Racunarstvo i Informatika

Historiski razvoj raunara

Raunar, sloeni je ureaj koji slui za izvravanje matematikih operacija ili kontrolnih operacija koje se mogu
izraziti u numerikom ili logikom obliku. Vaan korak naprijed u razvoju digitalnih raunala bilo je uvoenje
binarnog sustava za unutranje numerike procese. Razvoj raunara podjeljen je u est generacija. Ako ne
raunamo razliita runa raunska sredstva, poput razliitih vrsta raunaljki i abakusa koji su se javili jo u
starom vijeku, moemo rei da je prvu raunsku mainu napravio 1642. godine poznati francuski
matematiar i fiziar Blez Paskal (Blaise Pascal, 1623-1662). Paskalova maina je bila u potpunosti mehanika i
koristila je zupanike a pokretala se okretanjem ruice. Ta maina je moglada izvodi jedino operacije sabiranja i
oduzimanja. Meutim, tridesetih godina kasnije slavni njemaki matematiar Lajbnic (1626-1716) napravio je
raunarsku mainu koja je, osim sabiranja i oduzimanja mogla da izvrava i operacije mnoenja i dijeljenja.
Naravno da je i ova maina u potpunosti bila mehanika i nije donjela nikakvu novinu u tehnologiji, ali ipak
predstavlja ekvivalent kalkulatora 300 godina prije pojave kalkulatora kakve danas koristimo. arls Bebid,
profesor na matematikom fakultetu na univerzitetu Kembrid je izumio diferencijalnu mainu. Ova takoe
mehanika maina, je mogla samo da sabira i oduzima, a koristila se zaizraunavanje tablica u pomorskoj
navigaciji. Rezultati su upisivani na bakrenu plou pomou elinih kalupa. Analitika maina se moe smatrati
prvim mehanikim programabilnim raunarom iz razloga to je imala etiri dijela:Ulaznu jedinicu, Jedinicu za
izraunavanje, Izlaznu jedinicu, Memoriju. Veliki napredak u odnosu na diferencijalnu mainu je bio u tome to
je analitika maina bila raunar opte namjene. Prvi programer u svijetu je bila kerka Iorda Bajrona gospoa
Ada. Prvi veliki korak u razvoju ovih maina nainio je njemaki student Konrad Zuse. Atansovljeva maina je
bila jako napredna za ono vrijeme. Koristila je binarnu aritmetiku i imala je kondenzatore kao memoriske
elemente koji su se povremeno osvjeavali radi spreavanja curenja naelektrisanja. Savremeni RAM ipovi rade
upravo na ovom principu. Hovard Aiken, vrei sloena izraunavanja u svom doktoratu na Harvardu, odluio je
da napravi mainu opte namjene na bazi releja umjesto mehanikih zubanika koje je koristio Bebid. Njegova
prva maina, Mark I, zavrena je 1944. Godine na Harvardu. Upravo kada je Hovard zavrio svoju drugu mainu
Mark II, elektromagnetni releji su bili prevazideni i poela je era elektronike, era elektronskih digitalnih
raunara.

Prva generacija

Motiv za ubrzan rad na elektronskim raunarima bio je Drugi svetski rat. Podatci o kretanju bili su slati iz Berlina
putem radio veze. Naravno te poruke su se mogle prislukivati ali problem je bio to su bile ifrirane putem
ureaja ENIGMA. Konstruktor ove maine je bio bivi presjednik Tomas Deferson. Proruke su bile ifrirane
ureajem ENIGMA i kao takve su slane, medutim tu se javlja problem jer je za deifrovanje tih poruka bilo
potrebno izvriti veliko izraunavanje to dovodi i do novog izuma. Izum koji su koristili za deifriranje poruka
zvao se COLOSSUS. U projektovanju ove maine uestovao je i poznati engleski matematiar Alen Tjuring. Ova
maina proradila je 1943. godine i uvana je u strogoj tajnosti. COLOSSUS nije uticao na razvoj drugih raunara
ali je ipak to bio prvi elektronski raunar. U SAD-eu 1943. Godine, Mokli i njegov postdiplomac Ekert su poeli
da rade na elektronskom raunalu kojeg su nazvali ENIAC. Ova maina se sastojala od 1800 vakimskih cijevi i
1500 releja. ENIAC je bio teak 30 tona i zauzimao je veliinu odbojkakog igralita. Snaga maine bila je 140
kW. Za mnoenje dva broja bile su mu potrebne 3 ms. ENIAC je imao dvadeset registara, a svaki je mogao da
sadri desetorocifren broj i to tako sto je svaka cifra predstavljena sa po deset vakumskih cijevi. Programirao se
sa postavljanjem 6000 multipozicionih prekidaa, a veze izmedzu komponenata bile su iane. Maina je bila
zavrena 1946. Godine kada je bilo prekasno da se primjeni u svrhe koje je bila nemjenjena. Prvi naredni
raunar koji je proradio 1949. godine bio je EDSAC izraden na Univerzitetu Kembrid u Velikoj Britaniji. Njegov
konstruktor bio je Moris Vilks. Ovaj raunar je znaajan iz razloga to je bio jedini raunar sa zapamenim
programom. Slijedili su JOHNIAC napravljen u firni Rand Korporation, ILLIAC napravljen na Univerzitetu
Ilinoisu, MANIAC iz Los Alamos Laboratory i WEIZAC sa Vajcmanovog instituta u Izraelu.
Ekert i Mokli su poeli da rade na narednom raunaru EDVAC (Electronic Discrete Variable Automatic
Computer), ali je taj projekat bio fatalno ugroen kada su njih dvojica napustila Univerzitet u Pensilvaniji.

U meuvremenu, jedan od uesnika ENIAC projekta, Don von Nojman (John von Neumann) je otiao na
Prinstonov Institut za napredne studije da bi radio na sopstvenoj verziji EDVAC-a, koju je nazvao IAS maina.
Fon Nojman je zakljuio da je programiranje raunara pomou velikog broja prekidaa i kablova sporo i teko, i
da je bolje program predstaviti u digitalnom obliku u memoriji raunara. Njegov arhitekturni princip, poznat
kao fon Nojmanova maina, primjenjen je kod prvog raunara sa zapamenim programom EDSAC, i jo uvek je
osnova za gotovo sve raunare i do dananjih dana. Ova arhitektura, kao i IAS maina koju je fon Nojman
izradio u saradnji sa Hermanom Goldtajnom (Herman Goldstine), imala je ogroman uticaj na dalji razvoj
raunara. Fon Nojmanova maina je imala pet osnovnih dijelova: memoriju, aritmetiko logiku jedinicu,
jedinicu za upravljanje programom, ulaznu opremuizlaznu opremu.

Druga generacija
Godina 1948. donosi taj revolucionarni pomak. Naime, te godine su trojica strunjaka, koji su radili za Bell
Laboratories, Bardin (John Bardeen), Bretejn (Walter Brattain) i okli (William Shockley) izumeli tranzistor, za
ta su 1956. godine dobili Nobelovu nagradu za fiziku. Za samo desetak godina tranzistori su napravili revoluciju
u raunarskoj industriji, tako da su do kraja pedesetih vakumske cijevi potpuno izbaene iz upotrebe, bar to se
proizvodnje raunara tie. Znaajno su smanjene dimenzije raunara kao i potronja, dok su brzina i
pouzdanost rada znatno poveane. Prvi tranzistori zvan raunar napravljen je u Linkolnovoj laboratorijina MIT-
u. To je bila 16-bitna maina poput Whirlwind I. Nazvan je TX-0 (Transistorized eXperimental computer 0) a
namjenjen je bio samo kao ureaj za testiranje jae maine TX-2. TX-2 nije predstavljao Bog zna ta, ali je jedan
od inenjera koji je radio u laboratoriji, Kenet Olsen (KennethOlsen), 1957. godine formirao kasnije uvenu
kompaniju DEC i proizvodio komercijalne raunare nalik na TX-0. PDP-1 se konano pojavio 1961. godine i imao
je 4k 18-bitnih rijei i ciklus instrukcije od 5ms. Ove performanse su bile upola slabije od IBM 7090,
tranzistorizovanog nasljednika maine IBM 709 i najbreg raunara na svijetu toga doba. Meutim, PDP-1 je
kotao 120,000$, dok je IBM 7090 kotao milione dolara. DEC je prodao vie desetina ovih raunara i industrija
mini raunara je roena. Jedna od prvih je uvoenje CRT displeja i mogunost da se upie taka bilo gdje u
okviru ekrana dimenzija 512512 takica. Nekoliko godina kasnije DEC je izbacio na trite PDP-8 koji je bio12-
bitna maina ali je kotala svega 16,000$. IBM je, sa pojavom tranzistora, napravio mainu IBM 7090, a kasnije i
7094. 7094 je imao ciklus instrukcije od 2ms i 32k 36bitnih rijei memorije sagraene od magnetnih jezgara.
Godine 1964. je novoosnovana kompanija CDC proizvela mode l6600. Ova maina je skoro za red veliine bila
bra od tada monog IBM 7094. Tajna njegove brzine leala je u tome da je njegov CPU bio visokoparalelizovan,
a unutar raunara se nalazilo i nekoliko malih raunara koji su upravljali poslovima i ulazno/izlaznim
operacijama. Vrijedi pomenuti jo jedan raunar iz ove generacije, a to je Burroughs B5000.
Dok su se svi ostali proizvoai bavili samo hardverom, ovaj raunar izraen je tako da olaka posao prevodioca
za jezik ALGOL 60.

Trea generacija
Pronalazak integrisanih elektronskih kola 1964. godine donio je novi revolucionarni pomak u raunarskoj
industriji. U poetku bila su to kola malog stepena integrisanosti (SSI - Small Scale of Integration) koju se
dozvoljavala da nekoliko tranzistora bude na jednom ipu, a kasnije (1968.godine) su se pojavila MSI kola
(Medium Scale of Integration) kod kojih je na jednom ipu smjetano vie destina tranzistora. Godine 1971.
dolazi doproizvodnje integrisanih kola velikog stepena integrisanosti (LSI - LargeScale of Integration) sa vie
stotina tranzistora na jednom ipu. Zahvaljujui ovim pronalscima, raunari su postajali manji, bri,pouzdaniji i
jeftiniji. Do 1964. godine IBM je bio vodea kompanija za proizvodnju raunara. U to vrijeme pojavio im se veliki
problem, jer dve uspjene maine, 7094 i 1401, nisu bile kompatibilne. Prvi raunar je bila veoma brza maina
za numerika izraunavanja koja je koristila paralelnu binarnu aritmetiku na 36-bitnim registrima, dok je drugi
bio ulazno/izlazni procesor koji je koristio sekvencijalnu decimalnu aritmetiku nad memorijskim rijeima
proizvoljne duine. Mnogi klijenti su eljeli da imaju obe maine, ali ne i posebne programerske timove koji ne
bi mogli da sarauju. Kada je dolo vrijeme da se ova dva proslavljena raunara zamijene novim proizvodom,
IBM je preduzeo radikalan korak. Uveo je jedan tipraunara IBM System/360, zasnovan na integrisanim kolima,
koji je bio projektovan i za naunu i za poslovnu primjenu. System/360 je sadrao mnogo inovacija. To je bila
familija maina sa istim jezikom sve veeg kapaciteta i moi. Ovu ideju su ubrzo prihvatili i ostali proizvoai
raunara. Jo jedna velika novina bio je koncept multiprogramiranja, gde je istovremeno vie programa u
memoriji i dok jedan obavlja ulazno/izlazne aktivnosti, drugi koristi CPU. Maina je imala 16 32-bitnih registara
za binarnu aritmetiku, ali je memorija bila bajtovski orijentisana, kao kod 1401, a jo uvek su postojale
sekvencijalne instrukcije za prenoenje zapisa promenljive duine po memoriji.
Sljedea bitna karakteristika ovog raunara bio je, za to vrijeme,ogroman adresni prostor od 224 bajtova,
odnosno 16MB. Obzirom na cijenu meorijskih ipova toga vremena, ovaj kapacitet je praktino znaio
beskonanu veliinu. Ve sredinom osamdesetih godina, ogranienje od 16MB je postalo problem, pa je IBM
morao djelimino da odustane od kompatibilnosti da bi uveo 32-bitno adresiranje, tj. adresni prostor od 232
bajtova.Takoe je nainjen veliki napredak i u proizvodnji mini raunara kada je DEC proizveo PDP-11, 16-
bitnog nasljednika raunara PDP-8. PDP-11 je bio bajtovski orijentisana maina sa registrima duine rijei, a
zbog izuzetno povoljnog odnosa cijena/performanse doivjeo je veliki uspjeh na tritu, anaroito su
ga kupovali univerziteti. Uopte, ovu generaciju raunara, osim pomenutog, karakteriu i pojave koncepta ke
memorije i virtuelne memorije, kao i koncepta dijeljenja procesorskog vremena (time sharing). Osim toga,
treba naglasiti da se u ovom razdoblju pojavio i prvi mikroprocesor (1971. godine), to e imati velikog znaaja
za kasniji razvoj raunarske tehnike. Takoe se javljaju iprvi vektorski i protoni raunari. Pomenimo i prvi
superraunar Cray-1 iz1974. Godine.

etvrta generacija
Do osamdesetih godina napredak u tehnologiji integrisanih kola doveo je do stvarnja VLSI ipova (Very Large
Scale of Integration) koji su mogli da sadre nekoliko desetina hiljada, a zatim i nekoliko stotina hiljada,pa ak i
nekoliko miliona tranzistora na jednom ipu. Naravno da je to vodilo ka manjim i brim raunarima. Cijena
raunara je pala do te mjere da se otvorila mogunost da svaki pojedinac ima sopstveni raunar. Tada je i
zapoela era personalnih raunara. ananji raunari se mogu grubo podeliti u pet kategorija koje se donekle
preklapaju. Ova podela se zasniva na fizikoj veliini, performansama i oblasti primjene.
Najniu klasu ine personalni raunari. To su maine zasnovane na mikroprocesorima, tj. procesorima
izvedenim na jednom ipu, a obino su namenjene samo jednoj osobi za korienje u kancelariji,u edukaciji ili
za kunu upotrebu. Mini raunari se naveliko koriste u aplikacijama u realnom vremenu, na primer za
kontrolu vazdunog saobraaja ili automatizaciju fabrika. Teko je rei ta ini jedan mini raunar, jer mnoge
kompanije proizvodeove raunare sa 16-bitnim ili 32-bitnim mikroprocesorima uz izvijesnu koliinu memorije i
ulazno/izlaznih ipova, gde je sve to smeteno na jednoj tampanoj ploi. Tradicionalni veliki raunari su
naslednici maina kao to su IBM 360i CDC 6600. Stvarna razlika izmeu supermini raunara i velikog
raunara je u ulazno/izlaznim mogunostima i aplikacijama za koje se koriste. Tipini supermini moe da ima
jedan ili dva diska reda veliine 1GB, dok veliki moe da ima i sto takvih. Supermini se koriste za ineteraktivne
aplikacije,dok se veina veliki raunara koristi za velike pakete poslova ili obradu transakcija kao to su one u
bankarstvu ili za rezervaciju avionskih karata, gde su potrebne ogromne baze podataka.
Na vrhu se nalaze superraunari. Ove maine su specijalno projektovane tako da se maksimizira broj FLOPS-
ova (FLoating pointOperations Per Second). Sve to je ispod 1 gigaflops se ne moe smatrati superraunarom.
Superraunari imaju jedinstvenu, visokoparalelnu arhitekturu radi postizanja tih brzina, a efikasni su samo kada
se primjenjuju na mali opseg poslova. Za ovu generaciju raunara karaktersitian je i intenzivni razvoj
raunarskih mrea razliitih opsega (LAN, WAN i dr.)

Peta generacija

Peta generacija raunara je u povoju i razvija se tokom osamdesetih i devedesetih godina. Nju odlikuje masovni
paralelizam, kao i proizvodnja raunara koji su orijentisani odreeni problemima.Takoe je karakteristina
pojava RISC arhitektura
(Reduced Instruction SetComputer). Ovi raunari imaju mali broj instrukcija koje izvravaju jednostavnu
obradu, ali se zato uglavnom sve izvravaju u toku jednog taktnog intervala, za razliku od uobiajenih
CISC maina (ComplexInstruction Set Computer) koje imaju veliki broj instrukcije, od kojih su mnoge prilino
"mone" ali za svoje izvrenje zahtijevaju vei broj taktnih intervala. Mada su RISC maine poele svoj ivot na
tritu, nije izvesno kada e ova generacija (i hoe li u potpunosti) zameniti postojeu generaciju raunara.
 Brojni sistemi u raunarstvu

Jo u stara vremena Rimljani i Grci su imali svoje brojne sisteme u kojima su raunali. Meutim, ti brojni
sistemi bili su vrlo sloeni i nisu bili prikladni za izvoenje sloenijih matematikih operacija.
Pretpostavlja se da su tek Hindusi u Indiji prvi otkrili da se neki proizvoljni skup razliitih stvari moe preslikati
na jedan apstraktan ali ureen skup znakova. Ovaj referentni skup sastavljen je od deset razliitih znakova koji
se nazivaju cifre. Pri tome se cifre mogu dodavati jedna do druge i time dobivaju razliite vrijednosti. Tako je
nastao decimalni brojni sistem kojim se i danas sluimo. Ovaj sistem brojanja i raunanja stigao je preko
Bliskog Istoka u Italiju, a kasnije se proirio i u cijeloj Evropi tokom 11. i 12. vijeka. Meutim, decimalni brojni
sistem nije i jedini sistem u kome se mogu izraziti brojevi. Postoji itav niz drugih brojnih sistema koji imaju
neke zajednike karakteristike.

Brojni sistemi - osnovne karakteristike

Svaki brojni sistem definisan je slijedeim veliinama:

1. Skupom cifara sa kojima se radi u datom brojnom sistemu,

2. bazom, koja je fiksna za jedan brojni sistem.

Baza decimalnog brojnog sistema je 10, a osnovni skup cifara je; 0, 1, 2 , 3, ... 8 i 9. Pomou navedenih cifara
moe se predstaviti svaki broj. Obino se taj broj pie u skraenom obliku, imajui u vidu da je decimalni brojni
sistem pozicioni. Bitno je spomenuti da se brojni sistemi dijele na:

1. Pozcijske brojne sisteme,

2. Nepozicijske brojne sisteme

Nepozicijski brojni sistemi su oni kod kojih znaenje pojedini znakova ne ovisi o njezinu poloaju u zapisanom
broju. Najpoznatiji nepozicioni brojni sistem, koji se i danas upotrebljava je sistem rimskih brojeva. On se
sastoji od sljedeih znakova:

znakovi I V X L C D M

vrijednost 1 5 10 50 100 500 1000

Pravila za njihovo zapisivanje su:

1. Ako nekoliko jednakih znakova stoji jedan uz drugog onda im se vrijednosti sabiraju (npr. XXX znaci X +
X + X, tj. time je zapisan broj 30),
2. ako su uzastopno zapisana dva razliita znaka od kojih lijevo stoji ona s veom vrijednou, onda se
njihove vrijednosti sabiraju (npr. XVI znaci X + V + I, tj. time je zapisan broj 16);
3. ako su uzastopno zapisane dva razliita znaka od kojih lijevo stoji onaj s manjom vrijednou, onda se
njegova vrijednost oduzima od desno napisanog znaka (npr. XC znaci C - X, tj. time je zapisan broj 90).

U pozicijskim brojnim sistemima upotrebljava se ogranieni broj znakova s tim da njihova vrijednost ovisi o
poloaju u zapisanom broju. Otuda su ti sustavi dobili svoj naziv. Svaki pozicioni brojni sistem ima svoju bazu,
znakove i najvei element. Baza je broj razliitih znakova u odreenom brojnom sistemu. Najvei element je
najvei znak sistema i iznosi baza-1. Baza pozicionog brojnog sistema moe biti bilo koji broj, ali uz decimalni
najpoznatiji brojni sustavi su binarni, oktalni i heksadecimalni (zbog svoje primjene u informatici i vanosti za
rad raunara).
Brojni sistem Baza Znakovi Najvei element
Decimalni 10 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 9
Binarni 2 0, 1 1
Oktalni 8 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 7
Heksadecimalni 16 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F F
Decimalni brojni sistem

Baza decimalnog sistema je broj 10, znakovi pomou kojih zapisujemo brojeve su 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8,
i 9. To je sistem u kojem mi od davnih dana pa sve do danas raunamo, a razlog je jednostavan ovjek je
poeo raunati uz pomou prstiju na rukama kojih je deset. Pojedina brojna mjesta mogu se oznaiti indeksima
koji su jednaki eksponentima baze pa ih nazivamo:

1. od dec. take sa desne strane prema lijevoj - nulto, prvo, drugo, tree, ...
2. od dec. take sa lijeve strane prema desnoj - minus prvo, minus drugo, ...
Poziciona vrijednost pojedinog znaka odreuje se produktom znaka sistema s odgovarajuom teinom. (U
primjeru je poziciona vrijednost znaka 7 jednaka 7 100 = 700, a poziciona vrijednost znaka 5 jednaka 5 102 =
0,05.) Vrijednost broja odreuje se sabiranjem svih pozicionih vrijednosti. (Iz primjera: 1000 + 700 + 30 + 2 + 0,4
+ 0,05 = 1732,45).
Binarni brojni sistem

Baza binarnog brojnog sistema je broj 2 to znai da se u tom sustavu koriste samo dvija znaka: 0 i 1. To je
sistem pomou kojeg rade raunala. Binarni sistem je pogodan za rad raunara. U odreenom trenutku
elektrini krug moe biti aktivan ili ne; protok kruga moe biti ostvaren u jednom ili drugom smjeru; ureaj
moe biti pod naponom ili ne; estica moe biti magnetizovana ili ne; laserska zraka se reflektuje ili ne. Brojna
mjesta su jednaka eksponentima baze pa ih nazivamo:

1. od dec. take sa desne strane prema lijevoj - nulto, prvo, drugo, tree,...
2. od dec. take sa lijeve strane prema desnoj minus prvo, minus drugo,...
Vrijednost broja odreuje se zbirom svih mjesnih vrijednosti.
Primjer:
(***) = 1 64 + 1 32 + 0 16 + 1 8 + 1 4 + 0 2 + 1 1 + 0 0,5 + 1 0,25 =
= 64 + 32 + 8 + 4 + 1 + 0,25 =
= 109,25
Ovo zapisujemo 1101101,01(2) = 109,25(10)

Heksadecimalni brojni sistem

Da bi se prevaziao problem sa duinom zapisa binarnog broja, uveden je heksadecimalni sistem. Zapis broja u
ovom sistemu zahtjeva manje cifara nego u decimalnom sistemu i znatno manje cifara nego u binarnoj
predstavi, to je mnogo prihvatljivije za oveka. Iako raunar operie nad binarnim brojevima, rezultati u
binarnom obliku mogu se vrlo jednostavno prevesti u heksadecimalni oblik zahvaljajui pogodnom odnosu
osnova ova dva sistema (24 = 16). Heksadecimalni brojni sistem je sistem u kome se za predstavljanje brojeva
koristi 16 heksadecimalnih cifara: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E i F. Poto se u svakom brojnom sistemu
za oznaavanje jedne cifre mora koristiti samo jedan simbol, to su u heksadecimalnom sistemu za
predstavljanje dvocifrenih brojeva usvojene oznake poetnih slova abecede.
Oktalni brojni sistem

Baza oktalnog sistema je broj 8, znakovi pomou kojih zapisujemo brojeve su: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 i 7. Kako za
stastavljanje oktalnog broja na raspolaganju imamo 8 navedenih znakova, niz oktalnih brojeva izgleda ovako: 0,
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15...

Primjer. Pretvaranje oktalnog broja 423 u decimalno bi izgledalo ovako:

4238 = 4 * 82 + 2 * 81 + 3 * 80 = 4 * 64 + 2 * 8 + 3 * 1 = 27510

Prevoenje prirodnih brojeva iz jednog u drugi zapis

Prevoenje u decimalni (dekadski) zapis broja

Postupak prevoenja binarnog (ili nekog drugog zapisa broja) u decimalni identian je odreivanju
vrijednosti broja. To moemo vidjeti na sljedeim primjerima:
1. binarni decimalni

11010,11(2) = 1 24 + 1 23 + 0 22 + 1 21 + 0 20 + 1 21 + 1 22 =
= 24 + 23 + 21 + 21 + 22 = 16 + 8 + 2 + 0, 5 + 0,25 = 26,75(10)

2. oktalni decimalni

734,02(8) = 7 * 82 + 3 * 81 + 4 * 80 + 0 * 81 + 2 * 82 =
= 7 * 64 + 3 * 8 + 4 * 1 + 2 * 0,015625 =
= 476,03125(10)

3. heksadecimalni decimalni

13, (16) = 1 * 163 + 10 * 162 + 3 * 161 + 14 * 160 + 13 * 161 =

= 4096 + 10256 + 316 + 141 + 130,0625 =
= 6718,8125(10)

Prevoenje u binarni zapis broja

1. decimalni binarni

77(10) = ?(2) 77 1
38 0
77 : 2 = 38 1
19 1
38 : 2 = 19 0
9 1
19 : 2 = 9 1
4 0
9:2=4 1
2 0
4:2=2 0
1 1
2:2=1 0
0
1:2=0 1

Zaustavljamo se kad dobijemo 0 ovdje.

Tako da je rjeenje: 77(10) = 1001101(2)
 2. oktalni binarni

Kod ovog prevoenja postupak je takav da svaki znak pretvorimo u binarni zapis, ali tako da je svaki
znak napisan s tri bita (npr. broj 2 emo napisati kao 010).

1507,2(8) = 001 101 000 111, 010 = 110100011101(2)

Suvine nule ispred i iza broja se mogu izbaciti.

3. heksadecimalni binarni

Kod ovo prevoenja postupak je slian kao i kod predhodnog, samo sto sada svaki znak zapisujemo sa
etiri bita. Suvine nule ispred i iza broja se mogu izbaciti.

13, 05(16) = 1010 0001 0011 1101, 0000 0101 = 101000010011110100000101(2)

Sabiranje u binarnom sistemu provodi se na identian nain kao i sabiranje decimalnih brojeva, s tim da treba
imati na umu tablicu sabiranja binarnih brojeva:
0+0=0
0+1=1
1+0=1
1 + 1 = 0 i 1 se prenosi dalje
Oduzimanje kao i sabiranje u binarnom sistemu provodi se na identian nain kao i sabiranje decimalnih
brojeva, s tim da treba imati na umu tablicu oduzimanja binarnih brojeva:
00=0
10=1
11=0
0 1 = 1 i 1se prenosi dalje (oduzimamo ga u sljedeoj koloni s desne strane)
Mnoenje u binarnom sistemu svodi se na sabiranje binarnih brojeva. Provodi se na isti nain kao u
decimalnom sistemu, s tim da treba imati na umu tablicu mnoenja binarnih brojeva:
0*0=0
0*1=0
1*0=0
1*1=1
Dijeljenje u binarnom sistemu provodi se na identian nain, to znai da ce se ono ustvari svesti na
oduzimanje binarnih brojeva.
Primjer:
1010001 : 1001 = 1001
-1001
0001001
- 1001
0000
Memorisanje brojeva u memoriju raunara

Sve tipove podataka (cijele brojeve, racionalne brojeve, znakove) raunar pohranjuje u binarnom obliku. U
memoriji raunara jedan znak moe zauzimati 1, 2, 4 ili ak 8 bajtova, ovisno o tipu. Cijeli brojevi najee se
pohranjuju u 2 bajta (16 bitova). Za prikaz samog broja koristi se 15 bitova, dok vodei bit slui za kodiranje
predznaka. Ako je u vodeem bitu 0, broj je pozitivan, a ako je 1, broj je negativan. Realni brojevi mogu se
pohranjivati na dva naina:

1. Prikaz s nepominim zarezom,

2. prikaz s pominim zarezom.

Kod prikaza s nepominim zarezom, tano odreeni broj bitova koristi se za cijeli dio, a ostatak za decimalni dio
broja. Meutim, na taj nain nije mogue prikazati ba velik raspon brojeva i s odgovarajuom tonou. Zbog
toga se ee koristi prikaz realnih brojeva s pominim zarezom. Svaki realan broj mogue je zapisati u obliku
10 gdje je -1 < M < 1. Pri tom se M naziva mantisa, a E eksponent.
Kodiranje karaktera
ASCII - American Standard Code for Information
Osim brojeva, sva slova abecede (i velika i mala), interpunkcijski znakovi pa ak i znak za razmak te znak za
prelazak u novi red mogu se zapisati uz pomo 0 i 1. To je zapravo i nuno jer raunar pamti podatke samo u
obliku 0 i 1. Danas se za kodiranje znakova najee koristi kod poznat po svojoj kratici ASCII (skraeno od
American Standard Code for Information Interchange). U poetku je to bio standard SAD-a, ali je kasnije
utvren i kao meunarodni standard pod nazivom ISO-7. Brojka 7 znaci da se za kodiranje koristi 7 bitova,
odnosno 1 byte s tim da je krajnji lijevi bit slobodan. U 7 bitova mogue je pohraniti 27 =128 razliitih znakova
to je sasvim dovoljno da se pohrane svi znakovi s tastature.
UNICODE standard Problem sa ASCII kodom je taj to razliite zemlje koriste razliite kodne stranice. ak i
unutar jedne zemlje moemo naii na vie kodnih stranica. Time je komunikacija i razmjena informacija oteana
jer nije svaki znak kodiran istim brojem (osim prvih 128 znakova - oni su standardizirani za SVE kodne stranice!).
Rjeenje tog problema se vidi u razvijanju i koritenju Unicode. Unicode obino koristi 2 bajta, tj. 16 bitova,
ime je mogue kodirati ak 216 = 65536 razliitih zakova.

Arhitektura raunara

Arhitektura raunara, poznata i kao raunarska arhitektura, je teorija koja podrava izgradnju i organizaciju
raunara i raunarskih sistema.Pod pojmom raunarska arhitektura podrazumijevamo optu konfiguraciju
njegovih osnovnih komponenti od kojih je sainjen, njihovih bitnih karakteristika i povezanosti.Najprostije
reeno ona se bavi problemima upotrebe i pravljenja raunara. Posmatrano sa stanovita arhitekture
raunara, upotreba raunara se svodi na njegovo programiranje, jer je namena raunara da izvrava
programe. Nain programiranja zavisi od osobina skupa naredbi raunara. Ovim osobinama se bavi
arhitektura naredbi. Cilj pravljenja raunara je implementacija (ostvarenje) tih naredbi.Ostvarenje naredbi
obuhvata organizaciju i izvedbu raunara. Organizacija raunara se bavi organizacionim komponentama
koje obrazuju raunar (njihovom namenom i funkcijom), kao i meusobnim odnosima ovih komponenti,
dok izvedba raunara se bavi pomenutim problemima proizvodnje komponenti. Pojam arhitektura
raunara obuhvata arhitekturu razliitih naredbi i njenu implementaciju, odnosno organizaciju i izvedbu
raunara.Izmeu arhitekture naredbi i njene implementacije postoji meuzavisnost.Vano je istai da
raunarski arhitekti moraju usklaivati svoju gradnju s ogranienjima materijala i tehnika koje koristi za
nju.

MEMORIJSKA ARHITEKTURA Osnovna definicija memorije gdje se kae da je to sposobnost nekog

organizma da sauva, zadri te kasnije pozove informaciju se moe koristiti i kada govorimo o raunarskoj
memoriji. Memorija je predviena za uvanje podataka i naredbi programa koje se izvravaju u
procesoru.Postoji vie vrsta memorija raunara odnosno memorija koje raunar moe da koristi:
 1. RAM memorija (memorija u koju se podaci mogu i upisivati i itati te ijem sadraju se moe pristupiti
po bilo kom redoslijedu)
2. ROM memorija (memorija iz koje se podaci mogu samo itati)
3. Spoljne memorije (hard disk, optiki diskovi i fle memorija)

RAM memorija je jedan od oblika pohranjivanja raunarskih podataka ijem sadraju se moe pristupiti po bilo
kojem redoslijedu.To je memorija sa proizvoljnim pristupom to znai da svaki bajt memorije ima adresu i da se
koritenjem adrese njegov sadraj moe proitati ali i izmjeniti.Kod ove vrste memorije podaci se mogu i
zapisivati, a ne samo itati.Ova memorija se esto naziva i operativna memorija te slui za pohranu podataka i
dranje podataka i programskog koda.RAM memorija je energozavisna tj, prestankom napajanja elektrinom
energijom njen sadraj se gubi. U razvoju su razliite vrste "stabilnih" RAM-ova koje mogu zadrati svoje
podatke i kada im je prekinuto napajanje. ROM memorija slui za pohranu podataka na raunar.Ova memorija
se razlikuje od RAM memorije po tome to se upis informacija u ROM memoriju vri samo jedanput, nakon toga
taj sadraj se moe samo itati.Za razliku od RAM memorije sadraj ROM memorije se ne gubi prestankom
napajanja elektrinom energijom. Upis sadraja u ROM je onemoguen da bi se spreilo sluajno ili namerno
oteenje njegovog sadraja.U ROM-u se takoer nalazi i kompleks programa koji obrazuje bazni ulazno-izlazni
sistem ili skraeno BIOS.U ROM-u se takoer nalazi i program koji je zaduen za poetno punjenje OS
(operativnog sistema).

SPOLJNE MEMORIJE Tip memorije gdje procesor nema neposredan pristup.Program dok se nalazi u spoljnoj
memoriji se ne moe izvravati i obraivati.Za razliku od operativnih memorija kod spoljnih memorija podaci i
programi se uvaju u neradnom stanju, te da bi se mogli izvravati moraju se donijet u operativnu
memoriju.Spoljne memorije su elektronezavisne, jer se informacije koje se nalaze u njoj nee izgubiti
prestankom napajanja raunara elektrinom energijom.Za razliku od operativne memorije, spoljne memorije su
znatno veeg kapaciteta,Brzina razmjene podataka sa spoljnom memorijom je neuporedivo manja.Najee
spoljne memorije su:

1. Hard disk tvrdi disk, ureaj koji pie, ita, brie i trajno pamti podatke, izumeljen je 1950-tih i svaki
raunar ima bar jedan hard disk
2. CD Compact disk, koristi optiki zapis za snimanje podataka, prenosivi je medij na koji se podaci
mogu samo upisivati mada postoji i CD-RV verzija koja omoguuje prepisivanje, odnosno daje
mogunost brisanja sauvanih podataka
3. DVD koristi tehniku optikog zapisa podataka, ima znatno vei kapacitet od CD-a
4. Flopi disk ureaj koji slui za pohranjivanje podataka, predstavlja prenosivi medij i sve je manje u
upotrebi zbog izuzetno malog kapaciteta ali i pojavljivanja modernijih prenosivih medija
5. Blu-Ray disc nasljednik DVD-a sa znato veim kapacitetom koji se moe poredit sa hard-diskom
2.1.2. PROCESOR

Procesor je elektronika komponenta napravljena od minijaturnih tranzistora na jednom ipu.To je najvaniji

ureaj raunara koji deifruje naredbe programa i zadaje akcije koje obezbjeuju njihovo izvravanje tako to iz
memorije preuzima podatake koji se obrauju, nad njima realizuje aritmetiko-logike operacije i rezultat
smeta na zadatu memorijsku adresu. CPU je srce svakog ralunara, ali centralni nije jedini proces.Svaki proces
izvana izgleda jako jednostavan, ali ustvari on je jako kompleksan i sloen u unutranjosti.Prvo proces je
napravljen 1971. godine, mogao je samo sabirati i oduzimati, ali bio je pravo udo jer su se prvi put na jedan ip
uspjela smjestiti integralna kola i tranzistori. Procesor obrauje i izvrava jedino mainski kod, te razumije
jedino mainski jezik.CPU se sastoji od 4 dijela a to su:

Upravljaki organ tu se vri deifriranje i izvravanje naredbi

Artimetiko-logika jedinica (ALU) tu se obavljaju artimetiko-logike operacije
Radni registri u kojima se uvaju meurezultati u toku izvoenja artimetiko-logikih operacija
Ke-memorija poveava brzinu procesora tako to pamti podatke koji e ubrzo biti obraeni
CPU radi tri stvari,a to su:

Izvodi osnovne matematike operacije (sabiranje. Oduzimanje, mnoenje i dijeljenje) pomoi ALU,
mada moderniji procesori izvravaju i kompleksnije operacije.
Prebacuje podatke s jednog memorijskog mjesta na drugo.
Moe skoiti na novi set instrukcija shodno zadanim naredbama.

Procesor i operativna memorija su povezani snopom provodnika koji se naziva magistrala. Dio magistrale gdje
se prenose adrese bajtova ili ulazno-izlaznih ureaja se naziva adresalna magistrala. Matina ploa, poznata
kao i osnovna ploa je centralni dio stroja u raunaru.Na njoj se razmjetaju sve do sad pomenute komponente
raunara.Zove se matina zbog toga to se na nju nadovezuje osnovne komponente raunara kao to su
procesor, operativna memorija, itd. Prikljuna mjesta koja se nalaze na matinoj ploi se zovu slotovi u koje se
prikljuuju dodatni ureaji.Na njoj se nalazi i niz standardnih prikljunih mjesta koje nazivamo portovi te se na
njih prikljuuju drugi ureaji, npr. tastatura, printer i sl. Monitor je izlazni ureaj koji prikazuje tekst, brojani
podatak, sliku, grafike.To je ureaj bez kojeg bi raunar bio skoro neupotrebljiv.Za prikazivanje grafike
neophodna je grafika kartica.Grafika kartica je ureaj koji podatke uskladitene u raunaru u digitalnom
obliku pretvara u odgovarajue analogne signale. Printeri (tampai) su ureaji koji slue za pravljenje
tekstualnih i grafikih dokumenata.Prvi printer na svijetu se pojavio u 19. st., a izumio ga je Charles Babbage.
Tastatura je ulazni ureaj pomou kojeg upravljamo raunarom te unosimo tekst i znakove. Iako dananje
tastature sadre 104 tipke, one mogu izvesti mnogo vie znakova i funkcija kombiniranjem postojeih da bi se
dobio neki znak ili ostvarila neka naredba.

VON NEUMANNOVA ARHITEKTURA Dobila je naziv po matematiaru John Von Neumannu. Odlike ove
arhitekture su:

programi i podaci koriste jedinstvenu glavnu memoriju

glavnoj se memoriji pristupa kao jednodimnezijonalnom nizu
znaenje ili nain primjene podataka nije spremljeno sa podacima

HARDVARSKA ARHITEKTURA Dobila je ime po amerikom sveuilitu Hardvard prilikom izgradnje raunara
Hardvard Mark I.Osnovna odlike ove arhitekture je podjela glavne memorije na dvije cjeline: jedna memorija je
odvojena za izvrne instrukcije i dok je druga memorije predodreena za spremanje podataka

RISC ARHITEKTURA RISC je kratica za Reduced Instruction Set Computer ili tip sredinje jedinice (procesora) sa
smanjenim skupom naredaba. Filozofija RISC-a svodi se na:

stvaranje procesora s manjim opsegom naredbi

poveanje broja registara dostupnim CPU
stavljanjem cache memorije na CPU
koritenje tzv. pipelining-a koji omoguava izvravanje vie naredbi jednog otkucaja unutarnjeg sata
CPU-a
CISC ARHITEKTURA CISC je engleska kratica za Complex Instruction Set Computer i ona oznaava raunarsku
arhitekturu ija je filozofija gradnje ta da uvrsti to je mogue vie naredbi na mikro razini - to jest na
razini CPU.
 Memorija raunara

Svi raunari zahtevaju prostor za skladitenje i memoriju za pokretanje programa i skladitenje datoteka.
Postoje razliiti tipovi memorije i skladitenja i svaki ima sopstvenu svrhu. Veina ljudi koristi kombinaciju
sledeih ureaja za skladitenje.Svaki raunar ima jednu ili vie disk jedinica-ureaja na kojima se skladite
informacije na metalnim ili plastinim diskovima. vrsti diskovi mogu da uskladite veliku koliinu
informacijaNajjednostavniji nain da dodate vie prostora na vrsti disk jeste da prikljuite spoljni vrsti disk. On
moe dodati prostor za skladitenje na unutranji vrsti disk raunara, posebno ako unutranji vrsti disk
raunara nema dovoljno prostora. USB (univerzalna serijska magistrala) fle disk jeste mali prenosni ureaj koji
se prikljuuje na USB port raunara. Poput vrstog diska, USB fle disk skladiti informacije, ali obino mnogo
manje informacija u odnosu na veinu vrstih diskova. Lako ih moete nositi sa sobom, to ih ini veoma
pogodnim za prenoenje informacija sa jednog raunara na drugi. Danas su gotovo svi raunari opremljeni CD ili
DVD jedinicama koje se obino nalaze na prednjoj strani sistemske jedinice. CD jedinice koriste lasere za itanje
(preuzimanje) podataka sa CD-a, a mnoge CD jedinice takoe mogu upisivati (snimati) podatke na CD-ove. DVD
jedinice imaju iste mogunosti kao CD jedinice, a uz to itaju i DVD-ove. Fle memorijske kartice skladite
informacije kao to su tekst, slike i muzika.Memorijske kartice moete brisati i ponovo ih koristiti. Adrese koje
se generiu u programu zovu se virtuelne adrese, a adreseoperativne memorije realne adrese.Opseg adresa
koje se generiu u programu se zove virtuelni adresni prostor, a opseg adresa operativne memorije realni
adresni prostor.
U ovim razmatranjima se uzima da se kompletan virtuelni adresni prostor dodeljuje svakom procesu. Kompletni
programi i podaci svakog procesa nalaze se na disku, a samo njihovi delovi za kojima u odreenom trenutku
postoji potreba dovlae se sa diska i smetaju u neki dio operativne memorije. Kada je kompletna operativna
memorija popunjena segmentima razliitih procesa, jedan ili vie segmenata se vraa na disk da bi se u operativnoj
memoriji oslobodio prostor dovoljan za smetanje segmenta koji se dovlai.
Postoje tri osnovne vrste organizacije virtuelnih memorija, i to:

stranina,
segmentna i
segmentno-stranina.
Kod stranine organizacije virtuelne memorije virtuelna adresa ima dva polja: broj stranice(page) duine p bita
i adresa rijeii u stranici (word) duine w bita.
Kod segmentne organizacije virtuelne memorije virtuelna adresa ima dva polja: broj segmenta (segm) duine s
bita i adresa rijei u segmentu (word) duine w bita. Kod segmentno-stranine organizacije virtuelne memorije
virtuelna adresa ima tri polja:broj segmenta (segm) duine s bita, broj stranice (page) duine p bita i adresa
rijei u stranici (word) duine w bita.
Hardver predstavlja, dakle fizicke komponente koje je potrebno instalirati i ukljuiti da bi raunar
proradio.Softver se sastoji od podataka smetenih na magnetnim medijumima u elektronskim memorijama
itd.Hardver i softver udrueni ine raunarski sistem. Memorijska jedinica sluzi da se u nju upisuju i pamte
(memoriu) i podaci i instrukcije od kojih se sastoji program. Da bi se neki program mogao izvriti mora se
najprije smestiti u memoriju raunara. Isto tako i podaci koji se obraduju smetaju se u memoriju raunara

Ulazno izlazne komponente

Raunar prihvata ulazne podatke putem ulaznih jedinica. Njihov zadatak je da prime podatke od korisnika, da ih
pretvore u oblik prihvatljiv raunaru (u nizu binarnih cifara) i proslijede u centralnu jedinicu na dalju obradu. U
najee koritene ureaje spadaju: tastatura, mi, komadna palica i skener. Tastatura je najzastupljeniji ulazni
ureaj pomou kojeg upravljamo raunarom,te njome unosimo znakove i tekst. Sve to se otkuca na tastaturi,
odmah se ispisuje na ekranu, tako da korisnik moe pratiti tok svog rada.
Dijelovi tastature su:
alfanumeriki dio, koji slui za unos slova,znakova interpukcije i cifri,
numerika tastatura koja slui iskljuivo za unos brojeva,
kursorske tipke koje slue za pokretanje kursora i
funkcijske tipke koje slue za dodjeljivanje odreenih funkcija i njihovom lakem povezivanje.

Mi je pokazivaki ureaj koji se pomjera po horizontalnoj podlozi, a na ekranu se pokazuje njegov trenutni
poloaj. Mi je izum Douglasa Engelbarta i nastao je 1963g. U miu se nalaze dva valjka postavljena pod uglom
od 90koji dodiruju kuglu i registruju pomjeranje. Jedan valjak registruje pomijeranje naprijed i nazad, a drugi
lijevo i desno. cMi obino ima dvije tipke: primarnu tipku( obino lijeva ) i sekundarnu tipku. Mnogi mievi
imaju i kotai izmeu dvije tipke kojiomoguuje glatko pomicanje preko zaslona s podacima. Web kamera je
kamera koja prenosi slike u stvarnom vremenu koristei se World Wide Web-om ili nekim drugim video calling
programom. Web kamera je vrsta video kamere koja se direktno spaja na raunar u svrhe prenoenja video
signala. Skener omoguava uitavanje ispisanog materijala-tekstova, fotografija, crtea i sl. u slike koje raunar
raspoznaje i koje onda moe pohraniti. Tako uitane slike moemo obraivati, moemo im mijenjati veliinu,
moemo ih doraivati i ispisivati na tampau.
Mikrofon je ulazni ureaj koji slui za unos zvuka u raunarski sistem. Umoguava snimanje glas i zvuka, ali i
kao komunikaciju preko interneta. Kao izumitelj prvog mikrofona spominje se Emile Berliner, dok je prvi
kvalitetniji mikrofon izumio Alexander Graham Bell.

Izlazni uredaji: Podaci koji se dobijaju na izlaznim ureajima nazivaju se razultati obrade podataka. Uloga
izlaznih ureaja je da rezultate obrade podataka uine dostupnim korisniku i da ih trajno ili privremeno
sauvaju za dalju obradu. Izlazni ureaji mogu se podijeliti na :
ureaje sa trajnim zapisom i
ureaje sa privremenim zapisom.
Izlazne komponente raunara su :
monitori
svjetlosni indikatori
tampai
crtai
pisa
video projektor
Svi rezultati radnji koje obavlja raunar i komande koje zadaje korisnik ispisuju se na ekranu monitora. Slika na
monitoru moe biti crno-bijela ili u bojama, zavisno od vrste monitora i grafike kartice. Znaaj monitora je u
tome to oni danas predstavljaju glavno sredstvo komunikacije izmeu ovjeka i raunara. Monitori se
razlikuju i prema dijagonalnoj veliini ekrana i mogu biti 14'', 15'', 17'', 20'', 21'' pa i vei.

Svjeltosni indikatori: To su pokazivaki ureaji koji koriste binarni oblik prestavljanja podataka. Kada sijalica
svijetli, vrijednost podataka je 1, a kada ne svijetli, onda je 0.

tampa je izlazni ureaj koji ispisuje podatke sa raunala na neki materijal (najee na papir, foliju). Uloga
tampaa kao izlaznih ureaja je nezamjenjiva. Na temelju binarnih izlaznih podataka iz raunara tampa
formira skup znakova i zapisuje ih na papir. Zvunici su ureaji koji se koriste za reprodu zvuka. Mogu biti
ugraeni u sistemsku jedinicu ili spojeni kablovima. Zvanici nam omoguavaju slusanje muzike i izvunih
efekata koji su pohranjeni na naem raunaru.
 Printeri i skeneri

Od svih ulazni-izlaznih jedinica koje su se kroz prolost i sadanjost povezivale s raunalima, pisai su zasigurno
najpristupaniji. im su raunari zaivjeli u stvarnom svijetu i prve se informacije mogle oitavati na zaslonima s
katodnom cijevi, postalo je neophodno udovoljiti i potrebi da se one prenesu na papir i time uine dostupnima i
osoblju izvan raunarskog centra. Tako su se jo u poetku raunarske ere poeli razvijati printeri, to je danas
openiti naziv klase koja okuplja tehniki raznolike ureaje kojima je zajednika osobina da tekstne i grafike
informacije s raunara ispisuju na fizikim medijima koji su za ljudsko oko itljivi. Papir je stoljeima bio
neizbjean element poslovanja te se njegova upotreba nije smanjila niti masovnim uvoenjem raunala u
poslovne procese. Papir ostaje prisutan jer se i danas mnogi digitalni dokumenti ispisuju na papir, faksiraju,
kopiraju itd. S obzirom na sve te injenice i na paralelnu uporabu papirnih i digitalnih dokumenata poslovne
procese treba prilagoditi. Kako bi se papirnati dokumenti uklopili u automatizirane procese i digitalne poslovne
sustave, mnoga poduzea se odluuju za skeniranje papirnih dokumenata te spremanje tih dokumenata u
elektroniki sustav za upravljanje dokumentima.

Printer

Printer je ureaj kojim se podaci (slika, tekst ili oboje) ispisuju sa raunara na papir. Brzina ranih prntera se
mjerila u jedinici znakova u jednoj sekundi. Danas se brzina ispisivanja mjeri u stranicama u minuti.
Vrste printera

LASERSKI: printeri ispisuju na papir pomou lasera, koji osvetljava bubanj i time naelektrie povrinu bubnja.
Zatim bubanj prolazi kroz toner gdje se na naelektrisane dijelove bubnja lijepe fine estice mastila u prahu,
papir prelazi preko bubnja i prah ostane na papiru. Na kraju papir prolazi kroz grija koji zapee prah na papiru.

MLAZNI: printeri su vrsta kod koje ne dolazi do dodira papira s mehanizmom za ostvarenje otiska, ve mlazom
gaa papir: u svakoj sekundi ispali oko 50.000 kapljica mastila.Pri dodiru s papirom mlaz se pretvara u obojenu
taku na papiru. Kod printera s mlazom tinte, treba obratiti panju na izbor papira kako se ne bi razlijevala tinta.

MATRINI: printeri su vrsta gdje pomou iglica, koje preko trake bojom udaraju u papir.Naziv im potie od
injenice da je svaki otisnuti znak sastavljen od taaka koje su rasporeene u matrini oblik i da se te toke
otiskuju uz pomo iglica smjetenih u glavi printera. Glava printera je pokretna i kree se vodoravno s jednog
kraja papira na drugi. Izmeu papira i glave printera nalazi se traka navlaena bojom preko koje iglice udaraju u
papir ostavljajui trag u obliku obojenih taaka.

Vrste printera prema tehnikoj izvedbi: -mehaniki printeri: printeri s bubnjem, printeri s lancem, printeri s
iglicama,linijski printeri, printeri s lepezom

- nemehaniki printeri: tintni ili kapljini,terminalni,kristalni printeri,laserski printeri, printeri s termalnim

prijenosom, magnetografski printeri

Linijski printeri: Su kompjuterski izlazni ureaji koji u jednom ciklusu rada ispisuju jednu liniju teksta (od 80 do
160 znakova). Brzina pisanja linijskih printera je od 150 do 3000 linija u minuti.
Serijski printeri: Piu znak po znak u redoslijedu. Ispis teksta moe biti s lijeva na desno i s desna na
lijevo, ime se izbjegava nepotreban povrat glave printera na poetak retka.

SKENERI
Skener je ulazni ureaj koji analizira neku fiziku sliku kao to je fotografija, tekst, rukopis, ili neki predmet te ga
potom pretvara u digitalnu sliku. Prema principu skeniranja, dijele se na dvije vrste:
Skener na principu refleksije;
Skener na principu prosijavanja.
Kao trajan i stabilan izvor bijelog svijetla obino se koriste fluorescentne lampe, a za sam postupak pretvorbe
zaduena je glava, najvaniji dio skenera, bogato opremljena siusnim fotoosjetljivim elementima.
U skenerima se redovno koriste CCD ili PMT sklopovi, a upotreba jednih ili drugih zavisi o vrsti i klasi skenera.
CCD su elementi manjih dimenzija te neto slabije osjetljivosti i nie cijene to ih ini standardom za rune,
stolne i specijalizirane skenere za dijapozitive, dok se PMT elije koriste u visoko profesionalnim sistemima
iznimne preciznosti. Skeniranje u boji predstavlja dodatni problem jer se u tom sluaju ne mjeri samo intezitet
svijetlosti, ve i njezina nijansa.
Postoje tri glavne vrste skenera: runi, stolni s nepominim i stolni sa pominim papirom. Premda se u veini
sluajeva prenose podaci sa papira, pomou skenera je mogue prenijeti u raunar i sliku tvrdog predmeta, to
je mogue pomou 3D skenera. Najrairenija vrsta su stolni skeneri s nepominim papirom koji slie
fotokopirnom stroju.
RUNI SKENERI: su najjednostavniji i najjeftiniji te slue u primjenama na koje se postavljaju najmanji zahtjevi.
Kretanje glave za skeniranje u ovom sluaju obavlja sam korisnik kotrljanjem skenera preko ablona.
STOLNI SKENERI: su kategorija koja se najburnije razvijala u zadnjih nekoliko godina. Njihove su dananje
mogunosti sve blie rotacijskim skenerima uz bitno manju cijenu i veu praktinost. Ovi su skeneri obino A4 ili
A3 formata. ROTACIJSKI SKENERI: kvalitetno razluivanje boja i visoke rezolucije. Rad sa dananjim rotacijskim
skenerima velika je satisfakcija onima koji su to mogli priutiti, jer ovi ureaji esto sadre i bogate biblioteke
postava parametara za najraznovrsnije ablone, klasificirane po dominantnoj boji itd., ime se minimizira troak
vremena i mogunost greke, a postiu impresivni rezultati.

Jednobojno skeniranje To je nain rada u kojem skener za svaku analiziranu taku odredi samo da li je crn ili
bijel, a dobivena bitmapa sastoji se samo od crnih i bijelih poksela. Pohranjivanje slike zahtijeva 1 bit po svakom
pikselu.

Skeniranje u sivoj skali Svakom se pikselu dodjeljuje numerika vrijednost u rasponu od 0 do 255 koja odgovara
pojedinoj razini zacrnjenja. Nastalo je kao oblik neposrednog prijenosa polutonske (kako je obino zovemo
crnobijele) fotografije na raunalo.

Skeniranje u punoj boji Pikseli bitmape nastale ovakvim skeniranjem sadre numerike iznose od 0 do 255 za
svaku od osnovnih svjetlosnih komponenti: crvenu, zelenu i plavu.

DIJELOVI SKENERA Poklopac, Kontrolna traka, Memorijska karta I mjesto za nju, USB prikljuak, Papir mjesto,
mjesto odakle izlazi papir, Papir rotora, Printer izlaz, USB ureaj za konekciju sa PC,Napojni,Skener traka.Skener
lampa, Toner.

Operativni sistemi

Pod pojmom operativnog sistema u klasinom smislu podrazumijeva se "softver potreban za

izvravanje (aplikativnih) programa i za koordinaciju aktivnosti raunarskog sistema. Taj softver moe
obuhvatiti procedure raspodjele resursa raunarskog sistema, kontrole ulazno-izlaznih operacija, upravljanja
memorijom, upravljanja podacima, prevoenja programskih jezika itd. Funkcijama operativnog sistema treba
smatrati: funkcije upravljanja memorijom raunara; funkcije upravljanja centralnim procesorom raunara;
funkcije upravljanja periferijskim ureajima; funkcije upravljanja podatcima, odnosno informacijama;
procedure optimizacije kompleksa navedenih funkcija. Karakteristikama nekog OS : Istovremenost,paralelizam,
Zajedniko koritenje, odnosno dijeljenje resursa, Pouzdanost, Sigurnost, Upotrebljivost i Djeljivost
modularnost. Svrha kao opi pojam se sastoji iz ciljeva koji imaju precizniju definiciju. Primarni cilj operativnog
sistema jeste da raunar uini prikladnim i jednostavnim za upotrebu. A sekundarni cilj je da koristi hardver na
to efikasniji nain. Razvoj operacijskih sustava uvjetovan je razvojem raunala pa svaka generacijama razvoja
raunala postavlja nove zahtjeve prema sistemskom softveru odreujui razvoj operacijskih sustava.
Operativne sisteme moemo podijeliti na osnovu razliitih kriterija: prema broju korisnika i/ili procesa, prema
nainu obrade poslova, prema distribuciji procesorske snage i ostalih resursa, prema namjeni i funkcionalnim
osobinama. Prema broju korisnika, OS se dijele na: jednokorisnike i viekorisnike. Prema namjeni, operativni
sistemi se dijele na: OS ope namjene i OS specijalne namjene. Prema nainu obrade poslova OS se dijele na:
sistemi sa grupnom obradom, interaktivni sistemi, kombinirani sistemi. Prema funkcionalnim osobinama
raunarskog sistema za koji su namijenjeni, OS se dijele u sljedee kategorije: OS za velike raunarske sisteme,
OS za sisteme sa dijeljenim vremenom, OS za stone raunare, OS za vieprocesorske sisteme, mreni operativni
sistemi, distribuirani sistemi, OS za upravljanje u realnom vremenu. Karakteristikama nekog OS moemo
nazvati njegove osobine koje koje ispoljava pri upotrebi. Iz niza osobina koje mogu posjedovati OS izdvojiti
emo:

Istovremenost - paralelizam (Concurrency)

Zajedniko koritenje, odnosno dijeljenje resursa (Sharing)
Pouzdanost (Reliability)
Sigurnost (Security)
Upotrebljivost (Usability) i
Djeljivost - modularnost (Modularity)
Paralelizam u radu podrazumijeva usporedno odvijanje vie procesa
u raunarskom sistemu. Pouzdanost je karakteristika OS koja govori o uestalosti greaka ili zastoja. Jasno je da
pouzdanost sistema zavisi ne samo od operativnog sistema, ve i od spoljanjih dogaaja i zahteva poput
reima koritenja, konfiguracije sistema, zahtijeva korisnika i slino. Sigurnost sistema je osobina koja
omoguava OS da zatiti od neovlatenog pristupa one dijelove u raunarskom sistemu koje korisnik eli
zatititi. Najee se radi o zatiti podataka i programa. Operativni sistem mora zatititi i samog sebe od ostalih
programa u sistemu. Upotrebljivost je karakteristika po kojoj se funkcije operativnog sistema moraju to
jednostavnije koristiti. To se prije svega odnosi na komunikaciju izmeu OS i korisnika, odnosno na kontrolno
upravljaki jezik. Modularnost je karakteristika koja ukazuje na na modularan pristup izgradnji samog
operativnog sistema. Ova karakteristika omoguava proizvoau da ga modifikuje u dijelovima koje treba ili eli
da promeni, a da se pri tom ne mijenja itav sistem, a takoe i samom korisniku da ga nadograuje.

Funkcije operativnih sistema. Za razliku od karakteristika, koje su poeljna svojstva, funkcije sistema su zadaci
koje sistem mora da realizuje. Kako je svaki zadatak mogue algoritamski rijeiti na vie naina, postoji mnogo
razliitih OS koji na razliite naine rijeavaju iste zadatke. Razliita rijeenja uslovljena su i hardverom na kojem
se izvravaju moduli OS. Kaemo moduli, jer su savremeni OS napravljeni tako da predstavljaju skup modula.Za
nae potrebe prouavanja operativnih sistema navesti emo samo globalne funkcije koje moraju biti rijeene u
svakom OS. Uz upravljanje raunarskim resursima - procesorima, operativnom memorijom, perifernim
ureajima i podatcima, OS treba da obezbijede interpretiranje i izvoenje kontrolno upravljakih komandi i
programa, upravljanje poslovima, zatitu, a esto i podrku daljinske obrade i rada u mrei. Upravljanje
procesorima moemo ilustrirati slijedeim pitanjima: kojem procesu dodijeliti procesor za izvravanje, koliko
dugo smije proces drati procesor, koliko procesa moe konkurisati za procesor i sl. Upravljanje memorijom
ima svrhu rijeavanja problema oko efikasnog koritenja operativne memorije. Ono je neraskidivo vezano sa
dodijelom procesora i upravljanjem perifernim ureajima. Upravljanje perifernim ureajima odnosi se na
cijelokupan rad oko ulaznih, odnosno izlaznih ureaja od njihovog dodjeljivanja do izvravanja zahtijeva sa
pojedinim ulazno/izlaznim operacijama. Upravljanje podatcima odnosi se na rukovanje podatcima na
spoljanjim memorijama, dakle na nain smetanja na eksterne memorije, pristupe podatcima, upisivanje i
itanje podataka iz datoteka, kreiranje, odravanje i brisanje datoteka, upravljanje eksternim memorijama i
drugo. Ono to je zajedniko za module koji upravljaju svakim od navedenih resursa raunarskog sistema je da
moraju da obezbijede:voenje evidencije o resursu,donoenje odluke o dodijeli resursa,alokaciju resursa i
dealokaciju resursa.
Svrha operativnih sistema je da osiguraju okruenje u kojima korisnici mogu izvravati svoje programe. Svrha
kao opi pojam se sastoji iz ciljeva koji imaju precizniju definiciju. Primarni cilj operativnog sistema jeste da
raunar uini prikladnim i jednostavnim za upotrebu. A sekundarni cilj je da koristi hardver na to efikasniji
nain. Ova dva cilja prikladnost i efikasnost su esto meusobno suprotstavljena. U prolosti se vea panja
poklanjala efikasnosti negoli prikladnosti i komforu samog koritenja raunara, da bi se kasnije poelo vie
panje poklanjati samom korisniku raunara.

Historija operativnog sistema Windows

1975-1981: poetak rada korporacije Microsoft

Godine su 1970-e. Na poslu se oslanjamo na pisae maine. Ako nam je potrebno da kopiramo dokument,
vjerovatno emo koristiti apirograf ili indigo papir. Malo ko je uo za mikroraunare, ali dvojica raunarskih
entuzijasta, Bil Gejts i Pol Alen, shvataju da je rad na linom raunaru staza koja vodi u budunost. Godine
1975. Gejts i Alen osnivaju partnerstvo pod imenom Microsoft. Kao i u veini poetaka, Microsoft je poeo kao
malo preduzee, ali imao je veliku viziju raunar na svakom radnom stolu i u svakom domu. Tokom narednih
godina, Microsoft poinje da mjenja na nain rada.

Osvit programa MS-DOS U junu 1980. Gejts i Alen angauju Gejtsovog biveg kolegu sa Harvarda, Stiva
Bolmera, kako bi im pomogao u voenju preduzea. Sljedeeg mjeseca IBM prilazi preduzeu Microsoft u vezi
sa projektom pod ifrovanim imenom ah. Microsoft se odgovara fokusom na novi operativni sistem
softver koji upravlja hardverom raunara ili ga pokree i pri tom slui za premoavanje jaza izmeu hardvera
raunara i programa, na primjer, softvera za obradu teksta. To je osnova na kojoj se mogu pokretati raunarski
programi. Svoj novi operativni sistem nazvali su MS-DOS. Kada se IBM raunar koji radi pod sistemom
MS-DOS pojavio 1981, predstavio je javnosti jedan potpuno nov jezik. Kucanje komande C: i raznih
zagonetnih komandi postepeno je postalo deo svakodnevnog rada. Ljudi su otkrili taster kosa crta (\). MS-DOS
je efikasan, ali se pokazalo da je velikom broju ljudi teak za razumevanje. Mora da postoji bolji nain da se
napravi operativni sistem. MS-DOS je skraenica za Microsoft Disk Operating System.

1982-1985: predstavljanje operativnog sistema Windows 1.0

Microsoft radi na prvoj verziji operativnog sistema. ifrovano ime je Interface Manager i smatra se konanim
imenom, ali izbor ipak pada na ime Windows zato to najbolje opisuje okvire ili raunarske prozore koji
predstavljaju temelj novog sistema. Windows je najavljen 1983, ali je bilo potrebno neko vrijeme za
projektovanje. Skeptici su ga nazivali prodavanjem magle. Dvije godine posle prve objave, 20. novembra
1985, Microsoft isporuuje Windows 1.0. Umjesto da kucate MS-DOS komande, sada jednostavno pomjerate
mia kako biste se putem pokazivaa i kliktanja kretali kroz ekrane odnosno prozore. Bil Gejts kae: To je
jedinstveni softver dizajniran za ozbiljnog korisnika PC raunara On sadri padajue menije, trake za
pomjeranje, ikone i dijaloge koji olakavaju uenje i korienje programa. Imate mogunost da preete sa
jednog programa na drugi bez potrebe da ih pre toga zatvorite. Windows 1.0 dolazi uz nekoliko programa,
ukljuujui MS-DOS upravljanje datotekama, programe Bojanka, Windows Writer, Biljenica, Kalkulator i
kalendar, datoteku kartice i sat koji vam pomau da upravljate svakodnevnim aktivnostima. ak postoji i igra
Reversi.

1987-1992: Windows 2.02.11 vie prozora, vea brzina

Dana 9. decembra 1987. Microsoft objavljuje Windows 2.0 sa ikonama radne povrine i proirenom
memorijom. Pomou poboljane grafike podrke sada moete preklapati prozore, kontrolisati raspored na
ekranu i koristiti tasterske preice kako biste ubrzali rad. Neki projektanti softvera za ovo izdanje piu svoje
prve programe zasnovane na operativnom sistemu Windows. Windows 2.0 je dizajniran za procesor Intel 286.
Godine 1988. Microsoft postaje najvee preduzee za softver za PC raunare na svijetu na osnovu prodaje.

1990-1994: Windows 3.0Windows NT uvoenje grafike

Dana 22. maja 1990. Microsoft objavljuje Windows 3.0, posle kojeg ubrzo slijedi Windows 3.1 1992. Ova dva
sistema zajedno prodaju se u 10 miliona kopija tokom prve 2 godine, ime ova verzija postaje
najrasprostranjeniji Windows operativni sistem do tada. Razmjere ovog uspjeha navode Microsoft da revidira
prijanje planove. Virtuelna memorija poboljava vizuelnu grafiku. Godine 1990. Windows dobija izgleda
predstojeih verzija. Windows sada ima znatno bolje performanse, naprednu grafiku sa 16 boja i poboljane
ikone. Novi talas 386 linih raunara dodatno podstie popularnost operativnog sistema Windows 3.0. Uz punu
podrku za procesor Intel 386 programi se pokreu primjetno bre. U operativni sistem Windows 3.0 stiu
programi Program Manager, File Manager i Print Manager.

Windows NT

Kada je Windows NT objavljen 27. jula 1993, Microsoft je stigao do vane prekretnice: dovravanja projekta koji
je zapoet krajem 1980-ih izrade naprednog novog operativnog sistema ni iz ega. Windows NT predstavlja
nita manje do korjenitu promjenu u nainu na koji preduzea mogu odgovoriti na zahtjeve poslovnog
korienja raunara, kae Bil Gejts prilikom objavljivanja ovog sistema. Meutim, za razliku od operativnog
sistema Windows 3.1, Windows NT 3.1 predstavlja 32-bitni operativni sistem, to ga ini stratekom poslovnom
platformom koja podrava savremeni inenjering i naune programe. Grupa koja je
projektovala Windows NT prvenstveno se zvala tim za prenosne sisteme.

1995-2001: Windows 95 PC postaje omladinac (a ne zaboravite ni Internet)

Dana 24. avgusta 1995. Microsoft objavljuje Windows 95 koji postavlja rekord prodajom 7 miliona kopija tokom
prvih pet sedmica. To je najbolje reklamirano lansiranje koje je Microsoft ikada preduzeo. Televizijske reklame
predstavljaju bend Rolling Stones koji peva Start Me Up praenu slikama novog dugmeta Start. Saoptenje
za tampu poinje jednostavnim reima: Stigao je. Windows 95 ima ugraenu podrku za Internet, pozivno
umreavanje i nove Plug and Play mogunosti koje olakavaju instaliranje hardvera i softvera. 32-bitni
operativni sistema takoe nudi unapreene mogunosti multimedije, monije funkcije za prenosni rad na
raunaru i integrisano umreavanje. Windows 95 uvodi prvo pojavljivanje menija Start, trake zadataka i
dugmadi za umanjivanje, uveavanje i zatvaranje na svakom prozoru.

Hvatanje Internet talasa

Tokom ranih 1990-ih insajderi iz svijeta tehnike govore o Internetu mrei svih mrea koja ima mo da povee
raunare irom sveta. Tokom 1995. Bil Gejts objavljuje biljeku pod naslovom Plimski talas Interneta i
izjavljuje da je Internet najvanije razvie od pojave linog raunara. U ljeto 1995. objavljuje se prva verzija
programa Internet Explorer. Pregleda se pridruuje onima koji se ve takmie za prostor na World Wide Web
mrei. Godine 1996. Microsoft objavljuje Flight Simulator za Windows 95 tokom njegove 14-godinje istorije
to je prvi put da je dostupan zaWindows.

1998-2000: Windows 98, Windows 2000, Windows Me

Objavljen 25. juna 1998, Windows 98 je prva verzija operativnog sistema Windows dizajnirana posebno za
korisnike. Lini raunari su uobiajena stvar na poslu i kod kue, a pojavljuju se i Internet kafii u kojima se
moete povezati sa mreom. Windows 98 je opisan kao operativni sistem koji bolje radi i bolje igra. Pomou
operativnog sistema Windows 98 jednostavnije moete pronai informacije na raunaru, kao i na Internetu.
Druga poboljanja obuhvataju mogunost breg otvaranja i zatvaranja programa i podrku za itanje DVD
diskova i ureaja univerzalne serijske magistrale (USB). Jo jedna stvar koja se prvi put pojavljuje jeste traka za
brzo pokretanje koja vam omoguava da pokreete programe bez potrebe da ih traite u Start meniju ili na
radnoj povrini. Windows 98 je poslednja verzija zasnovana na operativnom sistemu MS-DOS.

Windows Me

Dizajniran za kunu upotrebu raunara, Windows Me u poreenju sa prethodnim verzijama nudi brojna
poboljanja muzike, video sadraja i kunog umreavanja, kao i poboljanu bezbjednosti. Tehniki
govorei, Windows Me je bio poslednji Microsoft operativni sistem zasnovan na bazi kodova operativnog
sistema Windows 95. Microsoft je objavio da e svi naredni proizvodi operativnih sistema biti zasnovani na
jezgru operativnih sistema Windows NT i Windows 2000.

Windows 2000 Professional

Vie od puke nadogradnje na Windows NT Workstation 4.0, Windows 2000 Professional dizajniran je sa
namjerom da zamjeni Windows 95, Windows 98 i Windows NTWorkstation 4.0 na svim poslovnim desktop i
laptop raunarima. Napravljen na osnovu provjerene Windows NT Workstation 4.0 baze
kodova, Windows 2000 dodaje znaajna poboljanja u pogledu pouzdanosti, jednostavnosti upotrebe,
kompatibilnosti sa Internetom i podrke za rad na prenosnim raunarima. Izmeu ostalih
poboljanja, Windows 2000 Professional pojednostavljuje instalaciju hardvera dodavanjem podrke za veliki
broj novog Plug and Play hardvera, ukljuujui napredno umreavanje i beine proizvode, USB i infracrvene
ureaje.

2001-2005: Windows XP stabilan, upotrebljiv i brz

Dana 25. oktobra 2001. objavljen je Windows XP sa redizajniranim izgledom i doivljajem koji je usmeren na
upotrebljivost i centar za objedinjene usluge pomoi i podrke. Dostupan je na 25 jezika. Od sredine 1970-ih do
objavljivanja operativnog sistemaWindows XP, irom svjeta je isporueno oko milijardu PC raunara.
Za Microsoft operativni sistem Windows XP postae jedan od najprodavanijih proizvoda tokom godina koje e
usljediti. Sistem je brz i stabilan. Raste svjest o raunarskim virusima i hakerima, ali strah se u izvjesnoj meri
ublaava isporukom bezbjednosnih ispravki na mrei. Korisnici poinju da razumiju upozorenja o sumnjivim
prilozima i virusima. Vei naglasak se stavlja na pomo i podrku. Kljuna poboljanja za korisnike prenosnih
raunara ukljuuju podrku za beino 802.1x umreavanje, Windows Messenger i daljinsku pomo.

Windows XP je imao nekoliko izdanja tokom narednih godina:

Windows XP 64-bitno izdanje (2001) predstavlja prvi Microsoft operativni sistem za 64-bitne procesore
dizajniran za rad sa velikom koliinom memorije i projektima kao to su specijalni efekti za filmove, 3D
animacije, inenjering i nauni programi.

Windows XP Media Center Edition (2002) napravljen je za kuni rad na raunaru i zabavu. Moete
pregledati Internet, gledati televizijski program uivo, uivati u digitalnim kolekcijama muzike i video
zapisa i gledati DVD-ove.

Windows XP Tablet PC Edition (2002) ostvaruje viziju rada na raunaru zasnovanog na olovci. Tablet
raunari ukljuuju digitalnu olovku za prepoznavanje rukopisa, a takoe moete koristiti i mi ili tastaturu.

Windows XP je sastavljen od 45 miliona redova kda.

2006-2008: Windows Vista pametan u pogledu bezbjednosti

Windows Vista objavljen je 2006. godine sa najjaim bezbjednosnim sistemom do tada. Kontrola korisnikog
naloga sprjeava potencijalno tetan softver u izvravanju promjena na raunaru. Vie od 1,5 miliona ureaja
kompatibilno je sa operativnim sistemom Windows Vista pri njegovom pokretanju.

2009: Windows 7 je donio nove naine u radu sa prozorima kao to su funkcije kaenje, Peek i Shake koje
su unaprjedile funkcionalnost, ali i unjele zabavu u rad sa interfejsom. On je oznaio i poetak Windows
tehnologije kontrole dodirom koja omoguava korisnicima ureaja sa osetljivim ekranima da dodirom prstiju
pregledaju web, listaju fotografije i otvaraju datoteke i fascikle na raunaru. Procenjuje se da
je Windows 7 imao 8 miliona beta korisnika koji su ga testirali irom svjeta prije nego to je objavljen.

2012: Windows 8 je Windows koji je potpuno redizajniran: od ipseta do korisnikog utiska pri radu. Moe da
se koristi i za zabavu na tabletu i za PC raunare sa svim funkcijama za obavljanje poslova. On donosi potpuno
nov interfejs koji beumno radi i na ekranima osetljivim na dodir i preko mia i tastature. Windows 8 sadri i
poboljanja poznate Windows radne povrine, kao to su nova traka zadataka i pojednostavljeno upravljanje
datotekama Uz Windows 8, Microsoft je objavio i Windows RT koji radi na odreenim tabletima i PC
raunarima. Windows RT je dizajniran za elegantne ureaje sa dugim trajanjem baterije i pokree samo
aplikacije iz Windows prodavnice. On se dobija i sa ugraenom verzijom sistema Office koja je optimizovana za
ekrane osetljive na dodir.

Linux operativni sistem

Linux je kompletan operativni sistem koji je potpuno besplatan. Mnogi ga smatraju alternativnim
operativnim sistemom, naspram mainstream Microsoftovim Windowsima. Istina je da Linux razvijaju
entuzijasti irom svijeta, ali isto tako ga koristi i promovie IBM, Oracle i slini. Prvi Linux kernel je 1991.g razvio
finski student raunarstva Linus Torvalds. Linus je ustvari stvorio Linux kao poboljani Minix, mali UNIXoidni
sistem. Na poetku je zamiljen kao neambiciozni projekat, namijenjen vrlo uskom krugu ljudi. Suprotno
njegovim oekivanjima Linux se razvio u moan operativni sistem. Za razliku od komercijalnih programa, Linux
ne razvija neka kompanija nego veliki broj programera koji to rade iz hobija, u slobodno vrijeme. Razlika izmeu
distribucija je verzija, broj programskih paketa, sigurnost, brzina, stabilnost, jednostavnost instaliranja... Raznim
potrebama odgovaraju razne distribucije Linuxa, ali i dalje se u svim distribucijama radi o istom operativnom
sistemu. Neke od popularnijih distribucija su: Mandrake, RedHat, Debian, SuSE, Knoppix, Slackware, Caldera.
Postoji i jedna distribucija na hrvatskom jeziku, HRID. Linux operativni sistem sastoji se od kernela, sistemskog
softvera, korisnikih aplikacija, programskih prevodioaca i njihovih odgovarajuih biblioteka i dokumentacije.
Sadraj konkretne Linux distribucije definisan je sadrajem instalacionih medijuma, koji u sluaju nekih Linux
sistema ukljuuju razne sajtove irom svijeta. Kernel je jezgro operativnog sistema - on omoguava izvravanje
procesa, dodjeljuje im memoriju i druge resurse i obezbjeuje mehanizam za ostvarivanje usluga operativnog
sistema. Kernel titi korisnike procese od direktnog pristupa hardveru - procesi pristupaju hardveru
koritenjem sistemskih poziva kernela, ime se obezbjeuje jedna vrsta zatite izmeu samih korisnika.
Sistemski programi koriste kernel u cilju implementacije razliitih servisa operativnog sistema.
Osnovne karakteristike
- Linux je case sensitive, tj. razlikuje velika i mala slova, pa su tako datoteke Primjer i primjer razliite
datoteke,
 - Nazivi datoteka u Linuxu nemaju ekstenzija, tj. ukoliko se neka datoteka zove npr. primjer.txt, dio .txt nije
nastavak nego samo dio imena. Posljedica toga je da npr. Windows oznaka za sve datoteke *.* pod Linuxom
zapravo znai sve datoteke koje u svom imenu sadre taku (u Linuxu je oznaka za sve datoteke samo *),
- Linux svoj datoteni sistem ne dijeli prema fizikoj (ili logikoj) podjeli, nego sve direktorije dodaje na
osnovni s oznakom /. Prilikom logovanja na raunar sa Linux operativnim sistemom, korisnik e se nai u svome
home direktoriju,
- Ovaj OS ima neke karakteristine direktorije, npr. podaci na disketi ili CD-u nalaziti e se u direktoriju
/mnt/floppy odnosno /mnt/cdrom, itd.,
- /dev Linux operativi sisstemi koriste oznake datotenog sistema (file system) za oznaavanje ureaja
prikljuenih na raunar (npr. CD-ROM-ovi, hard diskovi, tastatura, mi...). Te oznake se nalaze u direktoriju
/dev,
- /dev/ttyS0 - ttySn su ekvivalenti COM1 do COMn portovima,
- /dev/psaux je ekvivalent PS2 miu
- hda oznaava da je va disk spojen kao primary master, tj. na prvom IDE kanalu. Po analogiji hdb oznaava
primary slave, hdc secondary master itd.,
- Deamon-i su programi koji rade u pozadini operativnog sistema i ekaju da budu pozvani, a onda se
(prilikom poziva) aktiviraju i izvravaju funkciju za koju su namijenjeni,
- Vie o nainu koritenja pojedine naredbe moe se saznati ukucavanjem naredba --help ili man
<ime_naredbe>,
- Programi se pokreu ukucavanjem ./ prije imena programa. Sve distribucije u terminalskom prozoru,
izvrne datoteke oznaavaju zelenom bojom. Ukoliko direktoriji, datoteke, paketi,... nisu oznaeni razliitim
bojama to se moe postii ukucavanjem naredbe ls --color,
- Kako se ne bi moralo uvijek ukucavati ./ prije naredbe u trenutnom direktoriju ili zvati naredbu sa punim
path-om (stazom) recimo /usr/X11R6/bin/xterm, postoji environment varijabla PATH koja
sadri direktorije u kojim se nalaze izvrni programi. Za razliku od nekih drugih operacijskih sistema, Linux (i
Unix openito) dre veliku veinu programa u direktorijima /bin, /usr/bin, te /usr/local/bin, na istim putanjama
mogu se nalaziti i /sbin direktoriji, ali u njima su veinom naredbe koje pokreu u pozadini neki proces ili slue
root account-u za administraciju.
- Raunar se ne gasi samo prekidaem ili iskljuivanjem iz struje, ve se koristi naredbu halt u konzoli ili npr.
u Mandrake distribuciji prvo se stisne Logoff, a poslije se odabere
Shutdown.
Prije poetka rada na raunaru, korisnik se mora ulogovati (na nekim sistemima se moe definisati i automatsko
logovanje, pri emu se nakon paljenja raunara i podizanja sistema automatski prijavljuje default korisnik). To je
proces prijave rada nekog korisnika operacijskom sistemu. Svaki korisnik ima svoje korisniko ime (eng. login,
user name, user login) i ifru (eng. password), s kojima se prijavljuje na raunar. Telnet i ssh klijenti su programi
koji komuniciraju sa telnet, odnosno ssh, posluiteljskim programom na linom raunaru. Osnovna razlika
izmedu telnet i ssh naina komunikacije je to telnet sve podatke alje u istom tekstualnom (nekriptiranom)
obliku, dok ssh koristi kriptiranje. Ssh je iz tog razloga, po pitanju sigurnosti, mnogo pogodniji za koritenje, jer
pri koritenju telnet-a, zloudni korisnici, jednostavnim sluanjem prometa na mrei mogu doi do podataka
o korisnikim iframa i svih drugih povjerljivih podataka. Opta svojstva KDE (desktop) je svojim izgledom i
rasporedom elemenata vrlo slino MS Windows grafikom dizajnu. Ikone se na radnu povrinu postavljaju
pritiskom na desni klik mia, a sve aplikacije se pokreu iz Starta koji se nalazi u donjem lijevom uglu i oznaen
je velikim slovom K. Ikone za pokretanje aplikacija u Startu razvrstane su u odgovarajue grupe:

- Amusement - igre i ostali programi namijenjeni za zabavu,

- Applications - vanije aplikacije za upravljanje datotekama, tekst editori, alati za kompresiju, komunikaciju
itd.,
- Configuration - sve aplikacije za konfiguraciju sistema,
- Documentation - pomo i upute za rad s programima,
- Multimedia - multimedijalne aplikacije (slika, zvuk i video),
- Networking - mreni klijenti (web, mail, news grupe),
- Office - uredski alati,
- Terminals - terminali.
Tri osnovne verzije Linux kernela su poetna verzija, verzija 1.x i verzija 2.x. Poetna verzija 0.01, koju je
1991. Godine kreirao Linus Torvalds, podravala je samo Intel 80386 kompatibilne procesore, mali broj
hardverskih ureaja i Minix sistem datoteka. Mreni servisi nisu imali kernelsku podrku. Verzija 1.0, nastala u
martu 1994. Godine, ukljuivala je podrku za standardne TCP/IP mrene protokole. Ova verzija je dodatno
podravala ext i ext2 sisteme datoteka, iroku klasu SCSI disk kontrolera, kao i brojne hardverske ureaje.
Verzija 1.2 (mart 1995) je posljednja verzija Linux kernela namijenjena iskljuivo PC arhitekturi. U verziji 2.0
(juni 1996) uvedena je podrka za vie arhitektura (Motorola i Intel procesori, Sun Sparc i PowerMac sistemi),
kao i podrka za vieprocesorsku arhitekturu (SMP). Osnovu Linux sistema ine kernel, sistemske biblioteke i
sistemski programi. Kernel je odgovoran za najznaajnije funkcije operativnog sistema. Dvije osnovne
karakteristike kernela su:

- kernel kod se izvrava u kernelskom modu u kome je jedino mogue pristupati svim komponentama
hardvera;
- kompletan kernel kod i sve kernel strukture podataka uvaju se u istom adresnom prostoru.
Kod veine UNIX sistema aplikacije se preko sistemskog poziva direktno obraaju
kernelu, kao to je prikazano na slici 2.

Linux koristi standardni UNIX proces mehanizam (fork) koji razdvaja kreiranje procesa i njegovo izvrenje u
dvije razliite operacije:
- sistemski poziv fork, koji kreira novi proces,
- sistemski poziv exec, koji izvrava program u resursima novostvorenog procesa.
Pod UNIX sistemom sve informacije koje operativni sistem mora uvati da bi kontrolisao jedan proces
predstavljaju kontekst tog procesa. Pod Linux operativnim sistemom, svaki proces je u potpunosti opisan
identitetom, okolinom, i kontekstom.
Identitet procesa obuhvata sljedee informacije:
- Identifikator procesa (Process ID PID), pomou kojeg Linux kontrolie proces;
- Akreditivi (Credentials). Svaki proces pripada jednom korisniku koji ima svoj user ID i jedan ili vie grupnih
Idova koji odreuju prava pristupa procesu u radu sa datotekama;
- Linost (Personality). Ova informacija se ne koristi kod drugih UNIX sistema, a Linux svakom procesu
dodjeljuje lini identifikator koji moe imati uticaja za neke sistemske pozive.
Upravljanje memorijom obuhvata upravljanje operativnom (RAM) memorijom i upravljanje virtuelnom
memorijom. Upravljanje operativnom, odnosno fizikom memorijom obuhvata dodjeljivanje i oslobaanje
stranica (pages, normal extent), grupe stranica (large extent) i malih memorijskih blokova (small extent).
Fizkom memorijom se upravlja po sistemu drugova (Buddy heap). Cijela fizika memorija se dijeli na udruene
blokove ije su veliine stepeni broja 2. Blokovi se prema potrebi alokacije dalje razbijaju na manje blokove ili
se parovi udruuju u vee cjeline. Linux podrava brojne formate za punjenje i izvravanje programa. Meu
njima svakako treba istai stari UNIX format a.out i novi elf format koji je maksimalno prilagoen konceptu
virtuelne memorije. Zaglavlje ELF formata opisuje sekcije programa. Sekcije programa su po veliini prilagoene
veliini stanice virtuelne memorije. Program kod kog su funkcije iz sistemske biblioteke direktno ugraene u
kod programa je program sa statikim povezivanjem. Glavni nedostatak ovakvog naina povezivanja je
poveanje veliine koda, jer svaki poziv funkcije iz biblioteke kopira cijelu funkciju u kod. Takoe, sa veliinom
koda raste i koliina memorije koja je potrebna za njegovo izvravanje. Linux dijeli ureaje u tri klase: blok
ureaje (poput diskova i CD-ROM ureaja), karakter ureaje (poput tampaa) i mrene ureaje. Svaki ureaj
je predstavljen specijalnom datotekom (device node, device file) koja se nalazi u direktorijumu /dev root
sistema datoteka. Kada korisnik upisuje podatke u datoteku koja predstavlja neki ureaj ili ita iz te datoteke,
vri se neka ulazno-izlazna operacija, odnosno sistem alje ili prima podatke sa ureaja koji je predstavljen tom
datotekom. Time se ukida potreba za postojanjem posebnih programa (a samim tim i posebnom
metodologijom programiranja ulazno izlaznih operacija) neophodnih za rad sa ureajima.

Programiranje

Tri najee koritene savremene metode programiranja su struktuirano programiranje, kompjuterski

potpomognuto programiranje i korisniko programiranje. Struktuirano programiranje je programska
metodologija zasnovana na softverskom ininjeringu, koji podrazumjeva sistematian dizajn i razvoj softvera i
upravljanje procesom razvoja softvera. Programski jezik je jezik za pisanje koje raunalo zna i moe izvriti.
Mikroprocesor i drugi logiki sklopovi raunala imaju svoj vlastiti programski jezik koji se naziva strojni jezik, a
sastoji se od nizovi binarnih rijei koje predstavljaju instrukcije logikim sklopovima i podatke koje treba
obraditi. Program napisan u strojnom jeziku nazivamo izvrni program ili izvrni kod budui da ga raunalo
moe neposredno izvriti. Strojni jezi je odreen arhitekturom raunala, a definira ga proizvoa hardwarea.
Izvrni program je strojno zavisan, to znai da se kod napisan na jednom raunalu moe izvravati jedino na
raunalima istog tipa. Pisanje instrukcija u binarnom kodu je posve nepraktino pa su razvijeni simboliki jezici
u kojima su binarne instrukcije zamijenjene mnemonikim oznakama. Program unosi program napisan u
mnemonikim oznakama u tekstualnu datoteku pomou editora teksta i zatim poziva program koji
mnemonike oznake prevodi u binarne instrukcije strojnog jezika. Program koji vri konverziju naziva se
asembler a sam se program naziva asemblerski jezik ili jednostavno asembler. Program napisan u
asemblerskom jeziku nazivamo izvorni program. Osnovna podjela je na nie ( strojne jezike ) i vie ( orijentirane
ljudima ). Vii jezici pak mogu biti : Sekvencijalni, Proceduralni ( Pascal, C ), Funkcijski ( Lisp, Erlang, ML ),
Objektno orijentirani ( Java, C++ ). Sve je poelo sa strojnim jezicima (asemblerima), koji su se brzo izvravali, ali
sporo pisali, te se danas samo kritini dijelovi operativnih sustava piu na taj nain.

1. 1954. pojavio se Fortran, razvio ga je John Backus u IBM-u.

2. iza Fortrana prvi se pojavio Algol, u kasnim 1950-im.
3. bili su to jezici nezgrapne sintakse, zato su doli Cobol 1960. i Basic 1964. godine sa svojom sintaksom
koja slii na engleski jezik.
4. dolazi vrijeme za razvoj "pravih" programskih jezika: Pascal Niklausa Wirtha i C Kena Thompsona i
Dennisa Ritchie-a.
5. 1974. za potrebe vojske SADa razvijena je Ada.
6. OOP kuca na vrata: 1980. tu je Smalltalk-80, a 1985. pojavila se prva implementacija C++ koji je
zamislio Bjarne Stroustrup.
7. 1987. Larry Wall je stvorio Perl.
8. 1990. Guido van Rossum je izbacio konkurenciju Perlu, Python.
9. 1994. pojavio se PHP Rasmusa Lerdorfa, koji je prvenstveno namijenjen kreiranju web aplikacija,
(neto poput JSPa i ASP-a za Javu i VisualBasic, respektivno).
10. 1996. pojavila se Java tvrtke Sun Microsystems.
 11. krajem 1999. godine pojavio se D, koji je zanimljiva mjeavina programskih jezika C, C++ i Jave.
Programski jezik BASIC je jezik ope namjene, osmiljen za poduku i obrazovanje programera, a najiru
uporabu je naao kod osobnih raunala. Njegova svrha je pravljenje jednostavnih programa i simulacija, a do
danas postoji veliki broj verzija razliitih proizvoaa kao to su Microsoft, Borland i dr. Raznolike verzije su
implementirane gotovo na svim raunalnim sustavima,a najvie se rabi verzija Microsoft BASIC-a. Prva osobna
raunala imala su BASIC u ROM memoriji, dok jo nije bilo operativnih sistema, a za trajno pohranjivanje
podataka nisu se koristili diskovi, nego audio kasete i magnetne trake.BASIC je programski jezik nastao davne
1963. godine u SAD-u, a naziv je skraenica od engleske rijei Beginner`s All Purpose Symbolic Instruction Code.
Orginalna vezija BASIC programskog jezika je Darthmouth BASIC, a naziv je dobio po Darthmouth sveuilitu,
gdje je nastao kao prvi programski jezik za interaktivnu uporabu, kao dio DTSS-a (Darthmund Time Sharing
Sistem). Dizajnirali su ga dva studenta: John George Kemeny i Thomas Eugene Kurtz. Funkcioniranje BASIC-a se
najbolje objanjava pojmom varijabli. Varijable su promjenjive vrijednosti i slue nam za olakavanje kodiranja
programa, svaka varijabla ima svoje ime i vrijednost. Dakle kada elimo upotrijebiti neku rije vie puta tijekom
rada u programu, ne moramo pisati tu rije, ve joj moemo dodjeliti ime te svaki puta kada upotrijebimo
dodjljeno ime, na ekranu e nam se ispisati rije. QBASIC je akronim za Quick Beginner`s All-Purpose Symbolic
Instruction Code. Jedna od inaica BASIC-aje QBASIC, a bazira se na QuickBASICU. Potrebno je razlikovati
QBASIC od QB (QuickBASIC-a). QB ili QuickBasic je inaica BASIC-a, kojeg je razvila tvrtka Microsoft za MS-DOS
operacijski sustav te je bila osnova za popularni VisualBASIC.QBASIC je doivio brojna poboljsnja i verzije od
kojih je najslabija verzija QBASIC 1.0, a najbolja 4.5 pod nazivom QuickBASIC. Poput BASICA I QBASIC-ovo
funkcioniranje moemo najbolje objasniti pojmom varijable. Tri su osnovne naredbe: CLS, INPUT i PRINT. CLS je
skraenica od Clear Screen, a koristimo ju kako bismo obrisali sav prijanji tekst s ekrana, a zatim slijedi INPUT
naredba za unos podataka te PRINT naredba ispisuje tekst na ekran. 10 CLS 20 PRINT "Kako se zove?" 30
INPUT A$ 40 PRINT "Drago mi je";A$ 50 END C programski jezik spada u proceduralne programske jezike koji je
razvijen u ranim 70-im godinama 20. stoljea. Autor ovog programskog jezika je Dennis Ritchie, no znaajan
doprinos nastanku C-a dali su Ken Thompson kao autor programskog jezika B i Martin Richards, autor
programskog jezika BCPL. Dennis Ritchie je stvorio ovaj programski jezik za rjeavanje praktinih problema
kodiranja sistemskih programa i jezgre operativnog sistema UNIX, koji je praktiki u cijelosti napisan u C-u. Kao
jedan od najvanijih jezika u povijesti komercijalne raunarske industrije, C je do danas ostao jedini programski
jezik prilagoen za sve raunarske platforme, od malih sistema pa do mrenih super-raunara. Programi
napisani u njemu vrlo su bliski nainu rada hardvera te u naelu zahtijevaju od programera dobro razumijevanje
rada procesora, memorije, ulazno-izlaznih sklopova itd.

Osnovne karakteristike programskog jezika C:

VELIINA Programski jezik C karakterizira vrlo mali broj kljunih rijei (32). Kljune rijei su dijelovi
programskog koda.
BRZINA Programi napisani u programskom jeziku C su bre izvode od programa koji su pisani u drugim
programskim jezicima. Programski jezici su umjetni jezici koji nam omoguavaju manipuliranje raunalom i
izvravanje zadaa pomou raunala (npr. C, VB, ASP.NET).
NAREDBE ZA KONTROLU TOKA - Programski jezik C raspolae naredbama koje kontroliraju tok izvravanja
programa, a to su: petlja for, petlja while, switch (case) funkcija te naredba if-else.
BITWISE KONTROLA - Za direktno pristupanje bitovima i bajtovima.
POKAZIVAI (POINTERI) - Pokazivai su varijable koje sadre memorijsku lokaciju neke druge varijable, tj. oni su
'pokazivai' na adrese drugih varijabli. Programski jezik C omoguava manipuliranje adresama varijabli.
OPA NAMJENA - U programskom jeziku C se rjeavaju problemi iz svih podruja.
Svi C-programi sastoje se od funkcija i varijabli. Funkcije sadre instrukcije koje odreuju koje e operacije biti
izvrene, a varijable slue memoriranju podataka. Izvravanje programa poinje izvravanjem funkcije main koja
mora biti prisutna u svakom programu. Funkcija main svoju zadau obavlja openito pozivanjem drugih
funkcija. 8
Programski jezik C++ je programski jezik ope namjene i srednje razine s podrkom za objektno orijentirano
programiranje. Prvotno je razvijan u Bell Labs (laboratoriju telekomunikacijske tvrtke Bell) pod rukovodstvom
Bjarnea Stroustrupa tokom 1980-ih, i to kao proirenje programskom jeziku C pa mu je originalno ime bilo "C
with classes" (engl. C s klasama). Zbog velike potranje za objektno orijentiranim jezicima te izrazitim
sposobnostima istih, specifikacija programskog jezika C++ ratificirana je 1998. kao standard ISO/IEC 14882.
U sluaju kada elimo sami napisati funkciju, moramo paziti da nam se ime varijable ne poklapa sa nekom od
kljunih rijeiu C++, jer bi u tom sluaju kompajler pomijeao sa standardnim kljunim rijeima. asm, auto, bool,
break, case, catch, char, class,..itd. Java je objektno orijentirani programski jezik koji su razvili James Gosling,
Patrick Naughton i drugi inenjeri u tvrtci Sun Microsystems. Razvoj je poeo 1991, kao dio projekta Green, a
objavljen je u studenom 1995. Firma Sun posjeduje trademark na ime Java, ali samo okruenje je mogue bez
plaanja skinuti sa Sunovih internet posluitelja. Velika prednost u odnosu na veinu dotadanjih programskih
jezika je to to se programi pisani u Javi mogu izvoditi bez preinaka na svim operativnim sustavima za koje
postoji JVM (Java Virtual Machine), dok je klasine programe pisane primjerice u C-u potrebno prilagoavati
platformi(operacijskom sustavu) na kojem se izvode. Time i bogatim skupom klasa za rad s mrenim
komunikacijama u jednom trenutku je Java bila najbolji izbor za iroku lepezu moguih aplikacija. Microsoft je
stoga razvio svoj C# i .NET platformu kao odgovor na open source alternative. Java je jedan od najkoritenijih
programskih jezika. Procjene i izvjea o broju korisnika kreu se od gotovo 7 do preko 10 milijuna.