KABANATA 1: KASAYSAYAN NG BARANGAY | 2

KABANATA 1:
KASAYSAYAN NG BARANGAY

Mag-iisang daang taon na ang pagkakatatag ng Barangay

Malaya, isang nayon na sakop ng Bayan ng Pililla. Ngunit sa salin-
saling salita lamang ng mga matatanda naririnig na ang mga unang
mamamayan sa barangay na ito ay buhat o tubong bayan ng Jala-
jala, bilang ito ang pinakahuling bayan sa timog bahagi ng
Lalawigan ng Rizal.

Sa simula noong unang panahon, ang kalakhang lupain ng

Jala-jala ay isang hacienda, itoy pinamahalaan at naging pag-aari
ng isang dayuhang Kastila sa pamamagitan ng encomienda. Ang
encomienda ay ang pagkakaloob ng hari ng Spain ng lupain sa
kanyang mga lider na ipinadadala sa Pilipinas kapalit ng matapat
na paglilingkod ng mga ito. Pagdaan ng maraming panahon,
pinanirahan din ito ng mga taong buhat din mismo sa ibang bayan
sa Rizal, at maging sa karatig Lalawigan ng Laguna. Matiwasay
silang namuhay dito ng masagana at masaya. Sa silangang bahagi
ng lugar, may bundok silang napapangahuyan at napapamarilan
ng usa at baboy damo. Sa kanluran naman ay may dagat lawa
(Laguna de Bay) na nagsisilbi nilang pangisdaan. Pangunahin
nilang hanapbuhay ang magsaka, magtanim ng mga gulay,
mangisda, at maghayupan. Sa katunayan, nakilala ang lugar sa
pag-aalaga ng Baboy Jala-jala, isang uri ng baboy na may
malaking bulas at hanggang baywang ng tao ang taas. Batik itim
at puti ang kulay ng katawan nito at parang nalahian ng duroc at
baboy damo.

Sa ganito sila namuhay nang payapa maging hanggang sa

pagdating ng mestisuhing lalaki na nagngangalang Hermenigildo

KASAYSAYAN NG BARANGAY MALAYA

KABANATA 1: KASAYSAYAN NG BARANGAY | 3

Mereciana (Alias Bindoy). Siya ang itinalagang tagapamahala ng

may-ari sa loob ng walong (8) taon. Matapos ang naitakdang
panahon, tuluyang lumipat si Bindoy sa Maynila at doon
nanirahan. Pumalit bilang tagapamahala sa hacienda si Demetrio
Belleza na isang katutubong mula sa Jala-jala. Naging maayos
naman ang pakikisama ng dalawang administrador sa mga tao
kayat malaya pa ring nakakapangahoy at nakakakuha ng
kawayan at iba pang produkto sa bundok ang mga ito.

Subalit dumating ang taong 1917-1918 kung saan lumaki

ang utang na buwis ng hacienda sa pamahalaang lokal, dahilan
kayat napagdesisyunang ipasubasta ito sa halagang
kinakailangan upang mabayaran ang pagkakautang. Sa ginanap na
subastahan (auction) ay pinalad na manalo ang magkakapatid na
sina Francisco, Sesinando, at Gregorio de Borja na nagmula pa sa
Pateros, Rizal.

Hinati ng magkakapatid ang

pamamahala sa lupaing Jala-jala.
Napunta kay Francisco ang sakop
mula sa Ilog Puang hanggang Sitio
Bayugo. Ang hangganan o boundary
ng Sitio Bayugo hanggang sa Baryo
Punta at Palay-palay naman ang
pinamahalaan ni Gregorio. Mula sa
Palay-palay hanggang sa mga baryo
ng Bagumbong at Matikiw naman GREGORIO DE BORJA, isa
ang naging saklaw ni Sesinando. sa tatlong magkakapatid na de
Borja na nagmula sa Pateros,
Taong 1919 nang dumating Rizal.
ang magkakapatid sa Jala-jala dala
ang mga katibayang dokumento at titulo na nagpapatunay na sila
na ang nagmamay-ari ng lupain ng Jala-jala pati na rin ang mga
baryong sakop nito. Walang nagawa ang mga mamamayan kundi

KASAYSAYAN NG BARANGAY MALAYA

KABANATA 1: KASAYSAYAN NG BARANGAY | 4

ang tanggapin namay bago na naman silang kikilalaning

panginoon sa hacienda.

Sa unang anim (6) na taon ay naging payapa naman ang

lugar at naging maganda ang pakikitungo ng mga haciendero sa
mga taumbayan. Tulad ng dati, malaya nilang nagagawa ang kani-
kanilang mga hanapbuhay sa bundok at kapatagan. Ngunit
dumating ang isang pangyayari na dahil sa politika, ang dating
tahimik na bayan ay nabalot ng kabi-kabilang alitan at kaguluhan.
Dumating ang eleksyong lokal sa pagka-Presidente Munisipal
(Punong-bayan/Mayor kung tawagin ngayon) at karamihan sa
mga mamamayan ang nagpakita ng suporta sa kandidato ng
Nacionalista Party na si G. Tomas Rodriguez. Sa kabilang panig
naman ay nagpahayag ang mga namamahala sa hacienda na ang
susuportahan nila sa darating na eleksyon ay ang pambato ng
Partido Democrata na si G. Lucio Aniago.

Inilabas ang resulta matapos

ang eleksyon at si Tomas Rodriguez
ang inihayag na nanalo. Dahil sa
pagkatalo ng kandidatong
sinuportahan ng mga may-ari ng
hacienda, nag-umpisa ang hidwaan
at hindi pagkakaunawaan sa pagitan
nila at ng taumbayan. Karamihan sa
mga napag-alamang pumanig sa
nagwaging presidente-munisipal ay
Kgg. TOMAS RODRIGUEZ,
binawian ng mga sinasakang bukid
inihalal na bagong
at lupain, ang mga nabawing presidente-munisipal ng Jala-
taniman sa mga ito ay ipinamigay jala mula 1926-1931.
naman sa mga mamamayang
pumanig sa sinuportahang kandidato ng mga namamahala sa
hacienda. Naging mahigpit ang mga patakaran, sinumang
mahuling kumuha ng kahoy o anumang bagay sa bundok na
walang pahintulot ay agad inihahabla at ipinakukulong.

KASAYSAYAN NG BARANGAY MALAYA

KABANATA 1: KASAYSAYAN NG BARANGAY | 5

Hanggang sa nakilala ang isang ginoo na may magandang

loob na nagngangalang Jacinto Manahan, isa siyang lider ng mga
manggagawa na napabalitang tumutulong sa mga naaaping
magsasaka. Sa pamamagitan ng kanyang mahusay at mabisang
paliwanag at pakikipag-usap sa mga magsasaka ay naitatag nila
ang samahang Confederacion de Agricola de Filipinas
(Kumpederasyon ng mga Magsasaka sa Pilipinas). Dito ay nahalal
na tagapangulo ng samahan si G. Manuel H. Roxas (Alias
Manoling 27).

Sa kadahilanan namang nagkakaisa ng simulain at

paninindigan ang munisipyo at ang samahang itinatag,
pinamagatan na lamang itong Confederacion. Ang kabilang
panig naman na binubuo ng ilang mamamayang pabor sa may-ari
ng hacienda ay tinawag na Eskirol.

Dahil na rin sa mga kaso ng pagbawi sa mga sinasakang

lupa at bukid ng ilang magsasaka, napagkasunduan ng
Confederacion na magsampa ng demanda sa Juzgado Primera
Instancia o Court of First Instance sa Pasig. Ito ang hukumang
nagsisilbing unang dulugan ng mga paunang isinasampang kaso
sa bansa noong panahong iyon. Sa mga naganap na asuntuhan,
maraming hirap at pagod rin ang tiniis ng samahan. Humingi sila
ng tulong kay Pedro Magsalin ng Taguig na kilala noon dahil sa
pagiging kinatawan nito ng Distrito ng Rizal. Sa panig naman ng
Hacienda, naging malaking tulong nang makuha nila ang suporta
ng nooy Senador Juan Sumulong na taga-Antipolo. Ito ang
naging malaking katunggali ng samahan ng mga magsasaka sa
kasagsagan ng mga pagdinig sa kaso.

Sa tuwing nagkakaroon ng vista (Fil. pagdinig, Eng.

hearing) sa Pasig, pinamumunuan ni Presidente Municipal
Tomas Rodriguez ng Jala-jala ang delegasyon ng Confederacion.
Madalas niyang nakakasama doon sina Laureano Cadawas,
Leoncio Carungay, Manuel H. Roxas, Fabian Robles, Silvino

KASAYSAYAN NG BARANGAY MALAYA

KABANATA 1: KASAYSAYAN NG BARANGAY | 6

Miranda at iba pang miyembro ng samahan. Kahit masama ang

panahon at maulan, nagtitiyaga silang maglakad ng humigit-
kumulang 17 kilometro sa tabing-lawa ng Jala-jala upang
makarating sa Pililla. Dahil wala pang Cartera Provincial Road
(National Road) noon, sa Pililla pa sila sumasakay ng Raytranco
Bus patungong Pasig. Nagdadala sila ng reserbang damit na
kanilang binabalot sa nilaib na dahon ng saging bago ilagay sa
loob ng kani-kanilang bag upang hindi mabasa ng ulan. Dahil na
rin sa kahirapan ng buhay, kinakailangang mag-ambagan ang mga
taumbayan upang may maibayad sa abogado. May mga
nagbibigay ng piso, 50 sentimos, 20 sentimos, at iba pang halaga
ayon sa kanilang makayanan.

Ngunit sa kabila ng mga hirap na tiniis ng samahan,

nabigo silang maipanalo ang kaso. Gayunpaman, matapos ang
pangyayaring ito, pinatunayan ng taumbayan na hindi nila isusuko
ng ganoon na lamang ang demanda. Iniakyat nila ang kaso sa
Korte Suprema, doon nila idiniretso ang usapin dahil sa wala pang
Corte de Apelacion o Court of Appeals noon. Tumagal ang usad
ng kaso dahil na rin sa dami ng mga isinagawang pagsisiyasat at
pagdinig ng kataas-taasang hukuman. Hanggang sa ibinaba ng
korteng ito ang hatol matapos ang apat (4) na taon, at ang naging
desisyon, talo pa rin ang Confederacion.

Bunga ng naging pinal na hatol ng Korte Suprema, naging

puspusan na rin ang pagpapaalis sa mga mamamayang hindi
kapanalig ng hacienda taong 1929. Lubhang naging magulo ang
katayuan ng mga taumbayan sapagkat hindi nila alam kung saan
sila patutungo. Sa panahong ito, muling pinangunahan ng mga
lider-politikal na sina Rodriguez, Cadawas, Carungay, Roxas, at
Robles ang Confederacion para sa isang malaking hakbang.
Minarapat nilang lumapit at humingi ng tulong kay Gobernador
Eligio Nabal ng Lalawigan ng Rizal. Pinaunlakan naman ng
gobernador ang kanilang hinaing dahil na rin sa kapartido niya sa
Nacionalista Party ang mga namamahalang ito sa Jala-jala.

KASAYSAYAN NG BARANGAY MALAYA

KABANATA 1: KASAYSAYAN NG BARANGAY | 7

Pinayuhan niya ang mga ito na maghintay ng kaunting panahon

upang makapagsagawa ang kanyang tanggapan ng isang masusing
imbestigasyon sa Hacienda.

Hanggang sa inilabas nga ng tanggapan ng gobernador

ang resulta ng isinagawa nilang imbestigasyon. Ayon umano sa
kanilang naging pagsisiyasat sa mga legal na dokumento ng
hacienda, matagal na nitong hindi nababayaran ang buwis ng
sakop nilang humigit-kumulang 80 ektaryang lupain sa pagitan ng
Ilog Puang at Ilog Sipsipin. Pinayuhan ni Gobernador Nabal ang
Confederacion at ang lahat ng pamilyang pinapalayas sa hacienda
na sa lugar na ito muna manatili at magtayo ng sari-sariling bahay
habang hindi pa nakakagawa ng aksyon ang pamahalaang
panlalawigan.

Nagkataon namang may isang pangkat ng sakatero na

pawang mga kasapi ng Confederacion ang nagtatrabaho sa lupain
ni Don Ananias Vicencio na taga-Mandaluyong. May sukat na
humigit-kumulang 60 ektarya ang lupain na sumasakop sa isang
lugar sa Jala-jala hanggang sa Barrio Niogan. Ito ay may tanimang
bukid at malawak na sakahan ng damo na ipinapadala pa sa Fort
McKinley upang ipakain sa mga kabayo ng mga Amerikano.
Nakiusap ang pangkat kay Don Ananias na pansamantala silang
patuluyin sa kanyang lupain sapagkat sila ay pinapalayas na sa
hacienda. Naging positibo naman ang pagtanggap nito sa
taumbayan at ipinahayag pa ng Don na pinag-iisipan niyang
magbigay donasyon ng labinlimang (15) ektaryang lupa para sa
kanila.

KASAYSAYAN NG BARANGAY MALAYA

KABANATA 1: KASAYSAYAN NG BARANGAY | 8

KASAYSAYAN NG BARANGAY MALAYA