Ahamadnagar Jilhyatil Pramukh Galit Dhanya (Telbiya) Pikanchya Utpadanatil Badal Ek Abhyas

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 10

SRJIS/BIMONTHLY/ DR.

RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

vgenuxj ftYkrhy izeq[k xGhr /kkU; rsyfc;k fidkaP;k mRiknukrhy cny % ,d


vH;kl
(2004-05 rs 2013-14)

Rasal Ramchandra Gyanu, Ph. D. & Mhaske Ashwini Chandrakant


* Head of Department of Economics and Vice Principal, P.V.P. College of Pravarangar.
* Research Student(M.A., B.Ed., M.Phil., (Econimics) Ph.D. Appear)

AAAA
Abstract

vgenuxj ftYg;kr osxosxG;k izkarkr HkkSxksfyd ifjfLFkrhuqlkj osxosXkGh fids ?ksryh tkrkr-
izkd`frd jpuk] gokeku] e`nk] tyflapu lqfo/kk vkk fofo/k ?kVdkapk ifj.kke ykxoMh[kkyhy
{ks=koj gksrks- ykxoMh[kkyhy {ks=kr gks.kk&;k cnykapk vH;kl dj.;klkBh izLrqr lakks/ku fok;
mi;qDr vkgs- d`kh mRiknukr lkrR; fnlwu ;sr ukgh- flapukP;k vR;ar flehr lqfo/kk] vokZ.kizo.k
{ks=] gyD;k izrhph tehu bR;knh fidkaP;k deh mRikndrsps izeq[k dkj.k vkgs- d`kh {ks=krhy izeq[k
fidkaP;k {ks=] mRiknu o mRikndrsr gks.kk&;k cnykapk vH;kl izLrqr lakks/kukr dsyk vkgs-izLrqr
lakks/ku nq;e lk/kulkeqxzhoj Secondary Data) oj vk/kkjhr vlwu rh vgenuxj ftYgk
lkekftd o vkfFkZd lekykspu vgoky o egkjkVkph vkfFkZd ikg.kh] vFkZ o lkaf[;dh lapkyuky;
fu;kstu foHkkx eqacbZ] egkjkV kklu ;krwu feGfoyh vkgs- vgenuxj ftYg;krhy izeq[k XkGhr
/kkU; fidkae/;s HkqbZexw ] lw;ZQqy] lks;kchu] djMbZ o brj xGhr /kkU; ;kaP;k vksfyrk[kkyhy {ks=]
,dw.k fidk[kkyhy {ks=] mRiknu o njgsDVjh mRiknu ;kapk vH;kl izLrqr lakks/kukr dsyk vkgs-
ifj.kkeh ;k izdkjP;k lakks/kukeqGs ksrdjh] ksrh vf/kdkjh] d`kh foHkkx egkjkV kklu ;kauk
ihd ykxoMh[kkyhy {ks=kr gks.kk&;k cnykph dYiuk ;sbZy- xGhr/kkU; fidka[kkyhy {ks=kr ok<
dj.ks xjtsps vkgs ;kn`Vhus iz;Ru dj.;klkBh ns[khy mi;wDr vkgs- izeq[k xGhr/kkU; fidkaph nj
gsDVjh mRikndrk o mRiknu ;ke/;sgh cny ?kMwu ;sr vkgsr- izeq[k xGhr/kkU; ihd
ykxoMh[kkyhy {ks= o vksfyrk[kkyhy {ks=kr eksB;k izek.kkr ?kV gksr vkgs-
uequk SkCn : vksfyrk[kkyhy o ykxoMh[kkyhy {ks=] xGhr /kkU; rsyfc;k fids mRiknu o
mRikndrk-

Scholarly Research Journal's is licensed Based on a work at www.srjis.com

2 lakks/kukph vksG[k (Introduction) %&


ksrh {ks=kr dks.krs ihd ?;kos gk ksrd&;kapk fu.kZ; fuoM osxosxG;k
?kVdkaoj voyacwu vlrs- mnk- e`nk o gokeku dqVqackph xjt] lkekftd o vkfFkZd

MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5474


SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

?kVd cktkjph lajpuk] etwjkaph miyC/krk] rkaf=d fodkl bR;knh rlsp izR;sd
ksrd&;kaph ihd ?ks.;kph i/nr] ykxoM i/nr] mRiknu o mRikndrk o mRiknu [kpZ]
tyflapukph lk/kus bR;knh fofo/k ?kVdkar fHkUurk vk<Grs-
vgenuxj ftYg;kr [kjhi o jCch gaxke vls d`kh mRiknukps 2 gaxke vkgsr-
vgenuxj ftYg;kr fidkaP;k ykxoMh[kkyhy {ks= 13-32 yk[k gsDVj vkgs R;kiSdh 4-
60 yk[k gsDVj {ks= [kjhi fidkalkBh okijys tkrs rj 7-58 yk[k gsDVj {ks= jCch
fidkalkBh okijys tkrs- ftYg;ke/;s r`.k/kkU;] dM/kkU;sa] xGhrkph fids] elkY;kph fids]
QGs o Hkkthikyk] dkiwl o rarwe; fids o brj v[kkn; fids ;kaps mRiknu ?ksrys tkrs -
r`.k/kkU; dM/kkU; ;k fidka[kkyhy {ks=kis{kk xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks= rqyusus deh
vk<Grs-
lu 2004&05 e/;s ,dw.k ihd ykxoMh[kkyhy {ks=kiSdh 3-2 VDds gsDVj {ks=
xGhr /kkU; fidk[kkyh gksrs rj lu 2011&12 e/;s 4-7 VDds gsDVj {ks= gksrs- ;ko#u
fnlwu ;srs dh] xGhr /kkU; rsyfc;k ihd ykxoMh[kkyhy {ks=kr 1-5 VDds brdh
ukeek= ok< >kysyh vkgs-
ftYg;kr izeq[k xGhr fidkae/;s HkqbZewx] lq;ZQwy] lks;kchu] djMbZ o brj xGhr
/kkU;kae/;s rhG] eksgjh] tol] ,jaMh bR;knh fids ?ksryh tkrkr- ;k fidkaiSdh
vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k 14 rkyqD;kaiSdh lq;ZQwy gs xGhr/kkU; ihd dksijxko]
laxeusj] uxj o jkgqjh ;k rkyqD;kae/;s eksB;k izek.kkr ?ksrys tkrs-
izLrqr lakks/kukr vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr /kkU; fidkaP;k
mRiknukr >kysY;k cnykpk vk<kok ?ks.;kr vkysyk vkgs-
3 lakks/ku leL;k (Research Problem) %&
vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr/kkU; rsyfc;k fidkaP;k mRiknukrhy
cny % ,d vH;kl
(2004-05 rs 2013-14)
4 mfn~nV;s (Objectives) %&
1 vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k xGhr/kkU; rsyfc;k fidkaps vksfyrk[kkyhy {ks=krhy
cny vH;kl.ks-
MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5475
SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

2 vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr/kkU; rsyfc;k fidka[kkyhy {ks=] mRiknu vkf.k


nj gsDVjh mRiknukapk vH;kl dj.ks-
5 lakks/kukps egRo (Significance) %&
vgenuxj ftYg;krhy d`kh {ks=krhy izeq[k xGhr /kkU; rsyfc;k fidkaP;k
ykxoMh[kkyhy {ks=] ihd i/nrh] ihd jpuk] o ihd mRikndrk bR;knh ?kVdkapk
rqyukRed vH;kl izLrqr lakks/kukr dsyk tkbZy- ifj.kkeh d`kh foHkkx o d`kh
dk;kZy; egkjkV kklu] d`kh foKku dsanz] d`kh fon;kihB ;kauk vko;d ;kstuk
jkcfo.;klkBh vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr /kkU; ihd i/nrhph ikoZHkweh
y{kkr ;sbZy-
ftjkbZr] dksjMokgw] ikolkoj iw.kZi.ks voyacuw vl.kk&;k d`kh fodklkpk
R;ke/khy izeq[k xGhr /kkU; ihd mRiknu i/nrhpk fopkj gks.ks vko;d vkgs-
rsyfc;k @ xGhr /kkU; gs ihd Hkkjrh; vFkZO;oLFksr egRRokph Hkqfedk ctkor vlwu
miHkksxkr rsyfc;kauk vR;ar egRRokps LFkku fnlwu ;srs- xGhr /kkU; fidkaP;k
ykxoMh[kkyhy {ks=kpk vH;kl d#u vksfyrk[kkyhy {ks= o R;k vuqkaxkus
ykxoMh[kkyhy {ks=kr eksB;k izek.kkr ok< gksu mRikndrk o mRiknu ok<.ks
vko;d vkgs-
6 O;kIrh o e;kZnk (Scope and Limitations) %&
lai.w kZ egkjkVkrhy izeq[k xGhr /kkU; fidkaP;k mRiknukr >kysY;k cnykapk
lw{e vH;kl dj.ks kD; ulY;kus vgenuxj ftYg;kpk foksk vH;kl fufpr
dsyk vkgs- lakks/kuklkBh vko;d ekfgrh o vkdMsokjh feGfo.;klkBh nq;e
L=ksrkpk mi;ksx dsyk vkgs- ;k ekfgrhps v/;;u d#u R;krwu dk<.;kr vkysys
fudkZ vgenuxj ftYg;krhy fuoM dsysY;k izeq[k xGhr /kkU; fidkaiqjrsp e;kZnhr
jkg.kkj vkgsr- gs fudkZ egkjkV jkT;krhy izeq[k fidkaP;k v/;;uklkBh fnkknkZd
Eg.kwu mi;wDr B# kdrhy- izLrqr lakks/ku vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr
/kkU; fidkaP;k mRiknukrhy cny y{kkr ?ks.;klkBh lu 2004&05 rs 2013&14 ;k
dkyko/khlkBh e;kZnhr vkgs-

MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5476


SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

7 lakks/ku i/nr (Methodology) %&


izLrqr lakks/ku gs izkeq[;kus nq;e lk/kulkeqxzhoj vk/kkjhr vkgs-
nq;e lk/kulkeqxzh feGfo.;klkBh vgenuxj ftYgk lkaf[;dh dk;kZy; ;sFkwu
izfl/n >kysyk ftYgk lkekftd o vkfFkZd lekykspu lu 2005&06 rs 2013&14
vgoky] Government of Maharashtra Statistical Abstract of
Maharashtra State 2005&06 rs 2014&15 ;k vgokykapk mi;ksx dsyk vkgs- rlsp
vgenuxj ftYgk d`kh foHkkx dk;kZy;] vgenuxj egkjkV kklu ;kaP;kdMs
vlysY;k ekfgrhpk mi;ksx lakks/kukr dsyk vkgs-
8 lkaf[;dh i/nr (Statistics used) %&
ladyhr dsysY;k ekfgrhps foysk.k dj.;klkBh ljkljh i/nr] ksdMk i/nr]
okfkZd o`/nhnj ;klkj[;k lkaf[;dh; lk/kukapk vko;drsuqlkj mi;ksx dj.;kr
vkyk vkgs-
pkyq okkZrhy ewY; & ekxhy OkkkZrhy ewY;
okfkZd o`/nhnj x 100
ekxhy okkZrhy ewY;
9 vH;klkps {ks= (Study Area) %&
egkjkV jkT;kP;k e/;Hkkxh m/oZ xksnkojh o Hkhek ;k un;kaP;k [kks&;kr
olysY;k vgenuxj ftYg;kps mRrj v{kkak 18-2 rs 19-9 vak o iwoZsl js[kkak 73-9
rs 75-5 vak vls HkkSxksfyd LFkku vkgs- vgenuxj ftYg;kps {ks=QG 17]196 pkS-fd-
eh- vlwu {ks=QGkP;k n`Vhus gk ftYgk egkjkV jkT;kr izFke dzekadkoj vkgs-
vgenuxj ftYg;ke/;s ,dw.k 14 rkyqD;kapk lekosk vkgs- rs iq<hyizek.ks & tke[ksM]
ikFkMhZ] usoklk] Jhxksna k] vdksyk] dtZr] ksoxko] laxeusj] vgenuxj] jkgkrk]
dksijxko] ikjusj] Jhjkeiwj o jkgqjh bR;knh-
vgenuxj ftYg;kps gokeku lk/kkj.ki.ks m.k o dksjMs vkgs- egkjkVkr
vgenuxj ftYgk izkeq[;kus vokZ.kizo.k {ks= Eg.kwu vksG[kyk tkrks- vgenuxj
ftYg;kps itZU;eku vfufpr Lo#ikps vlwu itZU;kph okV.kh vleku vkgs -
ftYg;kps ljkljh itZU;eku 578-8 fe-eh- vkgs-
MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5477
SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

vgenuxj ftYg;ke/;s 71-10 VDds {ks= ykxoMh;ksX; vlwu 32-40 VDds {ks=
tyflapuk[kkyh vkgs- vH;kl {ks=
+ ke/;s dkGh e`nk] e/;e e`nk] xMn djMk o ykylj
rkacwl e`nk vk<Grs- Tokjh] cktjh] xgw] l] dkiql] HkqbZewx] gjHkjk] lq;ZQwy] QGs o
Hkkthikyk vkh fofo/k izeq[k fids vH;kl {ks=kr ?ksryh tkrkr-
10 foysk.k o ppkZ (Result and Discussion) %&
vgenuxj ftYg;kr xGhr /kkU; fidkae/;s HkqbZewx] lw;ZQqy] lks;kchu] djMbZ ;k
izeq[k fidkaps mRiknu ?ksrys tkrs- rj brj xGhr /kkU; fidkae/;s rhG] ,jaMh] eksgjh]
tol vkk fidkaps mRiknu ?ksrys tkrs-
,dw.k xGhr /kkU;kP;k fidka[kkyhy {ks=kr lu 2004&05 rs 2012&13 ;k okkZr
>kysyk rqyukRed cny iq<hy rDrk dz- 1 e/;s nkZfoyk vkgs-
rDrk dz- 1vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k xGhr /kkU;kaP;k fidka[kkyhy vksfyrkps {ks=
{ks= gsDVje/;s
okZ VDdsokjhrhy ok<@?kV
v- fidkaps uko 2004&05 2012&13
dz-
1- HkqbZex
w 9024 528 & 23-3
30-7 7-4
2- lw;Zqy 20216 100 &67-4
68-8 1-4
3- djMbZ 0 710 10-1
0 10-1
4- Lkks;kchu 0 5363 75-6
0 75-6
5- brj xGhr 155 390 5
/kkU; 0-5 5-5
6- ,dw.k xGhr 29395 7091 &
/kkU; 100 100
7- Ljkljh 5879 1418-2 &
lanHkZ& vgenuxj ftYgk lkekftd o vkfFkZd lekykspu vgoky] lu
2005&06 o 2013&14
fVi& dalkrhy la[;k ,dw.k izek.kkkh VDdsokjh nkZforkr-
ojhy rDR;ko#u vls fnlwu ;srs dh] lu 2004&05 e/;s vgenuxj ftYg;kr
,dw.k xGhr fidka[kkyhy ljkljh {ks= 5879 gsDVj gksrs rj lu 2012&13 e/;s ljkljh
{ks= 1418-2 gsDVj gksrs- lu 2004&05 P;k rqyusr lu 2012&13 e/;s ,dw.k xGhr
MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5478
SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

/kkU; fidkaP;k vksfyrk[kkyhy {ks=kr ^djMbZ^ o ^lks;kchu^ ihd oxGrk eksB;k


izek.kkr ?kV >kkysyh fnlwu ;srs- lw;ZQqy ;k fidka[kkyhy vksfyrkP;k {ks=kr >kysyh
?kV rqyusus eksB;k izek.kkr 67-4 VDds brdh fnlwu ;srs- ^djMbZ^ o ^lks;kchu^ ;k
fidkP;k vksfyrk[kkyhy {ks= 2004&05 e/;s 0 gsDVj gksrs- rj 2012&13 e/;s vuqdzes
710 gsDVj o 5363 gsDVj {ks= vksfyrk[kkyh gksrs- brj xGhr /kkU; fidka[kkyhy
vksfyrkps {ks= 390 gsDVj Eg.ktsp ,dw.k xGhr /kkU;kaiSdh 5-5 VDds gsDVj {ks=
vksfyrk[kkyh vkgs-
^HkqbZewx^ o ^ lw;ZQqy ^ ;k xGhr /kkU; fidkaP;k vksfyrk[kkyhy {ks=
+ kr lu
2004&05 P;k rwyusr 2012&13 e/;s eksB;k izek.kkr ?kV >kysyh fnlwu ;srs - rh vuqdzes
30-7 VDD;kao:u 7-4 VDds o 68-8 VDD;kao:u 1-4 VDds brdh fnlwu ;srs-
lu 2004&05 e/;s ,dw.k xGhr /kkU; fidkaP;k vksfyrk[kkyhy {ks=kph ljkljh
5879 gsDVj brdh gksrh vkf.k 2012&13 ;k okhZ 1418-2 gsDVj brdh deh >kysyh
vk<Grs-
rDrk dz- 2 vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k xGhr /kkU;kaP;k fidka[kkyhy {ks=] mRiknu
o njgsDVjh mRikndrk
{ks=% 100 gsDVjkr mRiknu 100 Vukr o njgsDVjh mRikndrk fdyksxzWee/;s
v- fidkps uko 2004&05 2013&14
dz- {ks= mRiknu mRikn {ks= mRikn mRikn
drk u drk
1- HkqbZex
w 148 156 1229 98 114 1509
16- 17-6 12-0 13-
4 0
2- lq;Zy
qw 137 74 540 13 8 598
15- 8-3 1-6 1-
2 0
3- djMbZ 208 124 597 19 4 194
23- 14-0 2-3 0-
0 4
4- Lkks;kchu 355 518 1460 659 744 1130
39- 58-3 80-7 84-
3 6
6- brj xGhr /kkU; 55 16 312 28 9 325
6-1 1-8 3-4 1-0
7- ,dw.k xGhr /kkU; 903 888 983 817 879 1076
100 100 100 100
MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5479
SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

8- egkjkV jkT; 33252 26974 811 41480 48115 1160


9- egkjkV jkT;kkh 2-7 3-3 121-2 2-0 1-8 92-8
vgenuxj
ftYg;kph ,dw.k
VDdsokjh
Source : Government of Maharashtra Directorate of Economics and statistic planning
Department (2005-06 to 2014-15) Mumbai Govt. of Maharashtra.
Vhi & dalkrhy la[;k ,dw.k izek.kkkh VDdsokjh nkZforkr-
vgenuxj ftYg;ke/;s ,dw.k xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks=kps egkjkV
jkT;krhy ,dw.k xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks=kkh rqyuk dsyh vlrk vls fnlwu ;srs
dh lu 2003&04 rs 2013&14 ;k nkdkrhy ,dw.k {ks= 2-7 VDdso#u 2-0 VDds vls
ukeek= ?kVysys vkgs- rj ,dw.k xGhr /kkU; fidkps mRiknu 3-3 VDdso#u 1-8 VDds
brds ?kVysys vkgs- rlsp ,dw.k xGhr /kkU;kaP;k nj gsDVjh mRikndrse/;s ns[khy 121-2
VDD;kao#u 92-8 VDds brdh ?kV >kysyh vkgs-
^HkqbZewx^ ;k xGhr /kkU; fidkP;k ykxoMh[kkyhy {ks=kr ok< >kysyh ukgh lu
2003&04 rs 2013&14 ;k nkdkr 16-4 VDD;ko#u 12-0 VDds o 17-6 VDD;kao:u
13-0 VDds vkh ?kV >kysyh vkgs- ek= mRikndrk 1229 fdyksxzWe nj gsDVj o#u
1509 fd-xzW- nj gsDVj vkh ok< >kysyh vkgs-
^lq;ZQwy^ ;k xGhr /kkU; fidkP;k ykxoMh[kkyhy {ks= o mRiknu ;kr eksB;k
izek.kkr 15-2 VDD;kao:u 1-6 VDds o 8-3 VDD;kao:u 1-0 VDds vkh ?kV >kysyh
vkgs- ijarq mRikndrk 540 fd-xzW- izfr gsDVj o#u 598 fd-xzW- izfr gsDVj vkh ok<
>kyh vkgs-
^djMbZ^ ;k xGhr /kkU; fidkP;k ykxoMh[kkyhy {ks=kr 23-0 VDD;kao#u 2-3
VDds gsDVj rj mRiknukr 14-0 VDD;kao:u 0-4 VDds vkf.k mRikndrsr 597 fd-xzW-
izfrgsDVj o#u 194 fd-xzW- izfrgsDVj vkh ?kV >kysyh fnlwu ;srs-
^lks;kchu^ ;k xGhr /kkU; fidkP;k ykxoMh[kkyhy {ks= lokZf/kd vkgs- lu
2004&05 rs 2013&14 ;k ngk okkZP;k dkyko/khr lks;kchu fidkaP;k ykxoMh[kkyhy
{ks=kr 39-3 VDD;kao:u 80-7 VDds vkh toGikl nqiVhus ok< >kysyh vkgs- rlsp
mRiknukr ns[khy 58-3 VDD;kao:u 84-6 VDds vkh ok< >kysyh vkgs- mRikndrse/;s
ek= 1460 fd-xzW- izfr gsDVj o#u 1130 fd-xzW- izfrgsDVj brdh ?kV >kysyh vkgs-
MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5480
SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

*brj xGhr /kkU;* fidka[kkyhy {ks= o mRiknu ns[khy 6-1 VDD;ko:u 3-4
VDds o 1-8 VDD;kao:u 1-0 VDds vls deh >kysys vkgs- ek= mRikndrk 312 fd-xzW-
nj gsDVj o:u 325 fd-xzW= nj gsDVj vkh ok<ysyh fnlwu ;srs-
EkgkjkV jkT;krhy ,dw.k xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks=] mRiknu o mRikndrk
;kcjkscj vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k xGhr /kkU; fidka[kkyhy {ks=] mRiknu o
mRikndrk ;kaph rqyuk dsyh vlrk ,dw.k xGhr /kkU; fidk[kkyhy {ks= o mRiknu
egkjkV jkT;kr ok<ysys vkgs- ijarq vgenuxj ftYg;kr rs deh >kysys vk<Grs- ijarq
,dw.k xGhr /kkU; fidkaph njgsDVjh mRIkkndrk ek= ok<ysyh fnlwu ;srs-
11 fudkZ % (Conclusions) %&
lu 2004&05 P;k rqyusr lu 2012&13 e/;s ,dw.k xGhr /kkU; fidkaP;k
vksfyrk[kkyhy {ks=kr ^djMbZ^ o ^lks;kchu^ ihd oxGrk eksB;k izek.kkr ?kV >kysyh
fnlwu ;srs-
vgenuxj ftYg;krhy izeq[k xGhr/kkU; fidka[kkyhy lu 2004&05 rs
2013&14 ;k vH;kl dkyko/khrhy {ks=] mRiknu vkf.k nj gsDVjh mRiknukpk vH;kl
dsyk vlrk vls fnlwu ;srs dh] xGhr /kkU; fidka[kkyhy ,dw.k {ks= deh >kysys vkgs
ijarq egkjkV jkT;krhy ,dw.k xGhr /kkU; fidka[kkyhy {ks=kkh rqyuk dsyh vlrk
vls fnlwu ;srs dh xGhr /kkU; fidka[kkyhy {ks= 2-7 VDD;kao:u 2-0 VDds vls
?kVysys vkgs- ftYg;krhy izeq[k xGhr /kkU; fidkaP;k ,dw.k {ks=kpk okfkZd o`/nhnj &9-
5 gsDVj vlk ?kVysyk vkgs-
,dw.k xGhr /kkU; fidka[kkyhy mRiknukpk okfkZd o`/nhnj &1-0 vlk vkgs rj
mRikndrk nj gsDVjh 9-5 brdh ok<ysyh vkgs-
,danjhr vls fnlwu ;srs dh xGhr /kkU; fidkaP;k vksfyrk[kkyhy {ks=kr ?kV
>kysyh vkgs R;keqGs xGhr /kkU; fidkaP;k ykxoMh[kkyhy {ks= o ,dw.k mRiknukr ?kV
>kysyh vkgs- ijarq nj gsDVjh mRikndrse/;s ek= ok< >kysyh vkgs-
^lks;kchu^ ;k xGhr /kkU; fidkP;k {ks=kr rqyusus lokZf/kd 80-7 VDds vkh
ok< >kysy
s h vkgs rj ^lq;ZQwy^ o ^djMbZ^ ;k fidka[kkyhy {ks=kr vuqdzes 1-6 o 2-3
VDds vkh lokZf/kd ?kV >kysyh vkgs- rlsp ^lq;ZQwy^ o ^djMbZ^ ;k fidkph

MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5481


SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

mRiknukr vuqdzes 1-0 o 0-4 VDds vkh ?kV >kysyh vkgs- ^djMbZ^ ;k fidkph
mRikndkr vH;kldkyko/khr lokZf/kd ?kVysyh vkgs- rj ^HkqbZewx^ o ^lks;kchu^ ;k
xGhr /kkU;kaph mRikndrk lokZf/kd ok<ysyh fnlwu ;srs-
vgenuxj ftYgk vokZ.kizo.k {ks=kr ;srks R;keqGs vdksys rkyqdk oxGrk brj
rkyqD;kae/;s itZU; forj.k vYi izek.kkr gksrs- R;keqGs xGhr/kkU; fidkaP;k
vksfyrk[kkyhy {ks=kr ?kV >kysyh fnlwu ;srs- xGhr /kkU; fidkauk fnyk tk.kkjk
gehHkko brj fidkaP;k rqyusr deh vlY;keqGs ksrdjh xGhr/kkU; (rsyfc;k fidkaP;k
mRiknuk,soth dM/kkU;] r`.k/kkU;] l o dkiwl ;kalkj[;k fidkaps mRiknu ?ksrkr-
ifj.kkeh xGhr/kkU;] fidka[kkyhy {ks= o mRiknu ?kVysys fnlwu ;srs- ksrdjh vk/kqfud
d`kh ra=Kkukpk okij djrkr- R;keqGs xGhr/kkU; fidkaph mRikndrk ek= ok<ysyh
fnlwu ;srs-
12 fkQkjkh % (Recommendations) %&
1 vgenuxj ftYg;krhy ,dw.k izeq[k xGhr /kkU; fidkaP;k ykxoMh[kkyhy
vksfyrkP;k {ks=kr eksB;k izek.kkr ?kV >kysyh vkgs R;keqGs tyflapuk[kkyhy
lsok&lqfo/kkae/;s ok< d#u vksfyrk[kkyhy {ks=kr ok< dj.ks xjtsps vkgs- vgenuxj
ftYgk izkeq[;kus vokZ.kxzLr foHkkxkr ;srks- vgenuxj ftYg;kr vdksys rkyqdk
oxGrk brj rkyqD;kae/;s itZU;kps forj.k vYi izek.kkr gksrs- R;keqGs ksrd&;kauh
;kfBdk.kh ksrrG;kph fufeZrh d:u R;k ik.;kpk okij rsyfc;k fids ?ks.;klkBh
djkok-
2 xGhr /kkU; fdaok rsyfc;k fidkaph mRikndrk ok<fo.;klkBh izekf.kr fc;k.ks] [krs]
tarwukkds] fdVdukkds] fc;k.kkaph ykxoM ;ksX; i/nrhus ksrhr uohu ra=Kkukpk
okij vR;ko;d vkgs- vk/kqfud ra=Kku lk/kukaP;k fdaerh HkjelkB vlrkr- R;keqGs
ksrd&;kapk mRiknu [kpZ ok<rks- ljdkjus vkk lk/kukaP;k fdaerhoj fu;a=.k Bsokos-
3 fofo/k fidkauk ns.;kr ;s.kk&;k d`kh vFkZ lgk;rke/;s rQkor fnlwu ;srs - xgw]
rkanwG] ml] vf/kd rj MkGh] rsyfc;k fidkauk vR;ar deh vFkZlgk; ns.;kr ;srs-
R;keqGs rsyfc;klkj[;k fidkaps mRiknu o ykxoMh[kkyhy {ks= deh gksr vkgs Eg.kwu
vkk fidkaP;k mRiknukr ok<hyk izksRlkgu ns.;klkBh d`kh vFkZlgk; ns.;kr ;kos -

MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5482


SRJIS/BIMONTHLY/ DR. RASAL RAMCHANDRA GYANU & MHASKE ASHWINI CHANDRAKANT (5474-5483)

4 d`kh {ks=krhy tks[khe vkf.k vLFkS;Z ;keqGs d`kh {ks=


+ kyk vusd uSlfxZd vkiRrhauk
rksM
a n;kos ykxrs- mnk- deh fdaok vfr ikl] nqdkGh fLFkrh fidkaojhy jksx]
ukfidh] xkjihV bR;knh rlsp cktkjkrhy fdaerhaps p<mrkj] tknk ihd vkY;kl
fdaerhph ?klj.k R;keqGs d`kh O;olk;kr vfLFkjrsps izek.k ok<ys gh ksrh O;olk;krhy
tks[khe deh dj.;klkBh ksrd&;kauk izksRlkgu n;kos- QGckxkaizek.ksp xGhr /kkU;
rsyfc;ka fidkauk ns[khy foek laj{k.k ns.;kr ;kos-
5 ihd fofo/krsP;k vk/kkjs rsyfc;k xGhr /kkU;ka ps mRiknu ok<okos-
6 izeq[k xGhr /kkU; fidkaph mRikndrk ok<fo.;klkBh vYidkyhu] e/;edkyhu o
nh?kZdkyhu mik; ;kstuk ksrd&;kakh O;kid ppsZrwu vaeykr vk.k.ks R;klkBh
dksjMokgw ksrhdMs nqyZ{k d:u pky.kkj ukgh- nqyZ{k u djrk dksjMokgw ksrhyk
loyrh rlsp rRle fidkauk gehHkko ns.;kph vko;drk vkgs-
7 dsanz o jkT; ljdkjus tkghj dsysyh dtZekQh ;kstuk gh ksrdjh vkRegR;k
jks[k.;klkBh mik; ukgh- ksrd&;kaP;k dtZcktkjhi.kkph dkj.ks kks/kwu R;koj mik;
;kstuk d:u ksrdjh vkRegR;kauk vkGk clw kdrks-
lanHkZlp
w h (References) %&
Ditt, R. and Sundaram, KPM. (2005), Indian Economy S. Chand Company Ltd.
feJk] ts-ih-] 2009] d`kh vFkZkkL=- lkfgR; Hkou ifCydsku] vkxzk-
lkxj] ds-] 2009] d`kh fok;d ?kVd] ds lkxj izdkku] iq.ks-
dkUgsjs] vkj-ch- 1999] egkjkVkrhy rsyfc;k ihd vFkZO;oLFksrhy o`/nh o vfLFkjrk & ,d
izknsfkd n`Vhdksu vFkZcks/k] ejkBokMk vFkZkkL= ifjknsps okfkZd izdkku i`B dz- 24
rs 36] Qsczqokjh-
baxG]s Mh-ds- 2014] egkjkVkrhy izeq[k fidkaP;k mRiknukrhy cny, ,d vH;kl MkW-
ckcklkgsc vkacMs dj ejkBokMk fo|kihByk lknj ih,p-Mh-izca/k-
egkRek Qqys d`kh fon;kihB 2016 % d`kh nSufa nuh jkgqjh-
Economic Survey of Maharashtra, Directorate of Economics and statistic
planning department, (2005-06 to 2014-15) Mumbai, Govt. of
Maharashtra.
vgenuxj ftYgk lkekftd o vkfFkZd lekykspu vFkZ o lkaf[;dh lapkyuky; fu;kstu foHkkx]
eqacbZ] egkjkV kklu-
http:// www.mahaagri.gov.in.
http:// www. Charatreciipes.com/article-cagr-html.

MAY-JUNE 2017, VOL- 4/31 www.srjis.com Page 5483

You might also like