Naselja

Naselje- mjesto ivljenja ljudi, odreeno brojem stanovnika, veliinom, oblikom i funkcijama koje
stanovnitvo obavlja. Osnovna i uobiajena podjela naselja je na seoska (ruralna) i gradska (urbana), a
postoje i naselja s prijelaznim obiljejima, koja imaju neka svojstva i sela i grada, pa se nazivaju
mjeovitim naseljima. Kroz historiju, seoska naselja su bila najei tip naselja, ali i danas svojom
brojnou nadmauju broj gradova. Meutim, usljed deruralizacije i deagrarizacije, broj seoskih naselja
e u budunosti opadati, dok e broj gradova rasti.

Naselja se mogu sastojati iz jedne, vie ili mnogo nastambi (mjesto stanovanja). Naselje moe initi i
samo jedno domainstvo, koje ini jednu nastambu, manja skupina nastambi zaseok, vea skupina
nastambi selo, i jo vea skupina nastambi grad.

Naselja i naseljenost nekog prostora ovise o njegovim prirodnim obiljejima i stepenu drutveno-
ekonomskog razvoja. U ekonomski manje razvijenim sredinama naselja ovise o njenim prirodnim
obiljejima, dok na smjetaj i ulogu naselja u ekonomski i socijalnim razvijenim podrujima vie utjeu
ekonomsko-socijalni faktori.

Prirodne karakteristike i nain ivota stanovnika utiu na njihovu trajnost, pa tako razlikujemo:
privremena, povremena, stalna, pokretna i nepokretna naselja.

Stanovnitvo koje se kree sa stokom radi bolje ispae ivi u privremenim, atorskim naseljima. Budui da
su ti atori sklopivi i rasklopivi, ta naselja smatramo i pokretnim naseljima (0.3% stanovnitva- Mongolija,
Sudan, Kazahstan, dijelovi Maroka, Kine). Transhumantni stoari, koji za vrijeme sezone ljetnih ispaa i
boravka stoke na planini, ive u povremenim (periodinim) naseljima (planinska podruja Pirineja,
Provanse, Alpe, Adenini itd). U dananjem savremenom svijetu veina svjetskog stanovnitva je
koncentrirana u stalnim i nepokretnim naseljima.

Higijena naselja
Najea podjela naselja jeste na gradove i sela. Sela su mala naselja, ije stanovnitvo se preteno bavi
obradom zemlje i uzgojem stoke. Njih karakteriu primarne djelatnosti i ostale djelatnosti koje proizilaze
iz prirode ivota i rada na selu. Za razliku od seoskih naselja, gradovi su vea gusto naseljena podruja,
gdje je u sekundarnim, tercijarnim i kvarternim privrednim djelatnostima zaposlen vei broj stanovnika.
Oni ne rade samo za vlastite potrebe, ve pruaju usluge i stanovnitvu ireg podruja.

Na zdravlje stanovnika naselja djeluje niz faktora koji mogu biti povoljni ili nepovoljni. Sa aspekta zatite
zdravlja se postavljaju odreeni zahtjevi koje planeri naselja trebaju da potuju i obezbijede u planovima
i praktinim mjerama pri razvijanju naselja.

Higijenski minimum predstavlja niz mjera za stvaranje povoljne ivotne sredine te za eliminaciju raznih
uzroka bolesti.

Higijenske zahtjeve je najlake obezbijediti pri izgradnji novih naselja. U interesu zatite zdravlja
stanovnika neophodno je zahtijevati higijensku rekonstrukciju postojeih naselja. Naselje treba odrzavati
u dobrim higijenskim uslovima. O tome se brinu komunalno-higijenske slube. Naselje se treba uredno
snadbijevati vodom, te treba postojati ispravna kanalizaciona mrea, sa ureajima za preiavanje
tenih otpadnih materija. skupljanje i dispozicija vrstih otpadnih materija treba rijeiti na higijenski
nain.

Osim toga, u higijenske mjere odravanja naselja spadaju odravanje javnih zelenih povrina i parkova,
odravanje higijenskih standarda na pijacama i trnicama, odravanje grobalja i redovno ienje naselja.

Prostorni i urbanistiki plan

Urbanizam- planiranje, izgradnja i ureenje novih, kao i proirenje i rekonstrukcija postojeih naelja na
osnovu odgovarajuih planova.

Postoje tri vrste urbanistikih planova: generalni urbanistiki plan (za cijelo naselje), plan generalne
regulacije (za manje naselje ili dio naselja) i plan detaljne regulacije (za specifine dijelove naselja).

Prva faza urbanistikog planiranja je regionalni plan kojim se regulira razvoj itave teritorije regiona.
Njegovu osnovu ine higijenski principi planiranja naselja.

Smjernice za regionalno planiranje obuhvataju period od 20-25 godina, pored tekstualnog dijela, sadri i
nacrte u razmjeri 1:50000 i 1:100000, gdje su prikazani sljedei podaci:

- osnovne namjene terena

- mrea saobraajnica

- prikaz regulacije vodnih tokova

- ostali podaci bitni za donoenje odluka

Po usvajanju regionalnog plana, pristupa se izradi urbanistikog plana. Njegovi osnovni principi su:

- prostorna organizacija naselja kojom se ostvaruju kvlaitetniji uslovi ivota

- ouvanje i unapreenje tradicije graditeljstva i postojeih vrijednosti naselja

- dopuna postojeih i stvaranje novih urbanih vrijednosti

 - obnova i rekonstrukcija historijskih i ambijentalnih cjelina

- ouvanje zemljita pogodnog za poljoprivredu, prirodnih boastava i ivotne sredine tog

naselja, susjednog naselja i regiona

- usklaenost izgradnje infrastrukture i graevinskog zemljita koje snadbijeva

veliina i obim urbanistikog plana su uslovljeni veliinom mjesta za koje se plan radi. Ovaj plan sadri sva
tehniko-ekoloka rjeenja s prijedlozima za realizaciju, sa skicama i nacrtima potrebnim za razumijevanje
ideje. Urbanistiki planovi mogu biti generalni i detaljni.

Generalni urbanistiki plan treba da sadri:

- veliinu obuhvaenog podruja

- saobraajnu mreu sa moguim prikljucima na regionalnu mreu

- predvienu urbanistiku povrinu

- planiranje stambene zone i njenu veliinu

- mreu ostalih objekata

- naine snadbijevanje vodom, dispoziciju kanalizacionog sadraja, snadbijevanje

elektrinom energijom.

Svi nacrti moraju biti u razmjeri 1:50000, 1:25000, 1:10000, 1:5000, 1:2500.

Detaljni urbanistiki plan je konana faza projektovanja na osnovu usvojenog generalnog urbanistikog
plana. Treba da sadri:

- detaljne dimenzije stambene zone

- industrijsku zonu

- mreu trgovako-zanatskih i ugostiteljskih objekata

- objekte iz oblasti kulture i obrazovanja

- vrstu i kapacitet saobraajnica i saobraajna sredstva

- mreu objekata za sport i rekreaciju

- mreu komunalne infrastrukture (vodovod, kanalizacija, el. energija)

Nacrti i karte moraju biti u razmjeri od 1:1000 i 1:500.

Nakon izrade ovog plana koji sadri sve neophodne detalje potrebne za izgradnju naselja, moe se
pristupiti samoj izgradnji.

Prostorno planiranje
Prostorno planiranje je oblikovanje prostora. Ono mora da bude u skladu sa tehnikim pravilima i
ljudskim potrebama, uz maksimalno iskoritenje prirodnog prostora kome urbana ili ruralna jedinica
pripada, da doprinosi fizikom i psihikom blagostanju zajednice, te da uspostavi skladan odnos mjesta
stanovanja, rada i rekreacije.

Prostorni plan sadri: