Professional Documents
Culture Documents
Topografia Tożsamości t.1
Topografia Tożsamości t.1
W 1987 roku Delimir Reicki wyda swj drugi tomik pod tytuem Sretne
ulice1. Ten poeta z Osijeku znany by dotd z ksikowego debiutu poetyc-
kiego Gnomi i rozpoznawany jako wspautor Quorum, pisma, wok
ktrego skupio si pokolenie chorwackich modych, debiutujcych w latach
80. i ktrego znakiem stao si wprowadzanie postmodernizmu do litera-
tury. Szczliwe ulice szybko zdobyy popularno i w 2000 roku ukazao si
ich drugie wydanie, co, zwaywszy na (nie)popularno poezji we wsp-
czesnej kulturze, wydaje si faktem godnym odnotowania. Tytu Sretne uli-
ce zosta take zapoyczony do nazwania opracowanego przez Helen
Sabli Tomi i Gorana Rema zbioru tekstw literackich, ktrych tematem
jest Osijek [Sabli Tomi, Rem 2001] oraz serii wydawniczej wydawnictwa
Meandar.
Ksika Reickiego wbrew zapowiedziom tytuu ukazuje wiat nie-
szczliwy, brzydki, budzcy obrzydzenie. Odsya do przestrzeni miasta, ale
sprowadzonego do przedmiecia, do tego, co skrywane, do wewntrznej
warstwy miejskiej ciaosfery [Schmitz 2001]. Ulica pozostaje synekdochicz-
nym znakiem miasta, inne synonimy urbanistycznej organizacji miejsca wy-
stpuj sporadycznie, wyjtkiem jest dworzec kolejowy, ktrego semantyka
czsto pokrywa si z semantyk ulicy. Redukcja miasta do przestrzeni ko-
munikacyjnej, miejsc przeznaczonych do ruchu, sucych przemieszczaniu
si, przeciwstawia si pojmowaniu miejskiej przestrzeni jako terytorium
zamieszkania i zasiedlenia. Wprawdzie miasto od dawna utosamiane jest
z kotowanin, z popiechem mieszkacw, ale podaj oni ku czemu, od
do, natomiast ulice Reickiego nie prowadz ku celowi, ruch nie posiada
charakteru teleologicznego.
________________________
1 Korzystam z drugiego wydania: Sretne ulice & Sagrada familia, Meandar, Zagreb 2000.
2Die, die my darling, Biblioteka Quorum, Zagreb 1990. W skrcie oznaczam: DD.
3Autor rozwaa na temat biblijnej teologii miasta przypomina, e wolno kultywowa-
nia cielesnej zmysowoci, ktr oferuje miasto jest konsekwencj poczucia niezalenoci od
Boga. (...) w obliczu zagroe zwizanych z yciem w naturalnych plenerach seksualizm
musia by trzymany pod siln kontrol. Uleganie namitnociom na otwartym terenie,
zwaszcza noc, gdy drapieniki staj si prawie niewidzialne, nioso powane zagroenie dla
zdrowia i ycia. Natomiast folgowanie dzy za murami domu i za zamknitymi bramami
miast okolonych wysokim, grubym murem, stao si znacznie bezpieczniejsze. Jednake owa
wolno seksualno-obyczajowa doprowadzia w Sodomie i Gomorze do perwersyjnych wyna-
turze, chocia tekst biblijny nie precyzuje o jakie konkretnie dewiacje chodzi. Dzi przez
sodomi rozumie si z reguy zoofili, ale w historii terminowi temu przypisywano rne
znaczenia pod okreleniem tym kry si m.in. homoseksualizm, seks analny, niekiedy wszel-
kie nie-prokreacyjne formy seksu [Moser 2008: 55].
4 Okrelenie miasto-otcha pojawia si u Toporowa w rozdziale dotyczcym miasta-
wego: wszystko, co wite i wysokie, nabiera nowego znaczenia w planie dou materialno-
-cielesnego bd te czy si i miesza z obrazami tego dou [Bachtin 1975: 504].
64 KRYSTYNA PIENIEK-MARKOVI
koga vie nikada nee ugledati tako jasno ktrego ju nigdy nie ujrzy tak jasno
(...) (...)
jeste li ikada czy kiedykolwiek
dobro pogledali dobrze obejrzelicie
i obili bar jedan kolodvor i zwiedzilicie przynajmniej jeden dworzec
bar jednom obukli przynajmniej raz woyli
njegov donji jego doln
ljepljivi ve klejc si bielizn
uprljan skutrenom pivskom pjenom zabrudzon skbion piwn pian
to je briznula iz uda vraa co wytrysna z czonka czarownika
s izrezbarenim totemom za pojasom z wyrzebionym totemem za pasem
i na kraju i wreszcie
jeste li ikada vidjeli usta mucavca czy kiedykolwiek widzielicie usta jkay
kako pokuavaju ispriati trosatni vic o jak prbuj opowiedzie trzygodzinny dowcip o
ulici ulicy
kada ulicom kiedy ulic
lete prve lec pierwsze
crne pahulje czarne nieynki
(II, z cyklu lageri u kolodvorskome jukeboxu, SU, s. 28-29.)
8 Zob. Bachtin 1975: 423-428. Bachtin, przywoujc scen jkay z woskiej komedii
dellarte, ktremu arlekin pomaga wydoby sowo (polemizujc przy tym z koncepcj Schne-
68 KRYSTYNA PIENIEK-MARKOVI
egansa), akcentuje, e w scenie tej odgrywa si akt porodu. Jkaa jest brzemienny w sowo
i nie moe go urodzi, a opis jego wysikw przypomina skurcze i mki porodowe. Arlekin
uderza jka gow w brzuch i pomaga mu urodzi sowo. W wierszu Reickiego jednorazo-
wa pomoc nie mogaby spowodowa pynnej trzygodzinnej wypowiedzi i nie wystpuje
w nim akuszerka (ani w postaci arlekina, ani jakakolwiek inna). Cho zarwno motyw
brzemiennej (brzucha), jak i jkay wykorzystane zostay w celu wskazania zakce komuni-
kacyjnych. Bachtin nazywa analizowan scen z komedii dramatem materialnych narodzin
sowa, albo dramatem ciaa rodzcego sowo [Bachtin 1975: 428].
Szczliwe ulice chorwackich miast 69
mnie, ktremu ja nadaj nazw lub ktry sobie wyobraam. () Wy-miot jest na zewntrz,
z dala od caoci, ktrej regu gry, jak si wydaje, nie rozpoznaje. A jednak bdc na wygnaniu
to, co wstrtne, nieprzerwanie rzuca wyzwanie swemu panu [Kristeva 2007: 7-8].
72 KRYSTYNA PIENIEK-MARKOVI
Literatura
Bachtin M., 1975, Twrczo Franciszka Rabelaisgo a kultura ludowa redniowiecza i renesansu,
prze. A. i A. Goreniowie, Krakw.
Bagi K., 2003, Proza urbanog pejzaa, w: Goli otok. Antologija hrvatske kratke prie, red.
K. Bagi, Zagreb.
Gil J., 2008, Wielkomiejski dworzec kolejowy. Sowo w przestrzeni, przestrze w sowie, Kultura
Miasta. Miasto w Kulturze, nr 1(1).
Kristeva J., 2007, Potga obrzydzenia. Esej o wstrcie, prze. M. Falski, Krakw.
Moser J., 2008, Biblijna teologia miasta, cz. 1, Kultura Miasta. Miasto w Kulturze, nr 1(1).
Osjeka itanka. Sretne ulice, 2001, red. H. Sabli Tomi, G. Rem, Osijek.
Rewers E., 1996, Jzyk i przestrze w poststrukturalistycznej filozofii kultury, Pozna.
Schmitz H., 2001, Ciaosfera, przestrze i uczucia, prze. B. Andrzejewski, Pozna.
Szarecki A., 2008, Somatyka miasta, Kultura Miasta. Miasto w Kulturze, nr 1(1).
Szpakowska M., 2008, Wstp: ciao w kulturze, w: Antropologia ciaa. Zagadnienia i wybr
tekstw, red. M. Szpakowska, Warszawa.
Toporow W., 2000, Miasto i mit, prze. B. yko, Gdask.
U paradoksalno naslovljenoj zbirci pjesama Sretne ulice Delimir Reicki kreira specifian
portret grada na izmaku XX stoljea. Koristei u tom cilju osnovnu za ovu zbirku strategiju, koja
oznaava somatizaciju gradskog prostora, kao i prenoenje sredita zbivanja iz centra na periferije,
u skrivana, bolna, intimna mjesta, u kanale unutar tijela, dobiva rentgensku sliku unutranjosti
gradske tjelosfere. Autor prikazuje simbiotsku povezanost mjesta i ovjeka, vrstu prostorno-tjeles-
ne mimikrije, hibridno sutjelo. U rezultatu dobivamo sliku grada-bludnice, okrenut svijet, proet
tenjom prema dolje u dubinu grada i u dubinu ljudskog tijela.