ARATIRMA

TRLER

R. ALPAR
 ARATIRMA TRLER

Aratrmann yaplaca yer, ama, kapsad zaman ve

veri toplama biimine gre deiik biimlerde
snflandrlabilir.

Aratrmann kapsad zamana gre:

1. Kesitsel Aratrmalar
2. leriye Ynelik Aratrmalar
3. Geriye Dnk Aratrmalar
 Veri Toplama Biimine Gre:
1. Kayt Aratrmalar
2. Anket Yntemi ile Aratrma
3. Deneysel aratrma
4. Gzlem

Aratrmann Amacna Gre:

1. Tanmlayc Aratrmalar
2. Analitik Aratrmalar
Tp Aratrmalarnda alma Dzenleri

1. Gzlemsel almalar
2. Deneysel almalar (klinik denemeler)
3. Meta Analizi
1. Gzlemsel almalar
Bir ya da birden fazla denek grubu (hastalar,
salamlar,..) gzlenir ve deneklerin (gzlemlerin)
zellikleri kaydedilerek analiz edilir.

2. Deneysel almalar
Deneysel almalarda aratrc, aratrmaya mdahale
eder. Bu mdahale bir ilacn, bir yntemin ya da bir
tedavinin belirli kurallar ve koullar altnda deneklere
uygulanmas eklinde olabilir. Daha sonra, deneklerin
etkene verdii yantlar karlatrlarak karar varlr.
3. Meta Analizi

Ayn konuda yaplm ve yaynlanm farkl almalara

ilikin sonular birletirerek tmel bir sonu elde etmeyi
amalar.
 I. Gzlemsel almalar
Drt grupta incelenebilir.

Gzlemsel almalar

Olgu Grubu
almalar Kesitsel almalar

Olgu-Kontrol Kohort almalar

almalar
Olgu Grubu almalar
Olgu Grubu (case series) almalarnda ounlukla
kk bir olgu (hasta) grubunda gzlenen ilgin
sonular tanmlanr.
zlem sresi ksadr ve bir aratrma hipotezi de yoktur.
Bu tr almalar genellikle daha ileride yaplabilecek
olan olgu-kontrol, kesitsel ve kohort almalarna yol
gsterici olurlar.
Olgu-kontrol ve Kohort almalar daha uzun
sreli almalardr. nk baz sonularn ortaya
kmas iin zamana gereksinim vardr. Bu nedenle
bu tr almalara, uzunlamasna almalar
(longitudial studies) ad da verilir. Bu iki alma
dzeninin temel farkll almann yndr.
 UZUNLAMASINA ALIMALAR

Olgu-Kontrol almalarna Kohort almalarna,

geriye ynelik almalar ileriye ynelik almalar
(retrospective studies) da (prospective studies) da
denir. Bu tr almalarda denir. Bu tr almalar-
bir sonutan risk faktr- da bir risk etkeninin
lerine ulama amalanr. etkisi ileriye doru
incelenir.

Kesitsel almalar (The cross-sectional

studies) bir zaman diliminde bir grup denekten
toplanan verinin incelenmesidir.
 Olgu-Kontrol almalar
Bu almalarda ne oldu sorusuna yant aranr. Aratrmann
yn, zaman boyutunda geriye yneliktir. Bu almalarda,
hastala yakalanan (olgu) kiilerle, hastala yakalanmayan
(kontrol/salam) kiiler hastaln oluumuna neden olduu
dnlen etken (risk etkeni) ynnden karlatrlr.

Risk Etmeni var Olgular

(Hastalar)
Risk Etmeni Yok

Risk Etmeni var

Kontroller
(salkllar)

Risk Etmeni Yok

almaya
almann yn Balama An
rnein, akcier kanserine yakalananlar
ile salkl bireylerden (kanser ve benzeri
hastal olmayan) oluan grublara
gemite sigara iip imedikleri, ne
sklkta itikleri, vb. sorular yneltilir ve
her iki grup iin sigara ienlerin yzdesi
saptanarak aralarnda anlaml bir fark olup
olmad istatistiksel yntemlerle saptanr.
Kesitsel almalar

Bu tr almalarda, u anda ne oluyor sorusuna

yant aranr. Bu amala, ksa bir zaman diliminde
bir grup denekten veriler elde edilir. Zaman
diliminde bir noktaya odaklanan almalar
olduu iin bazen prevalans almalar olarak da
adlandrlr. rnein, bir toplumda bir hastaln
ya da olayn bir zaman diliminde bulunma
sklnn (prevalansnn) belirlenmesi kesitsel bir
almadr.
Bazen, kesitsel aratrmalar daha ayrntl
ekilde planlanr ve ilgili prevalansn baz
olas faktrlerle ilikisi incelenir. Kesitsel
almalarda kontrol grubu semeye gerek
yoktur. ncelen toplumdan seilen rnekten
elde edilen bulgulara gre; nedensel
faktrlerle karlam olan ve olmayanlar ile
hasta olan ve olmayanlar karlatrlabilir.
Veriler anket, salk kaytlar, vb. elde
edilebilir.
Kohort almalar

Bu tr almalarda ne olacak sorusuna yant aranr.

Bu tr almalara ileriye ynelik (prospective)
almalar da denir. Kohort belirli bir zellie sahip
bireylerin oluturduu izleme topluluu olarak
tanmlanr.
Topluluk kuramsal bir balang noktasndan (bu nokta
doum, belli bir genin etkisine girmek, belli bir
tedaviye balang, belli bir hastaln tan an gibi bir
zellik olabilir) yola kp zaman iinde uzunlamasna
izlenir ve bu srete beliren etkenler ve sonular izleme
sonunda yarglanr.
Bu alma ynteminde, bir etkenle karlaan
ve karlamayanlarn belirli bir sre iinde
belirli bir hastala yakalanma olaslklar
saptanr. Tam gn okula giden ocuklarla yarm
gn okula giden ocuklarn ileriye doru izlenip
gribe yakalanma sklklarnn incelenmesi gibi.
 Risk Etmeni var
Hasta
Bu alma
iin seilmi
kohort grubu Salkl

Hasta

Salkl
Risk Etmeni Yok

alma balangc almann Yn

Olgu-Kontrol ve Kohort almalarnn Karlatrlmas

Her ikisi de hastalklarn risk etkenlerinin ve nedenlerinin

ortaya kartlmasn amalar.
Geriye ynelik (olgu-kontrol) alma dzeni daha ksa
srede ve daha ucuza bir maliyetle sonulanr.
leriye ynelik (Kohort) almalarn sresi nadir grlen
hastalklarn ortaya kmas iin yeterli olmayabilir.
Geriye ynelik almalarda, ilgilenilen risk etkenleri
dnda da gzden kaan ya da kontrol edilemeyen etkenler
olabilir.
 II) Deneysel almalar
(Klinik Denemeler)
Deneysel almalarda genellikle tan ve tedavi ile
ilgili yntemlerin/ilalarn etkinlikleri zerinde durulur.

Kontroll Denemeler: Kontrolsz Denemeler:

Etkinlii aratrlan ila ya da Deneklerin tmne ayn yntem

tedavi yntemi baka bir ila,
tedavi yntemi ya da plasebo
ile karlatrlr.
uygulanr ve sonular elde edilir.
Kontrolsz almalar kontroll
almalara gre daha az deerli
almalardr.
Kontroll almalarda:
ki hasta grubundan birine etkinlii incelenecek
yeni ila ya da yntem (tan/tedavi yntemi)
uygulanrken, dier gruba standart ila, yntem ya
da plasebo uygulanr (deney ve kontrol gruplar).
Deneklerden ya da aratrcdan kaynaklanan
yanll azaltmak iin bu almalar genellikle
ift kr eklinde dzenlenir. ift kr yntemi ile
dzenlenen deneyde, denein hangi grupta
olduunu hem aratrc hem de denek bilmez. Bu
yntem, denek ve aratrcdan kaynaklanabilecek
yan tutma olasln azaltr.
Deneklerin gruplara atanmas iin baz rasgelelik
yntemlerinden yararlanlr.
 III) Meta Analizi
Ayn konuda yaplm ve yaynlanm farkl
almalara ilikin sonular birletirerek tmel bir
sonu elde etmeyi amalar.

zellikle az gzlemle yaplan almalardan elde

edilen sonular ile farkl sonulara ulalan aratrma
sonularnn birletirilmesini amalar.
Kaynaklar
1. Smblolu K. ve Smblolu V. Salk Bilimlerinde
Aratrma Yntemleri. Hatibolu Yaynevi, 1998.
2. Tezcan S. Epidemiyoloji Tbbi Aratrmalarn Yntem
Bilimi. Hacettepe Halk Sal Vakf, 1992.
3. Dawson B. ve Trapp RG. Basic and Clinical
Biostatistics. McGraw-Hill, 2001.