KUVVET VE TORK LM LABORATUARI

Tork Sensr Yk Hcresi

LOAD CELL (YK HCRES) VE STRAN GAUGE (UZAMA-GERNM LER)

Strain Gauge (Uzama ler)

Tartma ilemi iin genellikle eit kollu terazilerden faydanlmaktadr. Bir dier tartma metodu ise
zemberekli terazilerdir. Zemberekli terazilerde zemberee bal bir ibre vardr ve bu ibre arln
gsterilmesi amacyla kullanlr. Bu terazilerin avantaj kalibre edildikten sonra standart bir ktleye
ihtiya duymamasdr. Tekrarlanabilirlik ve gvenirlik asndan yay malzemesinin uygun seilmesi,
zemberein yeteri kadar kurulmas gstergenin belli bir aralkta dorusal cevap vermesi iin nemlidir.

Zemberekli Terazinin (Baskl)lme Sistemi

Ar.Gr.T.Kerem DEMRCOLU 1
Elektronik teraziler teknik olarak zemberekli terazilere benzerler. Yay eleman olarak elik veya
alminyum kullanlmakta fakat malzemeye lm almaya elverili zel ekiller verilmektedir. (Bir yk
hcresinin yay eleman ekil itibariyle bir yaya hi benzemese de prensip olarak ayndr.) Yk hcresi
(loadcell) de arlk lmedeki bir dier metottur. Arln elektronik bir ekranda gsterilmesi
(indication) iin en uygun dntrc (transducer) yk hcresidir.

Strain (Uzama-Gerinim)

ekildeki gibi homojen bir ubuk (L) boyunda olsun ve bir (F) kuvvetiyle ekilsin ya da basma etkisinde
kalsn. ubuk eksen boyunca uzar veya ksalr. Bu uzunluk deiimi (L) dorusal yaylmldr. Ve
verilen F yk iin (L) yaylm ubuk uzunluu (L) na baldr. te strain her iki halde, birim uzunluk
bana yaylmadr. Strain: = L/L dir.

Yk hcreleri, uzama ler (strain gauge) tabanl dntrclerdir. Uzama lerler ise bir sistemin
veya mstakil bir yapnn statik ve/veya dinamik mukavemetinin analiz edilmesinde kullanlan deiik
byklk ve formdaki elektronik yaplardr.

Tartma ilemi ise genellikle statik bir lmedir. Arlk lmede kullanldnda yk hcreleri sadece tek
eksen zerinde alrlar. Bir dier isimleri de kuvvet dntrcleridir. Kuvvet(kgf veya N), ktlenin
ivme ile arpmndan oluur. Arlk(kg), bir ktlenin yere gre dik eksendeki ekim kuvvetine denk
der.

Ar.Gr.T.Kerem DEMRCOLU 2
 E = Uygulanan Voltaj
(genellikle 10 Vdc.)
O/P = k Sinyali

Strain Gaugeler imal edildikten sonra kuvvet, basn, tork ve arlk lmnde kullanlmak zere
uygun metal ubuk ve diyaframlara monte edilir. Uygulanan kuvveti elastik bir elemann
deformasyonuna evirirler. Bu ubuklar yk hcresi (transducer) olarak adlandrlr.

Yukarda arlk veya kuvvet lmnde kullanlan S tipi Yk Hcresi (Load Cell) ve balan ekli
grlmektedir. Strain Gaugeler 4 adet olmak zere elik zerine monte edilmitir. Yk Hcresine bir
kuvvet uygulandnda strain gaugeler deiime urar, boylarL, direnleri ise R kadar deiir . Bu
drt gauge Wheatstone kprsnn her bir bacana monte edildiinden (tam kpr) evre
scaklndaki art hepsini ayn oranda etkiler ve yaplan lm deitirmez. 4 gaugeli uygulamada,
2 strain gauge uygulanan kuvvetin pozitif yndeki etkisini lerken (eki-tension) dier ikisi (bas-
compression) negatif etkisini ler. Bu durumda k sinyali, drt adet gauge e uygulanan kuvvetlerin
yaratt gerilim kuvvetleriyle orantl bir k olur.

Strain Gauge lerde Kullanlan Alamlar ve zellikleri :

Metal Cinsi Alam Yzde Miktar

Platinyum-Nikel %90 hacim Pt-%10 Ni
Bakr-Nikel %55 hacim Cu-%44 Ni-%1 Mn
Nikel-Krom %65 hacim Ni-%20 Fe-%15 Cr
Karma %52 hacim Fe -%36 Ni-%8,5 Cr-%3,5 Mn

Strain Gaugeler, epoxy reine zerine molekler olarak scak erimi pskrtme ile kalplandndan
atomlar arasnda molekler balant gl olup zerindeki iletken kanallar ayn anda alacaktr. Bu
ince film, kuvvetli bir yaptrc ile metal ubuk zerine yaptrlmtr ve baland yzey ile beraber
hareket etmektedir. Dolaysyla uygulanan kuvvet nedeniyle metal yzeyindeki esneme gauge
iletkenlerini de uzatp ksaltacandan i diren deiimi nedeniyle bir sinyal retilmesine neden
olacaktr. Bu sinyal sonra ykseltilip, lineerletirilir ve bir elektronik indikatrde belirlenen lm
Aralnda arlk bilgisi olarak karmza kar. Aada bir rnek verilmektedir.

Uygulanan arlk ( Kg ) Load cell k ( mV )

0.0 0.00
10.0 0.10
20.0 0.20
30.0 0.30
40.0 0.40

Ar.Gr.T.Kerem DEMRCOLU 3
UYGULAMA ALANLARI

Tartm Bunkeri Statik Uygulamas

Tartm bunkeri uygulamasnda ST,

LT yada BT serisi loadceller
kullanlabilir. Dikkat edilmesi
gereken husus, loadcellerin birbileri
ile 120 derecelik alarla
konumlandrlmas ve sistemde
herhangi bir kasnt olumamasdr.
Bu load cell ler uygun montaj kitleri
ile kullanld taktirde maksimum
performans salanr. Yukarda bahsi
geen kasnt ve ykn load cell
zerine hizalanmamas gibi negatif
etkiler ortadan kalkm olur.

Silo Tartm Uygulamas

Silo tartm uygulamalarnda ST, ST-

2W yada HT Serisi load cell'ler
kullanlabilir. Dikkat edilmesi
gereken husus, sistemde herhangi
bir kasnt olumamasdr. Bu load
cell ler uygun montaj kitleri ile
kullanld taktirde maksimum
performans salanr. Yukarda
bahsi geen kasnt ve ykn load
cell zerinde hizalanamamas gibi
negatif etkiler ortadan kaldrlm
olur.

Tank Tartm Uygulamas Kamyon Kantar Uygulamas

Ar.Gr.T.Kerem DEMRCOLU 4
 Muhtelif Terazi Uygulamalar Vin Kantar Malzeme Basma ve ekme

Load Cell ile Gerginlik Kontrol

RS Load cell kullanlarak sarma ve boaltma ilemlerinde meydana gelen geveme veya gerilme
kontrol altna alnarak bu sebep ile meydana gelen olumsuzluklar giderilir. Boaltma rulosu nne
veya Sarma rulosu gerisine yada her ikisinde birden uygulanabilir. Sistem basit olarak yukardaki
resimdeki gibidir. Bu resimde boaltma rulosu nndeki rulo zerine iki adet RS Load cell monte
edilmitir. Rulonun boaltmaya balamas ile oluan gerginlik kuvveti loadcell zerine aktarlr.
Gerginlikte meydana gelen azalma yada artma load cell'ler tarafndan alglanarak tension (eki)
kontrol indikatrne iletilir. Tansion kontrol indikatr sistemi, daha nceden hafzasnda kaydedilmi
olan gerginlik set deerine eker. Bu ekilde gerginlik kontrol altnda tutulmu olur.

Ar.Gr.T.Kerem DEMRCOLU 5
LoadCell Modelleri

Loadcell'ler kullanm alanlarnn gerektirdii ekilde imal edilirler bu yzden ok farkl ve eitli
modelde loadcell e rastlanlr. Gnmzde 50-100gr dan 1000-2000 ton a kadar geni bir kapasite
aralnda loadcell imal edilebilmektedir.

LoadCell Montaj Kitleri

Loadcell lerden maksimum performans alabilmek iin reticilerin belirledii ve tavsiye ettii montaj
ayrntlarna kesinlikle dikkat edilmelidir.Montaj doru yaplmam bir loadcell(ler)den doru ,gvenilir
sonu almak nerede ise imkanszdr.Bu yzden uygulama alannn zellikleri ile uyumlu loadcell
montaj kitleri imal edilmitir.Her model ok farkl uygulamalarda kullanlabilir.Bunun neticesinde bir
modele ait bir veya birka montaj ekli ve aksesuar bulunabilir,uygulamann gerektirdii zelliklerde
montaj kiti seilmelidir.

Ar.Gr.T.Kerem DEMRCOLU 6
Cvata ve Somunlarn Sklmasnda Tork Hesab

Tork, dndrme momentidir. Torkun l birimi Nm (Newton*metre)

dir. (ingiliz l standartlarnda (lbf.ft) pound.feet). Tork bir kol
yardm ile sabitlenmi, dnen bir noktaya kuvvet etki ettiinde
yaratlr. Sabitlenmi, dnen bir noktaya 1 metre uzunluunda bir
kol yardm ile 1 Newton (1/9.8 kg veya 9.8 N = 1 kg) kuvvet
uyguladmzda 1 Nm tork oluur.

Cvata ve Somunlarda Skma Kuvveti: Cvata ve somunlarn sklmasnda, uygulanmas gereken

kuvvetlerin hesaplanmas ve rnek uygulamalar aada verilmitir. Skma annda anahtarn bir turda
ald yol, anahtar ucunun izdii dairenin evresine (s=2. .r); cvatann bir turda ald yol ise, vida
admna (P) eittir.

Yukardaki ekli incelersek, somunu veya cvatay skarken uygulanan el kuvveti F1 ile, kuvvet kolu
(anahtar uzunluu) r(L) ile gsterilmitir.

= kuvvet x yol formln uygularsak; F1. 2. .r = F2.P ye eittir.

F1= El kuvveti, r(L)= Anahtar uzunluu (kuvvet kolu) F2= Skma kuvveti,
F1 in bir devirlik yolu s=2. .r F2 nin bir devirlik yolu, Yani vida adm = P

Vidal birletirmelerde somunlar skarken dndrme kuvvetinin (momentinin) uygulanmas gerekir.

Ar uygulanan kuvvet somunun veya cvatann dilerinin kesilmesine sebebiyet verir. Kuvvetin
dengeli uygulanmas ii kolaylatrr.

Buna gre; rnek 2: M 16 (adm 2 mm) somunun

sklmas iin gerekli moment 1,5 kgm olup
Dndrme momenti, Md=Tork= F1 .r(L) dir. kullanlan anahtarn kolu 100 mmdir. Bu
durumda birletirmeyi (somunu) skan F2
Buradan da dndrlen el kuvveti, kuvveti ne kadardr?
Md
F1 = = kgf olur. zm:
r
rnek 1: Anahtar ucuna F1=18 kglk kuvvet M=1,5 kgm
uygulandnda, r(L) mesafesi de 20 cm iken r=100mm = 0,10 m
meydana gelen torkun (Md ) deeri ne olur? Adm=P=2mm
F1.2..r
Skma kuvveti, F2 = kgf dir. Burada F1
zm: P
r (L) = 20 cm = 0,2 m bilinmediinden nce onun bulunmas gerekir.
Tork= Md = F1 x r(L) = 18 x 0,2 = 3,6 kgm M 1,5kgm
bulunur. F1 = d = = 15kgf Bulunan F1 deerini
r 0,10m
F .2..r yukardaki formlde yerine koyarsak, skma
Skma kuvveti = F2 = 1 kgf bants ile
P kuvveti,
bulunur. F .2..r 15.2.3,14.100
F2 = 1 = = 4710kgf olur.
P 2
Dndrme momenti yle ayarlanmaldr ki F2 kuvveti vida dilerini syrmasn veya birletirilen
paralar ezmesin.

Ar.Gr.T.Kerem DEMRCOLU 7