,
nn kt qu tt yu l mt s ln ln no gia hnh nh biu hin hnh thc dng c tnh vi
hnh nh cm gic- vn ng v mnh t nhin m c ch bn tay gi ch vo nh mt ci
ny. Vy ci ton th ca ci c biu hin xut hin nh mt hnh nh hn hp trong
hnh thc dng c tnh pha ln t hay nhiu vi nhng c im t nhin ngu nhin nh
chng trnh ra trn vt liu, v du hiu ton phn c xc nh nh l du hiu biu hin
hn hp ca hnh nh dng c tnh. Cng thc ng ngha ca n l:
______
C.CHV (9)
ci ny c biu hin nh mt ci ny trong hnh thc (H) nh hnh thc y xut hin
trong s vn ng (gi nh) ca n.
Ta c th gp li cu trc y ca du hiu trong nhng khi u tranh v a tr 16-17
thng tui.[97] tui ny, a tr c th bt chc mt vch bt ch trn giy. Tt nhin vch
do a tr khng thng nh vch mu ca ngi ln, do hy cn l mt hnh cnh cung t
nhiu ngon ngoo, nhng n mun thin v ng thng, v nh th m phn bit r rt
vi hnh v nguch ngoc ca con tinh tinh vn ch l mt hnh x n gin cm gic- vn
ng. Nu ta phn tch c ch ca a tr, ta thy n bt u t mt vn ng ca bn tay t cy
bt ch ln t giy, l mt cch nhn mnh vo s vn ng ca bn tay gi ch vo i
tng trong du hiu ch dn: ci ny! C ch c tip din bng mt vn ng tip tc t
ln t giy nhng i theo mt hnh thc no y t nhiu thin v pha bn phi. Trong hnh
nh c phng chiu, tc l ci vch ngon ngoo trn giy, ngi ta c th thy mt ln ln
hn hp no gia hnh thc thng m c ng ca bn tay a tr mun p t vi nhng
c im ngu nhin nh chng c th xut hin bt k trn t giy. Ton th c ch vy ch
yu l trong mt s kt hp gia mt ch dn n gin ci ny tc t giy, vi mt ch dn
trin khai nhm vo mt ng thng l ci, thot u, cn cha hin hu. Ni khc, trong
thnh phn th hai y ca c ch, vn l mt ch dn biu hin trin khai nhm vo mt ci
ny vng mt trong hnh thc thng (T) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi
nh) ca n hoc
____
CTV. Vy ni dung c biu t trong ci ton th ca n l
______
C.CTV, ci ny c biu hin nh l mt ci ny trong hnh thc thng (T) nh hnh thc
y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n. Chng ta gp lai y chnh xc ci cu trc
c xc nh bi cng thc (9):
_____
C.CHV. V hnh thc khng u ca ci gch do a tr vch cng c gii thch bng s ln
ln hn hp gia hnh nh cm gic- vn ng ca i tng c mt, tc t giy c ch dn
nh ci ci ny vi hnh nh c biu hin ca vch thng. Do dng c gc, mnh sc hay
ci gy, c c nh trong yu t hu ch ca n bng mt thin hng no n hnh thc
thng (hay cong hnh cung rng) m ta c th coi hnh thc ny nh l hnh thc dng c tnh
cao nht. Kt qu l nhng bc khi u tranh v a tr 16-17 thng tui, hoc vo gia
thi k d-thnh nhn, xut hin nh mt s phc hot ca du hiu biu hin hn hp ca
hnh thc dng c tnh. Tuy nhin du hiu ca a tr trnh ra y di mt hnh thc hi
khc bit vi hnh thc chng ti miu t trn kia. Qu tht ta thy du hiu xut hin
trong s pht sinh loi chc chn l c cu thnh bi s kt hp gia c ch ca bn tay gi
ch v pha vt liu kh th vi mt t hn hp biu hin dng c phi chun b. C ch ch dn
biu hin trin khai, ci em ngha ca n cho t y, c qui gin vo mt phc tho n
gin bn trong, nh l trng hp bnh thng i vi mt t c cu thnh. Hnh thc
y ca ci biu t cho nhm d-thnh nhn hiu nhau v s la chn nguyn liu phi
s dng. M a tr khi bt u iu khin ng v th hnh thc ngoi ti ca ci biu t
b chi phi bi c ch. C ch ch dn n gin to nn thnh phn c bit nhn mnh, nhn v
ch th n xung t giy c nhm vo l ci ci ny. V s nhn mnh y c tip din
trong thnh phn th hai, tc l s ch dn biu hin trin khai ci ng thng, trong c
ch ca bn tay tip tc n xung t giy, khin hnh nh phng ra vi t cch l ngha c
thc hin thc ti trong mt ng vch thin t nhiu v pha bn phi. Vy ngha ton b
phi c xc nh ci ny c biu hin vi s nhn mnh nh mt ci ny trong hnh
thc thng (T) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n hoc bng
cch lu :
______
C.CTV. nu khi qut li, ta s c cng thc ng ngha v s biu hin hn hp nhn mnh
ca hnh thc dng c tnh.
_____
C.CHV (10)
ci ny c biu hin vi s nhn mnh nh l mt ci ny trong hnh thc (H) nh hnh
thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n. Nu ta li tr li vi s pht sinh loi,
t thi im chuyn on t k th nht sang k th hai ca s ph trin d-thnh nhn, ta c
th ngh rng hnh thc nhn mnh y ca du hiu phi xut hin trong bc ng chun
b dng c, vo lc m tnh th i hi mt s biu hin tht ni bt ca hnh thc dng c
tnh. Qu tht, trong ci nhm lao vo s thc thi y, mt c nhn c th thy mnh bi ri, th
d khi chun b mnh sc bng gh vo nhau cho v m hai tng ch c mt b v, khng i
n kt qu kh dng. V v h c du hiu biu hin hn hp hnh thc dng c tnh, c
cu thnh vo lc la chn vt liu, nn h nhc li, nhng ln ny theo cch lm ni bt hn,
bng nhn mnh, vo kha c ch iu b. Ni khc, mt trong bn ng s ca ngi chun b
bi ri t ngn tay ln mnh trc nhng vn cn cha dng c, v lm mt vn ng
c mun vch ra trn vt liu y hnh thc ca ci cnh cn c ch y. Hnh vi t ngn tay
ln tng nh ci ci ny v s vn ng sau t r vi s nhn mnh ci c ch ch dn
trin khai biu hin mt cch t xut xot ci dng c phi chun b trong hnh thc thi cht
(sc) ca n. y ta gp li chnh xc ci du hiu ca ng v bc u ca a tr vo
gia tui d-thnh nhn, v ngha c xc nh ph hp vi cng thc (10) ci ny c
biu hin vi s nhn mnh nh l mt ci ny trong hnh thc sc nh hnh thc y xut hin
trong s vn ng (gi nh) ca n hoc
_____
C.CSV.
Du hiu m chng ti va miu t di hnh thc kp ca n mi ch xut hin trn bnh
din khch quan ca ngn ng ca cuc sng hin thc, di p lc nhng yu sch ca tnh
th. N to thnh s din t trc tip ca vn ng hot ng vt cht v ca nhng lin h
vt cht ca d-thnh nhn trong s pht trin ca thc hnh x hi ca h, v mt din t
nh th vn cn l b phn cu thnh ca bn thn ng x vt cht. Tuy nhin, cng vn nhng
iu kin y ko theo chng s c thc ca n. Qu vy, do du hiu c cu thnh trong
cu trc tng h m n c hi tng cho ngi pht n ra ngay khi n va c tip nhn.
Nhng thc t l ngi chun b (dng c) bi ri chng c g ni vi ng s ca hn,
nhn v chnh xc l ch hn phi thc hin trn tng hnh thi cht (sc) m ngi ta ch
dn cho hn, nn ci du hiu hn t ng hi tng cho ngi khc bn tr li vi chnh hn.
Vy thc t l hn lp li s ch dn biu hin y cho chnh hn, khin cho hn gi du hiu y
cho chnh hn bt u t ngi khc m hn ng nht ha hn vi ngi y. Ni cch khc,
bng c ch nhn mnh ngn tay ln mnh v, ch th t biu hin cho chnh mnh hnh
thc dng c tnh phi t c vt liu n, iu y cng l ni rng hn thc c hnh
thc kia, nhn v trong cng mt lc hn c chnh hnh nh ca hnh thc kia trong c ch hy
cn hin din ca ngi khc c ng nht ca vn sng ring ca hn.
Ta thy trong phn th nht rng trong s chun b dng c bng gh p vo nhau, c
hai hn , mi hn trong mi bn tay, u vn hnh nh l vt liu, nhn v hiu qu c ch c
th sinh ra hn ny cng nh hn kia. Khi s chun b dng c bt u c tin hnh
vng mt i tng sinh hc, hai hn u c v tr cc tri ca trng tri gic, nhng v
chng cng chim v tr y m khng mt no c th tr thnh trung tm hp dn chnh, t y
kt qu l s khu bit chng thnh phng tin lao ng vi i tng lao ng khng th
c. Tnh th i thay vi du hiu chng ti va miu t. Khi ngi chun b bi ri nhn
ngi khc biu hin cho hn thy bng c ch nhn mnh ngn tay vo hnh thc ca ci cnh
cn phi t c trn mnh gh, s ch ca hn tt yu tp trung vo mnh ny, v
hn cm thy mnh c i ti trong mt chng mc no nh hng cho hn th hai c
c hnh thc m ngi ta trnh by cho hn trn hn th nht. S vn ng c hon tt
khi ngi chun b bi ri lp li du hiu cho chnh hn, iu ny dn hn n iu khin hn
th hai theo cch thc hin cho chnh hn trn hn th nht. Ni khc, s hu thc v
hnh thc dng c tnh l l do ca mt vn ng trong hn th hai vn hnh nh l dng
c, nh th hn th nht tr thnh i tng lao ng.
Tt nhin y cn l mt hu thc tn mn, xut hin vo dp mt bi ri c th. Nhng do
mi ngi u c th lm vo bi ri t nhiu, nn hnh thc nhn mnh y ca du hiu c
khi qut cho ton th ci nhm. n mt lc no y, ngi d-thnh nhn mang thi quen,
trong s chun b dng c, khuyn khch ln nhau bng mi ngi u vch v bng ngn tay
ln mt trong hai hn ca ngi bn cnh ci hnh thc c ch phi t c. Kt qu l s
vn ng y c tch hp vo hnh nh d tn ca nhm m mi c nhn mang n thng
xuyn trong bn thn mnh. Du hiu c nhp ni nh th dn ch th n t lp li n cho
chnh hn khng i mt ngi khc lm nh th mt cch thc t i vi hn. Ni khc, y l
t nay tr i ngay t bc khi u ca s chun b dng c, vo lc hn cm trong tay hai hn
, hn bn vch v bng ngn tay cho chnh hn ln mt trong hai hn hnh thc cnh cn
t c. V v bn tay lm du hiu ny cm hn th hai nn tt nhin ngn tay th hai
l ngn c th tin hn c gi ra t vo hn th nht. Vy l ngn y s dn d c
chuyn dng ch ch [nn c gi l ngn tay ch] (index) Trong thc c nhn y s khu
bit hai hn c hon tt, mt tht s lm chc nng i tng lao ng v mt kia
phng tin lao ng. S gh p vo nhau vy l c bin thnh mt hnh vi lao ng: s
gh o bng mt ba p (percuteur) [tt nhin cng l hn ].
Tuy nhin, v ch th mi ch s dng mt s biu hin hn hp hnh thc dng c tnh, nn
lao ng vo , va mi ra i, mi ch m bo c mt s gia cng s si hoc bn gia
cng b phn hu ch ca dng c. Thc t v trong hnh nh biu hin hnh thc sc, hnh thc
y cn b pha trn cch t nhiu ln ln vi nhng ng nt tu tin ca hnh thc t nhin
ca vt liu m ch th thy mn nguyn khi hn t c mt li xut xot dng c
bng mt hai nht gh o vo mt cnh. V chnh l kt qu ca s bn- gia cng y m ta c
th quan st thy cnh hn kafouen, c gh o ch mt b, n trnh ra mt hnh thc
khng u trong nhng ng nt thc s ch dng c c mt gh o ln ln mt cch
kh phn bit vi nhng ng nt ty tin ca mt t nhin.
f. S bt chc tr hon nh l du hiu biu hin hn hp nhn mnh ca s vn
ng ca i tng vng mt
S pht trin ca a tr vo gia thi k d-thnh nhn cng c c nh bi s xut
hin ca hin tng bt chc tr hon. Nh trong mt quan st ca Piaget, ta thy mt b gi
16 thng tui tip mt b trai 18 thng tui n chi, b trai ny ang trong mt cn hn gin
khng khip. B gi sng s v bt ng nhn b trai, v ngy hm sau, ch l b gi lp li
cnh y.[98] ng x y ca a tr tt nhin quan h n cnh ngy hm trc, ci vn cn t
nhiu thc ti bng hnh nh d tn, d cho hnh nh y khng c khu tr trong trng tri
gic hin ti. Vy trc ht ta c, di hnh thc phc tho ca mt s cng thng bn trong,
mt ch dn v s c qua nh l mt ci ny vng mt. V y l s ch dn biu hin n
gin y m ch th xc nh bng mt tp vn ng nhng vn ng c trnh ra nh l vn
ng ca ch c th n c ly lm i tng, v ng thi quan h n ci ci ny vng
mt cng vi t cch y. Vy, khi kt hp vi du hiu phc tho ch dn ci ci ny vng
mt ta c mt du hiu ch dn trin khai c xc nh theo cng thc (4): VCH s vn
ng ca ci ny trong hnh thc (F). Cn thm vo rng s ch dn trin khai y c
trnh ra di mt hnh thc nhn mnh c bit, nhn v thc t l mt tp vn ng c
ko di trong mt khong thi gian nht nh. y l iu c th ch ra bng lu vo cng thc
VCH. Vy ngha ton b c th c xc nh: ci ny (vng mt) c biu hin cch nhn
mnh trong s vn ng ca ci ny trong hnh thc (H) hoc: C.VCH (11)
Ta thy rng yu t ca s vn ng y va quan h vi ci ny hin din, tc ch c
th ca ch th c coi l i tng, va vi ci ci ny khuyt din. Vy tt yu sinh ra
mt s ln ln no trong ni dung ng ngha, khin ta hu s trong thc t vi mt s biu
hin hn hp. Cng thc (11) vy l s cho php ta xc nh s bt chc tr hon nh l du
hiu biu hin hn hp nhn mnh s vn ng ca i tng vng mt. Nu tr li vi s
pht sinh loi, ta c th ngh rng du hiu y phi xut hin trong bc chuyn tip t k
th nht sang k th hai d-thnh nhn, vo lc chun b cho nhng cuc sn bt du ng. Nh
ta thy, ch th c du hiu biu hin i tng vng mt, tc mt c ch gi bn tay ch
tr ra xa kt hp vi mt t hn hp ch nh con mi mt khng trng thy trong rng:
_____
CCVH. (8). Trong s kch thch cuc sn sp xy ra, t ng c tng cng bng cch ngoi
hin c ch ch dn trin khai c hm ng trong phc tho ni ti. Cui cng s kch thch
cn gia tng hn th c ch y cng c ko di bng nhi iu b ca s vn ng quen
thuc ca con mi ng s. Ni khc, du hiu ch dn trin khai, ci cu thnh thnh phn
th hai ca du hiu tng th, c mt hnh thc nhn mnh v nh th m c trnh ra
nh mt qu trnh bt chc. Trong hnh nh c phng ra vi t cch l ngha y l yu t
ca s vn ng lc ny ti ng hng u. V v ngha y c thc hin thc ti trn ch
c th ca ch th nn sinh ra mt s chuyn di hn hp v ngha ca s ch dn, lc ny
s ch dn y nhm vo s vn ng ang din ra chnh bn thn ch th nn sinh ra mt
s chuyn di hn hp v ngha ca s ch dn, lc ny s ch dn y nhm vo s vn ng
ang din ra chnh bn thn ch th c ly lm i tng: vy ln ny vn l mt ch
dn khng c tnh biu hin na m c tnh trnh by [gii thiu: indication presentative].
Nh vy, thnh phn th hai ny ca du hiu tng th mang ngha: S vn ng ca ci
ny (tc chnh c th ca ch th) trong hnh thc (H), c trnh by theo cch nhn mnh
hoc VCH. V y l s trnh by y lc ny c kt hp vi s ch dn n gin biu hin tnh
nhm vo con mi khng trng thy ng xa, khin ngha ton b c xc nh tip theo
mt cch chc chn bi cng thc (11) nh l cng thc ca s biu hin hn hp nhn mnh
s vn ng ca ch th vng mt:
__
C.VCH.
Tm li, nhng tay sn Ngi vn nam phng, vo lc khi hnh cuc sn, tng cng
s biu hin con mi trong nhng vn ng quen thuc ca n. V chnh l hnh nh nhn
mnh y thc y h chun b v kh, th d gy ngn, trc khi i sn, l iu li mt ln
na to nn nhng iu kin cho s chuyn t s th thao n gin trc tip trn vt liu sang
s tu chnh vt liu nh vo mt dng c th hai. Chc chn l iu nn tm v nhng bc
khi u ca s lao ng vo g, nhn v ng l trn g cung cp nhng v kh hu hiu
nht thu ban u.
Cu chc nng
Ta thy rng nhng du hiu mi, xut hin a tr vo gia tui d-thnh nhn, t 16-
17 thng tui, cho php hiu r hn s chuyn t k th nht sang k th hai ca s pht trin
d-thnh nhn trong s pht sinh loi. Giai on th hai ca tui d-thnh nhn tr em, bt
u t 17 n 20 thng tui vy phi tng ng vi chnh bn thn k th hai d-thnh nhn,
c c nh bng s pht trin ca dng c tu chnh (kafouen).
a tr ngi ta thy giai on ny xut hin nhng kt hp u tin v t, m ngi ta
thng gi l cu gi (Pseudo- phrases) v l do chng cn cha bao hm mt cu trc ng
php xc nh no. Song mt nh danh nh th dng nh cha tho ng trong chng mc
n xut rng nhng s kt hp chng c g chung vi nhng cu thc s l cu, ngoi tr
cc t c ghp vi nhau. Bi ngi ta hon ton khng hiu c th no m trong nhng
iu kin nh th bc chuyn t nhng kt hp ny sang nhng kt hp khc li c th
c thc hin. Nhn v nhng kt hp y chim trong s pht trin ca a tr mt v tr
trung gian gia cc t hn hp n l, ch c bit khong t 14 v 17 thng tui, v nhng
cu u tin ch l cu th bt u c hnh thnh vo 21 thng tui, nn cn phi ngh rng
chng ng vai tr chuyn tip, iu ny gi nh l chng, phi cha ng mm mng no
ca nhng lin lc s thnh hnh vi ci cu ch thc.
Ly mt th d ngi ta dng ch ra rng ch th bc ny ch c nng lc ghp n
gin cc t, mt b, gi l nh tt c cc mu nh bt k, ni khi mun c mt mu nh bnh
btct: b nh.[99] Tt nhin quan h gia hai t cha c lp thnh. Nhng th c phi ni
rng trong s kt hp y tuyt chng c g c th bo hiu mt lin lc c php.
Nhn v l nhng t hn hp nn cn phi trc ht phn tch ngha ca chng theo cu
trc ca s ch dn trin khai. B y ch nh chnh a tr nh mt ci ny xem trong
s vn ng ca n, theo cng thc (1): CVH, nhn v a tr ang i. Do a tr nh sng
hon ton nh vo mi trng x hi ca n m ta c th ni y l hnh thc i hi xc nh
hnh thc tiu biu ca nhng vn ng ca hnh thc i hi, v nh vy th l yu t ca hnh
thc trong ngha ca t hn hp b. Trong trng hp hin din, a tr ng s vy l
t ch dn n nh ci ci ny trong mt vn ng trong hnh thc i hi () hoc CV.
-nh, tt nhin ch nh y mu bnh btct nm yn, c xc nh theo cng thc (2):
CHV. Hnh thc (H) y l hnh thc ca s thu nh li, v ngha l: ci ny trong hnh thc
ca s thu nh li (N) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n hoc
CNV. -Do hai du hiu ch dn trin khai m chng ti va phn tch nhm vo hai ci ny
khc nhau nn cn phi phn bit chng bng C1 v C2. S kt hp b nh vy l c th c
vit: C1V- C2NV: ci ny 1 trong mt vn ng trong hnh thc ca s i hi- ci ny 2
trong hnh thc ca s thu nh li nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh),
ca n. Ngi ta lin thy ngay rng s t cnh nhau n gin hai hnh nh c biu t lm
t bin gia chng mt quan h, ci quan h din t quan h hin thc gia a tr vi mu
bnh btct, ci th nht i hi ci th hai. Qu vy, trong hnh nh phc hp cu thnh
ngha ton th, s vn ng ca ci ci ny th nht, tc s vn ng i hi (V) c gn p
vo ci ci ny th hai, cng do ci ci ny th hai c trnh ra l i tng ca ci ci ny
th nht. Ngi ta c th lm ni bt bng cch vit:
n ni ln rng: ci ny, trong s vn ng trong hnh thc i hi i vi i tng-
nh (C2NV).
Do t hn hp hon ton ly ngha ca n t c ch ch dn trin khai cng trng n, d
di hnh thc ngoi hin hay phc tho n gin, nn tt nhin l mi lin lc ng ngha t
hin y trong s kt hp gia hai t c gii thch bng mi lin lc thc hin c lp
dng gia hai c ch ngm n: cn nh cc c ch ngm n, trong khi ni tip nhau nhanh
chng, th cng do m ni buc vi nhau vo cng mt ton th nng ng. V chnh l mi
lin lc thi gian tnh y, c to nn mt cch t pht trn bnh din c ch, s c n nh
v sau trn bnh din khu thit trong cu vi ch t, ng t v b ng: b i ci mu nh
kia.
Vy th nu nh nhng kt hp t hn hp, xut hin tr nh t 17 n 20 thng tui, cn
cha hm ng hnh thc ca cu, c xc nh bng s lin lc c php, th chng cng vn c
thc hin chc nng c bn ca cu l nhm din t mi quan h gia cc s vt bng mi
quan h gia cc du hiu. Vy s l khng xc ng khi coi chng l nhng cu gi, v chng
ti ngh gi chng l nhng cu chc nng tnh.
a. Nhng hnh thc s ng ca cu chc nng
Nu ta xem xt cu chc nng trong cu trc s ng ca n nh l s kt hp ca hai t hn
hp ta bn thy ngay rng n bao hm ba trng hp chnh thc kh th, ty theo khi c hai t
u c hiu trong ngha hnh ng ca chng, hoc u trong ngha i tng, hoc l mt
c hiu trong ngha hnh ng cn mt n th trong ngha i tng. Tuy nhin, thc t, ta
cn phi loi tr trng hp trong chng u c hiu trong ngha hnh ng, bi khi y
t hn s lin lc ca chng phi din t mt ni dung qu cao i vi a tr trnh y.
Vy nn trong thc t ch cn li hai trng hp kh th.
Nu bt u bng trng hp trong gia hai t th mt theo ngha l hnh ng v mt
khc theo ngha l i tng; chng ta s c bn phi hp chnh thc kh th, ty theo khi,
mt mt, l mt s vn ng mong mun hoc mt s vn ng nghim nhn, v mt khc l
mt i tng ang vn ng hoc mt i tng ng im.
VHC (vn ng mong mun)CVH1 (i tng ang vn ng)
VCH (vn ng ghi nhn) CH1V (i tng ng im)
Tuy nhin, cng vn v l do trnh by trn kia, m ta phi loi b tnh v nh trong t
c hiu theo ngha l i tng s ch vo mt i tng ang vn ng. Ni khc, ta loi b
nhng phi hp VHC-CVH1 v VCH- CVH1, nhn v thc t chng vn s din t mt quan h
gia hai vn ng, m iu ny thc s l bt kh th trnh ang c xem xt y. Vy
ch cn li hai hnh thc kt hp thc ti kh th.
Trc ht, hy xem xt hnh thc VHC-CH1V (12), n ni ln rng: s vn ng trong hnh
thc (H) lin can ti ci ny- ci ny trong hnh thc (H1) nh hnh thc y xut hin trong s
vn ng (gi nh) ca n.
Trong tp sch ca Gvosdev, ngi ta thy 20 thng tui: ico maka (na sa). na l
mt t hn hp, n ch y mt vn ng mong mun trong hnh thc tng thm lin quan
n ci ny, sa ch ci ci ny trong hnh thc b ung. Vy ta c ngha tng: S vn
ng trong hnh thc gia tng (G) lin can n ci ny- ci ny trong hnh thc mt b (M) nh
n xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc VGC- CMV, l ci ph hp vi cng
thc (12). Ta thy ngay l ch trn nhng c ch ch dn trin khai cng trng hai t v em
li ngha cho chng, mi c sn sinh mt lin lc ng nht ho yu t ca ci ny trong
hnh nh c biu t th hai. Bi c ch c nho nn trong tnh th hin thc, v thc t
cng ch l mt v l cng mt ci ci ny. Vy ta c th lm r s lin lc c lp dng gia
hai ngha, bng cch vit:
n ni ln: s vn ng ca hnh thc gia tng lin can n ci ci ny, tc i tng-
sa (CMV). Nu ta chuyn sang bnh khu thit (ni) mi lin lc xut hin y trn bnh
c ch, ta s c s lin lc c php: sa na.
Nh chng ti lu u phn ny rng quan h ca s vn ng n i tng, m
chng ti ch nh bng t lin can, c hiu theo cch chung nht trnh ny: ngha
c thc ch c th c quy nh tu theo tnh th. Kt qu l trong cng mt hnh thc lin
lc, c ch c th phng ra mt tng hp ng ngha hon ton khc. Th d trong na
Nini[100], th c ch ngm n, sau khi ch s vn ng trong hnh thc, s gia tng lin can
n ci ny, bn tr li v a b n t ch vo chnh n: Nini. Ci ci ny chm dt
ngha th nht, ng nht ho vi Nini v mi quan h, lm cho s vn ng trong hnh
thc s gia tng lin can n ci ci ny, c xc nh bi mi quan h c phng ra gia
hai hnh nh c biu t v n l mt quan h qui thuc. Mt lin lc nh th, c trin
khai trn bnh khu thit, s cho hnh thc ng ngha: na cho Nini.
Cng thc (12) tt nhin hm cha ci o nghch ca n:
CH1V-VHC (12)
Nh trong Piaget, ta thy 18 thng tui: vng, n u ri, mt, panana (a tr ni
panana gi ng n v cng biu th, c khi vng mt ng, l n i ci g - ngi ng l
dng c d sai khin nht tho mn c mun ca n.) Trong Gvosdev, a b 20 thng:
b, y (b, i). cc th d ny, t u u ch mt i tng ng im: CH1V, v t th hai ch
mt vn ng mong mun lin can n i tng: VHC (n u ri vn hnh hin nhin nh
mt t hn hp tng ng vi tm). S lin lc c ch hm ng y mt s tr li ca ch
dn th hai, vo yu t ca ci ci ny, v ch dn th nht- nhn v ci ci ny sau c
ng ho ch xc vi i tng c ch khi u:
n ni ln: i tng (CH1V) trong quan h vi s vn ng trong hnh thc (H) lin
can n n. Ta s nhn thy trong hai th d u, ci vng v mt b lin can vi t cch l
i tng ca s vn ng tm kim hoc ca s i hi. Trong trng hp th ba, ngi b
b lin can vi t cch l ch th ca s vn ng i m a tr din t mong mun ca n.
Nhng khc bit y khng t ra vn g, nhn v trnh hn hp c s ln ln gia ch
th ca s vn ng vi i tng ca n.
By gi ta chuyn sang s kt hp mt t ch mt vn ng nghim nhn, vi mt t ch mt
i tng ng im:
VCH-CH1V (13)
s vn ng lin can n ci ny trong hnh thc (H)- ci ny trong hnh thc (H1) nh hnh
thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n th d, cho b (Brunet v Lezine),
i i ngn tay (bobo patsik- bobo doigt- Gvosdev). Ta thy t th nht ch s vn ng
ca i tng c nhm (ci ny) trong mt hnh thc no : hnh thc s xa ri (cho-
auvoi) hoc hnh thc s run ry au n (i i) hoc VCH. V ci ci ny c ng
nht ho vi i tng ng im c ch ra bng t th hai, hoc CH1V. S lin lc c ch tnh
vy l c th c biu hin bng mi tn:
n ni ln: s vn ng lin can n ci ny trong hnh thc (H), tc lin can n i
tng (CH1V). Vy ta c ngha ca cho b: s vn ng lin can n ci ny trong hnh
thc s xa ri, tc l lin can n i tng b v ngha ca i i ngn tay: s vn ng
lin can n ci ny trong hnh thc s run ry au n, tc l lin can n i tng- ngn
tay.
L t nhin khi ta ni v i tng ng im th nim ng im c dng ch theo cch
hon ton tng i m thi. Th d trong cho b th thc ra l ngi b ang i, ni khc,
mt i tng trong vn ng. Nhng trong s phn tch c tin hnh bng du hiu th
hai ca cu chc nng ny th i tng- b khng c hiu trong s vn ng ca n trong
hnh thc ri xa, nhng trong mt hnh thc khc m theo quan im ca hnh thc ny th i
tng b l ng im. Do tui y, a tr gi l b tt thy nhng ngi n ng chng
gp, nn ci hnh thc ng s c th c xc nh bng mt dng v nam gii ca cc c
ch v trang phc, hoc ci hnh thc (H1). T quan im y, ngi b c hiu bng bn
thn n, nh l mt i tng ng im: CH1V. V y l i tng y l ci c t ra nh l b
lin can bi s vn ng trong hnh thc s ri xa: cho b.
Tuy nhin, vn cng hnh thc bn ngoi v s kt hp khu thit c th bao hm bn trong
mt lin lc c ch tnh hon ton khc. Th d mt b gi 21 thng tui t mt v qu ln mt
bn va ni: ngi ri b t n ln mt v khc v ni thm: ngi bu (Piaget). Ta thy vn
y l hai ci ny khc nhau, khin ta phi ghi s th t: C1 v C2 ch hai mnh v.
Ngi vy l c ngha: s vn ng lin can n ci ny 1 trong hnh thc t chng ln
nhau (), hoc VC1. Bu ch nh ci ci ny 2 trong hnh thc trn ln (L) nh hnh thc
y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc C2LV. Gia hai hnh nh c phng ra
y c lp dng mt lin lc c ch tnh:
n ni ln: s vn ng lin can n ci ny 1 trong hnh thc s t chng ln nhau,
quan h vi i tng- bu (C2LV). t s lin lc y vo hnh thc c php, n s l: ngi
trn ci bu. Ta thy hnh thc kt hp y, d bn ngoi ging vi hnh thc trc (13), phi
c xc nh bng mt cng thc ng ngha khc:
VC1H1-C2H2V (14)
Hai cng thc (13) v (14) tt nhin c nghch o ca chng:
CH1V-VCH (13)
C2H2V-VC1H1 (14)
 Cng thc (13) c p dng vo nhng cu chc nng nh b i, Nini i i (Brunet v
Lezine). S lin lc c ch tnh l:
n ni ln: i tng (CH1V) trong quan h vi s vn ng lin can n n trong hnh
thc (H), tc hnh thc s ri xa ti v hnh thc s run ry au n ku i i.
Cng thc (14) c p dng vo nhng cu chc nng nh Von bum (a tr nghe thy
Yvonne lm ri mt vt phng bn cnh- Brunet v Lezine), m chi (chtehetka, ci
chi; a b tr vo m n ang qut sn nh bng ci chi- Gvosdev). Trong mi cu chc
nng y, chg ta c hai ci ny khc nhau: Yvonne v ci vt c lm ri, m v ci chi. Do
y vn l ci nghch o ca cng thc (14) m Yvonne v m biu th nh l i
tng (C2H2V). Bum v chi c hiu trong ngha l hnh ng hoc VC1H1 l ci lm
cho bum ngha l: s vn ng ca ci ny 1 trong hnh thc s ri xung v lm cho chi
ngha l: s vn ng ca ci ny 1 (= ci chi) trong hnh thc s qut. S lin lc c ch tnh
l:
hoc lm cho von bum ngha l: i tng- Yvonne trong quan h vi s vn ng
ca ci ny trong hnh thc s ri lin can n n (i tng- Yvonne); v cho m chi:
i tng- m trong quan h vi s vn ng ca ci ny (= ci chi, trong hnh thc s qut
lin can n n (i tng- m). Chng ta c th chuyn chng thnh: Yvonne, ch y lm ri
ci y, v M, b qut bng ci y.
Nu by gi ta xem xt trng hp trong c hai t hn hp c kt hp m t ny v t
kia u c c hiu theo ngha i tng, ta c ba v nh chnh thc kh th, ty theo hai i
tng y u c hiu nh l ang vn ng hoc ang ng im, hoc c hiu mt ny
ang vn ng, cn mt kia ng im. Nhng bao gi cng v l do trnh by trn m ci v
nh th nht phi c loi b. Ni khc, ta loi b phi hp: C1VH1-C2VH2 do thc t n
vn din t, trong mt chng mc nht nh, mt quan h gia hai vn ng. Vy cn li hai
hnh thc kt hp thc ti kh th: mt mt, l s kt hp gia mt t ch mt i tng ang
vn ng v t kia ch mt i tng khc ang ng im: ci ny trong mt vn ng theo
hnh thc (H1)- ci ny 2 theo hnh thc (H2) nh hnh thc ny xut hin trong s vn
ng (gi nh) ca n hoc:
C1VH1-C2H2V (15)
v mt khc, s kt hp gia hai t ch hai i tng u ng im: ci ny 1 trong hnh
thc (H1) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n- ci ny 2 trong
hnh thc (H2) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc:
C1H1V-C2V2H (16)
Cng thc (15) c p dng trong cu chc nng phn tch u on ny: b t. Ly
mt th d khc. Mt b 17 thng tui n mt qu trng trn nc si, gi mt mu bnh va
ni: a bnh cc (Brunet v Lezine). A bnh l mt t hn hp tr em tui y thng dng
ch nh i tng n hoc hnh vi n i tng y. V y ch th gi mu bnh nn t
y c hiu theo ngha i tng xc nh cng thc (1): ci ny trong mt vn ng
theo hnh thc b n (A), hoc CVA. Coco c th hiu nh hm ng mt hnh thc qu trng.
Do y l mt i tng ng im, nn ngha c xc nh theo cng thc (2): ci ny trong
hnh thc qu trng (Q) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc
CQV. Do l hai i tng khc bit, ta phn bit chng bng cch vit C1 v C2 v ngha tng
ph hp vi cng thc (15): C1VA- C2QV, ci ny 1 trong mt vn ng theo hnh thc b n-
ci ny 2 theo hnh thc qu trng nh hnh thc y xut hin trong s vt cht (gi nh) ca
n. S lin lc c ch s l:
ci ny 1 trong mt vn ng theo hnh thc b n lin can n i tng- qu trng
(C2QV). Ngi ta thy s vn ng theo hnh thc b n, c p dng vo ci ci ny 1
ch c th lin can n ci ci ny 2 trong mt quan h ph gia vi i tng th nht. Ni
cch khc, gia hai hnh nh phng chiu bi nhng c ch ch dn trin khai cng trng hai
t hn hp, c cu thnh mt lin lc theo hnh thc ph gia, s lin lc sn sinh bi tnh
lin tc gia hai ch dn v biu th mi quan h hin thc gia mu bnh v qu trng m a
tr cng n. Nu ta trin khai s lin lc c ch ny thnh mt hnh thc c php, ta s c cu:
ci ny b n vi qu trng ny. Ta thy ni dung ca s lin lc l khc bit vi ni dung m
ta phn tch trong b t mc du hnh thc l nh nhau- iu ny l d hiu v s mm do
ca mi quan h m ta ch nh bng t lin can.
Cng thc (15) tt nhin hm ng ci nghch o ca n:
C2H2V-C1VH1 (15)
Trong t liu ca Gvosdev, ngi ta thy 21 thng tui,[101] Oada bada (Diadia voda, ch
nc). a tr ch mt vng nc ng trn sn do mt ngi nh va mi r tuyt trn qun
o xung), Baba kleca (baba keslo, mm fauteui/ b gh. a tr ch b n ngi trn gh).
Ta thy nhng th d ny, t th nht ch mt i tng hiu trong bn thn n nh l ng
im: C2H2V, hnh thc (H2) c th c xc nh bng mt dng i chung ca s vn ng lin
can n nhng ngi thn ca gia nh trong trng hp th nht, v trong trng hp th
hai l ngi b. T th hai ch mt i tng trong mt vn ng theo mt hnh thc (H1) no
: hnh thc s nh git v s chy i vi nc v hnh thc ngi i vi ci gh, -hoc:
C1VH1. Gia hai hnh nh c biu t, c cu thnh mt lin lc c ch:
hoc i vi dada baba (ch nc): i tng ch quan h vi ci ny (=nc) trong
mt vt cht theo hnh thc nh git, lin can n i tng- ch v i vi baka kleca: i
tng b quan h vi ci ny (= ci gh) trong mt vn ng ca hnh thc ngi, lin can n
i tng b. Ta c th chuyn dch xut xot thnh: Ch, ci y, n lm chy ra v B,
ci y, n ngi y.
Cui cng, chuyn sang cng thc (16): C1H1V- C2H2V, th ta c s lin lc gia hai hnh nh
v i tng ng im. Th d, ta thy trong t liu ca Gvosdev vo 20 thng tui: santsik
doundou (zaitchik soudouk th rng- a tr va lm ri con th ca n xung ng sau
ci rng). Nu ta ch nh hnh thc hn hp ca con th bng O v R ch nh hnh thc
hn hp ca ci rng trong s vn ng ring (gi nh) ca chng,[102] ta c th lp dng
ngha cu chc nng ph hp vi cng thc (16): ci ny 1 theo hnh thc (0) nh n xut
hin trong s vn ng (gi nh) ca n- ci ny 2 trong hnh thc (R) nh n xut hin trong
s vn ng (gi nh) ca n, hoc C1OV- C2RV. Ta thy ngay rng s vn ng do m c
ch ch dn trin khai chuyn t i tng th nht sang i tng th hai, phng ra gia hai
hnh nh c biu hin mt quan h v v tr phn nh quan h khng gian hin thc gia con
th v ci rng:
i tng- th (C1OV) trong quan h vi i tng- rng (C2RV) Trong hnh thc
c php, chng ta c con th ng sau ci rng.
Quan h gia hai i tng ng im c trng hp- gii hn ca n trong hnh thc ng
nht ho. Th d, khi a tr ni cho ng (aoua granpre) ghi nhn s vng mt ca ng
(Pichon), cho c xc nh theo cng thc (2): ci ny trong hnh thc xa ri nh hnh
thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n. Ni khc, n l i tng- vng mt
c biu hin trong mt quan h ng nht ho vi i tng- ng: vng- ng. Ci nghch
o ca cng thc (16) khng t ra phn bit nhau b ngoi:
C2H2V-C1H1V (16)
Tuy nhin, s lin lc c ch l nghch o. Th d, ta thy trong Gvosdec, vo 21 thng tui:
khng, b, bnh (niet, naitsik blina/ non, bb crpe). a tr can thip vo mt cu do
m n t ra cho b n: cho ng n bnh xo nh? Cu chc nng b bnh hm ng y
mt lin lc c ch song hnh vi s lin lc ni bt trong cu hi ca ngi m:
Ta thy v l do tnh th, s lin lc y hon ton khc vi s lin
lc thy th d ca Pichon b t (bb petit). Nu ta ch nh
bng B hnh thc hn hp ca b trong s vn ng (gi nh) ca n
v S hnh thc hn hp ca bnh xo, ta c:
i tng b (C2BV) trong quan h vi i tng bnh xo (C1V), ci chuyn dn
v n, hoc: cho b bnh xo. Nu ta kho st trong ton th cu trc chung ca cu chc
nng nh va mi phn tch, ta c th c hai nhn xt ng ch :
Trc ht, ta c th nghim nhn rng i vi mi cp cng thc o nghch v kt hp cc
t hn hp, nhng cng thc m ta kin to theo cch h thng xut pht t nhng cng
thc ng ngha hoch c v s ch dn trin khai, ta cng s c mt hnh kp v lin lc c
ch tnh m bn thn n l nghch o- nhng lin lc c ch tnh m bn thn n l nghch o,
nhng lin lc c ch tnh c tch g bi s phn tch nhng th d c th. Qu tht nu ta
khi qut ho cc hnh lin lc (les figures de liaison) c trnh by v mi trng n
bit, ta c c bng sau y:
Nhng hnh trc tip ca s lin lc c ch tnh
Ngi ta thy rng trong mi trng hp hnh o nghch ca lin lc c ch
tnh l t mt s ln ngc (retournement) ci hnh trc tip, tng ng vi
s o ngc (renversement) trt t cc t hn hp c kt hp- iu ny
xc minh r song hnh c bn ca c ch vi li ni.
Nhng hnh o nghch
Nhn xt th hai c th rt ra l mi hnh thc
s ng ca cu chc nng m chng ti miu
t vi nhng hnh lin lc tng ng, c th c
phn b thnh hai loi hnh chnh, vi mt loi
hnh trung gian. Loi hnh I, gm cc cng thc
(12)-(12) v (13)-(13), din t quan h ca mt vn ng ng
tc vi mt i tng, n ch yu khng vt qu n ni dung
ngha ca t hn hp l ci khi c dng c lp hm ng mt
quan h nh th ri. Do y m trong nhng cu thuc kiu loi
ny, ngi ta c th phn bit mt t chnh, tc l t c hiu
theo ngha hnh ng v n din t ci ct yu ca ngha tng ri, v mt t gia ph
(mot adjoint), tc l t c hiu theo ngha i tng v n ch lm c vic c th ho yu t
ca ci ci ny trong ngha ca t th nht. Th d trong na sa (enco lait) th ci ct
yu c t ra trong na ri: s vn ng trong hnh thc s gia tng lin can n ci
ny V sa ch lm r rng ci ci ny ng s m thi.
Loi hnh II, gm cc cng thc (15)-(15) v (16)-(16), ngc li em li mt ni dung ng
ngha hon ton mi, nhn v n biu t mt quan h gia hai i tng, hoc bng trung
gian ca mt vn ng lin can n c hai, hoc trc tip gia hai i tng m c hai u
ng im. Cui cng cc cng thc (14)-(14) thuc vo mt loi hnh trung gian, v mt mt,
chng din t quan h ca mt vn ng vi mt i tng, iu ny a n tr li vi loi
hnh I, song v mt khc, quan h y bn thn n cha ng trong mt chng mc nht nh
mt lin h gia hai i tng, iu ny a n tr li, vi kiu loi II.
Chng ta c th gi nh rng loi hnh I, l kiu loi hnh n gin hn c, gn b vi mt
cu to nguyn thu hn: hn c th ni ch l mt cc bu ca t hn hp hiu theo
ngha hnh ng v vn l t chnh m t gia ph ch lm cng vic c th ho ngha. iu
ny khng cn tr hai loi hnh khng th cng xut hin gn nh trong cng mt lc, song l
tht rng s pht trin thc s ca loi hnh II, trong hai t c t trn cng mt bnh
din, hn phi chm tr hn cht t. b Gnia, do Gvosdev kho cu, hai loi hnh nh c
trnh ra gn nh trong cng mt lc. Nhng vn ch c th c gii quyt, tt nhin, bng
mt kho cu thng k rng ri.
b. Nhng bc u ca cu chc nng trong s pht sinh loi
Chng ta thy rng s chuyn qua t k th nht sang k th hai ca s pht trin d-
thnh nhn hm ng trc ht s hnh thnh mt tp tin phong trong nhm sn bt Ngi
vn nam phng, iu ny bin ho su sc cu trc o nghch ca du hiu ch dn, do
m lm l do cho s chuyn tip t ch dn trnh by [gii thiu mt i tng vng mt]
sang s ch dn biu hin. L chc rng tin b trong lao ng tp th do s tu chnh dng c
em li dn n mt pht trin mi trong s phn b cc nhim v, t m c s tng
cng vai tr ca tp tin phong v chc chn, nhn s xut hin t nhiu tm thi cc tp
khc c bit trong nhm lao ng. Khun kh ca s truyn thng t y c m rng
ng k, ci n lt n ko theo mt tin b mi trong cu trc ngn ng. C l l ci
tm ngun gc ca cu chc nng, m ta thy s phc hot a tr trong bc hai ca tui
d-thnh nhn. Chng ta thy rng t hn hp c dng n l ch l kh lnh hi tu theo
tnh hung trc tip, nhn v tnh hung ny cho php nhn ra i tng, ci ci ny ng
s, v cho php chn la trong bn ngha kh dng ca s ch dn trin khai, th ngha no
c trnh by ra y. im y cng tt nhin gi nh s truyn thng din ra gia cc ch
th ang lao ng gn nh cng mt a im, khin trng tri gic ca h trng nhau xut
xot. M mt hon cnh nh th ngy cng kh thc hin trong nhm d-thnh nhn mt khi
h lp thnh nhng tp c bit l nhng tp c th lm vic cch xa nhau t nhiu tu. Ni
khc, chng no trng hot ng ca nhm c m rng, th s phi hp n lc chung
cng tr nn phc tp. Bng chnh s vn ng ca truyn thng, nhng hnh thc c ca ngn
ng tt yu c nho nn trn nhng iu kin mi ca lao ng tp th v kt qu l
s sng to nhng hnh thc mi thch nghi hn vi tnh th ton th.
Gi nh rng nhng tay sn ngi vn nam phng phi bo cho nhau con mi chy trn
mt v phi ku gi nhau ui theo n. Trong k u d-thnh nhn, khi tt c thnh vin
nhm cn t nhiu t tp gn nhau th ch mt t l , mt thanh m phn tn vi mt
ngha ging nh ngha ca to (aoua) hay cho (avoua) ca a tr hiu theo cng thc
(4): s vn ng ca ci ny trong hnh thc s ri xa (X) hoc VCX. V nguyn tc cng
thc c th c ngha cng l s ri xa ca mt tay sn hoc ca con mi, nhng trong tnh th
d nh, s nghi ng l khng th c c.
Nhng ngay t bc u ca k hai d-thnh nhn, khi vic s dng dng c tu chnh cho
php hnh thnh nhng tp nh phn bit, th t hn hp dng n l tr thnh hai ngha.
Qu vy, cc tp khc nhau khng i mt vi cng mt tnh th trc tip, ngay c khi h
kh gn nhau c th truyn thng cho nhau bng c ch v li ni. Nh trong trng hp ta
ang kho st, ci t phn tn tng ng vi aoua ca a tr l r rt trong ni b ci
tp trng thy con mi trn chy, nhng i vi tp bn cnh ch c du hiu y bo tin th
du hiu ny c hiu trong hnh thc biu hin VCX, v cng c th c ngha l
mt tay sn ri xa. Thc t, trc s khng hiu ca tp bn cnh, tp ny khng bit nn
phn ng th no, ngi ni (le locuteur) lp li thng bo ca hn di mt hnh thc
khc, bng cch thm vo: con mi- tt nhin, li mt ln na l mt m thanh phn tn.
i vi ngi ni, ngha th vn ch l th: thc t, mt trong nhng ng tc c bit nht
ca con mi l trn chy, v trong tnh th ca ngi ni th tt nhin ng tc trn chy y l
ci chnh m du hiu ch dn trin khai c nh du bng t con mi nhm vo- c cht
nh ging nh trong t ng thn mt: Gm bm (Minute, papillon) th chnh ng tc
trn chy l ci xc nh ngha t bm. ngha ca t con mi vy l c xc lp y
theo cng thc (4): s vn ng ca ci ny trong hnh thc s ln trn (L) hoc VCL, ci ch
l mt s rm r n gin ca cho (aoua), nh chng ti xc nh n trn y.
Nhng i vi tp bn cnh, tnh th li trnh ra cch khc hn. Bi n khng trng thy con
mi ng s, v ci t n nghe c, ch c th gi ra cho n l i tng- con mi c hiu
trong bn thn n vi ngha y ca n, hm ng hnh thc hn hp ca tp ng tc
thng lin can n n, hoc hnh thc M. ngha vy l y c xc nh trong hnh thc
biu hin v theo cng thc (2): ci ny (vng mt) trong hnh thc M nh hnh thc y xut
hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc CMV. Vy t, hiu theo ngha y, c dng
cch bnh thng bo con mi n ch khng phi trn chy. Tp th hai vy l o nhn
quanh ch i thy con vt cht hin ra u . Trc mt hiu lm nh vy, ngi ni
nhn mnh: trn, mi (auoa, gibier) Mt ln na, hn dng hai t ch khng phi mt t
bng s rm r gin n. Nhng ln ny t th hai i ngay sau t th nht, v do chng c
hai ngha khc nhau i vi ngi nhn nn ngi nhn hiu chng khng phi nh mt s
rm r m nh mt s kt hp trn mi hoc
____ ____
VCX CMV, s vn ng lin can n ci ny (vng mt) trong hnh thc (M) nh hnh thc
ny xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n. Ngi ta thy ngay rng s t k bn
nhau hai hnh nh c biu t c thin hng lm ny sinh mt quan h ng nht ho
no gia hai ci ci ny. V l do cu trc nghch o ca du hiu ngn ng ni chung, m
ngi nhn lp li s truyn thng, tt nhin nh hn hiu n. Do c ch l c hm ng
trong li ni, nn sinh ra mt lin lc c ch, lin lc ny nhn mnh quan h ng nht ho ta
va thy c phc thnh:
s vn ng lin can n ci ny (vng mt) trong hnh thc s ri xa, tc l lin can
n i tng- con mi
_____
(CMV).
Ta gp li y hnh lin lc 2- tng ng cng thc (13) ca cu chc nng tnh m chng
ti lp trn c s nhng th d: cho b (auvoi- papa) i i ngn tay (bobo patsik). T
con mi bng cch gia ph vo t cho c th ho ngha ca t ny v lm mt i ci mp
m sinh ra bi s khc bit tnh th gia hai tp truyn thng cho nhau. Cu trc mi c
sng to xut pht t cu trc c, nhn v i vi ngi ni th ch l mt s rm r ch yu
khng vt qu hnh thc c lp thnh ca cc t hn hp dng n l. Nhng ngi
nhn hiu n nh mt kt hp t c ngha khc bit, s kt hp hn nhc li vi hnh
lin lc c v vc trong n. trong mt s ln ln (quiproquo) nh th, trong c
phn nh mu thun khch quan gia nhng lin h mi xut hin trong lao ng tp th, do
s pht trin ca cc lc lng dng c tnh, v vi hnh thc t c xa c ca ngn ng,
mt cu trc mi ngn ng ra i, cu chc nng, d mi ch c cu thnh bng nhng t
hn hp, nhng khng v vy m n khng thc hin mt bc quyt nh trong s tin b ca
nhn thc. Thc t, c ch khi c hiu bng bn thn n th hu nh b gii hn bi nhng
kh nng ca tnh th trc tip: kt qu l s tng hp c ch tnh, c quy gin vo cc
phng tin ring ca n, th nhiu nht cng ch dn n gin vi mt ch c th thc hin
c s ch dn trin khai, iu ta thy on trc. Khi phi ni lin hai ch dn trin
khai, c ch ch c th thc thao bng da vo mt kt hp khu thit, tc l cu chc nng, ci
nh du bc khi u ca mt s pht trin v hn. Thc t, sau , s tng hp khu thit
s ng vai tr ngy cng tng trng v y l ch c bng s trung gian hng xuyn ca n m
ch th s c th m rng v phc tp ho khn cng nhng thao tc c ch ca mnh, theo
cch t ch dn cho mnh th gii bn ngoi trong mt hnh nh c phng chiu ngy cng
rng ln v chnh xc.
Chng ti va trnh by mt th d ca mt cu chc nng kiu loi I. S pht sinh ca loi
hnh II hm ng nhng iu kin phc tp hn. Hy gi nh mt tp va mi trng thy con
mi ln vo mt vch . bo nhau iu y gia k ny ngi n v nh th ku gi nhau
ui theo con th ang ng sau vt cn kia, nhng ngi d-thnh nhn sn bt y, nh
chng ti ch ra on trn, ch cn gi tay vo vch , trong mt c ch ch dn nhm vo
con mi xuyn qua tm mn n, nh th con th vn ang hin din bng hnh nh tn d
ca n. By gi li cht xut hin mt tp khng tham gia pht cui cuc sn ui. Nhng
ngi sn trc li lm li cng c ch y, va thm vo mi ni r hn. i vi h, t y
tt nhin ch nh con mi trong s vn ng ln trn n va mi thc hin. Thc t, mt
trong nhng ng tc c bit ca con mi ni chung l bin mnh ra pha sau mt tr ngi, v
trong tnh th hin ti ca tp th nht, th chnh ng tc y l ci c nhm vo mt cch
c bit trong du hiu ch dn trin khai c nu bng t. Vy ngha c xc nh y
theo cng thc (1): ci ny trong mt vn ng theo hnh thc s ln trn (L) hoc CVL.
Nhng i vi tp th hai, s tnh li khc hn. Bi tp khng tham d cnh trn y, v
t mi gi ra cho tp i tng- con mi trong hnh thc hn hp quen thuc: ci ny trong
hnh thc quen thuc ca con mi (M) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi
nh) ca n hoc CMV. i vi tp, l mt s ch dn trin khai trong hnh thc trnh by,
nhn v hnh thc y c km theo mt c ch gi bn tay. Nhng bi bn tay gi ch vo
vch nn ngi nhn truyn thng hon ton khng hiu nh th no m ngi ni li c
th bo con mi khi ch vo vch .
Trc s khng lnh hi c y, ngi ni nhn mnh bng thm vo: mm [hoc
vch cng c]. i vi hn, ch l mt ci tha [ci hu d] bi mm l vt cn
m ngi ta c th ln trn. V do ngi ni va mi thy ng l con mi va mi ln trn
sau vt cn y, nn tt nhin hn ch ci vch trong ng tc y ca s ln trn. V trnh
hn hp c s ln ln gia tc nhn ca s vn ng vi i t (patient) ca n, nn r rng l
i vi ngi ni th t mm thm vo cho t mi ch lm c cng vic dng li chnh
xc vn mt ngha: ci ny trong mt vn ng theo hnh thc s ln trn, CVL.
Nhng li mt ln na ngi nhn n hiu khc i. Bi hn khng mc kch ng tc y, v
t mm i vi hn ch c th l ch nh ch mm trong ngha y ca n, tc l
ci ny trong hnh thc quen thuc l mm (O) nh hnh thc y xut hin trong s vn
ng (gi nh) ca n hoc COV. Ngi nhn hiu r rng by gi l bn tay ca ngi ni
gi ch v pha mm - nhn v vn l mm y- nhng hn tuyt khng thy mt truyn
thng nh th th ch li g. Trc s hiu lm y, ngi ni nhc li: con mi, vch . i
vi hn, vn l ci hu d n, nhng ngi nhn th hiu nh l mt kt hp t con mi
mm hoc CMV- COV, ci ny trong hnh thc quen thuc ca con mi (M) nh hnh thc
y xut hin trong s vn ng (gi nh)- ci ny trong hnh thc quen thuc ca mm (O)
nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n. i vi ngi nhn, c ch
bn tay gi ca ngi ni, tt nhin, bao gi cng quan h vi t mm . Ni khc, y l
mm l ci c thc ti gii thiu l ci ci ny v do m hnh nh c biu t
bng t con mi bn c y ra khi trng tri gic, ci em li cho n ngha mt ci ny
vng mt. Vy l hai ci ci ny c phn bit nhau r rt v ngha tng mang hnh thc:
C1MV- C2OV, ci ny 1 (vng mt) trong hnh thc quen thuc ca con mi nh hnh thc y
xut hin trong s vn ng (gi nh) quen thuc ca n.
V l do cu trc nghch o ca du hiu ngn ng, ngi nhn nhc li hai t nh hn va
nghe c, v chnh hn cng gi bn tay v cng pha vi ngi ni. Nhng c ch y by gi
c ngha kp: vi t con mi c ch y lm nhim v ch dn biu hin nhn v l mt ci
ny vng mt v vi t mm n lm nhim v ch dn trnh by [gii thiu]. Ngi ta
thy ngay rng n c to thnh mt lin lc c ch l ci phng ra mt quan h v tr gia hai
hnh nh c biu t v nh th n biu hin tng quan khng gian thc t gia hai i
tng c nhm: con mi c biu hin ng sau mm :
Ta thy li y hnh lin lc 5- m chng ti miu t v cu chc nng ca a tr
c ly lm th d cho cng thc (16): th rng (santsik doundou/ livre malle), ch tr
mt iu l i vi a tr, con th vn hnh nh mt i tng cn c mt, nhn v n va
mi nh ri con th ca n ng sau rng v nh vy n cn gi hnh nh d tn ca con
th ch y. Quan h gia con th vi ci rng vy l c trnh by trong khun kh ca
trng tri gic, ch khng c biu hin. Chng ta cng ng trc cng dng bt thng
ny vi th d phn tch trn, cho mi, xut hin trong s pht sinh loi trong hnh thc
biu hin, trong khi y cc th d tng ng a tr, cho b hay i i tay (auvoi papa,
bobo patsik) ch n gin mang hnh thc trnh by.
Thc t a tr ch vn hnh thao tc bng mt cu trc c sn, tha hng t ci ngun, v
l l do khin a tr p dng n ngay lp tc trong khun kh trng hin din ca tri gic
thc ti. Nu ta tr li vi s pht sinh loi th hnh thc biu hin hon ton l ch yu, bi
trong khun kh trng tri gic, c ch ch dn, c c th ho khi cn bng mt t hn hp,
cho nhng ngi lao ng ca cng mt tp k ny k khc ku gi nhau tn cng vo
i tng hin din hoc vn cn hin din. V nu mt tp khc ang hay xa trng
hot ng ca tp th nht biu th s khng hiu, th tp th nht rt c th thm vo mt t
th hai, nhng ch n gin l mt ci hu d nhn v ngha hon ton r rng ri i vi
tp y. Vy l cu chc nng khng th sinh ra tp th nht l tp khng phi vt qua
ng bin ca tri gic thc ti. N ch cn thit cho tp th hai l k, khng hoc khng
mc kch s c, b b buc phi am hiu tnh th. M iu ny ch kh th bng s biu hin
rnh rt mt quan h c t ra r rt gia mt ng tc vi mt i tng, hay gia hai i
tng. V do mt ngha nh th khng th c truyn thng bi tp th nht l tp tt
c u l hin din i vi n, nn phi l tp th hai t bn thn xy dng n, v y l
ci n lm trn c s mt s hiu lm. S ln ln ra i t nhng iu kin khch quan
mi ca lao ng tp th, v do c mt hnh thc mi ca ngn ng, mt hnh thc em
li mt hnh nh phong ph hn v chnh xc hn v hin thc ngoi ti v vy l p ng cc
nhu cu mi c sng to bi s pht trin vt cht ca cc lc lng dng c tnh.
Chng ti va phc ha s pht sinh ca cu chc nng nh n t hin trn bnh din khch
quan ca ngn ng trong i sng hin thc, nh l s din t trc tip ca hot ng vt
cht v ca nhng lin h vt cht ca cc d-thnh nhn vo bc khi u ca k hai s pht
trin ca h (kafouen). Tuy nhin qu trnh pht sinh y hm ng mt hnh thc u tin
ca s c thc. Qu vy, tp th hai, k sng to nn cu trc ngn ng mi, tt nhin
chng c g truyn thng vi nhng tay sn i trc n. Ch thng tin tnh hung duy
nht cho n m thi, khin cho n trong thc t ch c th ni vi bn thn n. Ni cch khc,
nhng tay sn trong tp th hai xy dng cu chc nng, bng ch dn cho nhau v mi ngi
ch cho chnh mnh mi quan h khch quan ng s, y cng l ci xc nh chnh cu trc
ca s c thc. Tt nhin y cn l mt thc ri rc. Nhng chng khi hnh thc mi ca
lao ng x hi pht trin, th s s dng cu chc nng c khi qut ho, khin cho cui
cng n i n c tch hp vo hnh nh d tn ca nhm m mi thnh vin mang n trong
chnh mnh. Kt qu l c mt s c thc c nhn, n lm cho mi ch th n bit thng
xuyn s dng n.
Ta thy cu chc nng ngay t ci ngun hm ng thc biu hin: hnh thc ny cho
php cc tp ang hay cch xa trng hot ng hin thi t biu hin quan h khch
quan b trt ra ngoi trng hin din ca tri gic kh cm ca h, v nh th nn h bit
c tnh hnh ca tnh th. Tuy nhin, thng tin nhn c theo cch y mi ch lin can n
mt quan h khng mt thy, ni cch khc, mt yu t khng trng thy c ca tnh th
hin ti. N khng cho php biu hin ci ton th ca mt tnh th vng mt. Nhng mt khi
nh s hon tt ca thc v n, cu chc nng s ng nh miu t, nh l s kt hp ca
hai t hn hp, bn tr thnh kh dng hng xuyn i vi ch th, ch th c th hp thnh
nhng biu hin m hn c, ni cch khc l kt hp nhng kt hp s ng n ca hai t
t thnh nhng cu chc nng trin khai, c nng lc biu hin ci ton th ca mt tnh th
vng mt.
Ta thy trong phn th nht rng ch l s biu hin tnh th sinh hc vng mt cho
php ngi d-thnh nhn vo cui thi k pht trin ca h s dng nhng thi khc nhn
ri ca h chuyn t s gia cng i khi hoc ln ln sang s gia cng ton b hoc phn bit
ca b phn c ch ca dng c. V y l s hon tt ca lao ng tu chnh t ra nhng tin
cho s cu thnh mt hnh nh in hnh ca hnh thc dng c tnh, ci dn n lao
ng sn xut, vi s xut hin ca Homo habilis. Vy chng ta c th ngh rng n cui k hai
d-thnh nhn, cu chc nng c trin khai cho php gi li ci ton th ca mt
tnh th vng mt, v iu ny ng l c th c xc minh trn s pht trin ca a tr,
y ngi ta thy xut hin ng nhng s gi li loi ny vo cui tui d-thnh nhn.
c. Nhng loi hnh trin khai cu chc nng
n 19 thng tui, ngi ta nhn thy a tr nhng kt hp trn hai t hn hp v chng
gi ra mt tnh th vng mt. Ta c th phn bit hai loi hnh chnh: lit k v tng lin
(numratif et corrlatif).
Trong loi hnh lit k, ta c th dn th d sau y do Gvosdev nu ra, 21 thng tui: Lna
proua (Lna do chi), tossa proua, keska proua (Tossa do chi, con mo do chi). Ta thy
y l mt s lit k bng tch t nhng kt hp theo cng thc (13). T c hiu theo ngha
hnh ng (proua, do chi, c nhc li hng xuyn). Ni khc, bng cch hp thnh xut
pht t mt hnh thc s ng ca cu chc nng m c cu to nn mt hnh thc trin
khai gi li trong mt chng mc no ci ton th ca tnh th vng mt, trong th d nu
trn l tnh th nhng ngi ang do chi. Lna, Tossa kiska l nhng t hn hp hiu
theo ngha l i tng theo cng thc (2) hoc C1H1, C2H2V, Proua c xc nh theo
cng thc (4) nh l s vn ng ca ci ny trong hnh thc do chi (D), hoc VCD. Vy ta
c ngha tng:
n ni ln rng i tng- Lna c biu hin trong s vn ng lin
can n n theo hnh thc s do chi, i tng- Tossa c biu hin trong s vn ng
lin can n n theo hnh thc s do chi v.v
Chng ta c y cu chc nng lit k trin khai trong hnh thc y nht ca n. Trong
cng loi hnh lit k y, cn trnh ra nhng hnh thc t nhiu vn tt hn. Th d mt ch th
ca Piaget l Jacqueline, 19 thng tui, c ti n, b ni mt mnh trn ging, trong m
ti hon ton: My xem: m b, b, ch. B nhc li cu y n mi pht trn. y t
c hiu theo ngha hnh ng ch c ni mt ln (My xem tt nhin vn hnh nh ch
l mt t hn hp tng ng vi ka) Nhng hin nhin l n c hiu ngm trc b,
b
Ci ton th vy l c cu to trong thc t bng mt s tch t nhng cu chc nng s
ng theo cng thc (13): My xem, tng ng vi ka, c th c xc nh nh l: s
vn ng ca ci ny trong hnh thc s xut hin (X) hoc: VCX. M, b, b c hiu
theo ngha l i tng theo cng thc (2), hoc C1H1V, C2H2V, C3H3V ngha tng rnh
rt vy l:
n ni ln: s vn ng lin can n ci ny, trong hnh thc s xut
hin tc l lin can n i tng- m, s vn ng lin can n ci ny trong hnh thc s
xut hin tc lin can n i tng- b v.v
Tuy nhin do thc t cu trnh ra di mt hnh thc vn tt, t th nht c hiu ngm
bt u t s kt hp th hai, nn ngha thc ti phi c vit l:
n s cho, khi chuyn tt c nhng My xem (= ka, u tp [ci ton
th]):
S vn tt cn c th c y xa hn na.. Nh Gnia vn 21 thng tui, khi nghe mt cu
chuyn v con ch, v n nhng t: h cho con ch n th b thm vo: maka (sa),
kissle, kacha, maka, iska (trng). Ta thy li ca a tr y thc t c bt u bng t
cui cng n nghe thy: n Nhng v n khng nhc li t y, m kt qu l mt cu chc
nng c cu thnh duy nht bng mt loi t hiu theo ngha i tng theo cng thc (2).
Cui cng qu trnh c hon tt khi hnh thc cui cng y t pht trnh ra. Nh ch th
ca Piagt nu trn y lit k trong gic ng tra cc mn n m em va n xong: ostatine
(phosphatine), orage (cam)
Ngi ta thy rng cu chc nng trin khai trong kiu loi lit k c trnh ra di hai
hnh thc chnh: Hnh thc th nht ch yu l mt loi nhng kt hp s ng theo cng thc
(13). T c hiu theo ngha hnh ng n trc nht, v sau ch c nhc li, ni
chung, di mt hnh thc hm n, khin n c chuyn i v lc khi u ca ci ton th:
M xem m, b, b, ch Vy cng thc ng ngha l:
Chng ta c mt biu thc ca hnh thc ny, khi t c hiu ngha
hnh ng l c hiu ngm hon ton ngay t u, nh trong Ostatine, orage, v.v Khi y
cng thc c vit l:
(C1H1V), (C2H2V), (C3H3V) v.v (17a)
Hnh thc th hai ca cu chc nng lit k ch yu l trong mt lot nhng kt hp s ng
theo cng thc (13): Lna do chi, Tossa do chi, mo do chi. Vy cng thc ng ngha
l:
Cng thc ny bn thn n bao hm biu thc tm tt ca n:
(C1H1V), (C2H2V), VC12 5 (17a)
Th d trong Gosdev, ta thy 23 thng tui: pagui, maki, baibai (bt, giy, ging).
Loi hnh lit k ca cu chc nng em li tt mt s biu hin no tnh th vng mt,
th d mi trng gia nh, ba n, s do chi v.v Nhng ch l mt biu hin m h v
khng trn vn bi n ch yu l trong hnh nh lp li mt quan h gia mt s vn ng
no vi mt lot i tng. Thc t, tnh th s ng nht gm c ba yu t rt xc nh:
ch th ca tnh th, i tng ca n v mi lin h ng hc h tng gn buc chng li. S
biu hin rnh rt vy l bao hm ba s hng phn nh ba yu t y, v y l ci chng ta thy
c thc hin trong loi hnh tng lin.
Th d vn ch th ca Piaget, mi ngy sau nhng lit k trn, b nht mt ngn c, t n
vo ci chu nh th l nhng con chu chu m trc my hm mt b em trai h em
cho b, v b ni: Chu chu, chu chu, hp th b trai.[103] y chng ta c mt quan h
kp i xng gia trung hng vi hai cc hng. Qu tht chu chu v em c xc nh
theo cng thc (2): ci ny 1 trong hnh thc hn hp quen thuc ca con chu chu (U) nh
hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc C1UV,- v ci ny trong hnh
thc hn hp quen thuc a b trai (N) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi
nh) ca n, hoc C2NV. Hop- l (hp- th) mt mt c p dng vo ci nhy ca con
chu, mt khc vo ng tc bt cht ca bn tay b trai bt con chu khi ang nhy. Ngay c
trong ngn ng ca ngi ln t y cng trnh ra hai ngha, v l r rng rng trnh hn
hp hai ng tc ln ln lm mt v cng hnh thc ca s nhy. Vy hp- th c xc nh
y, theo cng thc (4): s vn ng ca ci ny, v ci ny v ci ny 2 trong hnh thc nhy
(Y), hoc VC12Y. Ci ton th trong hnh thc biu hin nhn v l nhng i tng vng mt,
v ngha ca cu chc nng c vit:
(C1UV VC1,2Y C2NV)
Ngi ta thy ngay rng y chng ta c kt qu vn tt ca mt s kt dnh hai kt hp
xc nh theo cc cng thc (13) v (13). Qu tht, chu chu hp- th trnh ra chnh xc
cng mt cu trc ng ngha nh b i hoc nini i i v hp- th b cng nh cho b
hoc i i ngn tay. Vy s lin lc c ch c lp dng theo cc hnh tng ng: 2 v 2.
Hoc cho chu chu hp- th
v cho hp- th b trai:
Vy hnh tng th c cu thnh mt lin lc kp qua li:
c c l: i tng- chu chu
_____
(C1UV) trong quan h vi s vn ng lin can n n v lin can n i tng-b trai
_____
(C2NV) trong hnh thc s nhy. iu m chng ta c th chuyn dch xut xot theo cch
sau y: con chu chu n nhy, thng b trai bt n.
Vy cng thc ca cu chc nng thuc loi hnh tng lin c vit y l:
Ta thy ngay rng loi hnh ny cho php din t rnh rt mt tnh th vng
mt nhn v n bao gm hai cc ch nh hai i tng vn hnh mt nh l ch th ca tnh
th v mt kia nh l i tng, v mt trung hng ch s lin lc ng hc h tng gia
chng.
Nu tr li vi s pht sinh, ta c th ngh rng cu chc nng trin khai phi xut hin
vo cui k hai d-thnh nhn, vo lc cc lc lng dng c t ti mt trnh cho
cc tp sn ca cng mt nhm c th ri xa nhau trong mt thi gian kh di. Nu nh sau
mt thi hn ng k, cc tp vn khng gp li nhau, th h phi i tm nhau. V trong s cng
thng ca cuc tm kim y, tp n gi tp kia bng tch t cc cu chc nng s ng t
c, iu ny to nn mt s biu hin u tin, tt nhin cn cha trn vn, tnh th vng
mt. Th d mi tp c gi quen bng mt t phn tn- hn hp, hoc A, B, C ta s c: A
i, B i, C i Mt cu trc nh th tm thy s phc hot ca n trong cu ca b Gnia
dn trn: Lna do chi, Tossa do chi, mo do chi
Cng im pht trin ca cc lc lng dng c, vai tr ca tp tin phong, ni trn,
mang mt hnh thc mi. By gi h l mt tp trinh st tin ln pha trc kh xa tm du
con mi. Vy l c s chia bit tm thi vi i b phn nhm, v ngi ta c th ngh rng lc
xut pht c mt s dn d trong c lit k cc con th m ngi d-thnh nhn thng
ly lm i tng sn bt, v ci thc t y, trong mt chng mc nht nh, biu hin tnh th
m tp trinh st s i din phi tm thy chng. Cu chc nng c pht trin y na
vn bng mt tch t nhng kt hp hoch c, th d: Ka linh dng, ka kh, ka hu sao
V sau, t th nht, hiu theo ngha hnh ng, c hiu ngm bt u t s kt hp th
hai, v ta c mt lit k theo cng thc (17): Ka linh dng, kh, v.v Cui cng, t c
hiu theo ngha hnh ng c th c hiu ngm hon ton, nht l khi i vi con mi nh,
th d: Ra, thn ln, su rm (cng thc 17a).
Nh chng ti lu , loi hnh lit k ca cu chc nng trin khai ch em li mt s biu
hin hon ton i khi v tnh th vng mt. Loi hnh tng lin, em li mt biu hin rnh
rt hn, c th c cu thnh trong s pht trin nhng cnh bt chc con mi m chng
ti ch ra on trn rng chng t phi xut hin trong s chun b nhng cuc i sn, vo
khi chuyn tip t k th nht sang k th hai d-thnh nhn. Chng ta c th ngh rng n
cui k hai, nh tin b c c do s c thc v cu chc nng s ng m ngi d-thnh
nhn i vo bt chc khng ch n gin cc ng tc ca con mi cn c ca ngi sn bt.
T m c mt s biu hin c ch v tnh th c bit ca thi khc chnh yu ca cuc sn
v s biu hin y c tng cng bi s sng to ra cu chc nng trin khai trong loi hnh
tng lin.
Cu ca a con Piaget, va c phn tch trn- Chu chu, chu chu hp- th b trai
c th c chuyn v d dng vo nhng iu kin ca s pht sinh loi. Chu chu l con vt
n c nhn v ngi ta vn cn tiu th n mt vi ni trn tri t, v c th chc chn
rng ngi d-thnh nhn sn bt n. Tt nhin h khng th n vo ci x nh ch th
ca Piaget, m h c th dng nhng ci ti lm bng nhng tu l tiu hoc l chui. V l
c thc v cu chc nng s ng trong dng i ca k hai d-thnh nhn, cc tay sn by
gi bit c hai quan h ch yu hm ng trong tnh th, nhn v h c t ni vi chnh bn
thn trong ngn ng ni ti nhng cu chc nng s ng biu hin hai quan h y: chu chu
hp- th v hp- th tay sn. Cnh tr bt chc tin din nhng cuc i sn vy l bao hm
mt s vn ng kp: ci nhy ca con chu chu v ci v ca ngi sn con chu chu. C ch
c tng cng bng li ni, v t , bng kt dnh v tng hp hai cu s ng, sinh ra cu
chc nng tng lin: Chu chu hp- th th sn m chng ta c s phc hot trong cu ca
tr em.
Chng ti va trnh by s pht sinh ca hai loi hnh trin khai ca cu chc nng trong
tnh bin chng khch quan ca ngn ng ca i sng thc t. Tuy nhin ngay c cc iu
kin ca nhng cnh bt chc va ni n hm cha yu t u tin ca s c thc.
Thc t, v cu trc qua li ca du hiu ngn ng hc ni chung, cc khn gi lp li cu ca
din vin. Nhng do thc t l h chng c g ni vi ngi din vin, nn thc t h li ni
vi chnh h cu y, ni cch khc, h c thc v cu y. Mt khc, ta c th ngh rng nhng
biu hin hot cnh y khng ch duy nht nhm vo lc bt c con mi, m cng nhm
c vo lc dn d nhng ngi trinh st v lc gi nhau ca cc tp i tm nhau. Kt qu l s
c thc chng ti va ni cng cn nhm vo loi hnh lit k ca cu chc nng.
Tt nhin y hy cn l mt thc ri rc gn lin vi nhng iu kin khch quan ca s
chun b cc cuc i sn, ni khc l vi tnh th sinh hc trong tnh ton th ca n. Nhng
mt khi t c hnh thc mi ca nhng biu hin hot cnh y, n c th c ti din
trong nhng lc nhn ri cng bc, th d do thi tit xu. y, chng ta khng cn trong
tnh th sinh hc na, nhng nhu cu sinh hc th lun khi hin din, v n l ci lm l do cho
s lp li cc cnh bt chc ng s. V cc ch th chng c g khc lm, s biu hin
c pht trin. By gi khng phi mt din vin hay mt tp nh din vin, vi ton th l
nhm khn gi. Thi gian l t do, tt c u tham gia t nhiu vo cnh tr khin cho tt c
u ng thi l din vin ln khn gi. Ni khc, mi ngi ni vi ngi khc v t nhc li
cho bn thn mnh nhng cu chc nng trin khai biu hin tnh th vng mt ca cuc sn
bt thnh. Kt qu l mt s c thc tp th em li cho nhm hnh thc ngn ng mi s
dng. Ni khc, cui cng nhm s dng hnh thc ny c lp vi iu kin va nu ra, tc l
nhu cu sinh hc cn l hin din trong nhng lc nhn ri cng bc. Ni khc, ci nhm
khng cn cn n s nu l do y na, v t nay n c th nhc li cc cnh tng ng s
ngay c trong nhng lc nhn ri thc s, nhu cu sinh hc c tho mn.
S biu hin c lm mi li nh vy li nh thc nhu cu sinh hc cc tay sn ang
ngh ngi v cng do nh thc nhu cu tu chnh dng c. Nhng by gi chng ta ang
ng trc mt tnh th hon ton c o. Qu tht, nhu cu sinh hc c nh thc trong
nhng iu kin y ch c th xut hin di mt hnh thc tng tng, nhn v nhu cu thc
t c tho mn. T khi y, chc chn n c th lm l do mt cng tc tu chnh, nhng
mt mt khc n cho ch th vo mt tnh th vui chi trong mt chng mc no y.
Ngi ta bit l chi ng vai tr to ln trong s pht trin ca x s nhng con kh. Trong
cuc chi t hin nhng lc hnh ng, chng c p dng sau vo tnh th sinh
hc. Nh i vi s x ni ting khi lng hai ng sy vo nhau th kinh nghim ch ra rng
nhng con tinh tinh bt u t c thao tc ny khi chi, v sau ny chng ch nhc li thao
tc y trong tnh th lao ng c thc n.[104] Qu nhin s chi cho php mt s t do v
vn ng kch thch mi th phi hp ng tc kh th. Trong tnh th sinh hc, tri li, sc p
ca nhu cu trc tip gii hn con vt nhng lc hnh ng hoch c. Thc t, v
nng lng thn kinh kh dng c tp trung mnh m vo i tng thm mun, th nhng
vng ua gin tip ch c th c m ra, ni chung, trong chng mc chng c t nhiu
chun b bi kinh nghim sn c, nht l kinh nghim s chi.
Nu chng ta li nh tr v cui k hai ca s pht trin d-thnh nhn, chng ta c th thy
rng tnh th sinh hc, theo ngha hp, b vt qua khi cc tay sn d-thnh nhn bt u i
vo biu hin cc cnh tng sn bt trong nhng lc h nhn ri cng bc: mt s biu hin
nh th c th thc y cc ch th i vo tu chnh dng c, mt cng vic ch nh vy l
c t ra ngoi tnh th sinh hc ng ngha. Tuy nhin, nhu cu sinh hc vn lun khi hin
din, v c th n cn tng ln trong nhng lc ch i y. Ta c th ngh c rng lao ng
tu chnh, c thi hnh trong nhng iu kin y, cn cha t ti vt khi hnh thc hn
hp t nhiu hn n ca n.
Nhng khi, nh s c thc tp th c thc hin trong nhng lc nhn ri cng bc,
nhm d-thnh nhn hoch c s dng thng xuyn cu chc nng trin khai, v nh th
thy mnh c nng lc nhc li trong nhng lc nhn ri thc ti. S biu hin nhng tnh th
c bit ca cuc sn th ci nhm nh thc c trong bn thn n nhu cu sinh hc, nhng ch
di hnh thc tng tng. M nhu cu tng tng khng th bc xc nh nhu cu thc ti.
Kt qu l mt mt, ch th b y n tu chnh dng c p ng nhu cu n, song mt khc,
cng vic ca n khng cn b gii hn bi nhng lc lp nn na.
Mt khi t ti thc tp th v tnh th sinh hc vng mt, s nhc li cc cnh tng bt
chc o u n tch hp cu trc ngn ng mi vo hnh nh d tn ca nhm. T , ch
th, i vo cng vic tu chnh, lun lun gi trong hn hnh nh ca nhng du hiu y m by
gi hn t nhc li cho chnh hn trong ni ti nghim sinh ca hn. Ni cch khc, s tu chnh
dng c trong nhng khi nhn ri y c km theo mt s c thc c nhn v cu chc
nng trin khai, trong ch th tip tc biu hin cho chnh hn tnh th sinh hc vng mt,
khin hn bo dng hng xuyn trong chnh hn nhu cu sinh hc tng tng m chng ti
va ni ti. Kt qu l hn b y n vt khi hnh thc quen thuc, bn gia cng ca dng
c tu chnh. V v trong tnh th ca hn c chng no ging nh tr chi, hnh thc y
khng l bt buc na nn hn thc ti vt khi n bng cch hon tt s gia cng phn hu
ch ca dng c, iu ny ln u tin em li cho phn hu ch mt hnh thc phn bit, nhn
v n hon ton do lao ng m c.
Ta thy trong phn th nht rng s gia cng ton phn b phn hu ch ca dng c, th
d s mi o cnh ca mnh kafouen c hai mt, l iu kin c bn ca s cu to
hnh thc in hnh, n nh du nhng bc s khi ca lao ng sn xut, vi s chuyn t
kafouen sang oldovien. Vy by gi chng ta phi tm xem bng tin b no ca ngn ng v
ca thc m T tin d-thnh nhn, xut pht t hnh thc phn bit, t c trong khi
hon tt cng tc tu chnh, c th nng ln n mt hnh nh in hnh ca hnh thc dng
c tnh v nh th m tip cn ging Homo, vi t cch Homo habilis.
d. S tch mnh ca hnh thc v s ra i ca danh t
n cui thi k d-thnh nhn, ngi ta c th quan st thy a tr nhng c ch ch dn
trin khai trong , ln u tin, s nhn mnh trc ht nhm vo yu t ca hnh thc. Nh
trong mt quan st ca Piaget, ngi ta thy mt b gi con ng, Luciene, 16 thng tui,[105]
tm cch ly mt dy ng h khi mt v bao dim trong khi ng m ca v bao dim ny
ch rng 3mm. V do b khng li ra c, b nhn rt chm ch ng m, ri nhiu ln tip
theo nhau h m ra khp li chnh ming b, thot tin nho nh, sau rng hn dn. Cui cng
b a ngn tay vo ng m hp dim, v, ng l nh trc, tm cch ly c ci dy, th
b li ko m ca v dim rng thm: b t c v ly c ci dy. Hnh vi biu hin
y gm mt thnh phn kp. Trc ht, bng chiu hng ci nhn ca mnh, a tr t ch
dn cho chnh n ng m ca v dim nh l ci ci ny!. Ri bng ng m ming phi
hp vi ci nhn y, b phng ra hnh nh mt s phng i tim ca i tng. y l mt
du hiu ch dn biu hin tnh trin khai, trong s nhn mnh trc ht nhm vo yu t
hnh thc s phng i ng bnh din th nht ca hnh nh c biu t. V hnh thc y
cn cha hin hu, n c biu hin trn mt ci ny vng mt. Vy ngha ca thnh
phn th hai y ca du hiu l: hnh thc s phng i (F) ca ci ny (vng mt, nh hnh
thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc FCV. Do a tr nhn i tng
vi mt s ch m c v c m to thm mi m chng ta phi coi ci ton th ca du hiu
nh l c thi hnh trong hnh thc nhn mnh. Ci ci ny th hai c th c vit vi s
lin lc c ch:
n ni ln rng: ci ny c biu hin vi s nhn mnh trong hnh thc s phng i
ca n nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n.
Ngi ta thy rng ngha y trnh ra cu trc:7
Ta gp li y, trong thnh phn ng ngha th hai, cng thc (5), HCV, c trnh
by u phn ny, nhng n by gi mi c pdng thc t ln u tin.
Cng thc (19) c th c coi nh mt bin ho ca cng thc (10) C.CHV: yu t ca hnh
thc ng hng hai ca thnh phn ng ngha th hai, by gi ng hng th nht.
Cng thc (10) xc nh ni dung c biu t ca c ch v hnh ca a tr 16-17
thng tui, c ch m chng ti din gii nh l mt s phc hot ca biu hin hn hp
nhn mnh ca hnh thc dng c tnh, ci khin ra i s lao ng tu chnh trong bc qu
t k th nht sang th hai ca s pht trin d-thnh nhn trong pht sinh loi: ci ny
c biu hin vi s nhn mnh nh l mt ci ny trong hnh thc (H) nh hnh thc y
xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n. C.CHV. Ta thy v tr ca yu t hnh thc
(H) hng th hai ca thnh phn ng ngha th hai (CHV) tt yu ko theo mt s ln ln
no gia hnh nh c biu hin ca hnh thc dng c tnh vi hnh nh tri gic tnh ca
vt liu c ch dn nh l ci ci ny! S ln ln y quyt nh tnh cch hn hp ca ci
ton th c biu t, iu ny c chng minh bi hnh thc hn hp ca dng c
kafouen. Nay, vi s bin i c thc hin vi cng thc (19), s ln ln c y li, nhn
v yu t ca hnh thc (H) by gi tch mnh ln hng th nht ca thnh phn th hai: HCV.
Kt qu l chng ta c mt biu hin phn bit v hnh thc, ni khc, ln u tin tnh hn
hp bt u b vt qua.
chnh xc l ci ta c th kim tra trong hnh v a tr 19 thng tui. Vo tui ny a
tr c th bt chc mt gch thng, khng tnh n chiu hng, v n t pht vch nhng
gch r rng v hi cong cong. Bc tin c thc hin hnh cung g gh, do a tr v vo
16-17 thng tui, ch ra rng c ch c cu to thnh mt biu hin phnbit ca hnh thc
thng hoc hi cong cong, iu ny hm ng rng yu t hnh thc bt u c tch ra
bng t phng chiu hng u ca thnh phn th hai ca ngha tng. Vy ngha tng
c lp dng ph hp vi cng thc (19): C.TCV, n ni ln rng: ci ny c biu hin vi
s nhn mnh trong hnh thc thng hoc hi cong (T) xut hin nh l ca n trong s vn
ng (gi nh) ca n.
 Nh ta thy on trc, hnh thc thng hay hi cong c th c xem nh l hnh thc
dng c tnh tiu biu nht. Bc tin ca hnh v a tr, t 16 n 19 thng tui, vy l
xut hin nh mt phc hot s pht trin ca du hiu biu hin ca hnh thc dng c tnh
c bt u trn bnh din hn hp vo cui k th nht d-thnh nhn i ti trnh
mt biu hin phn bit cui k hai. Mt s pht trin nh th phn nh s vn ng vt
cht ca cc lc lng dng c, vo cui k hai d-thnh nhn t ti bng em li cho b
phn hu ch ca dng c mt hnh thc phn bit mt cch thc ti. Qu vy, ci c ch, vch
v hnh thc phi tu chnh trn vt liu, th d hnh thc ca cnh phi o i trn hn cui,
tm tt kinh nghim thu c t s gia cng b phn hu ch y ca dng c. V v l s
hon tt vic gia cng y, m c ch biu hin bn thn n cng mang mt hnh thc hon tt,
hoc C.SCV, ci ny c biu hin vi s nhn mnh trong hnh thc sc (S) xut hin nh l
hnh thc ca n trong s vn ng (gi nh) ca n V l ci ta gp li trong s kin
quyt v s r rt ca ng tc bn tay a tr khi n vch mt gch thng hay hnh cung r
rt vo khi 19 thng tui, ci tng phn ni bt vi dng i do d v hi c v d dm ca n
lc 16-17 thng tui.
Yu t ca hnh thc y cn cha c tch ra hon ton, nhn v du hiu ch dn biu
hin trin khai, l ci phng chiu n hng th nht, vn cn trc tip lin i vo mt s ch
dn n gin ca vt liu. S tch ra ca hnh thc c hon tt khi du hiu ng s vn
hnh theo cch c lp, iu ny cho php n i vo nhng kt hp mi. Nh quan st ca
Piaget dn ra trn y v s lit k thc n, ta thy Jacqueline theo ui li ni ca b vi
chnh b va gi n mt em gi h mi . B choc ngn tay ch cch ngn ci vi cngtimt
v ni B, b Istine R rng l c ch nhn mnh trc ht vo yu t ca hnh thc nh l
hnh thc s thu nh li. Vy y l hnh thc y c tch ng hng th nht ca hnh nh
phng chiu vi danh ngha l ngha. Yu t ca ci ny mi ch c v vc v yu t ca
s vn ng mi ch c hm ng n gin trong ngay s xch li gn[106] nhau ca ngn ci
v ngn ch. ngha ca t b vy l c lp thnh theo cng thc (5): Hnh thc ca s
thu nh (B) ca ci ny (vng mt) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh)
ca n hoc BCV. Istine vn hnh nh l mt t hn hp c xc nh theo cng thc (2):
ci ny (vng mt) trong hnh thc mi () nh hnh thc y xut hin trong s vn ng
(gi thit) ca n hoc CV. S kt hp hai t vy l cu to nn mt cu chc nng s ng
thuc mt loi hnh mi:
n ni ln rng: hnh thc thu nh ca ci ny (vng mt) nh hnh thc y xut hin
trong s vn ng (gi nh) ca n c biu hin nh l s thuc vo i tng- Istine
(CV).
V cu ny l a tr ni vi chnh n, nn ta c th coi hnh thc biu hin ca n c gn
buc n gin vi ngn ng bn trong. Nu ta cng thc ho cu trc ca ci ton th, th ta
phi t n trong hnh thc trnh by:
hnh thc trnh by ny xc nh s trnh by mt hnh thc nht nh (H) nh l
hnh thc ca i tng c ch dn (CH1V)
Tt nhin hnh thc ny hm ng ci qua li:
Chng ta c th tm mt th d trong mt thnh phn ca cu chc nng trin
khai do Piaget nu ra b Jacqueline 20 thng tui: M khi b[107] a tr nhn qua ca
s ra sng m sn ni. Khi b l mt m ch ln khi ang bao bc b khi ng ht
thuc. Ngi ta thy rng s kt hp ba t l do t s tng hp hai cu chc nng s ng:
M khi v khi b, vy n tr v vi loi hnh tng lin ca cu chc nng trin khai,
c gii thiu on trn vi th d: Chu chu, hp- th b trai. Tuy nhin y trung
hng khng c hiu theo ngha hnh ng, li ngha ca hnh thc, tc l hnh thc cun
cun c bit ca khi. ngha ca t khi vy l c lp thnh y theo cng thc (5):
hnh thc cun cun (Q) ca ci ny nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh)
ca n hoc QCV. M v b c hiu theo ngha i tng theo cng thc (2). Vy nu
nh chng ta ch nh bng M hnh thc hn hp ca sng m v B hnh thc hn hp ca b
nh a tr trng thy chng trong s vn ng quen thuc ca cc i tng y, chng ta c
nhng ngha: C1MV v C2BV. Ta thy rng s kt hp m khi c xc nh theo cng
thc (20)
Vi khi b, ngha c lp thnh theo cng thc (20), vi hnh thc biu hin cho
hnh nh ca hnh thc cun cun (Q), nhn v b lc y khng ht thuc:
Vi s ho tan hai pht biu ca t khi trong cu ca a tr, y l hnh thc ca
hnh nh th nht (trnh by) l u thng. Vy ngha tng c lp thnh vi s lin lc hn
hp kp:
n ni ln rng: i tng- sng m (C1MV) trong hnh thc thnh cun
(Q) s thuc n v s thuc i tng- b (C2BV), nh hnh thc y xut hin trong s vn
ng (gi nh) ca chng.
Ta bt gp li y hnh lin lc qua li c trnh by vi cng thc (18), ch tr c s
lin h gia hai cc hng c trung gian ho bng mt hnh thc chc khng bng mt s
vn ng. Vy nu chng ta gi ci quan h kp i xng c lp thnh bi cng thc (18) l
tng lin ng hc, th chng ta c th ni n y mt tng lin nh thc (corrlation
formelle). Ngi ta thy ngay rng kt qu l mt s so snh: hai i tng c ch dn trong
thc t c so snh gia ci ny vi ci n qua s trung gian ca hnh thc chung ca chng
l thnh cun. Quan h so snh c nhn thy trong quan h ca C1 vi C2 trong ngha ca
trung hng, iu m chng ti k hiu ho bng t hai du chm: QC1:2V. Vy cu ng s
c ngha:
n ni ln: i tng- sng m (C1MV) c trnh ra trong hnh thc cc
cun (Q) l ci s thuc n ging nh s thuc i tng- b (C2BV), nh hnh thc y xut
hin trong s vn ng (gi nh) ca chng Ni khc i l: ci sng m kia l trong hnh
thc cun cun ging nh b (khi ng ht thuc). Ngi ta thy rng xut pht t s tch g
hnh nh ca hnh thc vi cc cu trc (20) v (20), mt cu trc so snh c to nn bng
s dnh kt v s tng hp chng:
Ngy hm sau, trc vn cnh quan y, Jacqueline ni: m b Tt nhin
d l mt s ni tt cu hm trc: M khi b trung hng b thu ht vo mt trong hai
cc hng. y, ta c hai din gii chnh kh th: (M khi) b hoc M (khi b). Chc
hn s phi hp th nht l phi, bi nhng ngy sau a tr lun ming nhc li My b
khi ng trc cc m my. Qu l s thay th My cho M hm ng s trung gian ca
mt yu t chung, tc l hnh thc cun cun hm cha trong ngha ca khi. Ni khc, khi
chuyn t M khi b sang M b, th t M hp th ngha ca t khi. Vy l by
gi n ch dn sng m c trnh ra trong hnh thc thnh cun ca n, v l dn n n
gn vi my t m c cu My b.
Cu tng lin vn tt: M b vy l trnh ra ngha (M- khi) b hoc
n ni ln: i tng- m (C1MV) trong hnh thc ca n thnh cun nh
hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n v cng s thuc vo i tng-
b Ni khc: ci sng m trong hnh thc thnh cun ca n l ging nh b (khi ng ht
thuc).
T M by gi biu t: S m trong hnh thc thnh cun ca n dn n mt s xch
li gn vi My. My trc ht l mt t hn hp thng thng, khi hiu theo ngha l i
tng theo cng thc (2), ngha l: ci ny trong hnh thc hn hp quen thuc ca my (W)
nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n hoc cu CWV. Do trong hnh
thc hn hp quen thuc ca my cng c mt dng i thnh cun, nn sinh ra mt s ln ln
vi m trong hnh thc y by gi tr thnh hin nhin: kt qu l c mt s chuyn di
ng ngha trong t my c thm hnh nh va mi c gia thm cho ngha hn hp
ca t m tc l s trnh din ca hnh thc cun cun nh l mt hnh thc hn nh (forme
dtermine). Hnh thc ny by gi xut hin nh l chung cho c ba i tng, sng m,
ngi b v my, v c tim nng cho c nhng i tng khc na, nhn v s chuyn di c
th c lp li v cng bt tn cc i tng ng dng. Vy hnh thc thnh cun c
hn nh nh l s thuc mt s nhiu v tn nhng ci ny, ni khc, s thuc mt ci ny
ni chung hoc Cx c th c ng nht ho vi nhiu ci ny n l khng b quy gin
vo bt k ci no trong chng. nh ci ci ny ni chung ch c th c biu hin m
thi, nhn v n bao m mt tnh s nhiu ci ci ny vng mt. T My vy l c ngha:
CWV.QCxV, ci ny trong hnh thc hn hp quen thuc ca my (W) nh hnh thc y xut
hin trong hnh thc thnh cun (Q) ca n l ci chung gia n vi cc i tng khc, nh
hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n.
Vy kt hp My-b trnh ra ngha:
n ni ln: i tng- my c biu hin trong hnh thc thnh cun ca
n l ci chung vi nhng i tng khc, nht l i tng- b, nh hnh thc y xut hin
trong s vn ng (gi nh) ca chng Ni khc, my ka c hnh thc thnh cun (ni
chung) l ging nh b cng c hnh thc thnh cun (khi ng ht thuc).
Vy l y chng ta c mt cu trc so snh th hai, c xc nh bng cng thc:
Cu trc ny gm hai hng ch khng phi ba, s trung gian c bo
lnh trong cng thc (21) bi trung hng th c nhp ni vo hng th nht, nh th hng
th nht c giu thm mt ngha mi, HCxV, trong hnh thc trung gian (H) ng
hng th nht nh l hnh thc chung cho mi i tng ng dng nhau, ni khc, nh l mt
ci ny ni chung Cx. Tuy nhin, ci hnh thc c hn nh nh vy l hnh thc chung hy
cn cha c biu hin trong tnh khi qut tru sut ca n, m mi ch trong s thc hin
n l ca n vo i tng c ch dn: C1. Ni khc, chng ta cn cha c mt hnh nh
khi nim thc v n, mi ch n gin c mt hnh nh in hnh,nhn v ci in hnh l ci
chung vi t cch c thc hin trong ci n l [ci ring]. Mt khc, hnh nh in hnh y,
bn thn n cn cha t trnh ra mt cch phn bit, nhn v trong ci ton th c biu t
bi t:
s biu hin chung HCxV l lin i cht ch vi hnh nh hn hp C1H1V, khin tt
yu sinh ra mt s ln ln gia hnh thc chung (HCx) vi hnh thc hn hp (H1).
Th d, i vi My va c bn ti (C1WV.QCxV), th hnh thc thnh cun c quyt
nh nh l hnh thc chung (QCx) t nhiu b ln ln vi hnh thc hn hp v ton th ca
my (W) nh hnh thc y xut hin vi a tr trong s vn ng quen thuc ca i tng
y. Vy l y ta ch cn c mt hnh nh in hnh ln ln. Ni khc, tnh hn hp cn cha
c vt qua. V chng ta thy ngay chnh cng thc ca t (C1HV.HCxV) rng hnh thc
in hnh, ni khc l hnh thc chung (HCx) vi t cch l c thc hin trong i tng
n l, C1, s ch c th c tch ra r rt chng no hnh thc hn hp (H1) chuyn sang
trng thi suy thoi khin cho hnh thc (H) xuthin thc t nh l ci duy nht ng k n.
chnh l ci s c thc hin vi tnh bin chng ca danh t.
tr em vo cui tui d-thnh nhn, khi 20 thng tui, ngi ta quan st thy mt ng x
c bit khi mo cho bc chuyn sang on tip theo: a tr tm cch gi tn cc vt
bng cch hi: ci ny l ci g h? Tt nhin vn cng mt t hn hp, g g n? m
ngha c xc nh bng c ch d hi phng chiu vo cu trc ng ngha t c. a
tr gi ngn tay vo i tng ng s v a mt v pha ngi quan st vi mt ci nhn
nh mun ln lt vn ng t ngi quan st n i tng c ch dn v nh vy din t
s ch i ci tn ca i tng y. trnh y a tr c cu trc so snh. V do ci
danh t n ch i phi em n thng tin ti a kh kh th, m ta c th ngh rng n phi
trnh by cu trc ng ngha xc nh trong b phn th nht ca cng thc (22) nhn v n l
cng thc phong ph nht m chng ta c c cho n nay ch bng mt t:
(C1H1V.HCxV)
Trong cu trc ny m s ch i quyt nh cu hi ca a tr, s d hi, tt nhin khng
th nhm vo thnh phn th nht, C1H1V, nhn v ch l mt ngha ca s ch dn trin
khai m ch mt t hn hp bnh thng cng s cho ngha y. Ngay t lc khi u ca
giai on ta ng kho cu, bn thn a tr sng to nhng t loi y: n khng hi v
chng. S d hi, xut hin vo 20 thng tui, vy l ch c th nhm vo thnh phn th hai
ca ngha ng s: HCxV. Tht vy, y vn l s biu hin ca mt hnh thc c
hn nh nh l chung cho mt tnh s nhiu v hn nhng i tng kh th. Mt biu hin
nh th hm cha mt tnh n nh xut sinh t s vn ng ca nhng so snh tin din, v
n l tng phn vi tnh kh bin ca hnh nh hn hp C1H1V trong yu t hnh thc
(H1) c th c ci bin t hay nhiu tu theo cc nhu cu v hnh thc ca tnh th hin ti.
Do ci danh t c ch i y phi c mt tnh c nh khng c t hn hp do a
b sng to v n c th thay i theo mi hon cnh. M tnh c nh y ca danh t li ch c
th c bng mt s ng tnh x hi, nhn v n tng ng vi kinh nghim v mt tnh v
s i tng vt xa nhng kh nng trc tip v trin khai tnh th hin ti. V l khin
a tr hi v ci tn cc s vt.
Gn li, ci l vn trong g g n? ca a tr v ci danh t c ch i phi hn nh,
nu khng theo cch thc ti th t ra cng l tim n, y l hnh thc (H) ca Cx v hnh thc
ny, bng s trung gian ca Cx, phi c khng nh l ca i tng C1, m C1 th c
ch dn theo cu trc hn hp thng thng, C1H1V. Vy ngha ca g g n? c th c
vit:
Du hi t sau H rt ngha ca n t c ch d hi ni trn. ng tc ngn tay gi
ch vo i tng nh mt ci ci ny no , C1 m a tr bit t xc nh cho bn thn
n bng mt hnh thc hn hp hoc: C1H1V. Ci nhn vo ngi quan st v c thin hng
o qua o li gia ngi y vi i tng c ch dn, ch i s hin chung m a tr
c cu trc nh thc: H?CxV. Ci ton th ca cng thc (23) vy l c th c pht biu:
i tng c ch dn y trong hnh thc hn hp (H1) ang trong hnh thc no ni
chung?
Danh t m ngi ta tr li cho a tr tt nhin c a tr hiu trong khun kh ca bn
thn cu hi, ni cch khc, n hiu cu trc ng ngha mt cch lng l:
Nh chng ti ch ra trn, mt ngha nh th c xc nh nh mt hnh nh
in hnh ri rm, nhn v hnh thc chung (HCx) c biu hin nh c thc hin trn i
tng ring l C1, hy cn t nhiu trong mt s ln ln no vi hnh thc hn hp (H1).
Tuy nhin khi, v l cu trc qua li ca mi du hiu ngn ng ni chung, a tr nhc li danh
t y bng phc ha ci ton th c ch m danh t y bao hm v l ci em li cho n ngha,
th a tr c thin hng nhn mnh vo thnh phn th hai, HCxV, nhn v y l s biu hin
y l ci p ng cu hi c t ra: g g n? Kt qu l trong thnh phn th hai C1H1V,
hnh thc hn hp (H1) thin v t xo nho. Trong s vn ng ca cc cu hi v cc cu
p, cu trc ng ngha ca danh t vy l c bin ho theo cch sao cho ni dung hn hp
ca n H1V chuyn dn sang trng thi suy thoi, trong khi ni dung quyt nh ca n HCxV
chim dn v tr thng tr. S bin ho c hon tt khi ch th t t ra cho mnh cu hi
t tr li cho bn thn mnh.
Nh trong quan st ca Piaget, ngi ta thy b Jacqueline, 21 thng tui, t ni mt mnh:
ci g th ny, Jacqueline, ci g th ny? Th (b lm ri mt thi g) Ci g ri th? Mt
thi g. Tt nhin ci hp dn a tr y, t u n cui, khng phi l thi g m b
c v n mt hnh nh hn hp t nhiu khng chc do mt du hiu ch dn trin khai c
thay i tu theo tnh th, m hp dn b ng l thi g vi t cch n thc hin hnh thc
ca ci kh th thao c biu hin mt cch n nh nh l chung cho tt c nhng thi g
ni chung. B t t cu hi v t tr li cho mnh va ng l n nh trong chnh bn thn
b ci ngha mi thu c y, hay, nh ngi ta thng ni, nh k trong u. Trong ni
dung ng ngha ca danh t s biu hin n nh ci hnh thc c hn nh nh th ny hay
th n lm hnh thc ni chung vy l chim dt khot v tr thng tr, hnh thc hn hp c
trc tip phng chiu bi c ch ch dn trin khai bn chuyn sang trng thi suy thoi, iu
m chng ta c th trnh by bng vit H1V bng ch nh:
y ta c cu trc ca danh t in hnh, nh l s ch dn i tng trong hnh
thc in hnh phn bit ca n, nh l loi hnh mu mc. Ci in hnh cn cha phi l ci
chung ng t cch, m l ci chung trong ci n l. Tt nhin, s hn nh n to thnh
mt hnh thc u tin tru sut, nhn v n hm ng s suy thoi ca ni dung hn hp H1V
gn b cht ch vi nhng nt tu tin ca i tng v ca tnh th, nhng vn cha phi l
s tru sut ca khi nim. Qu tht l hnh nh hn hp y mc du suy thoi, vn lun lun
ng vng, v chng ta thy cng thc (24) rng s biu hin chung HCxV cn cha c
tch khi , khin cho hnh thc chung HCx cn cha xut hin trong chnh bn thn n vi
t cch l tnh cch tru sut xc nh mt loi i tng, m ch vi t cch l c thc hin
c th trong i tng c ch dn. Vy l cn sinh ra mt ln ln nht nh gia ci n l
vi ci ph qut, s ln ln ko di a tr ti mt tui kh ln. Nh trong mt quan st ca
Piaget, ngi ta thy Jacqueline hai tui ri ch nh tt c cc con sn m b gp bng t
con sn. Khi trng thy mt con, b ku ln: N y ny! Cch xa mi mt, b li trng
thy mt con khc v ni: Li con sn Nh quan st ung cng khi c th lm cho b phn
bit c con sau vi con trc. i vi b, nh Piaget lu , nhng con sn u l con sn
ti xut hin di nhng hnh thc mi. l mt th c th mu c lp li bng nhiu
tiu bn[108].
trnh m ta i n y, s ch dn i tng nh l loi hnh mu, bng s gi tn loi
hnh, nh du mt bc mi quyt nh trong bc tin ca nhn thc. Ln u tin, tnh hn
hp c vt qua, tt nhin cc b, nhng thc ti: hnh thc chung xc nh r, mc du
mi ch c xc nh trong s thc hin n l ca n. V ta thy rng, trong s pht sinh
loi, y chnh l s cu to hnh nh in hnh y cho php t tin d-thnh nhn vo cui
thi k pht trin ca mnh i nhng bc u tin trong lao ng sn xut, ci nng h ln
ging ngi di hnh thc Homo habilis (Ngi kh nng).
Chng ti ch ra rng s tch g u tin ca hnh nh v hnh thc, t c bng cu
trc (19) C.HCV, c ngun gc trong s tch g hin thc ca hnh thc dng c, khi s hon
tt gia cng vo vt liu, vo cui k hai d-thnh nhn, cho php em li cho b phn hu
ch ca dng c mt hnh th thc t phn bit. Do m qu tht l, sau y, ngay trong khi
lao ng, c ch hnh v, ci phng chiu hnh thc y ln vt liu phi tu chnh, c mt s r
rt v mt tnh kin quyt m ta c th gp li trong nt gch thng hay hi cong cong do a
tr vo cui tui d-thnh nhn vch ra. Ni khc, trong cu trc ca s ch dn biu hin tnh
hm ng trong c ch y, HCV, s nhn mnh trc ht by gi nhm vo yu t ca hnh thc
(H). M mt khi thu c hnh mi y ca ci biu t ci tc ngha], n c th c lp li
khng ch trn bn thn vt liu, m cn t mt khong cch no y. Ni khc, ngi pht
ra du hiu khng cn cn phi n bn cnh ngi lao ng vng v t ngn tay ln hn
cui ca hn v v ln y ci hnh thc phi t c. Ngi pht c th c ngi ch ca
mnh, vch ln khng trung ci ng nt ang cn v ch vo mnh cui ca ngi kia bo
hn thc hin n vo . Vy l by gi chng ta c hai du hiu ni tip nhau r rt phn bit
nhau: thot tin l mt c ch ch dn biu hin v trong khng trung hnh thc thi cht ca
dng c phi tu chnh vi t phn tn- hn hp tng ng m chng ta c th phin bng sc
hoc SCV, tip theo l mt du hiu ch dn trin khai c ngoi hin bng mt t khc phn
tn- hn hp m ta phin bng cui, hiu theo ngha l i tng ci ny trong hnh thc
hn hp ca cui (A) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n hoc
CAV. Vy chng ta c mt cu chc nng s ng, sc cui v cu y ngha l:
hnh thc sc (S) ca ci ny (vng mt) nh hnh thc y xut hin trong s vn
ng (gi nh) ca n, c beu hin vi s nhn mnh vo i tng- cui (CSV) Ni
cch khc, trong hnh thc sc, hn ny!.
Ta gp y cu trc (20) c phn tch trn kia v cu hi ca a con Piaget: B, b
Istine va lm du hiu, cng trong khng trung, s biu hin quyt nh ca hnh thc s thu
nh li, bng khp ngn tay ci li gn ngn ch vi xngtimt. S khc bit duy nht ch k
thu l mt s triu gi ct m bo cho lao ng tp th tnh cht quen thuc ca n,
trong khi y a tr ch lm c vic l hot ng lm ch mt cu trc tha hng qu
kh t tng, khin cho cu ca n c pht biu trn thc trnh by (mode indicatif) tuy
nhin vn cn gi li ci g ca s nhn mnh nguyn thu, nhn v t b c nhc li.
V sau ny, du hiu biu hin c hn nh ca hnh thc dng c c th can thip vo
s la chn vt liu. Ngi lao ng d-thnh nhn ch dn ln nhau, nhng mnh t nhiu
c th c hnh thc thi cht, va ni: sc. Chng ta c cu o ngc ca cu trn, bng
mt ging t nhn mnh hn, th c ch biu hin hnh thc sc c th c phc tho cch
n gin:
Ta gp li y cu trc i xng (20) vi hng th hai trong hnh thc biu hin,
hoc xut xot mt ng ng ca: m khi n to nn thnh phn th nht ca cu chc
nng so snh ca a con Piaget: M khi b Khi bt u vo lao ng, nhng Ngi vn
nam phng tin ho ca cui giai on kafouen c th ng vin ln nhau bng nhc li
vn mt cu: sc vi mt ging mnh lnh cch nhn mnh vo hnh thc sc [thi cht].
ngha bn c vit:
n ni ln: i tng- (CAV) c biu hin vi s nhn mnh trong hnh thc sc
(S) l ci phi s thuc vo n, nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca
n Ni khc: hn ny trong hnh thc sc!
Ngi vn nam phng, nhng con c ng tui, kt hp kinh nghim vi sc mnh,
tt nhin c uy tn v quyn lc, nh ta thy iu y c nhng Vn ngi. Vy l
nhng ngi vn tr cn c vo h m t hng dn mnh khi nhm bt u i vo vic tu
chnh dng c. Nhng ngi i trc y chc chn l i tng ca s triu gi c bit:
mt t phn tn- hn hp, m ta c th phin bng t do a tr dng gi nhng ngi ln
c dng v ging c: b b. Trong s gia cng cc hn , nhng lao ng tr bi ri vy l
c th k ny ch dn cho k n ly khun mu l ci dng c tu chnh bi mt tay sn c
kinh nghim, va ni: Sc b. T sc thot tin c hiu theo ngha i tng: ci ny
trong hnh thc sc (S) nh hnh thc y xuthin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc
CSV. Nhng vi s hoch c du hiu biu hin c hn nh hnh thc dng c, khng
cn phi a ra ch ci mu- sc na. ch cn c ch v hnh trong khng trung m chng
ti va miu t, vi t sc theo sau l b. Sc by gi c hiu theo ngha l hnh thc
sc (S) ca ci ny nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n, hoc SCV.
ngha cn mang tnh trnh by nhn v ci mu- sc ca b vn cn . B gi ngha l i
tng: ci ny trong hnh thc hn hp quen thuc ca b (B) nh hnh thc y xut hin
trong s vn ng (gi nh) ca n hoc CBV. Vy Sc b by gi l mt cu chc nng
trong cu trc (20):
n ni ln rng: hnh thc sc ca ci ny nh hnh thc y xut hin trong s vn
ng (gi nh) ca n, c trnh by nh l s thuc ca b (khi ng gia cng vo hn ca
mnh) cng nh a con ca Piaget, thnh ng khi b c xut hin vi ngha:
hnh thc thnh cun c trnh by nh l s thuc vo b (khi ng ht tu thuc) Sc b
vy l c th c dch xut xot: hnh thc sc ca hn ca b Ngi ta c th nhn y
ch thy rng s ln ln din ra y gia b v hn ca b l hon ton bnh thng
trnh hn hp. Nh trong t liu ca Gvosdev, ngi ta thy b Gnia dng cng mt t
tota ch hoc c ca b, hoc ci r ca c.
Cu chc nng, mi hoch c, c th kt hp v sau vi cu m nhng tay sn c thi
quen ni khi bt tay vo cng vic tu chnh hn : sc Thc t l nu nh trong khi gia
cng, mt ngi vn tr thy b bi ri, th nhng ngi khc c th khuyn khch anh ta
bng nhc li vi anh ta: sc v va thm vo ni cho r: Sc b.
ngha tng c vit bng lng ho nhng ci ny thnh C1 v C2 phn bit hn ca
ngi lao ng tr tui vi hn ca ngi b.
ni cch khc: Hn ny, trong hnh thc sc! Hnh thc sc ca hn
ca b.
V sau, hai cu kt hp y c th c nhc li vo cui khi gia cng, nhn mnh s
tho mn ca nhng ngi lao ng tr tui trc kt qu lao ng ca h. Cu th nht bn
tr thnh trnh by n gin hn c gia cng trong hnh thc sc ca n, v ta c ngha
tng l:
c th c dch ra l: Hn ny l trong hnh thc sc, ci hnh thc sc
ca hn ca b.
By gi th hai pht trin ca t sc u chnh xc c cng mt ni dung ng ngha p dng
vo hai hn , hai pht biu ho ln vo nhau v cu c qui gin vo ch mt: sc b l
ci ng ng chnh xc ca cu so snh ca a con Piaget: M khi b. Vy ngha c
lp dng theo cng cch theo cu trc (21):
 n ni ln: i tng (C1AV) c trnh by trong hnh thc sc (S) l ci s thuc n
cng nh s thuc i tng- b (C1BV), nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi
nh) ca chng. Ni cch khc: Hn ny l sc nh hn ca b.
Mt khi hoch c cu trc so snh y, n c th c thu ngn li bng tnh lc trung hng,
nhn v trong s so snh du nhn c t vo hai cc hng. Ch th ca s so snh tc l
hn ca tay sn tr tui thu ht hnh nh ca hnh thc sc, nhn v thc t l n ch xc
va mi c hnh thc y, v y l hn trong hnh thc sc ca n c so snh vi khun
mu ca n ngi i trc. Vy chng ta c cu thu ngn: b theo ngha l (- sc)
b l ci ng ng ca M b ca a con Piaget. Vy nn ngha l tng t:
ni khc: ny trong hnh thc sc ca n l ging nh ca b.
S so snh ny c nhng ngi vn tr tui lp li khi h k tip nhm vo nhng hn
khc nhau m h va gia cng. V do h nht tr vi nhau v du hiu hi lng y mi khi
ht mt bui lao ng, nn hnh nh ca hnh thc sc c em li tng thm mi cho mt s
nhiu v tn ch bn. Vy hnh nh y thin hng tch mnh ra khi nhng ng nt tu tin
ca nhiu tnh th n l khc nhau v nh th cng tr nn biu hin ca hnh thc sc ca
nhng hn o ni chung. S so snh ng ni y c c lp i lp li mi, vy l ci
thin hng c cu trc (22) c xc nh trn bng cu ca a tr: My b hoc:
Ngi ta bit rng trnh hn hp, cng mt i tng c th d dng
thay i tn gi. Th d trong mt quan st ca Konnikova, mt tr em 17 thng tui gi nga
g ca n l no ri liaka. Khi liaka thay th nh vy cho no, n gn nh chim ngay
ch ca o-o-o l ci tn vn c dng ch ci xe hi v thay th c dindin vn c
dng ch tu in. Ngi ta thy s thay i tn gi tng ng vi s xut hin mt hnh
thc mi ca c ch ngm n ch dn trin khai, ci hnh thc by gi bao bc c hnh thc ca
xe hi v ca tu in nh a tr trng thy chng trong s vn ng quen thuc ca cc i
tng y.
Vy ta c th ngh rng nhng Ngi vn phng nam lao ng tr tui tin ho vo
cui giai on kafouen, ngha mi: thin hng xut hin trong s vn ng lp li
nhng so snh, i n t n nh mnh bng mt t phn tn- hn hp mi. Ta c th phin
t y bng chopper, ci ru c xc nh y nh l hn c gia cng biu hin
trong hnh thc sc l ci chung gia n vi nhng hn khc cng loi. Vy by gi chng ta
c cu so snh mi: Ru b, l cu ng ng vi cu a tr: My b. ngha, c
dng trn theo cng thc (22), c th c phin thnh: Ci ru ny, c hnh thc sc nh
nhng ci ru khc, l nh ru ca b, hoc na: Ci ru ny, c ci hnh thc sc (ni chung)
l nh ru ca b.
y ta c mt cu trc mi ca t, hy cn hn hp tnh, nhng bt u c khu bit.
Qu khi ta kho st ngha ca Ru nh ngha y va mi c to thnh (C1AV.SCxV), ta
thy ngay rng s c mt ca s biu hin chung SCxV thin v ngn cn ngha hn hp C1AV
khng cho n chuyn sang mt biu thc khc ca s ch dn trin khai. Bi hnh thc sc (S)
by gi xut hin nh l mt hnh thc chung c thc hin trong i tng n l C1, ni
khc l mt hnh thc t nhiu in hnh, l ci, trong hnh th ring l ca n, ngm quy vo
mt tch s nhiu v hn nhng i tng kh th ca hn gia cng, c biu t bng
t Ru ni chung khng trt sang mt ngha hnh ng hay i tng ang vn ng na,
tr phi v mt l no m phn hn hp C1H1V li thng khin cho t ru li thin v ti
tr li thnh mt t hn hp thng thng nh hn , nh ta nh ngha n, ci hn s
cho php yu t ca s vn ng ng hng u hay hng th. Ni cch khc, t ru bt u
c chuyn bit ho trong ngha l i tng ng im, c ngha l n bt u t khu bit
thnh th t (substantif).
Cu trc mi xut hin nh th trong s pht trin ca lao ng tu chnh dng c lan rng
n nhiu i tng khc nhau c trnh ra trong ton th s lao ng d-thnh nhn. Vy l
c to thnh nhng t mi, chng ch dn trong mt chng mc no nhng i tng
y trong hnh thc t nhiu in hnh ca chng. Bc tin y c th c gp li trong s pht
trin t ngt v t vng din ra tr em vo 19-20 thng tui. Nhng t mi y thin hng
trt khi hin tng nhiu ngha ca nhng t hn hp thng thng, nhn v mt mt,
thng thng, chng c hiu theo ngha l i tng ng im, mt khc, hnh thc (H) c
trnh by trong hnh nh t nhiu in hnh ca n khng cn na tnh d bin cht (la labilit)
ca yu t hnh thc trong hnh nh c biu t bng t hn hp thng thng. Chng ta
thy c thc t l hnh thc trong t ch dn i tng vi s vn ng ca n l kh
bin ty theo tnh th. Nh b c th ch nh nhng ngi ht tu thuc, gi tay cho a
tr, xut hin ca s, v.v (Piaget) Papo c th quan h n bt k hnh thc no trong vn
ng hay trong i tng lin can n s do chi (Bourjade). Tota c p dng vo c, d
cng cn vo ci r ca c, d (Gvosdev) Vi cu trc nh c sinh ra t s vn ng ca
nhng so snh v i tng qua trung gian ca mt hnh thc chung, cu trc y c hnh ca
mt hnh thc t nhiu in hnh, ci hnh thc gn ni t vo vi s vt mt cch c lp vi
tnh th trc tip. Vy ta c th coi t y nh l mt danh t, nhn v n ch nh s vt trong
bn thn n. Tuy nhin, vn cn l mt danh t chc nng (nomfonctionel) S tht, chng
ta nhn xt thy trong cng thc ng ngha ca n (C1H1V- HCxV) hnh thc in hnh (H)
vn cn trong mt s ln ln no vi hnh thc hn hp (H1). Vy l chng ta cn cha thc
ti vt qua trnh hn hp, v ng trc mi i tng c ch dn, hnh nh in hnh
u phi t ti to theo cch ri rm nhiu hay t. Tm li, danh t chc nng vn cn ch ch
nh i tng trong hnh thc in hnh ln ln ca n. Trong khi y, s c mt ca ni dung
mi kia lm ny sinh vn t trc n nay cha c t ra.
Hy gi nh l cc tay sn Ngi vn nam phng ca cui giai on kafouen trng thy
ng xa mt i tng ging vi mt ci cy cng ging vi mt con kh u ch. Trc y,
trong mt tnh th nh vy h c th s dng mt du hiu ch dn trin khai, du hiu ny,
v tnh khng chc chn ca hnh nh hn hp c biu t, nhm vo i tng mt cch
khng phn bit hoc trong hnh thc s vn ng quen thuc ca con kh u ch, hoc ca
ci cy: tt c tu thuc thi ca ch th vo lc y, nhn v hn chng c mt tiu
chun no khc cao hn. Nh trong mt quan st ca Piaget, ngi ta thy b Jacqueline 18
thng tui ni anine (con ch) khi nhn vo mt vt trn mt bc tng: b hn rt c th
ch dn du vt y theo mt hnh thc khc nhau, bng mt t khc. Nhng by gi th cu
trc mi ca danh t chc nng c xc lp, nhng Ngi vn nam phng phi dng
nhng danh t hn nh cho kh u ch v ci cy nhn v l nhng i tng ca lao ng
hng ngy. V v nhng danh t y chm cha hnh nh t nhiu in hnh ca hnh thc con
kh u ch (K) v ca ci cy (L) nn ch th khng th s dng chng mt cch khng phn
bit c na trong tnh th tng ng ca hn. ng l vn ch l nhng hnh nh in
hnh ln ln. Nhng trong s nghim tc ca tnh th sinh hc, chng thin hng loi tr
nhau, nhn v chng triu gi n nhng ng x khc bit. V do ch th khng i n chn la
c mt gia hai, ch cn li cho hn l ni ra c hai danh t lin tip. Tt nhin l hai m
phn tn m ta phin l Babouin vi ngha:
v cy:
Thnh phn ng ngha th nht c vit cng cch trong c hai ngha bi nhng
khc bit c th c c a vo hnh nh hn hp ca hnh thc (H1) l khng quan trng,
nhn v cc hnh thc hn hp chuyn d dng t cc hnh thc ny sang cc hnh thc khc.
Nhng cc hnh thc in hnh biu hin, c khi ln ln, i hi mt s la chn: A hoc B,
cy hoc kh u ch V do cc tay sn khng phi bao gi cng la chn c, h nhn ln
nhau, ri li a mt nhn vo i tng, v c nh th, va nhc i nhc li hai danh t ng
s. Trong ng tc lun phin y ca ci nhn km theo s nhc li cc danh t, mt ngha
mi c lp thnh. Qu vy, c ch v li ni thin hng i vo s nht tr, ni khc, s k
tip hai danh t thin hng ho nhp vi s o qua o li ca con mt. Vy l ch th i n
va ni, th d: cy, va nhn thng vo i tng v kh u ch va nhn vo bn sn ca
hn. Do c mt dao ng song song gia hai hnh nh c phng chiu vi t cch l
ngha:
Ta thy ngay rng trn hai hnh nh thay phin y cc yu t ng nht ln ln
vo nhau, khin cho s dao ng ch tip tc gia cc hnh thc t nhiu in hnh ca ci cy
v ca con Kh u ch, L v K:
 S dao ng y, c ngoi phng gia cc hnh thc c biu t L v K, xc nh
ngha ca s vn ng biu t nh l c ch d hi. V sau, ci cu trc, va mi xut hin
c th lan to sang nhng hnh thc khc tng i in hnh, hoc L (cy), K (Kh u ch), U
(Hu sao) v.v Khi y s vn ng thay phin ci biu t bn thin hng c ngoi
phng trong mt hnh vng quanh:
Do chnh hnh ny cng l ci c k hiu ho mt cch trc gic bng du hi (?) m
ta c th vit ngha tng l:
Cui cng, trong nhng tnh th hon ton lp l, c ch d hi thin hng i
vng mt lt tt c cc hnh thc t nhiu in hnh m ch th c trong s biu
hin ca hn, v chng ti ch nh chng trong tnh ton th ca chng bng H. Vy ngha d
hi c vit l:
Ta gp li y cng thc (23) dng xc nh g g n? ci xut hin tr em
vo cui tui d-thnh nhn, vo lc cht bc sang giai on tip theo. Ta c th ngh rng
trong s pht sinh loi, s cu to c ch d hi vo cui thi k Kafouen cng c hon tt
bng s hnh thnh mt t mi, mt m thanh phn tn m ta cng phin l g g n? v t y
thc thao s chuyn tip gia danh t chc nng sang danh t in hnh, nh l t u tin
c khu bit.
Qu tht, mt khi c cu to nn, t g g n? c th tham gia cnh kt thc ca nhng
bui tu chnh dng c, trong ta thy nhng Ngi vn nam phng tr tui t em li
cho mnh mt bng chng hi lng khi so snh nhng hn h gia cng vi nhng ngi lp
trc: Ru b. Cnh tng y c th b bin ho, bi mt khi t c danh t chc nng
Ru th s qui chiu vo khun mu ca b b vt qua mt cch tim th. Trong v sau
s gia cng dng c, cc tay lao ng tr c th cng lm l da mt cch n gin vo hnh
nh tng i in hnh ca hnh thc sc do danh t y gi li. V ch xc l ci din ra
khi h phi o hn ca h m khng c mt nhng ngi trc. H khng c mt
ngun no khc, qu tht th, trong nhng hon cnh nh vy, l ni ru v mt khi dng c
c gia cng, h nhc li cng danh t y xc nhn s thnh cng. Tuy nhin v trong
hnh nh tng do danh t y gi li v n hng dn lao ng tu chnh, (C1V, SCxV) vn
cn mt s ln ln nht nh gia hnh thc in hnh ca hnh thc sc (S) vi hnh nh hn
hp ca hnh thc hn (A) nhn v chopper hy cn l mt danh t chc nng, do
khun mu c biu hin m nhng th tr phi tm bng lng y l khng c r rt
nh khun mu h c trong nhng bui lao ng thng thng, trong h t hng dn
theo cng mt hnh nh nhng quan h c th vi nhng ci ru ca ngi trc. Vy hn c
th c t a ra nhng trng hp m s gia cng khng tt n khin kh nhn ra trn kt
qu ca s lao ng ci hnh thc t nhiu in hnh hn phi thc hin. Vy ch th khng th
t em li cho mnh du hiu ca s tho mn ni trn, ni khc, hn khng th gi tn c
ci dng c- gi hn va mi lm ra. V do hn ang lng tng nn ngi bn cnh tham gia
vi ci t c quen dng Ngi vn nam phng vo cui thi k kafouen khi ng
trc nhng tnh th tng ng thuc loi y: g g n? Ngi gia cng vng v khng th
tr li g khc l nhc li cho chnh bn thn hn bt u li cng vic v cui cng t c
mt li sc thch hp. Nhng vn cn do hiu ng ca s tht bi trc, hn lp li ln na
cu hi y mt cch rt r vi vn ngi bn cnh n: G g n? v ngi kia gt u tha
nhn ci dng c: ru. Ch th lp li danh t y vi s tho mn v, trong nim vui ca s
thnh cng, hn ni li cho mnh nghe va c cu hi ln cu tr li g g n? Ru!
y ta c mt s u tin c thc v dng c trong hnh thc dng c hn nh nh l
hnh thc in hnh trong mt s tng ho (idalisation) ln u tin trnh by n [hnh
thc in hnh] mt cch phn bit. Thc t l do ch th ni vi chnh hn xut pht t hnh
nh d tn ca ngi bn cnh, l k nguyn t ra cu hi v a ra cu tr li, nn ch th c
ng thi hnh nh hn trong hnh nh kia [d tn] ca ngi khc m hn ng nht ho n
vo trong nghim sinh ca bn thn hn. M bn thn qu trnh ca mt s c thc nh th
th nu bt ln hnh nh in hnh hm ng trong ngha ca danh t. Qu tht do cu hi ch
th nhc li vi ch hn, ch xc nh vo hnh thc sc (S) hn nh nh l hnh thc chung,
nn chnh hn nhn mnh vo s biu hin ca hnh thc y: trong ci ton th c ch tnh
ngm n di danh t m hn dng t tr li mnh, khin cho yu t ca hnh thc hn
hp ca hn (A) chuyn sang trng thi suy thoi. Vy by gi ngha ca ru c cu trc:
Ni dung hn hp ca hnh nh hn (av) by gi c th c coi nh t nhiu khng
ng ch , v y r rt l trong hnh thc sc hn nh nh l hnh thc chung thc hin trn
hn n l y, m ch th t ch dn cho bn thn hn. Ni khc, hn t ch dn ci dng c
y mt cch phn bit trong hnh thc in hnh ca n. Ngi ta s ch thy hnh thc in
hnh phn bit y cn cha thc s hin hu trn hn gia cng nhn v trong lao ng tu
chnh, ngi lao ng, vi danh t chc nng ru ch c mt hnh nh in hnh ln ln. Mt
cnh t c nh th trn ci ru hin thc vy l ch c th trnh ra mt hnh thc tng
i n nh. Nhng v l s c thc miu t trn, ci ru cn hi cha u n y c ch
dn cch l tng trong hnh thc in hnh phn bit, ni khc, trong hnh nh mt li sc
hon ton u n. Thc t, trong s vn ng tng tri ca cuc i thoi vi bn thn, do
tnh c ca g g n? ni trn, ch th khng k n ni dung hn hp (H1V) c
chuyn sang trng thi suy thoi, khin hn cn coi nh nhng ch khng u n thc t ca
li sc thc ti phn nh trong mt ni dung hn hp y, t ch dn dng c cho chnh hn
mt cch phn bit trong hnh thc sc in hnh l tng ca n.
S c thc va ni mi ch c trnh ra cch ri rc, nhn v n c gn lin vo tnh
th n l ca mt lao ng tr tui t kho lo. Tuy nhin, do c th mi ngi t nhiu khng
t c cng vic ca mnh nn cu trc va ny sinh tr thnh ph qut. V n mt lc no
cc tay sn c thi quen, mi khi gia cng xong cc hn , t ra cu hi: g g n? v tt
c u ng thanh tr li cho nhau v mi ngi tr li cho chnh mnh: Ru! Trong mt s
c thc tp th nh th, cu trc mi ng ngha c xc nhn cho ton th nhm, ni khc,
danh t chc nng ca dng c c tr thnh mt danh t in hnh cho c nhm s dng.
Cui cng khi cnh y c lp li c tch hp vo hnh nh d tn ca nhm m
mi ngi mang trong mnh, n khi ra mt s c thc c nhn l ci t du hiu mi thuc
vo s s dng ca ch th n l, khin cho cu trc ca hnh nh l tng tr thnh mt
hoch c tm l t y tr i s vn hnh bnh thng trong ngay tri gic v i tng v nh
th l s cho php gii quyt xong mt hot ng sn xut.
Chng ti phn tch trn s i thoi ni ti, tuy nhin li c pht biu to ting, trong
a con ca Piaget ni mt mnh vi chnh b: ci ny l ci g, Jacqueline, ci ny l ci
g? Mt thi g. Ta c th tm thy li ngun gc ca nhng li l y trong i thoi m t
tin ngi vn bc cui cng ca s pht trin ni vi chnh mnh, trong mt lc tnh
tm va ngm ngha ci dng c bng o m li gn nh t c mt hnh thc u
n thng xuyn. Cuc i thoi ni tm y, cng c pht biu to ting, l s hi suy,
trong t tin hon tt vic n nh trong thc kinh nghim tch t hng trm ngn nm
lao ng thch nghi bng danh t in hnh, v nh th chun b tip cn loi ngi bng m ra
s chuyn sang lao ng sn xut: g g n? ngi sn, g g n? Ru!.
III. Ci nang ca php bin chng
Vo s cu to cu
S cu to cu vi t cch cu ng ngha, c k tip sang giai on hn hp m ta va i
qua, t ra c mt lot nhng vn mi, v chng i hi phi c x l trong khun kh
mt gii trnh khc. Vy nn y chng ti s gii hn mnh mt s ghi nhn ngn.
Vi s c thc v danh t in hnh tng c hon tt s khu bit ca th t
(substantif) cu chc nng, nh l s kt hp nhng t hn hp, c xy dng trn c s t
khu bit. Nh trong t liu ca Gvosde, ta thy 22 thng tui: matsik kleca sidit (b gh
bnh ngi= b ngi trong gh bnh) papa niska tsitatz (b c sch = b c quyn
sch)v.v Trong ba thng a tr xc nh mt trng thi s vt m giai on trc hn n
cho l hai.
Thc t, ta thy u on trn, cng mt ch th 21 thng tui, nhng cu chc nng
s ng vi mt ni dung gn nh c th so snh c, d cho km minh th baba kleca (b
gh bnh, m chng ti dch xut xot bng b, y, b ngi y), (dada bada) (ch
nc hoc ch, y ch lm nc chy) Tt nhin rng vn trnh hn hp y, trong
tnh th a tr ngi trong gh bnh chng ta t c n gin matsik kleca (b gh bnh)
ci t ngha xut xot l: b, y, n ngi y. Cng nh th, khi nhn thy b ang c
sch, hn b ni bng ngn ng hn hp: papa niska (b sch, hoc b, y, b c y)
Ni cch khc, kleca (gh bnh hiu theo ngha l i tng ang vn ng, t din
t t th trong gh bnh v niska (sch) hnh vi ca s c. Nu by gi a tr minh nh:
kleca sitdit (gh bnh ngi) niska tsitatz (sch c) th tt nhin th ngha l kleca v
niska khng cn l nhng t hn hp na, m l nhng t khu bit vi t cch l th t,
khin cho ngha hnh ng c trnh by trong hnh nh v i tng ang vn ng, by
gi phi c chuyn di sang sidit v sang tsitatz.
Ngi ta thy s khu bit ca th t ko theo s xut hin ca cu ng ngha vi nhng
quan h t ch ng n ng t, v t ng t n b ng, b ng c th l khng phn bit
c gia trc tip tnh vi trng tnh (circonsstanciel) v n do t th d kp m chng ti
va a ra. Tuy nhin, cu trc mi va xut hin cn cha c cu to xong hn. Qu tht,
nh Gvosdev lu , ng t ch n vo lc cui, sau b ng, l iu tri ngc vi trt t
thng thng trong ngn ng Nga. Trt t y s ch c t ti vo 23 thng tui, tui nh
du mt trnh cao hn. Nh b Gnia, 23 thng, ni: dada nicot mouka (ch em bt
n), tiska litela doundounk (trng bay hm = qu trng bay vo sau hm) Vy l ch by
gi mi xut hin, cng vi trt t u n (c quy tc) ca cc t, hnh thc ng php, iu
ny c kim chng bng s vic l cng vo tui y s khu bit cc trng hp mi bt u,
nht l i vi cch v to cch (laccusatif et linstrumental) Nh Gnia ni vo khi b 23
thng tui: Dai kaskou (cho bt y) trong khi y vo 22 thng tui, b cn dng danh t vi
v t khng khu bit l -a, kaska. Cng 23 thng tui, chng ta c baba pasla makom
(baba pochala za molokom = b i ly sa) th l, n tn tui y sa vn c ch inh mt
cch khng phn bit bit maka. Ta thy nhng cu u tin thc s l cu, c pht trin
ngay sau tui d-thnh nhn, vo 21-22 thng tui, hm ng r trong cu trc chung ca
chng s lin lc c php, nhng cn cha c cu to hon ton, nhn v n cn thiu hnh
thc c php vi t cch l hnh thc ng php. Qu nhin, l gia ti ngn ng ca giai on
d-thnh nhn mi ch c th t, vi t cch danh t in hnh, l c t cch khu bit, khin
cho t ch hnh ng vn cn l hn hp. Kt qu l cn cha c hnh thc ng php, nhn
v hnh thc ng php ch c th c lp thnh gia cc t khu bit. Nhng trong th d
matsik kleca sidit ngi ta d dng thy a tr bt u bng ni: matsik kleca c
khu bit thnh t, a tr b buc phi thm vo sidit (ngi) v l l do khin cho t y
ch n v cui. Chng ta c th kt lun rng sidit hy cn l mt t hn hp hiu theo ngha
hnh ng v lm chc nng mt ng t, n khng phi mt ng t ng ngha. Tht vy,
nu l mt ng t ng ngha, tc l mt t khu bit trong hnh thc ng t, hn n
phi n trc b ng kleca ch khng n sau, nhn v hnh thc ng t (forme verbale)
trong ting Nga bao hm chnh xc mt trt t bnh thng no ca cc b phn din t.
Chnh l trong trt t y m t biu th trong nhng cu a tr nghe c xung quanh n
nhng n khng th ng ho c ng t y bi n hiu t y nh mt t hn hp,
khng phi nh mt ng t.
Gn li, nhng quan h t ch ng n ng t v t ng t n b ng, m chng ti lu
trn trong s phn tch cc cu ca b Gnia 22 thng tui, vn ch l chc nng tnh,
cha nh thc. Vy ta phi xem nhng cu y nh l nhng cu ang hnh thnh, i lp vi
nhng cu c cu to xut hin vo 23 thng tui vi nhng khi u ca hnh thc ng
php, m bn thn hnh thc ng php cng b quyt nh bi s khu bit cc ng t.
S khu bit cc ng t, c trnh ra nh vy l s kt thc ca giai on cu ang hnh
thnh (21-22 thng tui) c t c s trn nhng tin b mi ca du hiu ch dn trin
khai xut hin cng ng vo lc m giai on y c sinh ra t giai on trc. Nh, vo 20-
21 thng tui, ngi ta c th quan st tr em mt ng x mi dng ngn tay y, bt
chc theo ngi quan st, mt tu ho ch 4 toa, hoc n t xng hng va y mt ci tu
ho ch 2 hay 3 toa (Brunet v Lezine) S iu chnh mt ng x nh th gi nh rng ch
th t ch dn cho mnh hnh thc thng hng nh mt hnh thc ton th ca s vn ng
truyn vo cc toa tu, nhn v mi s thc y t bn ngoi hnh thc y ch lm chng tan
tc m thi. Vy y chng ta c mt du hiu ch dn trin khai mi, n c th c quan
st trong chiu hng ca ci nhn cng nh ca bn tay, v y, s nhn mnh trc ht
nhm vo yu t ca hnh thc nh l hnh thc ca s vn ng truyn vo i tng. Vy
chng ta c ngha: hnh thc s xp hng (E) ca s vn ng lin can n ci ny hoc
EVC. y ln u tin ta gp cu trc ng ngha xc nh bi cng thc (6) c trnh by
u on ny: HVC, hnh thc (H) ca s vn ng lin can n ci ny.
Nu tr li vi pht sinh loi, ta c th ngh rng mt du hiu loi y phi c cu
thnh trong cng vic sp thng hng nhng hn , cho s xy dng cc bc tng dng lm
ni tr ng. Trong phn di ca lp I Olduvai, ngi ta pht hin mt vng xp th
thin v chc l dng lm ni cho Ngi kh nng m ngi ta thy nhng di tn khu di
ch MKI cch y ngt mt dm, cng mt lp a cht (LEAKEY, TOBIAS, NAPIER sdd, tr.9)
mt cng tc nh th gi nh rng cc ch th c mt du hiu t ch dn ln nhau v
mi ngi cho chnh mnh thc ton th ca hnh vi xp hnh thnh hng cc phin
dng bc tng. C v ng l mt c ch ca bn tay gi ra ng trc, c l c ngn tay
y phng ra trn cng trng tuyn i ca nhng vn ng xy dng phi thc hin. V chnh
l du hiu y ca s ch dn hnh thc ca s xp hng (E) nh l hnh thc s vn ng
truyn vo i tng, -EVC-, m ta c th thy li tr em khi n y ngn tay vo on tu
ch cc toa. Tht th, bng c ch y, a tr t ch dn cho chnh n hnh thc s vn ng
phi em li cho con ty theo cch cc toa vn tip tc thng hng, ng thi vi vic bn thn
n sn sinh ra s vn ng ca i tng, nhn v chnh s tng hp y ca hnh vi biu t
phng chiu hnh nh ca hnh thc nh l hnh thc ca s vn ng truyn vo i tng,
vi s thc hin hnh thc y trong hnh thc s vn ng ca bn thn i tng, l ci xc
nh hnh vi sn xut.
V ch bng Olduvai va ni n, c nin i t nhng bc khi u ca Ngi kh
nng (Homo habilis) di ch MKI nm tng thp nht ca di tch m ta c th ngh rng cng
ngh ca nhng kin to thuc loi ny xut hin trong bc qu t kafouen sang
oldovien c xc nhn bng s kin l du hiu hm ng trong cng ngh y l s kin c
phc hot a tr 20-21 thng tui, hoc trong bc chuyn t giai on cu chc nng, m
ta thy n quen thuc vo k th hai ca s pht trin d-thnh nhn, sang giai on cu
ang hnh thnh m c th t tng ng vi trnh Ngi kh nng, con ngi ang hnh
thnh. M s hoch c mt cng ngh nh th gi nh mt kinh nghim tin quyt c
tch t lu di trong dng i ca bn thn s pht trin d-thnh nhn. Vy l tht rng nhng
Ngi vn nam phng tin ho ca vn ho kafouen bit p nhng nn t t nhiu n
s.[109] V cng nh hn sc c th c ch dn bng hai t phn tn hn hp khc
bit, tu theo khi ngi ta xem xt n trong ci ton th ca n l hn hay trong b phn
hu ch ca n l sc th ci nn t cng vy, n l mt ng xp lung tung bao hm hai
t tng t, hoc (Pierres)[110] ch n trong hnh thc ton th, nh l mt ng ,
v Nn ch n di dng v hu ch trong hnh thc xp hng n. ngha c lp thnh
theo cng thc (2) c pht biu cho l: ci ny trong hnh thc ng (A) nh hnh
thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n hoc CAV v cho Nn: Ci ny trong
hnh thc xp hng (E) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca n. hoc
CEV. S lao ng tu chnh ci nn hm ng trc ht trnh s na- gia cng mt du hiu
ca s biu hin hn hp ci hnh thc xp hng nh l hnh thc dng c tnh, hoc theo cng
thc (9): C.CEV. V n cui kafouen, s hon tt vic gia cng lm xut hin mt du hiu cho
s biu hin hn nh ca cng mt hnh thc. Chc hn l mt s vn ng ph ca bn
tay c thi hnh kin quyt, c cht ging nh trong hnh v ca a tr 19 thng tui, v n
phng ra r rt trn cng trng xy dng ni nhng hn nm ri rc, hnh thc xp
hng (E) ca ci ny (vng mt) nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi nh) ca
n, c biu hin vi s nhn mnh vo i tng- (CAV) iu ny khin ta li gp mt
bin thc ca cu trc (22):
V cng ging nh, trong s gia cng hn , c ch c tng cng bi cu chc nng
sc (= trong hnh thc sc, hn ny!) chng ta c y nn ni khc: Xp thnh
hng, nhng ny! Vi tnh bin chng ca nhng so snh y, c pht trin trn du hiu
y, ci nn c mt ci tn chc nng m ta c th phin l tng. y ci tng c xc
nh ph hp vi cu trc ca b phn th nht ca cng thc (22): (C1AV. EcxV) n c c
l: i tng- (C1AV) trong hnh thc xp hng (E) tng i in hnh Cui cng, nh
s c thc m chng ti miu t, t Tng tr thnh mt danh t in hnh trong cu
trc (24): (C1AV. ECxV), n ni ln rng: i tng- (C1AV) trong hnh thc xp hng in
hnh.
By gi chng ta ang thi k cui cng ca s pht trin d-thnh nhn. Trong thc t,
bc tng gn nh u n m ngi vn t tin nam phng cui cng i n tu chnh
c, vn cha t ti mt hnh thc in hnh tht s phn bit. Nhng s c thc nh
chng ti va ni- G g n? Tng! cho php ch th, vo lc hn t ra s biu hin
chung mt hnh thc xp hng ECxV nh l c thc hin trn i tng- (C1AV) y,
loi tr mt cch tng nhng khng u n thc t, nhn v ni dung hn hp (av) ca
hnh nh phn nh chng c chuyn sang trng thi suy thoi. Kt qu l ch th t ch
dn cho bn thn hn, ni khc, hn tri gic bc tng hin thc mt cch phn bit trong
hnh thc in hnh tng tnh ca n, v chnh xc trong mt s l tng ho nh th, m
mt khun mu mi c cu thnh, n l l do ca s chuyn sang lao ng sn xut.
Qu tht, chng ta thy cc khun mu m Ngi vn nam phng tin ho ca phn
cui thi k kafouen s dng cho s tu chnh dng c ch yu l trong nhng biu hin ca
hnh thc dng c, trong tnh hn hp dn dn c vt qua, nhng cha thc s vt
qua hn. Ni khc, khun mu c nng ln mt chnh xc gia tng, tuy nhin cn cha th
tch mnh khi hn nhng c im ty tin ca hnh thc t nhin ca vt liu, khin cho n
li phc hi mt s ln ln no . V do cc c im ngu nhin ca vt liu trnh ra trc
mi ch th u t nhiu khc bit nhau tu theo hnh nh hn hp phn nh chng, nn do
m khun mu c biu hin hng dn s gia cng i thay t ngi ny n ngi
n, khin cc ng tc c thc hnh trong lao ng tp th bi cc thnh vin khc nhau ca
nhm khng th tng ng ho c. Vi s xut hin ca danh t in hnh v ca hnh
nh l tng ho m danh t y gi ra, ln u tin nhng ngi lao ng c mt khun mu
thc ti tch khi nhng nt ngu nhin ng s, ni cch khc, c mt khun mu ng
nht mt cch tng tnh vi tt c mi ngi, khin cc ng tc ca h c hng dn
bi hnh thc- tiu chun y cng c thin hng mang mt ct cch chung. Trong trng hp
s xy dng bc tng c xem xt y nhng ngi lao ng, khi chng nhng hn ln
cng mt hng in hnh c biu hin cch tng, thin hng cng nht tr vi nhau
bng cch mi ngi u em li cho cc c ch ca mnh mt hnh thc t nhiu song song vi
ca ngi bn cnh. M nu nh trong tnh nht tr ang bt u t pht lp thnh y c mt ai
y xa ri chiu hng ca ton th, th nhng ngi khc gi hn tr v trt t bng mt du
hiu c nho nn theo chnh bn thn chiu hng y. Ni khc, by gi khng cn l mt
c ch bn (latral) ca bn tay phng ra cch tng trn cng trng hnh thc xp hng
in hnh ca bc tng ang xy dng: (C1av. ECxV) m l mt s vn ng ca bn tay ht
v ng trc, c nho nn theo s vn ng tp th t nhiu ng u trong s xp hng
cc tng , v n phng ra hnh nh nhn mnh vo hnh thc xp hng khng l hnh thc
ca bc tng phi xy na, nhng l hnh thc ca bn thn s vn ng xy bc tng, hoc
EVC; hnh thc xp chng (E) ca s vn ng truyn vo ci ny tc l nhng hn trn
cng trng. Khi ni mt c ch a ln ng trc ca bn tay, th t nhin rng nim v
ng trc phi c hiu mt cch hon ton tng i, nhn v, tu theo v tr ca chnh
thn th ch pht ra du hiu y, m khun m ca du hiu ny theo s vn ng tp th ca
ton th nhng ngi lao ng cng rt c th tr thnh ngang (latral), nh ta c th quan
st thy trong s phc hot a tr y con tu ch g ca n.
Ta c th ngh rng cng thi k chuyn sang oldovien, tnh thng nht ca khun mu l
tng hoch c vi danh t in hnh Ru (C1av.SCxV) cho php c nhng vn ng
trong gia cng dng c y tin ti dn dn c mt hnh thc gn nh ng nht, thin v em
li cho bn li hnh thc sc in hnh phn bit. Kt qu l mt du hiu mi, nho nn theo
chnh bn thn hnh thin hng tnh y, v n ch dn cho nhng ngi lao ng vng v hnh
thc ca nhng ng tc gh o phi thc hin. Chng ti khng c mt quan st no v ng
x ca tr em php ti dng c th du hiu ny.
ngha m n c th c xc nh cch tng t vi ngha m chng ti va lp dng cho
s xy bc tng, hoc: SVC, by gi ch nh hnh thc sc vi t cch l nhng vn ng o
gh hn thin hng v pha n, ni khc l hnh thc thin hng v ci sc (S) ca s
vn ng lin can n ci ny, tc l n hn . C th l mt ng tc ca bn tay nhi
li lin tip nhng nht hn hp ca ci ba ln hai mt ca hn , l ci hon ton mi m
i vi c ch v hnh c miu t cho giai on trc, v n biu hin hnh thc sc
ch n gin bng mt ng thng hoc hi cong. S hoch c du hiu ch dn hnh thc
nh l hnh thc, s vn ng lin can n i tng- HVC- cui cng a lao ng gia cng
sang lao ng sn xut. Qu vy, s c thc v du hiu y, c thc thao theo php bin
chng ca ba yu t: ri rc, tp th v c th, l ci cn c gi tr i vi tt c thi gian ca s
nhn ho, o u n em li mt cu trc mi cho hnh vi lao ng, vi t cch t nay tr i
n hm cha trong bn thn n n (plan) ring ca n, nh l thc v hnh thc s vn
ng phi truyn vo i tng. Vy chnh l hnh nh m ngi lao ng phng ra t
u c hn ln vt liu, khng ch hnh nh ca chnh hnh thc dng c phi t c, m cn
l hnh nh ca chnh hnh thc s vn ng gia cng, c thc hin trong vt liu c tc
ng. Marx ni, ngi lao ng thc hin mc ch ring ca hn m hn hu thc, ci
hn nh, vi t cch l qui lut, phng thc hnh ng ca hn v ch ca hn phi ph
thuc phng thc hnh ng y[111] i vi hnh vi sn xut, vi t cch l hnh vi cng
ngh [k thut] th qu nhin ch yu l thc khng b gii hn s biu hin bn thn mc
ch, m n cng cn nh r phng thc hnh ng hm cha n, bi trong thc t bn thn
mc ch ch c th c thc hin ng nh vo hn nh phng thc hnh ng. Qu tht,
hnh thc c thc hin nh l bit tnh ca i tng sn phm ng ra ch l chnh hnh
thc ca s vn ng ca lao ng sn xut, vi t cch l s vn ng y c t gi n nh
vo i tng y, v chnh tnh bin chng y l ci xc nh trong cu trc c bn nht ca n
tin trnh sn xut: S lao ng, Marx ni, c phi hp vi i tng ca n. N c
khch quan ho, v i tng tr thnh mt i tng c lao ng [c tc ng = object
travaill]. Ci c trnh ra v pha ngi lao ng trong hnh thc s vn ng th by gi
c trnh ra v pha sn phm nh l mt bit tnh ng im, trong hnh thc ci tn ti.
Ngi cng nhn se si v sn phm l mt si se[112]
Mi quan h ca s vn ng vi i tng, xut hin y cch hin nhin trong qu trnh
ca s sn xut ca con ngi, mi quan h bng n m bit tnh t c trn i tng ch
l ni trm tch (dpt sdiment), nh l hnh thc c n nh ho ca s vn ng
c p dng y bi ngi lao ng, khin hnh thc hu ch ca i tng c lm ra
khng phi g khc l chnh hnh thc ca hnh vi lao ng c khch th ho trong n, trong
thc t, quan h y c trnh ra theo cch khi qut nht trong chnh bn thn bn cht n,
nhn v mi lao ng ngi v sn xut ch lm c vic ti sn sinh cch n thc qu trnh t
pht m bn thn cc hin tng t nhin cng sinh ra t . Mi i tng u c cu
thnh bi v s phn t ang vn ng, hnh thc khch quan ca n, vi t cch bit tnh
ng im, trong hnh thc ci tn ti, ch c th l h thng chung ca s vn ng ca cc
phn t kia, hiu theo ngha l lc ny y trong hnh thc cn bng ca n nh l s vn ng
tm thi tnh ti. Tt nhin l bit tnh c thc hin nh vy ch bao hm mt tnh n nh
nht thi, nhn v, do t bn cht n, n l ang vn ng v nh vy th n nht thit phi t
vt mnh trong s pht trin ca s vn ng. cng chnh l iu Marx ch ra, khi ng
c nh php bin chng nh l phng thc t duy nm bt bn thn s vn ng m mi
hnh thc nht thnh (toute forme faite) ch l mt hnh th qu m thi[113] Ni khc,
mi hnh thc nht thnh nh l bit tnh ng im ca i tng, ch l hnh th qu
ca s vn ng c t gi vo y, vi danh ngha tnh ti tm thi, v quan nim bin
chng v th gii c xc nh th l rt ph hp vi php bin chng ca chnh bn thn
ca cc s vt, ca chnh bn thn t nhin (Lnine, sdd t.29, tr.100) nh n t chng minh
trong s thc hnh x hi v lao ng sn xut, trong con ngi ti sn xut theo cch ca
hn nhng s vt ca t nhin bng nhc li c thc qu trnh c bn y, trong s vn
ng lin can n i tng t khch th ho chnh n, vi danh ngha t nhiu tm thi, bng
cch t n nh trong mt hnh th c duy tr trong thi on nh l mt ci bit tnh ng
im, trong hnh thc ci tn ti (ci ang l) Ngi cng nhn se si v sn phm l ci si
se.
Nu mi hnh thc nht thnh ca i tng, tc l ton th nhng bit tnh ca n, ch l
hnh th ca s vn ng hm ng trong n, th kt qu s l trong i tng chng c g ngoi
s vn ng theo nhiu hnh thc khc nhau ca n, khin cho s nhn thc i tng ch yu
l nhn thc s vn ng ca n. Nu chng ta bit c, Engels ni, ci hnh thc ca s vn
ng ca vt cht ( ), chng ta khc bit bn thn vt cht v do s nhn thc c hon
tt (Php bin chng ca t nhin E.S. tr.234)
Tuy nhin s l sai lm nng n khi t m kt lun rng bn thn vt cht s t dn n s
vn ng, khin cho th gian ny s chng cn g c ngoi s vn ng thun tu vi t cch
nh th. y chng ta ang chnh xc ng trn ng phn gii gia thuyt duy vt v
thuyt duy tm. Thc t, s vn ng ch l hin thc vi t cch l s vn ng ca vt cht,
v mi nh nhm t n vo chnh n, bn ngoi vt cht, nh l s vn ng thun tu, tt
yu kt cc n bin n thnh mt s vn ng tng ca t duy. Ni khc, s vn ng hm
ng mt ch th ang chuyn ng v ch th y ch c th l vt cht, nu ngi ta khng
thay th n bng t tng, khin cho tt c ta khng thay th n bng t tng, khin cho tt
c ci t nhin u s tr thnh mt thuc tnh ca t tng V mt tinh thn, Lnine ni,
loi tr vt cht khi ci t nhin ci vt cht nh l ch th th thc th l ngm ly t
tng lm ch th trong trit hc (tc nh l nguyn l hng u nh l im xut pht c lp
vi vt cht) (sdd, t.18, tr.286). Hegel s tru sut s vn ng, dn n s ch th ho v
s huyn b ho n, i ti cc hn bng t thn thnh ho trong s ngt ngy ca mt tri
thc thun tu mi mi hng vo chnh mnh nh l tri thc v mnh- ci cng rt tng
ng vi mt s tng bt ng: Hin tng l s vn ng sinh ra v cht i, s vn ng y
bn thn n khng sinh ra v khng cht i, n l t thn v to thnh mt hin thc c thc
v i sng ca chn l. Ci chn nh vy l s hoang tng say bc m trong chng mt
thnh phn no khng say, v cng li l s ngh ngi (ng im) trong m (repos
translucide) v yn tnh (Hegel, sdd, tr.40) Trong mt s ng im nh th, thc t l s vn
ng b hon ton xo b, nhn v khng phi mt s ng im t nhiu nht thi trong mt
tnh th qu ca s vn ng, m l mt s ng im hn trong tnh thng nht hon tt cu
nim tuyt i. V l l do khin php bin chng hegelien, sau khi tn dng s vn
ng trong thc, o u n mt ch ngha bo th thun tu trn bnh din thc t.
Vy th nu nh s vn ng ch c th c quan nim nh l s vn ng ca vt cht,
khng nhng n phi xo mnh ch vi t cch l s vn ng hin thc, m cn c vi t cch
l s vn ng vn gn, th cng ng do m vt cht trnh ra l ch th. M vi t cch ch
th ca s vn ng, vt cht phi t xc nh n c lp vi n. V nhn v c ch ra rng
tt thy cc bit tnh, to nn ni dung ca vt cht, ch yu l nhng hnh th vn ng bao
hm trong vt cht, th ch cn li c mt v duy nht mt hn nh c th xc nh n vi
danh ngha l bn thn vt cht hoc ch th, mt bit tnh (une proprit, nu mun gi
th, t trong ngoc kp, bi n l tuyt i c o so vi mi bit tnh khc: s hn nh ca
hin tn khch quan, ci bit tnh l mt hin thc khch quan, tn ti ngoi thc ca
chng ta. V ta thy trong li dn nhp rng y chnh l ch s hn nh y ca hin tn
khch quan, m Lnine chng minh n l bit tnh duy nht ca vt cht m hc thuyt
trit duy vt b buc phi tha nhn, l ci lun lun c trnh ra bng du hiu ch dn c
tch hp trong bn thn s vn hnh ca cc c quan cm gic ca chng ta, nh vy m vt
cht c em ti chng ta trong cm gic nh l hin thc ngoi ti c lp vi ch th: ci
ci ny ca tnh xc thc kh cm.
Trong s pht trin ca du hiu ch dn, ch th i theo ci ci ny trong s vn ng ca
n, iu y cho php n lp thnh mt hnh nh u tin ca vt cht ang vn ng. V nhng
bin ho khc nhau ca cng thc c bn ca s ch dn trin khai phn nh nhng nt ln, c
trnh s hn hp ban u, php bin chng ca s vn ng y ca vt cht. Nu cng
thc (1) CVH trnh by vt cht trong mt vn ng theo mt hnh thc no , th cng thc
(2) CHV trnh by vt cht trong chnh hnh thc y nh l khch th ho trong mt bit tnh
ng im, s vn ng tin din c n nh ho cch nht thi bng mt hnh th hn
nh trong hnh thc ci tn ti. Cng thc (3) VHC trnh by s vn ng ca vt cht trong
s truyn giao ca ch th ca hnh ng n i tng, v cng thc (4) VCH trnh by vn
ng trong s thc hin mnh trong bn thn i tng. Cui cng, cng thc (5) HCV trnh
by hnh thc khch quan ca i tng nh l hnh thc khch th ho s vn ng hm ng
trong n, v cng thc (6) HVC trnh by hnh thc s vn ng trong mi tng quan ca n
vi i tng. Ngi ta thy rng c ngay nhng ngn ngun ca tri thc, du hiu ch dn
trin khai em li mt hnh nh, ln ln nhng c thc, ca hin thc khch quan trong cu
trc c bn nht ca n, nh l vt cht ang vn ng hoc s vn ng ca vt cht, s vn
ng m mi hnh thc nht thnh ch l mt hnh th qu m thi.
Nh th, trong ngha hn hp ca s ch dn trin khai, ngi ta c th pht hin nh
trong mt ci nang (mt t bo) nhng mm mng ca tt c cc yu t ca php bin
chng[114] v nhn thc nh l bn sao tng tnh ca php bin chng ca s vt. Nhng
mu thun m n cha ng trong trng thi ngm n s dn dn biu l trong s pht trin
ca thc hnh x hi, khu gi tng bc mt s cu thnh nhng hnh thc mi ca ngn
ng v ca thc, trong cu trc k hiu hc nguyn thu mi ln li mt phong ph thm
v nhng c ch ngn ng mi (nouveaux geste slinguistiques) c nho nn theo s hot
ng vt cht v nhng lin h vt cht gia ngi lao ng, v chng, vi s ku gi ca php
k hiu khu thit, phng ra mt hnh nh mi lc cng rng thm v cng chnh xc hn v
th gii bn ngoi.
Chng ta thy nhng bc u tin ca php bin chng y lm vic nhng d-thnh
nhn, nhng to vt qu (Engels) gia con kh v con ngi. Trong k u d-thnh nhn,
m ngi ta c th t n vo thi k chuyn t k th ba sang k th t, du hiu ch dn
trin khai bt u c nhn ln theo bn cng thc u tin ca n, trong s tng lin vi
s pht trin ca lao ng thch nghi n gin, tc l s s dng dng c t nhin v dng c
chun b, tr thnh mt ng x u n nh vo s gii phng bn tay. S pht trin lng
tnh ca lao ng thch nghi n gin y trong nhm d-thnh nhn cn cha c khu bit
t n mt tin b lng tnh u tin vi s xut hin mt tp tin phong, m s trao i
thng tin vi i b phn nhm em li cho s ch dn mt cu trc mi, nh l s ch dn
biu hin ci ci ny vng mt. Du hiu nguyn thu y ca s biu hin, c nho nn
theo hnh thc mi ang ny sinh v hp tc, khi u cho mt gii php u tin mi mu
thun c bn trong ngha hn hp ca s ch dn trin khai gia yu t i tng vi yu t
vn ng vi t cch l s vn ng ca i tng cui cng i n lm n bin i. Qu vy, s
biu hin ci ci ny vng mt c pht trin bng s cu thnh ca du hiu biu hin i
tng vng mt, -C.CVH (8)- c b tc bi du hiu biu hin hn hp nhn mnh s vn
ng ca i tng vng mti C.VCH (11) V ton th nhng du hiu biu hin u tin y
cho php vt qua trnh hn hp, mu thun gia i tng v s vn ng trong hnh
thc s ng nht ca n, tc l s bin mt ca i tng s ra khi trng tri gic thc ti.
Bc tin u tin v cht y trong s pht trin ca ngn ng, v ca thc, ln u tin cho
php ch th trt mt cch tng tnh ra khi nhng ng gii cht hp ca ci kh quan
st hin din, nh th m thc hin s gii phng khi c, dn s chuyn bc t chun b
dng c bng th thao trc tip vo vt liu sang s tu chnh dng c bng lao ng nh vo
mt dng c thc hai, iu ny m ra k hai d-thnh nhn (kafouen) m ta c th t n
vo phn mt ca th cnh tn s k.
Vic s dng dng c tu chnh trin khai s khu bit cc tp c bit trong nhm d-thnh
nhn tin ho, n em li cho lao ng hnh thc mt lao ng thch nghi phc hp. Nhng
mu thun mi, cng ny sinh ra t trnh hot ng vt cht v cc lin h vt cht
gia ngi lao ng, c phn nh trong ngn ng bng mt lot nhng hiu lm, trong
li pht trin li mu thun c bn gia yu t i tng vi yu t vn ng trong ngha
hn hp ca s ch dn trin khai: t do ngi ni dng ch dn s vn ng ca mt i
tng no y, c nhn hiu l biu hin s vn ng y trn mt i tng khc. Hoc na
t dng ch dn mt i tng trong mt vn ng no y c ngi nhn hiu nh l
biu hin i tng y trong mt vn ng khc. Mt mu thun nh th tm thy s gii
quyt trong s cu to cu chc nng s ng nh l s kt hp hai t hn hp, trong loi hnh
I n nh r quan h gia s vn ng vi i tng, v trong loi hnh II, n biu hin s vn
ng gia hai i tng hoc trong hnh thc nng ng ca bn thn hnh ng, hoc trong
hnh thc n nh ca mt quan h khng gian. Nh trong th d nu ra: Mi , s biu
hin con mi ng sau mm bn thn n hm cha mt hnh nh ca vn ng r
quanh mm , nhn v quan h khng gian c biu hin nh th th ch c th c xc
nh bi mt s vn ng nh th m thi. V y l hnh nh r quanh mm dn n con
mi l ci gii quyt mu thun gia yu t i tng vi yu t vn ng trong ngha
hn hp ca hai t c ngi ni dng trc sau ph hp vi tnh th ring ca hn v c
ngi nhn hiu theo mt ngha khc hn.
S pht trin ca cu chc nng trong hnh thc lit k v hnh thc tng lin nng ng
(chu hu hp th th sn) sn sinh s biu hin tnh th sinh hc vng mt, iu ny dn
n s hon tt dng c trong lc nhn ri. Trong mt bc tin nh th, s pht trin v
lng ca lao ng tu chnh chuyn sang s bin ho v cht, nhn v do m ln u tin kt
qu l mt hnh thc thc t phn bit trn dng c tu chnh. V chnh l tin b v cht y
trnh s hot ng vt cht, nhn v do m ln u tin kt qu l mt hnh thc thc t
phn bit trn dng c tu chnh. V chnh l tin b v cht y trnh s hot ng vt cht,
c din t trong ngn ng bng s cu to mt cu trc c ch mi: du hiu biu hin
phn bit ca hnh thc C.HCV (19) m s trin khai lm ny sinh mu thun c bn th hai
hm ng trong ngha hn hp gia yu t i tng vi yu t i tng vi yu t hnh
thc, vi t cch l hnh thc nh th tn ti hng xuyn, trong khi y i tng c trnh ra
di nhng dng v v cng bin ho. Trong nhng iu kin nh th, xc nh mt hnh thc
no ca i tng nh th no? bc u vn khng c bit n mt cch n gin,
nhn v tnh khng bn vng ca hnh nh hn hp c phng ra bi du hiu ch dn trin
khai cho php n sa i yu t hnh thc theo hnh th v i hi ca tnh th.
Nhng vi cc cu trc (19) v (20)-(20) (B, b Istine, yu t hnh thc ln hng th nht
ca ngha hn hp v cng do c mt tnh khng i m n khng c trong du hiu
nguyn thu ca s ch dn trin khai b gii hn trong bn cng thc u tin. Hnh nh ca
hnh thc c hn nh nh vy i vo cu trc (21) trong c cho php so snh hai i
tng ging nhau: M khi b nh a con ca Piaget ni, hoc: sc b, trong s
ng ng m chng ti ti dng. Nhng so snh lp li vi s trung gian ca cng mt
hnh thc ny nh l chung cho mt s nhiu v hn nhng i tng ging nhau, ni cch
khc nh mt hnh thc chung c thc hin trong ci n l, iu ny trong ngha ca
danh t chc nng: Tt nhin hnh thc (H) vi t cch l chung cho mt s nhiu v hn
i tng, by gi c mt tnh c nh lp tc tng phn vi tnh khng bn vng ca hnh
thc hn hp. S i lp y, trc ht b che y bi ci st li ca ci mp m cn c gi
li trong danh t chc nng, bt ra trong nhng tnh th lp l khi s biu hin cnh tranh ca
nhiu hnh thc tng i in hnh, u c xut bi cc d kin cm gic- vn ng, i
hi mt s la chn hn nh, trong khi y khng mt vn no c t ra cho hnh thc
hn hp, m ch th, trong nhng hon cnh nh vy, ch dn n gin theo thi ca hn
lc y. Mu thun, xut hin y, ch l biu th mu thun c bn, hin din ngay t u
ngha ca s ch dn trin khai, gia yu t i tng lun khi chuyn ng vi yu t hnh
thc hm cha mt tnh khng i no , nhng cn cha xut l v l tnh khng bn chc
ca hnh nh hn hp trong yu t hnh thc c th lun lun thay i theo cc nhu cu ca
tnh th. By gi mu thun pht trin trong s vn ng lun phin ri theo vng trn ca
nhiu hnh thc t nhiu in hnh ang cnh tranh nhau trong tnh th lp l ng s, s vn
ng xc nh c ch d hi, m s in thp vo hnh t c ca danh t chc nng
lm ny ra cu trc d hi u tin: G g n? Php bin chng ca nhng cu hi v p lm
cho danh t chc nng chuyn thnh danh t in hnh ci em li gii p u tin mu
thun gia yu t i tng vi yu t hnh thc, bng chuyn ni dung hn hp (f1v) vi
nhng nt ngu nhin m n phn nh sang trng thi suy thoi, khin cho hnh thc in hnh
(H) tch ra r rt nh l hnh thc ca bn thn i tng, c lp vi nhng dng v bt k
gn lin vi tnh th. V l mt cu trc mi nh th ca ngn ng v ca thc, lao ng tu
chnh by gi c da vo mt hnh nh tng ca hnh thc dng c, thin hng c mt
dng i chung i vi mi ngi lao ng. Trn c s thin hng y, mt c ch ngn ng
mi c khun theo, n ln u tin ch dn hnh thc ca bn thn hnh vi lao ng, HVC, v
s c thc v hnh vi y lm xut hin cng ngh sn xut u tin trong s thc hin
chnh xc hnh nh in hnh ca hnh thc dng c c bo lnh bi s hn nh hu thc
ch nhng vn ng trong gia cng vo vt liu.
Con vt, Marx ni, ch l mt vi hot ng sinh tn ca n. N khng phn bit c n. N
l hot ng sinh tn y. Con ngi ly bn thn ch s hot ng sinh tn ca n lm i
tng ca ch v ca thc n. N c mt hot ng sinh tn hu thc. khng phi mt
s hn nh n gin m n ho ln ngay vo c. Hot ng sinh tn hu thc phn bit
ngay con ngi vi hot ng sinh tn ng vt. Chnh xc cng ch do m n tn ti vi t
cch l ging[115] Bng s hoch c v s c thc ca du hiu ch dn hnh thc s vn
ng truyn vo i tng, ngi lao ng ly chnh hnh vi lao ng ca mnh, ni khc, hn
ly ch bn thn hot ng sinh tn lm i tng ca ch v ca thc hn. Nh th lao
ng dt khot b tnh trng u tin m trong hn cn cha r khi phng thc
thun tu bn nng ca hn, (Marx: T bn E.S.L, T.1, tr.180), ni cch khc, hn b hnh
thc t pht, na ng vt m hn cn gi trong s pht trin d-thnh nhn vi t cch l lao
ng thch nghi, eer tr thnh hot ng sinh tn hu thc lao ng sn xut. V nhn v
hot ng sinh tn hu thc y phn bit ngi vi ng vt, v rng ch chnh th do vy m
ngi tn ti l mt ging th chng ta c th ni c l vi nhng bc u ca s sn xut
dng c c chng minh bng hnh thc in hnh ca li sc nhng ci ru u tin
oldovien, s lao ng c mt hnh thc s thuc tuyt i vo con ngi (Marx, sdd)
ging Homo c xut hin, tuy s sn xut vn cn mt hnh thc phi thai, nhn v n gii
hn mnh b phn hu ch ca dng c. V nu da vo nhng d kin hnh thi hc, ta thy
r trong ngi Homo habilis, b no r rt vt qua gii hn quyt nh nhng bn tay
th vn cha phi ngi mt cch k l (Napier), loi ngi hy cn mang hnh thc mt bo
thai vo giai on cui ca s hoi thai: l mt a tr, song l a tr cn trong bng
m n, l con ngi ang hnh thnh (der werdende Mensch).
Qu tht l du hiu ch dn hnh thc s vn ng phi truyn vo i tng -HVC (6)- nh
n m s lao ng vi t cch l hot ng sinh tn ca ngi lao ng tr thnh i tng
ca ch v ca thc hn, mi ch l mt bin thc cui cng ca du hiu ch dn trin
khai. Ni khc, tnh hn hp c vt qua trong s biu hin i tng bng s sng to
nn danh t in hnh, n cn cha c vt qua trong biu hin s vn ng, nhn v du
hiu m ch th dng t ch dn cho chnh hn thnh s vn ng phi thc hin hy cn l
mt du hiu hn hp, d cho tnh hn hp ang bt u c vt qua nhn v yu t hnh
thc ang bt u c vt qua nhn v yu t hnh thc tch ln ng hng th
nht. L ng rng trong s gia cng dng c, ch th s dng s biu hin in hnh hnh
thc dng c tnh khin cho s ch dn hnh thc ca hnh vi lao ng, HVC, c th c khun
theo biu hin y. Th d, gia cng ci ru, s ch dn hnh thc ca nhng nht gh o phi
thi hnh bng ba c hn nh vi mt s chnh xc no theo hnh nh in hnh ca
thc sc mun t c, c biu hin cch tng trn hn . Tuy nhin, mt s hn
nh nh th, ch t c hnh thc in hnh ca s vn ng theo cch gin tip, cha vt
qua nhng gii hn cht hp ca hnh thc dng c tnh, ni cch khc, n cha i ra khi b
phn hu ch ca dng c. Kt qu l ch th cn cha th to thnh mt cng ngh ton th
nhm vo hn ton phn. Gn li, hn cn cha nng mnh ln s sn xut cng c (loutil).
S sn xut cng c hm ng s gia cng ci ton th vt liu theo mt hnh thc tng th
in hnh. Mt lao ng nh th gi nh rng ch th hnh dung trc mt lot di nhng
ng tc hn nh r. Trong khi y s sn xut ci ru oldovien ch i hi t 5 n 8 nht gh
o c hai mt ca cnh sc, s sn xut ru chellen i hi nhiu chc nht ru rt trt t,
bng cch hn nh im o ca mi nht, chiu hng v lc ca ng tc phi thc hin.
[116] Vy ch th phi c c trong u hn mt n hnh ng phc tp v nh th
s ch dn n gin hnh thc s vn ng p dng vo vt liu, nh miu t, hn hon ton
khng . y ngi lao ng phi c th t ch dn cho chnh mnh mt lot thao tc mang
hnh thc in hnh hn nh, iu ny t ra s khu bit ng t, vi t cch ng t in
hnh (verbe typicque).
Gn li, s chuyn t sn xut dng c sang sn xut cng c hm ng s cu to cu, ci s
c thc hin vi php bin chng nguyn thu gia lc lng sn xut vi quan h sn xut
trong s pht trin ca Homo habilis v s chuyn sang Homo faber (Ngi ch tc): ngi
thnh thn, theo cch ni ca Engels (der fertige Mensch/ Ngi hon tt) Ch khi ny, trong
s chuyn t th cch tn s k sang cch tn trung k, mi hon tt thi k mang thai ca
ging Homo: vt qua gii hn quyt nh (Rubicon crebral) ging ngi ri khi bng m
ca ci t nhin ra i trong mt th gii mi, nh l th gii ca vn ho.
nh du trong php phn loi s ra i ng nh y, chng ti ngh nng Homo
habilis ln hng mt ging- con (sous- genre) i lp n vi ton th nhng hnh thc c
sau. Vy ging Homo c hai ging- con: habilis v faber (kh nng v ch tc). Mt s phn
chia nh th cho php cng mt lc y li s i lp gi to, do cc nh trit hc to ra, gia
ngi ch tc vi ngi tinh khn (homo sapiens). Thc t, vi t cch mt ging-con,
Homo faber tri t ngi chellen, Homo faber primi-genius (Pithcanthrope/ Ngi vn
Java) n loi hnh hin thi, Homo faber sapiens (Ngi ch tc tinh khn).
 Tm th ba.
Hc thuyt Mcxt v hc thuyt tm phn.
Nhng ngun gc ca khng hong ipin
Nhng quan h ho y, chng ta phi buc chng nhy ma ln bng ht cho chng nghe
chnh giai iu ring ca chng.
(Karl Marx: Gp phn ph phn trit hc php quyn ca Hegels. Vo )
Hc thuyt tm phn li tr thnh thi s t cc s c thng Nm 68, v tt nhin thuc v
hc thuyt mc xt vic tch g ht nhn duy l t nhng quan st khoa hc cha ng trong
n bng cch gii thot n ra khi nhng o tng. Nhng ngi mc xt, tham gia tho lun
do bo Nouvelle Critique (Ph bnh Mi) t chc, lm mt s iu chnh l thuyt r rt v
ch ra con ng gii quyt. Chc chn rng s nghim ca Freud b sng bm bi h
thc ca thi i ng: duy sinh vt tm l lun v duy x hi hc lun kiu durkheimien. Do
m hc thuyt tm phn ng trc tnh trng khng c nng lc hiu i sng ngi trong
bn cht hin thc ca n l bn cht x hi tnh, c s thc s ca cc tm thn c nhn. Ch
c hc thuyt duy vt lch s- x hi ca tnh c th, mi cho php din gii ng n ngun t
liu phong ph v nhng d liu khch quan tch lu c bi hc thuyt tm phn.
V pha tm phn hc, ngi ta dt khot t chi nhng xu hng t tng h ca l thuyt
freudien, s khng tha nhn, tt nhin, theo mt qu trnh c miu t r bi Freud, hn
l mt cch xc nh chng. Andr Green nhn mnh kin rng khng phi do nh kin t
tng h, m chnh bi tnh nhn qu ca bn thn cc s kin m ngi ta phi xut pht t
nhng tham kho sinh hc xc nh cc tnh hung tm l nguyn thu l nhng ci thc
y cc thc hin tm thn ca cc c nhn cng nh cc sng to tr tu ca cc x hi. Vi t
cch in hnh ca nhng tnh hung nguyn thu trong t s c bc l, c lp vi cc
quan h x hi sn xut, ngun nng ng chung ca i sng tm thn c nhn v x hi,
ngi ta k n cu trc ipin, c trnh by nh cu trc ph thng, mt hn nh th
bc mt l mi lin h vi nhng ngi sinh ra. Ngi ta mun g th g, mi c nhn u c
ra i bi hai cha m, mt thuc gii mnh, mt thuc gii khc. l mt cu trc chng c g
thay i c. Anh c th i khc i cc vai tr, cc nhim v, cc bi cnh lch s, nhng
trong tam gic n, anh s khng lm i khc cc quan h gii tnh, tc l cc hn nh th bc
mt (Andr Green tr.24-25 v 27). Ni cch khc, phc cm p bt chp tnh bin thi ca
nhng biu th y, tt nhin t nhiu gn lin vi nhng hnh thc x hi ca mi thi k, vn
tn ti c lp vi tnh s y l ch yu, nhn v n da trn mt th bt bin ngun gc sinh
hc, ci th hn nh bc mt y l mi lin h vi nhng ngi sinh n mnh.
Mnh dng nh l tt nhin, thm ch trng lp khi t nht ngi ta tha nhn tnh cch
s bn ca hnh tam gic ipin. Tt c vn l ch bit xem rng thc t c mt tnh
cch nh th. Nu ngi ta quy chiu vo nhng quan st ca Freud, th phc cm p xut
hin vo mt thi k kh mun mn, nhn bi n ch bt u vo tui th ba em trai, v
mun hn mt cht b gi. V tin din n l mt giai on tin- ipin xut hin khi hai
tui, l tui m linh khch th c cu to r rt,[117] nhng tnh yu ca a tr i vi
m n cn cha h hm cha mt ghen ght no i vi ngi cha. Ngi ta khng thy trong
nhng iu kin y lm th no li c th coi tam gic ipin l mt th bc mt. Freud ni
cch c th, t nht v vn tr em gi, rng phc cm p y c mt tin s di v mt
s hnh thnh c th ni l th pht (secondaire).[118] V sau khi phn tch nhiu hin
tng, ng kt lun khng do d: con gi, phc cm p l mt cu to th pht[119] Vy,
hon ton tt nhin cng l nh th tr em trai, nhn v n cng i qua mt giai on tin
ipin, d khng di bng v khng phc tp bng. ng l i vi b trai, m Freud tha
nhn khng phi khng lng tng: Tin s ca phc cm p s cn khng hon ton r rng
i vi chng ta trong lu di v sau. Chng ta bit rng tiu s y cha ng mt s ng
nht ho c tnh cht hin du vo vi ngi cha, n cn cha c ngh cu ch bn cnh
ngi m.[120] Vy l chng ta c th kt lun chung, i vi tr em hai gii, cu trc ipin
khng phi mt d kin tc th, m n phi c cu thnh nh l kt qu ca c mt s pht
trin tht rng lin h ngoi gii vi cha m bao gi cng tam gic tnh, nhng bc k thu,
tam gic y cha phi l ipin.
Trong Vt t v Cm k vit nm 1912, Freud th gii thch cu trc ipin khi y c
coi l uyn nguyn, bng cch y n ngc v T tin ngi vn. Ngi vn ny sng
thnh cc dng h (familles) hoc nhm dng h m mi mt b thng tr bi mt con c
ghen tung bng sc mnh, n chim gi s hng dng c quyn nhng con ci ca n v
loi tr nhng a con trai khi chng n tui thnh nin. Nhng phong tc y hn ko di
trong loi ngi nguyn thu, cho n khi cuc dy ln ca nhng a con trai b honh ot
i n ch git vn b. Khi y bn ny sinh s hi hn ca anh em ipin, chi ci ti git
cha, chng bc b hu qu ca ti c y bng t cp mi quan h tnh giao vi nhng ngi v
ca cha chng. Th l c thit lp s cm k lon lun, ci m ra thi k u ca vn minh.
Khng khot su vo nhng h hoc hin nhin ca mt cu chuyn nh th, ch cn nhn
thy n b bc b bi s hin tn n gin ca giai on tin- ipin do Freud khm ph
mi nm sau m ri khng bao gi ng c th lm cho n tr thnh l thuyt c. Nu nh
tnh yu ngi bt u, tui th di nht, bng pht trin khng ghen ght, th tt nhin
chng ta phi suy ra rng nhn loi nguyn thu c gii phng ngay t thu cui ngun
khi nhng i nghch tnh giao l ci chia r dng h ca T tin ngi vn. Xung t
ipin xut hin sau ny vy l ch c th c gii thch bng cch n gin bng nhng
quan h tnh giao (rapports sexus) theo ngha trc tip v thun tu xung t tnh ca
a tr vi nhng ngi sinh ra n. Chc chn xung t y trnh ra mt ngha hon ton khc
v n bao hm, trn mt bnh din thc ti ngi (humain), vy l x hi tnh (social) mt s
vn ng ca nhng trung gian.
Thc t, bn thn cu trc ca mi lin h khch th tin ipin l tuyt i khng tng
hp vi cc khi nim c bn ca hc thuyt Freud. Freud quan nim tnh yu trc ht l tnh
yu ci mnh, t khoi lc v t si m, v y l ch khi ta trn mi quan h nguyn gc n
i vi bn thn mnh m ch th hng s thch ca n vo i tng bn ngoi. Con dc (la
libido) bt u bng hnh thnh hi nhi, trong nhng thc tin t khoi lc ring ca n, s
khoi tr (le plaisir) t hin thot u nh mt b sung hoc mt ci c thu c t s
hnh x cc chc nng t bo tn, nht l chc nng dinh dng. S tng nng lng dc tnh
(nrgine libidineuse) c tch lu nh th trong bn thn mnh thot tin c a tr t
trn hnh nh t si m ring ca n, vi t cch s u t cho bn thn mnh bng bn thn
mnh, m c cu thnh mi lin h khch th vi t cch s u t ca i tng. Chng ti
lp thnh nh th, Freud ni, s biu hin mt s u t dc tnh (un investissement
libidinal) bt ngun t ci ti: v sau, mt phn s u t y c dnh cho ci ti trng tn
v hng v nhng u t cho i tng nh thn th mt vi ng vt nguyn sinh
(animalcule protoplasmique) i vi cc nhnh sinh snh n pht ra.[121] Tnh yu i
tng, rt tt nhin l c cu thnh xut pht t lng t si m l ci m bn thn n cng ch
l s pht trin ca mt duy ng lun nguyn thy, vn chu yu l duy k: ni cho cng n xut
hin ch nh mt cch dn dt i tng tr li vi bn thn i tng, ging nh cc nhnh
sinh sn ca con amp kt thc bng ti hp th mnh cng vi i tng trong thn th con vi
ng vt. V ngi ta hiu rt r l trong nhng iu kin y m a tr, trong tnh yu u
tin ca n, tc tnh yu ngi m, chng t mt th c chim man r c c bit chng
minh trong s ghen t i vi b n. Trong khun kh nhng khi nim froiin, trong
thuyt sinh hc duy tm l (biologisme psychologiste) em li mt s din t v ngoi khoa
hc cho quan nim t sn v ngi v th gii, mi lin h khch th phi nht thit c
trnh by di hnh thc ipin. vy nn nhng quan st thc s khoa hc ca Freud, cui
cng l v ngha. S khm ph tin-ipin y tm phn hc vo ng ct hin nhin, ng
ct y cng ch ra cho ta rng ta ang ng trc mt th thch gay gt, n i hi s vt ln
khi l thuyt froidin vi danh ngha nhng d kin khch quan ca s quan st tm phn
hc.
I. Ngun gc ca giai on tin ipin
Nu giai on tin ipin ghm cc nh tm phn hc trong nhng bi ri kh g, th
ngc li chng ti li thy hon ton thoi mi khi kho st vn trn cc quan im ca
hc thuyt duy vt s tnh. Engels ch ra rng hon ton khng th trnh by x hi ngi
u tin trn khun mu nhng nhm hp ng vt b chia x bi nhng xung t tnh giao.
Vi s yu t v phng tin m nhn loi c khi khi u, s pht trin sn xut i hi mt
s hp qun v mt s on kt cht ch gia cc thnh vin ca nhm. l ci khng tng
hp vi cu trc ca by ngi vn vn ch l mt tp hp t nhiu tm thi nhng dng h
i nghch trn c s tnh ghen tung ca con c.
S chuyn tip t nhm ng vt sang x hi ngi u tin c trnh ra c th nh l s
gii quyt mu thun c bn chia x ci th nht tc l mu thun gia dng h ng vt
vi ci by: nhng ng vt cao ng, ci by v ci dng h (la horde et la famille) khng
b tc cho nhau, nhng i lp nhau Lng ghen tung ca con c, va l mi lin lc va l
gii hn ca dng h, t dng h ng vt i lp vi ci by: ci by, hnh thc cao hn ca
tnh x hi (sociabilit) hoc b tr thnh khng th c, hoc b chia la hoc b tan r trong
thi k pht dc, hoc t nht b km hm trong s pht trin do tnh ghen tung ca con c.
Ni mt iu y cng chng t rng dng h ng vt v x hi ngi nguyn thu l hai
ci khng tng hp (Engels: Ngun gc gia nh E.S.1972, tr.42-43) Do s khng tng
hp nh th, s ra i ca x hi ngi ch kh th bng s xo b tnh ghen tung ng
vt, ni khc l s xo b dng h ng vt v li ch ca ci by. ra khi tnh ng vt,
Engels vit tip, thc hin bc tin ln nht m t nhin cung hin cho, cn phi c mt
yu t khc, cn phi thay th s bt kh phng v ca c nhn bng sc mnh hp qun v
hnh ng tp th ca ci by. Xut pht t nhng iu kin nh hin nay vn ngi ang
sng, s khng th no gii thch c s chuyn tip sang ging ngi S khoan dung ln
nhau gia nhng con c ln, s vt qua khi mi ghen tung l nhng iu kin u tin
cho s hnh thnh cc nhm rng ln hn v bn vng hn, ch trong lng cc nhm nh th
s bin ho t ng vt thnh ngi mi c th thc hin c (sdd, tr.43).
y nn nhn mnh vo tnh cch x hi tnh, ni khc l nhn tnh, ca s xo b hy cn
gin n v trc tip thi ghen tung ng vt. Nu tht l lng ghen tung ng vt od du
n mt hnh thc giao dch tnh giao ch c th c gi l v quy tc (sdd, tr.44), th nh
Engels minh nh, phi thm ngay rng phi hiu iu y theo ngha l nhng hn ch
c p t sau ny bi phong tc khi y li cha h c, v khng h theo ngha mt s tnh
giao ba bi. Tnh giao ba bi (v quy tc) hn ch xc l s li cun vo nhng knh ch
m mu, ci dn n s cu thnh dng h ng vt, mt hnh thc t nhiu n nh v
thng tr v chim ot nhng con ci bi nhng con c khe hn. Cng ng ph n trong
loi ngi nguyn thu hm ng rng thi ghen tung ng vt, c s ca dng h th vt,
b nh bi bi s thc hnh lao ng tp th. S pht trin ca lao ng, Engels vit, tt
yu gp phn vo xit cht cc lin lc gia cc thnh vin ca x hi bng cch bi tng
nhng trng hp gip ln nhau, nhng trng hp tc chung, v bng cch lm sng t
hn mi ngi thc v li ch ca s hp tc y (Php bin chng ca t nhin, E.S.
tr.174)
Cng vn ch s on kt cn trc tip v cha khu bit y, vi t cch mi lin lc u tin
x hi tnh ca con ngi xy dng trn c s mt hnh thc s ng nht ca lao ng sn
xut, l ci dn ti s thnh lp cng ng ph n, bi nu cng ng kia xut hin nh mt
giao dch tnh giao v nguyn tc hoc khng cn tr khi ngi ta so snh n vi cc hnh
thc t chc cao hn, th bn thn n thc t vn cha ng mt quy tc hn ch c bn, tc
s cm on nhng tranh ginh tnh giao, iu y gi nh mt k cng tp th bo lnh s
n p mi mu toan quay tr li vi ch ngha c nhn ng vt.
Trong th gi Gorki, thng 11-1913, ph bnh quan nim ca Gorki cho rng t tng v
Thng l yu t thng nht x hi ngi, bi t l n gip tt ch ngha c nhn ng
vt, Lnine by t: Thc th, ch ngha c nhn ng vt khng b gip tt bi t tng v
Thng , n b gip tt bi ci by s khai v bi cng x nguyn thu (Ton tp, t.46,
tr.232). Ni cch khc, trong ci by s khai hoc by nhng con ngi u tin (nt, t.33,
tr.10) cc quan h tnh giao khng cn c xy dng trn sc mnh v lng ghen tung
ca con c nh trong dng h ng vt, m thc t l trn s ng cm chung v tng h.
Nh th, nhng ngi n ng c bit lc lng, khi mun dng bo lc chim ot mt ph
n v cng ot chng li mun ca ph n y, nh ta thy ni chung vn, ng phi
s khinh b chung v nhn c tp th mt s trng pht khin h phi b thi a thch th
ch ngha c nhn ng vt y. tt nhin l bc u tin quyt nh s chuyn tip t
t nhin sang vn ho, bc th hai, nh Lnine ch ra, phi c thc hin bi ci cng x
nguyn thu hoc x hi b lc, vi s cm on lon lun v quy tc v ngoi hn.
D dng thy rng giai on tin-ipin, a tr c c nh bi tnh yu ngi m
km theo mt s ng nht ho c tnh cht u ym vo vi ngi cha, ngi cn cha c
ngha l cu dch bn ngi m, c quy dn chnh xc vo hnh thc nguyn s y ca ch
ngha cng sn nguyn thu. a tr bt u bng yu mt cch hon ton ngy th nhng
ngi xung quanh n, trc ht m n, ri b n bi nhng ngi y khi li trong n nhng
du vt ca mi lin lc x hi tnh u tin v ngun gc ngi: mi quan h cng ng trc
tip trong by ngi u tin v ngun gc ngi: mi quan h cng ng trc tip trong
by ngi u tin hoc tnh cng ng nguyn s. Mi lin h khch th c trnh ra nh
th ngay t u bui u nh l hnh thc nhp ni ca quan h x hi ngi.
S thc tnh ca lng ghen tung c sinh ra mt nm sau vi phc cm ip vy l khng
th c quy chiu gin n vo tnh cu ch ng vt ca ngi cha v a con trai trong
gia nh ngi vn c chuyn v cch v on vo cc thi k u ca x hi ngi. nh
rng s xung t tnh giao v tnh cht, d trnh no, cng hm ng, v mt phng tin
no , mt s ti sa ng vo th tnh. Song nhn v y chng ta ng trn bnh din
ngi, mt s thoi li nh th ch kh th do nhng mu thun x hi t hin trong s pht
trin ca tnh cng ng nguyn s, m s gii quyt s ko theo mt n p mi ch ngha
c nhn ng vt, s n p s ch c hon thnh vi s thit lp quy tc ca ch ngoi
hn, trong x hi b lc.
II. S pht sinh ca khng hong ipin
Cc tc gi macxit, thng qua mt tnh a dng ln v quan im, ng t nhng bc
khi u ca ci by s khai hay by ngi u tin- ci m chng ta gi l cng ng
nguyn khai- vo lc bt u thi c s k, cng vi bn thn s ra i ca loi ngi di
hnh thc Homo faber primigenius (Ngi vn Java)[122] S phn k y trng hp hon ton
vi nhng kt lun ring ca chng ti rt ra t s phn tch ngn ng tr em, v theo nhng
kt lun y th giai on ca Homo faber primigenius, ca con ngi thnh thn, tng ng
tr em vi giai on ca cu lp thnh (stade de la phrase constitue), hoc l vo khi hai tui
trong xut hin mi lin h khch th tin-ipin m ta va mi xem xt thy n c
trnh ra nh l s ti khi ng hnh thc ci ngun ca ch ngha cng sn nguyn thu.
Nhng mu thun, ny sinh t s pht trin ca cng ng nguyn khai, v s dn ti x hi b
lc, vy hn phi thnh hnh trong s chuyn sang bc ngay sau , hoc ni sang thi c
trung k. V qu tht, khi quy kho vo cc t liu kho c, ta s thy trong sut thi gian t k
moustrien,[123] theo ngha rng, t k bng Riss n k bng Wirm,[124] nhng du hiu ca
mt tin ho su sc trong np sng: nhng nh hm (ponds de hutte) rng va ng vi mt
vung,[125] v chng lm bng chng cho s tn ti ca nhng gia nh cp i, bi nhng ch
cht chi nh th ch c th che ch mi ci mt cp v chng vi con ci h. T
c[126] s k n c trung k vy l c thc hin, ngay trong lng nhm ni hn s
chuyn on t cng ng ph n sang gia nh cp i.
S ra i ca gia nh cp i tt nhin t ra mt hnh thc phn cng lao ng pht
trin gia hai gii dn n s cu thnh nhng cp i thng trc vo trong ni ti ci
cng ng nguyn khai. V phng din lc lng sn xut, s chuyn t c s k sang
c trung k c c nh bi s pht trin dng la v, i vi cng ngh , nhng tin b
ca cng c nh chuyn dng bng mnh tc, b cng c nh y ln t dn ci ru tay to th
a nng (le gros biface tout faire) Ngi ta c th ngh: s dng la cng nh cng c nh
chuyn dng, nhng dao no hay ci no (le grattoir ou le racloir), lm xut hin mt cng
ngh ni tr dnh cho s ch bin v bo qun thc n, s thuc da, s nui nng con tr. Mt
cng ngh nh th to nn c s vt cht trn lp dng s lin kt cp i v chng hay
gia nh cp i trong khun kh cng ng. Trong kinh t gia nh cng sn ca cc thi xa
c, bao gm nhiu cp v chng vi con ci h, Engels vit, vic qun l ni tr c giao cho
ngi n b l mt cng nghip chung, cn thit mt cch x hi cng cng danh ngha vi
s cung cp ngun sng bi n ng. (Ngun gc gia nh E.S. tr.63). Nh th, gia nh
cp i c trnh ra vi t cch mt quan h mi sn xut x hi c cu thnh trong lng
cng ng nguyn khai do s pht trin cc lc lng sn xut.
Tt nhin, cc nhim v kinh t c t ra bi s phn cng mi lao ng khng cho
php na c hai bn v chng bung th mnh gii tr trong mt s t do tnh giaokhng tr
ngi nh nhng thi xa c. Mt hn ch no tr thnh bc thit. Chng ti ni mt hn
ch no l bi nhng truyn thng bung th ca cng ng nguyn khai lun lun sng
ng, li cng l th khi kinh t gia nh mi bc u v ch c th c in thp vo, nh
mt bo thai, trong khun kh lun khi u thng ca kinh t cng ng. Ngoi ra, ta cn bit
cc tc gi l s khai ang hin tn, c nhiu trng hp trong ngi chng t , khi anh
ta khng b b buc, cho mt bn thm ch c cho mt ngi xa l mn v- y l cha k n
nhng l hi phng tng trong nhng quan h tnh giao b cm on nghim ngt khi bnh
thng nay tr thnh chnh ng, v i khi bt buc. k thu ca gia nh cp i, trong cc
thi k mousterien, s hn ch cc quan h tnh giao hnh thc cp i tt nhin ch c th
c p t mt cch hon ton tng i m thi. Tuy nhin, mt cch tng qut, n
khng v vy m tr thnh km cn thit nhng ngi chng lm trn cc nhim v kinh t
ca i sng gia nh. V rt r l mt hn ch loi y sn sinh mi th mu thun. Lng
ghen tung, trong hnh thc thc s ng vt ca n c vt qua vo thi k m u ca
x hi ngi vi s gip tt ch ngha c nhn ng vt v s thit lp cng ng ph n (mu
h) nay ti sinh trn mt c s x hi tnh, tc l nhng mu thun ny sinh cng vi quy tc
mi ca i sng la i, trong ci h cp i.
 Ta c th hnh dung theo cch phng chng nhng quan h gia nh xut hin thi k
moustrien bng chuyn v sang khun kh ni hn mt s yu t ca t chc mu h ca tc
Urabunna th k XIX thuc Australia.[127] Hn nhn ca ngi Urabunna c tin hnh
gia con c con cu, nhng trai ny, do ngay s xut sinh ca h, l nm trong quy ch lm
chng tim nng, hay nupai, ca nhng gi n. Tt c ch em h cho ca mt nam l nhng
nupa hay v tim nng ca ngi nam y. Ngc li, tt c anh em h cho ca mt n u l
nupa hay chng tim nng ca ngi n n.[128] Thc t, mi n ng c mt hay hai nupa
thc s l v theo ngha l nhng n y c gn ring cho hn v chung sng vi hn trong
ni ca hn. Mt khc, hn cng c gia ban mt s nupa khc vi danh ngha v th, hay
piraungaru, m hn c quyn tip cn trong mt s iu kin nht nh. Cui cng, khi cn
thit, hn c th tip cn cc nupa cn li ca hn vi s cho php ca nhng ngi chng ca
h. S cho php ny ni chung c gia ban cch t do. Ngc li, mi ngi n cng c mt
nupa c bit c danh ngha l chng, v nhiu n ng khc l chng th yu hay piraungaru.
Tm li, ngi urabunna chng c ci g ging vi mt quyn c chim trong cc quan h
tnh giao gia mt nam vi mt n. S kt hn ca cp ch hm ng mt quyn u tin, i i
vi nhng kt hn th yu gia piraungaru, v nhng quan h tng dp vi cc nupa n
thun. Ni chung cc nam v cc n c lin h vi nhau l piraungaru th lp thnh mt nhm
ring chung sng vi nhau.C th xy ra, nhng rt him, mt ngi c danh ngha l chng
tm cch ngn cn cc piraungaru ca v anh ta khng c n vi c ny. Nhng mt s c
quyn nh th dn n mt cuc nh nhau, v anh chng ghen tung b coi l mt g th b.
H thng hn nhn ca ngi urabunna c th c xc nh l hn nhn nhm vi kt hn
u tin v chc chn, trong s cc d kin dn tc hc, l iu chng ta bit gn y nht v
cng ng ph n trong x hi ngi u tin. Vy chng ti ngh ly lm im xut pht l
cu trc ca nhm piraungaru, tt nhin phi loi b quy tc v ngoi hn, th phc ha
mt khun mu u tin, hon ton tm thi ca s t chc x hi ca cc lng moustrien
y, m ngy nay vn cn li nhng hang ng.
Chng ti ni trn rng nhng ni c tr y, do cht chi, ch c th cha mi ni
mt cp, vi cc con h. Vy l y cng ng ni hn trnh ra l mt phc hp nhng gia
nh cp i, trong cc v chng sng theo cch chung ng u tin i vi c hai bn,
ng thi h c nhng lin h ch yu hay tng dp vi nhng thnh vin khc ca cng ng.
Trong mt tnh th nh vy, c th ny sinh nhng hin tng ghen tung, nhn v trn c s
quyn u tin c tha nhn i vi cc quan h trong cp v chng c th sinh ra mt xu
hng i hi mt s chung ng c quyn. Nhng nhng trng hp y kh him, nh
ngi urabunna, thm ch cn l ngoi l, nhn v i sng gia nh y ch va mi c
tch ra t cng ng ph n.
Ta cn cha thy khun mu u tin y ci c th kch thch, trong x hi nguyn thu,
vo khi ra i ca gia nh cp i, s khng hong gay gt c khi li a tr ba tui vi
phc cm p. Nhng by gi ta li phi tnh m n mt s kin trng i du n ca
n trn dng i ca thi tin s. Cc cng trnh ca Vallois chng minh rng trong sut cc
thi k c, i sng ngi ngn hn ngy nay, v i sng ph n li ngn hn nhiu so vi
ca gii nam. Nmilov lu t l t vong c bit sm ca ph n trong s pht sinh loi
ngi, ci ng gi l Bi kch sinh hc ca ph n (Lningrad, 1929). L do ca bi kch y l s
t ti ng thng trn lng vi s pht trin i bng hai chn ko theo mt ti cu trc
xng chu, l ci nng cao ng k, trong thi k thch nghi, t l tai nn trong thi on
mang thai v sinh n. Do m x hi c chu ng mt cn i thng trc, s ph n
thp nhiu so vi nam.
Nu ly nhng thng k cui cng ca Vallois, ta thy mt su tp 29 ngi nanderthalien,
theo ngha rng, th 18 l nam, 11 l n.[129] Vy t l gii l 163, hoc 163 nam cho 100 n.
S mt cn i y ch gim cht t k cui c trong 41 nam cho 29 n, hoc mt t sut
l 141. Trong bui bnh minh ca thi gia t sut gii vn cn l 126 (58 nam cho 46 n).
V ch trn dng i ca thi gia, s cn i mi c ti lp trong dn c. S gim thot
u n cc sut mt cn i t thi moustrien n thi gia cho php ta coi chng l
ng tin cy.[130] Bi kch sinh hc ca ph n vi s mt cn i dn s do n to ra, tt nhin
dn n nhng hu qu ng hng u i vi s t chc i sng tnh giao. Trong khi kh,
s con ci vt u n s con c, iu ny thun li cho s hnh thnh nhng by v
(harems) th trong loi ngi nguyn thu khng c n b cho n ng. Vn c
gii quyt ngay ban u, nh ta thy, bng s xo b gia nh ng vt v s thit lp
cng ng ph n. Nhng bt u t khi s tin b ca lc lng sn xut dn n thnh
lp mt cng ngh ni tr, t m ra i gia nh cp i, th ch mt b phn n ng c th
xy dng c gia nh n mc nht thit h tr thnh mu thun vi nhng n ng khc, l
nhng ngi b hnh ot. Gn li, bc qu t cng ng ph n sang gia nh cp i,
bi kch sinh hc ca ngi n b to nn nhng iu kin cho mt bi kch x hi thc s.
Trong cc thng k ca Vallois, ta thy thi k moustrien mt ph n hn bn mi tui v
ngi nam trn 50 tui. Tuy nhin tt nhin ch l mt i din in hnh ca dn c. Trong
su tp k c cui, trong ni chung tui th c nng ln, ngi ta cng khng thy
mt n no vt c tui bn mi. i vi thi k moustrien, vy ta c th t tui th
ti a ca ph n ni chung l ba mi[131] v ca nam gii l bn nhm tui. Do khng
ph n, chng ta c th cho rng h c ci ngay t tui c th ci c. Do m th h
cc ph n ci tri ra xut xot t trn mi lm nm, t tui c th ci c n tui
ba mi.
V pha nam gii, chc chn l nhng ngi n tui trng thnh phi i lp n anh
lp xong gia nh c th t chnh mnh vo d cuc. S tht ngi ta bit cc tc nguyn
thu cn st li n nay, thd trong cc b lc c chu, nhng ngi ln tui lun lun ginh
phn hn nhng ngi t tui v hn nhn cng nh trong cc vn khc, v ta c th ngh
rng cng nh th ngi nanderthalien. Do m th h nhng ngi ci v, tng
ng vi th h nhng ph n nh chng ti va xc nh, v nh vy th tri ra trn mi lm
nm mt cht, ch c th bt u khi k cn tui ba mi kt thc vo tui bn nhm. Ni
khc, nhng ngi tr tui phi i gn mi lm nm, t khi pht dc n gn ba mi tui,
c th ci v.
Chng ta thy, trong khun mu ni hn phc ha bng loi suy vi cu trc ca nhm
piraungaru, ngi urabunna, rng s chung ng ca cp v chng, trong bui ban u ca
gia nh cp i, khng phi l tuyt i, m ch l u tin thi, khin nhng ph n c
chng quan h tnh giao ph hay k dp bn ngoi gia nh mt cch bnh thng. Vy ngi
ta c th ngh nhng thun li y cho php gii quyt t nhiu vn thanh nin cha v. Thc
t, khi ra khi cng ng ph n, s chung ng la i ch c th chp thun nhng quan h
ngoi v chng vi nhng nam ci: bi mi ngi u c mt v danh ngha, nhng
quan h ca hn vi v nhng ngi khc cng do m b hn ch kh ln, cha k n l
nhng quan h y bao hm mt s b p qua li. Nhng khng hon ton nh th vi thanh
nin cha v. Chc chn thot tin h c hon ton t do tham gia nhng quan h ngoi v
chng, nhng sc ham mun ca h nhanh chng tr thnh mt e do cho s chung ng, d
ch l u tin, ca cp. Ta c th kt lun rng khun mu ni hn xut trn y ch c hiu
lc i vi nhm ngi ci. Ni khc, trong cng ng moustrien, cc gia nh cp i
duy tr tnh thng nht y dn h n nht tr loi b dt khot cc thanh nin cha v, nhng
k a li s mt trt t khng b p c. Ta va thy l do bi kch sinh hc ca ph n m
n ng ch c th lp gia nh vo tui gn ba mi. Vy y l ton th nam thanh nin b
honh t hon ton.
L tt nhin rng mt tnh th nh vy vp mnh phi nhng thi quen c xc lp ca
cng ng nguyn thu trong mi ngi n b u thuc mi ngi n ng v mi
ngi n ng u thuc mi n b (Engels, Ngun gc gia nh tr.40) S tht l s hi
ho x hi c gn gi trong ni b nhm ngi ci, iu y ch ra s i lp gia lut c
ca cng ng ph n vi lut mi v hn nhn cp trong gia nh cp i khng cha ng
trong bn thn n bt k mt i nghch no c bn. Nhng s mt cn i dn s gia cc gii
ch cho php gii quyt vn i vi nhng nam ln tui, v bn thn s gii quyt y cng
lm kch lit s bt mn ca bn n em h l nhng ngi b lm nghim ngt vo s trai
gii, khng th khng tr li bng nhng phn ng gay gt. Tm li, bi kch sinh hc ca ngi
n em li cho s i lp gia hai lut ci hnh thc i nghch ca mt xung t bo lit
gia cc th h.
Vo thi in bin chng y ca s pht trin ca mnh, cng ng nguyn thy c khu
bit thnh ba lp m tn mi lp c quyt nh bi chc nng v v tr x hi. Nhng ngi
n ng ln tui, kt hn v c con, tt nhin c danh ngha l nhng ngi Cha. Cng nh
th, chc nng sinh n ca ph n tt c h u ci t khi h pht dc c nhin khin h
mang tn l nhng ngi M, hn th na, h l v ca nhng Cha. Nhng nam t tui,
khng c quyn cng khng c trch nhim v li ch kinh t g ca mt gia nh, cng khng
c c s tho mn tnh giao, th cng do m b t vo v tr th, v b honh t duy tr
nhng ham mun b cm i vi nhng ngi M v nh vy tr thnh cu ch mc cm
vi nhng ngi cha.
Tam gic ipin c v ra y trn s vn ng ca ngn ng, tt nhin chng c g
chung vi cc quan h dng di hin thc. Qu tht, nhng M ng s c tui t mi bn
n ba mi, ni cch khc l h s thuc cng th h tui vi nhng thanh nin mnh danh l
con trai. Cn nhng ngi cha c gi nh th, h cng khng th, trong trng hp
chung, sinh ra nhng con trai y, nhn v ch bn thn h cng ch mi ci trc tui ba
mi cht t v khng c may mn vt qua c tui bn nhm khin h kh c th, khi
cn sng, c nhng a con trn mi lm tui. Thc t, trong nhng iu kin ca bi kch
sinh hc ca ngi n, thi k moustrien, s lon lun ipin r rng l khng th
c; cc con trai gn nh lc no cng m ci m trc khi n tui pht dc. v trong tnh
trng x hi va c miu t, ni chung h cng m ci c cha.
Lin h ipin va cht ny ra trong cng ng ni hn vi s pht trin ca gia nh cp
i, vy l ch c t ra ch yu trn bnh din ng ngha trong n din t mu thun
ca nhng quan h x hi b ch ti bi ngn ng. Tuy nhin, nu trnh by mt biu hin
mt khun mu in hnh ca s vn vo cc mi quan h hn nhn nh va c miu t,
ngi ta bn thy ngay rng nu v phng din tui tc, cc n c mnh danh l m l
mt b phn cu thnh ca th h thanh nin nam c gi l con trai th v phng din
hn nhn, h thuc vo th h trc.
Qu tht, y l th h n tip theo, th h nhng con gi t 0 n 14 tui phi cung cp v
cho cc con trai khi h n tui ci hoc tui 29. M nhng con gi y th phn ln c
sinh ra bi th h hin ti nhng m, nhn v nhng m ny, ci nm 14 tui, c th c
con gi bt u t nm 15 tui. Do m nhng M ng ngha y nm trong v tr m v
tim nng vi nhng con trai ng s. Chng ti gi m v tim nng, khng gi m v
tng lai bi ni chung h hn cht khi nhng con trai h ly con gi h. Tuy nhin, quan
h tim nng y cng khng km thc ti nhn v n c lp dng trn bnh din ca ci hin
thc. V do trnh ngn ng nanderthalien, nhng ngha m v m v l ln ln nn
ta c th ngh rng quan h thc ti y vi ngi m v tim nng em li mt tnh trng vng
chc no cho danh hiu m c gia ban cho cc ph n tr tui, do tui tc ca h m h
s thuc cng th h vi nhng con trai.
Khun mu in hnh s vn vo ca cc quan h hn nhn thi
k moustrien.
Ngoi ra cng c trng hp m v tim nng tr thnh m v
thc t, qu vy, nu mt ph n c con gi u vo nm 15 tui, m
sng n 29 tui th ngi y s d thc ti m ci con gi mnh
va cht 14 tui vi mt con trai 29 tui. Trong trng hp ny,
m v v con r t l cng tui. chu u, th k XIX, vn cn
ngi arunta mt phong tc hon ton k cc l mi ph n u phi ng k vi mt nam vi
danh ngha Tualcha-mura, t ny ngha l m v hin ti hoc tng lai. S ng k ni chung
c tin hnh t khi th u. Khi hai gia nh mt bn c con trai v mt bn c con gi xut
xot tui nhau, v c hai gia nh ng thng gia, th h tin hnh mt cuc l hai a tr
ha vi nhau khng phi nh ngi ta ch i l v chng tng lai, m l con r tng lai v
m v Talcha-mura. Do a tr trai phi i khi Tualcha-mura ca n ly chng, c con gi
uv khi b gi ny n tui ly chng c th ci n lm v. (Spncr v Gillen, sdd, tr.558-
559). Ta thy vi phong tc ny, n ng ch ci tui kh mun v h ly nhng ngi v
tr hn h nhiu.
Nu ta ly trng hp trong m v Tualcha-mura c ng tui vi con r tng lai ca c
ta, v nu chng ta gi nh c c con gi u lng vo nm 15 tui, th bn thn c v con r
u s l 29 tui lc h c hnh l ci ha khi cn u th ca hai a tr. y ta bt gp
li ng tnh th c th m chng ti ti dng cho thi k moustrien, bng cch ly trng
hp trong mt ngi v sng lu c th tham d l ci ca con gi u lng ca
mnh. Phong tc v ngoi qu k cc ca s ng k vi m v Tualcha-mura vy c th c
hiu nh s d sinh ca mt thc trng p t bi sc mnh ca s vt trong thi k hnh
thnh gia nh cp i trong nhng iu kin ca bi kch sinh hc ca ngi n, v b ch ti
bi truyn thng. Thc ra, ngi arunta, th k XIX, s cn i dn s gia hai gii c
ti lp t lu, v khng c bt k mt l do no hu hiu bt buc nam thanh nin ch i
cch u n n khong ba mi mi c th ci v.
Ngi ta c th nhn xt trong nhng b lc c chu, mi ngi n ng u buc phi tun
th lng knh trng ln nht v s gi gn t ln nht i vi m v hin thc hay tim nng
ca mnh. Ni chung, hn khng c c quyn ni chuyn vi b. Tnh nghim ngt khc thng
ca cm k ny gi ra rng n c dnh gip tt nhng cm d c bit mnh lit i vi
cc m v. M nu nh ngi arunta nh chng ti va nhc li, m v Tualcha-mura c tui
xut xot con r khin ngi ta c th lo ngi anh ta quyn r, th li khng nh th cc b
lc khc, th d ngi urabunna, m m v nht thit thuc th h trc, nhn v th l ch
ca ngi cha. Vy l cm ch y ch c th hi tng v mt qu kh xa xi. V qu tht rng
thi c, nam thanh nin, b bt buc phi ch i gn mi lm nm c th ci nhng
con gi ca ph n thuc chnh th h mnh, th trong thi k trai gii lu di y khng th
khng ham mun m v tng lai hoc tim ca h.
III. Bi kch sinh hc ca ngi n v s ra i ngi-ch
tc (homo-faber)
By gi phi ln tr li kho st c th hn bi kch sinh hc ca ngi n, m ta bt u
thy tm quan trng ln lao trong nhng bui khi u ca x hi ngi.
Nh chng ti nhc li trn, tt c cc tc gi u ng quy s cht yu ca gii n
trong tin s vo nhng tai nn v mang thai v v hu sn vo s ti cu trc xng chu, v l
do chuyn sang ng thng v s phi trin i bng hai chn. Tuy nhin, xc nh nh
hng ca hin tng sinh l i vi s tin ho x hi, s cn phi nh r n xut hin chnh
xc vo thi im no.
i khi ngi ta pht ra kin rng nhng ngun gc ca bi kch y c ho ln vi bn
thn s i bng hai chn, khin n c bt u ngi vn nam phng nhn v ng l h
khai lp h Hominides (Ngi) bng s chuyn sang ng thng. Tuy nhin s thch nghi
vi i bng hai chn c trnh ra l mt qu trnh phc tp, gm nhiu giai on. y l iu
ngi ta c th nhn xt thy tr em ang tp i, t nm th hai n nm th ba, v s kho
cu nhng di tn ho thch xc nhn hon ton chng c y v s pht trin c th. Nhng
ngi vn nam phng ng l ng thng lng nhng mu chn, cn cha r lm, ch ra rng
s i ca h cn cha tht pht trin. Do s ti cu trc xng chu ch din ra bc u,
nhng bc u y khng nht thit phi trng hp vi nhng bc u ca bi kch sinh hc
ca ngi n.
S tht, khi kho st xng chu ca Ngi vn nam phng, ngi ta nhn thy mt s
khng u nhau v tin ho rt r rt gia phn trn v phn di.[132] Trong khi phn trn,
hay ilicon co ngn li nhiu v rng ra so vi kh, iu ny ch r n phi chu ng sc nng
ca thn, nh vy th thn theo chiu thng ng cch bnh thng, -phn di, hay ischion,
ch gim i cht t so vi ca Ngi vn v cn di hn nhiu so vi ca ngi. Ni khc,
Ngi vn nam phng c mt chu mng ngi pha trn, nhng cn thuc cu trc
kh. Vy l tt nhin rng nhng kh khn ca s sinh n c gn lin vi s ti cu trc phn
di ca xng chu v khng phi phn trn. V nhn v iu y cn cha c bin i ln,
nn ta c th suy ra rng Ngi vn nam phng, bi kch sinh hc ca ngi n cn cha
thc ti bt u. S tht l s chuyn sang i hai chn to nn nhng kh khn cho s
gn gi thai nhi trong khi c cha, y chc l iu lm tng thm s v sy thai. Nhng
nhng tai nn nh th thng t gy cht chc. Chc chn do c th gy nn mt s suy
gim dn s n gii no y. Nhng s suy gim y, rt c th l chng c g bi thm c bit.
S ti cu trc chu di, hay gi l chu nh, ngc li, phi ko theo nhng hu qu hon
ton tai hi. T Ngi vn nam phng n ngi, ischion, hay b phn di ca xng
chu co ngn li nhiu. V do m c mt s thu nh li eo di ca chu m, ni khc, l
mt s bp li thc s m o. M, cng lc, s pht trin ca lao ng v ngn ng to ra
nhng lp mi v no lm tng thm th tch ca khi c. Ni cch khc, trong khi ng ra
khi bng m tr nn cht hp hn th thai nhi li trnh ra mt ci u ln hn. Tt nhin s
kin y ko theo mt s kh ph thng hay a n ci cht ca c m ln con khi s sinh
n din ra ng k hn. Duy ch nhng thai nhi non mi c th chui ra mt cch d dng
tng i.
Ngi ta thy s hnh thnh a tr ngi, ci chc chn ng vai tr hng u trong s
nhn ha, ch yu l mt s tuyn chn t nhin trc tip do t bi kch sinh hc ca ngi
n. S thch nghi s ct yu l b phn sinh dc n t c mt tit tu mi trong vn hnh
cho php y ci thai ra trc thi hn mt cch bnh thng. S thch nghi y, nh ta thy,
s chim mt thi k di nhn v bi kch sinh hc ca ngi n ch c kt thc vo thi
gia. Tri sut thi k y, sut t vong n khi sinh n, ni khc, t l nhng v sinh n b nghn
tc gim i gn nh u n, nh ngi ta c th tham kho iu y trong biu thoi gim
t l gii t thi k moustrien n thi gia. Ta c th ngoi suy cch hp l biu y n
thi k u ca qu trnh, v t y m thy ra c rng bi kch sinh hc ca ngi n v s
ho thnh thai[133] a tr trong cng ln nht vo giai on u ca chng. M
ngi ta bit rng s ho thnh thai to thun li mnh m cho s ho ngi v c bit
cho s tng trng ca b no. L logic khi ngh rng giai on u tin ca n, giai on m
c nht, c t ng vo lc m c nht ca s pht trin no, khi din ra bc
chuyn ni ting ca Gii hn no, trong loi ngi, hy cn ng tnh trng thai nghn
trong Homo habilis (Ngi kh nng) thc ti ra i vi s thnh hnh ca Homo faber
primegenius (Ngi ch tc nguyn s) (Ngi vn Java). Th tch c c mt bc nhy vt
gn 200cm: chuyn t ngt t di 700cm ln trn 800cm. Nu t k u ca s ho
thnh thai vo thi k ny th t nhin rng bi kch sinh hc ca n, lc xut hin, ch tr
ch s ra i ca ging Homo vy.
S co ngn ca phn di xng chu, l nguyn do trc tip ca qu trnh y, tt nhin
khng th gii thch bng mt bin d ngu nhin n gin, m ch n l kt qu ca s pht
trin lao ng x hi ca thi k tin din. Qu tht, do nhng tin b ca s sn bt c tin
hnh bng s tu chnh ri s sn xut dng c, Ngi vn nam phng v tip n, Ngi kh
nng c dn n bao qut mt khu vc mi ngy mi rng ln hn tm kim con mi.
M cch i ca Ngi vn nam phng b tr ngi bi chiu di thi qu ca phn di
xng chu, do tha hng ca T tin ngi vn, tr thnh t hiu qu, gy nn nhng tiu
hao nng lng ln cho mt cuc sn ui hn ch. S thch nghi vi nhng i hi ngy mt
tng v di chuyn dn n s co ngn khc xng y, iu ny cho php t ti cch i
ch th ngi.
Ta bit rng cch i ngi ch yu ba giai on. Trong on th nht, mt chn nm ln
ng trc bc mt bc di, trong khi chn kia dng lm c s gi thng bng. Trong on
hai, trong khi chn th nht tip tc bc i ca n, th chn th hai, hay chn gi thng bng,
dng trn u ngn v tin hnh mt ci y bng cch ht v ng sau, khin cho thn th lao
v pha trc. Tit tu y, ci bo lnh s uyn chuyn v s hu hiu cho cch i ngi, xc
nh cch i ngi l mt s i bng bc di. Mi bc di hm ng ch yu rng trng lng
ca thn th hnh x sc nn ca n trn t bng i qua dn dn t gt chn n mi chn
ca chn gi thng bng, chn ny nm tr li ng sau theo cch phng thn th v ng
trc. y l ci c din t trong cu to tngl ch dng i ca s i ngi Heel-and-
toe: Gt chn-v-mi chn.
M s nm chn thng bng li ng sau, n l mt on ch yu ca mi vn ng, l
khng th c Ngi vn nam phng do chiu di ca phn di xng chu, bi n
lm dng li s vng i v pha sau. Do y m Ngi vn nam phng rt chc chn l i
bng gan bn chn, theo dng i m ta c th thy t nhiu a tr i nhng bc u tin
gia 14 vi 20 thng, thi k d-thnh nhn: chn gi thng bng dng im li bng cch ta
ln tt c gan bn chn, ri nhc tt c ln, khng t ln u ngn. Thnh th bn chn nm v
ng trc, khng th ct c bc di, nhn v bc di bao hm yu t phng ngi v
ng trc, m s phng ny th ng l ch c bo lnh bng sc y v sc phng ca chn
gi thng bng t ln mi chn ht v ng sau. Ni khc, a tr tui d thnh nhn i tng
bc ngn bng gan bn chn. Khng nghi ng rng Ngi vn nam phng cng i nh
th, cch i y, vi mt tit tu nhanh, em li mt dng i hp tp v ri rc, to c hi cho
mt s mt mi ln m ch c mt qung nh.
Chng ta c th ngh rng s khuych trng sn bn, i theo sau s tu chnh dng c
Ngi vn nam phng tin ho ca k kafouen, em n mt s pht trin ca s i
lm cho bn chn v i tr nn mm do dn, v s mm do y cho php, vi t cch kt
qu ca s pht trin d thnh nhn, c tin b u tin ca s i bng hai chn m chng ti
c gng trnh by bng loi suy vi dng i ca tr em sau hai mi thng, hoc l vo tui
ca Homo habilis hay tui kh nng. a tr dng bn chn thng bng trn cc u ngn, y
t hay nhiu ln mt t ht v pha sau, nhng khng nm r rt bn chn v ng sau. Mt
cch i nh th l bt cng nhc v bt mt mi so vi i trn gan bn chn, nhng tt
nhin n cha c hiu lc ca s i bng bc di, bi thn ngi cn cha thc s phng v
ng trc. Chng ta c th gi nh cch i y c ngi habilien[134] thc hnh, gi
thit ny t hn s c xc nhn trong cu trc t tn cng ngn chn ci pht hin
Olduwai v rt chc chn l s thuc Homo habilis. Qu thc, s nghing v s vn xon ca
u xng y so vi thn n, l nhng c im ng k trong nhng tnh cch s thuc
ring ca con ngi, l du hiu ca s y c hnh x bng mi bn chn ht v pha sau
trn mt t. Trong khi y, chc rng nhng Habilien cn cha th nm thc s i v ng
sau, nhn v mt c ng nh th gi nh mt s co ngn ti a phn di xng chu, iu
ny, nh trn ni, ch c th din ra vo lc qu t Homo habilis sang Homo faber
primigenius.[135] Nhng ngi Habilien hn c mt ischion ngn hn cht t ca Ngi
vn nam phng, nhng cn cha t ti ch c th i bng nhng bc di. Tuy nhin, h
c iu kin cn thit t ti, nhn v h nng gt chn trong khi y mnh u bn
chn v ng sau. Thin hng y, b ngn tr bi chiu di cn thi qu ca ischion, s pht
trin ca n, do t s pht trin ca s i yu sch bi nhng tin b ca s sn bt habilien,
dn n s co ngn li ca xng y, l ci cho php s chuyn sang ti a i bng
nhng bc di, nhng ng thi gim thiu ng lch di ca mng chu m xung ti
kch thc m nhng thai nhi n k hn khng th thot ra bnh thng c na. Gn li, s
ti cu trc khu chu nh, c p t dn bi s tin ho di dc ca s i bng hai chn ca
thi k d-thnh nhn v habilien, t ti im nt trong s pht trin lng tnh mang
hnh thc mt nhy vt, lm n ra bi kch sinh hc ca ph n, trong s ho thnh thai ca
a tr cho php, vi s chuyn on ca bc tin no (Rubicon crbral) s ra i Homo
faber.
Tt nhin, trong php bin chng s tnh y, vi t cch bin chng sinh hc-x hi (bio-
sociale) ca s nhn ho, ta phi phn bit cn thn gia lgic bin chng ca s vn ng c
bn, tc s pht trin ca lao ng v cc quan h x hi vi ngn ng v thc, vi, mt khc,
s hn nh thun tu s tnh, tc bi kch sinh hc ca ngi n vi s ho thnh thai a tr,
l ci thc y s vn ng theo cch mt xc tc. L r rng s pht trin nhanh chng no
ca Homo faber primigenius ch yu khng phi do s ho thnh thai, m do s pht trin ca
hot ng dng c l ci, cui giai on ngi kh nng c xu hng vn ti mt hnh thc
cao ng hn v cht, vi s chuyn on t sn xut dng c sang sn xut cng c. S ho
thnh thai a tr, k d bn thn n xut hin, qua trung gian ca bi kch sinh hc ngi n,
nh l tc ng sinh hc ca s pht trin x hi ca s i hai chn, ch y nhanh tin ho
ca b no c hn nh v ch yu bi s vn ng ca lao ng v ca ngn ng. Tuy
nhin tc dng xc tc y ca s c sinh hc, nh l s hn nh s tnh thun tu, khng phi
khng gi vai tr hng u v cch no , c tnh quyt nh, ngha l n em li cho
logic bin chng ca s pht trin hnh thc thc hin c th ca n trong lch s, v iu y l
tht khng ch vi s cu to b no ngi, cn c vi s cu thnh x hi ngi u tin.
Qu tht, v l ho thnh thai, a con ca ngi ra i trong tnh trng hon ton bt lc,
iu ny dn n s thit lp nhng quan h thucmt loi hnh hon ton mi gia m v
a tr. Trong khi con kh con bm ly m n v ch t lu t thy c th chuyn ch bng
nhng th on ca chnh n, th hi nhi ngi phi c gi trong cnh tay v b m hng
nm tri. Do y m c mt bi ri chung i vi mi ph n, bi, v l do t l cao t vong ph
n, nhiu b m cht, li nhng a con nh tui cho ngi khc nui nng. Ni khc,
trong thi k cui cng tin ho habilien, khi n ra bi kch v sinh n, ph n, bn bu con ci,
khng th theo n ng i sn bt, hn th na, cc cuc i ngy cng di hn. Vy l h
li vi nhng tr th, hi lm trong quanh qun khu vc c tr. V mt nhm nh th
khng th t bo v chng th d, nn cn phi li nhng n ng bo v nhm tron khi
cc n ng lc lng hn i xa kim mi. Gn li, trong by habilien, chc chn l n tn
khi y, n vn ch yu gi li cu trc tha hng t thi k ng vt, th nay ln u tin mt
bc u phn cng lao ng, vi s xa cch tm thi gia hai nhm. Nhng gia nh ng vt,
l t bo c s ca s nhm hp ng vt, i hi mt s coi sc lin tip ca con c, ch gia
nh, nhn v n ch c xy dng trn s ghen tung ca con c. Nn tt nhin gia nh
ng vt khng th ng u vi nhng chia li hng ngy, v l iu kin s tnh
thun li mt cch quyt nh cho s chuyn sang x hi ngi u tin.
c gi t nhng s nh gi t nhiu khc nhau ca cc tc gi khc nhau, chng ti c
th gi nh lm th d mt by mi hai ngi ln tnh t tui pht dc. T l gii tnh
mc ti a ca n, nhn v khi bc u ca bi kch sinh hc ca ph n, ngi ta c th
lng nh khng qu ng khong xung quanh 200, bi thi k moustrien, sau hn mt
triu nm thch nghi, t l y cn 163. Vy vi chng tp trn y, s c 8 nam cho 4 n. V tr
em, ngi ta bit rng trong cc thi nguyn thu, s lng tr em vt nhiu s lng ngi
ln. Theo s liu dn bi Vallois, di ch ngi vn Bc- kinh Chu- khu ieesm cho ta 15 tr
em i vi 7 ngi ln v thnh nin. Di ch Ibro- Marusian Taforalt (Maroc) gm 93 tr
em, vi 68 trng nin, nhng dng nh chc rng t l hin thc phi ln hn, bi hi ct tr
em l d mn nt hn v kh ho thch hn. ngi pygmc x Congo, v x Cameroun, h
cn gi phng thc sinh tn nguyn thu ca h, cc nhm ngi sn bt ni chung gm mt
chc ngi ln vi s gp i tr em (Vallois, sdd, 223-228). Trong trng hp hin y vy ta
c th gi nh trnh by, vi mt s gn nh tht no , mt by gm 8 nam, 4 n v 20 tr
em. Chng ta c th gi nh lc chia tay hng ngy th ngi ln chia u nhau thnh 6 ngi
i sn bt v 6 ngi i hi lm. Ni khc, 2 ngi nam li bo v mt nhm gm 24
ngi va n va tr em.
Do cc ch gia nh chng ti s gi l nhng ngi ch (maitres), nhn v h cai qun
nhng ngi khc theo nh ngha l nhng c nhn lc lng nht by, tt nhin h gi vai
tr ch o cuc sn bt, khin 2 ngi nam li i vi nhm hi lm nht thit phi ly
trong s nhng ngi cha v. Trc mt ngi ch, hai nam ny khng th n gn v h,
nhng t nhin rng nhng nam i hi lm vi nhng ngi n b y tip cn y vi
h.
y c th trnh ra hai trng hp, theo s thc hnh t truyn ca ch ngha c nhn
ng vt, khi cng nhau i din vi 4 n, th hai ngi nam cha v, mt cch bnh thng
m ni phi ganh ua vi nhau mi ngi chim c nhiu n hn cng tt. Tuy nhin
nhng giao tranh nh th nht thit gy tn hi cho nhim v kh khn giao ph cho hai
nam y l m bo an ton cho mt nhm 24 c nhn thc t l khng c g t v. M, sau hng
triu nm pht trin ca ngn ng v ca thc trong s vn ng ca lao ng v nhng
quan h x hi, con ngi ang hnh thnh hoch c nhng thi quen hp on v lin kt,
chng khin, trong mt s tnh trng, ngi ta c th thng c s ghen tung th vt.
Ngi ta c th ngh rng trong tnh th cng thng ca h l bo v nhm hi lm, v mt
khc c mt s n qu , hai nam cha v cc ng c x hoi trn bn nng th vt v
chim ot, khc t nhng knh ch tnh dc hon thnh nghim tc nhng ngha v x
hi ca h.
Cng ng ph n, xut hin nh th trong nhng iu kin c bit thun li, tr thnh mt
thi quen i vi ton th nhng nam cha v, bi ngi ta c th ngh h thay phin nhau
canh gc cho nhm hi lm, nhn v nhim v ny em li cho h nhng tho mn tnh
dc v h li thy mnh b honh ot khi ci by li t hp y . Mt s tho thun nh th
c tha nhn trong ngn ng bi s nghim cm, c tht ra gia nhng trai cha v vi
nhau, mi s quay tr li ch ngha c nhn ng vt. Duy ch nhng ngi ch, ng bn
ngoi cuc vn ng, nhn v, l nhng k dng mnh nht, h tip tc chuyn mn ho trong
sn bt, v li ti chim c quyn nhng ngi v h khi h tr li ni c tr. Nhng m trai
cha v thng ng vi nhau p t dt khot lut cng ng. V do nhng ph n cng
tm thy s gii phng h, nn c nam n u hp thnh mt lin minh chung, khin cho
bng sc mnh ca s hp nht, gip tt thi c nhn ng vt ca nhng ngi n ng-
ch.
Chng ti va trnh by nhng c hi thun li c th gia tc bc chuyn ca s nhm
t cui cng cn mang hnh thc th tnh, ci by habilien, sang cng ng u tin thc s
ngi, bui u thi k chellen.[136] Tuy nhin, nh chng ti ch ra, tnh bin chng c
bn ca s vn ng ch c th c lnh hi bng nhng tin b ca s sn xut dng c,
nhng tin b y, cui thi k habilien, khin xut hin nhng yu t u tin ca s sn
xut cng c, m s pht trin l khng tng hp vi t cung ng vt (la matrice
zoologique) ni m n lc y chnh mi bo thai ca x hi ngi. Qu tht, s sn xut
cng c bao hm tnh ph hp ca nhng c ch ca ngi lao ng vi mt n ng nht
cho mi thnh vin ca nhm, l iu khng th thc hin c vi nhng s chia ct v
nhng xung t c th ca s nhm t ng vt tnh. Chc chn l nhng tranh chp phn
chia thc n v ph n b yu i trong thi k d-thnh nhn v nht l thi k habilien nh
s pht trin ca lao ng tp th, ngn ng hn hp v thc by n. Mt s suy gim nh
th l cho s tu chnh ri t sn xut dng c, l nhng vic ch i hi s ph hp gia
hnh vi lao ng vi hnh nh n gin ca hnh thc dng c, hay ca s vn ng dnh
t c n. Nhng s sn xut cng c, m ci u tin l ru hai mt, bao hm mt n
chun ho (un plan standard) biu hin theo cch bt bin chui nhiu thao tc cn thit
em n mt hnh thc hn nh cho ton th vt liu. S tu chnh u tin mt biu hin phc
hp nh th ch kh th bng mt s ho hp x hi nht tr v thng trc, s ho hp ch
c th lp dng c trong khun kh ca cu trc cng ng, nh l hnh thc ngun gc ca
quan h x hi ngi, ch ti bi s gip tt mi s quay tr li thi c th ng vt tnh.
S lp dng x hi ngi u tin vi quy tc tnh cng ng ton phn v ph n v v ti
sn nh th c trnh ra nh l gii php cn bn v dt khot mu thun c bn ca mi
thi k thai nghn ging Homo, tc l mu thun gia tnh cch x hi ca lao ng ngay t
thu ci ngun ca n vi tnh c th ng vt cn tn ti trong nhng quan h t hu ho cn
thng tr bi hnh thc chim ot tha k T tin ngi vn. V nhn v mt gii php
nh th ch c th can thip khi cc lc lng dng c, c pht trin y trong s sn
xut dng c, khi dng, nh l kt qu ca s pht trin habilien, nhng yu t u tin
ca cc lc lng sn xut ra cng c l ci i hi s thanh ton tnh c nhn ng vt, nn
chng ta c th coi ton th s vn ng y nh mt s m u cho lut c bn ca mi x hi
ngi: lut tng ng bc thit gia cc lc lng sn xut vi cc quan h sn xut. Tt nhin
y l tnh bin chng ngun gc y khin ngi ta thy s xut l ca bn cht ngi, bi kch
sinh hc ca ph n v s non hay s tru thai a con ch ng vai tr to iu kin, n
hi thc s sinh thnh x hi. S thnh lp nhng quan h cng ng thc hin s gii
phng u tin lao ng sn xut, y l ci cho php s chuyn tip quyt nh t sn xut
dng c sang sn xut cng c.
Nhn v cng c u tin l ci ru hai mt, vt c trng vn ho chellen, nn ta c th th
theo di, trn hnh thc bo thai ca n thi k habilien, ci ru nguyn s (le protobiface)
nhng s khp lp ca tnh bin chng m chng ti v phc ho dng i chung. Lduvai, ru
nguyn s, vng mt phn di ca tng I, v cng thy nhiu hn dn cc lp trn ca
tng I v y ca tng II.[137] Do y ca tng II ch s hon tt thi k habilien, chng ta c
th coi ru nguyn s nh kt qu ca giai on th nht ca s pht trin habilien, tr
thnh sn phm c th ca giai on th hai. l mt dng c pht trin cao, ging nh
ru hai mt, c hai mt sc gp nhau mt im mng, nhng phn bit vi ru hai mt l
phn tay cm, tc l chui ru hy cn hnh thc t nhin ca hn . Tri li, ru hai li,
chui ru cng c o gt. Tt nhin, kch thc ca chui ru cho php ko di li ru hai
mt sc khin im mng c hnh nhn, trong khi y ru nguyn s ng sng ngn v mi
nhn khng r lm. Ni cch khc, ru nguyn s ch l kt qu ca mt s khu bit vi ci ru,
ng sng duy nht ca n c mt hnh li khin n c dng mt gc t. Mt s khu bit nh
th, cht xut hin vo gia s pht trin habilien, nm trong gii hn ca s cu trc dng c,
nhn v n cn li trn vt liu mt din tch khng c gia cng gn bng vi din tch
ca ng sng kp. S chuyn t hnh thc cao nht ca dng c l ci ru nguyn s, sang
hnh thc nguyn thu nht ca cng c, tc ru hai mt sc, bao hm mt th cng vic t
m, n ko di li sc hai mt ca hai bn chui ru, n mc hai bn sn c xu hng gn
li nhau, nh th m lm thnh mt gc nhn mi.
L r rng mt vic t m nh vy, lm gia tng mt cch tt nhin rt ln tnh hu hiu ca
dng c, i hi mt n lc ch kin tr v mt s chuyn cn trong s lao ng kh c th
thc hin c trong tnh trng cu ch chung cng khai hay giu dim, c duy tr trong
by habilien bi s tn ti tnh c nhn ng vt v lm ng tr nhng ngi lao ng trong
lao ng sn xut ca h. S hon thin ci ru nguyn s, n thc thi s chuyn sang ru hai
mt, vy l s ch c th c thc hin sau khi loi b thi c nhn ng vt bng s lp
dng cu trc cng ng, l ci duy nht c th m bo y ho bnh v s hp nht x hi
cn thit cho tin b quyt nh ca hnh vi sn xut. Tuy nhin phi ch rng ngay c
trnh ca ci nhm habilien, tnh trng knh ch cng khng trnh ra nht lot mi c
nhn. Nu nh cc ch, ngi ng u gia nh, phi hnh x mt s khng chung thu lun
lun kh th, th p li nhng trai cha v, theo nh ngha l xa l vi nhng kiu lo u y. S
tht l h tm cch, khi tnh th cho php, quyn r v ca cc ngi ch cng nh h
tham gia cuc cnh tranh c gn v cho mnh. Nhng ngoi nhng c hi y du sao
cng tha tht, h c gii phng khi nhng knh ch dc tnh v nh vy trong nhng lc
ci by ngh ngi, h c th dnh nhiu th gi cho s sn xut dng c hn nhng ngi ch
h. Vy ta c th ngh rng c th cng vic gt ta ci ru nguyn s thnh ru sc hai mt
c bt u xut hin nhng ngi trai cha v vo cui thi k pht trin habilien. Do vy
m dn n nhm trai cha v by gi i din cho nhng yu t u tin ca lc lng sn
xut cng c c ny mm t trong lng ci by habilien cui chng tin ho ca n, v
s pht trin ca n l bt tng hp vi s bo tr ch ngha ca c nhn ng vt.
Trong s nhm t ca T tin vn ngi, nhng ngi cha v tt nhin l b n nn
nhiu nht, nhn v h b thiu tho mn dc tnh mt cch tn nhn, b c hip trong s chia
thc n v i khi b ui khi by mt cch n gin. Tnh cnh h hn ch c ci thin
trong s nhm t d thnh nhn v habilien do s gim thiu tnh c nhn ng vt m chng
ti ni trn. Ngi ta cng c th nhn thy s s dng u n dng c cho php h by
gi bt u mt s t v chng li bt kh th trnh vn ngi. Khi hai con kh nh
nhau, th chin thng tt thuc v con no kho hn. khng l nh th na Ngi vn
nam phng, nhn v s s dng v kh c th cho php i khi ngi yu hn thng ngi
kho hn, bng s kho lo v th on: David git Goliath bng cch nm vo Goliath mt
hn . Tt nhin khng phi trng hp chung nhng s thng tr ng vt tnh ca
nhng k kho hn bt u lm i tng mt s phn i, iu y, khi nghi ng, p t
vo h mt s nhng b. Tuy nhin vn cn li i vi ngi yu h n l ch yu h vn tip
tc b honh ot nht l v tnh dc. Vy chng ta c th ngh rng cuc u tranh gia k b
p bc v k i p bc din ra sut thi k ngi vn v habilien. Tuy nhin, thc t cuc
u tranh y l khng li thot, nhn v trong trng hp nu mt ngi cha v thng mt
ng ch, th n gin l hn chim ch ca ng ch hn, iu y vn duy tr trt t c.
Nhng khi, vo cui s pht trin habilien, nhng ngi cha v bt u dng th gi ri
ca h vo chau chut dng c ca h, nht l ci ru nguyn s, v nh vy tr thnh nhng
i din ca cc lc lng mi sn xut cng c, th cuc u tranh chng cc ch ca h c
mt ngha chnh thc cch mng tnh, nhn v by gi h khuynh v gii phng s lao ng
sn xut khi lut ng vt ca k kho, bng s thit lp nhng quan h mi, x hi tnh thc
s, v sn xut. V chng ta thy, c to thun li bi tnh hung mi ny sinh do bi kch
sinh hc ca ph n v s non ca a tr, h lp dng quy tc mi cng ng, ci
thng s thng tr ng vt tnh ca cc ng ch, nh s tham gia ca ph n cng b p bc.
Vy nu, theo cch ni ca Engels, lao ng v ngn ng l hai kch thch t ch yu, di
nh hng ca chng b no ca con kh dn d bin ho thnh mt b no ngi, th phi
c mt cuc cch mng tht s sn sinh x hi ngi u tin n hon tt s thai nghn n
trong lng ci by cn ng vt tnh ca ngi habilien. y l ch bng mt cuc u tranh
quyt lit m nhng trai cha v, ngi sng to nhng phc tho u tin ca cng c, t
du chm ht cho qu kh ng vt tnh gi nua bng cch thanh ton quyn lc ca cc ng
ch chim ot vi s gip ca nhng nng habilien say m tha thit t do. Ta c th t
cho cuc cch mng ny ci tn Cch mng ch tc (Rvolution fabrienne) nhn v n m ra
con ng cho Ngi ch tc (Homo faber).
S thit lp ch cng sn nguyn thu chc chn i hi mun vn n lc lp i lp li,
bi khng th xo b bng mt ln nhng thi quen t truyn ca tnh th vt ang cn rt
gn gn. Khi mt th h cha v i ti ch b p s yu ui c nhn ca h bng s hp
nht p t nhng quan h mi, th vn li c ti t cho th h tip theo, trong cc
c nhn dng mnh nht t nhin toan tnh khc t lut cng ng ti lp nhng u tin
ca sc mnh th cht. Cuc chin thng cui cng ca cch mng, khi nghi ng, ch t
c trong mt thi k i kht, khi nhng kh khn ca s sinh tn cng bc ci cng ng
ang hnh thnh phi p t mt k lut cht ch tp th khi b tiu vong.
Olduvai,[138] trn lp y ca tng II, ni cha di ch habilien cui cng ca cui k s
cch tn, ngi ta tm c mt lp tp phong thnh n chng minh mt thi k kh hn
nh du s chuyn tip sang trung- cch tn. Sau , trn l cc trm tch chellens ca
bui u trung- cch tn. Chc hn y l vo thi bui kh khn ca kh hn y m din ra
xong s chuyn sang x hi ngi.
Qu tht, trc nhng th thch gay gt t ra cho cc cng ng ang hnh thnh, mi ni
dy ca ch ngha c nhn ng vt tnh u tr thnh mt e do nghim trng cho bn thn
i sng tp th. Cc cng ng no ti sinh nhng tranh chp u ni b th cng do
m a mnh n s tan tc v hu dit. Duy ch sng st nhng cng ng no bit cng c
nhng chin thng cch mng, v xc lp dt khot hnh thc trc tip y ca tnh bnh ng,
n s m bo s thot nn ca nhn loi ang ra i v s thng tr c mt dc ng di ca
thi tin s, v ri k nim v sau tn ti, trong cc x hi c giai cp, nh mt kht vng
hoi tng ca cc i chng dn.
Khi nhng ngy p tri tr li, vo s k trung-cch tn, x hi ngi u tin c lp
dng, v s phong ph tm li c em n mt s n bng hoan h, n din t s n r
ca nhng quan h cng ng tnh. V t , mi ln xun li, cc dn tc li c hnh s khai
sinh ca Con Ngi: cc l hi v cc tr chi, cc khc ht v cc iu nhy ma lm sng li
ci tng th ca nhng thi nguyn thu, ci phn nh ln nhau bao trm ln ci ton th,
nim vui do con ngi em n cho chnh mnh bn cht x hi ngi trong tnh n gin trc
tip ca n, quan h x hi trong st vi chnh n.
IV. Du hiu ca ngi n b dng vt v ng ngha
ipin
Ch cng sn nguyn thu trong hnh thc trc tip ca n m bo s pht trin u
tin ca k thut ca cng c: trn dng i ca thi k chellen ngi ta nhn thy s hon
thin nhng ru hai mt sc. Cui chellen xut hin nhng ci thin u tin b cng c bng
mnh tc. Vi s chuyn sang s thi k acheulen,[139] xut hin nhng ru hai mt hnh
bu dc, nhng di u tin v no u tin.
Ri c nhng du hiu, v ngoi, ca mt tin ho ngc li.[140]
Trong nhng lu tm tr u tin ca ngi sn bt xut hin hi tin-acheulen, ngi ta
thy mt s suy thoi v phm cht ca cng c . Nh Tarralba, ngi ta tm thy nhng
ru hai mt hon ton th kch v nguyn thu. V trong khi y s kim k cc xng th ch ra
rng s sn bt c nhng tin b ng k nhn v ngi ta thy y c mt con mi ln l
voi hoc t gic. l mt tri ln, c thi hn kh di, trong nhng ngi th sn c ly
la v cht nhng vt to chim c. Trng hp khu di ch Chu- khu im l c bit in
hnh. B cng c dng nh bt thnh dng n mc mt s nh bc hc xp n vo
tin-chellen. v trong khi y Ngi vn Bc- kinh bit dng la, v khi th tch cng nh
cu trc v s n ch ra rng tm thn ngi pht trin ng k t Ngi vn Java.[141]
Nin i ca va (400.000 nm) cng xc nhn l phi t n vo thi tin-acheulen. Ngi
vn Bc kinh cn trong gii hn ca Ngi ch tc s thu (Homo faber primigenius), m n
trnh ra l mt bin thc, nhng nhng tnh cch tin b ca n ch ra rng n ng trnh
cao nht ca s pht trin c s k.
Nhng du hiu b ngoi v suy thoi k thut o- m ngi ta cng thy trong nhng
trm tch khc ca thi k tin-acheulen, nh tng di ca La Micoque (Php), Kick-Koba,
Erhingsdorff, v.v vy l khng quy dn v mt giai on suy thoi, m nhiu hn l n mt
khng hong x hi gy ra bi s tng ln ca bn thn sn xut. Mang hnh thc s pht trin
ca cc lc lng sn xut, cu trc khng khu bit ca cng ng nguyn thu bt u tr
thnh mt km hm s pht trin y. Phi chng ngi ta c th gn s khng hong x hi y
vo vi nhng xung t bao hm trong n nhng ngun gc ca tc n tht ngi, m ngi ta
bt gp v s chng c, nht l khu Chu-khu im.
trn chng ti ni ti s dng la v b cng c nh bng mnh tc dn n s
hnh thnh mt cng ngh gia nh, v cng ngh ny kp theo vo bui u moustrien,
theo ngha rng (sng bng Riss), s khu bit nhng gia nh cp i gia lng cng ng
nguyn thu. L chc rng cng ngh ny bt u pht trin tin acheulen di hnh
thc tp th, ci lm ny sinh ngay t thi y nhng mu thun m s pht trin ca chng
sau s l l do ca s chuyn sang cng ng ni hn.
Cng ngh gia nh i hi v phi nhng ph n tham gia vo , nhng sn sc c bit,
tt nhin khng tng hp vi nhng thi quen t do v cai qun truyn thng trong cng
ng nguyn thu. Ni khc, xut hin mt mu thun gay gt gia tnh bc thit x hi
phi nh hon mi quan h tnh giao vi nhng ph n bn bu vo lao ng gia nh tp th,
vi s t do khng g km hm t trc ti nay vn tr v trong cc quan h y. Nhng thit hi
gy cho cng ng do s quyn r cc n nhn cng ko theo nhng phn ng mnh lit
chng nhng k vi phm, iu ny gy nn trong ton th mt khng kh cng thng thng
trc, vi nhng cuc u lun khi, trong ta c th tm c s gii thch hin tng sa st
kinh ngc v phm cht b cng c c nhn thy trong nhiu di ch thuc tin-acheulen.
Nhng iu kin v s dng la c th cho mt th d c bit ni bt v nhng xung t
xut hin thi k ny. La i hi mt s gi gn thng trc, bi c th chc rng ngi ca
thi k acheulen cn cha bit lm ra la mi khi cn n. S gi la tt nhin l mt trong
nhng nhim v chnh ca bp nc c giao cho n b, v ngi ta hiu d dng rng khi
ph n ny bung th mnh vui th trong cc tr chi ca i tnh, ngn la c nguy c b tt
mt, iu ny hn s ghm c cng ng vo mt tai ng khng khip. Nhng cuc vui th
nh th vy l gy nn nhng phn ng mnh m i vi nhng ngi chng kin. V sau v
s kinh nghim loi ny, ngi ta i n ban b mt cm k dc tnh,- c l l cm k u
tin ca loi ngi,- di hnh thc mt s cm on cht ch v tuyt i n ng tip xc
vi ph n v ph n cho n ng tip xc quanh bp la tp th. Tnh nghim ngt ca
cm k ny c nhn mnh bng ti t hnh, v nhn v ti li phm bn cnh la, nn,
khi nghi ng, ngi ta nm nhng k phm ti vo la. V do tht ngi b thui hn gi
nh n tht con mi, s tc gin ca nhm c th dn h n n n- mt thc hnh sau
khng lu mang hnh thc nghi l trong s cm on x hi c p t bi s vn ng
ca sn xut, tm thy s ch ti huyn b ho ca n. Vi s lp thnh nghi thc n tht ngi
xut hin c tht Ngi vn Bc-kinh,[142] v ta c th cho nh l im xut pht ca tt
c mi nghi thc hin sinh ca tn gio, tnh thng nht trc tip p ca cng ng
nguyn thu bn thn n t xo mfinh nhng ch cho s vn ng nghch l lu di y,
trong s pht trin ca bn cht x hi ngi (lessence sociale humaine), xy dng trn
tin b ca lc lng sn xut, c trnh ra trong hnh thc ln ngc ca s ph nh n
nh l s tha ho ca con ngi i vi chnh n, nghch l ch s chm ht thi i chng ta
vi cuc cch mng v sn v s chuyn chnh v sn, s xy dng ch ngha x hi v ch
ngha cng sn vn minh, s ph nh ca ph nh, l ci duy nht cho php s n r ca ton
b di sn tch cc ca s pht trin lch s.
Cng chc chn l tin-acheulen, ngi ta c th tm t hy s pht sinh o nh v ngi
n b dng vt tnh, ci ng mt vai tr quan trng trong l thuyt tm phn hc v mc
cm iep. Theo Freud, giai on ipin b trai tng ng vi mt s t chc sinh thc
kh c s, s t chc dng vt tnh c pht trin tr em c hai gii, v c c nh
bi nim xc tn tin nh rng tt thy cc sinh vt ngi, n b cng nh n ng, u c
mt c quan c. Freud t hai s hnh thnh sau trng hp nhau hon ton trong thi gian:
Giai on dng vt tnh y ng ni cng ng thi l giai on ca mc cm p[143].
Trong khi y, theo nhng quan st khc nhau, dng nh rng giai on dng vt tnh c
th bt u sm hn. Nh trng hp mt b gi hai tui m Abraham k rng mt hm,
trong khi cha m ang ung caf, b i v pha mt hp x g t trn mt bn nh, thp. B
m hp, ly ra mt iu v em n cho b. B tr li hp thuc v em mt iu na cho m.
Ri b ly iu th ba v m iu thuc vo bng n. M t ba iu thuc tr vo hp. B i
mt lt ri lp li tr chi nh c.
S ti din tr chi, Abraham lu rng, loi b vai tr ca s ngu nhin. ngha ca tr
chi l r rng: a tr ban ph cho m n mt c quan ging c ging nh ca b n.[144]
Vy ta c th t bc khi u ca o nh v ngi n b dng vt tnh trong dng i ca
nm th ba s pht trin ca a tr, l ci, trong s pht sinh loi, tng ng vi thi
acheulen, nhn v trn y chng ta thy tui ln hai tng ng vi thi chellen v tui
ln ba vi thi moustrien.
ngha ca dng vt n gii c a ra trong ngn ng thng thng khi, bng mt n d
d hiu, ngi ta ni mt ngi n b l ni tng (quelle porte la culotte) Ngi n b
dng vt tnh y l ngi c coi v t coi bn thn mnh nh l mt n ng. Hnh nh ca
c quan ging c vn hnh nh mt ci biu t, n nhm khng nh mt tnh trng x hi
ging c. V y l quy ch tnh ging c y c biu t v lnh chu bng khc tha m
a b t vo cho m n. Qu tht, nh Abraham nhn xt: a tr c th nhn xt t
lu rng ch c mt mnh b ht x g, m khng ht. Xu hng ca n t ngi n ng v
n b trn mt s ngang nhau c din t c th bng s a cho m mt x g.
Nu tr li vi s pht sinh loi, ta c th ngh rng ci sinh thc kh gi (nhn to) c
cc ph n acheulen em theo trong cng tc ni tr ca h bn bp la tp th trnh
nhng quyn r ca nhng k si tnh. ngha ca n c th c pht biu ngi n b ny,
trong thc hnh cc nhim v x hi ca th, phi c tn trng v c coi nh mt ngi
n ng.
Trong di ch ho thch acheulen Burbach (H-sng Rihn, Php) Forrer khm ph trong
mt hc dng lm ch giu mt trm tch gm nhng na rng hm nh ln nc
(prmolaires dhippopotame) hnh dng dng vt.[145] Nu gi thit ca chng ti l chnh
xc, th nhng rng hnh dng vt y hn c eo mang bi nhng ngi ni tr ca thi
i y nh l du hiu ca s cm k tnh giao l ci m bo cho h yn n trong cng vic
phc v cng ng. Mt din gii nh th t tm thy mt s xc nhn no trong mt quan
st ca Abrhm, ng bo co rng mt trong s n bnh nhn ca ng nm m thy cng vi
nhng ph n khc vc mt dng vt khng l ly c mt con vt.[146]
Theo mt s d kin chim bao, o nh v dng vt ph n xut hin rn. Ngi
acheulen tt nhin sng trn trung, nh ngy nay cn thy nhng ngi dn c u tin ta
bt gp ca chu c. Tuy nhin, trong tnh trng ny, h mang mt dy lng, v c th rng ci
dy lng l trang phc u tin ca nhn loi, bi n c th dng gi nhng vt
nh cn thit. Vy nu nh ph n acheulennes mang dng vt biu tng tht lng, th
vt ny chc hn l ni rn h. Ngi ta c th coi n l du hiu ca ngi ni tr tt, biu
tng ca phm cht ngi m, ngi canh gi bp la.
Du hiu v ngi ph n dng vt tnh chc l c khi qut trong s chuyn t tin-
acheulen sang hu acheulen. Qu tht, s n r ca k thut thi hu-acheulen, n nh
du s chuyn t thi c s k sang thi c trung k, t ra rng cuc khng hong x hi
c gii quyt. Khi nghi ng l s mang ci dng vt ph n, vi s nhp ni ca du
hu ny vo thc, cho php tng cng s tn trng cm k i vi cc ni tr, iu ny
lm vng chc s phn cng lao ng gia cc gii, m bo s tin b ca cc lc lng
sn xut.
Tuy nhin, s pht trin sn xut ra nhng quan h mi gia nhng ngi sn xut,
iu ny dn n nhng xung t mi. L chc rng cui acheulen, s pht trin dng
la dn nu khng n s sn xut la th t nht cng n s bo tn n trong nhng iu
kin thun tin. Nh ngy nay chng ta cn thy cc dn tc s khai gi la bng nhng mi c
hay v cy, c th gi c trong nhiu ngy. Mt bin php nh th cho php s s dng c
nhn, trong khi y s duy tr thng trc mt bp la ch kh th i vi tp th. Nay s c
nhn ho vic dng la dn n s phn chia ni b tp th thnh ni tr cp i, s ra i ca
phn chia ny cng c thun li bi nhng tin b ca cng c nh chuyn bit bng
mnh tc. Do nng sut ca ni tr cp i tt nhin thng nng sut ca ni tr tp th, nn
s hnh thnh gia nh cp i, c chng minh bi nhng cn lu nh ca k Riss, c p
t bi chnh bn thn s pht trin kinh t.
trn ta thy s pht trin ca gia nh cp i trong nhng iu kin ca bi kch sinh
hc ca ph n, tt yu i n cm mi quan h tnh dc i vi ton th th h nam tr tui,
t ti pht dc n khong ngt ba mi. Chc chn l tht rng thi k ny ra i, tho
cch b p li, nhng l hi truy hoan (ftes orgiastiques) m truyn thng c duy tr
tt thy cc dn tc s khai, lm sng li mt khonh khc t do v quy tc ca cng ng
nguyn thu. Nhng trong thi gian bnh thng, tt thy thanh nin b honh ot. M nh
ngi ta c th thy khun mu in hnh m chng ti xut, s lng h xp x bng
vi s lng nhng nam ng tui, iu y to nn mt qun bnh bt n trn bnh din tng
quan lc lng, v cng do , mt tnh trng xung t thng trc. Chc chn nhng nam
ng tui hay nhng ngi b thng hn s rn ri th cht v kinh nghim. Nhng tnh
u vit ca h, chc chn m bo cho h quyn u tin v hn nhn, khng n mc
h c th p t vo thanh nin, c nh l con trai, mt s phc tng khng c iu
kin.
Trong nhng iu kin mt thng bng dn s gia hai gii, nhng ngi ng tui c mt
gia tht sm hn ngi tr l li ch ca cng ng nhn v h tt nhin c nng lc hn
trong m bo cc trch nhim ca cng ng. V s thc hnh hn nhn vo tui gn ba
mi thc hin mt s phn phi, thc t, cho php tt c u c mt ngi v theo ln
lt. V phng din nhng ngi b, vy l mt quy tc nh th trnh ra nh l cch duy
nht kh th p dng nguyn tc cng ng c k vo cc quan h mi ra i do s hnh thnh
gia nh cp i.
Nhng v phng din nhng ngi con trai s nhn tnh giao p t vo h nh th l i
ngc li, khng tha th c, nhng truyn thng t do v cai qun v bnh ng tha k t
cng ng nguyn thu. S tht l ngay giai on trc , mt s cht ch u tin c
t ra bi cm k tnh giao vi nhng n ni tr. Nhng cm k y l chung cho tt thy nam
ca cng ng, v nhng ph n, xong dch v tp th ca h, li tr li kh s dng i vi
tt c. Cm k c lp by gi, ngc li, ch nhm vo nhng trai trng ca th h tr.
m thanh nin ny khng th hiu v cng t chp nhn s ch i lu di m ngi ta
p t vo h. Nhn danh cng ng c xa ph n, h khinh thng nhng khu bit do quy
tc mi a ra. V trong s phn i t do v chnh ph tip theo sau , nguyn tc cng
ng ca thu ci ngun b bin i mt cch nghch l thnh s tri li ca n, l t nhin
mang din mo khng ch i ca tnh c nhn v chnh ph ca tnh dc ghen tung: s ghen
tung th vo mt quyn mt hiu lc, v t nht thit sinh ra nhng xung t lin tc,
chng phi nhiu khi i n mt li thot m mu.
Trong ngn ng ca i sng thc t c nho nn bi bi kch x hi y, vy l c cu
thnh nhng c ch ngn ng mi chng em li cho cc t cha, m v con trai c nh
hnh trong thi k trc mt ni dung ng ngha tri nghch. thi c s k, quan h ca
ngi m thc t, hay ca nhng ngi ph n cng la tui y, vi con trai ch c th l
mt quan h nui nng v dy bo, loi tr mi lin h tnh giao nhn v h cht trc khi anh
con trai n tui pht dc. thi k acheulen, hn th na, du hiu dng vt m cc ph
n mang trong cng vic ni tr ca h- trong s cng vic ny phi k n vic chm sc
nhng a tr- xo b ngay t trc mi ng tnh dc kh th trong quan h ny. Ci biu
t c ch tnh m hnh nh Ngi M phng chiu cho a con trai vy ch c th c ngha
l ngi m chm nui t thin v nam tnh ni khc l c coi nh mt ngi n ng
V y l ngha y, c n thi k moustrien, vn cn c ti khi dy trong ti th u.
Nhng khi n tui pht dc, g thiu nin nanderthalien[147] mt tt c nhng ngi m
trc y ca g- tc ngi m hin thc ca g v nhng ph n cng la tui, thy mnh b
buc phi chuyn quy ch y sang nhng ph n thuc cng th h g, m by gi g coi l
nhng M g, nhn v h ly nhng ngi Cha g, v ri sau ny chnh g cng s ly
mt trong nhng con gi ca h. V, ng thi, do da vo lut c v cng ng ph n, g
cho rng g c quyn ham mun h, do m bn cnh ni dung ng ngha nguyn thu ca
ngi M nh l m nui nng, t thin v nam tnh, nay hn gia thm ngha tri nghch
l M, i tng ca ham mun. Cng l nh th i vi du hiu v Ngi cha, l ngi,
trong thi k trc, nh trong tui tr th ca g nanderthalien, ch c th c ngha l
ngi cha dy d th by gi c thm vo mt ngha tri nghch l Ngi cha, tnh ch
ca a con trai. Mt s hnh thnh nh th l cng khng c kt n mc n lt nho tt c
cu trc ng ngha trc , nhn v ch cng ng trong x hi ngi u tin loi tr mi
hnh thc knh ch ni chung.
Cng ng ni hn, xut hin thi moustrien, vy l sng trong tnh trng khng hong
thng trc, c trng tn bi tnh khng n nh ca quan h gia cc lc lng hin din
v c ch ti bi s vn vo ng ngha ca ngn ng n phn nh s vn vo hin thc ca
cc quan h hn nhn, v n lt n li c phn chiu vo s bin dng tnh cm ca
thc.[148]
V. Biu tng thin v phc cm p n
Khng hong ipien chc chn c ko di trong sut thi k moustrien, bi chc hn
n khng th chim gi mt giai on quan trng n th trong s pht trin ca a tr
ngy nay nu nh n khng c c nh trn mt bc di ca tin s. ng rng c th
xy ra mt s gim nh i cht vo thi moustrien hu k, nhn v ngi ta thy y
du hiu ca mt s thun ho cc phong tc (Vallois, sdd, tr.230) Nhng mt gii php thc
ti ch l kh th trn c s mt s bin chuyn vt cht trong s b tr cc lc lng x hi.
Hn s ri vo mt duy tm lun su sc khi tng tng nh trong gi thit ca Vt t v cm
k rng s git cha c th dn ti lng hi hn ca anh em ip. V l do tnh khng bn
vng ca tng quan lc lng gia ngi cha vi nhng a con trai nanderthalien m
chin thng c th, tu theo tnh th thuc v bn ny hoc bn kia, nhng trong trng hp
nhng ngi cha b bi, nhng ngi con trai ch chim ch ca nhng ngi cha mt
cch n gin v ch cn vi th h l h li ng trc mt vn nh c. Vy th cuc
khng hong ch c th c gii quyt vi s xut hin mt tng quan mi lc lng, iu
ch xy ra vi s chuyn on sang thi mi hu k. Chc chn v l do pht trin kinh t, ci
ci thin phng thc sinh tn, m tui th con ngi c nng ln. Theo thng k ca
Vallois, trong mt su tp 12 ngi nanderthalien nam trn hai mi tui, c 3 ngi tui
ngoi bn mi, hoc 25%. V mt su tp cng ngun thi c hu k, trn 20 nam trn
hai mi tui, ta c 9 ngi tui ngoi bn mi, hoc 45%. ng l nhng t l tnh ton nh
vy khng n nhp g vi dn c ca bn thn cc cng ng tin s m ch duy nht vi nhng
su tp ho thch trong tui ca cc ch th ch c hn nh vo lc h cht m thi. Tuy
nhin, ngay s kin tng trng s nam cao tui l khi nghi ng, v ta c th th rt ra t
nhng suy lun t nht cng l v cht.
L c th rng trong cc cng ng ca thi c hu k nhm ngi nam nhiu tui, tt
nhin ang ch l mt thiu s nh b, song chim tm quan trng to thnh mt tng
lp x hi ring bit. Dn c ngi ngi ln nam vy l by gi c chia thnh ba phn s
phn bit r rt: nhng ngi tr tui, t tui dy th n ngt ba mi; nhng ngi ng
ti t ngt ba mi n chc bn mi bn nhm tui; v nhng ngi c tui, t bn nhm
n su mi tui. Nhm cui cng, d khng nhiu, b p s thua km s lng ca n bng
kinh nghim vt tri. Phi chng nhng tin b cng vic v ngh thut nh du s xut
hin ca ngi Homo faber sapiens l nh tng lp mi y trong dn c. D th no, rt c
th l tng lp y nm s ch o x hi, iu ny c chng thc bi s tn trng chnh
quyn b lo cc x hi nguyn thu nht hin nay cn c bit n. ng rng nhng nam
y, ni chung, khng phi nhng ng lo theo ngha hin nay ca t. Tuy nhin, nu nh
quyn lc ca h khng c xc nh, ni cch nghim ngt nht, nh l mt chnh quyn b
lo ng ngha, t nht, n cng trnh ra l hnh thc nguyn thu ca ch b lo, nu thch
th n l mt lo quyn nguyn thy nhn v n ch c lp dng trn s cao nin ca tui
tc, vi s khc bit l n c nng lc hot ng v sng kin hn so vi lo quyn theo ngha
hin nay. D th no cng rt chc l nhng ngi nam c tui y, mnh m v kinh nghim v
da vo nhm ngi ng tui y thc hin mt tng quan lc lng c sc bp, n
cho php h chm dt cuc xung t gia cc th h, bng p t vo nhng ngi tr tui
mt s phc tng hon ton.
Chc hn nn t vo y ngun gc ca tc ct bao quy u, mt thc thao k l nm
trung tm cc nghi thc nhp mn ca tui dy th cc dn tc s khai. ni u v nh
khng c mt thc thao ny, th thc t n c thay th bng mt nghi thc tng ng,
nh nh mt ci rng, gt tc nh u v.v cng vo dp nh th, chng ti s c th em li
mt gii thch no v mt d kin c bn ca tm phn hc l phc cm hon thin, ci m
cho n tn nay vn l mt ngun bi ri cho l thuyt tm phn hc.
Phc cm hon thin, tc gi ca T vng tm phn hc lu , c bt gp thng xuyn
trong thc nghim tm phn hc. Lm th no trnh by c s hin din gn nh bt bin
ca n tt thy mi sinh th ngi trong khi y nhng e do hin thc m n bt ngun
th li cn xa mi lun lun bt gp li (v li cng him khi c s thi hnh theo sau!) trong khi
y l rt tt nhin rng ngi con gi, c ta, hn khng th thy mnh b e do mt cch thc
ti b tc i ci m c ta khng c? Mt chnh lch nh th khng th khng dn cc
nh tm phn hc i tm t phc cm hon thin trn c s hin thc khc l s e do hon
thin.[149] Nh Starcke c sc tm cng thc nguyn gc ca s hon thin trong s co li ca
d con ngi m, Rank trong s chn thng khi ra i, v bn thn Freud th trong s tch
ri hng ngy khi dung cht ca rut. Thc t, Freud nhn xt ng rng khi ngi ta ni
s ct bao qui u vi tr con, chng t pht hiu nh l mt s hon thin. Nhng nh
sng lp tm phn hc khng rt ra t quan st nhng kt lun c t ra. C th ng b
cm gi bi l do tm l hc thun tu: s sm hi ca m con trai. Nu nh ng tm trong
nghi thc ct bao quy u ngun gc ca phc cm p a tr, th chc hn ng khng
th khng nhn thy bn cht x hi ca tt thy s vn ng y. S kho cu nghi thc ct bao
qui u trong dn tc c in cng b lc vo nhng no rt khc nhau. Bch khoa th ca
Hastings k ra khng km mi ba l thuyt khc nhau, kt lun rng chng mt l thuyt
no khin hi lng vin mn, v thc t, rt c th l mt nghi thc c ngun gc tn gio!
Tt nhin, ct bao qui u ch hin tn nhiu dn tc vi danh ngha d sinh, v trong
nhng iu kin nh vy n c bin minh ch quan bng nhng l do kh bin nht. Nhng
nu xem xt n ngi c chu, ni n t ra cn kh gn gn vi ci ngun, ta c th nhn
thy rng nhng ngi thc hnh n c thc hon ton r rng v ngha thc t ca n.
Nh ngi arunta, theo bng chng ca Struhlow, gii thch l do tn ti ca qun l y nh
sau:
1. Thc thao au n y khin nhng ngi tr tui, nhng k t trc ti nay khng quen
tun th, phi phc tng trc quyn lc ca nhng ngi c tui. By gi h phi tun th
knairibatana kankeritjika ngi i trc. L do y c nu ra trong truyn k hai ngi
n ng- b ct Lkabara v Lialenga, l hai ngi cu xin nhng ngi n ng tun th
nghim ngt tc l y, v d bo cho h rng a con trai m h coi thng khng thc
hin nghi thc y, s tr thnh mt erintja, n s git nhng n ng ca ch b lc n v s
n tht h.
2. S ct bao qui u c nhim v t mt hng ro ngn chn nhng qu trn ca m thiu
nin dy th
Strehlow cng nhn mnh n s th li ch ca nhng ngi c tui em li cho h mt l
do mnh m duy tr cn thn thc hnh y. Mt mt, n p t vo m tr tui mt l
np bt buc, tjaneritja, cho nhng ngi gi ni chung, di hnh thc con mi. Mt khc,
nhng qui tc v thc phm cm m tr khng c vin bt k c g n nhng thc n
ho hng c dnh ring cho ph lo. Cui cng, thi xa xa, nhng nam tr tui
phi ch i n khi nhng si ru tiu mui u tin mc di cm nhn nhng ngi v
c ha cho h, hoc gi gn ghp cho h nhng ngi ph n c tui, trong khi y nhng
n ng c tui nht tr vi nhau lnh quyn u tin ly nhng thiu n, my ngi tu thch
h (Strehlow, Die Arunta unf loritfa-stamme in Zentral-Australien, IV, Teil, I Abteilung, tr.10-
12)
Ngi ta bit rng c th khi gi ci cn n thc n va b va tinh ngon. V ngi ta c
th ngh rng nhng ngi nam ca thi c, do i sng cc nhc mau gi hn ngi
nam ngy nay. i vi tng lp mi, ngi nam c tui xut hin trong k chuyn tip t
moustrien sang c hu k chc hn l mt vn sng cn l phi ginh v mnh nhng
ming ngon nht ca con mi. H ch c th t c th bng cch bo lnh s phc tng
hon ton ca nhng ngi tr tui, iu ny t ra vn s thanh ton khng hong
oipin.
Ta va thy ngha ca s ct bao qui u nh ngi australien gii thch l ch yu lm cho
m tr dy th hiu rng h phi tun th ngi gi trong mi iu, v c bit, phi khc t
nhng tho mn tnh giao cho n khi xp x trung nin. Nh vy, nghi thc l mt du hiu.
V nu ta kho st du hiu y mt biu t ca n, ta c th d dng thy n mang hnh thc
mt s hon thin: rt chc chn l mt s thin gim nh, v ngi ta c th tin chc nh
th khi c miu t chi tit v n ca Spencer v Gillen (sdd, tr.246). V chng trong cc truyn
k ca thi Alchringa v nghi l ny, ngi ta thy ch l nhng cnh trong s thin thc
s thay th cho s ct bao qui u chiu l (nt, tr.398-399).
Vy ct bao qui u l mt s thin gim nh hoc s thin biu tng tnh, ci biu tng
phng ra, vi danh ngha l ngha, hnh nh e do mt s thin tht. Tt nhin hnh thc
biu tng tnh sinh ra t hnh thc thc ti. C th l s thin ch ti ngay t bui u, vo
k mostrien, s cm on lon lun ng ngha vi ngi M. Tuy nhin, thi k y, quyn
lc ca nhng ngi Cha cn cha th p t hon ton c, vin cnh ca s trng pht
khng lm cho nhng a con trai bt phc tng s hi. V cng chnh l thi y m
chng ta thy li a tr t ba n nm tui vo tui ngi nanderthaien: a tr, Freud
vit, khng t mt tin tng g hay mt phc tng g trc s e do (thin hon) (Freud,
sdd, tr.119) y l ch n k c hu k nh tc dng ca mt tng lp mi nhng ngi c
tui m quyn lc ca nhng Ngi Cha mi bp c s khng c ca m con trai:
Biu tng hon thin, p dng c h thng di hnh thc ct bao qui u i vi mi ngi
tr tui dy th, lm cho h khc t mi ham mun tnh dc cho n tui cn thit cho hn
nhn. V cng ch l ci c phc hot a tr khi nm tui vi phc cm hon thin!
a tr, Freud vit, bt u tin vo tnh hin thc ca mt e do m by lu nay n vn ci
nho (nt, tr.127) v s e do y lm v tan tnh hon ton khng ch phc cm p, m
cn tt thy t chc gii u tr ni chung, nhn v a tr i vo giai on ngm n ko di
cho ti tui dy th.
Phc cm p, Freud vit l mt hin tng hn nh bi k tha, v mt cch ph hp vi
chng trnh, n phi chuyn sang khi bt u on pht trin c tin nh, on ni
tip n (nt, tr.117) nim chng trnh tin nh c th c hiu theo hai ngha: hoc
chng trnh s ch l s dn by trong hnh thc nht thi ca mt cu trc c th ni l tin
nghim, tc l, i vi phc cm p, s i lp hon ton chung gia dc vng vi Lut
php, s i lp c gii quyt bng phc cm hon thin l ci th hin chc nng cm on
ca lut v m bo s thi hnh lut. Hoc na, ngc li chng trnh ti sn sinh trong s
pht trin c th tnh bin chng s tnh ca s pht sinh loi, khin cho mi mt im ca n
ch c th c mt gi tr tng i v c th, b ph thuc cch s tnh, v khng ph qut,
tuyt i. M nu phc cm hon thin c nhim v thc ti ho mt cu trc m bn thn
l phi thi gian tnh, th n t ch chm dt, tr em ngy nay, nhng dc vng ca n i vi
m n hay ch n, nhn v l nhng dc vng duy nht b cm trong x hi chng ta. Ni
cch khc, v nguyn tc chng c g ngn cn a con trai nh chuyn di i sng luyn i ca
n ra bn ngoi gia nh, nhn v n tui ln nm nhng lin h ca n vt thot mt
cch bnh thng khun kh cht chi ca gia nh. M kinh nghim ch ra rng khng phi
th. a tr khng mang chuyn nhng nhit tnh gii tnh ca n sang mt bn gi, n ch
tm nh ch chng, khng hn khng km. S kin thi k ngm n ch ra rng phc cm hon
thin t thn n khng ng vai tr cu trc nn nhng quan h gii tnh trn bnh din nhn
vn. S cu trc y c thc hin vo tui dy th do tc dng ca nhng qui tc x hi hin
hnh, v nu nh ci o nh hon thin tr li vo lc y, c th ch l vi danh ngha ci tn
d ca thi tin s u tr, v ng mt vai tr hon ton ph.
Phc cm hon thin, hnh x tc dng c th ca n ch khi nm tui, vy ch l s phc
hot ca s hon thin tng trng p t bi nhng ngi cha ca k c hu k, nh
hon hon ton tt c i sng gii tnh ca nam thanh nin cho n khi cn k tui trung
nin. V v biu tng hon thin c nhim v ch yu l bo lnh quyn lc ca nhng
ngi cha trn tt c cng ng, nn n cng phi c p dng mt cch hon ton logic
vo nhng thanh nin cp k. Chc chn y ngi ta c th ly li s phn bc ca cc tc
gi T vng Tm phn hc. Tt nhin l ngi con gi khng th thy mnh b e do thc ti
b tc i ci m c ta khng c. Tuy nhin, trn ta thy rng ci o nh v dng vt n
tnh ci m phc cm hon thin ca a b gi chm dt y, th bn thn n ch l k c v
mt i tng rt hin thc, y l ci du hin ngi n b dng vt m cc n ni tr eo
trn mnh thi k acheulen. Chcchn n cn c thng dng trong thi k mutrien
y li nhng quyn r ca nhng thanh nin bnh trai. S eo mang u n mt ph hiu
nh th tt nhin c phn hi vo thc bng s biu hin nh th sn sinh ph n
ca thi i ci phc cm nam tnh n phc hot cc b gi nh ca thi i chng ta giai
on dng vt tnh.
M khi nhng nam ph lo ca thi c hu k nm trong tay s iu hnh cng ng
th phc cm nam tnh ca ph n khng th khng trnh ra nh l mt vt chng ngi cho
s thit lp ch lo quyn nguyn thy. c s phc tng ca h, cc ph lo khng tm
c th on no n gin hn l xo b chnh ci du hiu sn sinh ngha c bn ca
phc cm y, v khng phi ch ci du hiu vt cht, m c k c t truyn v n: o nh
ngi ph n dng vt tnh. Vy l biu tng hon thin c ph cp i vi m thiu
n cp k, v cng l ci ta cn bt gp li trong nhng nghi thc hoa tn nay vn c
thng dng nhiu dn tc. S tn ho nghi thc tnh khng ch chc thng mng trinh,
thng khi cn c c s ct b mi nh (nymphes) v i khi ct b m hch, v vic ct b y
cho thy r rt ngha ca nghi thc nguyn xa, nh l s thin hon tng trng. Vn
l xo b dt khot thiu n ci o nh dng vt tnh tha k ca nhng thu acheulo-
moustrien, v nh th l thanh ton cng vi phc cm nam tnh, mi mu toan chng li
quyn lc mi.
Ngi ta thy biu tng hon thin y trnh ra mt ngha khc bit vi ngha n
c i vi nam thanh nin. Trong khi i vi nam dy th, n biu hin mt s ct b tng
trng hoc mt e do ct b thc s c quan ca hn, th ngi n cp k, n thc hin, c
th ni, s ct b thc ti mt c quan tng tng. V rt chc chn l iu c thy
phc hot b gi ngy nay ln 5 tui: b coi thn th hin thc ca mnh nh l kt qu ca
mt s hon thin. a tr, Freud ni, chp nhn s hon thin nh mt vic ri, cn nh
ci gy nn s s hi a tr nam. y l kh nng xy ra s hon thin (sd, tr.121)
Trong khun mu in hnh m chng ti xut cho s vn vo ca nhng quan h hn
nhn thi moustrien, chng ti gi nh, tin cho s trnh by, rng tt thy n t
tui cp k ci nhng nam tr 29 tui. Trong thc t, qu trnh phc tp hn. Nu ta cho l
thc t mi nm c s nam bng nhau vi s n n tui cp k, nhn v s mt qun bnh dn
s gia hai gii do bi kch sinh hc ca ph n tt nhin ch bt u vi ln sinh th nht,
th kt qu l lp thanh nin 29 th no cng xy ra cht chc mt s no trong lp thanh
nin. Vy l mi nm c mt s di thiu n cp k, h s c nhng trai go kt hn nhn v
ph n cht ni chung trc ba mi tui. Vi nhng n tr c ci, s khc bit l kh
nh, nhn v nhng nam go v y l nhng ngi n ng ang trong tui cng trng, ni
chung tui h l bn nhm.
Nhng c hu k tnh th l khc hn. Qu tht, tui th c tng ln, nhng nam
go v c nhiu c may hn gp nhau trong m ph lo v trong ch lo quyn, nhng
nam go y tt nhin c s u tin ginh v mnh s thiu n cp k di ra. Kt qu l cc c
ny kt hoon vi nhng nam gp ba ln tui h, v thc t nhng nam y s thuc vo th h
cha h. ng l thi moustrien nhng trung nin t ba mi n bn nhm tui c danh
hiu l cha. Nhng trong thc t h khng c g khc bit ln vi nhng thanh nin hm
chn tui, v m ci ln th hai ca h, trong trng hp b go ba, vi nhng thiu n cp
k chng t ra vn c bit. By gi ngc li nhng nam go ti hn li l nhng nam
gi, v thm ch li chnh l nhng nam go gi nht l ngi c ngun u tin nhn v phn
mnh nhng n cp k- li cho nhng nam khc kh nng t thu xp vi cc n go chng.
Ta c th ngh rng thu u tin, nhng n tr tui biu th mt bt bnh no vi
nhng ng chng ng tun ca h. V chc chn hi l mt trong nhng l do dn ch
lo quyn nguyn s n thanh ton o nh ngi ph n dng vt tnh bng s p dng c
h thng biu tng hon thin vo tt c mi n cp k. Bi tt nhin phc cm nam tnh,
da trn o gic y, kt tinh ni bt bnh ca nhng n tr tui b b buc phi sng vi
nhng chng gi n. Nhng mt khi nghi thc c thit nh, tnh th bn xoay hng. Bi
s ct xo, bn thn n hon ton thc t v au n, l ci tc i c quan tng tng ca
m tr cp k, th cng do m n lm mt i mi u c yu sch. V l v nhng ph lo,
thit lp vng chc quyn lc ca h bng s hon thin biu tng tnh tt c thanh nin,
by gi hng dng mt uy tn khng ai chi ci, nn nhng thiu n ly nhng ngi go
v ang tui x chiu nhng lai cng c knh trng hn, ch c th bung mnh cho s
quyn r ca mt v th x hi y phnh ph. Vy l h yu nhng ngi chng gi ca h
ng tui cha h. Ni cch khc, h yu cc ng b ca h.
Trong khi phc cm ip ca b trai chm dn i do hiu qu ca phc cm hon thin, th
b gi n c tr thnh kh th v c dn nhp bi phc cm hon thin. Freud xem s
khc bit y nh mt h qu t nhin ca s khu bit cc c quan sinh dc v ca tnh th tm
thn gn cht vi n (sdd, tr.30) nh, s gii phu (ct xo) bao gi cng l c s ch u
phi nh mnh, song s gii phu, nu khng c cc quan h x hi lm trung gian, t khng
th hn nh c mt tnh th tm thn. V s khc bit c xem xt y ch yu l t
ngun gc x hi ch khng phi gii phu tnh.
Trong qu trnh va miu t thi c mt k nhng nam ph lo ly cc thiu n cp k
lm v l nhng ngi go v. Ngi v tr trong gia tht vi ng chng gi vy l khng
gp tnh ch. Tuy nhin, ta bit l t k moustrien n c mt k, bi kch sinh hc ca ph
n gim i ln, nhn v t sut gii hn h t 163 xung 141. M h thng hn nhn
chng ti miu t thch nghi vi tnh th dn s ca k moustrien, v do m by gi
din ra mt s di tng i dn c ph n. Ni cch khc, tui th ca ph n tng hn
ca nam khin cho s go v t i, cng do m by gi cn li mt s thiu n cp k mt
khi tt c nhng nam go v ti kt hn, theo qui tc chng ti nu ra: nhng nam nhiu
tui nht kt hn vi nhng n cp k v nhng nam t tui hn vi nhng n go chng.
Trong iu kin s thng tr ca nam ph lo tt nhin khng c vn h thp tui thnh
hn cho thanh nin. Nhng ngi Cha cn khai thc tnh th thit lp ch a th c li
cho h nh ta c th bt gp li trong cc b lc c chu th k XIX. Gn li, nhng tin bi
ly nhng thiu n cp k di tha vi danh ngha l v th, v do m cc gia nh a
th y, trong ngi chng v ngi v th nht ca ng c tui l b v l m ca ngi v
mi, nn c ny c th d dng tr thnh k b ghen ght bi ngi M c bn cnh mt
ngi chng chung, l ngi c danh ngha v v th lm Cha ca c.
Phc cm p n vy l c cu thnh. Tuy vy cng li do chnh nhng iu kin ca s
cu thnh y m phc cm p khng c kch lit nh cc tin nhim nam. Qu vy, ta
va thy l tnh yu ca c v tr vi ng chng gi khng bt ngun t dc vng tnh giao,
m ch n gin trong ci uy tn lm rc r nhng ngi Tin bi, nhng ngi nm gi
quyn lc. S knh ch ca c con gi vi ngi M v nhng qu mn ca ngi Cha, ch
c mt c s thun tu x hi tnh., vy l khng th, ni chung, i n nhng hu qu bi
thm li cng khng phi l ci ngi M cm on nhng tho mn tnh dc vi ngi
con gi b, nh ngi cha nanderthalien lm i vi con Trai ng. Vy y phc
cm p l t pht trin, v cng chnh xc l ci ta bt gp li trong s phc hot ca n
trong s pht trin c th; Phc cm p ca con gi, Freud vit, him khi i vt khi s
thay th ngi m v v th n i vi ngi cha (sdd, tr.122)
Trong thi c mt k, s tin ho sinh hc-x hi c hon tt nhng ch dn dn
cho lch s x hi. Do m phc cm p n, c cu to thnh trong nhng iu kin ca
thi c mt k, c th c coi l (theo cu to tm thn- thi c cu to ny c phc
hot theo cch tin nh, theo cc qui lut thnh thc, trong tin s u tr. Nhng din mo
tip theo ca ngn ng v ca thc, m ta c th gi l tm thn- c khng cn s thuc
vo tin ho sinh hc- x hi na, m vo nhng bc u tin ca lch s x hi, v nh vy l
c bo tn, khng trong k c sinh hc da c s trn s tn d nhng y u t bin chng
ca s pht sinh loi trong chng trnh thun thc ho ca a tr, nhng trong k c x hi
da c s trn nhng t liu lch s. vy l ci trung gian ho s cu to ci tinh thn-mi.
Nh vy ngi ta hiu rng s thanh ton phc cm p n khng bao hm khng hong
tin nh nh i vi ci ng nhim ca n l phc cm p nam. L do ca s hu dit
phc cm p con gi- Freud vit- trt ra khi chng ta. Ngi ta c n tng n b b ri
dn dn. (sdd, tr.131, 122) Thc t, phc cm p n dn dn thay th trong tm hn a
tr bng nhng hnh thc gio dc cc quan h x hi, v mt l do hon ton n gin l t
chc gii tnh u th ht thi: Chng trnh kt thc.
 Chng ti cho l nghi thc kp ct bao qui u, nam gii v n gii, ci c phc hot
trong phc cm hon thin, c ra i khi bc vo giai on cui cng ca s tin ho sinh
hot-x hi, hoc l vo bc u ca thi c mt k. Tt nhin l nn kim tra gi thit y
theo cc t liu kho c hc v dn tc hc.
Ngi ta c th tm thy mt bng chng gin tip ca biu tng n hon thin trong
phong cch cc tng Vnus aurignaciennes,[150] bi mt s phng i nh th cc hnh thc
c th ca ngi n chc chn khng th c c nu nh o nh v ci dng vt n
khng c thanh ton khi x hi ca thi y. Ni r hn, bng cch nhn mnh vo nhng
thuc tnh n, ngi ngh s cng do mt ln na xua ui ci du hiu m nh ca ngi
ph n dng vt tnh v xc nhn s ct b n, iu ny cng c quyn lc mi ca ph lo
trong thc x hi. V do c th l s ct bao qui u n c quan nim tng t vi
khun mu nam ca n nn do m khun mu ny c nin i gn nh cng mt thi k.
Cc huyn thoi c chu y s ct bao qui u li v n thu ngun gc ca loi ngi.
Nh theo truyn thuyt arunta, nghi thc ny c thit nh bi hai ng Khng ai sng
to nn l nhng Ungambikula, h tr ng trong vng tri pha Ty, khng thy trn mt
t nhng hnh th ngi th thin Inapertwa, m h mang s mng bin ho chng thnh
nam v n.
Vo thu y, chng c ngi trn mt t, m ch c cc Inapertwa n vi dng v khc
nhau v h sng thnh nhm theo dc b nc mn. H khng c tay chn v cc c quan cm
gic r rt, h hin ra nh nhng hnh th ngi l m, co rm li thnh mt khi trn trn
m ngi ta thy ch va vn l s phc tho cc b phn khc nhau ca thn th.
T vng tri pha ty xung, cc Ungambikula tm bt nhng Inapertwa y k trc k
sau. Vi nhng con dao bng Lalra, h ct g hai cnh tay ra v vch bn rch u cng
xut hin cc ngn tay. H cng lm th vi hai chn. By gi cc hnh th kia c th ng
c, h thm vo ci mi v thc ngn tay vo cho thnh hai l mi. Mt nht dao rch thnh
mm, h m ra ng li nhiu ln khieesn ci mm y tr thnh linh hat. Hai ng tch nh
thnh m mt, m mt m ra l hai con mt. v bng vi nht na, nhng Inapertwa tr nn
n ng v n b.
Trong thc t, nhng Inapertwa kia biu hin mt giai on trung gian trong s bin hnh
ca cc ng vt v tho mc thnh sinh th ngi, khin cho n ng v n b mi xut hin
cn gn b mt thit vi cc ging tin t m t y h ra i. Kt qu l mi c nhn nht
thit s thuc mt vt t (totem) i din c th cho ngun gc ng vt hay tho mc ca
mnh. Truyn thng nu ra sau nhm vt t c cu thnh nh sau: nhng Qu mn, nhng
ht C, nhng thn ln ln, nhng thn ln nh, nhng Vt xanh v nhng Chut nht.
Tt c, tr Qu mn, u b cc Ungambikula ct bao qui u bng mt li dao bng v cy
ang chy, urailybara (dao bng li la).
Cc Ungambikula t chi khng ct cho nam Qu mn, v l mt s qu d Orucha git
v n tht tt c nhng nam Thn ln, v cn c nhiu ngi ca cc ttem khc. Hai nam thn
ln thot khi s tn st, t v trang bng nhng mi lao cng chc i phc mt li
hm. v khi cc qu Oruncha xut hin, h git chng.
Mu chuyn chng ti va tm tt theo Spencer v Gillen thuc v thi k th nht ca thi
Alchringa, thi thu ca nhng t tin ca b tc Arunta. Alchringa gm bn thi k. Trong
thi k th hai, s nghip ca cc Ungambikula c theo ui tip bi nhng nam ca ttem
chim ct nh, l nhng ngi a vo mt cch tn quan trng khi h tin hnh vic ct bao
qui u khng bng dao la ura-ilybara, m bng con dao bng Ialira. Trong thi k th ba
ca Alchringa xut hin nghi thc ct da qui u. Cui cng ch vo thi k th t mi
c thit nh qui tc ngoi hn (Spencer v Gillen, sdd tr.388-420)
Chng ti phi m rng truyn thuyt ng ch y ca ngi arunta khng ch v n biu
hin mt c gng u tin quan nim di mt hnh thc t nhiu c kt qu trnh ca s
pht sinh loi ngi cng cn v n chng t nhng k c tng i chnh xc v nhng ngun
gc ca x hi.
 Theo nhng nghin cu ca Kabo, s nh dn ca chu c bt u vo thi c mt k
vi nhng ngi di c t Tn-Guine hoc t cc o Sonde. Trong nhng thi y, chu c ni
lin vi ng-nam chu bi nhng chui o gn nhau c th lin tip i t o ny
sang o n vi cc phng tin hng hi th s mang nhng i din u tin ca ngi
Homo Faber sapiens cc vng y c. Mt di ch tin s nh hang ng Koonalda, nm su
trong lng t c chu c nin i 31.000 nm. Vy l s nhp c vo b bin bc ca Chu
c phi din ra hon ton bui u thi c mt k, n khng th ngc v xa hn c,
nhn v ngi ta khng tm thy trn lc a c chu mt di tch no ca ngi
Archanthrope cng nh ngi Palanthrope.[151]
Theo truyn thuyt, cc Inapertwa, l nhng ngi sinh sng thnh tng nhm theo dc b
nc mn trong thi k th nht ca Alchringa, vy l i din cho nhng cng ng nguyn-
c chu nh c trn b bc vo bui u thi c mt k. Chng c xut sinh t nhng
cng ng ni hn ca thi moustrien ( c trung k) v by gi nm tri mt ci cch c
bn, n bin chng thnh nhng cng ng ttem, tt nhin vn l ni hn nhn v ngoi hn
ch s c thit lp trong thi k th t ca Alchringa. V chng ngi ta cn c th lu
rng ngi ph n duy nht c nu, cho thi k u tin ny l mt ph n Thn ln, v ca
mt nam cng vt t. y ta c mt ch bo chnh xc ca s hin tn ca mt giai on u
tin, ni hn, ca ch vt t.
S ci cch trnh ra nh l s sng tc mt nghi thc mi c th gi l nghi thc nhn ho.
K mi nhp mn Inapertwa, cun trn nh mt bo thai v c coi v mt ngha no nh
mt kn nhng xut thn t mt ng vt hoc t mt tho mc, phi phc tng mt chui
nhng thao tc coi nh em li cho hn hnh hi ngi vi ngha l con ngi x hi, ni khc
i l em li cho hn qui ch ca mt thnh vin ca nhm ttem. C th l ngay t thi
moustrien cc cng ng ni hn t ng nht ho mnh vi cc ging ng vt hay thc vt,
l mt cch khng nh tnh thng nht ring bit ca chng bng t khu bit cng ng
ny vi cng ng n. Ta c th dng ci tn l tin- ttem cho s t chc u tin y, trn
bnh din ni b, t chc y, nh ta thy, cn t nhiu l v chnh ph do s thng bng
khng n nh ca cc lc lng x hi trong cng ng. Nhng Inapertwa, nhng sinh th
trung gian xut thn t cc ng vt hay t cc tho mc, biu th chnh xc yu t bin chng
ca cng ng tin-ttem, l ci mt ki i ti cc hn ca s pht trin th phi chuyn sang
mt t chc ttemc ng ngha. T chc y bao hm mt n v ng ho di quyn uy ca
ngi tin bi, nhng ngi cha ti ngoi bn nhm v nh m quyn hnh s tm thy
ch th mt s l tng ho trong biu hin ca v T ttem. Trong thi tin ttem, mang du
n ca s ba bi moustrien, s ng nht ho cng ng vi mt tnh ng nht khng phn
bit khin cho ging y cha c biu hin nh l v T tin. Quan h huyn b vi v T
Ttem ch c th cu thnh trn c s hin thc ca quyn hnh Ngi Gi m ch ttem
xut hin chnh xc nh l h t tng tn gio tnh. Song, bui u ca thi c mt k,
vo lc nguyn sinh trong lo quyn nguyn s c khng nh th h thc ttem cn
cha c cu thnh hon ton. Uy quyn ca ngi Gi lc ny khng c qui chu vo v
T Ttem m vo th lc siu phm ca hai ng Khng ai sng to nn Unambikula t ci
tri bc xung. V ch n hi kt thc ca nghi thc nhn ho th mi quan h tng
tnh vi v t huyn b, ng vt hay thc vt, mi bt u c khng nh. Ch v sau ny
quan h y mi c gi tr thc h y ca n, khi ch lo quyn s c thit nh.
im ta ng ni y, h t tng ttem mi ch lm cng vic ra i, v hnh vi ra i ca
n va ng l nghi thc nhn ho n m truyn thuyt arunta lu gi k nim.
Vo u cuc l, k nhp mn Inapertwa xut hin nh l biu tng ca mt cng ng tin
ttem m tnh trng tin ho chn mi c ch ra bng hnh thc kn nhng t c
ca con vt hay ci cy m cng ng y ng nht ho mnh vo, ci hnh thc trong
nhng c im ngi c bo hiu mt cch m h. Th bn hin ra nhng Ngi Gi, h
nhn danh nhng ngi khng ai sng to nn Ungambikula t ci tri bc xung, trnh
trng l l bin ho ci kn nhng thnh ngi bng con dao . Nh vy, nghi thc xut hin
nh l mt phc hp du hiu, nhng du hiu lm cho k nhp mn hiu ra rng ch xc hn
chu n nhng Ngi Gi kia v hin tn ngi ca hn, vi t cch l th, v nh vy th hn
c bn phn phi phc tng mun ca h. C th l vo dp ny, nh thng thy trong cc l
nhp mn ni chung, ngi ta dy bo hn qui ch mi ca hn. Ni gn nghi thc nhn ho
l nghi thc sng lp ca ch ttem nguyn s, nh l s chng minh t tng h ca ch
lo quyn s khi.
Tuy nhin, nu nh quyn hnh ca Ngi Gi, c ch ti bng cuc l u tin y, c
th, ni chung nht, p t chng c kh khn g c bit trong i sng kinh t, th chc chn
n ng phi mt sc khng c mnh m i vi nhng vn tnh giao. Bi trong lnh vc
ny, nh ta thy trn, nhng ph lo t phong cho mnh nhng quyn u tin ln lao
nht l do s thit lp ch a th, nh ch y h chim ot s di tha ph n cp k,
thay v cho h thp tui kt hn ca nam thanh nin nh logic ca lc y. V do thanh nin
khng th khng chng li nhng s ln t nh th, nn Ngi Gi phn ng li bng thit
nh nghi thc ct bao qui u vi danh ngha nhp mn, nh l biu tng phng nga s
hon thin.
Chng ti trnh by trn rng s hon thin chc c thc hnh vo thi
moustrien, vi danh ngha s trng pht i vi nhng vi phm cm k v lon lun ng
ngha vi nhng Ngi M Rt c th l s ng trng hp trng pht y ch c p
dng di hnh thc gim nh l ct bao qui u. Ta c th thy c mt xc nhn cho gi
thit y trong truyn thut arunta v ngun gc ca thc thao y: Tht vy, huyn thoi ni
r rng nhng Ungambikula ct bao qui u. Ta co th thy c mt xc nhn cho gi thit
y trong truyn thuyt arunta v nhng ngun gc ca cc nhm m h va mi lp thnh, vi
mt li dao bng v nng bng urailyabxa. M ngay t bui u ca c mt k, ngi
Homo faber sapiens s dng nhng li rt tt v hn na, bn thn huyn thoi cng
nu ra rng cc Ungambikula thc hin ci chng ti gi l nghi thc nhn ha bng
nhng con dao Lalira. Mt khc, ta bit vic dng dao la ct da qui u thng gy ra
nhng tai bin cht ngi, v ng l v l y m trong thi k th hai Alchringa n c
thay th bng dao . S vic cc Ungambikula, ni khc l nhng ngi ch l ca bui u
ct bao qui u, mc du c nhiu bt li, khng dng dao m by gi c, ch ra rng
ch l s d sinh nghi thc tnh. Nh Spencer v Gillen lu , cng hin tng y s ti din
khi s dng st quen thuc trong i sng kinh t, th con dao vn c tip tc dng
trong cc nghi thc.
Vi trng hp ta ang ni y, c th l dao la c s dng trong thi moustrien,
bi vo thi y ngi ta cn cha c nhng li dao sc. Cng c th y dao la ngc
v thi k acheulen [ c s k] m ta thy hnh pht dng trng tr cc ph n
ni tr vi phm cm k (tabou) c th c tin hnh bng la.
Vy l s ct bao qui u c nin i ra i t nht cng t thi moustrien. Song thi y
n mi ch l mt nghi thc hnh s. Ch n u c mt k n mi c m rng c h
thng, vi danh ngha cnh co e do hon thin, v nh vy n tr thnh mt nghi thc nhp
mn. Mt cch tn nh th, nu tin vo huyn thoi, khng th khng gp phi s khng c
mnh lit. Nhng Ungambikula ni khc i l pha nhng Ngi Gi, khng c p t n
vo nhm Ttem Cy Mn do mt s qu d Oruncha. C th cc qu d Oruncha i din cho
nhng thanh nin ni dy tn cng v tiu dit nhng phn t ca nghi thc mi y, khng
ch nhm h, cn c cc nhm ttem khc. iu ny gi ra cho ta rng cc nhm y t
nhiu gn b vi nhau. Tt nhin khng nng ln ti hnh thc b lc, nhn v ch ngoi hn
cn cha hin hu, song chc chn l cc nhm c nhng quan h cht ch cho php
Ngi Gi tin ln d s vo ht cc nhm ny n cc nhm khc. V do l iu gii thch
s tn cng rng ri ca thanh nin Cy Mn.
S ct bao qui u, nh ta va thy n c cu thnh vi t cch l nghi thc th mn ca
ch ttem ni hn thu ban u thi c mt k, tt nhin khng vn hnh nh l du
hiu cm on lon dm ni chung, m ch l lon lun ca a Con trai vi Ngi m n
m ra con ng tri li cho s lon dm ca Ngi Cha vi con Gi. V chnh xc l trong
hnh thc y m n phc hot trong thi k cui ca tin s u tr, nhn v phc cm hon
thin mt mt lm tan v phc cm p nam, nhng mt khc khin kh th v dn nhp
phc cm ip n. S lon dm ni chung s ch b cm on cng vi s thit nh ngoi hn.
S ct bao qui u, c duy tr trong cc x hi ngoi hn, bn c ngha l mt cm on tt
c mi lon dm. Tuy nhin, di hnh thc ny, n khng cn l b phn cu thnh ca s tin
ho sinh hc- x hi na. Qu vy, ch ngoi hn c th ng l ch c thit nh vo
thi gia, trong khi y s tin ho sinh hc-x hi kt thc trn qui m rng ln.
Qu nhin r rng l nhng trao i hn nhn, c l bt u di hnh thc t nhiu l t
t thi c mt k, vi s di tha tng i nhng thiu n cp k xut hin trong ni ti
cc cng ng ni hn, ch c th pht trin thnh mt hnh thc u n v ton b khi s
qun bnh gia hai gii c ti lp hon ton trong dn s. Chng no bi kch sinh hc ca
ph n cn ko di; v hin nhin l n tc ng theo cch t nhiu khng ngang bng ty lc v
tu cng ng, th cc cng ng khng bao gi c, ni chung, chnh xc cng mt t sut gii.
Vy mt cch bnh thng, l hai cng ng lng ging thmt c s ph n tng i nhiu
hn. V do s khan him chung v ph n to nn gi c ca h, nn r rng l cng ng no
c nhiu ph n hn th cng ng y khng th ng mt s trao i ton b. Ni cch
khc, ngay c giai on cui cng ca bi kch sinh hc n gii, c tri n tn phn u
ca thi gia, nhng trao i hn nhn vn ch c th pht trin di mt hnh thc cc b.
Vy l ch trn dng i ca thi gia, khi s cn bng dn s c ti lp hon ton gia
hai gii, th nhng trao i hn nhn mi c th c t chc trong mt hnh thc ton b,
ch l ci ch yu ca ch ngoi hn.
Ngi ta cng c th nhn thy hnh thc ton b y ca nhng trao i hn nhn t ra
gia cc cng ng mt trnh no v s pht trin ca nhng lin h x hi lp dng trn
nhng trao i kinh t u n thng xuyn, iu ny ch c th c thc hin trong thi
gia.
Cui cng nu ta tr li vi truyn thuyt arunta, ta thy n t s thit nh ch ngoi
hn vo giai on th t v cui cng ca thi Alchringa. M theo nhng c tnh ca Kabo
th cc b lc c chu th k XIX thuc vo trnh pht trin ca khi kt thc thi gia.
Do giai on th nht ca Alchringa c nin i c mt k th dng nh l phi l khi t
giai on th t v cui cng vo thi k gia. Khi vo thi gia, vi s kt thc ca bi
kch sinh hc n, th s tin ho sinh hc- x hi hon ton chm dt, v ta c th chc chn
coi s thit nh ngoi hn nh l bc u tin ca lch s x hi. Ni khc, s c y khng
th li du n ring bit trong kho tng truyn thng, n khin n khng l b phn cu
thnh chng trnh thnh thc ca a tr. Phc cm hon thin, ci xut hin theo cch tin
nh gia nm th nm v nm th su ca tr em c hai gii, vy l ch c th qui vo nghi
thc kp hon thin ca thi c mt k, nh l du hiu cm on lon dm m con v hon
thin ci o nh ngi n dng vt tnh v khng th qui vo nghi thc y ca ln th hai
thi gia l ci cm on mi lon lun ni chung, vi cha v vi m, vi anh em v vi ch
em. Gn li, phc cm hon thin ch duy nht l mt cu to ca tin s u tr nh l s phc
hot ca tnh bin chng sinh hc- x hi ca s pht sinh loi ngi, ci dng li trc khi
ch ngoi hn c thit nh. V do ch xc l cu trc ngoi hn cu thnh cu trc thc
s ngi theo ngha tnh ngi s tnh nhng quan h s tnh do m phc cm hon
thin vi t cch l th dt khot khng th ng vai tr l s cu trc nhng quan h tnh
giao vi t cch l nhng quan h ngi. S th trong t thn n l hin nhin i vi a b
gi, nhn v n i v lon dm vi cha l cng chnh xc do phc cm hon thin. V cng chc
chn l th i vi a b trai, bi nu ng rng phc cm hon thin chm dt s lon
dm vi m a tr th n li tuyt chng em n mt gii php no cho i sng tnh i
ca b, v n ch m u thi k phn ng m thi. M s cu trc ngi nhng quan h tnh
giao, nh n c thc thi bng ngoi hn, li khng b gii hn hnh thc tiu cc n, l s
cm on nhng quan h dng ni; n hm ng ch yu mt nh hng tch cc, bng s m
ca trng lin h ra ngoi cng ng dng h.
VI. T p nanderthalien n p u th
Chng ti ch ra rng tt thy nhng cu to tm thn gn lin vi phc cm p, chng
k tip nhau theo mt trt t tin nh t nm th ba n nm th su trong s pht trin ca
a tr v c th gi chung l s cu to ipien, tc o nh v ngi n dng vt, p
nam, phc cm hon thin v p n khng phi ci g khc l nhng hnh thc ng ngha
c sn sinh gc gc t trong thi Tin s ca nhn loi bi s vn ng vt cht ca ci biu
t c ch- khu thit c nho nn bi tnh bin chng sinh hc-x hi ca s pht sinh loi
ngi. V do tt c thi k y c c nh bi mt s pht trin mnh m ca b no m
ton b nhng hnh thc biu t y, c tch hp trong cu trc v no, c truyn vo
kho tng truyn k Vy l khi cu to ipien cng pht trin th cc yu t qu thi ca n
ri b su tr x hi v c chnh n cng bin i hn khi hin thc s tnh vi s sng lp ch
ngoi hn, nhn v cc yu t biu t thng tn, nh s ct bao qui u, c tch hp
vo cc cu trc hon ton khc cc hnh thc ipin c tnh k tha duy tr, chuyn
sang trng thi ln, lng ng trong i sng ca tui th, v ti xut khi c dp tui trng
thnh trong nhng gic m ca ngi bnh thng v trong nhng m nh v o gic ca
ngi nhiu tm kinh.
Cu to ipin, trong s hi sinh a tr, phi chm trn vi mt tnh th mi. Tht vy,
a tr trong gia nh hu s vi cha m thc s ca n, khng phi ch vi cha m x hi nh
ci p nanderthalien. Vy y, l vi cha m thc s ca n m n p dng nhng ngha
tro tr vn c cu thnh v cc cha v cc m x hi tnh ca thi Moustrien, iu ny
tt nhin cng lm bi tng nhng m vang chn thng ca chng. Nh th a tr tr thnh
mt p c in cch nghch l. V y l trong hnh thc k qui y m s tro tr ng ngha
v cm xc tha k t ngi Homo nanderthalien s tr li m nh nhng gic chim bao ca
ngi Homo sapen v, c iu thp vo cc bc ngot a dng ca cuc u tranh gia
cc nhm trong x hi b lc v cuc u tranh giai cp trong cc vn minh u tin, v s che
giu i nhng mu thun hin thc y di nhng din mo thoi huyn m nh, m nhn vt
ni ting trong s y c bi kch Hy-lp dng li s y nhng c im au xt nht ca
nhn vt y ln n cc .
Khng hong ipin, ci xut hin nh l mt giai on hn nh trong s pht trin ngi,
trong thc t khng h s thuc vo logic su xa ca n. Bi s vn ng c bn ca s pht
sinh loi ngi, nh l t ng vt tr thnh ngi, ch ch yu gm: s t c i bng hai
chn lm iu kin cho s s dng thng xuyn dng c, s pht trin ca lao ng, ca ngn
ng v thc vi nhng tin b tng lin ca b no v cc quan h x hi, l nhng ci, n
lt chng, quyt nh nhng pht trin mi ca s xut hin gia nh cp i, gy nn s tro
tr ipin ca nhng quan h hn nhn, ca ngn ng v ca thc, khng h l mt iu
kin ch yu, m li l mt s bt thng trong pht trin, do v th ring bit ca ngi
gia b vn ng vi b sinh dng, khin cho s pht trin x hi ca cch i bng hai chn
ko theo mt h qu khng ng l khung xng co li lm hn ch cc kh nng gin n ca
m o. Chng ta thy c mt s bt thng nh th, dn n s thnh thai ngi, ng
vai tr xc tc lm gia tc ng k tin trnh pht sinh loi ngi. Nhng t thn s bt thng
y th n ch ch yu l mt s khng thch nghi phi c v thc t s c sa cha, b
sinh dc n i n iu chnh s vn hnh ca hnh thi mi ca n.
Khng hong ipin, ra i t s khng thch nghi tm thi n, v tm thy gii php
quyt nh ca n bng ti lp s cn bng gia hai gii trong dn s, vy l tuyt khng th
coi nh mt giai on tt yu, theo ngha l n buc ngi ta phi tha nhn n nh l mt
yu t ch yu trong s pht trin ca ging Homo. Bi rt r rng l mt s tro tr nh th
trong cc quan h x hi v trong i sng ca thc chng th em li mt ng gp no,
nu khng phi hon ton tiu cc, cho s hnh thnh x hi ngi v tm hn ngi.
Vy l bn thn p nanderthalien thc t ch l mt bt thng x hi-tm thn, ci
tt yu c sinh ra ng l t nhng iu kin ca bi kch sinh hc ca ngi n, vy l mt
bt thng b hn nh mt cch s tnh. Nhng mt s hn nh nh th, t thn n l hon
ton s tnh, ch c ngha ca mt s hn nh bnh l hc do s can thip ca mt bt
thng sinh hc v nu n biu th nh l mt yu t bin chng ca s pht sinh loi ngi
th ch c th nh th vi danh ngha l yu t bt thng b hn nh trong tnh bin chng s
tnh, m tuyt khng vi danh ngha yu t hay s hn nh tt yu trong logic bin chng ca
s pht trin ngi.
By gi nu chuyn sang ip tr th, ta thy n cn y s bt thng n n mt hnh
thc qui thai, bng cch p dng vo cha m ca n s tro tr ng ngha v cm xc m
k thu thc t ch p dng vo cc cha m x hi ca n. Tai ha bi thm, ci t khi ra i
nh du s phn ipien, c kt thuc theo cch y.
Tt nhin mt s bin dng ton b n nh th v cc ngha s ng, do t nhng iu
kin hon ton ngoi lai, khng th ng mt vai tr tch cc no, v nh vy th khng c mt
v tr ng nhin no trong s sinh thnh ngi ca a con ca ngi. Ta ch c th coi s
bin dng y nh mt lch lc tha k t cuc khng hong thi moustrien, vo mt tui
no tu theo nhng qui lut di truyn, ch khng th l mt cu trc chung c xc nh
cch c lp vi lch s bng tam gic quan h hu tnh (rapports sescus) t a tr n
nhng cm gic gii tnh. Nhng t thn nhng cm gic y l m qung, li cng l th khi cc
c quan cn cha chn chn, khin cho mi quan h vi i tng, tui y, ch kh th vi s
p dng mt du hiu tin hn nh nh vy l hm ng cu trc ngn ng tha hng t s
pht trin x hi trong s pht sinh loi. Mi quan h hu tnh, theo ngha trong lin h
khch th, vy l gi nh mi quan h ng ngha, v ch cn kho st quan h ipien trn
bnh din ng ngha, thy rng n chng ng gp g vo s pht trin ngi, nu khng
phi l lm trc tr n.
Tm phn hc tch ly nhng quan st quan trng v tch cc v phc cm p v nhng
hu qu tai hi ca s thanh ton (s chy cha) km ci n. Cch cha tm phn hc, m hiu
qu trong mt s trng hp c chng minh, hm ng mt c s khoa hc no , v
chc chn rng Lvi Strauss t ra qu nghim khc khi xut ng ho n vi mt s phc
sinh o chaman[152] trong vn minh hin i. S kin nh tm phn hc cha bnh ch duy
nht bng s dng li ni khng nht thit c ngha l ng ta dng mt bin php ma thut.
Bi cn bnh ng s ch yu l trong s pht trin thi qu ca mt s tro tr ng ngha
lu truyn, n c th c xc nh nh l mt bnh ca ngn ng, iu ny hm ng kh nng
iu tr bng chnh ngn ng. Ta thy rng phc cm hon thin, ci thanh tr mt cch
bnh thng phc cm p, cng ch yu l mt du hiu ngn ng, tc s e do hon thin,
ci du hiu c lo quyn nguyn s trong thi tin s ph cp di hnh thc ct bao
qui u. Do s thanh tr tn bo li nhng du vt gy bnh, nn l logic khi ngh rng n c
th c tin hnh bng mt s trng gii s dng mt ngn ng mm do hn v ku gi l
tr.
Ta thy s gii thch s tnh v phc cm p nh l ci d sinh ca s tro tr ng ngha
ca nhng thi moustrien cho bit hon ton cc kt qu ca s thc hnh tm phn hc
cng nh cc d kin thc t ca s quan st. p tr li, n hon ton khng tng hp vi l
thuyt freudien v c bit hn l vi l thuyt v xung nng. nim xung nng, c xc nh
nh l mt yu xc lm vic p t vo ci tm thn nh vy l p t vo mi lin lc ca
n vi th xc, t ra gia ci sinh hc v ci tm thn mt quan h c tham vng gii ngha
ci th hai xut pht t ci th nht nh vy th nhng tn ti trong thc t l hon ton
nh thc v v hn nh: Mt yu sch lm vic p t vo. Qu vy do s lm vic ni
y khng trnh ra mt hn nh c th no, nn hn nh mi quan h ng s th thc t
khng cn li g hn l ci trng rng hon ton ca hnh thc ch lun: ci yu sch p t
vo. Ni khc di tm ph ca mt qui chiu v ngoi khoa hc vo tnh khch quan ca ci
sinh hc, nim c bn y ca l thuyt freudien thc t ch qui v tnh ch quan nm
bt hnh thc v hn nh nht ca n, nhn v ngi ta tuyt nhin khng h bit bn cht
ring bit ca yu sch y, cng khng bit c n c p t vo nh th no. Vy nn
s qui chiu vo ci sinh hc y ch l mt nh thun tu c t ra v nhng nhu cu
ca din t froidien: Chng ti t ci tn xung nng cho nhng sc mnh m chng ti nh
ho y sau nhng lc cng pht sinh nhng nhu cu ca ci y. Freud: Abrge de
psychanalyse (Gin yu tm phn hc). V ch nh n gin y cho php em li mt gii
thch sung i vi hin tng tm thn bt k no, bng cch gia thm vod d ch mt tnh
t lm cng vic lp li tnh cch phn bit ca hin tng phi gii thch. Th d ngi ta s
ni hnh vi i tnh l do t xung nng tnh dc hnh vi hn th l do xung nng bo dm v.v
Rt ng nh nhng thi no tc dng lm lng du ca thuc phin c ct ngha bng
hiu lc ru ng ca n. Mt bin php siu hnh nh th, c dng thnh mt h thng gii
thch ton b, khng th khng i n nhng huyn thoi v l iu m Freud, vi mt s
sng sut ring bit l ci c nh ng, i n nhn xt: L thuyt v xung nng, c th
ni, l b huyn thoi ca chng ti. Cc xung nng l nhng nhn vt thoi huyn k v trong
s v hn nh ca chng[153].
i lp vi l thuyt freudien, t bng lng vi nhng nim chung thun tu miu t, c
tu chnh ng l trn mt cht liu phong ph nhng s kin c th, nhng li khng c nng
lc nm bt chng trong nhng v hn nh c th ca chng, hc thuyt duy vt s tnh s
dng nhng khi nim khoa hc cn thit i vo ni dung hn nh ca cc hin tng tm
thn v em li mt gii thch ng n v chng. T quan im y s xung t ipien khng
cn b dn n s i lp tru tng v siu hnh gia dc vng vi lut php hay na gia
c nhn vi x hi. N chuyn dn vo mu thun bin chng, c hn nh cch s tnh,
gia hai lut php: mt mt l lut php nguyn thy ca cng ng ph n l ci trong tnh
trng khng nh hnh v phim nh ca x hi ngi u tin trong thi k chellen, bo
lnh, bng s cm on nghim ngt mi ghen t, tnh thng nht v s on kt cn thit cho
nhng bc u ca s sn xut cng c; mt khc, lut php mi ca hn nhn cp i, c
p t bi tin b ca cc lc lng sn xut v c bit hn l ca s pht trin cng ngh ni
th thi moustrien. Ci quyn gi nua mang tnh cng ng v t do tnh giao khng hn
ch, tr thnh mt cn tr cho s pht trin lc lng sn xut, mt i mi bin minh x
hi, v ch cn xut hin nh mt yu sch c nhn m thi. M mt yu sch nh th, vo
nhng hon cnh khc, hn ch c th c gii hn nhng trng hp ring bit ci t
khng li du vt trong s di truyn, hn tng bi ln trong iu kin ca bi kch
sinh hc ph n v khoc vo ngn ng ca i sng hin thc ci hnh thc tng qut ca s
tranh chp t do v chnh ph ca thanh nin b honh t. Mu thun ca hai lut mang b
mt b day dt ca mt xung t quyt lit gia cc th h v c trin khai thnh mt bi
kch x hi khng l m n cn c tn lu trc mt chng ta trong bi kch tm l ca a
tr v ca ngi bnh nhiu thn kinh. Nh vy ci tm thn, trong ngha nhn vn ca n,
khng th c l hi trc tip xut pht t ci sinh hc, n hm cha s trung gian ca nhng
hn nh x hi, lp dng trn c s php bin chng s tnh ca cc lc lng sn xut v cc
quan h sn xut, v c trin khai trong ngn ng.
Khi gii thch phc cm p bng s vn ng n thun c nhn ca cc xung nng ca
a tr vo cc i tng nguyn s ca n, tc cha m n, thuyt freud, nng ln thnh cu
trc ph qut ca s pht trin ngi, ci m trong thc t ch l mt ci bu b quyt nh
mt cch s tnh v truyn lu bng di truyn. Nh vy n lm cho iu bt thng y ng
vai tr trung tm, v gia ban cch nghch l cho iu bt thng y mt th bin minh, t ra
cng trn bnh din c nhn, nhn v s thanh tr ci bt thng n ch c thc thi bi tc
dng tn nhn ca mt o lut trn p, kt qu l i n mt s tng tin bt ng trong s
ghen tung qui d ca a b p ni ln n mc l phm cht ca mt nguyn mu ph
thng ca nhn loi kht khao xc tht trong tn ti mi quan nim t sn v cc quan h
ngi. Ngi ta hn c mun ni rng phc cm ipien, vi tt c nhng im tiu cc ca
n, vn c xc nh mt bc qu ca s pht trin nh l bc phi vt qua v, v sau,
thc ti vt qua. Ni cch khc, bn cht ngi hn c cu thnh nh mt p b cm
ch. Thc t, ngi ta bit lm rng s cu to u tin ca nhn cch, c c nh bng s
dng i t ngi th nht, l vo tui th ba, rt ng vo cng lc vi s xut hin ci p.
V do xut sinh tnh hai mt rt quen thuc ca quan h vi ngi cha. Mt mt, vi t cch
l p b bng, a tr tri gic cha n nh mt knh ch phi loi b, nhng mt khc, trong
s vn ng nh n nng mnh lnd dn thc c nhn v ci ti ca n, n ly cha n lm mt
khun mu m n ng nht ho n vo. y hin nhin ta c s tip tc v s trin khai ca
quan h tin-p, tc l mt s ng nht ho u ym vo ngi cha, khng c ngha knh
ch bn cnh ngi m. S cu thnh ca nhn cch vy l khng h i qua bng ci p, ri
qua s cm ch ci p. Trong hin thc, y l hai con ng song song, tng phn nhau
hon ton, v l ng th nht i trc ng th hai: mt mt, con ng ca s ng nht
ho u ym v khng c s knh ch vi cha m, n bt u vi s xut hin ca lin h khch
th vo khi hai tui v pht trin cu thnh hnh th u tin ca nhn cch vo tui ln ba;
mt khc l con ng ipin ca dc vng ghen tung, ch xut hin vo tui ln ba. Bt u
t ba tui, a tr i cng mt lc trn hai con ng.
Nhng tht tt nhin rng con ng th nht l ci duy nht c mt tng lai hin thc v
nh vy n thc hin mt cch thc ti ci sinh thnh ngi. ng th hai ngay t u ch l
mt ng r v mt ng ct, n ng li hn vi phc cm hon thin, l ci bt buc ci
p vo i sng ngm ca v thc. Ci v thc, mt cch chung nht, l ngn ng trm tch
ca cc giai on b vt qua ca s pht trin ngi. T quan im y, ngi ta c th ni
rng ci v thc chng ci hu thc v chun b cho n lm vic. Nhng ci v thc trong
ni dung ipin, ni khc, ci v thc froidien khng th ng vai tr y: bi n ch l cn b
ca mt ngn ng b tro tr ngay t ngun ci, v n mt khi b thanh tr ra khi trng ca
thc, tip tc xoay quanh bn thn n mt cch m qung trong cu trc qui thai ca n,
li ch ti hin nu c dp di nhng ngu trang ma qui ca chim bao hoc ca bnh nhiu
thn kinh.
Nu tr li vi s pht sinh nhn loi, ta c th gp li tnh i u ca hai con ng trong
tnh hai mt ca quan h x hi c pht trin trong cng ng ni hn xut hin thi
moustrien. Mt mt, thc t, do s thiu ht ph n, cc Con Trai b t trc s knh ch
tnh giao vi cc Ngi Cha nhng mt khc, do nn kinh t cng ng l thng tr m mi
quan h cng ng trc tip duy tr gia h vi nhau mt s ng nht ho khng ghen tung
theo truyn thng tha hng t ci cng ng nguyn s ca thi Chellen. Chc chn rng
cng l do nh th vi cc Ngi M, h mt mt, do tui tc m xut hin nh l i tng
thm mun ca m con Trai, nhng mt khc, vi t cch l ngi m m nhim mt t
m v coi gi nhng ngun d tr qu bu trong khun kh cng ng, h khng th gy
cho m Con Trai lng knh trng v khm phc. V chc chn mi quan h ng nht ho
knh trng ca m Con Trai i vi cha m x hi ca h m u cho h i vo thc
hnh nhng quan h c nhn. Thc t, c th l vi s ra i ca cc h cp i thi
moustrien cu thnh trong lng quan h cng ng trc tip trn c s ca s phn cng mi
lao ng gia nam v n. Trong khi kinh t cng ng tnh cha khu bit ca thi chellen
ch cho php mt quan h ng nht ho ch yu l tp th tnh, th s phn cng lao ng
trong gia nh cp i to nn mt quan h mi hm ng mt khc bit bn trong tnh
ng nht, nhn v mi bn v chng c mt trch nhim c th cn phi bo lnh i vi nhau,
v s tin trin tt p v kinh t ca gia nh chung. S khng nh qua li v quan h sn xut
c nhn u tin y nh l hnh thc c th c th ho cc quan h sn xut x hi, nho
nng nn trong ngn ng ca i sng hin thc c ch i xng kp m bng n mi ngi n
ch ngn tay vo k i thoi vi mnh v, mt cch tng lin, li quay ngn tay ch vo ch
mnh, du hiu y phng ra, vi danh ngha l ngha thin hng tnh, hnh nh qua li ca
ci my v ci tao, y l ngn ng c nhn u tin y, in bng trong ngn ng ni ti ca
thc, l ci nng ch th ln hnh thc tng tnh ca s hin hu c nhn. V y l hnh
thc uyn nguyn y ca nhn cch, trc ht c cu thnh nhng ngi Cha v nhng
ngi M ca cng ng nanderthalien, c truyn giao cho cc con Trai bng s
gio dc ca ngn ng, trong cc quan h ng nht ho knh trng l nhng quan h c
trin khai song song vi nhng quan h b tro tr ca tam gic ipien.
Gi thit y v s ra i ca bn cch ngi thi moustrien c th c xc nhn bng s
kin l ng vo thi k y xut hin nhng ngi m u tin. L r rng rng trong thc t
vic chn ct ngi cht tt i hi mt s biu hin tng tnh v ch th ngi, c coi
nh l ang hin tn theo cch t nhiu c lp vi tnh trng th xc ca hn. Nim tin vo s
trng tn ca linh hn khi c th tr thnh bt ng, ri tan r dn dn, c biu th
y nh l mt s trin khai ngoa d hnh nh tng ho ch th c nhn, nh n c
cu to nguyn s trong ngn ng v thc trn c s nhng quan h c nhn v sn xut xut
hin trong khun kh nhng quan h cng ng vi s ra i ca gia nh cp i.
Vy l khi a tr ln ba tui, vo thi nanderthalien, ti cu to trong chnh n hnh thc
u tin y ca nhn cch theo tnh bin chng di truyn ca cc cu trc ngn ng tin s, th
n chng c gip g, m ch l b cn tr trong s cu to y bi khng hong ipin
cht n vi n vo cng lc. Lng ghen tung ca ham mun c quyn, ci lp li cch m
qung s tro tr ng ngha ca p neanderthalien v s bin dng gia tng, bt u mu
thun vi nhng nguyn vng hin thc ca nhn cch ang ny n ca n l ci ch c th
c thc hin trong mt s ng nht ho u ym, thc hin tnh tng h gia ci my v
ci tao vi c cha ln m. Phc cm p vy l khng thy bt k trnh no trong ngun
gc ci ti ca a tr: ngay t u n i lp vi cu trc su xa nht ca s hin tn nhn
thn, v nh th n m ng cho tnh nhiu thn kinh ph hoi ci ti. N l ngn ng tha
ho nhanh chng t giam nht mnh trong s bt lc ca chnh n, lp i lp li v cng bt
tn trong ng ct lon dm ca cc gic chim bao v c mng, cc m nh v cc hoang tng.
S tr v ca tin s u th vi tin s ca nhn loi cho php lm sng t bn cht bnh l v
ch yu l sung ho (verbale) ca cnh huyn hoc ipin: ngn ng l lon dm v ci
p ngn ng tnh.

Chia s ebook : http://downloadsachmienphi.com/

Tham gia cng ng chia s sch : Fanpage : https://www.facebook.com/downloadsachfree
Cng ng Google :http://bit.ly/downloadsach
[1] Marx: T bn, NXB Editions Sociales Paris, 1.1, t.1, tr.181.
[2] V.P. Iakimov: Les Origines de lhumanit (Ngun gc ca loi ngi) Moscow, 1964.
[3] Engels: Bin chng ca t nhin. Editions Sociales, 1971.
[4] K li trong Boulenger: Les singes, Payot, Paris, p.41.
[5] Prhominiens ngha l ging vn thnh ngi nhng cha hon ton mt tnh vn,
rt gn vi con ngi hin nay, song cha hon ton nh con ngi hin nay v gm ngi
vn Java (pithcanthrope) v ngi vn Bc Kinh (sinathrope). Cng c th dch l d-
thnh nhn hoc d- ngi. (ND).
[6] V.P.Iakimov, dn.
[7] V.P.Iakimov, dn.
[8] Marx. T bn. Editions Sociales, Paris L, t.1, p.67, note 2.
[9] Kohler: Lintelligence des singes suprieures (Tr thng minh ca nhng con hu cao ng),
Paris, 1927, tr.303-304.
[10] N.A.Tikh, trong A.Spirkine: Origine de la conscience, Moscow, 1950, note. Cng trnh
nguyn tc (ting Nga) ca N.A.Tikh c xut bn trong lun vn tin s ca ng, vin
Pavlorv trong Vin hn lm khoa hc Lin X, Maxkova, 1950, 36 trang.
[11] Kohler, sd, tr.274.
[12] Tc ci tng tri qua, hoc ci vn sng (ND).
[13] Marx, T bn, E.S.L.1, tr.67, ch thch 2.
[14] L t nhin rng s miu t ny ch c gi tr y trong nhng iu kin ban u ca s
ha ngi hoc s thai nghn ca ging homo (ngi). Trong phn th hai ca k nhn sinh,
tc Qu trnh ha ngi (sapientiation) hoc s hnh thnh homo sapiens, s vn ng c
nhp ni, sau y mang nhng hnh thc v cng phc tp.
[15] Kohler, sdd, tr.269-270.
[16] Marx-Engels: Lidologie allemande, ES 1972, tr.64.
[17] Marx, sdd, tr.50.
[18] Marx, Gia nh thn thnh.
[19] Marx, Lidologie allemande, ES tr.59 (H t tng c).
[20] Marx, sdd, tr.50.
[21] Marx, T bn, ES.L. t.1, tr.66. Do chng ti nhn mnh.
[22] Marx, sdd. tr.92, ch thch.
[23] Marx, sdd, t.23, tr.65, ch thch 17a. Chng ti nhn mnh.
[24] Marx, Gp vo ph phn khoa kinh t chnh tr. ES tr.33.
[25] A.Sirkine: Ngun gc ca thc (ting Nga), Moscow, 1950.
[26] Lnine: Oeuvres. ES t.14 Matrialisme et empiriocriticisme, tr.50.
[27] Marx: Grundisse der Kritik der politischen Ekonomie, Dietz Verlag Berlin, 1953, tr.390.
[28] Kant: Kritik der reinen Vernunft (Ph phn l tr thun ty), Reclam, Leipzig, tr.209.
[29] Lnine: Thuyt duy vt v thuyt kinh nghim ph phn, tr.152
[30] Lnine: -nt- tr,152.
[31] Lnine: -nt- tr.91.
[32] Lnine: -nt- tr.253.
[33] Marx, sdd.
[34] Marx: H t tng c, ting Php, E.S. tr.59.
[35] Engels, Php bin chng ca t nhin, E.S. tr.43, ting Php.
[36] Engels, Chng Dhring, E.S. tr.393, ting Php.
[37] Lnine ton tp, t.38, Bt k trit hc, bn dch ting Php. E.S. tr.172.
[38] Engels, Php bin chng ca t nhin, tr. 383. Chng Dhring.
[39] Engels, -nt- tr.41, ting Php.
[40] Marx, Gp phn ph phn kinh t, chnh tr hc. E.S. tr.150, ting Php.
[41] Roman Jacobson: Bn v ngn ng hc i cng. Editins de Minuit, tr.41.
[42] Jacobson, sdd, tr.42.
[43] Jacobson, sdd, tr.41-42.
[44] Lnine, ton tp, t.1, tr.149.
[45] Lnine, -nt- t.29, tr.246.
[46] Lnine, -nt- t.4, tr.271.
[47] Lnine, -nt- tr.133.
[48] Lnine, -nt- tr.278.
[49] Marx, T bn, E.S.L, ler t.1, tr.29.
[50] Marx, T bn, E.S.L, ler t.1, tr.29
[51] Xem ng tc ch tr nh l hnh thc nguyn thy ca thc trong La Pense s 128,
thng 8, 1966. S gi tn truyn thng l Vn Nam phng (Australopithque) tr nn kh
ng vng t khi ngi ta tch nhm ny khi h Vn ngi (Pngides) t n vo h
Ngi (Hominides). Bounak xut g Protanthrope (D-ngi) v Leroi-Gourhan xut
Ngi vn Nam phng (Australanthrope). T y chng ti s ni chung l Ngi vn
Nam phng, nhn bi chng hnh nh c pht trin nhiu nht nam chu Phi v ty chu
Phi. Ngi vn bit dng o v la.
[52] Cn phi nhn thy s bin i c bn khng phi s i dc bng hai chn ni chung, m
s i hai chn vi t cch n gii phng bn tay. Nh loi vn i tt trn hai chn, nhng
chng b buc phi dang tay gi cn bng: vy l khng c s gii phng i tay.
Bc nhy vt v cht c thc hin trong s chuyn t vn ngi sang Ngi vn Nam
phng sinh ra t mt pht trin v lng lu di do nhng tin b ca s iu khin bng tay
v s s dng dng c chim lnh hai bn tay ca vn ngi, nay buc n phi ng dn ln
trn hai chn. S thch nghi vi cch i thng ng gii quyt mu thun ngy cng ln dn
gia cc thi k u ca s lao ng vi cch i ci mnh T tin vn ngi: mt bin
chng nh th cho php phn bit s i hai chn ca Ngi vn Nam phng vi s i hai
chn th d ca con kangourou hoc ging chim pinguin, v.v m cc chi trc l t do
nhng khng c gii phng: Nu cc t tin lng l ca chng ta, Engels ni, s i thng
ng thot u phi tr thnh quy tc, ri thnh mt tt yu th iu y t ra rng hai bn
tay phi dn d lm trn cc hot ng theo mt cch khc. Nhiu con vn dng tay lm t
trong cy ci, thm ch, nh con tinh tinh en, lm mi nh gia cc cnh m bo trnh
thi tit xu. Vi bn tay, chng cm gy chng li k th, hoc nm qu, vo k th.
(Engels, Bin chng ca t nhin, E.S. Paris, tr.172).
[53] Theo Leakey, ng vt min Olduvai trnh ra nhng lin lc vi ng vt Villapranchien
(xem ch thch di) hu k hn l s k. (Leakey, Olduvai Gorge (Hm ni Olduvai), 1951-
1961, tp 1, Cambridge, 1965, tr.74. Tobias cng bo co v ngi Homohabiles, cng nh
nhng Vn ngi Nam phng m chng ta c hi ct, thi k hai ca cnh tn hai s k. Do
T tin vn ngi, m Homohabilis ra i t y, tt pht trin trong phn u ca
thng tn k, c th bt u vo cui thi k cch tn (Tobias, Early man in East Africa
(Ngi nguyn thy ng chu Phi,) trong Science, vol.149, s.3679, 1965. Nhng xc nh
trn t ra kh chp nhn c lp vi nhng chiu l vo cc nin i tuyt i. Nhng nin i
ny kh khng chc chn nhng l khng cn thit i vi mt s trnh by chung v ton th
s pht trin. Phn ng cc phn loi hc hin nay ng tch Ngi vn Nam phng khi
h Vn t n vo h Ngi (Bounak, Heberer, Le Gros, Clark, Woo-fu-kang, Genet-Varcin,
Leroi-Gourhan, Konigswald.) Ngi ta cn c chnh yu vo l do s gii phng bn tay, do t
s thch nghi ca i chn vi s ng thng to thnh bc quyt nh m ra con ng cho
s ha thnh ngi. y c th l kin m Engels trnh by vo cui th k trc:
Nhng con vn y bt u mt thi quen dng bn tay cho s i trn mt t v dn
dn theo cch i thng ng. S chuyn t vn sang ngi c vt qua bng bc
quyt nh y bn tay c gii phng. (Engels, sdd, tr.172-173) Do khng th xp
Vn ngi Nam phng hay Ngi vn Nam phng (Australopitheques ou
Australanthropes) vo ging Homo (Ngi) nhn bi chng ch bit c lao ng thch nghi.
Khng c lao ng sn xut, chng ti xut coi chng nh l xc nh mt ging Proehome
(D- ngi) xut hin lc gip ranh k tam v k t, v cc mu hin nay c bit n
ch l nhng i biu mun mn sau ny. S pht trin ngi vn ng ngha, ci chun b
s xut hin ca ging Homo di hnh thc Ngi kh nng (Homo habilis) phi c t
vo phn th nht ca th Thng tn s k c th vi mt ng ct trn cui th cch tn,
l giai on trung gian tin hnh s chuyn ha t vn sang ngi. Qu thc, ngi vn
Nam phng tng ng vi ci Engels gi l nhng to vt chuyn tip, l nhng k, vt
qua tnh th vt ng ngha bng bc tin quyt nh l s gii phng hai bn tay, c th
nng cao dn trnh ca s lao ng thch nghi, tuy nhin vn cha t c ti hnh thc
ca s sn xut c nh cho hin tn ngi: nhng thc thao m t tin chng ta, qua hng
ngn th k, hc thch ng dn dn bn tay ca mnh trong thi k chuyn t vn sang
ngi, th lc ch c th l nhng thc thao rt n gin. Nhng ngi hoang d thp
nht, c nhng ngi m ta c th gi nh mt s tht li li mt tnh trng kh gn vi th
vt, km theo s thoi ha v thn th, cng vn thuc v mt trnh d cn cao hn nhiu
nhng to vt qu y. Trc khi mnh u tin c bn tay ca ngi ch tc thnh
mt con dao th mt khong thi gian di chc tri qua, v so snh vi n th thi k lch s
ta bit c tr thnh v ngha. Nhng bc quyt nh c hon thnh: bn tay
c gii phng v t y n c th t c y c truyn li bng k tha v tng thm
mi t th h ny sang th h khc. (Engels, Bin chng ca t nhin.)
[54] Villafranchien: thuc Villafrnc di Verona, mt thnh ph ca (Vnfie), c co l mt
du tch ca mt a tng nm gia th kh mi (pliocnce) vi th cch tn (plistocnce).
[ND].
[55] Hegel, Phnomnologie de lEsprit, Trad, Hyppolite, Paris, tr.20.
[56] Le pameux Rubicon crbral: rubicon l ci gii hn mt khi vt qua th coi nh
quyt nh khng th li li c na, c th dch l bc quyt nh. (ND).
[57] Leakey, Tobias, Napier, A new Species of the genus Homo from Olduvai Gorge trong
Nature, 1964, s 4927 (Nhng hnh thi mi ca ging Homo Olduvai). Xem cuc tho lun
trong Nhng vn nhn hc (ting Nga), tp 19, Moscou, 1965. Nhng ngi ha thch v
ngun gc loi ngi (ting Nga) tp 19, Moscou, 1965. Rchtov, Bn cht ca tri t v
ngun gc con ngi (ting Nga) Moscou, 1966.
[58] Questions danthropologie fase, 19, Moscou, 1965, tr.9. 10, 24.
[59] Marx, T bn.
[60] Henri Wallon: De lacte le pense (T hnh vi ti t tng), Flammarion, tr.78.
[61] Le mouvement de lindication comme forme originaire de la conscience trong La Pense,
s 128, aout 1965.
[62] V.P..Iakimov:
Les Australopithciens (Nhng Vn ngi Nam phng) trong Les
Hominides fossiles et lorgine de lhomme, Moscou, p.74-76.
Nhng xng di ni ting m cc on nhn c th dng lm dao m, chc chn c b
gy trn t hoc vo , iu y khng vt khi gii hn ca mt hnh vi th thao trc tip.
Trong trng hp xng b b gy bng mt hn , th iu lc y ch l rt ly ty, vy
ch l mt hnh vi hon ton thng thng v s dng dng c tha mn nhu cu sinh hc,
cc on xng cn li ch vn hnh l nhng vt t nhin m thi. Vy khi sau ny, chng
c dng lm dao gm tn cng con mi th s ch l danh ngha dng c t nhin. nh
rng chng cng c th khi ny l i tng ca mt s chun b, nhng ta chng c l do g
gi nh s chun b y c hon thnh bng trung gian mt dng c khc. Nh trng hp
hai on xng tm thy cng mt lc, mt on c cm vo ng ty ca on kia, nu
khng phi l s tnh c n thun, th tt nhin ta c t ng trc kt qu mt thao tc
khng h vt mt t g v ngha s cm hai ng sy con tinh tinh en.
[63] Iakimov, Nhng vn nhn hc (ting Nga) tp 19, 1965, tr.9.
[64] Tasmanien, mt o ln thuc Mlansie, nam chu c (N.D.)
[65] Les peuples dAustralie et dOcanie (ting Nga), Moscou, tr.275.
[66] Th on lao ng l mt vt hay mt tp vt m con ngi t gia hn vi i tng
lao ng vi t cch l nhng vt dn dt hnh ng ca hn. (Marx, sdd).
[67] Ladygina Kotf: Lactiv instrumentale des singes et le probrolme de lanthropogense
trong LAnthropologie contemporaine (ting Nga), Moscou, tr.141.
[68] H.Alimen: Prhistoire de lAfique (bn dch ting Nga), Moscou, 1960, tr.236.
[69] H.Alimen, sdd.
[70] Engels, Php bin chng ca t nhin, tr.177.
[71] Engles, sdd, tr. 177.
[72] Marx, sdd, tr.182-183.
[73] Engels, sdd, tr. 180.
[74] y tt nhin l mc chung ca ng x, c c nh bi nng lc gii quyt nhng
vn thc hnh bng th lm v lm ln. i vi nhng thc hin c th, tt nhin vn
ngi hn a tr bi s kho lo v kinh nghim cm gic vn ng. c bit, y l bng kinh
nghim nhng th thch trc kia m c th gii thch nhng hin tng biu din v ti t
chc trng tri gic trong s x l dng c con vn, m Kohler miu t l thun ty trc
gic tnh (xem s bc b nhng lun im ca Kohler trong Ladygina Kotz dn).
[75] Piaget, La construction du reel chez lenfant (S kin to ci thc a tr), Paris, 1950,
tr..70-72.
[76] Piaget, La formation du symbole che lenfant (S hnh thnh biu tng a tr),
Paris, 1945, tr.231.
[77] Gvosdef, Questions de letude du langage chef lenfant (Nhng vn trong s kho cu
ngn ng tr em), Moscou, 1961, tr. 162.
[78] Pichon: Le Dvoloppement poychique de lenfant et de ador lescent (S pht trin tm
thn ca tr em v ca thiu nin), Paris, 1947, tr.59.
[79] Piaget, sdd, tr.232.
[80] Rosengart-Pouklo: S hnh thnh ngn ng tr em non tui, Moscou, 1963. Dn theo
Katfnielson, Le contenu du mot, signification et dsignationi (ting Nga) (Ni dung ca t,
ngha v ch danh), Moscou, 1965, tr.29.
[81] Pichon, sdd.
[82] Spirkine: Lorigine du langage et son rle dans la formation de la pense (Ngun gc ca
ngn ng v vai tr ca n trong s hnh thnh t tng) trong Lapre et le langage (ting
Nga), Moscou, 1957, tr.36, 37.
[83] Archanthropien: nhm h ngi ha thch thuc th cch tn trung k (plistocne
moyen), hnh thc ni chung c qui vo vi ngi ng thng, v c i din bi vn
ngi Java, ngi vn Bc Kinh, ngi vn Bc Phi v Mauer. (ND).
[84] Palethrope: mt hnh thc h ngi ha thch l trung gian gia archanthropien v
ngi nanthrope, i din ch yu bi ngi vn nandertalien. (ND).
[85] Broca: ly tn Paul Broca, nh gii phu v nhn chng hc Php (1824-1880), ngi sng
lp Trng Nhn chng hc. ng kho cu b no v chc nng ca ngn ng. (ND)
[86] Kotchetkova: Caract ristique comparc desendocrns des hominides du point de vue
paloneurologique (c im so snh mt trong s ca nhng h ngi v phng din c
nhn thn kinh hc) trong Les Hominides fossiles et lorigine de lhomme (Nhng h ngi
ha thch v ngun gc con ngi), tr.490.
[87] Konnikova: Ltape initiale dans le dvelopment du langage (ting Nga) (Giai on khi
u trong s pht trin ca ngn ng). Theo Elkonine: Tm l hc tr em (ting Nga), Moscou,
1950, tr.99.
[88] Chng ti khng tr li y nhng chi tit trnh by trong miu t s c thc v du
hiu ch dn nguyn thy.
[89] Piaget, La construction du rel chez lenfant, Paris, 1950, tr.64-, nhn xt tr.58-59.
[90] Piaget, sdd, tr. 66-69. Quan st 60-63.
[91] Piaget, sdd, tr.70-71. Quan st 64-66.
[92] Thrse Gouin-Dcarie, Telligence et affectivet chez le jeune enfant (Tr tu v tnh
cm hi nhi), Neuchtel, 1962.
[93] Marx, T bn lun, t.II, tr.20.
[94] Ibirdem, tr.35.
[95] Piaget, La formation du symbole chez lenfant (S hnh thnh biu tng tr em),
Paris, 1945.
[96] Dng ch K tin ghi k hiu, trnh ln ln vi C (ci ny).
[97] Xem Gesell: Tr nh trong vn minh hin i (Le jeunne enfant dans la civilisation
moderne), Paris, 1949, tr.131. Gesell t nhng bc khi u y v tranh v vo thng th 15,
nhng chc chn ch l mt gii hn ti thiu.
[98] Piaget, sdd, tr.64. Quan st 52.
[99] Pichon, sdd, tr.60.
[100] O.Brunet v I.Lezine, S pht trin tm l tui th u tin (Le Dveloppement
psychologique de premiere enfance), Paris, 1951, tr.64.
[101] b Gnia, do Grosdev kho cu giai on ca cu chc nng bt u t 19 n 21 thng.
[102] Ngi ta c th t hi lm sao mt i tng thc t l lun ng im nh mt ci rng
li c th c gi nh ang vn ng. Chng ti s tr li rng c ch ch dn, nhm vo ci
rng, ch c th c trin khai theo mt s tc ng c lp dng trc n cc i
tng khc t nhiu tng t, nhng ang vn ng.
[103] Piaget, La construction du rel chez lenfant, tr.304.
[104] Ladygina-Kohtz: sdd, tr.145-147. Ngi ta cng c th nu im ny trong cu chuyn
ca Kohler. Nhng ng ta khng t rt ra nhng h qu l thuyt.
[105] Piaget: La naissance de lintelligence chez lenfant (S ra i ca tr tu ca tr) p.8,
1948, tr.293-294
Ta thy trn, trong nhng quan st v bc khi u ca s biu hin, Luciene 13 v 15
thng tui trnh ra nhng ng x m Jacqueline ch c khi 18 v 19 thng tui. V ci ton
th s pht trin ca Jacqueline v nh bnh thng, nn ta c th gi nh rng tui 16 thng
Luciene tng ng vi mt trnh gn 19 thng.
[106]
Bn ca Piaget vit l a tr choc ngn tay ch bn phi ra cch ngn ci vi
cngtimt. Tuy nhin do b c bn tay trong t th y mt lt nhc li: B b nn
ngi ta cng c th coi c ch biu t trong hnh thc s xch li gn nhau gia ngn ci
v ngn ch, s xch li gn c phng chiu trn hnh nh c biu t trong hnh thc s
thu nh li ca i tng c biu hin, nh hnh thc y xut hin trong s vn ng (gi
nh) ca n.
[107] Piaget: S kin to ci hin thc a tr p.258-259.
[108] Piaget: La formation du symbole chez lenfant (S cu to biu tng tr em) tr.239-
240
[109] Ngi ta c th t hi liu vic xy dng nhng nn p y c th c coi l mt cng
tc tu chnh, nhn v Ngi vn nam phng chc hn iu khin cc hn vi bn tay
ca h, khng c mt dng c no, iu ny a chng ta v ngoi nh v mt hnh vi n
gin ca s iu khin trc tip vt liu bng tay. Trong thc t, y l chnh nhng hn , bt
u t lp th hai trn mt t vn hnh lun phin nhau nh l dng c v cng nh l vt
liu. Thc t l nhng hn ca lp th nht c t trn mt t phi c c nh trong
v tr y ng do trng lng ca nhng hn ca lp th hai, nh vy th ca lp th hai
dng lm dng c vo lc ch th t chng ln nhng hn th nht. Ri n lt chng li
vn hnh nh l vt liu i vi lp th ba, v c th tip din. y l trong mt s lao ng nh
th m hnh thc xp hng c thc hin nh l hnh thc dng c tnh ca ci nn p.
[110] Xin ch l thuc s nhiu.
[111] Marx: Le Capital (T bn) E.S.L.1, T.1, tr.181
[112] Marx: Das Kapital trong Marx Engels ton tp Berlin, t.23, p.95
[113] Marx: T bn E.S.L.1, t.1, tr.2
[114] Lnine: sdd, t.29, tr.32
[115] Marx: Bn tho nm 1844 trong Kleine okonomische Schriffren. Dietz Verlag, Berlin,
tr.104. Xem thm Manuscrits de 1844, E.S. tr.63
[116] Bounak: Le langage et lintelligence, les stades de leur dvelopperment dans
lanthropogense in Les Hominides fossiles et lorigine de lhomme (Ngi ho thch v
ngun gc con ngi) tr.538
[117] Thrse Gouin- Decarie: Intelligenee et affeectivit chez le jeune enfant Delachaux et
Niestle, p.111
[118] Freud: i sng tnh gii (La vie sexuelle) P.U.F, tr.130
[119] Freud: i sng tnh gii (La vie sexuelle) P.U.F, tr.125
[120] Freud, sdd
[121] Freu, sdd, tr.83
[122] Xem th mc v phn tch cc quan nim trong Smnov: Nhn loi ra i nh th
no (ting Nga) Moscou, tr.18-33
[123] Moustrien, mt dng vn ho ca thi c trung k, c nh bi nhng mi lao hnh
tam gic v no lm t nhng mnh tc sa sang mt mt (70.000 n 30.000 nm trc
CN)
[124] Ris v Wirm, k ng bng th 3 v th 4 (cui cng) ca k t chu u- alpin m k
t ca tui Tri t c c nh bi bn k sng bng ln v s xut hin v s tin ho
ca loi ngi.
[125] Franch Bourdier: Prhistoire de France (Tin s nc Php, tr.183, 195, 213)
[126] Thi k th nht ca tin s, c nh bi s xut hin ri s pht trin ca cng nghip
, v bi mt kinh t sn bt. Thi c ko di t k th 4 (3 triu nm) n thng holocne
(thin nin k th X) c chia lm 3 k, s k, trung k, v hu k, tu theo trnh phc tp
ca cng c. c hu k c nh du bng s xut hin ca Homo sapiens v s sn xut
nhng vt c tnh cch ngh thut.
[127] Xem Spencer v Gillen: The Navite Tribes of Central Australia (Cc b lc th dn
trung chu c) tr.60.
[128] c gin d trong trnh by, chng ti khng ni n quy tc ch l nupa nhng ch
em do cc anh ca m sinh hay do cc ch ca b sinh ra.
[129] Vallois: The social life of early man: the evidence of skeletons trong Social life of early
man Aldine, Chicago, tr.225, bng 4.
[130] p li hnh nh rt kh s dng cc su tp ca thoi c s k, s hp thnh ca su
tp ngi vn Bc kinh, 10 nam cho 3 n, khng th tng ng vi tnh th dn s hin thc,
bi ngi ta khng thy c trong nhng iu kin nh th, lm th no m ci nhm c
th ti sinh sn cch bnh thng. Cn nh su tp Ngang- dong, 4 nam v 6 n, n i din,
theo kin chung, cho nhng tn d ca tc n tht ngi nghi thc tnh, Koenigwald coi trm
tch y c th c so snh vi nhng bn th u lu nay cn thy Mlansie.
D th no, cng chc chn, nh chng ti s ch ra sau, s mt cn i dn s gia cc gii,
c nhn thy thi k moustrien, tn ti trong thi c s k.
[131] Xem Boriskowsky: Les problmes de la gense de la cocit humaine et les dcouvertes
archeologiques de ces dix dernires annes trong Les ides lninistes dans ltude de
lhistoire de la societe prinitive, leselavagiste et le fodalisme (ting Nga), Moscou tr.72.
[132] Xem Washburn: Tools and human evolution v Napier: The antiquity of human walking
trong Human variation and origins Freeman, San Francisco and London.
[133] Ngi ta chia ra phi (embryon) v thai (fcetus); ngi sau ba thng th tinh, phi mi
thnh thai, ngha l mang hnh hi ca ging ngi, v n gi nh th n khi ra i.
[134] Napier, sdd, tr.126.
[135] Primi: u tin, genius: thin ti, ti tnh.
[136] Di ch Chellen thuc tnh Seine & Marne (ng thnh ph Paris) c khu di ch tin s
thuc thi c.
[137] M.D.Leakey, trong Nature, 1966, t.210, s 5035. Hnh in li ru nguyn s trong tp 212,
s 5062.
[138] Oldoway (hoc Olduvai) thuc x Tanzania (ng Phi), gn h Eyasi, ni phong ph v
ho thch tin s, nhng hi ct c nht cch y trn 1 triu nm (tng 1- horizon 1) nh c
nhn hc ngi Anh Leakey (1903-1972) tm thy (1959 l zinjathrope v Homo habilien,
cch y 1.750.000 nm v 1.850.000 nm.
[139] Achellen, Saint- Acheul, thuc ngoi vi tnh Amiens, Php, l mt din mo vn ha
chnh ca thi c s k, c c nh bi ru sc hai mt u n c gh o bng dng
c kim loi mm (pereuteur tendre).
[140] Tt c phn ny, xin xem Sm nov, sdd, tr.191-195.
[141] Ngi vn Java (Pithcanthrope) ging c nht li v ti 1,9 triu nm, mi nht
100.0000 nm. Nm trong nhm archanthropien ho thch ca thi pleistocne- trung, ni
chung thuc ging ngi ng thng (Homo erectus) ni ring gm: ngi vn Java, ngi
vn Bc- kinh, ngi vn i ty dng v ngi manuer (mt lng thuc Odenwald, c,
nm 1907, ngi ta pht hin mt hm di ngi c th so snh vi ngi vn Java, cng
gi l ngi heidelberg (plistocne c).
[142] Blanc: Some evidence for the ideologies of early man in Social life of early man p.133.
[143] Freud La vie sexuelle P.U.F. p.118.
[144] Abrhm: Oeuvres compltes, Payot, t.II, 103-104.
[145] Franck Bourdier: Tin s nc Php (Prhistoire de France) Flammarion, 174.
[146] Abraham, sdd, 115.
[147] Neanderthal, khu di ch c trung k c, ngi ta tm thy y loi hnh Homo
Sapiens, nandersthalien l mt di chng.
[148]
V phng din pht sinh ngi, s king nhn tnh dc p t vo thanh nin
nanderthailien c th to thun li cho thuyt thanh nin lun (le juvnisme) trong
nhiu tc gi thy l mt trong nhng l do ca s chuyn t mt s hnh thc
nanderthalien tin b sang Ngi thng minh (Homo sapiens): Nu nhng c im ca
hnh thc tr th tn ti dai dng trong tui gi, bng hnh thi hc hm di v hnh v
no n, a tr nanderthalien ca La Chaise hn s tr thnh kh gn gi vi ngi hin i
(J.Piveteau, dn trong F.Bourdier: Tin s nc Php, tr.206) Tt nhin, cng ging nh s
tru thai, thanh nin lun ch c th ng vai tr gia tc, l do ch yu ca s khn ngoan
ho hay s hnh thnh ging Homo sapiens tt nhin l s pht trin ca lao ng v ngn
ng.
[149] Laplanche v Pontalis: Vocubulairie de la Psychanalyse, tr.76.
[150] Vnus, n thn i tnh v sc p (Italia) y ni cc tng Vnus tm thy khu di ch
Aurignac (min Nam rng Purnes, Php, mt dng vn ho ca thi c hu k, c c
nh bng nhng cng c l no v mi lao lm bng xng, v cng c nh du bng s ra
i ca ngh thut tng hnh (art figuratif), trong c cc tng Venus (Khong 33.000-
27.000 nm trc cng nguyn).
[151] Kabo: Lorigine et lhistoire ancienne des premiers habitants de lAustralie (Ting
Nga), Moscou, 1969.
[152] o chaman: mt tn ngng chuyn thng vi cc tinh linh bng nhng thut nhp nh
v ln ng (gi hn) c qui vo cc thc hnh ma thut, ngy nay cn thy mt s vng
thuc Bc v Bc M.
[153] Freud: Neue Folge der Vorlesungen fr Einfhrung in die Psychoanalyse trch theo
Laplanche, Pontalis Vocabulaire.