Professional Documents
Culture Documents
Ahamadnagar Jilhyatil Pramukh Galit Dhanya (Telbiya) Pikanchya Utpadanatil Badal Ek Abhyas
Ahamadnagar Jilhyatil Pramukh Galit Dhanya (Telbiya) Pikanchya Utpadanatil Badal Ek Abhyas
Ahamadnagar Jilhyatil Pramukh Galit Dhanya (Telbiya) Pikanchya Utpadanatil Badal Ek Abhyas
AAAA
Abstract
vgenuxj ftYg;kr osxosxG;k izkarkr HkkSxksfyd ifjfLFkrhuqlkj osxosXkGh fids ?ksryh tkrkr-
izkd`frd jpuk] gokeku] e`nk] tyflapu lqfo/kk vkk fofo/k ?kVdkapk ifj.kke ykxoMh[kkyhy
{ks=koj gksrks- ykxoMh[kkyhy {ks=kr gks.kk&;k cnykapk vH;kl dj.;klkBh izLrqr lakks/ku fok;
mi;qDr vkgs- d`kh mRiknukr lkrR; fnlwu ;sr ukgh- flapukP;k vR;ar flehr lqfo/kk] vokZ.kizo.k
{ks=] gyD;k izrhph tehu bR;knh fidkaP;k deh mRikndrsps izeq[k dkj.k vkgs- d`kh {ks=krhy izeq[k
fidkaP;k {ks=] mRiknu o mRikndrsr gks.kk&;k cnykapk vH;kl izLrqr lakks/kukr dsyk vkgs-izLrqr
lakks/ku nq;e lk/kulkeqxzhoj Secondary Data) oj vk/kkjhr vlwu rh vgenuxj ftYgk
lkekftd o vkfFkZd lekykspu vgoky o egkjkVkph vkfFkZd ikg.kh] vFkZ o lkaf[;dh lapkyuky;
fu;kstu foHkkx eqacbZ] egkjkV kklu ;krwu feGfoyh vkgs- vgenuxj ftYg;krhy izeq[k XkGhr
/kkU; fidkae/;s HkqbZexw ] lw;ZQqy] lks;kchu] djMbZ o brj xGhr /kkU; ;kaP;k vksfyrk[kkyhy {ks=]
,dw.k fidk[kkyhy {ks=] mRiknu o njgsDVjh mRiknu ;kapk vH;kl izLrqr lakks/kukr dsyk vkgs-
ifj.kkeh ;k izdkjP;k lakks/kukeqGs ksrdjh] ksrh vf/kdkjh] d`kh foHkkx egkjkV kklu ;kauk
ihd ykxoMh[kkyhy {ks=kr gks.kk&;k cnykph dYiuk ;sbZy- xGhr/kkU; fidka[kkyhy {ks=kr ok<
dj.ks xjtsps vkgs ;kn`Vhus iz;Ru dj.;klkBh ns[khy mi;wDr vkgs- izeq[k xGhr/kkU; fidkaph nj
gsDVjh mRikndrk o mRiknu ;ke/;sgh cny ?kMwu ;sr vkgsr- izeq[k xGhr/kkU; ihd
ykxoMh[kkyhy {ks= o vksfyrk[kkyhy {ks=kr eksB;k izek.kkr ?kV gksr vkgs-
uequk SkCn : vksfyrk[kkyhy o ykxoMh[kkyhy {ks=] xGhr /kkU; rsyfc;k fids mRiknu o
mRikndrk-
?kVd cktkjph lajpuk] etwjkaph miyC/krk] rkaf=d fodkl bR;knh rlsp izR;sd
ksrd&;kaph ihd ?ks.;kph i/nr] ykxoM i/nr] mRiknu o mRikndrk o mRiknu [kpZ]
tyflapukph lk/kus bR;knh fofo/k ?kVdkar fHkUurk vk<Grs-
vgenuxj ftYg;kr [kjhi o jCch gaxke vls d`kh mRiknukps 2 gaxke vkgsr-
vgenuxj ftYg;kr fidkaP;k ykxoMh[kkyhy {ks= 13-32 yk[k gsDVj vkgs R;kiSdh 4-
60 yk[k gsDVj {ks= [kjhi fidkalkBh okijys tkrs rj 7-58 yk[k gsDVj {ks= jCch
fidkalkBh okijys tkrs- ftYg;ke/;s r`.k/kkU;] dM/kkU;sa] xGhrkph fids] elkY;kph fids]
QGs o Hkkthikyk] dkiwl o rarwe; fids o brj v[kkn; fids ;kaps mRiknu ?ksrys tkrs -
r`.k/kkU; dM/kkU; ;k fidka[kkyhy {ks=kis{kk xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks= rqyusus deh
vk<Grs-
lu 2004&05 e/;s ,dw.k ihd ykxoMh[kkyhy {ks=kiSdh 3-2 VDds gsDVj {ks=
xGhr /kkU; fidk[kkyh gksrs rj lu 2011&12 e/;s 4-7 VDds gsDVj {ks= gksrs- ;ko#u
fnlwu ;srs dh] xGhr /kkU; rsyfc;k ihd ykxoMh[kkyhy {ks=kr 1-5 VDds brdh
ukeek= ok< >kysyh vkgs-
ftYg;kr izeq[k xGhr fidkae/;s HkqbZewx] lq;ZQwy] lks;kchu] djMbZ o brj xGhr
/kkU;kae/;s rhG] eksgjh] tol] ,jaMh bR;knh fids ?ksryh tkrkr- ;k fidkaiSdh
vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k 14 rkyqD;kaiSdh lq;ZQwy gs xGhr/kkU; ihd dksijxko]
laxeusj] uxj o jkgqjh ;k rkyqD;kae/;s eksB;k izek.kkr ?ksrys tkrs-
izLrqr lakks/kukr vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr /kkU; fidkaP;k
mRiknukr >kysY;k cnykpk vk<kok ?ks.;kr vkysyk vkgs-
3 lakks/ku leL;k (Research Problem) %&
vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr/kkU; rsyfc;k fidkaP;k mRiknukrhy
cny % ,d vH;kl
(2004-05 rs 2013-14)
4 mfn~nV;s (Objectives) %&
1 vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k xGhr/kkU; rsyfc;k fidkaps vksfyrk[kkyhy {ks=krhy
cny vH;kl.ks-
MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5475
SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)
vgenuxj ftYg;ke/;s 71-10 VDds {ks= ykxoMh;ksX; vlwu 32-40 VDds {ks=
tyflapuk[kkyh vkgs- vH;kl {ks=
+ ke/;s dkGh e`nk] e/;e e`nk] xMn djMk o ykylj
rkacwl e`nk vk<Grs- Tokjh] cktjh] xgw] l] dkiql] HkqbZewx] gjHkjk] lq;ZQwy] QGs o
Hkkthikyk vkh fofo/k izeq[k fids vH;kl {ks=kr ?ksryh tkrkr-
10 foysk.k o ppkZ (Result and Discussion) %&
vgenuxj ftYg;kr xGhr /kkU; fidkae/;s HkqbZewx] lw;ZQqy] lks;kchu] djMbZ ;k
izeq[k fidkaps mRiknu ?ksrys tkrs- rj brj xGhr /kkU; fidkae/;s rhG] ,jaMh] eksgjh]
tol vkk fidkaps mRiknu ?ksrys tkrs-
,dw.k xGhr /kkU;kP;k fidka[kkyhy {ks=kr lu 2004&05 rs 2012&13 ;k okkZr
>kysyk rqyukRed cny iq<hy rDrk dz- 1 e/;s nkZfoyk vkgs-
rDrk dz- 1vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k xGhr /kkU;kaP;k fidka[kkyhy vksfyrkps {ks=
{ks= gsDVje/;s
okZ VDdsokjhrhy ok<@?kV
v- fidkaps uko 2004&05 2012&13
dz-
1- HkqbZex
w 9024 528 & 23-3
30-7 7-4
2- lw;Zqy 20216 100 &67-4
68-8 1-4
3- djMbZ 0 710 10-1
0 10-1
4- Lkks;kchu 0 5363 75-6
0 75-6
5- brj xGhr 155 390 5
/kkU; 0-5 5-5
6- ,dw.k xGhr 29395 7091 &
/kkU; 100 100
7- Ljkljh 5879 1418-2 &
lanHkZ& vgenuxj ftYgk lkekftd o vkfFkZd lekykspu vgoky] lu
2005&06 o 2013&14
fVi& dalkrhy la[;k ,dw.k izek.kkkh VDdsokjh nkZforkr-
ojhy rDR;ko#u vls fnlwu ;srs dh] lu 2004&05 e/;s vgenuxj ftYg;kr
,dw.k xGhr fidka[kkyhy ljkljh {ks= 5879 gsDVj gksrs rj lu 2012&13 e/;s ljkljh
{ks= 1418-2 gsDVj gksrs- lu 2004&05 P;k rqyusr lu 2012&13 e/;s ,dw.k xGhr
MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5478
SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)
*brj xGhr /kkU;* fidka[kkyhy {ks= o mRiknu ns[khy 6-1 VDD;ko:u 3-4
VDds o 1-8 VDD;kao:u 1-0 VDds vls deh >kysys vkgs- ek= mRikndrk 312 fd-xzW-
nj gsDVj o:u 325 fd-xzW= nj gsDVj vkh ok<ysyh fnlwu ;srs-
EkgkjkV jkT;krhy ,dw.k xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks=] mRiknu o mRikndrk
;kcjkscj vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k xGhr /kkU; fidka[kkyhy {ks=] mRiknu o
mRikndrk ;kaph rqyuk dsyh vlrk ,dw.k xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks= o mRiknu
egkjkV jkT;kr ok<ysys vkgs- ijarq vgenuxj ftYg;kr rs deh >kysys vk<Grs- ijarq
,dw.k xGhr /kkU; fidkaph njgsDVjh mRIkkndrk ek= ok<ysyh fnlwu ;srs-
11 fudkZ % (Conclusions) %&
lu 2004&05 P;k rqyusr lu 2012&13 e/;s ,dw.k xGhr /kkU; fidkaP;k
vksfyrk[kkyhy {ks=kr ^djMbZ^ o ^lks;kchu^ ihd oxGrk eksB;k izek.kkr ?kV >kysyh
fnlwu ;srs-
vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr/kkU; fidka[kkyhy lu 2004&05 rs
2013&14 ;k vH;kl dkyko/khrhy {ks=] mRiknu vkf.k nj gsDVjh mRiknukpk vH;kl
dsyk vlrk vls fnlwu ;srs dh] xGhr /kkU; fidka[kkyhy ,dw.k {ks= deh >kysys vkgs
ijarq egkjkV jkT;krhy ,dw.k xGhr /kkU; fidka[kkyhy {ks=kkh rqyuk dsyh vlrk
vls fnlwu ;srs dh xGhr /kkU; fidka[kkyhy {ks= 2-7 VDD;kao:u 2-0 VDds vls
?kVysys vkgs- ftYg;krhy izeq[k xGhr /kkU; fidkaP;k ,dw.k {ks=kpk okfkZd o`/nhnj &9-
5 gsDVj vlk ?kVysyk vkgs-
,dw.k xGhr /kkU; fidka[kkyhy mRiknukpk okfkZd o`/nhnj &1-0 vlk vkgs rj
mRikndrk nj gsDVjh 9-5 brdh ok<ysyh vkgs-
,danjhr vls fnlwu ;srs dh xGhr /kkU; fidkaP;k vksfyrk[kkyhy {ks=kr ?kV
>kysyh vkgs R;keqGs xGhr /kkU; fidkaP;k ykxoMh[kkyhy {ks= o ,dw.k mRiknukr ?kV
>kysyh vkgs- ijarq nj gsDVjh mRikndrse/;s ek= ok< >kysyh vkgs-
^lks;kchu^ ;k xGhr /kkU; fidkP;k {ks=kr rqyusus lokZf/kd 80-7 VDds vkh
ok< >kysy
s h vkgs rj ^lq;ZQwy^ o ^djMbZ^ ;k fidka[kkyhy {ks=kr vuqdzes 1-6 o 2-3
VDds vkh lokZf/kd ?kV >kysyh vkgs- rlsp ^lq;ZQwy^ o ^djMbZ^ ;k fidkph
mRiknukr vuqdzes 1-0 o 0-4 VDds vkh ?kV >kysyh vkgs- ^djMbZ^ ;k fidkph
mRikndkr vH;kldkyko/khr lokZf/kd ?kVysyh vkgs- rj ^HkqbZewx^ o ^lks;kchu^ ;k
xGhr /kkU;kaph mRikndrk lokZf/kd ok<ysyh fnlwu ;srs-
vgenuxj ftYgk vokZ.kizo.k {ks=kr ;srks R;keqGs vdksys rkyqdk oxGrk brj
rkyqD;kae/;s itZU; forj.k vYi izek.kkr gksrs- R;keqGs xGhr/kkU; fidkaP;k
vksfyrk[kkyhy {ks=kr ?kV >kysyh fnlwu ;srs- xGhr /kkU; fidkauk fnyk tk.kkjk
gehHkko brj fidkaP;k rqyusr deh vlY;keqGs ksrdjh xGhr/kkU; (rsyfc;k fidkaP;k
mRiknuk,soth dM/kkU;] r`.k/kkU;] l o dkiwl ;kalkj[;k fidkaps mRiknu ?ksrkr-
ifj.kkeh xGhr/kkU;] fidka[kkyhy {ks= o mRiknu ?kVysys fnlwu ;srs- ksrdjh vk/kqfud
d`kh ra=Kkukpk okij djrkr- R;keqGs xGhr/kkU; fidkaph mRikndrk ek= ok<ysyh
fnlwu ;srs-
12 fkQkjkh % (Recommendations) %&
1 vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k izeq[k xGhr /kkU; fidkaP;k ykxoMh[kkyhy
vksfyrkP;k {ks=kr eksB;k izek.kkr ?kV >kysyh vkgs R;keqGs tyflapuk[kkyhy
lsok&lqfo/kkae/;s ok< d#u vksfyrk[kkyhy {ks=kr ok< dj.ks xjtsps vkgs- vgenuxj
ftYgk izkeq[;kus vokZ.kxzLr foHkkxkr ;srks- vgenuxj ftYg;kr vdksys rkyqdk
oxGrk brj rkyqD;kae/;s itZU;kps forj.k vYi izek.kkr gksrs- R;keqGs ksrd&;kauh
;kfBdk.kh ksrrG;kph fufeZrh d:u R;k ik.;kpk okij rsyfc;k fids ?ks.;klkBh
djkok-
2 xGhr /kkU; fdaok rsyfc;k fidkaph mRikndrk ok<fo.;klkBh izekf.kr fc;k.ks] [krs]
tarwukkds] fdVdukkds] fc;k.kkaph ykxoM ;ksX; i/nrhus ksrhr uohu ra=Kkukpk
okij vR;ko;d vkgs- vk/kqfud ra=Kku lk/kukaP;k fdaerh HkjelkB vlrkr- R;keqGs
ksrd&;kapk mRiknu [kpZ ok<rks- ljdkjus vkk lk/kukaP;k fdaerhoj fu;a=.k Bsokos-
3 fofo/k fidkauk ns.;kr ;s.kk&;k d`kh vFkZ lgk;rke/;s rQkor fnlwu ;srs - xgw]
rkanwG] ml] vf/kd rj MkGh] rsyfc;k fidkauk vR;ar deh vFkZlgk; ns.;kr ;srs-
R;keqGs rsyfc;klkj[;k fidkaps mRiknu o ykxoMh[kkyhy {ks= deh gksr vkgs Eg.kwu
vkk fidkaP;k mRiknukr ok<hyk izksRlkgu ns.;klkBh d`kh vFkZlgk; ns.;kr ;kos -