PRAVILNIK

O TEHNIKIM NORMATIVIMA ZA TEMELJENJE GRAEVINSKIH OBJEKATA

("Sl. list SFRJ", br. 15/90)

I OPTE ODREDBE

lan 1

Ovim pravilnikom propisuju se tehniki normativi koji se primenjuju pri

projektovanju i izvoenju radova na temeljenju graevinskih objekata.

lan 2

Projekti temeljenja graevinskih objekata moraju da sadre: podatke o rezultatima

istraivanja sastava tla, ispitivanja tla "in situ" i ispitivanja uzoraka tla, proraun
dozvoljenog optereenja tla, proraun sleganja graevinskog objekta i
dimenzionisanja temelja, kao i druge podatke predviene propisima iz oblasti
graevinarstva.

Projekti iz stava 1 ovog lana sastavni su deo tehnike dokumentacije graevinskog

objekta, odnosno njegovog dela.

Obim i stepen obrade podataka iz stava 1 ovog lana zavise od znaaja i sloenosti
graevinskog objekta, odnosno njegovog dela i osobina tla.

Ako postoje podaci o eventualnoj nestabilnosti terena u prirodnim uslovima, pre

poetka istraivanja terena za potrebe temeljenja moraju se izvriti istraivanja terena
i definisati uslovi stabilnosti.

lan 3

Postojei graevinski objekt, odnosno njegov deo moe se dograivati samo ako je
projekt iz lana 2 stav 1 ovog pravilnika izraen tako da se temeljenjem na osnovu tog
projekta obezbeuje da temelji podnesu dodatna optereenja kojima se ne ugroava
stabilnost tog objekta, odnosno njegovog dela i susednih objekata.

II ISPITIVANJE TLA

1. Ispitivanje tla na terenu

lan 4
Teren se ispituje radi potpune geotehnike identifikacije i klasifikacije tla na lokaciji
objekta, odnosno na delu na kome objekt utie na teren za vreme gradnje i
eksploatacije.

Graa i osobine tla ispituju se inenjersko-geolokim kartiranjem terena, istranim

jamama, oknima, rovovima, zasecima, jezgrima istranih buotina, penetracionim
sondiranjem, krilnim sondama, presiometrima, probnim optereenjima, geofizikim
metodama, kao i drugim metodama prema odredbama ovog pravilnika.

Istraivanjima i ispitivanjima iz stava 2 ovog lana ne sme se ugroziti stabilnost

graevinskog objekta, niti izazvati tekoe pri izvoenju radova na temelju objekta,
odnosno njegovog dela.

lan 5

Osobine tla ispituju se na poremeenim i neporemeenim uzorcima u laboratoriji ili

opitima na terenu.

lan 6

Tlo se ispituje pre poetka izrade tehnike dokumentacije na osnovu koje se gradi
graevinski objekt, odnosno njegov deo.

Zavisno od nivoa obrade tehnike dokumentacije (idejni ili glavni projekat) i stepena
istraenosti terena, odreuje se podruje istraivanja, kao i obim, vrsta i uslovi
izvoenja istranih radova. Obrazloenje, odnosno koncepcija istraivanja, tehniki
uslovi izvoenja istranih radova i ispitivanja i nain obrade i prikazivanja rezultata
istraivanja daju se u projektu istraivanja.

Projekt istraivanja terena, kao i sinteza i interpolacija rezultata istraivanja ne mogu

se mehaniki koristiti kao podloga za drugi objekt na istoj lokaciji, niti za istovetan
objekt na drugoj lokaciji.

lan 7

Za izradu idejnog projekta odnosnog objekta, istraivanjem terena prethodno se

definiu:

1) elementi moguih tehnikih reenja temeljenja, zavisno od kvaliteta i homogenosti

tla i veliine i rasporeda optereenja od predvienog objekta;

2) radni uslovi pri izradi temelja;

3) topografska struktura, tj. reljef, s obzirom na njegovo formiranje;

4) litostratigrafski sastav i sklop, geneza i pripadnost po geolokim parametrima;

5) prisustvo podzemnih voda, mogui prilivi podzemnih voda u iskope i agresivnost

podzemnih voda;

6) opta i lokalna stabilnost terena;

7) osnovna fiziko-mehanika svojstva sredina koje sainjavaju teren.

lan 8

Radi utvrivanja kvaliteta i, posebno, mehanike heterogenosti tla u osnovi objekta,

za izradu idejnog projekta, minimalni obim terenskih istranih radova za povrinu do
1000 m2 je:

1) jedna istrana buotina do projektovane dubine;

2) tri terenska istrana rada do projektovane dubine, sa intervalom ispitivanja po

dubini ne veim od 2 m (statiko, odnosno dinamiko penetraciono sondiranje,
presiometarsko ispitivanje, opiti krilne sonde i dr.).

lan 9

Radi utvrivanja kvaliteta i mehanike heterogenosti tla za izradu glavnog projekta,

minimalni obim terenskih istranih radova ini broj vornih mesta pravougaone
mree, ija duina strana iznosi 20 do 30 m, raunajui i opite izvedene za fazu
idejnog projekta. Granina kontura osnove objekta je spoljna kontura pravougaone
mree.

lan 10

Dubina ispitivanja tla odreuje se prema vrsti i rasporedu slojeva u tlu, nainu
temeljenja, optereenju tla, veliini i znaaju graevinskog objekta, odnosno njegovog
dela, osetljivosti objekta, odnosno njegovog dela na sleganje i prema raspoloivim
geotehnikim i drugim podacima o terenu na kome se vri ispitivanje.

lan 11

Ako su povrina temelja, specifino optereenje i osetljivost graevinskog objekta,

odnosno njegovog dela, na neravnomerno sleganje vei ili ako se deformabilnost
poveava i/ili se vrstoa smanjuje sa poveanjem dubine, tlo se ispituje sondiranjem
na veim dubinama.

lan 12

Dubina ispitivanja tla odreuje se, po pravilu, prema obrascu:

p Bo
D = -----------
100

gde je:

D - dubina ispitivanja izraena u metrima (m);

p - proseno specifino optereenje tla i temelja izraeno u kilonjutnima po

kvadratnom metru (kN/m2 );

Bo - irina objekta, odnosno njegovog dela izraena u metrima, merena pri dnu
temelja.

Ako je rastojanje "" temeljnih stopa izmeu dva susedna zida: > 2 (B1 + B2), kao i
ako su usamljeni zidovi i stubovi (slika 1), dubina ispitivanja tla odreuje se prema
obrascima:

1) D = 2 B, ako je specifino optereenje tla temelja p 100 kN/m2

2pB
2) D = ---------------, ako je specifino optereenje tla temelja p > 100 kN/m2,
100

gde B oznaava irinu najireg temelja, izraenu u metrima (m).

 Crte 1.

lan 13

Ako je odnos duine temelja prema irini temelja (L:B) manji od 2:1, dubina
ispitivanja tla smanjuje se za 20%.

lan 14

Ako se primenom odredaba l. 11 do 13 ovog pravilnika dobije dubina ispitivanja tla

manja od 6 m, tlo mora da se ispituje na dubini od najmanje 6 m, osim ako se
ispitivanjem tla dopre do vrste stene koja se nalazi na dubini manjoj od 6 m.

lan 15

Dubina ispitivanja tla rauna se od dna temelja graevinskog objekta nanie.

lan 16

Ispitivanje tla iskopavanjem vri se istranim jamama, istranim oknima, istranim

rovovima i istranim zasecima. Taj postupak ispitivanja primenjuje se za ispitivanje
tla za pozajmita materijala, kao i za plitko fundirane objekte privremenog karaktera
koji imaju samo prizemnu etau, povrine osnove manje od 100 m2 (laki graevinski
objekti).

lan 17

U horizontalnom smeru tlo se ispituje istranim rovovima ili istranim zasecima.

lan 18

Ako se tlo ispituje iskopavanjem, bone strane iskopa moraju se obezbediti od

odronjavanja.

lan 19

Ako se tlo ispituje buenjem, mora se buiti na veim dubinama ili ispod nivoa
podzemnih voda.

Prenik buotine zavisi od vrste ispitivanja i veliine aparata za ispitivanje

neporemeenih uzoraka u laboratoriji, a moe biti vei od 89 mm za glavne i
dopunske buotine, odnosno vei od 46 mm za prethodne buotine.
Buotine se stabilizuju zaceljivanjem, buakom isplakom ili vodom. Pri izboru
naina stabilizacije buotina, prednost ima nain koji, zavisno od vrste tla i stanja
podzemnih voda, prouzrokuje najmanji poremeaj zidova i dna buotine.

lan 20

Buenje iz lana 19 ovog pravilnika moe biti udarno ili rotaciono.

Izbor naina buenja zavisi od: vrste, veliine i osetljivosti graevinskog objekta,
prenika i dubine buotine, materijala u kome se vri buenje i primenljivosti jednog
od ovih naina buenja, potrebe tanog odreivanja promena pojedinih vrsta tla i
nivoa podzemnih voda i potrebe vaenja neporemeenih uzoraka, odnosno
izvravanja standardnog penetracionog i presiometarskog ispitivanja ili ispitivanja sa
krilnom sondom.

Udarno buenje se primenjuje samo ako se ne vade uzorci tla i moe se koristiti za
pomone svrhe pri geotehnikim ispitivanjima.

Udarno buenje nije dozvoljeno za identifikovanje i klasifikaciju materijala iz

buotine.

lan 21

Radi utvrivanja deformabilnosti tla u prirodnim uslovima, ispitivanje tla

presiometrom vri se u istranim buotinama prenika koji odgovara preniku
presiometarske sonde.

lan 22

Tlo se ispituje penetracionim sondiranjem radi utvrivanja njegove mehanike

heterogenosti, ako se iz tla koje se ispituje ne mogu vaditi neporemeeni uzorci ili ako
kvalitet uzoraka nije dovoljno pouzdan za ocenu zbijenosti i konzistentnosti tla.

lan 23

Tlo se ispituje penetracionim sondiranjem na jedan od sledeih naina:

1) statikim penetracionim sondiranjem;

2) dinamikim penetracionim sondiranjem;

3) standardnim penetracionim sondiranjem;

4) drugim priznatim metodama penetracionog sondiranja.

lan 24

Krilnom sondom ispituje se meki glinoviti materijal, indeksa konzistencije

Ic 0,25,

iz koga vaenje neporemeenih uzoraka tla nije pouzdano ili mogue.

lan 25

Pri kartiranju se pregledaju i uoavaju svojstva tla u prirodnim zasecima, zidovima

istranih jama, oknima ili rovovima i materijala koji se dobija iz sondanih buotina.

Uoena svojstva tla registruju se u izvetaju koji se vodi za svaki istrani rad.

lan 26

Geofizike metode ispitivanja tla mogu se primeniti za ispitivanje velikih povrina ili
dugih poteza.

Geofizike metode ispitivanja tla obuhvataju merenja: elektrinog otpora

(geoelektrina merenja), brzine irenja elastinih talasa (seizmika i mikroseizmika
merenja), apsorpcije neutronskih estica (merenje gustoe i zasienosti slojeva tla) i
druga merenja tla zavisno od konkretnog sluaja.

2. Utvrivanje nivoa i ispitivanje podzemnih voda

lan 27

U toku buenja, odnosno pri sondanim iskopima mora se utvrditi ustaljeni nivo
podzemnih voda.

Nivo podzemnih voda pravilno se meri i osmatra posebno ugraenim piezometrom.

Piezometar se ugrauje zavisno od hidrogeoloke grae tla, uz paljivo izolovanje

uticaja susednih slojeva tla.

lan 28

Podaci o maksimalnom nivou podzemne vode, za predmetnu lokaciju, pribavljaju se

od organizacije nadlene za vodoprivredu.
lan 29

Uzorak podzemne vode uzima se sa jednog ili vie mesta iz dela tla koji se ispituje,
prema odgovarajuim jugoslovenskim standardima.

Uzorci podzemne vode uzimaju se za odreivanje agresivnosti na materijale temeljnih

konstrukcija.

3. Prikazivanje rezultata terenskih sondiranja i ispitivanja tla

lan 30

Rezultati terenskih sondiranja i ispitivanja tla unose se u izvetaj terenskog ispitivanja,

koji sadri sledee podatke:

1) naziv i poloaj graevinskih objekata;

2) svrhu sondiranja;

3) naziv, odnosno ime naruioca i ime nadzornog organa;

4) naziv izvoaa i ime odgovornog rukovodioca radova;

5) datum sondiranja;

6) vrstu i oznaku sonde;

7) situacioni i visinski poloaj sonde;

8) vrstu i oznaku naprave za sondiranje;

9) predvienu dubinu sondiranja;

10) dubinu izvrenog sondiranja;

11) metod rada;

12) vrstu zacevljenja;

13) vrstu pribora i alata;

14) prenik buotine;

15) procent izvaenog jezgra;

16) nain vaenja neporemeenih uzoraka;

17) trajanje rada;

18) opis vremenskih prilika.

Na osnovu izvetaja terenskog ispitivanja izrauju se geoloki i geotehniki profili

istranih buotina, odnosno profili sa rezultatima terenskih opita.

4. Uzimanje uzoraka tla za ispitivanje u laboratoriji

lan 31

Za ispitivanje uzoraka tla u laboratoriji radi upoznavanja karakteristika temeljnog tla

mora se izvaditi propisan, odnosno potreban broj neporemeenih uzoraka.

lan 32

Neporemeeni uzorci tla moraju se vaditi, pakovati i otpremati tako da prostorna

raspodela estica i prirodna sadrina vlage ostanu nepromenjeni.

Neporemeeni uzorci uzimaju se iz svake vrste tla, a iz debljih slojeva, po potrebi,

uzima se vie uzoraka.

Prenik neporemeenog uzorka koji se uzima zavisi od veliine laboratorijskih

aparata, s tim to ne moe biti manji od 46 mm. Visina uzorka ne moe biti manja od
180 mm.

lan 33

Ako nije mogue uzeti potpuno neporemeen uzorak, uzee se poremeeni uzorak iz
koga se moe pouzdano utvrditi prirodna vlanost tla.

Poremeeni uzorci uzimaju se iz svake vrste tla, u koliinama koje su potrebne za

predviena laboratorijska ispitivanja.

lan 34

Uzorci se moraju paljivo pakovati u odgovarajue sanduke, oznaavati i

najpodesnijim prevoznim sredstvima otpremati najkraim putem u geomehaniku
laboratoriju.
5. Ispitivanje uzoraka tla u laboratoriji

lan 35

Obim ispitivanja uzoraka tla u laboratoriji zavisi od: veliine, trajnosti i karaktera
graevinskog objekta, oblika osnove temelja, statinog sistema i osetljivosti na
sleganje, predvienog naina temeljenja, veliine i karaktera optereenosti na temelje,
brzine graenja i naina izvoenja radova, vrste i sastava radova, vrste i sastava tla,
homogenosti i heterogenosti tla, geolokih uslova i hidrogeolokih prilika u tlu,
geotehnikih karakteristika pojedinih slojeva tla i poznatih podataka o temeljenju i
sleganju susednih objekata.

lan 36

U laboratoriji se ogledima odreuju osobine poremeenih i neporemeenih uzoraka

tla, i to: sadrina vode, zapreminska masa tla, zbijenost tla, granulometrijski sastav tla,
granice plastinosti tla, stiljivost sa spreenim bonim irenjem, otpornost prema
smicanju (ogledom direktnog smicanja, ogledom triaksijalne kompresije, ogledom
jednoaksijalne kompresije sa slobodnim bonim irenjem), sadrina organskih
materija, sadrina karbonata i sadrina rastvorljivih soli, kao i druge osobine
predviene propisima za laboratorijska ispitivanja uzoraka tla.

lan 37

Rezultati ispitivanja uzoraka tla u laboratoriji prikazuju se na nain propisan u

projektu tih ispitivanja.

III KLASIFIKACIJA I IDENTIFIKACIJA TLA

lan 38

Prema vrstama tla, prirodni materijali svrstavaju se u sledee osnovne grupe:

1) stena - monolitna (sa pukotinama, zdrobljena) ili trona (jae zdrobljena, zahvaena
procesom raspadanja);

2) nevezani (nekoherentni) materijali - drobina ili obluci (prenika veeg od 60 mm),

ljunak krupni (prenika od 60 mm do 20 mm), ljunak srednji (prenika od 20 mm do
6 mm), ljunak sitni (prenika od 6 mm do 2 mm), pesak krupni (prenika od 2 mm
do 0,6 mm), pesak srednji (prenika od 0,6 mm do 0,2 mm) i pesak sitni (prenika od
0,2 mm do 0,06 mm);
3) vezani (koherentni) materijali - prah krupni (prenika od 0,06 mm do 0,02 mm),
prah srednji (prenika od 0,02 mm do 0,006 mm), prah sitni (prenika od 0,006 mm
do 0,002 mm), glina (prenika manjeg od 0,002 mm), organska glina sa primesom
organskih supstancija (prenika manjeg od 0,002 mm) i treset.

Ovi materijali sastoje se, po pravilu, od meavine osnovnih grupa navedenih u stavu 1
ovog lana.

lan 39

Nevezani materijali u pojedinim osnovnim grupama iz lana 38 ovog pravilnika

razvrstavaju se, prema granulometrijskom sastavu, u dobro granulisane (ako su u
materijalu zastupljena zrna svih veliina) i jednoline (ako je razlika izmeu prenika
najveeg i najmanjeg zrna mala).

Vezani materijali, prema plastinosti, razvrstavaju se u materijale male, srednje i

visoke plastinosti.

lan 40

Osnovne grupe materijala i njihove smee oznaavaju se simbolima, i to:

1) nevezani materijali - drobina i obluci (nema simbola); ljunak dobro granulisan -

GW, ljunak slabo granulisan - GP, ljunak jednolian - GU, ljunak sa peskovito-
glinovitim vezivom - GC, ljunak slabo granulisan sa veim sadrajem praha ili gline
- GM, pesak dobro granulisan - SW, pesak slabo granulisan - SP, pesak jednolian -
SU, pesak sa glinovitim vezivom - SC, pesak slabo granulisan sa prekomernom
koliinom praha ili gline - GM;

2) vezani materijali - prah male plastinosti - ML, prainasta glina male plastinosti -
CL, organski prah i glina male plastinosti - CL, prah srednje plastinosti - MI, glina
srednje plastinosti - CI, organska glina srednje plastinosti - OI, prah visoke
plastinosti - MH, glina visoke plastinosti - CH, organska glina visoke plastinosti -
OH, treset - Pt.

Smee vie grupa materijala nazivaju se imenom grupe koja je u smei najvie
zastupljena. Materijali na granici izmeu dve grupe oznaavaju se simbolom tih grupa
(npr. CL/CI).

lan 41
Nevezani materijali, prema vlanosti, razvrstavaju se u: suve, malo vlane i zasiene
vodom.

Nevezani materijali, prema porozitetu, razvrstavaju se u: vrlo zbijene, zbijene, srednje

zbijene i rastresite.

lan 42

Vezani materijali, prema vlanosti i konzistenciji, razvrstavaju se u tvrde, polutvrde,

teko gnjeive, lako gnjeive i itke.

Vezani materijali, prema koeficijentu pora, razvrstavaju se u: vrlo malo porozne, malo
porozne, srednje porozne, jae porozne i vrlo porozne.

IV POSMATRANJE SLEGANJA GRAEVINSKIH OBJEKATA

lan 43

Sleganja graevinskih objekata, kao i objekata osetljivih na diferencijalna sleganja,

obavezno se registruju sistematski u toku graenja i za vreme postojanja i
eksploatacije objekta, na nain kojim se omoguava da se sagleda konsolidacija tla
pod optereenjem.

Za objekte sa veim specifinim optereenjem tla istovremeno se posmatraju i

registruju i sleganja susednih objekata i samog tla, horizontalno pomeranje temelja i
tla, zaokretanje temelja i druge deformacije.

lan 44

Sleganje graevinskih objekata posmatra se naroito: u toku graenja - pri svakom

karakteristinom poveanju optereenja posle dovrenja svakog ili svakog drugog
sprata zgrade, pri graenju novih susednih objekata, posle jae oscilacije nivoa
podzemnih voda, posle vanrednih prirodnih ili vetakih uticaja (usled zemljotresa,
eksplozije, pobijanja ipova i promene vlanosti tla u temeljima), pri nadziivanju
zgrada, kao i u drugim slinim sluajevima.

lan 45

Sleganje se mora posmatrati kod graevinskih objekata za koje je proraunato

sleganje vee od 5 cm i kod graevinskih objekata stalnog karaktera, temeljenih na
poboljanom tlu.

lan 46
Posmatranje sleganja graevinskih objekata mora se predvideti i obraditi u glavnom
projektu graevinskog objekta.

V SILE KOJE DELUJU NA TEMELJE (OPTEREENJA)

1. Opte odredbe

lan 47

Sile koje deluju na temelje razvrstavaju se u glavna, dopunska i posebna optereenja,

prema propisima za proraunavanje graevinskog objekta.

U glavna optereenja spadaju: sopstvena masa objekta, korisno optereenje,

hidrostatiki pritisak i uzgon, hidrodinamiki pritisak i porni natpritisak, aktivni
pritisak tla, kao i otpor tla (pasivni pritisak).

U dopunska optereenja spadaju: kapilarni pritisak, pritisak od zaleivanja i uticaja

koji se izuzetno javljaju.

2. Glavna optereenja

lan 48

Stalne sile koje potiu od sopstvene mase graevinskog objekta i tla dobijaju se iz
podataka o zapreminskim masama i zapreminama pojedinih elemenata konstrukcije
objekta. One deluju vertikalno prema dole i moraju se uzeti u obzir pri svim
proraunima temeljenja konstrukcije.

lan 49

Sile od korisnog optereenja graevinskog objekta odreuju se prema odgovarajuim

propisima, kao i prema pribavljenim podacima za predvieni objekt. Korisno
optereenje moe delovati trajno, povremeno i trenutno, a mora se uzeti u obzir pri
proraunu dejstva korisnog optereenja.

lan 50

Hidrostatiki pritisak i uzgon javljaju se u porama tla zasienog vodom i dejstvuju na

sve strane podjednako, a upravno na povrinu koja ne proputa vodu. Hidrostatiki
pritisak mora se uzeti u obzir u sklopu glavnih optereenja ako se temelj graevinskog
objekta nalazi ispod nivoa podzemne vode.

lan 51
Hidrodinamiki pritisak javlja se u porama tla pri kretanju podzemne vode i
srazmeran je hidraulikom gradijentu toka podzemne vode u posmatranoj taki tla.

Hidrodinamiki pritisak dejstvuje na estice tla kao sila mase u pravcu kretanja
podzemne vode.

lan 52

Porni natpritisak javlja se u porama tla ispunjenim vodom i ima hidrostatiki karakter.

U vodom zasienom tlu porni natpritisak se sastoji od hidrostatike komponente

odreene u lanu 50 ovog pravilnika i od natpritiska koji se javlja u deformabilnom
tlu kao posledica promene naponskog stanja u tlu.

U nezasienom tlu natpritisak vazduha u porama moe se razlikovati od natpritiska

vode. Pri stalnom optereenju tla porni natpritisak opada s vremenom usled
istiskivanja vode iz pora tla. Porni natpritisak javlja se prvenstveno u tlu male
vodopropustljivosti.

lan 53

Veliina, pravac dejstva i raspodela aktivnog pritiska odreuju se po priznatim

teoretskim ili empirijskim metodama, pri emu se uzimaju u obzir i kinematski uslovi.

lan 54

Veliina pritiska tla u stanju mirovanja odreuje se po priznatim teoretskim ili

empirijskim metodama.

lan 55

Veliina, pravac dejstva i raspodela pasivnog otpora tla odreuju se po priznatim

teoretskim ili empirijskim metodama, pri emu se uzima u obzir najnepovoljniji oblik
kliznih povrina u skladu sa mogunou pomeranja konstrukcije ili temelja.

3. Dopunska optereenja

lan 56

Sile dopunskih optereenja uzimaju se pri proraunu i dimenzionisanju temelja prema

odgovarajuim propisima za predviene objekte.
Ako je veliina dopunskog optereenja priblina veliini korisnog optereenja ili
sopstvenoj masi, dopunsko optereenje mora se uneti u raun u svim fazama analize
temeljenja.

lan 57

Kapilarni pritisak javlja se u porama tla zasienog vodom koje se nalazi iznad nivoa
podzemne vode i dejstvuje kao sila. Veliina kapilarnog pritiska zavisi od relativne
vlage vazduha i visine kapilarnog penjanja vode u tlu, a odreuje se merenjima i
ispitivanjima.

lan 58

Pritisak od zaleivanja javlja se u tlu pri temperaturi ispod 0o C ako su pore potpuno
ili delimino ispunjene vodom. Veliina pritiska od zaleivanja zavisi od stepena
zaleenosti i odreuje se merenjima i ispitivanjima.

lan 59

Puzanje tla nastaje usled viskoznih deformacija u glinovitom tlu. Puzanje tla izaziva
relaksacija napona pri stalnoj deformaciji i lagana deformacija optereenja zrna tla pri
stalnom optereenju. Sile od dejstva puzanja tla odreuje se ako mogu uticati na
konstrukciju graevinskog objekta i temelja.

lan 60

Bubrenje je poveanje zapremine tla usled poveanja sadrine vode u tlu ili
rastereenja tla i javlja se samo na glinenom tlu.

Sile bubrenja mogu izazvati poveani pritisak na temelje konstrukcije ako su

deformacije temelja spreene.

lan 61

Veliina i pravac dejstva seizmikih i dinamikih sila zavise od uticaja koji ih

izazivaju. Sile seizmikog i dinamikog dejstva uzimaju se u proraun prema
propisima za proraunavanje konstrukcija. Veliina i pravac dejstva seizmikog i
dinamikog uticaja odreuju se prema propisima za optereenje konstrukcija, kao i na
osnovu raspoloivih podataka merenja i izvrenih ispitivanja ili drugih podataka.

Dinamiki uticaji nastaju usled naglih promena optereenja od periodinih ili

neperiodinih udarnih sila, eksplozija i vibracija mase koje se prenose na temelj i tlo.
4. Posebna optereenja

lan 62

Luno dejstvo u tlu nastaje u posebnim sluajevima deformacije tla, kao posledica
smiuih napona na granicama mase tla koja se nalazi u stanju granine ravnotee.
Luno dejstvo utie na raspodelu i veliinu pritiska na graninim povrinama mase
tla.

Luno dejstvo uzima se u obzir ako u kombinaciji sa drugim silama daje nepovoljnije
optereenje.

5. Dozvoljena optereenja

lan 63

Dozvoljeno optereenje tla odreuje se prema kriterijumu loma tla, kao i prema
dozvoljenom sleganju graevinskog objekta.

lan 64

Dozvoljeno optereenje pravougaonog temelja u osnovi rauna se za lom tla po

sledeem obrascu:

Q g
Pa = ------ = ------ B'NgSgIg+(Cm + qtgjm )NcScdcic +q
A' 2

gde je:

Q - ukupno vertikalno dozvoljeno optereenje temelja;

A' - korisna povrina temelja, tj. deo ukupne povrine osnove temelja koji je
rezultantnom silom centrino optereen: A' = B'L' (crte 2)
 Crte 2.

B i L - irina i duina ukupne povrine temelja A;

g - efektivna zapreminska masa tla ispod nivoa temeljnog dna, tj. zapreminska masa
smanjena za veliinu uzgona, ako postoji;

q - najmanje efektivno optereenje u nivou temeljnog dna pokraj temelja (crte 2);

j m - dozvoljeni mobilisani ugao otpornosti na smicanje, koji se izraunava na sledei

nain:

tgj
tgjm= ------ gde je j ugao otpornosti za smicanje a Fj odgovarajui
Fj

faktor sigurnosti. Ng i Nc - faktori nosivosti za centralno i vertikalno optereen

beskrajni pojas (L , B = B' = konst.), koji zavise od veliine dozvoljenog
mobilisanog ugla otpornosti na smicanje (jm ), a dati su u dijagramu na crteu 3;
 Crte 3.

cm - dozvoljena mobilisana kohezija, odreena jednainom:

C
cm = -------- gde je C kohezija (vrstoa na smicanje kod nultog normalnog napona), a
Fc odgovarajui faktor sigurnosti;
Fc

B'
sgo i sc - faktori oblika, zavisno od odnosa ------
L'

(irine prema duini temelja), a odreuju se prema obrascima:

B'
sg = 1 - 0,40 ------
L'

B'
sc = 1 + 0,20 -----
L'

dc - faktor dubine, koji zavisi od odnosa D/B' (dubina prema irini dna temelja za
plitke temelje (D<B) izraunava se po sledeem obrascu:
 D
dc = 1 + 0,35 -------
B'

ig i ic - faktori nagiba sile, zavisno od ugla j m i od odnosa:

H
-----------------------------
A'cm + V tgj m

gde su H i V horizontalna, odnosno vertikalna komponenta rezultantne sile koja

dejstvuje na dno temelja (faktori ig i ic dati su na dijagramima na crteima 4 i 5). Ovaj
obrazac se ne moe primeniti za duboka temeljenja (D > B').

lan 65

Ako temeljno dno nije pravougaonog oblika, primenjuje se obrazac iz lana 68 ovog
pravilnika za pravougaonu efektivnu povrinu u koju se transformie stvarna povrina
pod sledeim uslovima:

1) efektivna povrina se obrazuje kao radijalno simetrina povrina tako da je

rezultanta u teitu te radijalne simetrine povrine;

Crte 4.
 Crte 5.

2) efektivna povrina se pretvara u pravougaonik sa istim teitem, sa istim glavnim

osama inercije, sa jednakom povrinom (BL) i sa priblino jednakim odnosom duine
prema irini (L:B).

lan 66

Faktori sigurnosti odreuju se prema funkcionalnosti i statikom karakteru

graevinskog objekta, opsegu izvedenih istranih radova i ravnomernosti ili
neravnomernosti sastava tla u intervalima za F = 1,2 do 1,8 (proseno 1,5) i za Fc =
2,00 do 3,00 (proseno 2,5). Sile optereenja mnoe se faktorima sigurnosti prema
odgovarajuim propisima.

lan 67

Granina nosivost posle dovrene konsolidacije, ako je tlo koherentno, dobija se po

obrascu iz lana 64 ovog pravilnika sa vrednostima cm i jm koje odgovaraju
efektivnim naponima.

Ako se stepen konsolidacije ne rauna posebno, granina nosivost u poetnoj fazi

konsolidacije rauna se sa vrednostima c i j (sa redukcijom na cm i jm ) koje se
dobijaju triaksijalnim ogledima nedreniranih uzoraka zavisno od ukupnih napona.

lan 68

Ako je temeljno tlo u dubinama do 2 B heterogenog sastava, pri proraunu

dozvoljenog optereenja po obrascu iz lana 64 ovog pravilnika, uzimaju se
karakteristike j , odnosno C najnepovoljnijeg sloja ili se posebnom analizom
stabilnosti dokazuje usvojeno dozvoljeno optereenje.

lan 69

Za poveanje dozvoljenog optereenja koherentnog tla pod novim optereenjem,

uzimanjem u obzir i delimine konsolidacije, analizira se stabilnost temelja s obzirom
na efektivna naprezanja u pojedinanim fazama graenja ili se na drugi odgovarajui
nain dokazuju usvojene vrednosti.

Poveanje dozvoljenog optereenja u pogledu povoljnog uticaja susednih temelja i

ploe dokazuje se posebnim raunom.

lan 70

Dozvoljeno optereenje u pogledu opasnosti od loma tla odreeno prema lanu 64

ovog pravilnika moe se prokontrolisati i na osnovu drugih savremenih nauno
usvojenih obrazaca i raunskih metoda.

lan 71

Vrednosti dozvoljenog optereenja u pogledu opasnosti od loma tla, propisane u l. 64

i 70 ovog pravilnika, uporeuju se sa vrednostima dozvoljenog optereenja tla prema
sleganju graevinskog objekta, propisanim u l. 77 i 90 ovog pravilnika.

lan 72

Vrednosti dozvoljenih optereenja tla koje se proraunavaju iz obrasca iz lana 64

ovog pravilnika vae samo ako se pri statikom proraunu uzimaju u obzir glavna i
dopunska optereenja.

Ako se uzimaju u obzir samo glavna optereenja, dobijene vrednosti smanjuju se za

20%. Ako se, pored glavnih i dopunskih optereenja, uzimaju u obzir i posebna
optereenja, dobijene vrednosti za sumarno dejstvo optereenja mogu se poveati za
20% pod uslovom da su uzeti koeficijenti sigurnosti Fj 1,5 ili Fc 2,5.

lan 73

Ako rezultanta pritiska u dnu temelja izlazi iz jezgra preseka, a naponi u dnu temelja
ispunjavaju uslove iz obrasca iz lana 64 ovog pravilnika za korisnu povrinu temelja
A, mora se dokazati da se optereenje moe preneti na tlo bez deformacija koje mogu
ugroziti statiku sigurnost ili funkcionalnost graevinskog objekta. Prilikom direktnog
temeljenja, ekscentricitet (udaljenost rezultante od teita) ne sme, po pravilu, biti vei
od 3/10 irine temelja merene u pravcu ekscentriciteta.

lan 74

Ako se uzimaju u obzir samo glavna optereenja, rezultanta pritiska ne sme izlaziti iz
jezgra preseka.

lan 75

Kad se teite graevinskog objekta nalazi visoko iznad kote temelja (rezervoari za
vodu, dimnjaci), rezultantna sila ne sme biti van jezgra preseka ni ako se pored
glavnih optereenja uzimaju i dopunska optereenja.

lan 76

Ekscentricitet rezultante na mestu kontakta sa tlom za objekte iz lana 75 ovog

pravilnika ne sme biti vei od 1/18 irine temelja merene u pravcu ekscentriciteta ako
je glavno dozvoljeno optereenje, uzimajui u obzir kriterijum sleganja, manje od 200
kN/m2 i ne sme biti vei od 1/12 irine temelja ako je glavno dozvoljeno optereenje
vee od 200 kN/m2 ili jednako 200 kN/m2 .

6. Dozvoljeno optereenje tla u pogledu dozvoljenog sleganja graevinskog objekta

lan 77

Sleganje tla pod uticajem optereenja odreuje se prema nainu prenoenja

optereenja u tlu, sastavu slojeva i njihovim geotehnikim karakteristikama, kao i
prema statikom i funkcionalnom karakteru graevinskog objekta.

lan 78

Ukupna sleganja raunaju se po metodama koje se izvode po klasinoj teoriji

elastinosti (za v - Poasonov koeficijent jednak 0,50 ili manji od 0,50) ili po
modifikovanim teorijama elastinosti pri kojima se uzima u obzir linearno poveanje
modula deformacije sa dubinom ili elastina anizotropnost poluprostora.

lan 79

Ako se za izraunavanje ukupnog sleganja primenjuju metodi, obrasci i dijagrami koji

se zasnivaju na integraciji deformacije od koncentrisane sile, u raun se unose
deformacijski moduli koji odgovaraju intergranularnim naponima, a odreuju se na
osnovu triaksijalnih konsolidacionih ogleda ili rezultata probnih optereenja.
Deformacijski moduli mogu se oceniti iz modula stiljivosti odreenih iz
edometarskih ogleda prema jednaini:

2v2
E = (1 - -------------) Mn odnosno za n = 0,30:E = 0,75 Mn.
1-n

lan 80

Sleganje vodom zasienog tla usled deformacija pri nepromenjenoj zapremini rauna
se prema reenjima koja se dobijaju integracijom deformacija po Busineskovim
jednainama za poluprostor sa n = 0,50. Deformacijski moduli, kojima se raunaju
sleganja, odreuju se iz nedreniranih triaksijalnih ogleda za stanja ukupnih napona
koja priblino odgovaraju naponima u tlu.

lan 81

Ako se za izraunavanje ukupnog sleganja primenjuju metodi, obrasci i dijagrami za

vertikalna naprezanja koja su dobijena integracijom napona za koncentrisanu silu, u
raun se unose, za odgovarajue intervale napona, specifine deformacije koje
pokazuju edometarski ogledi ili moduli stiljivosti Mv koji se iz njih izvode.

lan 82

Kod normalnog, neprekonsolidovanog, zasienog koherentnog materijala srednje

plastinosti ili kruto plastinog materijala, kao i kod zasienog zbijenog peska i
ljunka raunaju se samo deformacije usled smanjenja pora ispunjenih vodom.

lan 83

Pri raunanju sleganja, reverzibilne deformacije u podruju napona koji su postojali u

tlu pre poetka iskopa odvajaju se od deformacija u podruju dodatnih napona od
optereenja graevinskog objekta.

lan 84

Deformacijski moduli, odnosno moduli stiljivosti su kod normalno konsolidovanih

naslaga u podruju reverzibilnih napona bitno povoljniji i razlikuju se od modula
prilikom prvog optereenja iz lana 81 ovog pravilnika.

lan 85
Ekscentricitet optereenja u izraunavanju sleganja uzima se do dubine koja je
jednaka dimenziji temelja u pravcu ekscentriciteta. U veim dubinama, sleganja se
mogu raunati kao za ravnomernu podelu pritisaka na osnovu temelja.

lan 86

U slabo propusnom koherentnom tlu mogu se u izraunavanju sleganja zanemariti

optereenja ije je ukupno dejstvo kratko u poreenju sa vremenom konsolidacije,
zavisno od osetljivosti konstrukcije na prouzrokovane deformacije tla.

lan 87

Za odreivanje veliina dozvoljenih raunskih sleganja moraju se uzeti u obzir sledei

faktori:

1) ravnomernost u sastavu tla;

2) raspodela optereenja na tlo;

3) statiki karakter graevinskog objekta;

4) funkcionalnost graevinskog objekta;

5) vremenski razvoj konsolidacije;

6) krutost i armiranje konstrukcije temelja.

lan 88

Za odreivanje razlike u sleganju konstrukcije temelja na raznim mestima moraju se

uzeti u obzir sledei faktori:

1) neravnomernost u sastavu tla;

2) neravnomernost optereenja;

3) krutosti graevinskog objekta i temelja.

lan 89

Kod fleksibilnih temeljnih traka ili temelja samaca statiki odreenih konstrukcija (na
tlu bez naroitih heterogenosti u sastavu i na meusobnoj udaljenosti pojedinih
temelja veoj od 7 m) dozvoljavaju se veliine diferencijalnih sleganja, i to: oko 50%
apsolutnih raunskih sleganja u nekoherentnom tlu i oko 25% apsolutnih raunskih
sleganja u koherentnom tlu.

lan 90

Ako se dozvoljena apsolutna i relativna raunska sleganja ne dokazuju posebno

detaljnom analizom sleganja konstrukcije temelja i graevinskog objekta,
dozvoljavaju se raunska sleganja na nekoherentnom tlu najvie 2,5 cm, a na
koherentnom tlu najvie 5 cm.

7. Izbor dozvoljenog optereenja tla

lan 91

Kao dozvoljeno optereenje uzima se manja vrednost od vrednosti koja se dobija na

osnovu lana 71 ovog pravilnika.

8. Probno optereenje

lan 92

Probno optereenje moe se primeniti za odreivanje dozvoljenog optereenja tla tako

to se iz krive ukupnog sleganja, kao funkcije optereenja, odrede moduli deformacije
optereenog tla i karakteristike smicanja aktivizirane u fazi loma. Dobijene vrednosti
se unose u raun dozvoljenog optereenja, s obzirom na dozvoljeno sleganje prema
odredbama l. 77 do 90 ovog pravilnika, kao i u raun dozvoljenog optereenja s
obzirom na opasnost od loma prema odredbama l. 63 do 76 ovog pravilnika.

lan 93

Ako se probno optereenje vri na kvadratnim ploama stranica B ili krunim

ploama prenika D i ako je najmanje do dubine 1,5 B, odnosno 1,5 D tlo istog
sastava, moduli deformacije E za pojedinane stepene optereenja Dr i odgovarajuih
sleganja Dr odreuju se prema obrascima:

B D
E = 0,82 Dr ------, odnosno E = 0,71 Dr ------
Dr Dr

Probnim optereenjem tla preko ploa ispituje se samo deformabilnost sloja debljine
1,5 B (1,5 D).

lan 94
Probno optereenje vri se, po pravilu, za odreivanje stiljivosti i otpornosti na
smicanje samo na nekoherentnom (peanom ili ljunkovitom) tlu ija je
propustljivost dovoljna da se mogu i za vreme probnog optereenja i za vreme
graenja u celini razviti naponi u tlu kao efektivna naprezanja. Na koherentnom tlu
probnim naprezanjem mogu se dobiti podaci o moi noenja, s obzirom na opasnost
od loma tla u uslovima stabilnosti temelja neposredno posle dogradnje, samo ako su
optereenja kratkotrajna, odnosno ako stepen konsolidacije ispod podne ploe na
dubini od oko 0,5 B odgovara stepenu konsolidacije ispod temelja u fazi dograivanja.
Podaci o stiljivosti koherentnog tla dobijaju se pomou probnog optereenja dovoljno
dugotrajnog da se razvije konsolidacija. Izuzetno, probno optereenje moe se vriti i
na koherentnom tlu kad je to odreeno projektom.

lan 95

Probna optereenja vre se preko kvadratne ili krune povrine ije su stranice,
odnosno prenik 40 cm ili vee, a izuzetno vee od 1 000 cm.

9. Horizontalno optereenje

lan 96

Odnos H prema V izmeu tangencijalnog i normalnog optereenja u stopi plitkih

temelja ne sme biti vei od

tg d H tg d
--------- tj. -------- --------
F V F

gde je:

d - ugao trenja izmeu temelja i tla,

F - koeficijent sigurnosti,

Minimalne vrednosti za F su:

F - od 1,5 (1,8) za ljunkovito i peano tlo;

F - od 2 (2,5) za glinovito tlo.

Navedene vrednosti vae za ukupno dejstvo svih sila, ukljuujui i zemljotres, a

vrednosti u zagradama - samo za dejstvo glavnih optereenja.
Pri odreivanju ugla d uzima se u obzir hrapavost kontaktne betonske povrine. Ako
je visina talasa neravne povrine vea od dvostrukog prenika najveeg zrna tla,
za d se moe usvojiti ugao unutranjeg trenja tla.

lan 97

Ako je graevinski objekt statiki ili funkcionalno osetljiv na horizontalna pomeranja,

izraunae se ili e se proceniti i tangencijalno pomeranje usled deformacije tla ispod
temelja i usled tangencijalnih pomeranja na kontaktnoj povrini.

10. Duboki temelji

lan 98

Pod dubokim temeljima podrazumevaju se temelji kod kojih je odnos izmeu dubine i
irine temelja vei od 4.

D
---- > 4
B

Na duboke temelje se ne primenjuju odredbe lana 76 ovog pravilnika o

ekscentrinim optereenjima, kao ni odredbe lana 96 ovog pravilnika ako se
posebnim raunom dokae prenos naprezanja u tlo, uz deformacije koje ne ugroavaju
graevinski objekt.

lan 99

Izraunavanje deformacije po lanu 98 ovog pravilnika zasniva se na podeli

kontaktnih naprezanja izmeu temelja i tla koja odgovaraju meusobnim odnosima
njihovih deformacija, uzimajui u obzir vremenski razvoj tih deformacija i puzanje,
odnosno sekundarnu konsolidaciju tla.

lan 100

Zemljani pritisak (pasivni otpor) moe se uzeti u obzir za prenos horizontalnih

optereenja samo ako se trenje moe mobilisati du potencijalnih kliznih povrina u
skladu sa dozvoljenim pomeranjima temelja, odnosno zidova zagata. Konsolidacione
deformacije tla, izazvane poveanjem zemljanog pritiska, moraju biti u skladu sa
moguim i dozvoljenim pomeranjima temelja zagata.

lan 101
Ako se ne izvodi poseban detaljni raun, zemljani pritisak kod plitkih i dubokih
temelja moe se koristiti samo u visini aktivnog pritiska raunatog za 0,75 tg j, gde
je j ugao otpornosti tla na smicanje.

lan 102

Bono trenje kod dubokih temelja uzima se samo ako su tangencijalni vertikalni boni
pokreti dovoljni da ga mobiliu. Pri proraunu sleganja objekta uzima se u obzir i
prenos tih sila trenja u tlo.

lan 103

U raun optereenja temelja unose se eventualno i sile negativnog trenja ako ih moe
izazvati optereenje okolnim objektima ili samo tlo koje je jo u fazi konsolidacije.

11. Dinamiko optereenje temelja

lan 104

Ako dinamiko spoljanje optereenje dejstvuje direktno na temelje, mo noenja i

sleganja temelja rauna se za sile koje se dobijaju umnoavanjem statikih sila
koeficijentom:

1
a = -------------------------------------------------------------------
___________________________

n b n
[1 - (-----)]2 - 4 (-----)2 (-----)2
ne ne ne

gde je:

n - frekvencija spoljanjeg dinamikog optereenja;

n e - sopstvena frekvencija objekta i tla koje je u veoj meri zahvaeno dejstvom

dinamikog optereenja;

b - koeficijent priguivanja.

lan 105

Ako se dinamiko optereenje prenosi na temelje indirektnim putem, treba razmotriti

oscilaciju cele konstrukcije.
lan 106

Temelji graevinskih objekata u trusnim podrujima dimenzioniu se prema

odgovarajuim propisima.

VII TEMELJENJE

1. Plitko temeljenje

lan 107

Najmanja dubina temelja odreuje se zavisno od vrste i osobina tla, klimatskih uslova
i vrste graevinskog objekta. Ako temelj ne mora da bude dubok, najmanja dubina
odreuje se prema smrzavanju, isuivanju, opasnosti od ispiranja tla i drugim slinim
uslovima.

Za najmanju dubinu temelja, odreenu na nain iz stava 1 ovog lana, moraju biti
ispunjeni uslovi o dozvoljenom optereenju (l. 63 do 76).

lan 108

Ako je tlo podlono smrzavanju, temeljenje se izvodi na dubini koja je za 10 do 20 cm

vea od najvee dubine smrzavanja. Za odreivanje dubine smrzavanja koriste se
viegodinji podaci meteorolokih stanica, a ako njih nema, koristi se iskustvo.

lan 109

Najmanja dubina ukopavanja u odnosu na isuivanje tla zavisi od klimatskih prilika i

vrste tla. Dubina dejstva isuivanja i stepen osetljivosti tla u odnosu na isuivanje
odreuju se odgovarajuim metodama u laboratoriji ili na terenu.

lan 110

Ako postoji strujanje podzemnih voda, najmanja dubina temelja odreuje se tako da
se onemogue i otklone sve tetne posledice ispiranja tla ispod temelja. Mere i nain
obezbeenja temelja odreuju se za svaki pojedini sluaj.

lan 111

Najmanja dubina temelja optereenog horizontalnim silama odreuje se i prema

stabilnosti protiv klizanja.

lan 112
Temeljne konstrukcije se, po pravilu, proraunavaju i dimenzioniu prema njihovoj
savitljivosti (deformabilnosti) i prema stiljivosti tla. Pri proraunu se primenjuje
metod izjednaavanja deformacija konstrukcije i temeljnog tla.

Izuzetno, ako su u pitanju privremeni manji graevinski objekti, temeljne konstrukcije

se raunaju i dimenzioniu na nain odreen projektom.

lan 113

Temeljne konstrukcije mogu biti trake, samci, nosai ili ploe, zavisno od oblika
povrine oslanjanja, uslova deformacije i naina optereenja.

lan 114

Za ocenu ponaanja temeljne konstrukcije (ili konstrukcije uopte) koja ima

konstantnu krutost po celoj duini, a oslonjena je na tlo, primenjuje se koeficijent
apsolutne krutosti (K).

Zavisno od oblika povrine temelja, koeficijent apsolutne krutosti za etvrtaste

temeljne konstrukcije (ili konstrukcije uopte) odreuje se prema obrascu:

Eb d
K = ------- (-----)3
2 Es L

a za okrugle povrine temelja (ili konstrukcije uopte) - prema obrascu:

Eb d
K = --------- (-----)3
12 Es D

gde je:

Eb - modul deformacije betona ili drugog materijala od koga je izraena temeljna

konstrukcija, u kilonjutnima po kvadratnom metru;

Es - modul deformacije tla ili stene, u kilonjutnima po kvadratnom metru;

L - duina temelja ili temeljne konstrukcije, u metrima;

d - visina temeljne ploe ili nosaa, u metrima;

D - prenik okruglog temelja ili temeljne konstrukcije, u metrima.

lan 115

Temelj i temeljna konstrukcija proraunavaju se primenom modula deformacije tla,

koji, zavisno od vrste tla, moe biti stalan ili promenljiv.

lan 116

Temeljne trake oslonjene na tlo ponaaju se kao krute ili savitljive. Njihova krutost
utvruje se prema obrascu iz lana 114 ovog pravilnika.

lan 117

Temeljni nosai proraunavaju se prema njihovoj krutosti ili krutosti cele konstrukcije
i stiljivosti tla, pri emu se ne uzimaju u obzir promene intenziteta raspodele pritiska
u poprenom pravcu. Temeljni nosai manjih dimenzija (do 4 m duine) mogu se
proraunavati na osnovu pravolinijske raspodele pritisaka na kontaktnoj povrini.

lan 118

Temeljni nosai - samci, izraeni na uobiajen nain od nabijenog betona, kamena ili
opeke, ako su poloeni na tlo, smatraju se krutim.

Temeljni nosai - samci izraeni od armiranog betona, ako nisu dui od 3 m, mogu se
smatrati krutim.

Krutost temeljnih nosaa - samaca odreuje se prema obrascu iz lana 114 ovog
pravilnika.

lan 119

Centrino optereeni temeljni nosai - samci za koje se utvrdi da se ponaaju kao

kruti, a optereeni su koncentrisanom silom ili linijskim optereenjem, preraunavaju
se i pomou metoda pravolinijske raspodele pritiska.

U sluaju iz stava 1 ovog lana, dobijene vrednosti maksimalnih momenata savijanja

na osnovu pravolinijske raspodele napona zavise i od odnosa L:B.

lan 120
Za ekscentrino optereene temeljne nosae - samce, ako ekscentricitet nije vei od
1/4 duine temelja L, dozvoljeno je zanemarivanje dejstva ekscentriciteta pri
dimenzionisanju temeljnih nosaa.

lan 121

Ako je temeljni nosa - samac izraen od armiranog betona sa promenljivim

momentom inercije, stvarna vrednost momenta moe se zameniti vrednou koja se
dobija pod pretpostavkom da je prosena krutost temelja sraunata kao da je
nepromenljiva visina nosaa.

lan 122

U sluajevima koji nisu navedeni u l. 118 do 121 ovog pravilnika, temeljni nosai -
samci proraunavaju se po jednoj od metoda za proraun temelja samaca, pri emu se
uzima u obzir krutost temeljnih nosaa i stiljivost tla.

lan 123

Sloenije optereeni temeljni nosai ponaaju se kao kruti ili kao savitljivi, pa se
njihovo ponaanje utvruje prema stepenu apsolutne krutosti propisane lanom 114
ovog pravilnika.

lan 124

Temeljne konstrukcije kod kojih su pri dejstvu optereenja deformacije u uzdunom i

poprenom pravcu istog reda veliine smatraju se ploama i proraunavaju se, po
pravilu, sa povrinskom raspodelom pritiska, pri emu se uzima u obzir krutost
temeljne konstrukcije i stiljivosti tla.

lan 125

Temeljne ploe manjih dimenzija (duina do 4 m) mogu se proraunavati i na osnovu

pravolinijske raspodele pritiska.

lan 126

Temeljne ploe - samci sa koncentrisanim optereenjem na jednom mestu iji je

odnos strana (L/B) > 2, a njihova konstrukcija dozvoljava deformacije istog reda
veliine i u poprenom i uzdunom pravcu, proraunavaju se kao ploe.

Ako je sistem temelja krut, temeljne ploe - samci iz stava 1 ovog lana smatraju se
kao ploe samo ako je odnos strana (L/B) < 2.
lan 127

Temeljne ploe izraene od nabijenog betona, opeke ili kamena smatraju se krutim.

Temeljne ploe izraene od armiranog betona, ako nisu due od 4 m, mogu se

smatrati krutim.

lan 128

Savitljive i krute temeljne ploe i temelji - samci, ako su dui od 4 m, proraunavaju

se metodama za proraun temeljnih ploa, pri emu se uzimaju u obzir krutost
temeljne konstrukcije i deformabilnost tla, u zoni uticaja objekta.

lan 129

Ako postoji kontinuitet u sistemu temelja i u gornjoj konstrukciji, pri proraunu

sistema temelja i gornje konstrukcije vodi se rauna o uticaju gornjeg dela
konstrukcije na promene raspodele pritiska na kontaktnoj povrini i o uticaju tla na
naprezanje u gornjoj konstrukciji (crte 6).

Uticaj iz stava 1 ovog lana uzima se u obzir ako je krutost gornje konstrukcije
Ik manjeg reda veliine od krutosti sistema temelja It .

Crte 6.

lan 130

Ako nema kontinuiteta u jednom delu ili u oba dela konstrukcije, takva konstrukcija
smatra se kao specijalna, a proraunava se zavisno od savitljivosti (deformabilnosti)
tla, odnosno konstrukcije i tla.

lan 131
Temelj se konstruie i profilie na osnovu optereenja koja se javljaju na kontaktnim
povrinama izmeu temelja i tla, kao i na osnovu vrste i osobina materijala od koga je
temelj izgraen.

Ako je kvalitet tla takav da je dozvoljeno optereenje znatno vee od stvarnog

kontaktnog naprezanja, temelji se moraju konstrukciono oblikovati.

lan 132

Radi postizanja boljih konstrukcionih reenja i ekonominosti konstrukcija, u

temeljnim konstrukcijama, na pogodnim mestima i na odgovarajuim odstojanjima,
izvode se razdelnice.

lan 133

Ako se izgradnja temelja predvia u podzemnoj vodi, mora se ispitati da li je

podzemna voda agresivna na materijal od koga se izvode temelji. Ako je voda
agresivna, temelji se moraju izgraditi ili zatititi na odgovarajui nain.

2. Temeljenje u otvorenoj jami

lan 134

Temeljenje u otvorenoj jami mora se izvoditi na nain kojim se u potpunosti

obezbeuje stabilnost kosina ili vertikalnih bokova jame od zaruavanja ili klizanja i
od opasnosti od loma tla u dnu jame, kao i na nain kojim se susedni objekti
obezbeuju od oteenja.

lan 135

U skladu sa odredbom lana 134 ovog pravilnika, za temeljenje u otvorenoj jami

primenjuje se jedan od sledeih naina rada:

1) iskop sa kosinama u nagibu obezbeuje najmanji faktor sigurnosti protiv klizanja

Fs = 1,30 ako se rauna sa parametrima vrstoe iz rezultata ispitanih uzoraka tla u
laboratoriji ili iz pogodnih ispitivanja na terenu, pri emu se uzima u obzir raspucalost
tla, ili Fs = 1,70 ako su parametri vrstoe procenjeni iz klasifikacije tla;

2) iskop sa vertikalnim bokovima obezbeenim od zaruavanja ili klizanja drvenom

oplatom ili zabijenim drvenim ili elinim talpama (pribojem) koje su na prikladan
nain razuprte i obezbeene od ugibanja ili izmicanja na donjem rubu;
3) iskop sa kosim ili vertikalnim bokovima zatien osnovnom konstrukcijom od
zabijenih i usidrenih stubova i odgovarajuih oplata izmeu njih;

4) izrada obodnih zidova graevinskog objekta po posebnim metodama kopanja i

betoniranja u tlu, koji zatiuju kopanje materijala iz jame do potrebne dubine
temeljenja objekta.

lan 136

Za potporne zidove iskopa detaljno se proraunavaju raspodela pritiska i otpor tla i

dimenzionie presek zida i razupiraa prema jednoj od metoda mehanike tla, pri emu
se uzimaju u obzir deformacijski uslovi i uticaj vremena.

lan 137

Dimenzije potpornih zidova i razupiraa iskopa dubine manje od 5 m proraunavaju

se pod pretpostavkom da je raspodela pritiska zemlje trapezna, prema emama na
crteu 7

Crte 7.

gde je: ljunak i pesak (c = 0), a glina (j = 0);

KA - tg2 (45o - j/2);

D - dubina temeljne jame;

g - zapreminska masa materijala tla;

c - kohezija;

j - ugao otpornosti protiv smicanja.

lan 138

Za temeljenje veih graevinskih objekata u otvorenoj jami ija je dubina vea od 5

m, ako nema podzemnih voda, projekt objekta mora sadravati i projekt jame sa svim
njenim delovima, kao i tehnike uslove za sigurno izvoenje radova do potpunog
dovrenja temelja. Ako je u terenu formirana izdan, navedeni uslov vai za temeljne
jame ije je dno do 3 m ispod stvarnog nivoa podzemne vode.

lan 139

Temeljna jama graevinskog objekta u blizini postojeih objekata mora se

projektovati i izvesti tako da se ti objekti u potpunosti obezbede od eventualnih
oteenja usled deformacije ili zaruavanja tla ili zbog erozije tla pri crpljenju
podzemne vode iz jame ili oko nje.

lan 140

Voda iz temeljne jame graevinskog objekta mora se, u sluaju iz lana 139 ovog
pravilnika, crpsti na nain koji spreava smanjenje zbijenosti tla ili iznoenje sitnih
estica tla usled nepovoljnog dejstva strujanja vode na mestu crpljenja.

lan 141

Ako na koherentno dno temeljne jame deluje arterijski pritisak, u projektu temelja
navode se dokazi o obezbeenju od statikog loma tla.

3. Temeljenje na ipovima

lan 142

Projekt temeljenja na ipovima sadri:

1) analizu raspodele optereenja na pojedine ipove;

2) dokaz o dozvoljenom optereenju tla pod dejstvom pojedinih ipova, i to za

vertikalna i horizontalna optereenja;

3) dokaz o kvalitetu materijala stabla ipa;

4) dimenzionisanje pojedinih ipova;

5) dokaz o stabilnosti temelja kao celine;

6) analizu predvienih sleganja, odnosno pomeranja ipova, odnosno temelja kao
celine.

lan 143

Optereenje se raspodeljuje na pojedine ipove tako da se ispune svi uslovi ravnotee

i da se usklade deformacije konstrukcije i tla, pri emu se vodi rauna o krutosti i
statikom karakteru konstrukcije i o sastavu i savitljivosti (deformabilnosti) tla.

Optereenje temelja ne sme se, po pravilu, deliti tako da jedan deo deluje na ipove a
drugi na tlo neposredno ispod rotilja. Ako se, izuzetno, odstupi od takvog pravila,
treba navesti detaljne dokaze o usklaenosti deformacije tla i sleganja temelja.

lan 144

Dozvoljeno optereenje tla pod dejstvom pojedinih ipova za sile koje dejstvuju u
pravcu ose ipa dokazuje se najmanje na dva od sledeih naina:

1) obrascima za stepen mobilizacije otpornosti tla;

2) obrascima za otpornost registrovanu pri pobijanju ipova;

3) obrascima u kojima se koriste podaci penetracionog sondiranja;

4) probnim optereenjem ipova;

5) prema iskustvu sa ipovima u slinom tlu.

lan 145

Dozvoljeno optereenje ipa Nd rauna se prema obrascu:

Nd = q Aq + p Ap

gde je:

Nd - dozvoljeno optereenje ipa;

q - dozvoljeno specifino optereenje tla u nivou vrha ipa;

Aq - povrina preseka ipa u nivou vrha ipa;

p - dozvoljeno specifino optereenje na trenje noseih slojeva uz omota;

Ap - povrina omotaa du tih slojeva.

lan 146

Dozvoljeno specifino optereenje q proraunava se prema obrascu:

q = grNgr + ddKsNqr + cmNcr

gde je:

g - zapreminska masa tla u nivou vrha ipa;

dd - vertikalni pritisak od sopstvene mase tla u nivou vrha ipa (crte 8);

Ks - koeficijent zemljanog pritiska u stanju mirovanja u nivou vrha ipa;

cm - mobilisana kohezija tla u nivou vrha ipa;

Ncr Ngr, Nqr - faktori nosivosti zavisni od veliine dozvoljenog mobilisanog ugla
otpornosti protiv smicanja j m ;

r - poluprenik baze ipa.

 Crte 8.

lan 147

Faktori nosivosti Ngr, Nqr i Ncr dobijaju se primenom prorauna prema teoriji
plastinosti za odreene pretpostavke, odnosno aproksimacije, pri emu se primenjuju
faktori dati na crteu 9, s tim da se ispune i uslovi iz lana 76 ovog pravilnika.

lan 148

Mobilisani parametri otpornosti cm i j m odreuju se prema odredbama l. 66 i 67

ovog pravilnika.

lan 149

Odnos izmeu dubine vrha ipa ispod povrine noseeg sloja sa karakteristikama
vrstoe j i c koje se uzimaju u raun i prenika ipa mora biti najmanje 1.

Crte 9.

lan 150

Dozvoljeno specifino optereenje p izraunava se prema obrascu:

p = am + doKs tgdm

gde je:

am - mobilisana adhezija izmeu ipa i okolnog tla (am = a/F), odnosno mobilisana
kohezija okolnog tla ako je kohezija manja od adhezije;

do - vertikalni pritisak od sopstvene mase tla u nivou sredine nosivog sloja h koji
prenosi optereenje trenjem;
dm - mobilisani ugao trenja izmeu ipa i tla

tgd
(tgd m = -----------), odnosno dm = jm ako je j manja vrednost od d .
F

lan 151

U slojevitom tlu uee manje otpornih slojeva u pogledu nosivosti ipa ne mora se
uzimati u obzir. Ako se takvo uee ipak delimino uzima u obzir, dokazuje se
mogunost predvienog mobilisanja otpornosti tih slojeva u vezi sa predvienim
sleganjem slojeva.

lan 152

Ako je tlo u koje je ip pobijen ili uvren u stanju konsolidacije pod dejstvom
optereenja na povrini tla ili pod dejstvom sopstvene mase, omota ipa optereen je
negativnim trenjem. Ako ne postoji drugi pouzdani dokaz o veliini negativnog trenja,
dozvoljeno optereenje ipa, raunato samo prema otporu na vrhu ipa, smanjuje se za
vrednost moi nosivosti trenjem (F = 1).

lan 153

Osovinska mo noenja tla, uzimajui u obzir otpornost registrovanu pri pobijanju

ipova, utvruje se, po pravilu, prema obrascima koji se zasnivaju na teoriji sudara
slobodnih tela i u koje se, u teorijsku analizu, uvode eksperimentalni podaci.

Osovinska mo noenja tla utvruje se prema obrascu:

WH
N = ------------
sku

gde je:

N - mo noenja;

W - masa malja;

H - visina pada malja;

s - pomeranje ipa pri jednom udarcu, ukljuujui i elastinu deformaciju tla;

ku - koeficijent koji zavisi od faktora

WHL Wp
---------------- i --------------
A Ep s2 w

gde je:

L - duina ipa;

A - presek ipa;

Ep - koeficijenti iz dijagrama na crteu 10;

Wp - masa ipa (sa nastavkom za pobijanje).

N
Dozvoljeno optereenje ipa je Nd = ----
F

Koeficijent F bira se od vrednosti izmeu 2 do 3, pri emu se uzima u obzir

heterogenost tla i znaaj graevinskog objekta.

WHL
l = ----------------
A Ep s2

Crte 10.
lan 154

Pri proraunu osovinske moi noenja tla, iz lana 153 ovog pravilnika, pouzdaniji
podaci dobijaju se samo za ipove u propusnom - nekoherentnom tlu. U obrasce za
obraun dinamike moi noenja unose se, po pravilu, vrednosti pomeranja oznaene
sa s koje se dobijaju pri ponovnom pobijanju ipova posle prekida od nekoliko dana.

lan 155

Podaci statikog penetracionog sondiranja koriste se na osnovu obrasca iz lana 145

ovog pravilnika.

Dozvoljeno specifino optereenje q u jednaini iz lana 145 ovog pravilnika

odreuje se iz rezultata pentracije samog vrha penetrometra, uzimajui u obzir da je
kod penetracije faktor sigurnosti F = 1. Dozvoljeno specifino optereenje P u istoj
jednaini odreuje se analognom primenom na rezultat penetracije same cevi
penetrometra.

lan 156

Probno optereenje ipa na pritisak ili na zatezanje izvodi se na taj nain to se

reakcije tereta prenose na tlo na udaljenosti na kojoj ne utiu bitno na tlo du ipa i to
se merenja vezuju na stalnu taku van podruja deformacija koje izaziva probno
optereenje.

lan 157

Stepeni optereenja moraju trajati onoliko koliko je potrebno da se mogu jasno

registrovati uticaji hidrodinamike konsolidacije i puzanja tla.

lan 158

Najvee optereenje u homogenom tlu mora biti najmanje za 50% vee od

predvienog optereenja ipa, a u heterogenom tlu najmanje za 100% vee od tog
optereenja ili najmanje jednako predvienoj moi noenja ipa (optereenje za F =
1).

lan 159

Dozvoljeno optereenje tla za horizontalne sile i za statike momente koji optereuju

glavu ipa odreuje se prema dozvoljenom pomeranju vrha ipa, i to:

1) probnim optereenjem;
2) raunskom analizom koja se zasniva na savitljivosti (deformabilnosti) tla;

3) prema iskustvu sa ipovima u slinom tlu.

lan 160

Mo noenja ipova za horizontalno optereenje glave odreuje se, po pravilu,

pritezanjem ili razupiranjem dva ipa ugraena u tlo na udaljenosti neophodnoj da se
sprei meusobni uticaj probnih ipova, pri emu se primenjuju odredbe iz lana 164
ovog pravilnika.

lan 161

ip se dimenzionie na uzajamno dejstvo osovinskih sila i momenta savijanja koje

prouzrokuje optereenje ipa sa transverzalnim silama i spregovima i odgovarajuom
reakcijom tla, koje nastaju usled zemljanih pritisaka prouzrokovanih optereenjem
povrine okolnog tla.

lan 162

Reakcija tla koju optereenje transverzalnim silama i spregovima izaziva du ipa

odreuje se po jednoj ili dve poznate raunske metode, pri emu se primenjuju metode
po kojima se uzima u obzir deformabilnost tla.

lan 163

Zbog opasnosti od izvijanja, stabilnost ipova raunski se kontrolie, i to za slobodne

duine ipa van terena i za duine ipa kroz slojeve tla u itkoj konzistenciji.

lan 164

Prethodno izraeni armiranobetonski ipovi moraju se dimenzionisati, pri emu se

uzimaju u obzir optereenja koja mogu nastupiti pri prevozu, montai i pobijanju
ipova.

lan 165

Stabilnost temelja na ipovima kao celine dokazuje se po odredbama l. 63 do 76 i

lana 91 ovog pravilnika koje se odnose na duboke direktne temelje, koji prenose
optereenje preko ipova u tlo, u nivou vrhova ipova, na povrini ije su ivice
udaljene od osovinske linije spoljanjih ipova za polovinu osovinskog razmaka
izmeu ipova.
lan 166

Sleganje temelja na ipovima, kao celine, proraunava se na nain iz l. 73 do 90 ovog

pravilnika, pri emu se uzima u obzir nain prenoenja optereenja u tlo.

lan 167

Raun sleganja zasniva se, po pravilu, na pretpostavci da se vertikalno optereenje

prenosi u tlo u nivou vrhova ipova na povrini odreenoj u lanu 165 ovog
pravilnika.

lan 168

Osovinski razmak izmeu ipova mora iznositi najmanje 70 cm, a istovremeno ne sme
biti manji od:

1) 2,5 d za ipove koji optereenje u tlo prenose uglavnom samo preko vrha;

2) 3 d za ipove u nekoherentnom tlu vee zbijenosti koji optereenje u tlo prenose

preteno trenjem;

3) 5 d za ipove u nekoherentnom tlu male zbijenosti i u koherentnom tlu, koji

optereenje u tlo prenose preteno trenjem.

Ako je osovinski razmak izmeu ipova manji od razmaka iz stava 1 ovog lana,
ipovi se proraunavaju na nain predvien za duboke masivne temelje.

lan 169

Ako je osovinski razmak izmeu ipova koji optereenje u tlo prenose preteno
trenjem manji od 1/10 duine ipa, dozvoljeno optereenje ipa u temeljnoj grupi
smanjuje se za po jednu estnaestinu dozvoljenog optereenja pojedinanog ipa za
onoliko puta koliko ip u grupi ima susednih ipova.

lan 170

Drveni ipovi moraju biti celom duinom u vodi ili stalno u tlu potpuno zasienom
vodom, pri emu se samo na privremenim graevinskim objektima dozvoljava
ostavljanje gornjeg dela drvenih ipova iznad kote najnieg vodostaja podzemne vode.

lan 171
elini ipovi moraju se zatititi od korozije prema propisima o zatiti elinih
konstrukcija od korozije.

lan 172

Betonski ipovi moraju se zatititi od dejstva agresivne podzemne vode prema

vaeim propisima o zatiti betona od agresivne podzemne vode.

4. Duboki masivni temelji

lan 173

Dubokim masivnim temeljima, u smislu ovog pravilnika, smatraju se temelji izvedeni

pomou bunara, kesona ili na drugi savremen nain.

lan 174

Pri izraunavanju dozvoljenog optereenja dubokog masivnog temelja primenjuju se

odredbe l. 47 i 95 ovog pravilnika.

lan 175

Projekt dubokog masivnog temelja mora sadravati raun dozvoljenog optereenja,

raun sleganja i statiki raun pod dejstvom objekta u eksploataciji, kao i statiki
raun bunara, odnosno kesona u fazi transporta i graenja.

lan 176

Bunari i kesoni moraju biti projektovani tako da pri iskopavanju kroz nenosivo tlo
tonu usled sloma tla ispod nonog venca, bez potkopavanja venca.

lan 177

Uslovi sloma tla temelja odreuju se po metodama koje se zasnivaju na teoriji

granine ravnotee tla.

lan 178

Granice optereenja Q1 na jedinicu duine nonog venca moraju se, saglasno lanu
181 ovog pravilnika, raunati po obrascu:
 g
Q1 = --- b Ng + (c + g1 tgj ) Nc + gt b
2

gde je:

g - zapreminska masa tla, uzimajui u obzir dejstvo uzgona;

b - irina nonog venca;

t - dubina prodiranja, tj. razlika izmeu nivoa dna venca i nivoa iskopa unutar bunara,
odnosno kesona;

c i j - karakteristike vrstoe za totalno stanje napona (karakteristike nedreniranih

uzoraka);

Ng i Nc - koeficijenti prema dijagramu na crteu 4.

lan 179

Ako noni venac ima trougaoni presek sa tengensom ugla izmeu unutranje i
spoljanje stranice m = tgb , u obrascu iz lana 178 ovog pravilnika izraz b se
zamenjuje izrazom mt.

lan 180

Primena obrasca iz lana 178 ovog pravilnika zavisi od veliine unutranjeg prenika,
odnosno irine koja mora biti najmanje:

p j p
a = 2b tg (------- + -------) -------- tgj
4 2 2

lan 181

Optereenje kesona, odnosno bunara potrebno za savlaivanje otpora Q1 poveava se

za vrednost potrebnu za savlaivanje trenja na obodu kesona, odnosno bunara. Trenje
na jedinicu povrine oboda moe se odrediti prema obrascu iz lana 150 ovog
pravilnika, pri emu se koeficijent zemljanog pritiska u mirovanju moe reducirati
priblino vrednosti aktivnog zemljanog pritiska pod uslovom da se vertikalni
spoljanji zidovi kesona, odnosno bunara, na visini od 3 do 5 m iznad nonog venca,
proire na spoljanju stranu za 5 do 15 cm.

lan 182

Statiki proraun bunara i kesona izvodi se i za sile zatezanja koje mogu nastati ako se
bunar, odnosno keson, usled trenja, zadri u gornjim otpornijim slojevima.

lan 183

Ako je vie bunara ili kesona svrstano u jedan red, najpre se izvodi svaki drugi bunar,
odnosno keson, a zatim oni koji su u meuprostorima.

lan 184

Najvei dozvoljeni natpritisak u pneumatskim kesonima iznosi 3,5 bar.

lan 185

U projektu se daju podaci o specijalnoj tehnikoj opremi, potrebni za rad u

pneumatskom kesonu, kao i organizacija rada. Projekt mora biti u skladu sa propisima
o radu u kesonima.

lan 186

Za vreme graenja keson e se dimenzionisati za sluaj da unutranji pritisak padne

na 3/4 radnog pritiska, nezavisno od predvienog pritiska vazduha.

lan 187

U projektu se prikazuje i naponsko stanje ako je natpritisak vazduha u komori kesona

potpuno odstranjen, a voda jo nije prodrla u takvu komoru.

lan 188

Za objekte na padinama utvruje se stabilnost objekta koja je uslovljena

konfiguracijom povrine i geolokim sastavom slojeva tla.

lan 189

Ako podzemna voda jae struji ili ako se ukopavanjem graevinske jame u podzemnu
vodu i crpljenjem vode stvaraju novi hidrauliki uslovi strujanja i ispiranja, proverava
se, uz neophodnu sigurnost, postojanje uslova za stabilnost temelja i tla, odnosno da li
je potrebno i da li se moe stabilnost obezbediti drenaama, filterima, zagatnim
zidovima, podvodnim betoniranjem ili drugim sredstvima.

lan 190

Za graevinske objekte sa veim dinamikim uticajem na stabilnost i na sleganje

temelja, uticaj vibracija posebno se procenjuje i dokazuje se usvojena vrednost
dozvoljenog optereenja.

lan 191

Ako na tlo na kome se nalazi objekt dugotrajno deluju temperature nie od 273oK
(0oC), pojava smrzavanja vode u porama tla mora se spreiti konstrukcionim ili
geotehnikim merama.

lan 192

Ako postoje vee podzemne kaverne, procenjuje se mo noenja svodova iznad

kaverni i potreba ispunjavanja kaverni injektiranjem ili na drugi nain.

lan 193

Ako je temelj na stenovitom tlu, ispituje se monolitnost, raspucalost ili tronost stene,
kao i njena postojanost u vodi i na vazduhu.

Ako se stena iz stava 1 ovog lana ili deo stene u dodiru sa vodom raspada, temelj e
se ukopati najmanje za 40 cm u stenu i njegovo dno zabetonirati gustim betonom, uz
briljivo ispunjavanje prostora pored bonih kontaktnih povrina.

Ako se stena iz stava 1 ovog lana u dodiru sa vazduhom raspada, a temelj se nalazi
iznad stalnog nivoa podzemnih voda, temelj e se ukopati najmanje za 80 cm u
stenovito tlo i zabetonirati, uz briljivo ispunjavanje prostora pored bonih kontaktnih
povrina.

lan 194

Dozvoljeno optereenje stene odreuje se prema monolitnosti, raspucalosti ili

nepostojanosti stene u irokom intervalu od vrednosti koja se dobija sa aksijalnom
vrstoom monolitne stene qu po jednaini pd = 2,5 qu /F do vrednosti koje
odgovaraju tronom ili plastinom tlu koje moe nastati raspadanjem stene.

lan 195
Za tlo eolskog porekla odreuju se, posebno, po dubini:

1) zapreminska masa u osuenom stanju;

2) prirodna vlanost.

Tlo eolskog porekla, u kojem je nivo podzemne vode nizak, izrazito je heterogeno po
gustini, pa se terenski istrani radovi moraju sprovesti striktno po emi iz l. 8 i 9
ovog pravilnika.

Za odreivanje nosivosti, odnosno deformabilnosti tla, merodavni su:

1) strukturna vrstoa;

2) deformacije pri provlaavanju pod optereenjem.

Pretaloeno eolsko tlo i eolsko tlo sa visokim nivoom podzemne vode, tretiraju se kao
koherentna glinovito-prainasta tla.

lan 196

Pri temeljenju graevinskih objekata sa velikim vremenskim i lokalno jako

promenljivim i neravnomernim optereenjima, veliina neravnomernog sleganja
ispituje se u raznim fazama optereenja, a temelji se dimenzioniu prema oekivanim
promenama sleganja.

lan 197

Pri graenju novog graevinskog objekta u blizini postojeih, prouavaju se

meusobni uticaji objekata na sleganje i na stabilnost, kao i uticaj buduih susednih
objekata na naknadno sleganje tog objekta.

lan 198

Ako se predviaju neravnomerna sleganja tla temelja u razliitim delovima

graevinskog objekta, prouava se mogunost podele zgrade na delove koji se mogu
izdvojiti kao samostalne celine razdvojene razdelnicama (fugama) koje dele ili ne dele
temeljnu konstrukciju. Ako se razdelnice izvode, predvia se kruti temelj.

lan 199

Dozvoljeni pritisak na tlo pri dnu postojeih temelja moe se pri nadziivanju
spratova, poveavanju korisnog optereenja i sl. poveati srazmerno poveanju
otpornosti protiv smicanja, pod dejstvom konsolidacije i prema stanju konstrukcije
objekta.

VIII ZAVRNE ODREDBE

lan 200

Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da vai Pravilnik o tehnikim

normativima za projektovanje i izvoenje radova na temeljenju graevinskih objekata
("Slubeni list SFRJ", br. 34/74).

lan 201

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom listu
SFRJ".