Cykl Życia Imperium

Cykl ycia Imperium
W poszukiwaniu
rodkw zaradczych
Cykl ycia Imperium
W poszukiwaniu
rodkw zaradczych
John Glubb
Warszawa, padziernik
Warszawa, 2017
sierpie 2017
Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych
Autor: John Bagott Glubb
Tumaczenie: Piotr Sowiski, Jan Kuba, Nina Popielewicz
Redaktor: Jan Kuba
Korekta: Mateusz Baszczyk
Okadka: Tomasz Kamiski
Skad i amanie: Sebastian Rabczyski
Wydawcy:
Polsko-Amerykaska Fundacja QBS Jan Kuba
Edukacji i Rozwoju 02-656 Warszawa,
Ekonomicznego PAFERE ul. Ksawerw 30/85
01-517 Warszawa, www.physicsoflife.pl
ul. Mickiewicza 16/12A
www.pafere.org
Copyright do tekstu polskiego: Fundacja PAFERE oraz Jan Kuba
Tre moe by rozpowszechniana bez ogranicze pod warunkiem

podania rda.
ISBN: 978-83-929152-3-2
Gwne przesania
Oficjalna historia to propaganda, a nie wszechstronne zg-
1. bienie tematu.
Cech charakterystyczn ekspansywnych pionierw jest ich
gotowo do improwizowania i eksperymentowania. Nieskr-
powani tradycjami, potrafi wykorzysta wszystko, cokolwiek
2. jest dostpne, do wasnych celw. Jeli jedna metoda zawo-
dzi, prbuj czego innego. Nieograniczani przepisami, pod-
rcznikami lub wiedz ksikow, jako metod rozwizania
kadego problemu stosuj wycznie dziaanie praktyczne.
Aby uzasadni odejcie od wasnej tradycji, ludzki umys
3. atwo wynajduje rozmaite usprawiedliwienia.
W przypadku wikszego narodu jego przetrwanie jest uza-
lenione od lojalnoci i powicenia obywateli. Zudzenie, e
4. wystarczajcym rozwizaniem moe by byskotliwy umys,
bez altruizmu czy szczerego oddania jednostek, prowadzi
do upadku narodu.
Czstokro praktyczne powicenie prostego umysowo
5. bohatera jest o wiele bardziej brzemienne w skutkach ni
byskotliwy, lecz teoretyczny sarkazm inteligentw.
Historia pokazuje, e Faza Schyku wielkiego narodu czsto
6. charakteryzuje si tendencjami do filantropii i wspczucia
wobec innych ludw.
Niektrzy z najwikszych witych yli w czasach dekadencji
7. i wznosili sztandar obowizku i suby przeciw zdeprawo-
waniu i rezygnacji.
Zwyczaje czonkw spoecznoci psuj si w wyniku cie-
8. szenia si zbyt wielk iloci pienidzy i wadzy przez zbyt
dugi okres czasu.
Dekadencja charakteryzuje si tym, e obywatele nie wyka-
9. zuj ju chci obrony czegokolwiek, poniewa yj w prze-
konaniu, i nic nie jest tej obrony warte.
Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 5

Kiedy czytamy o historii naszych przodkw, ich czyny
10. opisane s jako chwalebne, czyny obcych za jako niego-
dziwe, despotyczne lub tchrzliwe.
Historia nie ma na celu ustalenia prawdy, lecz stanowi
11. wycznie element propagandy. Jej celem jest wspiera-

nie obecnej klasy rzdzcej lub zadowalanie narodowej
prnoci.
Dekadencja jest rezultatem nazbyt dugiego okresu bogac-
12. twa i wadzy.
Wyniki bada mogyby zosta zastosowane w celu zapo-
13. biegania tragicznym efektom nadmiernego bogactwa
i wadzy oraz wynikajcej z nich dekadencji.
Im bardziej pastwo jest opiekucze, tym bardziej niszczy
14. inicjatyw i samodzielno obywateli.
Syszymy przywdcw politycznych jednej partii obie-
15. cujcych swoim zwolennikom, e jeli zostan wybrani,
bd krzywdzi drug poow narodu.
Jednym z najbardziej niepokojcych faktw dotyczcych
wspczesnego wiata jest wysoki stopie ignorancji
16. i nieudolnoci, czsto obserwowany u politykw, ktrych
nard powouje do rzdzenia.
17. Wszyscy chcemy wicej pienidzy i mniej pracy.
Kady z nas zdaje si aspirowa w pewnym stopniu do bycia

18. dyktatorem, chocia wszyscy gono potpiamy dyktatur.
Przywdztwo nie powinno przynosi przywilejw, lecz
19. obowizki.
Politycy, ktrzy szukaj gosw przez obiecywanie wybor-
20. com wikszej iloci pienidzy, nie s w stanie by dobrymi
przywdcami.
Problemy nie wystpuj, gdy wszyscy s traktowani spra-
21. wiedliwie przez bezstronny rzd.
6 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

Spis treci
PAFERE ............................................................................... 11
Biblioteka Rzdzcych i Rzdzonych ................................. 11
Biblioteka Fizyki ycia ........................................................ 12
Wsparcie................................................................................ 13
Sir John Bagot Glubb........................................................... 14
Przedmowa Grzegorza Brauna ........................................... 16
Od wydawcy ........................................................................ 19
CYKL YCIA IMPERIUM

Wprowadzenie...................................................................... 23
1. Jak uczy historia ........................................................... 25
2. Los wybranych imperiw................................................ 26
3. Pokoleniowo ................................................................. 30
4. Faza pierwsza: Zryw. ....................................................... 30
5. Cechy charakterystyczne zrywu ..................................... 32
6. Przyczyny zrywu ............................................................. 34
7. Opatrznociowy zwrot? ................................................... 34
8. Przebieg dziejw imperium ............................................ 35
9. USA w Fazie Pionierskiej ................................................ 36
10. Ekspansja gospodarcza ................................................... 37
11. Za i przeciw imperiom ............................................... 39
12. Potga morska ................................................................ 40

13. Faza Rozwoju Gospodarki ............................................ 41
14. Sztuka i luksus................................................................ 42
15. Faza Obfitoci ................................................................ 43
16. Przesilenie....................................................................... 44
17. Przejcie do defensywy .................................................. 45
18. Faza Intelektu ................................................................. 46
19. Efekty przeintelektualizowania ..................................... 48
20. Puapki Fazy Intelektu................................................... 49
21. Wanie wewntrzne ....................................................... 51
22. Napyw obcokrajowcw ............................................... 52
23. Rozwizo ................................................................... 55
24. Upadek imperium arabskiego ....................................... 56
25. Ideologia ......................................................................... 58
26. Imperium Mamelukw ................................................. 59
27. Rasa panw ..................................................................... 60
28. Pastwo opiekucze ...................................................... 61
29. Religia ............................................................................. 63
30. Ewolucja Cyklu ycia Imperium .................................. 65
31. Faza Upadku .................................................................. 67
32. Dekadencja nie zubaa fizycznie .................................. 68
33. Ludzka rnorodno .................................................... 69
34. Rnorodno upadkw ................................................ 71
35. Zafaszowanie historii.................................................... 72
36. Mae narody ................................................................... 73

37. Mona odkry pewn prawidowo ............................ 74
38. Czy to pomoe? ............................................................. 75
39. Podsumowanie ............................................................... 78
W POSZUKIWANIU RODKW ZARADCZYCH

Wstp .................................................................................... 81
1. Jak wyciga waciwe wnioski z historii? ..................... 82
2. Instytucje i utrata inicjatywy ........................................... 85
3. Dzielenie narodu .............................................................. 87
4. Potga morska .................................................................. 93
5. Konieczno przymusu ................................................... 96
6. Energia i przywdztwo.................................................... 98
7. Pozycja kobiet ................................................................. 103
8. Populacja i przyszo .................................................... 107
9. Duch oywia .................................................................. 109
Podsumowanie................................................................... 112

PAFERE
PAFERE rozwija si jako Polsko-Amerykaska Fundacja Edukacji
i Rozwoju Ekonomicznego. Jest to niezaleny, pozarzdowy think
tank, zajmujcy si wolnorynkow edukacj ekonomiczn, promocj
wolnoci gospodarczej i wolnego handlu, zwizkami etyki z eko-
nomi, a take rozwojem nauk ekonomicznych.
Misj fundacji jest tumaczenie, dlaczego Nie podaj cudzego
i Nie kradnij stanowi nie tylko nakazy moralne, lecz take
imperatywy gospodarcze, ktrych nieprzestrzeganie, zwaszcza
przez pastwo i stanowione przeze prawa, jest rdem prawie
wszystkich powanych problemw i kryzysw gospodarczych pro-
wadzcych do biedy i niedoli.
Fundacja PAFERE zostaa zaoona w 2007 roku przez Jana Michaa
Maka polskiego emigranta i prywatnego przedsibiorc, na stae
mieszkajcego w Stanach Zjednoczonych.
Biblioteka Rzdzcych i Rzdzonych

Celem tej serii jest przyblienie bardzo trudnych i skomplikowa-
nych zagadnie rzdzenia i zarzdzania. Wielu osobom wydaje
si, e s one proste, ale to nieprawda. Pragniemy, aby dziki tym
ksieczkom rzdzcy podejmowali roztropne i dalekowzroczne
decyzje, majce na celu pokojowy rozwj ekonomiczny i cywili-
zacyjny, a rzdzeni z kolei nie byli atw zdobycz dla politykw
i w wikszym stopniu ni dotychczas aktywnie wpywali na sytu-
acj w kraju i na wiecie.
W serii Biblioteka Rzdzcych i Rzdzonych ukazay si:
001 Ludwig von Mises Mentalno antykapitalistyczna
002 Ludwig von Mises Planowany chaos
003 Ludwig von Mises Biurokracja
004 Anatolij Fiedosiejew Zapadnia. Czowiek i Socjalizm
005 Joanna Lampka Czy wiesz, dlaczego nie wiesz, kto
jest prezydentem Szwajcarii?
006 John Bagot Glubb Cykl ycia Imperium i W poszuki-
waniu rodkw zaradczych
007 Magdalena Spendel Jak Zosta Tygrysem Europy

Biblioteka Fizyki ycia
Fizyka ycia to nauka obejmujca wiele dyscyplin naukowych, zaj-
muje si ona badaniem natury i waciwoci obiektw ywych1 oraz
systemw, ktre te obiekty tworz. W jej skad wchodz midzy
innymi takie nauki jak: logika, matematyka, fizyka, chemia, biolo-
gia, ekonomia, socjologia, psychologia, historia, cybernetyka, teoria
systemw, teoria gier i nawet lingwistyka. Fizyka ycia wszystkie
je wie w jednym celu, ktrym jest zrozumienie, na czym polega
ycie, oraz odkrycie naturalnych waciwoci obiektw ywych i natu-
ralnych procesw zachodzcych w systemach z nich stworzonych.
Cykle yciowe s podmiotem bada Fizyki ycia, zajmuje si ona
takimi cyklami jak: Cykl yciowy Czowieka, Cykl Treningowy,
Cykl Rewolucji oraz Cykle yciowe Grup Spoecznych, do ktrych
zalicza si Cykl yciowy Imperium.
Z kolei celem serii ksiek Biblioteka Fizyki ycia jest wprowadzenie
czytelnika wanie do Fizyki ycia, a wydana jako pierwsza w tej serii
ksika Cykl ycia Imperium Johna Glubba wietnie si do tego nadaje.
Wicej na temat Fizyki ycia mona znale na stronie www.phy-

sicsoflife.pl
1 Obiektw aktywnie przyswajajcych zasoby i reprodukujcych si. Wicej

na ten temat mona znale pod linkiem: http://www.physicsoflife.pl/tools/
fz-qbn-slownik.html#obiekt_zywy

Wsparcie
Fundacja PAFERE, w przeciwiestwie do wielu innych podob-
nych organizacji dziaajcych w Polsce, utrzymuje si wycznie ze
rodkw prywatnych i ma statutowy zakaz korzystania ze rodkw
publicznych zabranych podatnikom pod przymusem co stanowi
gwarancj jej niezalenoci. Dlatego bardzo liczymy na dobrowolne
wsparcie naszych inicjatyw. Jeli uwaaj Pastwo, e to, co robimy,
ma sens, pomc mona na wiele sposobw.
P i e r w s z y m jest przekazywanie informacji o tym co robimy

innym osobom, mona poda adres naszej strony internetowej
www.pafere.org lub da komu t ksieczk po jej przeczytaniu.
D r u g i m jest wsparcie finansowe, mona przela dowoln

kwot na nasze konto:
PLN: 76 1050 1012 1000 0090 3041 9197
USD: SWIFT INGBPLPW PL 32 1050 1012 1000 0090 3041 9213
Donacje mog by oglne albo celowe, np. na ksiki z serii Biblio-

teki Rzdzcych i Rzdzonych, cykl wywiadw wiat oczami
przedsibiorcy, Akademi PAFERE lub konkurs Magister
PAFERE, a kada ofiarowana kwota bdzie rozsdnie wydana
na realizacj naszej misji.
Mona rwnie przekaza 1% podatku dochodowego. Rozliczajc
PIT, wystarczy do rubryki 1% dla OPP wpisa nasz numer KRS
0000278610 oraz kwot w wysokoci 1% wyliczonego podatku,
zaokrglajc do penych zotych.
T r z e c i m sposobem jest wsppraca z nami na zasadzie

wolontariatu. Chtnych prosimy o kontakt mailowy na adres
sekretariat@pafere.org.
Z gry serdecznie dzikujemy.
Zesp PAFERE

Sir John Bagot Glubb
Sir John Bagot Glubb, znany jako Glubb Pasha (1897-1986) to bry-
tyjski onierz, ktry wsawi si jako dowdca Transjordaskiego
Legionu Arabskiego w latach 1939-1956.
John Glubb urodzi si w 1897 roku jako syn oficera w subie
czynnej Krlewskich Inynierw. W wieku czterech lat wyjecha
z Anglii na Mauritius, gdzie wysano jego ojca w celu odbycia
trzyletniej suby. W wieku dziesiciu lat zosta oddany do szkoy
w Szwajcarii. Modziecze podre bardzo wczenie otworzyy
jego umys na wiat zewntrzny2.
We wrzeniu 1914 roku wstpi do Krlewskiej Akademii Wojskowej
w Woolwich, a nastpnie, w kwietniu 1915 roku, zosta powoany
do Oddziau Krlewskich Inynierw. Podczas pierwszej wojny
wiatowej peni sub we Francji i Belgii. Trzykrotnie ranny,
zosta odznaczony Krzyem Wojskowym3. W 1920 roku zacign
si na ochotnika na sub w Iraku jako oficer w subie czynnej.
Sze lat pniej zrezygnowa z przydziau i przyj stanowisko
administracyjne przy rzdzie irackim.
W 1930 roku podpisa kontrakt z rzdem Transjordanii (obecnie
Jordania) i zosta oficerem Legionu Arabskiego. W nastpnym roku
zorganizowa Pustynny Patrol zoony z Beduinw. Zadaniem patrolu
byo ograniczenie najazdw midzyplemiennych, ktrymi nkana
bya poudniowa cz kraju. W cigu zaledwie kilku lat udao mu
si zmusi Beduinw do porzucenia nawyku napadania na ssiada.
Od tej pory tego typu najazdy przeszy do historii.
W 1939 roku przej dowdztwo nad Legionem Arabskim od Fre-
dericka G. Peakea. Dziki niemu legion sta si najlepiej wyszkolon
jednostk wojskow w wczesnym wiecie arabskim. Na stanowi-
2 Poznanie wielu kultur w tak modym wieku powoduje, e relacje midzyludz-

kie analizuje si na poziomie bardziej oglnym i w sposb bardziej bezstronny.
Naturalny ludzki nacjonalizm ma bowiem na t analiz o wiele mniejszy wpyw.
3 Brytyjskie odznaczenie wojskowe ustanowione w 1914 roku przez krla Zjed-
noczonego Krlestwa Wielkiej Brytanii, Irlandii i cesarza Indii Jerzego V
(1865-1936).

sku dowdcy pozostawa do 2 marca 1956 roku. Zosta zwolniony
przez krla Husseina, ktry po wojnie sueskiej zacz dystansowa
si od Brytyjczykw.
Przydomek Abu Hunaik pochodzi od krzywej szczki, ktra
bya wynikiem obrae z czasw pierwszej wojny wiatowej. Gdy
po latach pytano Beduinw o sens sowa hunaik, ich odpowied
zaskakiwaa. Abu Hunaik? Czy to nie Anglik, onierz i przyjaciel
Beduinw sprzed lat? Czy to nie on zbudowa fort w Wadi Rum?.
To do niezwyke, e pamitali o nim ludzie urodzeni ponad 20
lat po tym jak Glubb Pasha opuci Bliski Wschd. Cho ich wspo-
mnienia byy do mgliste, to jednak wci...
John Glubb po przejciu na emerytur opublikowa siedemnacie
ksiek, dotyczcych przede wszystkim Bliskiego Wschodu. Wyka-
da te w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Europie.

Przedmowa Grzegorza Brauna
Nie tylko dla imperialistw lektura obowizkowa

Niech przeto ten, komu si zdaje, e stoi,
baczy, aby nie upad. (1Kor 10,12)
Jest co najmniej kilka dobrych powodw, by niniejsz ksieczk

skromn rozmiarem, potn adunkiem merytorycznym i mia-
oci ujcia poleca kademu, kto chce lepiej rozumie na jakim
wiecie yje. Kto stara si ledzi wydarzenia biece i analizowa
przesze potrzebuje wyrazistych punktw odniesienia i przejrzy-
stych wskazwek, by nie zagubi si w nawale informacji i dezin-
formacji. Sir John Bagot Glubb (RIP) wanie tym suy najlepiej:
wyrazistym pogldem na sprawy i pojemnym modelem rzeczy-
wistoci jedno i drugie na wag zota w wiecie polit-poprawnej
hipokryzji i wskich soc-liberalnych schematw.
Przyjemno tej lektury wynika midzy innymi z jej fragmen-
tami wrcz telegraficznej zwizoci. Mwi wszak do nas onierz
wybitny oficer do specjalnych zlece, pokoleniowo i zawodowo
bliski Laurentemu z Arabii (Lawrence of Arabia, D.H. Lawrence)
starajcy si przekaza maksimum istotnych wiadomoci w obj-
toci zminimalizowanej przez dyscyplin mylow raportu kon-
trwywiadowczego.
Model chronopolityczny Glubba, w ktrym ywotno imperiw
wyliczona zostaa na circa wier tysica lat z dajc do mylenia
powtarzalnoci cyklu eksplozji i implozji, rozwoju i autodestruk-
tywnej stagnacji to logiczne wnioski z imponujcego przegldu
dziejw cywilizacji. Jego dzieo pozytywnie zweryfikowane poprzez
jawnie ju dzi samobjcze tendencje i katastrofalny regres Zachodu
w miar upywu czasu coraz siniej poraa sw aktualnoci.
Wszak nie wszystko zdawao si tak ewidentne w latach 70., kiedy
Glubb publikowa swe klasyczne ju dzi artykuy w Blackwoods
Magazine (na amach ktrego miao w swoim czasie pierwodruk
Jdro ciemnoci Conrada, a ktre to pismo zakoczyo sw sigajc

pocztkw XIX w. tradycj w roku 1980, co stanowi jeszcze jeden
drobny przyczynek do kluczowej dla Glubba tezy o wchodzeniu jego
imperium w faz schykow). Wwczas jeszcze oczywistej dla wizji
bankructwa pastwa socjalnego, inwazji uchodcw-nachodcw,
permanentnej wojny z terrorem, czy demo-dyktatury sodomitw
i femi-nazistek nie potwierdzaa tak dobitnie codzienna empiria.
Prac t czyta bdzie zatem wspczesny czytelnik z rosncym
respektem wobec autora, ktrego trafno przewidywa momen-
tami doprawdy atwo bdzie pomyli z darem prorockim. Chocia
Glubb nie przybiera pozy proroka, ani nie drapuje si na wieszcza
raczej beznamitnie przedstawia acuchy przyczynowo-skutkowe,
zestawia historyczne dane i szuka ich wsplnych mianownikw.
Szereg jego icie apokaliptycznych prognoz znajduje spenienie
wanie za naszych dni p wieku, czyli wedle miary Glubba dwa
pokolenia pniej (peny cykl, od narodzin do samobjstwa impe-
rium, to u niego 10 pokole).
Nota bene: poytecznym wiczeniem dla Polaka bdzie przymiarka
modelu Glubba do dziejw Korony Krlestwa Polskiego i Wielkiego
Ksistwa Litewskiego imperium, ktrego ekspansja (dokonujca
si wszak drog atrakcji cywilizacyjnej, nie podboju) niewtpliwie
odstaje do glubbowskiego schematu, uznajcego za dziejow norm
ekspansjonizm raczej w duchu Iwana Gronego i Elbiety Tudor, ni
w. Jadwigi. Ale przecie sam Glubb skromnie podkrela potrzeb
dalszych, pogbionych bada uwzgldniajcych materia, ktrego
jego imponujca erudycja nie obejmuje.
Niezalenie od tego, czy nasz inicjacj intelektualn w sfer geostra-
tegii i historiozofii przechodzilimy jako czytelnicy Bohaterskiego
misia czy raczej Harry Pottera, jeszcze Trylogii czy ju Gry
o tron Glubb okae si znakomitym korepetytorem, pomoc-
nym w systematyzowaniu faktw i inspirujcym w ich odczytaniu.
Czy jednak z trafnej diagnozy Glubba mona wysnu jakkolwiek
pozytywn recept? Czy na gruncie odczytanej przeze z przeszo-
ci chronopolityki rodzi si jaka konstruktywna chronostrate-
gia na przyszo? Owszem w kadym razie nie ma co do tego
wtpliwoci sam autor, ktry jednoznacznie wie wskazane przez
siebie tendencje schykowe z erozj woli i autodestrukcj duchowo-

ci, po czym konkluduje: Jestem przekonany, e poziom standar-
dw moralnych mona podnie jedynie przez odrodzenie religii.
C za zaskakujca wskazwka ze strony starego onierza, ktry
p ycia czynnie realizowa brytyjsk racj stanu, by nastpnie by
wiadkiem jej rozoonego na raty bankructwa. To ostatnie nam
akurat nie powinno przysparza najwikszego zmartwienia ale
wszak Korona Brytyjska nie miaa w osobie Sir Johna Glubba bez-
krytycznego apologety. Bdem bdzie w tym przypadku lektura
powierzchowna czy to w duchu darwinizmu socjo-politycznego,
gdzie za wyczn miar sukcesu cywilizacyjnego bierze si sukces
militarny i ekonomiczny; czy to w duchu determinizmu, gdzie nie
ma wyjcia poza ramy okrelone przez mnieman konieczno
dziejow wynikajca z nieubaganych praw historii.
Sir John Bagot Glubb stoi na antypodach takiego rozumowania
co sam wykada to tak dobitnie, e ju janiej nie mona: Celem
mojego artykuu nie byo utyskiwanie, e koniec jest bliski raczej
co wrcz przeciwnego. Nasz upadek nie jest wynikiem zewntrz-
nych si, nad ktrymi nie mamy kontroli, lecz naszej wasnej chciwo-
ci, egoizmu i niemoralnoci, a take utraty odwagi i energii. Wina
to, drogi Brutusie, nie gwiazd naszych, ale nas samych, emy tacy
mierni konkluduje cytujc Kasjusza z Juliusza Cezara Szek-
spira. I ten kocowy szczeg sporo mwi klasie autora, w ktrego
nietuzinkowej postaci take i polscy obrocy cywilizacji, ktrej
jednym z zasadniczych rysw bywaa swoboda indywidualnego
ryzyka i prosperowania, maj autentycznego sojusznika.
Grzegorz Braun
Grzegorz Braun - ur. 1967, reyser, publicysta; autor kilku ksiek

i kilkudziesiciu filmw dokumentalnych; m.in.: Wielka ucieczka
cenzora, Plusy dodatnie, plusy ujemne, Marsz wyzwolicieli,
Eugenika w imi postpu, Transformacja od Lenina do Putina.
W wyborach prezydenckich startowa pod hasem: WIARA
RODZINA WASNO; do akcji budzenia picych rycerzy
powoa organizacj POBUDKA z programem: KOCI
SZKOA STRZELNICA MENNICA.

Od wydawcy
Na pierwszym wykadzie z mechaniki teoretycznej na Politechnice
Warszawskiej oznajmiono nam, e:
1. W szkole redniej mechanika nauczana bya le,

2. Wykadowcy doo wszelkich stara by nas oduczy tego czego
nas tam nauczono,
3. Im szybciej nauczymy si patrze na mechanik w nowy sposb,
tym szybciej staniemy si prawdziwymi inynierami.
Nie zrozumiaem co do mnie mwili z pierwszego kolokwium

dostaem pikn, pkacie krg dwj. Wedug mnie zadanie byo
rozwizane dobrze, o czym wiadczy dobry wynik kocowy.
Byem oburzony, w rankingu po egzaminach wstpnych znalazem
si przecie w pierwszej dziesitce na 400 osb, a mechanika bya
moj najmocniejsz stron. Nie jestem z tych co to si na wszystko
godz, poszedem si wic wykci.
Podstawi pan wartoci podane w treci zadania, do wzorw zna-
nych panu ze szkoy redniej. poinformowa mnie pan doktor.
No wanie i otrzymaem waciwy wynik. odparem prze-
konany, e zaraz krga dwja zostanie zamieniona na jeszcze
krglejsz pitk. Pana zadanie nie na tym polegao, powinien
pan opisa matematycznie to zjawisko i z tego opisu wyprowadzi
wzory, a dopiero na ich podstawie otrzyma wynik. zaripostowa
prowadzcy Pan, jako inynier, musi umie rozwiza kady
problem z mechaniki teoretycznej, a nie tylko te, ktre kto panu
wczeniej wytumaczy. My chcemy nauczy pana praw oglnych
rzdzcych mechanik, tak by w przyszoci potrafi pan rozwiza
kady przypadek szczeglny. W szkole redniej by pan nauczony
nie mechaniki, lecz wanie kilku przypadkw szczeglnych.
Wysza instancja, czyli profesor podtrzyma dwj Ma pan
si nauczy myle oglnie, pozna fundamentalne prawa fizyki,
nauczy si budowania modeli fizycznych badanych zjawisk, tak
by na ich podstawie tworzy optymalne rozwizania inynierskie..
Po latach mona powiedzie, e kadra pedagogiczna Politechniki

Warszawskiej ten cel osigna. Co prawda, z tym dostarczaniem
optymalnych rozwiza inynierskich nie jest to taka prosta
sprawa jakby si wydawao, ale kilkaset polskich firm korzysta
z duych systemw informatycznych, ktre udao si mnie i moim
wsppracownikom stworzy.
Urodziem si w 1959 roku w Polsce rzdzonej przez komunistw.
W porwnaniu do krajw pooonych w Europie Zachodniej, moja
ojczyzna bya biedna. Gdy w 1986 roku francuski bandzior zapyta
mnie To u was samochd i zmywarka to luksus? odpowie-
dziaem mu, e samochody s rzeczywicie dobrem luksusowym,
natomiast zmywarek wcale nie ma w sprzeday. Rzdzcy nie
pozwalali te zwykym Polakom na wyjazdy za granic. Mnie si
udawao bo byem sportowcem i jako takiemu o wiele atwiej byo
dosta paszport. Na przeomie lat 80 i 90-ych XX wieku system
socjalistyczny upad. Po nim nastpia, tak zwana, transformacja
ustrojowa, a ja czekaem e wkrtce zostanie powszechnie wytu-
maczone dlaczego socjalistyczna ideologia mioci i pomocy bli-
nim doprowadzia do powstania rozpasanej czerwonej buruazji
i potem do niewielkiego, lecz jednak rozlewu krwi.
Czekaem, e kto przeanalizuje, tak po inyniersku, tak jak uczono
nas na politechnice, ten okres historyczny i wszystkim o tym opo-
wie. e dzieci o tym mechanizmie bd si uczyy w szkole, e
wszyscy bd rozumieli na czym on polega i e ju nigdy do cze-
go podobnego nie dojdzie. Czekaem dugo. A rozwizanie
wcale nie przyszo od tych, ktrzy wedug mnie powinni si tym
zaj, czyli od rzdu i organizacji pastwowych. Wrcz przeciwnie
pierwszymi, od ktrych pozyskiwaem t wiedz, byli ludzie od
wadz i pastwa niezaleni.
Poniewa na Politechnice Warszawskiej wpojono mi denie do zro-
zumienia, nie ustawaem w poszukiwaniach tego, o czym mwi
i doktor i profesor, czyli fundamentalnych praw. Na pierwsze, wietne
opracowanie fundamentalnych praw socjalizmu natrafiem przez
internet w chicagowskim antykwariacie. Nabyem w nim ksik
inyniera Rosjanina. W swej ksice zatytuowanej Zapadnia.
Czowiek i socjalizm autor, Anatolij Fiedosiejew genialnie wytu-
maczy o co w socjalizmie chodzi, jak dziaa i do czego prowadzi.

Prawo Ohma pozwala na zrozumienie elektrycznoci, tabela Fie-
dosiejewa socjalizmu.
Kolejn arcyciekaw prac, przybliajc mnie do zrozumienia
mechanizmw spoecznych, by eksperyment Johna Calhouna (1917-
1995). Ten amerykaski etolog stworzy populacji myszy idealne
warunki do bytowania i populacja ta samoistnie wymara. Myszy
zdechy pomimo, e jedzenia i picia miay w brd, materia i miej-
sce do gniazdowania byy powszechnie dostpne, i nie grozio im
adne niebezpieczestwo ze strony drapienikw. Zdechy nie od
razu, lecz po kilkunastu pokoleniach.
To co najbardziej interesowao Calhouna to stopniowa, z pokolenia
na pokolenie, zmiana zachowa gryzoni O podobnych zmia-
nach zachowa, ale ju kolejnych pokole ludzkich, pisze w swej
ksice John Glubb. Pono gdy Newton oberwa jabkiem w jego
gowie zrodziy si Prawo Powszechnego Cienia i Druga Zasada
Mechaniki. To, e je znamy, rozumiemy i potrafimy wykorzystywa
sprawio, e jedzimy samochodami, latamy samolotami i konstru-
ujemy sztuczne serca. Uwaam, e obserwacje Glubba stanowi
daleko idc prb sformuowania obiektywnych praw rzdzcych
ludzkimi spoecznociami. Ba, nawet klika jego sentencji mona
uzna za zasady podobne zasadom odkrytym przez Newtona.
Na przykad Im bardziej pastwo jest opiekucze, tym bardziej
niszczy inicjatyw i samodzielno obywateli mona, wedug
mnie, spokojnie nazwa Zasad Glubba lub, dajmy na to, Zasad
Dynamiki Spoecznej. Natomiast Zasad Dynamiki Pokolenio-
wej moe by inne jego stwierdzenie: Dekadencja jest rezultatem
nazbyt dugiego okresu bogactwa i wadzy.
Najwaniejszy problem jaki stoi przed ludzkoci polega na tym,
e jako zbiorowo jestemy gupi, cho moe nie, nie jest to
waciwe sowo, jestemy za mao mdrzy by odkry wszystkie
prawa rzdzce spoecznociami obiektw ywych i potrafi sku-
tecznie z nich skorzysta. Skutecznie to znaczy bymy wszyscy
byli na tyle rozumni i wydajni w naszej pracy, by nie dochodzio
do kradziey i grabiey zasobw oraz powszechnego kamania,
ktre im towarzyszy. By opiekuczo bya przeznaczona wycz-
nie dla tych, ktrzy rzeczywicie jej potrzebuj i co wicej, by nie

niszczya naszej inicjatywy i samodzielnoci. I wreszcie by okresy
dobrobytu nie doprowadzay do dekadencji. Bo w ten sam sposb
jak warunki stworzone przez Johna Calhouna wykoczyy popu-
lacj myszy, my moemy wykoczy si sami.
Zapraszam do lektury Cyklu ycia Imperium Johna Glubba.

Jan Kuba

Cykl ycia Imperium
Wprowadzenie
W cigu ycia uczymy si przez dowiadczanie. Gdy spogl-

damy wstecz na nasze modziecze zachowania, to dostrze-
gamy, jacy bylimy niedojrzali. W podobny sposb postpuje
nasza rodzina, nasza wsplnota i nasza ojczyzna w celu unik-
nicia bdw popenianych przez przodkw.
Dowiadczenia ludzkoci s gromadzone, w mniejszym lub

wikszym stopniu, od okoo czterech tysicy lat. Dziki stu-
diowaniu historii jak najwikszej liczby krajw z tego okresu
moemy odkry te same schematy powtarzajce si bez
wzgldu na ogromn rozmaito klimatw, kultur i religii.
Jeli przyjrzymy si uwanie i, co najwaniejsze, bezstronnie
historii ludzkich instytucji i ludzkiego rozwoju przez owe
cztery tysice lat, zadamy sobie z pewnoci pytanie, czy nie
daoby si wysnu jakich wnioskw, ktre mogyby pomc
w rozwizywaniu wspczesnych problemw. Okazuje si,
e wszystko, co dzi dzieje si wok nas, wystpowao ju
wielokrotnie w przeszoci.
Nie wydaje si, aby koncepcja poszukiwania pewnych powta-

rzalnych schematw i prawidowoci kiedykolwiek zagocia

w umysach historykw. Generalnie nauczanie historii w szkole
jest ograniczone do historii naszej maej wyspy4. Bez prze-
rwy roztrzsamy tylko o Tudorach i Stewartach, Bitwie pod
Crcy5 i Guyu Fawkesie6 (1570-1606). By moe to zaw-
enie zawdziczamy naszemu systemowi egzaminacyjnemu,
ktry wymaga od dzieci takich samych, precyzyjnych i jed-
noznacznych odpowiedzi.
Pamitam pewn wizyt w szkole dla dzieci niepenosprawnych

umysowo. Nasi uczniowie nie podlegaj systemowi egzami-
nacyjnemu powiedzia mi dyrektor dlatego moemy ich
uczy rzeczy, ktre im si rzeczywicie w yciu przydadz..
Gwna teza, ktr chc zaprezentowa, jest nastpujca:

historia udzieli nam bezcennych lekcji, pod jednym wszak
warunkiem jej cztery tysiclecia musz by przeanalizowane
gruntownie i bezstronnie. W poniszych dwch artykuach
opublikowanych po raz pierwszy w Blackwoods Magazine
staraem si naszkicowa niektre z zagadnie, ktrych mogli-
bymy si z historii nauczy. Jestem przekonany, e historia
powinna by nauczana jako cao, a nie w odniesieniu do jed-
nego kraju lub jednego wybranego okresu.
4 Chodzi o Wyspy Brytyjskie, autor by bowiem Brytyjczykiem przyp. Jan

Kuba.
5 Bitwa pod Crcy starcie zbrojne, do ktrego doszo 26 sierpnia 1346 r. midzy
wojskami angielskimi krla Edwarda III a francuskimi krla Filipa VI.
6 Guy Fawkes (1570-1606) nalea do grupy angielskich katolikw, ktrzy w 1605
roku zaplanowali zakoczony fiaskiem tak zwany spisek prochowy. Celem
byo przywrcenie katolickiego monarchy na tron, a osign to miano przez
zdetonowanie adunkw wybuchowych pod Izb Lordw w dniu otwarcia
Parlamentu. Plan przewidywa, e zgin wwczas wszyscy tam zgromadzeni,
czyli: krl Anglii i Szkocji Jakub I, przedstawiciele szlachty, biskupi i czonko-
wie Izby Gmin.

1. Jak uczy historia
Znane jest powiedzenie, e historia uczy, e jeszcze nikogo
niczego nie nauczya. Jest to zapewne daleko idce uproszcze-
nie, jednak chaos panujcy w dzisiejszym wiecie je potwierdza.
Jaki moe by zatem powd tego, e w spoeczestwie, ktre
jest przekonane, e zrozumiao ju kady problem, podstawy
historii s prawie zupenie nieznane? Mona zasugerowa
kilka przyczyn.
Pierwsz jest to, e historyczne opracowania s ograniczone

do krtkich okresw historii wasnego kraju lub te pewnego
okresu historycznego, ktry darzymy szczeglnym szacunkiem.
Drug przyczyn jest to, e nawet w analizie tych krtkich

okresw przyjmowany punkt widzenia jest zdetermino-
wany przez nasz prno, a nie przez obiektywno. Jeli
rozpatrujemy histori wasnego kraju, dugo rozpisujemy si
o okresach, w ktrych nasi przodkowie zaznawali pomylnoci
i sukcesw, ale szybko pomijamy ich niedocignicia i poraki.
Nasi antenaci przedstawiani s jako patriotyczni herosi, ich
wrogowie za jako zachanni imperialici lub zdradzieccy
intryganci. Jednym sowem nasza oficjalna historia to
propaganda, a nie wszechstronne zgbienie tematu.
Trzeci przyczyn jest to, e w zakresie historii wiata badamy

krtkie okresy, zwykle niepoczone ze sob, te, ktre chwi-
lowa moda czyni popularnymi. Grecja piset lat przed Chry-
stusem oraz republika rzymska i wczesne imperium s tego
typowymi przykadami. Prosz zwrci uwag, e o tym, co
dziao si midzy okresami wietnoci, mwi si mao lub
wrcz si to pomija. Ostatnimi czasy historia staroytnej Gre-
cji i Rzymu zostaa mocno zdyskredytowana. Proponowana
nam dzi wizja historii zamiast by bardzo ogln i opart

na modelach poznawczych i porwnaniach ma naturaln
dno do stawania si zawon histori naszego kraju.
Aby uzyska uyteczne i sensowne wskazwki wynikajce

z historii, za najwaniejsze naley uzna uchwycenie prawi-
dowoci i oglnych zasad rzdzcych rozwojem caej ludz-
koci. Twierdz tak, poniewa uwaam, e historia jest pro-
cesem cigego, stopniowego rozwoju procesem zmiennym
i cyklicznym, ale naturalnie idcym w jednym kierunku. Aby
moga przynie jakiekolwiek uyteczne wnioski, historia
musi by nauczana jako caociowy proces ludzkiego rozwoju,
a nie przez wybr krtkich okresw to tu, to tam, dziejw
tego czy innego kraju.
Fundamentaln prawd jest, e kady wiek i kada kul-

tura wywodzi si z poprzednich epok, sama wnosi swj
wkad, po czym wszystko przekazuje nastpcom. Jeli
pominiemy zatem niektre rozdziay historii, prawdziwe przy-
czyny sukcesu nowych kultur mog pozosta niewyjanione.
Nauki cise poszerzay swj zakres wiedzy w oparciu o prace

poprzednikw oraz przez wykonywanie milionw ekspery-
mentw, ktrych wyniki byy skrupulatnie dokumentowane.
Taka metoda nie zostaa jeszcze zastosowana do badania histo-
rii wiata. Nasze rozdrobnione historyczne studia s wci
mocno zdominowane przez emocje i uprzedzenia.
2. Los wybranych imperiw

Jeli chcemy odkry oglne prawa rzdzce powstawaniem
i upadkiem imperiw, oczywistym kierunkiem jest przele-
dzenie losw znanych imperiw i prba odkrycia oglnych
prawidowoci, ktrym te losy podlegaj.

Sowo imperium, ze wzgldu na skojarzenie z imperium
brytyjskim, jest przez wielu ludzi utosamiane z krajem
macierzystym w Europie oraz koloniami na innych konty-
nentach. W niniejszej pracy termin ten okrela bdzie wielkie
mocarstwo, ktre obecnie uwaalibymy za supermocarstwo.
W przeszoci wikszo imperiw stanowiy wielkie obszary
ziemskie, jednak bez zamorskich posiadoci.
Dysponujemy znaczc iloci informacji o wielu imperiach,
ich zmiennoci oraz czasie ich trwania. Dla przykadu:
Nard Daty powstania Czas
i upadku trwania
Asyria 859-612 p.n.e. 247
Persja Cyrusa i jego nastpcw 538-330 p.n.e. 208
Grecja Aleksandra i jego nastpcw 331-100 p.n.e. 231
Republika rzymska 260-27 p.n.e. 233
Imperium rzymskie 27 p.n.e.-A.D. 180 207
Imperium arabskie AD 634-880 246
Imperium Mamelukw 1250-1517 267
Imperium osmaskie 1320-1570 250
Hiszpania 1500-1750 250
Imperium rosyjskie Romanoww 1682-1916 234
Wielka Brytania 1700-1950 250
Powysze zestawienie wymaga mego komentarza:

1. Badam fakty bez prby dowodzenia czegokolwiek. Podane
daty s wysoce subiektywne, imperia bowiem zwykle
nie rozpoczynaj i nie kocz swojego istnienia w cile
okrelonym dniu. Zazwyczaj wystpuje okres stopnio-
wej ekspansji i pniej okres upadku. Zdaj sobie spraw
z tego, e podobiestwo czasu trwania imperiw moe
by kwestionowane. Ludzkie sprawy podlegaj bowiem
wielu przypadkowym czynnikom i nie naley oczekiwa,
e mog one by obliczone z wysok dokadnoci.

2. Tym niemniej wydaje mi si, e zaskakujca zbieno co
do dugoci trwania rozmaitych imperiw uzasadnia dalsze
badania.
3. Podzia Rzymu na dwa okresy moe by uwaany za bez-
podstawny. Pierwszy okres, zwany republikaskim, datuje
si od czasw, kiedy Rzym sta si liderem w Italii, a ko-
czy na dojciu do wadzy Oktawiana Augusta. Drugi okres
imperialny rozciga si od przejcia wadzy przez Okta-
wiana Augusta a do mierci Marka Aureliusza. Prawd
jest, e imperium trwao jeszcze przez ponad sto lat od
tego momentu, ale by to okres cigego zamtu, rebelii,
wojen domowych i inwazji barbarzycw.
4. Nie wszystkie imperia przeszy przez peen Cykl. Na przy-
kad babiloskie imperium Nabuchodonozora II (604562
p.n.e.) zostao podbite przez Cyrusa II Wielkiego (558529
p.n.e.) po zaledwie siedemdziesiciu czterech latach swo-
jego istnienia.
5. Interesujc obserwacj wynikajc z przytoczonych liczb
jest to, e czas trwania imperiw nie zaley od dostpnej
w danej epoce szybkoci przemieszczania si lub rodzaju
uzbrojenia. Asyryjczycy maszerowali pieszo i walczyli za
pomoc wczni i ukw. Brytyjczycy uywali artylerii, linii
kolejowych oraz okrtw zdolnych przemierza oceany.
Mimo to oba imperia istniay w przyblieniu tyle samo.
Istnieje obecnie tendencja, aby utrzymywa, e yjemy
w wieku odrzutowcw i z tego powodu niczego ju nie
moemy si nauczy z przeszoci. Takie nastawienie wydaje
si by jednak bdnym.
6. Trudno si oprze pokusie, aby porwna Cykl ycia
Imperiw z Cyklem ycia Czowieka7. Moemy przy-
7 Patrz: http://www.physicsoflife.pl/tools/fz-qbn-slownik.html#cykl_zyciowy_
czlowieka

j, e przecitny okres ycia ludzkiego to siedemdziesit
lat. Nie wszyscy yj dokadnie tyle, niektrzy umieraj
w wieku niemowlcym, niektrzy gin w wypadkach
w wieku rednim, a niektrzy doywaj osiemdziesiciu lub
nawet dziewidziesiciu lat. Tym niemniej, mimo takich
wyjtkw, uprawnione jest przyjcie siedemdziesiciu lat
jako uzasadnionego redniego czasu trwania obiektu8 typu
czowiek.
7. Ju na tym etapie moemy pokusi si o wycignicie pew-
nych wnioskw:
a. Wbrew wypadkom, losowi i oczywistym warunkom
ycia ludzi w rozmaitych epokach, okresy trwania r-
nych imperiw wykazuj zaskakujce podobiestwo.
b. Ogromne zmiany w technologii, transporcie i metodach
prowadzenia dziaa wojennych wydaj si nie mie
wpywu na czas trwania ycia imperium.
c. Zmiany w technologii transportu i prowadzenia dzia-
a wojennych maj jednake wpyw na ksztat impe-
riw. Maszerujcy pieszo Asyryjczycy mogli jedynie
podbi swoich ssiadw, z ktrymi bezporednio gra-
niczyli Medw, Babiloczykw, Persw i Egipcjan.
Brytyjczycy, uywajcy statkw zdolnych przeby-
wa oceany, podbili wiele krajw i subkontynentw,
do ktrych mieli dostp drog morsk Ameryk P-
nocn, Indie, Afryk Poudniow, Australi i Now
Zelandi. Nigdy jednak nie odnieli sukcesu w pod-
boju swoich ssiadw Francji, Niemiec i Hiszpanii.
Jednakowo, mimo cakowicie odmiennych ksztatw
imperiw asyryjskiego i brytyjskiego, oba istniay mniej
wicej tak samo dugo.
8 Wicej na temat czasu trwania obiektu mona znale na stronie http://www.

physicsoflife.pl/dict/obiekt.html

3. Pokoleniowo
Nasuwa si zatem pytanie: co byo czynnikiem powodujcym
tak wyjtkowe podobiestwo czasu trwania imperiw, mimo
tak rnych warunkw zewntrznych i tak olbrzymich rnic
technologicznych?
Jedn spord bardzo niewielu rzeczy, ktre nie ulegy istotnej

zmianie od czasw Asyryjczykw, jest ludzkie pokolenie,
czyli okres okoo 25 lat. 250 lat to zatem okoo dziesi ludz-
kich pokole. Blisze badanie charakterystyk wzrostu i upadku
wielkich narodw pokazuje, e Cykl ycia Imperium oparty
jest wanie o nastpstwo pokole.
Sprbujmy zatem zbada etapy ycia najpotniejszych narodw.
4. Faza pierwsza: Zryw.
Thomas Cole (1801-1848) Dzieje imperium: Okres Barbarzystwa
Raz za razem napotykamy w historii may nard, bagatelizo-

wany przez wspczesnych, ktry nagle wylewa si z macie-
rzystej krainy i opanowuje wielkie obszary wiata. Przed

Filipem (359-336 p.n.e.) Macedonia bya mao znaczcym
krajem lecym na pnoc od Grecji. Persja bya supermocar-
stwem owych czasw, dominujcym cakowicie na obszarze
od Europy Wschodniej do Indii. Jednake w roku 323 p.n.e.,
36 lat po signiciu po wadz przez Filipa, imperium perskie
przestao istnie, Imperium Macedoskie rozcigao si ju
za od Dunaju a do Indii, wczajc w to Egipt.
Ta zdumiewajca ekspansja by moe powinna by przypisana

geniuszowi Aleksandra Wielkiego (356-323 p.n.e.), ale nie jest
to jedyna przyczyna, chocia po jego mierci wszystko poszo
le: Macedoczycy walczyli gwnie midzy sob i ustana-
wiali rywalizujce ze sob imperia. Macedoska wietno
przetrwaa 231 lat.
W roku 600 n.e. wiat by podzielony midzy dwie grupy

supermocarstw, podobnie jak miao to miejsce przez ostatnie
50 lat pomidzy Sowietami i Zachodem. Owe dwie potgi to
imperium rzymskie i imperium perskie. Arabowie byli ww-
czas pogardzanymi i zapnionymi mieszkacami Pwyspu
Arabskiego. Skadali si gwnie z koczowniczych plemion,
nie mieli rzdu, prawodawstwa ani nawet armii. Syria, Pale-
styna, Egipt i Afryka Pnocna byy rzymskimi prowincjami,
Irak by za czci Persji.
Prorok Mahomet (?-632) gosi swoje nauki w Arabii od

roku 613 n.e. do 632, kiedy to zmar. W roku 633 Arabowie
wyruszyli ze swojego pustynnego pwyspu i rwnoczenie
zaatakowali dwa supermocarstwa. W przecigu zaledwie dwu-
dziestu lat imperium perskie przestao istnie. Siedemdziesit
lat po mierci Mahometa Arabowie ustanowili mocarstwo
rozcigajce si od Atlantyku po rwniny Pnocnych Indii
i a po granice Chin.

Na pocztku trzynastego stulecia Mongoowie byli grup dzi-
kich plemion zamieszkujcych stepy Mongolii. W 1211 roku
Czyngis-chan (1162-1227) najecha Chiny. Do 1253 roku
Mongoowie ustanowili imperium rozcigajce si od Azji
Mniejszej do Morza Chiskiego, jedno z najrozleglejszych,
jakie kiedykolwiek widzia wiat.
Arabowie wadali wiksz czci Hiszpanii przez 780 lat:

od roku 712 do 1492 (780 lat wstecz w brytyjskiej historii
przeniosoby nas do roku 1196 oraz Krla Ryszarda Lwie
Serce). Podczas tych omiu stuleci nard hiszpaski nie ist-
nia, jedynie nieistotni krlowie Aragonii i Kastylii samotnie
zaszyli si w grach.
Umowa pomidzy Ferdynandem, Izabel i Krzysztofem

Kolumbem zostaa podpisana w roku 1492, natychmiast
po upadku Grenady ostatniego arabskiego krlestwa w Hisz-
panii. W przecigu pidziesiciu lat Cortez podbi Meksyk,
a Hiszpania zostaa najwikszym imperium na wiecie.
Przykady nagych zryww rodzcych imperia mog by

mnoone w nieskoczono. Myl, e tych kilka przykadw
w zupenoci wystarcza do wysnucia wnioskw.
5. Cechy charakterystyczne zrywu

Owe nage zrywy charakteryzuj si zwykle niespotykanymi
pokazami siy i odwagi. Nowi zdobywcy s zwykle biedni,
hardzi, przedsibiorczy, a nade wszystko agresywni.
Rozpadajce si imperia, ktre podbijaj, s natomiast
bogate, ale nastawione defensywnie. W czasach rzymskiej
wietnoci legiony wok swoich obozowisk kopay na noc
rowy w celu uniknicia zaskoczenia. Byy byle jakie, a mi-

dzy nimi pozostawiano jeszcze szerokie przestrzenie, ktrymi
Rzymianie mogli wyprowadza przeciwnatarcia. Gdy Rzym
si starza, ziemne rowy zastpiono wysokimi murami, przez
ktre dostp zapewniay jedynie wskie wrota. Przeciwnatarcia
nie byy ju moliwe. Legiony stay si pasywnymi obrocami.
Nowy nard wyrnia si nie tylko zwycistwami w bitwach,

lecz take niespoyt przedsibiorczoci w kadej dziedzi-
nie. Ludzie wyrbuj sobie drog przez dungle, zdobywaj
wysokie gry lub rzucaj wyzwanie Atlantykowi i Pacyfikowi
w lekkich dkach. Arabowie przekroczyli Cienin Gibral-
tarsk w 711 roku w sile 12000 ludzi i pokonali dwukrotnie
silniejsz armi Wizygotw. Maszerowali ponad 250 mil
po nieznanym sobie terytorium i zdobyli stolic przeciwnika
Toledo. Na tym samym etapie brytyjskiej historii kapitan
James Cook (17281779) odkrywa Australi. Okres ten cha-
rakteryzuje nieustraszona inicjatywa.
Inn cech charakterystyczn okresu ekspansywnych

pionierw jest ich gotowo do improwizowania i eks-
perymentowania. Nieskrpowani tradycjami, potra-
fi zastosowa do wasnych celw wszystko, co jest
dostpne. Jeli jedna metoda zawodzi, prbuj czego
innego. Nieograniczani przepisami, podrcznikami lub
wiedz ksikow, jako metod rozwizania kadego
problemu stosuj dziaanie praktyczne.
Biedni, twardzi, czsto na wp godujcy i odziani byle jak,

majcy jednak pod dostatkiem odwagi, energii i inicjatywy
przezwyciaj kad przeszkod i zawsze wydaj si pano-
wa nad sytuacj.

6. Przyczyny zrywu
Cech wspczesnego czowieka jest dociekanie przyczyn
wszelkich zjawisk i powtpiewanie w wiarygodno tych,
ktrych przyczyna nie moe zosta odkryta. Mona przyto-
czy tak wiele przykadw nagej przemiany mao istotnego
ludu w nard zdobywcw, e prawdziwoci tego zjawiska nie
mona poddawa w wtpliwo. Jednak wskazanie przyczyn
jest znacznie trudniejsze. By moe najprostszym wyjanie-
niem jest to, e biedny i niewany lud zosta skuszony bogac-
twem ssiadujcej cywilizacji. Chciwo i grabie bowiem
bez wtpienia zawsze towarzyszyy inwazjom barbarzycw.
Taka motywacja moe by podzielona na dwie kategorie.

Pierwsz jest najzwyklejsze upiestwo, pldrowanie i gwat, jak
to miao miejsce w przypadku Huna Attyli (406-453), ktry
spustoszy wielk cz Europy w latach 450-453. Jednak gdy
Attyla umar, jego imperium rozpado si, a zjednoczone przez
niego plemiona powrciy do Europy Wschodniej.
Jednake wielu barbarzycw, ktrzy w Europie Zachodniej

zaoyli dynastie na ruinach imperium rzymskiego, dokonao
tego z powodu podziwu dla rzymskiej cywilizacji i wasnych
aspiracji do stania si Rzymianami.
7. Opatrznociowy zwrot?
Jakiekolwiek przyczyny nie stayby za podbojem wielkich
cywilizacji przez barbarzycw, mona si w nich dopatrzy
pewnych pozytywnych rezultatw. Kady lud na ziemi posiada
pewne unikalne cechy. Niektre narody mog wyrnia si
w filozoficznych rozwaaniach, inne w dziedzinie administra-
cji, niektre maj wyjtkow natur skonn do romantyzmu,
wraliwo poetyck lub religijno, a inne charakteryzuj si

wasnym specyficznym systemem prawnym. Podczas pano-
wania kadej kultury jej unikalne cechy s rozpowszechniane
szeroko na wiecie.
Jeli ten sam lud utrzymywaby stale swoj dominujca pozy-

cj, jego unikalna charakterystyka zdominowaaby cay ludzki
gatunek. W systemie imperiw trwajcych przez okoo 250 lat
lud rzdzcy ma czas na szerokie rozpowszechnienie unikalnych
zalet po czym inny rzdzcy lud, o cakowicie odmiennych
cechach, zajmuje dominujc pozycj i to jego unikalne cnoty
i osignicia ulegaj rozpowszechnieniu. W takim systemie
kady z ludw wiata moe cieszy si okresem wielkoci,
podczas ktrego jego unikalne zalety su caej ludzkoci.
Dla tych, ktrzy wierz w Boga jako Wadc i Nadzorc

ludzkich spraw, taki system moe wydawa si przejawem
Jego mdroci, ktra sprawia, e ludzko stopniowo zmierza
w kierunku ostatecznej doskonaoci9.
8. Przebieg dziejw imperium

Kolejny etap ycia wielkiego narodu po Fazie Zrywu jest okre-
sem niewiarygodnej inicjatywy i przedsibiorczoci, odwagi
i miaoci. Te wartoci powoduj, e czsto w bardzo krt-
kim czasie niedoceniany dotychczas nard staje si narodem
budzcym respekt. Wczesne zwycistwa s osigane gwnie
dziki brawurowej odwadze i miaej inicjatywie.
9 Jest to typowy dla ewolucji biologicznej proces doskonalenia. Swoje geny i memy
przekazuj nastpnym pokoleniom ci, ktrzy wygrywaj, a ich wygrana nie-
rzadko wie si ze mierci przeciwnika lub niemonoci posiadania przez
niego potomstwa. Zjawisko to zwane jest twrcz destrukcj przyp. Jan
Kuba.

Atakowana cywilizacja broni si oczywicie swoim wyrafino-
wanym orem, organizacj militarn i zdyscyplinowaniem.
Jednak napastnicy szybko odkrywaj te cechy, doceniaj je
i przejmuj. W rezultacie drugi etap ycia nowego imperium
Faza Zdobywcw (lub Podbojw) skada si z bardziej
zorganizowanej, zdyscyplinowanej i profesjonalnej kampanii.
W innych dziedzinach miaa inicjatywa pierwotnych zdobyw-

cw znajduje ujcie w eksploracji geograficznej. Na przykad
zasiedlanie nowych krajw, penetracja dzikich puszcz, zdo-
bywanie niezbadanych gr i eglowanie po nieznanych dotd
morzach. Nowo powstajcy nard imperialny jest pewny sie-
bie, optymistyczny i zaczyna pogardliwie traktowa podbijane
przez siebie ludy dekadenckie.
Stosowane metody maj charakter praktyczny i eksperymen-

talny, zarwno w rzdzeniu, jak i prowadzeniu dziaa wojen-
nych. Dzieje si tak z powodu bycia nieskrpowanym stule-
ciami tradycji10, tak jak byy skrpowane staroytne imperia.
Ponadto dowodzcy maj prawo swobodnie improwizowa
i nie musz stosowa si do polityki lub taktyki wykadanej
w szkolnych podrcznikach.
9. USA w Fazie Pionierskiej

W przypadku USA okres pionierski nie polega na podbiciu
cywilizacji chylcej si ku upadkowi, ale na podbiciu barba-
10 Chodzi tu o kwesti natoku komunikatw, czyli nadmiernych i sprzecznych

ze sob przepisw i regulacji prawnych, zwyczajowych i kulturowych, skutecz-
nie blokujcych efektywno dziaa spoeczestwa. Wicej na temat natoku
komunikatw: http://physicsoflife.pl/tools/fz-qbn-slownik.html#natlok_komu-
nikatow przyp. Jan Kuba.

rzyskich ludw. W ten sposb, ogldany z boku, kady przy-
padek wydaje si inny. Jednak na pewnym poziomie oglnoci
wszystkie s do siebie podobne.
Stany Zjednoczone obudziy si nagle jako wielki nard, a okres

pionierski, zamiast w podboju ludw ociennych, znalaz
ujcie w podboju wielkiego kontynentu. Kolejne fazy historii
USA poday jednak wedle schematu, ktry prbujemy tu
nakreli: Faza Pionierska, Faza Rozwoju Gospodarki, Faza
Obfitoci, Faza Intelektu i Faza Schyku (lub Dekadencji).
10. Ekspansja gospodarcza

Podbj wielkich obszarw ziemskich i podporzdkowanie
ich jednemu rzdowi automatycznie stymuluje gospodark.
Kupcy i towary mog przemieszcza si na spore odlegoci.
Ponadto, jeli imperium jest rozlege, rozmaito klimatw
wymusza produkcj rnorodnych towarw, ktre pniej
mog by wymieniane.
Szybko wspczesnych rodkw transportu stwarza wrae-

nie, e rozlega wymiana handlowa to efekt nowoczesnoci
to jednak zudzenie. Przedmioty wytworzone w Irlandii,
Skandynawii i Chinach byy odnajdywane w grobowcach
lub ruinach na rodkowym Wschodzie ju na tysic lat przed
Chrystusem. rodki transportu byy wolniejsze, ale za pano-
wania imperium handel by uwolniony z rozlicznych czynni-
kw hamujcych, takich jak: granice, paszporty, pozwolenia
importowe, ca, strajki i polityczne naciski.
Imperium rzymskie rozcigao si od Brytanii po Syri i Egipt

odlego w linii prostej rzdu 2700 mil. Rzymski urzd-
nik przenoszony z Brytanii do Syrii mg spdzi sze mie-

sicy w podry. Jednak ca t podr odbywa w granicach
jednego kraju, z tym samym jzykiem urzdowym, tymi
samymi prawami, t sam walut i tym samym systemem
administracyjnym. Obecnie11 jakie dwadziecia niepodle-
gych krajw oddziela Brytani od Syrii. Kady z wasnym
rzdem, prawodawstwem, polityk, walutami, rnymi opa-
tami celnymi i paszportami, ktre czyni wymian handlow
praktycznie niemoliw. Proces rozdrabniania wci trwa.
Nawet w maych rejonach nowoczesnych europejskich krajw
lokalne ruchy domagaj si secesji lub autonomii, co pogbia
tendencj do dalszego dzielenia si kontynentu.
Nowoczesna moda na niepodlego wytworzya wiele

maych krajw, niektrych o wielkoci pojedynczego miasta
lub maej wyspy. A to jest nieprzezwycialn przeszkod dla
handlu i wsppracy. Obecna Europejska Wsplnota Gospo-
darcza jest prb zapewnienia wsppracy maych, niepodle-
gych pastw na wikszym obszarze, jednak plany te napoty-
kaj wiele trudnoci spowodowanych wzajemn nieufnoci
tak licznych narodw.
Nawet dzikie i wojownicze imperia wspomagaj gospo-

dark, czy sobie tego ycz czy nie. Mongoowie byli jednymi
z najbrutalniejszych zdobywcw w historii, masakrujcymi
populacje caych miast. Jednak w trzynastym stuleciu, kiedy
ich imperium rozcigao si od Pekinu a po Wgry, handel
karawanami pomidzy Chinami i Europ rozwin si nad-
zwyczajnie caa podr odbywaa si bowiem w obrbie
terytorium jednego rzdu.
11 Artyku by napisany w poowie lat siedemdziesitych XX wieku przyp. Jan

Kuba.

W wiekach smym i dziewitym kalifowie Bagdadu osignli
sawetne bogactwo dziki ogromnemu rozszerzeniu swoich
terytoriw, tworzcych jeden system gospodarczy. Obecnie
imperium kalifw jest podzielone na jakie dwadziecia pi
oddzielnych narodw.
11. Za i przeciw imperiom

Podczas omawiania Cyklu ycia typowego imperium poja-
wio si pytanie: czy imperia s uyteczne czy szkodliwe dla
ludzkoci. Odkrylimy, jak si zdaje, e imperia maj pewne
zalety, szczeglnie w dziedzinie gospodarki oraz stanowienia
pokoju i bezpieczestwa na wielkich obszarach globu. Inn
zalet jest rwnie rozprzestrzenienie si kultury dominujcej
wrd ras podbitych. Obecne zauroczenie niepodlegoci dla
coraz mniejszych populacji zakoczy si niewtpliwie powsta-
niem nowego midzynarodowego imperium.
Wspczesne prby utworzenia Wsplnoty Europejskiej mog

by uwaane za denie do utworzenia nowego supermocar-
stwa, mimo rozdrobnienia biorcego si z manii niepodle-
goci. Jeli si one powiod, niektre lokalne niepodlegoci
bd musiay zosta zoone w ofierze. Jeli prby zakocz
si niepowodzeniem, identyczny rezultat moe by osignity
w wyniku militarnego podboju lub podziau Europy pomi-
dzy rywalizujce supermocarstwa. Wydaje si, e wiksze
obszarowo jednostki s korzystniejsze dla swobody gospodarki
oraz stabilnoci publicznej, niezalenie od tego czy powstaj
w wyniku dobrowolnego jednoczenia czy militarnego podboju.

12. Potga morska
Jednym z bardziej przyjaznych sposobw, w jaki supermo-
carstwo moe promowa pokj i rozwj gospodarczy, jest
panowanie morskie.
Od bitwy pod Waterloo do 1914 roku brytyjska Krlewska

Marynarka Wojenna panowaa na morzach wiata. Wielka
Brytania obrastaa w bogactwo i rwnoczenie zapewniaa
bezpieczestwo wymiany handlowej midzy narodami oraz
zapobiegaa wikszym wojnom przez okres stu lat.
Co ciekawe, kwestia potgi morskiej w brytyjskiej polityce

ostatniego pwiecza nie zostaa wyodrbniona od imperialnego
panowania nad innymi krajami. W istocie obydwa te zagad-
nienia s cakowicie odmienne. Morska potga nie powoduje
ze strony mniejszych krajw wrogoci, do jakiej przyczynia
si okupacja. Jeli zatem Brytania utrzymywaaby flot wraz
z kilkoma bazami morskimi rozmieszczonymi na odizolowa-
nych wyspach oraz przyznaa niepodlego koloniom, ktre
by o ni wystpiy, wiat mgby by obecnie bardziej stabilny.
W rzeczywistoci powszechna histeria zwrcona przeciwko
imperializmowi zniszczya brytyjsk marynark.

13. Faza Rozwoju Gospodarki
Thomas Cole (1801-1848) Dzieje imperium: Okres arkadyjski lub pastoralny
Powrmy tymczasem do omawiania dziejw typowego

imperium. Rozpatrywalimy do tej pory okres zrywu, pod-
czas ktrego niewiele znaczcy lud z dzik odwag i energi
nagle wdziera si na wiatow aren. Nazwijmy ten okres Faz
Pioniersk lub Faz Zrywu.
Nastpnie dostrzeglimy, e nowi zdobywcy przejmuj

wyrafinowane uzbrojenie podbijanych imperiw i adaptuj
ich organizacj militarn oraz metody szkolenia. Nastpuje
okres militarnej ekspansji, ktry moemy nazwa Faz Zdo-
bywcw lub Faz Podbojw. W wyniku podbojw nastpuje
scalenie olbrzymich terytoriw pod jednym panowaniem,
co automatycznie prowadzi do rozwoju gospodarki to Faza
Rozwoju Gospodarki.
Faza Podbojw oczywicie si z ni zazbia. Dumne tradycje

wojskowe wci s ywe, a silne armie strzeg granic. Jednak
stopniowo uwaga publiczna zaczyna skupia si na podaniu

bogactw. Podczas okresu militarnego sawa i honor byy gw-
nymi obiektami ambicji. Dla groszoroba takie pojcia s ju
pustymi sowami, przecie wtpliwa sawa i blaszane ordery
nie przekadaj si na konkretne dobra materialne.
14. Sztuka i luksus

Dostatek, ktry wydaje si niemal zalewa kraj bez koniecz-
noci wzmoonego wysiku, umoliwia klasie przemysow-
cw obrastanie bezgranicznym bogactwem. Pytanie: Jak
wyda te wszystkie pienidze? staje si gwnym proble-
mem bogaczy. Sztuka, architektura i luksus znajduj monych
mecenasw. Wspaniae budynki publiczne oraz szerokie ulice
wnosz dum i pikno do bogatych dzielnic wielkich miast.
Bogaci przemysowcy buduj paace. Pienidze s inwestowane
w komunikacj, akwedukty, autostrady, linie kolejowe lub
hotele, w zalenoci od poziomu rozwoju technologicznego.
Pierwsza poowa Wieku Rozwoju Gospodarki wydaje si by

po dwakro wspaniaa. Antyczne cnoty odwagi, patriotyzmu
i obowizkowoci wci jeszcze s ywe. Nard jest dumny,
zjednoczony i peen pewnoci siebie. Od chopcw wci
wymaga si przede wszystkim mskoci: naley jedzi konno,
strzela celnie i mwi prawd. Warto zauway, e cnota
prawdomwnoci jest jeszcze eksponowana w tym okresie
kamstwo cigle jest za okrelane jako wyraz tchrzostwa.
Szkoy dla chopcw s celowo spartaskie. Niewyszukane

jedzenie, surowe warunki bytowe, wycinanie przerbli w lodzie,
aby wzi kpiel, i podobne zwyczaje maj na celu wycho-
wanie silnych, wytrzymaych i nieustraszonych mczyzn.
Obowizek jest sowem nieustannie wbijanym modym
ludziom do gw.

Faza Rozwoju Gospodarki charakteryzuje si rwnie wielk
przedsibiorczoci: poszukiwaniem zyskownych przedsi-
wzi w najdalszych zaktkach globu, co przedua w pew-
nym stopniu brawurow odwag Fazy Podboju.
15. Faza Obfitoci

Nie ma wtpliwoci, e pienidze s przyczyn upadku sil-
nych, miaych i pewnych siebie ludzi. Jednak upadek odwagi,
przedsibiorczoci i poczucia obowizku nie jest gwatowny,
lecz stopniowy.
Pierwsz ofiar bogacenia si jest moralno. Pienidze

wypieraj honor i dz przygd, i s stawiane jako gwny
cel przez najwybitniejszych modych ludzi. Ponadto ludzie
przestaj poszukiwa pienidzy dla swoich krajw lub wspl-
not, a w coraz wikszym stopniu zaczynaj ich poszukiwa
dla samych siebie. Stopniowo, niemal niepostrzeenie, Faza
Obfitoci zagusza gos obowizku publicznego. Celami, jakie
stawiaj sobie ambitni modziecy, nie s ju sawa, honor
i obowizek, lecz pienidze.
Edukacja rwnie stopniowo przechodzi podobn przemian.

Szkoy przestaj koncentrowa si na wychowywaniu miaych
patriotw gotowych suy ojczynie. Rodzice i uczniowie
koncentruj si na zdobywaniu wyksztacenia zapewniajcego
wysze dochody. Arabski moralista Al-Ghazali (1058-1111)
narzeka na obnianie stawianych sobie celw w chylcym si
podwczas ku upadkowi wiecie arabskim. Studenci mwi
Al-Ghazali ju nie uczszczaj do szk, aby zdoby wiedz
i pozna cnoty, a tylko aby uzyska kwalifikacje umoliwia-
jce bogacenie si. Analogiczna sytuacja jest obecnie obser-
wowana w krajach Zachodu.

Thomas Cole (1801-1848) Dzieje imperium: Okres zwieczenia imperium
16. Przesilenie
To, co moglibymy nazwa wietnoci Imperium, przypada
na okres pomidzy Faz Podbojw i Faz Obfitoci. To czasy
Oktawiana Augusta (63 p.n.e.-14 n.e.) w Rzymie, Haruna
ar-Raszida (763-809) w Bagdadzie, Sulejmana Wspaniaego
(1494-1566) w imperium osmaskim lub krlowej Wikto-
rii (1819-1901) w Wielkiej Brytanii. Do listy tej moemy doda
i czasy prezydentury Woodrow Wilsona (1856-1924) w USA.
Charakterystyka wymienionych okresw jest bardzo podobna.

Niezmierne bogactwo skumulowane przez nard olniewa
przybyszw. Wystarczajco duo antycznych cnt odwagi,
energii i patriotyzmu przetrwao jeszcze, aby umoliwi pa-
stwu skuteczn obron swoich granic. Jednak pod powierzch-
ni dza pienidzy stopniowo wypiera poczucie obowizku
i suby publicznej. W istocie opisywana zmiana moe zosta
okrelona jako przejcie od poczucia suby do samolubstwa.

17. Przejcie do defensywy
Kolejn widoczn zmian, ktra oznacza niezmiennie przejcie
od Fazy Podbojw do Fazy Obfitoci, jest rozprzestrzenienie
si postaw defensywnych. Niezmiernie bogaty nard nie jest
ju zainteresowany w zdobywaniu chway i w wypenianiu
obowizkw, ale zaczyna obawia si o utrzymanie bogac-
twa i luksusu. Jest to okres defensywny. To czasy Wielkiego
Muru Chiskiego, Muru Hadriana na szkockiej granicy oraz
francuskiej Linii Maginota w 1939 roku.
Pienidze obficiej dostpne ni odwaga przeznaczane s

na przekupywanie wrogw zamiast na zbrojenia. Aby uza-
sadni to odejcie od wasnej tradycji, umys ludzki
atwo wynajduje rozmaite uzasadnienia. Militarna goto-
wo czy agresywno okrelane s jako prymitywne i nie-
moralne. Cywilizowani ludzie s zbyt dumni, aby walczy.
Podbj jednego narodu przez inny zostaje uznany za nie-
moralny. Imperia s postrzegane jako co nikczemnego. Te
intelektualne sztuczki pozwalaj stumi kompleks niszoci
wobec heroizmu przodkw i ze zrozumieniem eksponowa
obecne stanowisko: To nie jest tak, e obawiamy si walczy,
my tylko uwaamy walk za niemoraln. Tego typu wykrty
daj rwnie poczucie moralnej wyszoci.
Sabo pacyfizmu polega jednak na tym, e na wiecie

wci jest zbyt wielu agresywnych ludzi. Narody, ktre
deklaruj si jako niechtne walce, staj si podatne na pod-
bj ze strony ludw pozostajcych na etapie militaryzmu
i ryzykuj, e zostan wczone do nowych imperiw jako
prowincje lub kolonie.
Kiedy uy siy, a kiedy ustpi to odwieczny ludzki dyle-

mat, ktry moe by rozwizany jedynie w obliczu konkretnej

sytuacji. Jednak historia wydaje si potwierdza, e wielkie
narody nie rozbrajaj si zwykle z powodw sumienia, ale
w wyniku osabnicia poczucia obowizku pord obywateli,
narastajcego samolubstwa oraz denia do bogactwa i wygd.
18. Faza Intelektu

Doszlimy do w pewien sposb zasadniczego podziau
Cyklu ycia wielkiego narodu na cztery etapy: Fazy Pionie-
rw (lub Zrywu), Fazy Zdobywcw (lub Podbojw), Fazy
Rozwoju Gospodarki i Fazy Obfitoci. Wielkie bogactwo nie
jest ju potrzebne do zapewnienia zwykych potrzeb, a nawet
luksusowego ycia. Hojne fundusze s rwnie dostpne dla
dnych wiedzy.
Biznesowi ksita Fazy Rozwoju Gospodarki poszukuj

sawy i zaszczytw nie tylko przez sponsorowanie sztuki.
Rozszerzaj swj mecenat rwnie na szkoy i uniwersytety.
Zaskakujce jest, z jak regularnoci we wszystkich imperiach
na przestrzeni dziejw faza ta nastpuje po okresie bogactwa.
W XI stuleciu bye imperium arabskie, w stanie politycznego

upadku, jest rzdzone przez sutana z dynastii Seldukw
Malikszaha I (1055-1092). Arabowie nie s ju onierzami,
wci jednak pozostaj intelektualnymi przywdcami wiata.
Za rzdw Malikszaha I budowanie szk i uniwersytetw
stao si nieomal obsesj. A przecie za czasw najwikszego
rozkwitu imperium arabskiego tylko niewielka liczba uniwer-
sytetw w najwikszych miastach w zupenoci wystarczaa
do zapewnienia owej wietnoci.
Za naszych czasw podobne zjawisko zaobserwowalimy

w USA i Wielkiej Brytanii. U szczytu ich potgi takie mia-

steczka jak Harvard, Yale, Oxford i Cambridge zaspokajay
swoj dz posiadania uniwersytetu. Obecnie w prawie ka-
dej miecinie funkcjonuje jaka wysza uczelnia.
Ambicje modych, niegdy skupione wok przygd i zaspo-

kajania militarnej chway, pniej zogniskowane na groma-
dzeniu bogactwa, obecnie koncentruj si na zdobywaniu
akademickich zaszczytw.
Jest wartym zauwaenia, e prawie kada z wymienionych

namitnoci poparta pasj jest sama w sobie dobra. Mski kult
twardoci, szczeroci i prawdomwnoci, ktry charakteryzuje
Faz Podbojw, dostarczy wielu prawdziwych bohaterw.
Umoliwienie eksploatacji zasobw naturalnych wraz z poko-

jowym gromadzeniem bogactwa, ktre charakteryzuj Faz
Rozwoju Gospodarki, prowadzi do podnoszenia poziomu
cywilizacji, kultury i sztuki. W analogiczny sposb ogromna
ekspansja na polu wiedzy osigana w Fazie Intelektu wyzna-
cza nowe szczyty ludzkiego rozwoju. Nie mona wic uzna
owych prdw za dobre lub ze.
Uderzajcymi cechami w Cyklu ycia Imperiw s:

a. wyjtkowa dokadno, z jak fazy nastpuj po sobie w naj-
rozmaitszym imperiach, stuleciach, a nawet tysicleciach,
b. fakt, e nastpujce po sobie zmiany maj charakter md
kaprysw ogarniajcych spoeczestwa bez adnych racjo-
nalnych powodw. Pocztkowo zbiorowy entuzjazm skon-
centrowany jest na zdobywaniu militarnej sawy, nastpnie
na gromadzeniu bogactw, a jeszcze pniej na zdobywaniu
akademickiego uznania.

Dlaczego owe poyteczne i uzasadnione aktywnoci nie mog
wystpowa rwnoczenie, kada z nich w rozsdnych ilo-
ciach? Nie wiadomo, ale jeszcze si to nie zdarzyo.
19. Efekty przeintelektualizowania

Jest wiele rzeczy w ludzkim yciu, o ktrych, jak mwi potoczne
sformuowanie, nawet nam si nie nio. Rozprzestrzenia-
nie wiedzy wydaje si by najbardziej poyteczn z ludzkich
aktywnoci, ale wanie kady z okresw schykowych
charakteryzuje si erupcj intelektualnej twrczoci. Wszyscy
Ateczycy i przyjezdni spdzali czas gwnie na przekazywa-
niu i wysuchiwaniu nowin to opis pochodzcy z Dziejw
Apostolskich dotyczcy schyku greckiego intelektualizmu.
Fazie Intelektu towarzyszy zadziwiajcy postp nauk przyrod-

niczych. Na przykad w IX wieku, epoce Al-Mamuna (786-
833), Arabowie z niewiarygodn precyzj zmierzyli obwd
Ziemi. Musiao min siedem stuleci, zanim Europejczycy
odkryli, e Ziemia nie jest paska. W nieco mniej ni pidzie-
sit lat po odkryciach z czasw Al-Mamuna imperium arabskie
upado. Jakkolwiek wspaniay i poyteczny by rozwj nauki,
nie uchroni on imperium przed pogreniem si w chaosie.
Peny rozkwit arabskiego i perskiego intelektualizmu nie nastpi

a do chwili, gdy nadszed pocztek imperialnego i politycz-
nego upadku. Potem intelektualici osignli wspaniae sukcesy
na polu nauki, pozostajc politycznie pod panowaniem niepi-
miennych wadcw. Gdy Mongoowie podbili Persj w XIII
stuleciu, byli zupenie niewyksztaceni i musieli cakowicie
polega na rodowitych perskich urzdnikach administruj-
cych krajem i zbierajcych podatki. Zostawali oni wezyrami
lub Pierwszymi Sugami (premierami), jak na przykad Raszi-

doddin (1247-1318) historyk o midzynarodowej reputacji.
Pierwszy Suga wci mia obowizek klcze przed chanem
Mahmudem Ghazanem (1295-1304) podczas caej audiencji.
Na pastwowych bankietach Pierwszy Suga sta za tronem
Chana i usugiwa mu. Jeli chan by w dobrym humorze,
czasem rzuca mu przez rami kawaek jedzenia.
Analogicznie jak w przypadku Ateczykw, intelektualizm

wiedzie do dyskusji, debat i sporw, jak ma to miejsce obec-
nie w krajach Zachodu. Debaty w parlamentach, lokalnych
radach, w prasowych artykuach i wywiadach telewizyjnych
to niekoczce si gadanie.
Ludzie s nieskoczenie rni i dlatego intelektualne spory

rzadko prowadz do porozumienia. Sprawy publiczne dry-
fuj od zego do gorszego pord niekoczcej si kakofonii
sporw. Oddanie si dyskusji niszczy efektywno dziaania.
Pord rozgadanej Wiey Babel12, statek-imperium dryfuje,
aby rozbi si o skay.
20. Puapki Fazy Intelektu

Chyba najniebezpieczniejszym produktem ubocznym Fazy
Intelektu jest narastanie podwiadomego przekonania, e
ludzki umys moe rozwiza kady problem tego wiata.
A to nawet na najniszym poziomie spraw praktycznych jest
12 Wiea Babel olbrzymia budowla, ktra wedug Ksigi Rodzaju miaa by

wznoszona przez zjednoczon ludzko w krainie Szinear. Wedug przekazu
biblijnego wiea Babel wznoszona bya jako znak, dziki ktremu ludzie nie
rozprosz si. Bg sprzeciwi si tym zamiarom. Pomiesza wic budowni-
czym jzyki, dzielc ludzi na rne narody, by przez to uniemoliwi budow
wiey Wikipedia, stan 2017.06.

wyranie nieprawdziwe13. Dowolnie drobna ludzka aktyw-
no, na przykad lokalny klub wdkarski albo kko gospo-
dy wiejskich, aby trwa, wymaga pewnej iloci powicenia
i inicjatywy ze strony kadego z czonkw. W przypadku
wikszego narodu jego przetrwanie opiera si na lojal-
noci i powiceniu obywateli. Zudzenie, e kada
sytuacja moe by rozwizana przez byskotliwo
umysu, bez altruizmu lub spoecznego oddania jed-
nostek, prowadzi do upadku.
W ten sposb widzimy, e kultywowanie ludzkiego intelektu

wydaje si by wspaniaym ideaem, ale tylko pod warun-
kiem, e nie osabia to altruizmu i powicenia na rzecz dobra
wsplnego. Jednak, jeli odwoamy si do historycznych przy-
padkw, dokadnie takim osabieniem wydaje si skutkowa
intelektualizm. By moe to nie intelektualizm niszczy ducha
samopowicenia, lecz prawd jest, e oba te zjawiska inte-
lektualizm i utrata poczucia obowizku wystpuj rwno-
czenie w dziejach narodw.
W istocie wydaje si czsto na podstawie obserwacji jed-

nostek, e rozum i serce14 s naturalnymi rywalami. Bysko-
tliwy, ale cyniczny intelekt wydaje si lee na przeciwlegym
biegunie do emocjonalnie stymulowanego samopowicenia
bohatera lub mczennika. Jednak czstokro praktyczne
powicenie prostego umysowo bohatera jest o wiele
13 Ten typ mylenia jest okrelany mianem Mylenia Redukcjonistycznego. Wi-

cej na ten temat: http://physicsoflife.pl/dict/myslenie_absolutne.html#mysle-
nie_redukcjonistyczne
14 Wicej na temat Dylematu Rozum/Emocje mona znale na stronie: http://
physicsoflife.pl/quotes/cytaty/rozum_-_emocje.html przyp. Jan Kuba.

bardziej brzemienne w skutkach ni byskotliwy, lecz
teoretyczny sarkazm15 inteligenta.
21. Wanie wewntrzne

Innym niezwykym i nieoczekiwanym symptomem upadku
narodu jest intensyfikacja wewntrznych politycznych nie-
nawici. Mona by oczekiwa, e w sytuacji, gdy przetrwa-
nie narodu wydaje si zagroone, polityczne frakcje porzuc
rywalizacj i stan w jednym szeregu w obronie kraju.
W XIV stuleciu sabnce imperium bizantyjskie byo zagroone

i zdominowane przez Turkw Osmaskich. Sytuacja bya tak
powana, e wszyscy poddani Bizancjum powinni porzuci
partykularne interesy i stan wsplnie do ostatniej, despe-
rackiej prby ocalenia kraju. Nastpio jednak co zupenie
przeciwnego. Bizantyjczycy powicili ostatnie pidziesit
lat na wewntrzne walki podczas kolejnych wojen domo-
wych. W kocu przybyli Osmanowie i zadali ich imperium
coup de grce16.
Wielka Brytania bya zarzdzana przez wybieralny parlament

przez wiele stuleci. W minionych latach rywalizujce ugrupo-
wania przestrzegay wielu niepisanych praw. adna partia nie
prbowaa wyeliminowa innej. Wszyscy czonkowie parla-
mentu zwracali si do siebie jak do godnych szacunku den-
15 Sarkazm spotgowana ironia, uywana zazwyczaj jako sposb wyraenia

negatywnego nastawienia do czego lub kogo; zoliwo, czsto uywana,
aby skrytykowa zaistnia sytuacj, zachowanie lub stan Wikipedia, stan
2017.06.
16 Cios aski, cios miosierdzia miertelny cios zadany cierpicej lub rannej isto-
cie (po prostu dobicie jej). W tym wyraeniu mieci si dobijanie cywili lub
onierzy, przyjaci lub wrogw, za ich zgod lub bez niej.

telmenw. Jednake ta kurtuazja obecnie znikna. Gwizdy,
krzyki i haasowanie podminoway powag Parlamentu,
a rozognione ktnie s coraz czstsze. Mamy szczcie, e
owa rozpalona rywalizacja toczy si gwnie w Parlamencie,
ale czasem taka nienawi przenosi si na ulice w formie straj-
kw, demonstracji, bojkotw i podobnych wydarze. Suszn
pozostaje niestety konstatacja, e narody w Fazie Schykowej
nie wykazuj prb pojednania celem wasnego ratunku. Prze-
ciwnie: wewntrzna rywalizacja staje si bardziej gwatowna
w miar sabnicia narodu.
22. Napyw obcokrajowcw

Jednym z czsto powtarzajcych si zjawisk w dziejach wiel-
kich imperiw jest napyw cudzoziemcw do stolicy. Rzym-
scy historycy czsto narzekaj na ilo Azjatw i Afrykanw
w Rzymie. Bagdad w momencie swojej wietnoci w IX
wieku by w istocie midzynarodow metropoli skadajc
si z Persw, Turkw, Arabw, Ormian, Egipcjan, Afrykanw
i Grekw wymieszanych na ulicach.
We wspczesnym Londynie Cypryjczycy, Grecy, Wosi,

Rosjanie, Afrykanie, Niemcy i Hindusi przepychaj si wza-
jemnie w autobusach i metrze; czasem trudnoci okazuje si
znalezienie rdzennego Brytyjczyka. To samo dotyczy Nowego
Jorku, by moe nawet jeszcze bardziej. Sednem problemu nie
jest niszo ktrejkolwiek narodu, ale rnice cywilizacyjne.
W Fazie Zrywu i potem w Fazie Podbojw nard jest etnicznie

mniej wicej homogeniczny. Taka sytuacja sprzyja poczuciu
solidarnoci i koleestwa. Jednak w Fazach Rozwoju Gospo-
darki i Obfitoci rozmaici cudzoziemcy zalewaj wielkie mia-
sto i jego ulice rzekomo wykadane zotem. Poniewa zwykle

tym wielkim miastem jest stolica imperium, kosmopolityczny
tum zyskuje na dworze polityczne wpywy mocno wykra-
czajce poza jego wzgldn liczebno.
Drugie i trzecie pokolenie imigrantw moe si wydawa

z zewntrz cakowicie zasymilowane, ale czsto stwarza osa-
bienie dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, jego cechy cywiliza-
cyjne czsto rni si od cech rodowitej populacji imperium.
Jeli, dajmy na to, oryginalny nard imperium by uparty
i wyrachowany, to imigranci pochodzcy z narodw bardziej
emocjonalnych wprowadz pknicia i rozamy w obszarze
tych wanie cech, nawet jeli s lojalni w stosunku do nowej
ojczyzny.
Po drugie, dopki oryginalny nard cieszy si dobrobytem,

nard napywowy moe wydawa si rwnie lojalny. Jednak
w przypadku gwatownego niebezpieczestwa imigranci
mog by czsto mniej chtni do powicania swojego ycia
i swojej wasnoci ni potomkowie autochtonw.
Po trzecie, imigranci maj tendencj do tworzenia wasnych

wsplnot, chronicych przede wszystkim ich wasny interes,
a dopiero na drugim miejscu dobro kraju gospodarza.
Po czwarte, wielu imigrantw moe pochodzi z narodw

podbitych lub wchonitych przez imperium. Dopki impe-
rium cieszy si szczytem powodzenia, wszyscy oni s dumni
i zadowoleni z bycia jego obywatelami. Jednak w okresie
schykowym niespodziewanie mog odywa wspomnienia
zamierzchych wojen, nawet sprzed stuleci. W efekcie czego
pojawiaj si lokalne ruchy domagajce si secesji i niepodle-
goci. Kiedy to zjawisko niewtpliwie pojawi si w obecnie
monolitycznym i autorytarnym Zwizku Sowieckim. Zdu-

miewajcym jest, jak dugo takie prowincjonalne sentymenty
s w stanie przetrwa.
Historyczne przykady tego zjawiska s niemal zbdne. Pr-

niaczy i zdradliwy rzymski tum, nieustannie godny darmo-
wych chleba i igrzysk jest powszechnie znany i cakowicie
rny od surowego rzymskiego ducha zwizanego z wojnami
wczesnej republiki.
W Bagdadzie w okresie wspomnianego ju zotego okresu

Haruna ar-Raszida Arabowie byli mniejszoci we wasnej
stolicy. Stambu za najlepszych dni Osmanw by zamiesz-
kany przez zdumiewajco nielicznych potomkw tureckich
zdobywcw. W Nowym Jorku potomkw pasaerw May-
flower17 te jest nader niewielu.
To interesujce zjawisko jest niemal ograniczone do wielkich

miast. Nietknitych przedstawicieli pierwotnego narodu
zdobywcw mona czsto odnale w okrgach rolniczych
i na odlegych rubieach. Wielkie miasta wabi imigrantw
bogactwem. Podobnie jak wraz z rozwojem przemysu ronie
znaczenie wielkich miast w stosunku do rejonw wiejskich,
tak te cudzoziemcy stopniowo zaczynaj mie coraz wikszy
wpyw na stare imperium.
Chciabym raz jeszcze podkreli: nie twierdz, e imigranci

s w jakikolwiek sposb gorsi w stosunku do autochtonw
s po prostu cywilizacyjnie inni i ju choby tylko z tego
powodu wnosz ze sob pknicia i podziay.
17 May, drewniany aglowiec, trjmasztowy galeon handlowy, na ktrym pierwsi

kolonici angielscy, tzw. pielgrzymi, w liczbie 102 osb, przybyli do Ameryki
Pnocnej w 1620 roku Wikipedia, stan 2017.06.

23. Rozwizo
Wraz z podupadaniem wadzy i gospodarki wszechobecny nihi-
lizm zaczyna przenika ludzi, co przyspiesza proces upadku.
Najlepszym stymulatorem dziaania jest poczucie sukcesu.
W Fazach Podboju i Rozwoju Gospodarki nard triumfal-
nie rozwija si na fali pewnoci siebie. Republikaski Rzym
by wielokrotnie na krawdzi wymarcia w 390 roku p.n.e.,
kiedy Galowie zdobyli miasto i w 216 roku p.n.e. po bitwie pod
Kannami. Jednak adna katastrofa nie moga skruszy deter-
minacji wczesnych Rzymian. Natomiast w pnym okresie
upadajcego Rzymu wszechobecny pesymizm podkopywa
rzymsk stanowczo.
Rozwizo czsto idzie w parze z pesymizmem. Jedzmy,

pijmy i radujmy si, bo jutro moemy ju nie y. Podobie-
stwo midzy rnymi upadajcymi narodami w tym zakresie
jest zdumiewajce. Rzymski motoch, jak nadmienilimy, da
darmowych jedzenia i igrzysk. Walki gladiatorw, wycigi
rydwanw i zawody atletyczne byy jego pasj. W Bizancjum
rywalizacja pomidzy Zielonymi i Niebieskimi na hipodromie
dorwnywaa wanoci najwaniejszym kryzysom.
Na podstawie miejsca, jakie informacje na ten temat zajmuj

w prasie, radiu i telewizji, mona stwierdzi, e pika nona
i futbol amerykaski s gwnymi obiektami skupiajcymi
uwag opinii publicznej odpowiednio w Wielkiej Brytanii
i Stanach Zjednoczonych.
Bohaterowie czasw upadku s zawsze podobni sportowcy,

piewacy lub aktorzy. Wspczesne sowo celebryta jest uy-
wane wobec komika lub pikarza, ale nie polityka, wojskowego
lub wspaniaego pisarza.

24. Upadek imperium arabskiego
W pierwszej poowie IX stulecia Bagdad cieszy si rekor-
dowym rozkwitem i saw najwikszego oraz najbogatszego
miasta wczesnego wiata. Jednak w roku 861 rzdzcy Kalif
Al-Mutawakkil18 (821-861) zosta zamordowany przez turec-
kich najemnikw, ktrzy ustanowili wojskow dyktatur
trwajc trzydzieci lat. W tym czasie imperium rozpado si
na rozmaite prowincje i dominia, z ktrych kade poczuwao
si do niepodlegoci i dbao o wasne interesy. Bagdad nie-
dawna stolica ogromnego imperium musia ograniczy swoj
wadz wycznie do samego Iraku.
Zapiski wczesnych historykw Bagdadu tworzone na pocztku

X wieku przetrway do naszych czasw. Odnajdujemy w nich
gbokie ubolewanie nad upadkiem, ze szczeglnym akcen-
towaniem obojtnoci religijnej, narastajcego materializmu
i rozlunienia norm moralnych. Znajdujemy w nich take
narzekanie na korupcj rzdowych urzdnikw i gromadze-
nie przez politykw olbrzymich fortun podczas penienia
swoich funkcji.
Historycy gorzko komentuj ogromne wpywy, jakie osi-

gnli popularni piewacy pord modych ludzi, ktre co gor-
sza skutkoway upadkiem seksualnej moralnoci. Popowi
piewacy w Bagdadzie akompaniowali swoim erotycznym
piosenkom na lutniach instrumencie przypominajcym
wspczesn gitar. W drugiej poowie X stulecia rezultatem
tego stao si powszechne uywanie obscenicznego seksual-
18 Podczas jego panowania pogbio si osabienie kalifatu. Sam kalif da si

pozna jako zwolennik wina i kobiet. Wedug relacji arabskiego historyka,
geografa i podrnika Al-Masudiego, jego harem liczy podobno 4000 kobiet.
By mionikiem kwiatw, zwaszcza r Wikipedia, stan 2017.06.

nego sownictwa jzyka, jaki nie by tolerowany w czasach
wczeniejszych. Kilku kalifw wydawao prawa zabraniajce
popowym piewakom przebywania w stolicy, jednak ci
zawsze po kilku latach wracali.
Wzrastajce wpywy kobiet w yciu publicznym rwnie

czsto towarzysz okresowi schykowemu. Pni Rzymianie
narzekali, e cho Rzym rzdzi wiatem, to kobiety rzdz
Rzymem. W X wieku podobna tendencja bya obserwowana
w imperium arabskim, gdzie kobiety domagay si dostpu
do profesji dotychczas zmonopolizowanych przez mczyzn.
Ibn Bessam (10581147) wczesny historyk pisze: Co maj
wsplnego zawody urzdnika, poborcy podatkowego lub
duchownego z kobietami? Przecie te funkcje zawsze byy
zarezerwowane wycznie dla mczyzn. Wiele kobiet prak-
tykowao prawo, podczas gdy inne otrzymyway stanowiska
profesorskie na uniwersytetach. Istniaa agitacja na rzecz nomi-
nowania kobiet na sdziw, ktra jednak nie daa efektw.
Wkrtce potem rzd i porzdek publiczny upady, a obcy

najedcy najechali kraj. Powstae w ten sposb zamieszanie
i przemoc uczyniy ulice niebezpiecznymi dla kobiet poru-
szajcych si bez mskiego towarzystwa. W rezultacie tego
wszystkiego ruch feministyczny19, ktry do tego doprowa-
dzi, upad.
Dezorganizacja spowodowana militarnym przewrotem

w 861 roku i utrata roli imperium spowodoway spustoszenia
w gospodarce. W takim momencie naleaoby oczekiwa, e
19 Wg. Glubba feminista/feministka to osoba przypisujca kobietom wycznie

cech pozytywne, a mczyznom wycznie negatywne, utrzymujca jednako-
wo, e dy wycznie do zrwnania praw obu pci przyp. Jan Kuba.

wszyscy podwoj wysiki, aby uchroni kraj od bankructwa,
ale nic takiego si nie stao. Zamiast tego w momencie upadku
handlu i kopotw finansowych lud Bagdadu ustanowi pi-
ciodniowy tydzie pracy.
Kiedy po raz pierwszy czytaem dziea wczesnych historykw,

ledwie mogem uwierzy wasnym oczom. Mwiem sobie,
e to jest jaki art! Opisy mogyby by ywcem zaczerpnite
z dzisiejszego The Times. Podobiestwo szczegw byo
szczeglnie zdumiewajce rozpad imperium, porzucenie
seksualnej moralnoci, popowi artyci ze swoimi gitarami,
rozpoczcie przez kobiety pracy zawodowej, piciodniowy
tydzie pracy. Nie zaryzykuj znalezienia jakiego sensow-
nego wytumaczenia tego zjawiska. Jest tak wiele tajemnic
dotyczcych ludzkiego ycia, ktre daleko wykraczaj poza
ludzkie zdolnoci pojmowania.
25. Ideologia
W dzisiejszych czasach nadajemy wielkie znaczenie ideolo-
gii w naszej polityce wewntrznej. Prasa i publiczne media
w USA i Wielkiej Brytanii zalewaj nieustajc fal krytyki
kraje, ktrych polityczne rozwizania rni si w jakikol-
wiek sposb od naszej wasnej idei demokracji. Dlatego te
interesujce jest spostrzeenie, e dugo trwania wielkich
narodw nie wydaje si by w aden sposb uzaleniona od
przyjtych przez nie rozwiza instytucjonalnych.
Minione imperia prezentuj prawie kady moliwy system

polityczny, ale wszystkie przechodz przez te same etapy od
Fazy Pionierw, przez Podboje, Rozwj Gospodarki, Faz
Obfitoci, a do Zmierzchu i Upadku.

26. Imperium Mamelukw
Imperium Mamelukw w Egipcie stanowi interesujcy przy-
kad, poniewa byo jednym z najbardziej egzotycznych.
Jest ono rwnie wyjtkowe, poniewa powstao w cigu
jednego dnia i zakoczyo swoje istnienie rwnie w cigu
innego pojedynczego dnia. A to nie pozostawia wtpliwoci
co do dugoci trwania tego imperium dokadnie 267 lat.
Na pocztku XIII stulecia Egipt i Syria byy rzdzone przez

sutanw z dynastii Ajjubidw, potomkw rodu Saladyna
(1138-1193). Ich armia skadaa si z Mamelukw niewol-
nikw sprowadzanych jako chopcy ze stepw i trenowanych
na zawodowych onierzy. Pierwszego maja 1250 roku Mame-
lucy wzniecili bunt, zamordowali sutana Ajjubid Turana Sza-
cha (?-1250) i stali si wadcami imperium.
Pierwsze pwiecze imperium Mamelukw naznaczone zostao

desperack walk z niezwycionymi dotychczas Mongoami,
potomkami Czyngis-chana (1162-1227), ktrzy podbili Syri.
Pokonawszy Mongow i wyparszy ich z Syrii, Mamelucy
uchronili rejon Morza rdziemnego od straszliwego losu,
ktry spotka Persj. W 1291 roku Mamelucy zajli Akr
i zakoczyli wyprawy krzyowe.
Od 1309 do 1341 roku Imperium Mamelukw cieszyo si

pasmem zwycistw i posiadao najwspanialsz armi na wie-
cie. Przez kolejne stulecie bogactwo tego imperium byo
przeogromne. Jednak powoli doprowadzio to do luksusu,
rozlunienia dyscypliny, schyku i jeszcze gorszej wewntrznej
rywalizacji politycznej. Ostatecznie imperium upado w 1517
roku w rezultacie militarnej klski zadanej przez Osmanw.

Rzdy Mamelukw byy nietypowe i wydaj si cakowicie
alogiczne. Klasa rzdzca bya w peni rekrutowana z modych
chopcw urodzonych gdzie na terenach obecnej poudniowej
Rosji. Kady z nich by szeregowym onierzem. Nawet su-
tanowie zaczynali swe ycie jako szeregowcy i pili si przez
kolejne stopnie. Ciekawe jest to, e nawet taki niespotykany
system polityczny podlega wszystkim fazom Cyklu ycio-
wego Imperium, czyli Fazie Podboju, Rozwoju Gospodarki,
Obfitoci i Schyku. Sam cykl trwa za w przyblieniu tyle
samo, co w przypadku innych imperiw.
27. Rasa panw

Ludzie wielkich narodw z przeszoci wyobraali sobie
zwykle, e ich prymat bdzie trwa wiecznie. Obywatelom
Rzymu wydawao si, e bd wadali caym wiatem a
do koca dni. Abbasydzcy kalifowie Bagdadu oznajmili, e
Bg wyznaczy ich do wadania ludzkoci a do dnia sdu
ostatecznego. Siedemdziesit lat temu wielu Brytyjczykw
wierzyo, e imperium bdzie trwao wiecznie. Hitler, cho
nie dopi swoich celw, deklarowa, e Niemcy bd rzdzi
wiatem przez tysic lat. Takie twierdzenia, u wspczesnych
nie wywoyway drwiny, co pokazuje, jak przez te wszystkie
wieki powstawanie i upadki wielkich narodw mijay niezau-
waone. Historia dowodzi jednak, e zmiany jednego narodu
na drugi odbywaj si w regularnych odstpach czasu.
Wiara, e to wanie oni bd rzdzi wiatem wiecznie,

omielaa obywateli rzdzcego narodu do przypisywania
wasnego prymatu odziedziczonym cnotom. Obywatele
imperium wierzyli, e cechy wpywajce na ich nadludz-
ko przenoszone s przez krew z ojca na syna. Zudzenie
to powodowao, e do wykonywania podrzdnych prac bez

obaw zatrudniali tanich cudzoziemskich robotnikw (lub
niewolnikw) i wynajmowali obcych najemnikw do walki
lub eglowania, powierzajc im swoje statki.
Ubodzy przybysze byli a nazbyt chtni do imigrowania

do bogatych miast imperium, a tym samym, jak ju wspo-
mnielimy, do rozcieczania zwartego, homogenicznego
charakteru dominujcego narodu. Nastpstwem podwia-
domego zaoenia, e zawsze bd przywdcami ludzkoci,
byo rozlunienie wasnej energii i coraz dusze spdzanie
czasu na rozrywkach, zabawach i sporcie20.
W ostatnich latach rozpowszechnio si na Zachodzie prze-

konanie, wedle ktrego postp nabra charakteru automa-
tycznego, niewymagajcego wysiku; e wszyscy bd si nie-
ustannie bogaci, a kady kolejny rok sam z siebie przyniesie
wzrost poziomu ycia. Nie wycignlimy z historii oczywistej
nauki, e materialny sukces jest rezultatem odwagi, wytrzy-
maoci i cikiej pracy. Nauki tak oczywistej dla naszych
byskawicznie rozwijajcych si przodkw. Pewno wasnej
wyszoci oraz luksus wynikajcy z bogactwa powoduj, e
zanikaj cechy decydujce o dominacji narodu.
28. Pastwo opiekucze

Gdy po raz pierwszy pastwo opiekucze zostao wprowa-
dzone w Wielkiej Brytanii, uznano to jako przeom w roz-
woju ludzkoci.
20 Patrz arystokratyzacja: http://physicsoflife.pl/tools/fz-qbn-slownik.html#ary-

stokratyzacja przyp. Jan Kuba.

Historia pokazuje jednak, e Faza Schyku wielkiego
narodu czsto charakteryzuje si tendencjami do filan-
tropii i wspczucia wobec innych. Ta faza nie musi sta
w sprzecznoci z nastrojami opisanymi w poprzednim roz-
dziale, zgodnie z ktrymi dominujcy nard ma prawo rzdzi
wiatem. Rzdzcy mog przecie odgrywa rol Lady Boun-
tiful21, tak dugo, jak dugo nie narusza to ich przywdczej
pozycji. Ludzie imperium s zadowoleni, kiedy mog dawa
upust swojej hojnoci, nawet jeli trci to protekcjonalnoci.
Prawa obywatelskie s hojnie nadawane kademu, nawet
narodom onegdaj podbitym, proklamowana jest te rw-
no caego rodzaju ludzkiego. Imperium rzymskie przeszo
t faz, kiedy to rwno obywatelstwa zostaa otwarta dla
wszystkich ludw, w wyniku czego prowincjusze zostawali
nawet senatorami i imperatorami.
Imperium arabskie Bagdadu byo rwnie, a moe i bardziej

hojne. W Fazie Podbojw rdzenni Arabowie stanowili klas
rzdzc, ale ju w IX wieku imperium byo cakowicie
kosmopolityczne.
Pomoc pastwa dla modych i biednych bya rwnie hojna.

Studenci uniwersytetw otrzymywali rzdowe granty na pokry-
cie wydatkw podczas studiowania. Podobnie pastwo ofero-
wao darmowe wiadczenia medyczne dla biednych. Pierwszy
publiczny darmowy szpital zosta otwarty w Bagdadzie za
rzdw Haruna al-Raszida (763809), a za rzdw jego syna
al-Mamuna (786833) darmowe szpitale rozprzestrzeniy si
po caej Arabii od Hiszpanii do terenw obecnie zajmowa-
nych przez Pakistan.
21 Idiom oznaczajcy osob hojn wobec biednych przyp. tumacza.

Przewiadczenie, e bogactwo jest stanem trwaym, omiela
imperium w Fazie Schykowej do rozrzutnego wydawania
na dobroczynno, a do czasu, gdy gospodarka upada, uni-
wersytety s zamykane, a szpitale popadaj w ruin.
By moe bdne jest wyobraenie pastwa opiekuczego

jako najwyszego szczytu ludzkich osigni. By moe jest
to tylko regularnie napotykany kamie milowy w dziejach
starzejcego si i niedoniejcego imperium.
29. Religia
Historycy badajcy okresy dekadencji czsto nawizuj
do upadku praktyk religijnych. Jeli rozszerzymy nasze bada-
nia na okres od czasw Asyryjczykw (859612 p.n.e.) a
do czasw wspczesnych musimy pojmowa religi w bar-
dzo szerokim znaczeniu tego sowa. Na przykad, e jest to:
ludzkie odczucie, e istnieje Co, jaka niewidzialna Sia,
spoza wiata materialnego, ktra ma wadz nad ludzkim
yciem i wiatem naturalnym.
Jestemy prawdopodobnie zbyt ograniczeni i pogardliwie inter-

pretujemy praktyki religijne. Ludzie cywilizacji antycznych
byli tak samo wraliwi jak my i rzadko byli a tak gupi, aby
modli si do patykw lub kamieni uksztatowanych wasnymi
rkoma. Idol by dla nich wycznie symbolem i przedstawia
nieznan, duchow rzeczywisto, ktra rzdzia yciem czo-
wieka i wymagaa posuszestwa wobec zasad moralnych.
Wiemy a nazbyt dobrze, e drobne rnice w ludzkich

wyobraeniach tego Ducha czsto stanowiy wystarczajce
powd do toczenia wojen, w ktrych obie strony deklaroway,
e walcz dla prawdziwego Boga. Ale absurdalna ciasnota

ludzkiej percepcji nie powinna nas uczyni lepymi na fakt,
jak czsto obie strony byy przekonane, e to ich walka jest
moralnie uzasadniona. Czyngis-chan (1162-1227), jeden
spord najbrutalniejszych najedcw w historii, ogosi, e
to Bg wyznaczy mu obowizek wytpienia dekadenckich
ludw cywilizowanego wiata. Std te Faza Podbojw czsto
jest przepojona religijn atmosfer, ktra sprzyja heroicznemu
powiceniu dla sprawy.
Tymczasem duch powicenia powoli zanika w Fazie Rozwoju

Gospodarki pod wpywem pienidzy. Ludzie zdobywaj pie-
nidze dla siebie samych, a nie dla swojego kraju. W wyniku
tego Faza Obfitoci stopniowo rozmikcza ducha suby,
ktry spowodowa wzrost narodw imperialnych.
W wyniku podania tym kursem samolubstwo przenika spo-

eczestwo, spjno narodu sabnie a do stanu zagroenia
samounicestwieniem22. Wtedy, jak ju widzielimy, nadchodzi
okres nihilizmu z towarzyszcym mu duchem rozwizoci
i dogadzania zmysom, ubocznymi produktami rozpaczy.
Nieuniknionym jest, e w takim okresie ludzie tsknie spo-
gldaj wstecz na dni religijne, kiedy to duch powicenia
by na tyle silny, aby sprawi, e czowiek by gotw dawa23
i suy zamiast zagarnia dla siebie.
Jednak gdy desperacja przenika wiksz cz narodu, inni

na nowo uzmysawiaj sobie, e jedynie duch gotowoci
22 John Calhoun przeprowadzi eksperyment polegajcy na cakowitym usuni-

ciu niebezpieczestw grocych gryzoniom, zakoczyo si to samoistnym
wymarciem populacji tych gryzoni. Wicej patrz link: http://physicsoflife.
pl/dict/eksperyment_calhouna.html
23 Jednak nie zupenie bezinteresownie, lecz za obietnice przyszych korzyci
przyp. Jan Kuba.

do powice umoliwia spoeczestwu przetrwanie. Nie-
ktrzy z najwikszych witych w historii yli wanie
w czasach dekadencji i wznosili sztandar obowizku
i suby przeciw zdeprawowaniu i rezygnacji.
W ten sposb u szczytu rozpowszechnienia wystpku i roz-

wizoci ziarna religijnego odrodzenia s powoli rozsiewane.
By moe, po upywie kilku pokole lub nawet stuleci cier-
pie, zuboony nard zostaje oczyszczony z samolubstwa
i mioci do pienidzy, religia odzyskuje wpywy i rozpo-
czyna si nowa faza. Dobre dla mnie, i byem dotknity
chorob mwi autor psalmu poniewa mogem nauczy
si Boych Nakazw.
30. Ewolucja Cyklu ycia Imperium

Przeledzilimy drog rozwoju nieznanego narodu ku chwale,
przez Fazy Podboju, Rozwoju Gospodarki, Obfitoci, Intelektu,
a do Rozkadu, Dekadencji i Utraty Nadziei. Zasugerowa-
limy, i nard uycza swoich gwnych cech otaczajcemu
wiatu, rwnoczenie zmierzajc nieuchronnym kursem
do zastpienia go przez inny nard. W ten oto sposb wiele
nastpujcych po sobie narodw przejmujcych po kolei rol
supermocarstw pozostawio w spadku swoje indywidualne
zalety caemu wiatu.
Mona tu jednak zgosi zastrzeenie, e pewnego dnia nadej-

dzie chwila, gdy wszystkie narody wiata przejd ju swj
okres dominacji i upadku w dekadencj. Jeli caa ludzko
osignie etap dekadencji, gdzie wwczas bdzie mona szuka
nowego narodu penego zapau do podbojw? Odpowied
na to pytanie utrudnia nawyk dzielenia gatunku ludzkiego
na narody traktowane jako odizolowane grupy.

W czasach wczeniejszych wojowniczy nomadowie podbijali
ludy owadnite dekadencj i osiedlali si na ich terenach. Z bie-
giem czasu pojawiay si maestwa mieszane z tubylcami
i w efekcie powstawa nowy nard, ktry czasem zachowywa
star nazw. Inwazja barbarzycw na imperium rzymskie jest
prawdopodobnie najszerzej znanym na Zachodzie tego typu
przykadem. Inne przykady to Arabowie podbijajcy Hiszpa-
ni, Afryk Pnocn i Persj, podbj imperium osmaskiego
przez Turkw oraz najazd Normanw na Brytani.
We wszystkich tych przypadkach podbite kraje byy w peni

zasiedlone, a armie najedcw osiedlay si na podbitych
terenach. Zawierano mieszane maestwa, w wyniku kt-
rych powstawa nowy nard.
W czasach wspczesnych nie ma na wiecie wielu koczow-

niczych zdobywcw, ktrzy zdolni byliby podbi bardziej
zasiedlone kraje i przynie ze sob stada i namioty. Jednak
uatwienia przemieszczania si spowodoway w rwnym lub
nawet wikszym stopniu wymieszanie si populacji. Najwik-
sze bolczki nowoczesnej polityki wewntrznej spowodowane
s przez nieustanny napyw imigrantw z uboszych krajw
do tych, w ktrych instytucje spoeczne dziaaj lepiej.
Zmienno handlu i biznesu analogicznie skutkuje w migra-

cjach do innych krajw. Pocztkowo intencj emigrantw jest
dorobienie si i powrt, jednak ganie ona wraz z zasiedze-
niem si w nowej ojczynie.
Populacja Brytyjczykw nieustannie si zmieniaa, szczegl-

nie w ostatnich szedziesiciu latach, w zwizku z napywem
imigrantw z Europy, Azji i Afryki oraz emigracj obywateli
brytyjskich do krajw brytyjskiej Wsplnoty Narodw i Sta-

nw Zjednoczonych. Ten proces jest oczywistym przykadem
nieustannego powstawania nowych narodw w wyniku zmian
skadu etnicznego starych narodw spowodowanych nowo-
czesnym nomadyzmem.
31. Faza Upadku

Interesujce jest spostrzeenie, e zapa dotyczy caoci sys-
temu, a nie jego elementw. Zwyczaje czonkw spoecz-
noci psuj si w wyniku cieszenia si zbyt wielk ilo-
ci pienidzy i wadzy przez zbyt dugi okres czasu.
W wyniku tego ludzie staj si samolubni i prniaczy.
A spoeczestwo samolubnych i prniaczych ludzi chyli si
ku upadkowi. Wewntrzne spory narastaj przy podziaach
topniejcego bogactwa i pojawia si nihilizm, przez ktry
niektrzy pograj si w podnietach zmysowych i rozwi-
zoci. We wasnym otoczeniu nie s oni w stanie skierowa
swoich myli i energii ku nowym dziaaniom.
Thomas Cole (1801-1848) Dzieje imperium: Okres zniszcze

Jednak gdy pojedynczy czonkowie tych spoecznoci emigruj
w zupenie nowe otoczenie, nie pozostaj bardziej dekadenccy,
pesymistyczni czy amoralni ni tubylcy. Po uwolnieniu myli
ze starych kolein i po krtkim okresie przystosowawczym staj
si normalnymi obywatelami goszczcych ich krajw. Nie-
ktrzy z nich, w drugim lub trzecim pokoleniu, mog osi-
gn wysok pozycj spoeczn, a nawet przewodzi swoim
nowym spoecznociom.
Wydaje si to dowodzi, e schyek jakiego narodu nie pod-

kopuje energii czy podstaw charakteru niektrych jego czon-
kw. Ani te e liczba przedstawicieli narodu, ktra przesza
przez etap dekadencji, trwale zubaa gatunek ludzki. Deka-
dencja jest mentalnym i moralnym rozkadem wynikajcym
z powolnego podupadania wsplnoty, od ktrego czonkowie
nie mog uciec dopki pozostaj w starym otoczeniu. Jednak
po przemieszczeniu si w inne miejsce wkrtce porzucaj oni
dekadencki sposb mylenia i okazuj si rwni obywatelom
przygarniajcego ich kraju.
32. Dekadencja nie zubaa fizycznie

Dekadencja nie ma rwnie charakteru fizycznego. Obywatele
upadajcego narodu s czasem opisywani jako fizycznie zbyt
zniewieciali, aby wzi na barki ciar powanych wysikw.
Nie wydaje si by to prawd. Obywatele wielkiego narodu
na etapie dekadencji s zwykle fizycznie wiksi i silniejsi ni
najedajcy ich barbarzycy24.
24 Wynika to prawdopodobnie z tego, e przez wiele pokole dobrze si odywiali,

a niedoywieni najedcy, cho mniejsi, s jednak zwinniejsi, wytrzymalsi,
lepiej zmotywowani i szybciej si ucz. Generalnie: efektywno tych drugich
jest po prostu wysza przyp. Jan Kuba.

Ponadto, czego dowodzi przykad Wielkiej Brytanii podczas
Pierwszej Wojny wiatowej, modzi mczyni dorastajcy
w luksusie i bogactwie nie mieli problemw z odnalezieniem
si w rzeczywistoci okopw na pierwszej linii frontu. Historia
odkry rwnie potwierdza t obserwacj. Ludzie przywy-
kli do wygodnego ycia domowego w Europie lub Ameryce,
w jedzie na wielbdach przez pustyni czy karczowaniu drogi
przez dungl wykazywali tyle samo niezomnoci, co tubylcy.
Dekadencja jest moraln i duchow chorob wynikajc ze

zbyt dugiego okresu bogactwa i wadzy, wytwarzajc cynizm,
rozlunienie religijne, nihilizm i rozwizo. Dekadencja
charakteryzuje si tym, e obywatele nie wykazuj ju
chci obrony czegokolwiek, poniewa uwaaj, e nic
nie jest tej obrony warte.
33. Ludzka rnorodno

Uoglnienia zawsze s niebezpieczne, wszyscy ludzie s bowiem
rni. Rozmaito ludzkich postaw jest nieskoczona. Jeli tak
jest z jednostkami, to tym bardziej z narodami i kulturami.
Nie ma dwch takich samych ludzi, dwch takich samych
grup spoecznych czy kultur. Z tego powodu krytykom atwo
bdzie zgosi wiele zastrzee do tego, co zostao ju powie-
dziane i wskaza wyjtki podwaajce moje uoglnienia.
Mimo to z porwnywania ycia narodw mona wycign

wane wnioski, podobnie jak z porwnywania ycia jedno-
stek. adne dwie osoby na wiecie nie s identyczne. Ponadto
ycie ludzi jest czsto zmienione przez wypadki lub choroby,

co czyni rozbienoci jeszcze bardziej oczywistymi25. Mimo
to w wielu rnych aspektach moemy dokonywa uogl-
nie odnonie ludzkiego ycia. Charakterystyki Cyklu ycia
Czowieka, czyli: dziecistwa, okresu dojrzewania, modoci,
wieku dojrzaego i staroci s dobrze znane. Prawd jest, e
niektrzy modziecy s przedwczenie mdrzy i dojrzali.
Niektre osoby w wieku rednim wydaj si za wci zacho-
wywa jak dzieci. Jednak tego typu wyjtki nie zaprzeczaj
oglnemu charakterowi ludzkiego ycia od koyski a po grb.
Stawiam tez, e dzieje narodw podlegaj podobnemu uogl-

nionemu Cyklowi ycia Narodu. Powierzchownie wszystko
wydaje si cakowicie rne, jednak na pewnym poziomie
oglnoci wszystko jest takie samo. Przed kilku laty pewnej
telewizyjnej stacji przedoono projekt interesujcego cyklu
rozmw na temat historii Arabw. Propozycja zostaa natych-
miast odrzucona przez dyrektora z adnotacj C intere-
sujcego dla wspczesnej publicznoci moe by w historii
redniowiecznych Arabw?.
Tymczasem historia imperialnej epoki arabskiej od pod-

bojw, przez kupiectwo do dostatku, intelektualizmu, nauki
i dekadencji jest dokadnie tym samym schematem, zgodnie
z ktrym rozwijao si Imperium Brytyjskie. Co wicej, w obu
przypadkach schemat ten trwa niemal dokadnie tyle samo.
Gdyby przed stu laty brytyjscy historycy oddali si studiom

imperium arabskiego, mogliby przewidzie prawie wszystko,
co wydarzyo si w Wielkiej Brytanii a do roku 1976.
25 Jest to tak zwany Syndrom Kontekstu. Wicej na ten temat mona znale pod
linkiem http://physicsoflife.pl/tools/fz-qbn-slownik.html#syndrom_kontekstu

34. Rnorodno upadkw
Jak wykazaem, powstanie i upadek wielkich narodw spo-
wodowane s wycznie przyczynami wewntrznymi. Jednak
zmiana zaledwie jednego pokolenia wystarcza, aby spoecze-
stwo zoone z odpornych i przedsibiorczych pionierw stao
si spoeczestwem niezaradnych yciowo ordownikw pa-
stwa opiekuczego. Dzieje powstawania wielkich narodw
wykazuj wiele podobiestw, poniewa jednak natura ich
upadku zaley w ogromnym stopniu od przyczyn zewntrz-
nych, to upadki te s tak bardzo rne.
Republika rzymska, jak wiemy, zmienia si w imperium,

a to stao si superpastwem, w ktrym wszyscy mieszkacy
basenu Morza rdziemnego, niezalenie od rasy, posiadali
rwne prawa. Nazw Rzym, ktra pocztkowo bya nazw
miasta-pastwa, przejo wielkie midzynarodowe imperium.
Imperium to rozpado si pniej na dwie czci cz zachod-
ni, podbit przez przybywajcych z pnocy barbarzycw,
oraz cz wschodni, tworzc imperium wschodniorzym-
skie zwane imperium bizantyjskim.
Ogromne imperium arabskie rozpado si w IX wieku na wiele

czci, z ktrych jedna bya kolonia muzumaska Hiszpa-
nia zdoaa sama wydwign si do stanu samodzielnego
imperium. Jednake rdzenne ziemie Syrii i Iraku zostay pod-
bite przez kolejne fale Turkw, ktrych poddanymi Arabowie
pozostawali przez tysic lat.
Z drugiej strony imperium Mamelukw lece na obecnych

terenach Egiptu i Syrii zostao podbite podczas jednej kam-
panii przez Osmanw. Dla miejscowych oznaczao to jedynie
zmian wadcw.

Imperium hiszpaskie (15001750), ktre trwao rwnie
250 lat, zakoczyo sw wietno w wyniku utraty kolonii.
Ojczyzna Hiszpanw stracia wtedy status supermocarstwa,
ale pozostaa niepodlega a do czasw wspczesnych.
Rosja Romanoww (16821916) take rozwijaa si zgodnie

z naszym schematem, aby w kocu, w wyniku przewrotu
wewntrznego, zosta zastpion przez Zwizek Sowiecki.
Nie ma dalszej potrzeby rozwijania tezy o rnorodnoci

upadkw. Dowolny ustrj, prowadzcy do wielkiego bogac-
twa i wadzy, wydaje si z zadziwiajc powtarzalnoci ulega
stopniowemu osabieniu i rozpada si w przecigu mniej wicej
dziesiciu pokole. Jednak jego ostateczny los nie zaley od
wewntrznych, lecz od zewntrznych czynnikw, ktre poja-
wiaj si podczas upadku i powoduj przejcie wadzy przez
nowych rzdzcych i czciow asymilacj pozostawionego
dziedzictwa. Dzieje wielkich mocarstw s zatem zadziwiajco
podobne, ale ich upadki cakowicie odmienne.
35. Zafaszowanie historii

Narody cywilizacji zachodniej czerpi ograniczon korzy
ze studiw historycznych, a to dlatego, e studia te nigdy nie
byy wystarczajco obszerne. Aby historia czego nauczya,
musi by histori kompleksow histori caej ludzkoci.
Dalekie od osignicia tego ideau, nasze studia historyczne

s mocno ograniczane do historii wasnego kraju w okresie
obejmujcym gwnie czasy wspczesne. Czas ycia czowieka
jest zbyt krtki, aby dostrzec rytm powstawania i upadkw
imperiw. Jak dowodzi przykad dyrektora stacji telewizyjnej,

nawet nie przychodzi nam do gowy, e przeledzenie du-
szego okresu czasu26 moe by interesujce.
Kiedy czytamy o historii naszych przodkw, ich czyny

opisane s jako chwalebne, za czyny obcych jako niego-
dziwe, tyraskie lub tchrzliwe. Nasza historia, w wyniku
interesw rnych grup spoecznych, nie opiera si zatem
na faktach. Co gorsza, jestemy emocjonalnie niechtni, aby
zaakceptowa fakt, e nasi przodkowie mogli by tchrzami
lub niegodziwcami.
Istnieje caa sie politycznych szk historii, ktre tenden-

cyjnie ukazuj czyny minionych epok w celu wspierania
nowoczesnych ruchw politycznych. We wszystkich tych
przypadkach historia nie ma na celu ustalenia prawdy,
lecz stanowi wycznie element propagandy, ktry ma
wspiera obecn klas rzdzc lub zadowala naro-
dow prno.
Nie mona ludzi obwinia za sab znajomo nauki pyncej

z historii, ktrej s nauczani. Niczego z takiej historii nauczy
si bowiem nie mona, poniewa jest ona tendencyjna.
36. Mae narody

Okrelenia imperium uywam do oznaczenia narodu, ktry
osign status supermocarstwa. We wspczesnym jzyku
dla narodu, ktry zdoa zdominowa scen midzynaro-
dow przez dwa lub trzy stulecia. Tymczasem zawsze istniay
26 Oraz studia porwnawcze historii rnych narodw przyp. Jan Kuba.

mniejsze kraje, mniej lub bardziej samodzielne. Czy i one
przechodz podobne fazy rozwoju jak omawiane imperia?
Nie wydaje si, aby uoglnienie na tym poziomie byo mo-

liwe. W oglnoci dekadencja jest rezultatem nazbyt du-
giego okresu bogactwa i wadzy. Jeli mniejszy nard nie
mia udziau w bogactwie i wadzy, to dekadencji nie ulegnie.
37. Mona odkry pewn prawidowo

Niezalenie od rozmaitoci i nieskoczonej zoonoci ludz-
kiego ycia, wydaje si, e z naszych rozwaa wyania si
pewien oglny schemat27, wedug ktrego tocz si dzieje
imperiw na przestrzeni ostatnich trzech tysicleci. Przebie-
gaj one przez podobne Fazy Rozwoju i Upadku. Trwaj te,
co moe dziwi, rwnie dugo.
Wydaje si, e Cykl ycia Narodu Imperialnego rozpoczyna

si w wyniku burzliwego i zwykle nieprzewidywalnego wybu-
chu energii, koczy za obnieniem moralnych standardw,
cynizmem, nihilizmem i rozwizoci.
Gdybym by milionerem, ufundowabym na jakim uni-

wersytecie lub placwce naukowej wydzia ukierunkowany
na studiowanie rytmu wzlotw i upadkw potnych naro-
dw. Historia siga okoo trzech tysicy lat wstecz, wczeniej
bowiem pismo nie byo na tyle rozpowszechnione, aby dostar-
czy nam wystarczajcych informacji. Jednak historia, ktr
znamy, i tak dostarcza nam wystarczajcej liczby moliwych
do przestudiowania imperiw.
27 To poszukiwanie oglnych prawidowoci w pozornym chaosie nadnych rela-

cji pomidzy obiektami ywymi jest jednym z celw gwnych Fizyki ycia.

Na wstpie wymieniem zaledwie jedenacie imperiw z rejonw
rodkowego Wschodu i wspczesnego Zachodu. Pominem
Indie, Chiny i Afryk Poudniow, uwaaem bowiem, e nie
posiadam o tych rejonach wystarczajcej wiedzy. Wspomniany
wydzia powoany w celu studiowania procesw powstawania
i upadku wielkich narodw dla swoich bada i analiz znalazby
prawdopodobnie dalszych kilkadziesit imperiw.
Zadanie to nie byoby atwe, gdyby miao rzeczywicie

obejmowa wszystkie wielkie narody wiata, ktre pojawiy
si w okresie ostatnich trzech tysicy lat. Ju bowiem sama
nieznajomo jzyka badanego narodu stanowi przeszkod
budzc respekt.
38. Czy to pomoe?

Przyjemnie jest sobie wyobrazi, e w wyniku takich studiw
wyoniby si powtarzalny schemat Cyklu ycia Narodu, ktry
zawsze koczy si schykiem, dekadencj i upadkiem. Kuszc
jest perspektywa, e wyniki tych bada mogyby zosta
zastosowane w celu zapobiegania tragicznym efektom
nadmiernego bogactwa i wadzy oraz wynikajcej z nich
dekadencji. By moe udaoby si odkry rodki i metody,
ktre nie pozwoliyby penym energii narodom Fazy Podbojw
i Rozwoju Gospodarki na przejcie w Faz Intelektu, w ktrej
to narody trac czas w niekoczcych si jaowych dysputach,
przez co nie podejmuj konkretnych dziaa.
Mio jest to sobie wyobrazi. By moe, gdyby schemat rozwoju

i upadku narodw sta si przedmiotem szkolnego nauczania,
opinia publiczna uzmysowiaby sobie t prawd i wspieraa
dziaania krzewice ducha obowizku i samopowicenia

oraz zapobiegaaby gromadzeniu przez nard nadmiernego
bogactwa prowadzcego do demoralizacji.
Czy poczucie obowizku i inicjatywa, niezbdne do skutecz-

nego dziaania, nie mogyby zosta zachowane rwnolegle
do dalszego bogacenia si, intelektualnego rozwoju i odkry-
wania tajemnic nauk fizycznych?
Odpowied jest problematyczna, chocia warto pokusi si

o jej znalezienie. Saboci ludzkiej natury28 s tak oczywiste,
e nie wydaje si, aby wiedza i rozum mogy zmieni kolej
rzeczy. Czowiek kipicy odwag, energi i pewnoci siebie
nie moe by atwo powstrzymany przed chci podporzd-
kowania sobie ssiadw, a ludzie dostrzegajcy w zasigu rki
ogromne bogactwa moliwe do zdobycia nie zrezygnuj ot
tak po prostu z szansy ich zdobycia.
Co wicej, by moe wcale nie ley to w interesie ludzkoci,

aby cigle utrzymywa Faz Pionierw, poniewa to wanie
w okresie zamonoci sztuka, architektura, muzyka, nauka
i literatura dokonuj najwikszego postpu.
Ponadto, jak to przedstawiem, cho powstawanie wielkich

imperiw wie si z wojn i tragedi, to czsto pniejszy
okres ich stabilnych rzdw przynosi pokj, bezpieczestwo
i rozwj ogromnym obszarom. Nasza wiedza, dowiadcze-
nie i nasz podstawowy ludzki intelekt wydaj si niewystar-
czajce do stwierdzenia, czy powstawanie i upadek wielkich
narodw to najlepszy system na najlepszym z moliwych
wiatw czy te nie.
28 Sabo ludzkiej natury zdefiniowana jest w sowniku Fizyki ycia jako aham-
kara.

Takie wtpliwoci nie powinny nas jednak odwodzi od zdo-
bywania wikszej wiedzy o powstawaniu i upadku wielkich
potg czy te od denia, za spraw tej wiedzy, do poprawie-
nia moralnego aspektu ludzkiego ycia.
Thomas Cole (1801-1848) Dzieje imperium: Okres spustoszenia
By moe dojdziemy do wniosku, e powstawanie i upadek

wielkich narodw s nieuniknione, e s po prostu spoecz-
nym zjawiskiem fizycznym podobnym grawitacji lub e s
zaplanowane przez Boga. Ju samo to byoby ogromnym
osigniciem. Dlatego powinnimy wiedzie, jakie jest nasze
miejsce i rola w globalnym systemie spoecznym. Poniewa,
jak na razie, wiemy na ten temat mao, dzielimy si na narody,
stronnictwa lub wsplnoty i walczymy, nienawidzimy si
i szkalujemy siebie nawzajem. Gdybymy jednak spojrzeli
na to z szerszej perspektywy, dostrzeglibymy, e te wszyst-
kie zachowania s wynikiem dziaania naturalnego procesu,
na ktry nie mamy wpywu i ktry jest nieunikniony. Jeli
bylibymy w stanie zrozumie owe potne procesy, z pen
wiadomoci tego, e nie podlegaj one naszej kontroli, to

by moe udaoby si wyzby wzajemnej nienawici, ktra
z nich wynika.
Jakkolwiek rozmaite, niezrozumiae i sprzeczne s historie

religii, to najszlachetniejsi i najbardziej uduchowieni przed-
stawiciele wszystkich religii wydaj si by zgodni, e mio
jest kluczem do ludzkiego ycia. Poszerzanie naszej wiedzy
prowadzce do ograniczania nieuzasadnionej nienawici jest
z pewnoci warte wysiku.
39. Podsumowanie
Poruszyem wiele rnych kwestii, na zakoczenie przedsta-
wi wic krtkie ich streszczenie, aby czytelnik zapamita to,
co najwaniejsze.
1. Nie wynosimy z historii naleytej nauki, gdy jest ona
szcztkowa i opatrzona uprzedzeniami.
2. Zadziwiajce, ale okres 250 lat wydaje si by przecitnym
czasem trwania narodowej wietnoci.
3. Okres ten nie uleg zmianie przez trzy tysice lat, i w przy-
blieniu jest rwny dziesiciu pokoleniom.
4. Powstanie i upadek wielkiego narodu wydaje si przebiega
jak nastpuje:
a. Faza Pionierw (lub Zrywu),
b. Faza Zdobywcw (lub Podboju),
c. Faza Rozwoju Gospodarki,
d. Faza Obfitoci,
e. Faza Intelektu,
f. Faza Schyku (lub Upadku).
5. Faza Schyku charakteryzuje si:
a. Pasywnoci,
b. Pesymizmem,
c. Materializmem,

d. Rozwizoci,
e. Napywem cudzoziemcw,
f. Opiekuczoci pastwa,
g. Osabieniem religii,
h. Zwikszeniem roli kobiet.
6. Faz Schyku powoduj:
a. Zbyt dugi okres bogactwa i sprawowania wadzy,
b. Egoizm,
c. Pocig do pienidzy,
d. Utrata poczucia obowizku.
7. Rozwj wielkich pastw jest zadziwiajco podobny i zaley
od czynnikw wewntrznych. Ich upadek z kolei przebiega
rozmaicie, poniewa w ogromnym stopniu zaley od przy-
czyn zewntrznych.
8. Historia powinna by wykadana jako kompleksowa historia
ludzkoci, cho z akcentem pooonym na histori kraju
ucznia29.
29 Wedug mnie akcent ten winien by jak najmniejszy przyp. Jan Kuba.

W poszukiwaniu
rodkw zaradczych
Wstp
Moe zaczn od podzikowania tym wszystkim, ktrzy napi-

sali do mnie w sprawie mojego artykuu Cykl ycia Impe-
riw, opublikowanego w Blackwoods Magazine w nume-
rze z grudnia 1976 roku. Pocztkowo staraem si odpowia-
da na kady list, ale ostatecznie mnie to przeroso. Jednak
czuj si w obowizku przeprosi tych wszystkich, ktrzy nie
doczekali si odpowiedzi. Mam nadziej, e poniszy artyku
odpowie na niektre z ich uwag.
Praca ta nie bdzie jednolit form wypowiedzi. Bdzie raczej

nieuporzdkowan odpowiedzi na rne krytyczne uwagi,
zapytania i sugestie, ktre otrzymaem. W duym stopniu
bdzie dotyczya krtkoterminowych i drobnych spraw, bo
takie wanie byy poruszane przez wikszo piszcych.
Wiele osb pytao, dlaczego nie przewidziaem przyszoci.

Obserwator (Blackwoods, maj 1977), sugeruje, e cho-
dzenie i powtarzanie, e koniec jest bliski, praktycznie nie
sprzyja wysikowi. Inni czytelnicy uznali mj artyku za
zbyt pesymistyczny. Mora, ktry chciabym zaproponowa,
jest inny: moemy si ocali. Bez wtpienia Wielka Brytania

bdzie nadal istniaa. Ale pytanie brzmi, czy bdzie nadal silna,
zjednoczona i wolna czy stanie si narodem podwadnych
i ebrakw? Mamy do czynienia z wieloma problemami.
Trzeba je koniecznie odkry i zdiagnozowa, zanim podejmie
si dziaania. Celem mojego artykuu nie byo wic narzeka-
nie, lecz co wrcz zupenie przeciwnego.
Ten artyku podzieliem na czci, z ktrych kada powicona

jest jednemu z tematw poruszonych przez moich korespon-
dentw. Zaczyna si on od diagnozy i prowadzi do zapropo-
nowania rodkw zaradczych.
1. Jak wyciga waciwe wnioski z historii?
Historia przeszych wydarze
Moe powinienem przypomnie czytelnikom, e to, co napi-

saem, miao by histori to znaczy: komentarzem do prze-
szych wydarze.
Moj pierwsz sugesti byo, e niczego nie uczymy si z histo-

rii, poniewa nasze badania s zbyt wskie ograniczone
gwnie do chwalebnych czynw naszego wasnego narodu.
Co gorsze, ta tendencja w badaniach wydaje si pogbia.
Kiedy moja crka w szkole wybraa lekcje historii, zapytaem
j, jaki okres zamierza studiowa. Odpowiedziaa: Histori
zwizkw zawodowych w Wielkiej Brytanii oto przykad
wspczesnej polityki udajcej histori.

Teorie wywodz si z dowiadcze
Nauki przyrodnicze zostay zbudowane w oparciu liczne
eksperymenty, z ktrych wynikaj pewne prawidowoci,
na podstawie ktrych formuuje si oglne teorie i prawa. Mam
nadziej, e historie wielkich narodw z przeszoci zostan
metodycznie zbadane w celu odkrycia teorii, za pomoc kt-
rych my oraz przysze pokolenia bdziemy mogli zrozumie,
dlaczego byo tak, jak byo, i co zrobi, aby byo lepiej.
Mj pierwszy postulat brzmi zatem nastpujco: jeli z histo-

rii maj wynika dla nas jakie wnioski, musi to by historia
caej ludzkoci od pocztku rejestrowanego czasu.
Zrywy ludw
Gwn przyczyn zryww zacofanych narodw jest praw-
dopodobnie zazdro. Chc przej dobra starszych, bogat-
szych i potniejszych cywilizacji. Przeciwnoci, z ktrymi
musz si zmierzy agresorzy, wydaj si by przytaczajce.
Dlaczego wic podboje barbarzycw tak czsto koczyy
si sukcesem? Jednym, i by moe gwnym, powodem byo
to, e stare kraje wydaj si mie tendencj do pogrania si
w marazmie, a take do osabiania lub niszczenia indywidual-
nych inicjatyw i entuzjazmu. Na przykad w ostatnich latach,
podczas wojny wietnamskiej, Wietkong wykazywa wicej
inicjatywy i przedsibiorczoci ni Amerykanie.
Luksus w armii
W sferze czysto wojskowej niebagateln rol odgrywa skom-
plikowany i stosunkowo luksusowy standard wojska. Absur-
dalny przykad z mojego ycia: wraz z oddziaem dotarlimy
do kilku studni. Gdy lekarze wojskowi uznali wod za nie-

zdatn do picia, przyjto drogi system dostarczania wody
drog powietrzn przez Royal Air Force.
W naszych szeregach byo rwnie wielu arabskich onierzy

nieregularnych formacji zbrojnych, ktrzy wraz z rodzinami
zawsze pili z tych studni. Poniewa jednak zostali doczeni
do kolumny wojskowej, im rwnie zakazano z nich pi. Rw-
nie i dla nich woda rwnie bya dostarczana samolotami.
Wysokie standardy w armii powodoway, e wojska brytyjskie

codziennie musiay mie misny posiek, podczas gdy Ara-
bom wystarczya gar daktyli. atwo zauway, skd takie
restrykcje wziy si w wysoko zorganizowanej armii i siach
powietrznych. Jeeli zdarzyo si raz, e kolumna pia wod ze
studni, po czym trzech mczyzn zapado na tyfus, to zosta-
wa wydawany oglny zakaz korzystania z lokalnych studni.
Lekarze nadzorujcy liczb kalorii w porcjach onierskich

zamawiali okrelon ilo misa. Tymczasem Arabowie, ktrzy
nigdy nie syszeli o kaloriach, szli naprzd, kady z kilkoma
daktylami, i stawali do walki z nieprzyjacielem.
W tego rodzaju operacjach, w ktre bylimy zaangaowani,

rzd ostatecznie wygrywa, gwnie dziki swoim wikszym
zasobom. Jednak operacje te ukazyway trudnoci tworzone
przez skomplikowan machin wojskow nalec do sta-
rego narodu.

2. Instytucje i utrata inicjatywy
Inicjatywa i samodzielno
Na wojnie morale ma si do stanu fizycznego jak trzy do jed-

nego. Ostateczny wynik bdzie zalea od energii, entuzjazmu
i, przede wszystkim, inicjatywy onierzy. Z tej perspektywy
jestemy zmuszeni przyzna, e kada forma organizacji jest
naraona na osabienie inicjatywy. Im bardziej pastwo jest
opiekucze, tym bardziej niszczy inicjatyw i samo-
dzielno obywateli.
Nie musimy walczy za lub przeciw pastwu opiekuczemu.

Walczcy zazwyczaj widz bowiem tylko jedn stron medalu.
Jeli zbadamy nasz dylemat bezstronnie, zobaczymy, jak skom-
plikowany jest to problem. atwo jest docenia dobroczynne
intencje pastwa opiekuczego. Spacer po slumsach sprawia,
e gotujemy si z oburzenia. Czujemy, e rzd musi co z tym
zrobi: przej teren, przenie mieszkacw gdzie indziej
i zapewni im godziwy przybytek.
Analogicznie: ideay wolnoci od strachu i wolnoci od nie-

dostatku brzmi obiecujco. Obywatel musi by chroniony
przed wszystkim, co mogoby go niepokoi. Jeli jest biedny,
jego pragnienia musz by zaspokajane przez pastwo. W ide-
alnym pastwie opiekuczym obywatel nie ma si czego oba-
wia. Moe po prostu siedzie z zaoonymi rkoma i mie
wszystko podane na tacy.

Z czasem okazuje si jednak, e to wanie strach i pragnienie
wywouj indywidualn inicjatyw i zmuszaj do przedsi-
biorczoci30.
Kada instytucja osabia inicjatyw

W kocu zdajemy sobie spraw, e kady rodzaj instytucji31
ma tendencj do zmniejszania energii, inicjatywy i przedsi-
biorczoci jednostki. Pionier cina lene drzewa i budowa
wasn drewnian chat, ktrej chroni przed Indianami i dzi-
kimi zwierztami. Stawa si prawdziwym mczyzn: polega
wycznie na wasnym wysiku. W naszym spoeczestwie
przemysowym jednostka jest bezradna. Jej przedsibiorczo
jest ograniczana ramami zakadu pracy i przynalenoci
do okrelonego zwizku zawodowego. Jednostka moe jedynie
stosowa si do przestrzeganych w nim zasad. Natomiast jeli
jest chora lub bezrobotna, pastwo opiekucze j utrzymuje.
Jednostka nie moe zostawi swojej pracy i zaoy wasnej

firmy. Jeli sprbowaaby to zrobi w pastwie opiekuczym,
zostaaby ukarana za zamanie prawa. Moemy zrozumie, jak
trudna jest organizacja przemysu. Ale kiedy czowiek chce
zarabia na ycie niezalenie, uniemoliwianie mu tego jest
zwykym narzucaniem mu dyscypliny. W ten sposb nisz-
czeni s ludzie, ktrzy wykazuj inicjatyw.
30 Warto porwna to stwierdzenie Glubba ze znanym z fizjologii zjawiskiem

hiperkompensacji. Wicej na ten temat mona znale na stronie http://www.
physicsoflife.pl/tools/fz-qbn-slownik.html#hiperkompensacja
31 W oryginale autor uy sowa organization, co zostao przeoone jako insty-
tucja. Instytucje wprowadzaj przepisy i procedury po to, aby sprawniej i sku-
teczniej realizowa stawiane przed nimi zadania. Jednak z drugiej strony ludzie,
ktrzy pracuj, cile przestrzegajc narzuconych im regu, jak zauwaa Glubb,
trac inwencj i samodzielno.

Podkrela to gbi naszego dylematu. Czy nard w pastwie
uprzemysowionym moe unikn zamknicia go w ramach
instytucji? Jeli nie, to w jaki sposb moe si zorganizowa bez
ograniczania ludzkiej wolnoci i tumienia przedsibiorczoci,
inicjatywy, odwagi i samodzielnoci? Tego typu narzucanie
porzdku i niszczenie ludzkiej inicjatywy jest motywowane
(przynajmniej w Wielkiej Brytanii) humanitarnymi i yczli-
wymi zamiarami32.
W poprzednim artykule przypisaem nasz upadek zbyt du-

giemu okresowi bogactwa i wadzy. Nadal jestem przekonany,
e ta diagnoza jest prawidowa. By moe jednak naleaoby
jeszcze doda, e i przerostowi instytucji i nadzoru33.
3. Dzielenie narodu
Przedsibiorczo i zaostrzanie polityki
Wydaje si zatem, e jednym z rezultatw zbyt dugiego okresu

bogactwa, wadzy i organizacji jest osabienie przedsibiorczo-
ci i inicjatywy. Duch pionierstwa wyrusza na podbj nowych
wiatw, ku odkryciom nowych rde bogactwa. Dekadencka
mentalno nie rozpoczyna nowych, odwanych przedsiwzi
koncentruje si na sobie i zaczyna ktnie o podzia majtku
odziedziczonego po poprzednich pokoleniach. Niezwykym
i nieoczekiwanym symptomem upadku narodu jest intensy-
fikacja wewntrznych politycznych nienawici napisaem.
32 Ten temat szeroko omawia w swojej ksice Zapadnia. Czowiek i Socjalizm Ana-
tolij Fiedosiejew. Zostaa ona rwnie wydana w serii Biblioteka Rzdzcych
i Rzdzonych fundacji PAFERE.
33 Chodzi o wspomniane ju zjawisko cybernetyczne zwane natokiem komuni-
katw, ktre osabia efektywno systemu przyp. Jan Kuba.

U rda takiego rozwoju wydarze le, zdaje si, dwa czynniki:
1. Zastpienie motywacji honorem, sub lub przygod przez
zwyke zarabianie pienidzy. Koncentrowanie si wycz-
nie na gromadzeniu majtku jest egoistycznym deniem,
ktre niszczy ducha suby w spoeczestwie.
2. Utrata osobistej inicjatywy i niezalenoci jednostki, ktre
mogyby prowadzi do podejmowania nowych wyzwa.
Rezultatem s zgubne z punktu widzenia narodu sprzeczki

o pozostae bogactwa. Zamiast sta razem i zachca naszych
najlepszych ludzi do kolejnych odkry, wytwarzania dbr
i zdobywania nowych rynkw, powicamy si zaciankowym
sporom. Podczas gdy pracownicy naszych fabryk samocho-
dw strajkuj, Francuzi, Niemcy, Wosi i Japoczycy atakuj
i podbijaj nasz krajowy rynek motoryzacyjny.
Wadca powinien reprezentowa wszystkich

Te wewntrzne konflikty staj si tak intensywne, e syszymy
przywdcw politycznych jednej partii obiecujcych
swoim zwolennikom, e jeli zostan wybrani, bd
krzywdzi drug poow narodu.
Wadca kraju w kadej chwili powinien reprezentowa cay

nard. W Wielkiej Brytanii od wielu lat obowizuje system
dwupartyjny, jednak to nie teoretyczna struktura ma znacze-
nie, ale duch, ktry inspiruje politykw.
Gdyby wszyscy dziaali na rzecz kraju, wystpowayby rnice

zda na temat polityki, ale nie prowadziyby one do wani,
ktre nard dziel.

Wpyw Korony
Wraz ze wzrostem rozgoryczenia w polityce partyjnej, Korona
staje si jedyn wpywow si, ktra bezstronnie reprezentuje
cay nard. Rozczarowanie dziaalnoci politykw bierze si
gwnie z ich pragnienia wadzy, wyszoci i pienidzy. Sam
nard jest zasadniczo umiarkowany i yczliwy.
Niewiele osb, nawet w Wielkiej Brytanii, zdaje sobie spraw,

jak wiele z ich wolnoci zaley od Korony. Nie ma na wiecie
wielu krajw, ktre przynajmniej przez pewien czas nie pod-
legayby dyktaturze wojskowej lub przynajmniej zbyt silnemu
sztabowi generalnemu armii. W Wielkiej Brytanii jednak siy
zbrojne skadaj przysig wiernoci Koronie i w rezultacie s
trzymane z dala od polityki partyjnej.
Partia polityczna bdca u wadzy nie moe zdymisjonowa

oficerw si zbrojnych i zastpi ich oficerami powizanymi
ze swoj parti, jak to ma miejsce w wielu innych krajach.
Podobnie sdownictwo moe zachowa niezaleno od
naciskw politycznych.
S jednak politycy, ktrzy chcieliby podway wszystkie te

zabezpieczenia i obsadzi siy zbrojne i sdownictwo wasnymi
zwolennikami politycznymi. Dobrze jest pamita, e w 1649
roku Izba Gmin wykonaa egzekucj na krlu i zniosa Izb
Lordw. Jednak nie zrodzio to demokratycznej Izby Gmin
rzdzcej dla ludzi. Zachwianie stanu rwnowagi doprowadzio
do rozwizania Izby Gmin i dziesiciu lat dyktatury wojskowej.
Secesja
Jak ju wspomniaem, jednym z problemw naszych czasw
jest ogromna ilo maych pastw. Kade z wasnym pasz-

portem, polityk, obyczajami i walut. Jedn z gwnych zalet
wielkich narodw jest to, e zapewniaj one duy obszar han-
dlu. Dopki nard rozwija si i jest pewny siebie, kady jest
dumny z przynalenoci do niego.
Ale jak tylko czasy staj si trudne, to niesamowicie szybko

odywaj demony przeszoci. Pojawiaj si ruchy secesyjne,
uszlachetniane pojciem wyzwolenia. Tam, gdzie ruchy te
odnosz sukces, zawaj obszary wolnego handlu na wiecie,
jak rwnie moliwo pokoju i dobrobytu.
Ruchy te czyni obron niemoliw. Niezliczone niewielkie

armie, o rnych jzykach, rnych szkoleniach, broniach
i sprzcie, s niemoliwe do dowodzenia. To samo odnosi
si do floty zoonej z trzech lub czterech statkw lub si
powietrznych z p tuzina eskadr, latajcych samolotami
o osobliwych wygldach.
Mae jest pikne ale czy aby na pewno?

Poniewa suyem rzdowi Jordanii przez 26 lat, jestem
w peni wiadomy urokw maego kraju. W Stanach Zjedno-
czonych, a nawet w Wielkiej Brytanii, jednostka jest niczym.
W maym kraju wszyscy si znaj, a przywdcy s dostpni
i znani. Tworzy to jednak zaciankowo w mentalnoci
mieszkacw takiego kraju.
Z drugiej strony olbrzymie potrzeby handlu i obrony wyma-

gaj coraz wikszych obszarw bez paszportw i punktw
odprawy celnej, z doskonale zintegrowanymi siami zbrojnymi.
By moe mona znale kompromis, ustanawiajc kilka lokal-

nych autonomii, w poczeniu z doskona uni dla handlu

i obrony34. Jednak w tych brutalnych czasach takie zmiany
musz by przeprowadzane z najwysz mdroci i trosk.
Nasza cywilizacja jest stale zagroona przez terroryzm, a take
przez eskadry latajce samolotami o osobliwych wygldach.
Wsplnota Europejska
Dyskusje w prasie dotyczce czonkostwa Wielkiej Brytanii we
Wsplnocie Europejskiej wydaj si by na poziomie dyskusji
na temat biecej ceny masa i misa. Taka krtkowzroczno
jest godna poaowania. Jeli popatrzymy na t kwesti z szer-
szej perspektywy, moemy to uzna jako reakcj przeciw orga-
nizacji zoonej z coraz wikszej liczby oddzielnych pastw,
ktre uniemoliwiaj obron i utrudniaj wymian handlow.
Pastwo rzymskie byo pierwotnie hegemoni rzdzon

przez miasto Rzym. Ale kiedy republika rzymska staa si
saba i skorumpowana, zostaa przeksztacona w Imperium
Rzymskie. To obejmowao rozlege obszary, a wszyscy jego
mieszkacy byli rwnymi obywatelami. Imperium stano-
wio jednolity obszar dla handlu, z jednym prawem, z jedn
organizacj, a take z jednym jzykiem urzdowym. Dziki
temu bogactwo, kultura, bezpieczestwo i potga pastwa
rzymskiego zaczy si na nowo rozwija.
Czsto zapominamy, e przed Oktawianem Augustem Repu-

blika Rzymska bya skorumpowana i zwaniona, a obywatele
34 Glubb, kiedy zastanawia si nad najlepszym systemem politycznym, podwia-

domie zblia si do rozwiza szwajcarskich. Temat ten zosta do obszernie
omwiony w ksice Joanny Lampki Czy wiesz, dlaczego nie wiesz, kto jest prezy-
dentem Szwajcarii?, rwnie wydanej w serii Biblioteka Rzdzcych i Rzdzo-
nych fundacji PAFERE.

materialistycznie podchodzili do ycia tak jak dzi w Wielkiej
Brytanii. Dziki przeksztaceniu w rdziemnomorskie impe-
rium, zaludnione przez rwne sobie ludy, pokj i dobrobyt
powrciy. Oktawian August zasta Rzym zbudowany z cegy,
a zostawi z marmuru.
Wydaje si, e Wsplnota Europejska powinna zosta zorga-

nizowana wanie w kontekcie moliwego odrodzenia potgi
i dobrobytu Europy Zachodniej.
Jedno supermocarstwo
Jeden z czytelnikw zapyta, co si stanie, gdy zostanie ju
tylko jedno supermocarstwo? Skonny jestem sdzi, e tak
si nie stanie. Jeli jakie supermocarstwo kiedykolwiek pod-
bioby wiat w nagym Blitzkriegu, to wtpi, aby taki stan
rzeczy dugo si utrzyma. Istnieje zbyt wiele nacjonalizmw
na wiecie, ktre wczeniej czy pniej dayby o sobie zna.
W wyniku opanowania, przez wsk grup ludzi, broni maso-

wego raenia takiej, ktr bdzie mona zastraszy cay
wiat pojawi si lokalny opr przy uyciu broni znacznie
mniejszej: sztyletw, pistoletw i bomb. Zdobywca wiata
stanby w obliczu niezliczonych lokalnych buntw, ktre
urosyby do rozmiarw lokalnych wojen35. Znw znaleliby-
my si w punkcie wyjcia. Ale ludzkie cierpienie wynikajce
z takiego zamieszania byoby przeogromne.
35 Glub porusza tu zagadnienie, ktre zostao zdefiniowane w Fizyce ycia jako

Gra w grupie. Wicej na stronie: http://physicsoflife.pl/tools/fz-qbn-slownik.
html#gra_w_grupie

Wojska ONZ
Kilka lat temu nasi idealici opowiadali si za utworzeniem
armii ONZ w celu dyscyplinowania krajw, ktre odmwiy
posuszestwa Organizacji. Na szczcie tego typu propozycje
wydaj si nalee do przeszoci. Oglnowiatowa organi-
zacja majca dostp do rodkw wymuszania posuszestwa
wobec swoich nakazw staaby si albo porak, albo nie-
znon tyrani.
4. Potga morska
Panowanie morskie
Kolejnym tematem poruszanym w korespondencji byo pano-

wanie na morzu. W moim pierwszym artykule napisaem:
Jednym z bardziej przyjaznych sposobw, w jaki supermo-
carstwo moe promowa pokj i rozwj gospodarczy, jest
panowanie na morzu. Garnizony ldowe ustanowione przez
wielkie mocarstwo na terytorium zalenym s naraone na pro-
wokowanie rzdu brytyjskiego. Jedyny gos sprzeciwu doty-
czy tego, e kolejna wojna byaby jdrowa i e jeden pocisk
nuklearny zniszczyby kad tak baz na wyspie. Wychodzc
z takiego zaoenia, jeden pocisk nuklearny moe zniszczy
Londyn, Nowy Jork, Moskw czy kad fabryk w dowol-
nym kraju. Ale rwnie dobrze jeli bdziemy kierowa si
tym, e wkrtce wszyscy zostaniemy zabici moemy zre-
zygnowa z ycia ju teraz.
W istocie nie ma adnej pewnoci, e nastpna wojna byaby

jdrowa i absurdalne jest porzucanie wszelkiego normalnego
planowania, opierajc si na takich podstawach. Ponadto utrzy-
manie brytyjskiej i amerykaskiej potgi morskiej na caym

wiecie byoby wanym czynnikiem w zapobieganiu jakiej-
kolwiek przyszej wojnie wiatowej, jdrowej czy innej.
Seszele
Gdy pisaem te sowa, prasa ogosia zamach stanu na Sesze-
lach, w dawnej kolonii brytyjskiej, obecnie bdcej czonkiem
Wsplnoty Narodw. Gowa tego pastwa bya wwczas
w Londynie na konferencji Wsplnoty.
Seszele to dokadnie taka grupa wysp, ktra mogaby by

uywana jako baza dla anglo-amerykaskich si morskich.
Pooona przy ujciu Zatoki Perskiej, dominuje nad szlakami
prowadzcymi do najwikszych wiatowych rezerw ropy.
Szlak naftowy
Dzi, jeli chodzi o rop naftow, Europa polega w duej mie-
rze na Bliskim Wschodzie, skd surowiec jest dostarczany tan-
kowcami wok Przyldka Dobrej Nadziei. Royal Navy zostaa
wycofana z Zatoki Perskiej i Oceanu Indyjskiego. Wsppraca
z Republik Poudniowej Afryki zostaa ograniczona z przy-
czyn ideologicznych, a baza marynarki wojennej opuszczona.
W ten sposb ostatnia naftowa deska ratunku Europy zostaa
zostawiona przypadkowi lub... Rosji.
Nasze bezcenne dziedzictwo

Jednym z najbardziej niepokojcych faktw wspcze-
snego wiata jest wysoki stopie ignorancji i nieudol-
noci czsto obserwowany u politykw, ktrych nard
wybiera do wadzy. To Wielka Brytania pierwsza odkrya
pokojow si potgi morskiej. Pomys, e obowizkiem Royal

Navy jest ochrona Brytanii przed inwazj ze strony Europy,
z atwoci przekonaby kade dziecko w podstawwce.
Ze wzgldu na ogln fal antyimperializmu w Wielkiej Bry-

tanii po drugiej wojnie wiatowej nasze bezcenne dziedzictwo,
tak istotne dla nas samych i dla pokoju na wiecie, zostao
bezmylnie zmarnowane. W przypywie bezmylnoci, Royal
Navy zostaa pozbawiona swojej dobroczynnej roli.
Po prostu nie moemy sobie na to pozwoli

Sugestia, aby utrzyma nasz potg morsk, szczeglnie na Oce-
anie Indyjskim, prawdopodobnie spotkaaby si z odpowiedzi:
Zgoda. Ale po prostu nie moemy sobie na to pozwoli. To
tak, jakby pani domu miaa powiedzie: Nie moemy sobie
pozwoli na zakup ywnoci dla rodziny, poniewa mamy tak
wiele rat do zapacenia za nowy samochd, telewizor i pralk
automatyczn. To kwestia priorytetw.
Wielka Brytania czerpie paliwa i surowce dla przemysu

i jedzenie dla swoich obywateli z zagranicy. Jeli nie bdziemy
w stanie chroni tych niezbdnych rzeczy na penym morzu,
umrzemy albo stracimy niezaleno.
Powodem, dla ktrego nie moemy zapaci za nasz nie-

zbdn ochron jest to, e wszyscy chcemy wicej pieni-
dzy i mniej pracy. Teraz bawmy si dobrze, kar zapacimy
pniej, wydaje si by naszym mottem. Nie przetrwamy,
jeli nie zaczniemy patrze powaniej i bardziej dalekowzrocz-
nie na nasze potrzeby i, co waniejsze, na nasze obowizki.

5. Konieczno przymusu
Wolno lub przymus
Jedn z najbardziej nieszczliwych tendencji, ktre przeni-

kaj nowoczesne mylenie, jest poleganie na przymusie. Jeli
nie zgadzamy si z kim, staramy si zmusi go do przyjcia
naszych pogldw, jeli nie przy uyciu broni, to za pomoc
strajkw, blokad lub bojkotw.
Wierzymy, e postpowanie RPA36 jest ze, jednak jeli byli-

bymy ich sojusznikiem i partnerem, moglibymy wywrze
wikszy wpyw na zmian ni moemy to zrobi przez bojkoty.
Ta ciasnota umysowa jest zdumiewajca. Gosimy wolno

jednostki, ale jeli kto omieli si rni od naszych pogl-
dw pod jakimkolwiek wzgldem, od razu ogaszamy blokad,
strajk lub bojkot. Twierdzimy, e pragniemy pokoju, jednak
wci wywoujemy zaciek wrogo przez nasz niecierpliw
nietolerancj. Czy nie byoby rozsdniej by spokojniejszym,
uzasadnia, dyskutowa i przekonywa pokojowo zamiast
wydawa stanowcze ultimatum? Czy mamy prawo zakada,
e zawsze wiemy najlepiej i e lepiej by byo, aby inni zgadzali
si z nami, bo inaczej tego poauj?
Przyjmujemy takie nastawienie zarwno w sprawach wewntrz-

nych, jak i w kontaktach z innymi narodami. Gdy Izba Lor-
dw odrzuca projekt ustawy, syszymy apele o obalenie tej
Izby. Z trywialnych powodw pracownicy wzywaj do ofi-
36 Glubb ma na myli to, e do lat 19901993 w Republice Poudniowej Afryki

obowizywa rasistowski system spoeczny rzdw biaej mniejszoci (apar-
theid).

cjalnych bd nieoficjalnych strajkw, a powstae cierpienie
spada na pozostaych wspobywateli. Kady z nas zdaje
si aspirowa w pewnym stopniu do bycia dyktatorem,
chocia wszyscy gono potpiamy dyktatur.
Konieczno utrzymania siy

Chocia moemy zdawa sobie spraw z tego, w jaki sposb
przemoc rodzi wiksz przemoc, musimy by te wiadomi, e
wiele narodw celowo zamierza uywa przemocy, aby osi-
gn swoje egoistyczne cele. Porzucenie lub zbyt drastycznie
zmniejszenie naszych si zbrojnych nie jest zatem sposobem
na zakoczenie wojen, lecz, co bardziej prawdopodobne, na ich
zwikszenie. Ci, ktrzy wiadomie opieraj si na przemocy,
zostaliby zachceni tym do rozpoczcia ofensywy.
Zmniejszanie naszych si zbrojnych w celu wydawania w ten

sposb zaoszczdzonych pienidzy na coraz szersze cele socjalne
jest wic niebezpiecznie krtkowzroczne. Moe doprowadzi
do kolejnej wojny, ktra spowoduje utrat caego systemu opieki
spoecznej, a by moe take niepodlegoci naszego narodu.
Si zdobywa si szacunek na wiecie. Jeli naprawd chcemy

pokoju i rezygnacji z przemocy, musimy by silni, eby nas
suchano. Nasza obecna sytuacja jest jednak inna. Nikt nie
sucha naszych przestrg z powodu naszej saboci. Jednak
nadal prbujemy mwi wszystkim innym, jak maj postpo-
wa, tak jakbymy byli jakim patriarch wszystkich narodw.
W ten sposb moemy narazi si tylko na niech i pogard.
Z porad oferowanych przez sabych rzadko si korzysta.

6. Energia i przywdztwo
Utrata witalnoci
Europejczycy odwiedzajcy Londyn na pocztku XIX wieku

byli pod wraeniem duej aktywnoci. Popiech w Londynie
by wszechobecny. Jednak w drugiej poowie stulecia to zja-
wisko przenioso si do Nowego Jorku, gdzie mwio si, e
tempo ycia i cinienie byy niemal nie do zniesienia.
Ale w numerze Blackwoods z lutego 1977 roku Jean Gimpel

(19181996) mwi nam, e w 1956 roku mczyni i kobiety
na ulicach Stanw Zjednoczonych chodzili do pracy i z pracy
tak spokojnie, jak gdyby byli w Rzymie; i, jak ich koledzy
po fachu w Paryu, wielu menederw jado lunch przez dwie
godziny lub duej.
Czemu moemy przypisywa ten regularny spadek energii

w starych narodach? Czy jest to zjawisko fizyczne, rezultat
komfortu i przejedzenia? Czy moe jest to umysowy lub
moralny upadek idealizmu i ducha?
Zobaczymy, e w wielu dziedzinach nie moemy rozwiza

naszych problemw, bo nigdy nie mylelimy w kategoriach
dugofalowego wzrostu i upadku narodw i kultur. Mam g-
bok nadziej, e obecna debata moe doprowadzi do zmian
w naszych badaniach historycznych, a take do dokadniejszych
bada nad powstawaniem i upadaniem narodw na przestrzeni
dziejw. Takie badania mog nam pomc odkry przyczyny
upadku narodw i umoliwi odpowiednie skorygowanie
naszych dziaa.

Upadek sztuki przywdztwa
Niewane, jak zaangaowani mog by ludzie sukces ich
pracy jest nierozcznie zwizany z jakoci ich przywd-
cw. Jestem przekonany, e klucz do przywdztwa kryje si
w zasadzie: przywdztwo nie powinno przynosi przy-
wilejw, lecz obowizki.
aden czowiek nie powinien wymaga od swoich podwad-

nych robienia wicej ni sam robi. Jeli prace rozpoczynaj
si o smej rano, szefowie powinni by tam na czas. Jeli pra-
cownicy api szybki lunch na stowce, dyrektorzy powinni
robi to samo, zamiast znika na dwie godziny na jedzenie
w restauracji.
Kady powinien cieszy si ze swojej codziennej pracy. A rado

z pracy zaley te od relacji midzyludzkich. Obowizkiem
przeoonych jest zapewnienie szczcia podwadnym przez
poznanie ich osobicie i przez stworzenie ducha koleestwa
i wsplnej dumy z pracy.
Ciepe relacje midzy ludmi mog by uywane przez kie-

rownictwo do dyskusji z podwadnymi o postpach prac oraz
wsplnych osigniciach i trudnociach, ktre przed nimi
stoj. Takie kontakty i wymiana zwierze wspieraj poczucie
koleestwa i pracy zespoowej.
Plaga papierkowej roboty

Jedn z gwnych przeszkd dla przywdztwa jest dzi coraz
wiksza ilo papierkowej roboty, ktra ma tendencj do utrzy-
mywania kierownictwa stale przy biurku, co dziaa na szkod
relacji midzyludzkich. Ta plaga przenika kad sfer naszego

ycia przemys, siy zbrojne, Koci, administracj i niemal
kade inne ludzkie dziaanie.
adna ilo papierkowej roboty, planowania czy statystyki nie

zaowocuje koleestwem.
Wyzwolenie z biura
Gdy dowodziem Legionem Arabskim, rwnie byem bole-
nie zalewany niekoczcymi si strumieniami papieru. Co
wicej, ycie biurowe zdawao si rozrasta. Aby od tego uciec,
poczuem, e musz stworzy i przestrzega wasnych zasad.
Trzy dni w tygodniu spdzaem w biurze. Pozostae trzy dni
spdzaem na odwiedzaniu ludzi w pracy lub w terenie, bez
wzgldu na to, ile papierw na mnie czekao. W razie potrzeby
dodatkow robot papierkow mogem zaj si w domu,
po godzinach pracy. Dyrektorzy firm i urzdnicy powinni
pamita, e kiedy ycz sobie wicej raportw i statystyk,
uniemoliwiaj swoim podwadnym wykonywanie podsta-
wowych zada.
Egoizm
Niedawno otrzymaem list od przyjaciela ze Stanw Zjed-
noczonych. Napisa w nim, e wyrniajc si cech ycia
w tym kraju jest dzi egoizm. Ta szczeglna cecha wydaje mi
si bra z faktu, e zdobywanie pienidzy stao si gwnym
celem naszego ycia.
Jak stwierdziem w moim pierwszym artykule, zarabiamy

pienidze dla siebie, nie dla naszej spoecznoci czy naszego
kraju. Moemy jednak rozszerzy wag egoizmu z jednostek
na wsplnoty, zwizki zawodowe i przedsibiorstwa, z ktrych

kade koncentruje si na korzyciach dla swoich czonkw,
a ignoruje kraj jako cao czy inne instytucje sobie podobne.
Konieczno pracy
Motto szkoy, w ktrej si uczyem, brzmiao: Labor Omnia
Vincit praca wszystko zwycia. Azjatyccy imigranci czsto
przyjedaj bez grosza przy duszy do Stanw Zjednoczo-
nych, jednak w cigu piciu lub szeciu lat zdobywaj pieni-
dze i stabilizacj. Sekret ich sukcesu zawiera si w tym, e s
przygotowani do pracy dniami i nocami, podczas gdy rdzenni
Amerykanie pracuj tylko przez kilka godzin.
Zwizki zawodowe niewtpliwie osigny bardzo duo

w Wielkiej Brytanii, ale te w znacznym stopniu przyczy-
niy si do jej upadku przez zachcanie swoich czonkw
do ograniczania wydajnoci.
Konstruktywne nastawienie wymaga cikiej pracy, zwik-

szenia produkcji i energicznej polityki ekspansji. Takie nasta-
wienie doprowadzioby do zwikszenia zarobkw i poprawy
warunkw ycia.
Biznesmeni, ktrzy spdzaj dwie godziny na lunchu, i pra-

cownicy hali produkcyjnej, ktrzy ograniczaj swoj produk-
tywno, to dwie strony tego samego medalu spadku ener-
gii i wydajnoci spoecznej, a przede wszystkim entuzjazmu.
Potrzebujemy konstruktywnych liderw, ktrzy bd w sta-

nie rozbudzi w narodzie now energi i entuzjazm, tak jak
zrobi to Winston Churchill (18741965) w swoim przem-
wieniu z 1940 roku, kiedy to powiedzia Brytyjczykom: nie
mam nic wicej do zaoferowania ponad trud, krew, pot i zy.

Politycy, ktrzy szukaj gosw przez obiecywanie
wyborcom wikszej iloci pienidzy, nie s w stanie by
dobrymi przywdcami. Entuzjazm u ludzi mona rozbu-
dzi jedynie przez wyrane wezwanie do suby i powicenia
si w szlachetnej sprawie.
Korupcja
Innym gboko niepokojcym objawem jest pojawienie si
korupcji w yciu publicznym. Jedn z cech charakteryzu-
jcych brytyjskich urzdnikw od ponad stulecia by brak
apownictwa. Spdziem spor cz swojego ycia na Bli-
skim Wschodzie i bez koca syszaem, jak mieszkacy tych
krajw wyraaj zdziwienie i zachwyt faktem, e brytyjscy
oficerowie i urzdnicy nigdy nie brali apwek.
W cigu ostatnich kilku lat, niestety, czytamy o coraz wikszej

liczbie przypadkw korupcji wrd brytyjskich urzdnikw.
Korupcja jest rakiem niszczcym nard od wewntrz.
Intelekt nie jest w stanie dostarczy rozwizania

W moim pierwszym artykule wskazaem na niedocignicia
intelektualizmu. Cierpimy dzi w iluzji, e ludzka inteligencja
moe nas uratowa. Nowa ideologia, wicej nowych przepisw,
wicej intelektualnego planowania, zmiana partii rzdzcej
s oferowane jako skuteczne remedium na nasze problemy.
Politycy nie chc lub boj si przyzna, e nasz upadek jest

spowodowany utrat zasad moralnych. Jednak nie moe by
najmniejszej wtpliwoci, e tak wanie jest. adna ilo
intelektualnej zrcznoci nie przywrci wietnoci narodowi,
ktry straci swoj energi, inicjatyw, uczciwo i, przede

wszystkim, oddanie pracy. Jak napisaem w moim pierwszym
artykule: Jedynie duch gotowoci do powice umoliwia
spoeczestwu przetrwanie.
Naszym problemem jest wic przeprowadzenie reformy norm

moralnych oraz doprowadzenie spoeczestwa do powice-
nia i oddania si pracy.
Jak grom z jasnego nieba

Osobicie wierz w Wielk Brytani. Jeli tylko bdziemy
w stanie porzuci nasze negatywne nastawienie, rozwiza
problem naszych wewntrznych wani i nastawi si energicz-
nie do pracy, to uwaam, e bdziemy w stanie zaszokowa
wszystkich naszych krytykw.
7. Pozycja kobiet
Feminizm
Byem zaskoczony, jak niewiele komentarzy otrzymaem

na temat moich uwag dotyczcych zwikszenia udziau kobiet
w yciu publicznym jako czynnika wpywajcego na upadek
narodu. Wspomniaem, e arabski ruch feministyczny zako-
czy si u schyku XIX wieku, gdy zaamanie bezpieczestwa
publicznego sprawio, e niebezpieczne dla kobiety stao si
wyjcie na ulic bez eskorty.
Nie znamy przyczyny pojawienia si kobiet w yciu publicz-

nym w okresie dekadencji, a to dlatego, e rozkwit i upadek
narodw nigdy nie byy badane przez naszych historykw. Czy

jest moliwe, e dekadencja ogarnia tylko mczyzn danego
narodu, a omija kobiety37?
Odwrcenie pci
Wzrastajce znaczenie kobiet w yciu publicznym wydaje si
zbiega z chci niektrych mczyzn do naladowania kobiet.
W Bagdadzie byli modzi mczyni, ktrzy nosili kobiece
ubrania i korale. Ta tendencja moe pokrywa si ze wzro-
stem homoseksualizmu. Zostao to nazwane odwrceniem
pci mczyni chc by kobietami, kobiety mczyznami.
Oczywicie wikszo mczyzn i kobiet nadal bierze luby,

tworzy rodziny i przestrzega uznanych za normalne relacji
midzy pciami. Niemniej jednak odwrcenie pci wydaje
si by oznak dekadencji.
Znw jednak, cho odnotowujemy tak tendencj, nie jeste-

my w stanie zaoferowa wyjanie czy rodkw zaradczych.
Kobiety i kolejne pokolenie

Kiedy rozmylamy o przyszoci, musimy zdawa sobie spraw
ze znaczenia kobiet w decydowaniu o jakoci kolejnego poko-
lenia. Pierwsze dziesi lat ycia ksztatuje przyszy charakter
dziecka. Podczas tych lat wpyw dobrej matki jest decydu-
jcy. Z duym prawdopodobiestwem mona powiedzie, e
wikszo wielkich postaci historycznych zawdzicza swoje
37 Dowiadczenie Johna Calhouna potwierdza to przypuszczenie. W okresie

dobrobytu i braku zagroe samce pierdoowaciej, a samice zaczynaj przej-
mowa ich role. Wicej na stronie: http://www.physicsoflife.pl/dict/ekspery-
ment_calhouna.html

charaktery raczej wspaniaym matkom, a nie wzorcom pre-
zentowanym przez ojcw. Z tego powodu nowoczesna ten-
dencja, aby matki maych dzieci pracoway zawodowo, wydaje
si stanowi zagroenie dla przyszoci kraju.
Rozbite domy
Rosnca liczba mczyzn i kobiet, porzucajcych maonkw
i dzieci, aby uciec z kim innym, stanowi niepokojcy znak
dla przyszoci. Dzieci podrujce od rodzica do rodzica staj
si psychicznie niestabilne, nieposuszne, cyniczne, naruszaj
prawo.
adna wypowied nie moe by dalsza od prawdy ni twier-

dzenie, e moja moralno jest moj wasn spraw i nikomu
nic do tego. Moralno kadego z nas ma ogromne znaczenie
dla innych i dla przyszoci naszego kraju.
Szlachetna i bezinteresowna praca

Bg, jak si mwi, stworzy nas mczyzn i kobiet. Ale moim
zdaniem kobiety wykonuj prac bardziej szlachetn i bez-
interesown. Wydaj mi si stanowi yciodajny fundament
narodu. Trudz si dzie po dniu nad obowizkami domowymi
i nad wychowaniem dzieci, bez widocznych nagrd i uznania,
z jakich korzystaj mczyni. Niewtpliwie realizacja bezin-
teresownej suby wykonywanej przez kobiety doprowadzia
do czci, jak okazywano im w przeszoci.
Ale nawet w naszej kulturze praktyki takie jak otwieranie

kobietom drzwi, przepuszczanie ich, zdejmowanie kapelu-
sza czy ustpowanie im miejsca byy oznakami tego samego

uczucia. Pokazyway, e nard opiera si na kobietach, ktre
w zwizku z tym zasuguj na cze i szacunek mczyzn.
Wicej wyzwolenia
We wszystkich wewntrznych ktniach, ktrym powicamy
tak wiele czasu, z pewnoci najbardziej absurdalne s dania
wyzwolenia kobiet. Obie moje babcie zmary przed 1910 r.,
jednak pamitam je wyranie. Na pewno adna myl o ich
niszoci nigdy nie pojawia si w ich gowach. One krlo-
way jak cesarzowe, agodne i ukochane, a poddanymi byy
ich dzieci i wnuki.
Wszystko, co dobrego mogem zrobi w yciu, przypisuj

gwnie wpywowi mojej mamy.
Kobiety i kultura
Musimy te pamita, e kobiety s inspiracj i straniczkami
powieci, poezji i kultury. Kady czowiek, ktry suy w armii
na wojnie lub w odlegym regionie, gdzie nie byo adnych
kobiet, zdaje sobie spraw, jak nieokrzesani i brutalni potrafi
by mczyni bez ich wpywu.
Mczyni s pospolit glin ludzkiej rasy, to rbacze drzew

i nosiciele wd. Jak tragiczne jest, e kobiety, nasze anioy
stre, inspiratorki wszystkich naszych najlepszych dziaa,
pragn zej z wysokich piedestaw i grzeba si w bocie
obrzydliwego wycigu szczurw.

8. Populacja i przyszo
Nieprzewidywalno
Podczas prby dyskusji na temat przyszoci warto zauway,

e przez ca histori nawet najmdrzejszym ludziom swoich
czasw w adnym stopniu nie udao si przewidzie przy-
szych wydarze. Opatrzno zawsze wydaje si gra zupe-
nie nieoczekiwanymi kartami. Kto dziesi czy dwadziecia
lat temu przewidziaby nage ogromne bogactwo, jakie Iran
i pustynny Pwysep Arabski uzyskay w cigu ostatnich
trzech lub czterech lat?
rodki transportu i komunikacji

Jest oczywiste, e nowoczesne rodki transportu i komunikacji
maj znaczcy wpyw na przyszo. Niektrzy przewiduj
rozwj jednej rasy ludzkiej, dzielcej wspln, mieszan kul-
tur. Takie prognozy to nic wicej ni zgadywanie. Pojawienie
si na ziemi tylko jednej rasy i kultury wydaje mi si grozi
tragiczn monotoni i zuboeniem ycia ludzkiego.
Niemniej jednak warto zauway, e blisko nie musi ozna-

cza wsppracy czy bratania si. Grecy i Turcy yli razem
na Cyprze od wiekw, a dopiero w ostatnich latach pojawia
si tam gwatowna wrogo. Irlandia jest innym przykadem
dwch narodw, ktre nigdy si nie poczyy.
Czy nie jest bardziej prawdopodobne, przynajmniej przez

dugi jeszcze czas, e atwo transportu z jednego kontynentu
na drugi moe prowadzi do powstania wielu maych ludz-
kich skupisk zoonych z przedstawicieli rnych narodw,
odseparowanych od wikszoci etnicznych?

Czy obowizkowa integracja jest sensowna?
Rzdy bliskowschodnie zawsze wiedziay, e ludzie wol y
w swoich wasnych spoecznociach, z ludmi dzielcymi ich
jzyk, obyczaje i religi. Kade miasto miao osobne dzielnice
dla Arabw, Turkw, Ormian, Persw, Czerkiesw, ydw
i chrzecijan czy jakichkolwiek innych grup. Jeli wszystkie
one byy traktowane sprawiedliwie przez bezstronny
rzd, nie wystpoway adne problemy.
Oczywicie, wszystkie wsplnoty musz by rwno trakto-

wane, a takie dobra publiczne jak szkoy, drogi, czy usugi
komunalne powinny by dostpne dla wszystkich. Tak dugo,
jak wszyscy traktowani s sprawiedliwie, jestem zdecydowanie
przeciwny nadgorliwym rzdom prbujcym organizowa
ludzi przy uyciu siy.
Jednorodno narodowa
Pojcie jednorodnoci narodowej, wydajce si pochodzi
z Zachodu, doprowadzio do wielu problemw. W Stanach
Zjednoczonych onierze byli wykorzystywani do zmuszania
czarnych i biaych dzieci do chodzenia do tych samych szk.
Rzd izraelski z kolei przy uyciu si wojskowych wysiedli
setki tysicy palestyskich Arabw z ich domw i z ich kraju.
Ludno Izraela miaa by cakowicie ydowska.
Idea jednorodnoci, w dobie szybkiego transportu, wydaje si

prowadzi jedynie do przemocy i nienawici.
Prawd jest, e w moim pierwszym artykule okreliem

napyw cudzoziemcw jako rdo narodowej saboci, bo tak
rzeczywicie jest. Skaniam si ku myleniu, e jednorodne
narody byyby lepsze. Nie chc tym stanowczo wyklucza

wszystkich cudzoziemcw, ktrzy mog przyjeda do kraju
w sprawach zawodowych czy w charakterze ekspertw tech-
nicznych lub z podobnych przyczyn. Mam na myli raczej
masowy transfer ludnoci.
Jednak z czasem, kiedy transport staje si atwiejszy i szybszy,

moe nie da si unikn mieszanych populacji. W takich przy-
padkach wzajemna tolerancja rnych rodowisk wydaje si
by bardziej rozsdna ni prba integracji ich przy uyciu siy.
wiatowa populacja
Jeden z moich czytelnikw zauway krytycznie, e nie wspo-
mniaem o ogromnym wzrocie liczby ludnoci na wiecie.
Moim usprawiedliwieniem jest, po raz kolejny, fakt, e opisuj
to, co dziao si w przeszoci.
Musz jednak przyzna, e nie wiem, jaki efekt moe mie

w przyszoci zwikszenie wiatowej populacji. Generalnie
bardziej zaawansowane w rozwoju narody nie zwikszaj
znacznie swojej liczebnoci. Jednak na przykad w pastwach
Azji obserwuje si ogromny wzrost populacji, co moe sta-
nowi zagroenie dla innych narodw.
9. Duch oywia
Efekt ducha
We wszystkich problemach to nie zrczno planowania jest

tym, co przesdza o sukcesie, ale duch, ktry inspiruje osoby
zaangaowane. Mio zawsze znajdzie rozwizanie. Mio,
mwi si, jest cierpliwa i askawa, nie jest zazdrosna ani aro-

gancka, ani egoistyczna, nie daje si te atwo sprowokowa.
W pewnym stopniu obecne ideay Wsplnoty Narodw
mog by na tym oparte, jeli tylko jej przywdcy sprostaj
oczekiwaniom. Przede wszystkim oznacza to nieuywanie
przymusu, chyba e w ostatecznoci to znaczy: jeli jest to
jedyny sposb, aby ochroni sabszych przed najstraszniej-
szymi formami ucisku.
Odrodzenie religii
Jestem przekonany, e poziom standardw moralnych mona
podnie jedynie przez odrodzenie religii. Szybki wzrost liczby
-izmw w naszych czasach udowadnia, e nie ma intelek-
tualnego panaceum na uzyskanie oglnego poparcia. Grupa
mdrych ludzi tworzy teori spoeczestwa, co do ktrej s
przekonani, e stworzy ona raj na ziemi. Jednak nie jest mo-
liwe zbudowanie idealnego spoeczestwa z agresywnymi
i samolubnymi ludmi. Kada taka teoria jest oczywicie
ostro atakowana przez inne grupy, a to skutkuje konfliktami
i nienawici.
Sama religia moe skoni ludzi do porzucenia ich obecnego,

krtkowzrocznego egoizmu i penego powicenia si dla
dobra wsplnego. Przez religi mam na myli przekonanie,
e to ycie nie jest kocem; e istnieje wiat duchowy, ktry
cho niewidoczny przenika cae stworzenie i moe wywoa
przychylno w sercu kadego czowieka.
Zaakceptowanie istnienia tego ogromnego wiata ducho-

wego niezmiernie poszerza nasze horyzonty i pozwala nam
dojrze maostkowo naszych ktni i naszych prb zagar-
niania wszystkiego dla siebie. Moe to prowadzi do stopnio-
wych przeobrae naszych charakterw. Jednak zazwyczaj

duma z wasnej przebiegoci i sprytu zamyka nasze umysy
na wszechobecny wiat duchowy.
Przesanie nadziei
Celem mojego pierwszego artykuu nie byo utyskiwanie,
e koniec jest bliski raczej co wrcz przeciwnego. Nasz
upadek nie jest wynikiem zewntrznych si, nad ktrymi nie
mamy kontroli, lecz naszej wasnej chciwoci, egoizmu i nie-
moralnoci, a take utraty odwagi i energii. Wina to, drogi
Brutusie, nie gwiazd naszych, ale nas samych, emy tacy
mierni. To s saboci, ktre kady z nas moe prbowa
przezwyciy.
Naszym obowizkiem jest zatem zainaugurowanie ruchw

majcych na celu odwrcenie tych tendencji; skrupulatne
spenianie obowizkw wobec naszych rodzin, pracowanie tak
ciko, jak to tylko moliwe, i prowadzenie za sob naszych
podwadnych przez braterstwo i relacje midzyludzkie; wyko-
rzystywanie kadej okazji do wypowiadania si pisemnie
i ustnie na rzecz powicenia, suby i bezinteresownoci. To
przede wszystkim odrodzenie naszego ducha, ktry odmieni
nasz sytuacj i zapewni nam dobr przyszo.
Nasz kraj jest optany niechtnym duchem: Dlaczego ja?.

Potrzebujemy przywdcw, ktrzy zainspirowaliby nas raz
jeszcze duchem bezinteresownej suby. Ale jeli nasi przy-
wdcy nie s w stanie da nam takiego przykadu, musimy
zrobi to sami.
Potrzebujemy ducha proroka, ktry, gdy usysza, e potrzeba

kogo do cikiej pracy, zawoa z radoci: Oto jestem!
Polij mnie!.

Podsumowanie
1. Nauczanie historii powinno by zmienione tak, aby obej-
mowao histori caej ludzkoci.
2. Nie ma adnych wtpliwoci, e dugi okres potgi i bogac-
twa prowadzi do dekadencji. Musimy odkry, dlaczego
tak si dzieje, i podj kroki, aby temu zapobiega.
3. Stare narody cierpi na uwid spowodowany nadmiarem
przepisw i regulacji oraz rozrostem biurokracji. To nisz-
czy indywidualn inicjatyw i ludzk witalno.
4. Siy zbrojne zwerbowane spord mieszkacw pastwa
opiekuczego maj tendencj do utraty inicjatywy. Zbyt
wysoki standard ycia skutkuje o wiele wiksz liczb
personelu zaplecza (tzw. ogon) ni onierzy pierwszej
linii (tzw. zbw), ktrych gwnym zadaniem jest bez-
porednia walka z wrogiem.
5. Zbyt wysoki stopie odgrnej organizacji niszczy inicja-
tyw. Jednym z naszych gwnych problemw jest znale-
zienie odpowiedzi na pytanie, jak unikn nadmiernego
wpywu instytucji w krajach rozwinitych.
6. Moemy docenia humanitarne i yczliwe intencje pa-
stwa opiekuczego, a jednoczenie zdawa sobie spraw,
e ludzie, ktrym podaje si wszytko na tacy, trac ini-
cjatyw.
7. Dekadenckie narody przestaj poszukiwa nowych rde
bogactwa. Ich energia marnowana jest na ktnie o odzie-
dziczony majtek.
8. Wpyw Korony jest bezstronny, a wic cenny.
9. Zarwno bezpieczestwo, jak i dobrobyt wymagaj
duych wsplnych obszarw wolnego handlu. Tendencja
do podziau krajw na coraz mniejsze fragmenty zwik-
sza ubstwo i niepewno.
10. Wsplnota Europejska nie jest narzdziem do obnia-
nia cen artykuw spoywczych w Wielkiej Brytanii. Jej

celem jest stworzenie szerszego obszaru handlu i lepsza
integracja europejskich rodkw obrony.
11. Najpewniejsz gwarancj pokoju i wolnego handlu na wie-
cie byoby angloamerykaskie panowanie na morzu. Ten
fakt, podstawa dawnej wietnoci Wielkiej Brytanii, nie
wydaje si by rozumiany przez wspczesnych polity-
kw.
12. Chocia mwimy o wolnoci, jednym z najbardziej
katastrofalnych wspczesnych trendw jest tendencja
do stosowania przymusu: przez uycie broni, przez strajki,
blokady lub bojkoty. Rozsdek, dyskusja i pokojowa per-
swazja daj lepsze i trwalsze rezultaty. Jednak aby nas
suchano musimy by silni.
13. Zauwaaln cech upadajcych narodw jest utrata ener-
gii fizycznej. Poniewa jednak upadki narodw nigdy nie
byy przedmiotem szczegowych bada naukowych,
trudno jest co wicej na ten temat powiedzie.
14. Kady z nas moe przyczyni si do oywienia swego
kraju przez cisz prac, jak rwnie przez rozwijanie
poczucia koleestwa i pracy zespoowej.
15. Przekupstwo i korupcja w yciu publicznym to co
nowego w Wielkiej Brytanii. Nie mog by zniszczone
przez tworzenie nowych praw czy podwyszanie kar, ale
jedynie przez oglny nacisk na rozprzestrzenienie wy-
szych standardw moralnych.
16. Coraz czstsze pojawianie si kobiet w yciu publicznym
wydaje si by przejawem upadku wielkich narodw38.
38 Zjawisko to zaobserwowa rwnie John Calhoun w swoim eksperymencie

z gryzoniami. Pojawio si ono w fazie C eksperymentu, nazwanego przez
badacza Faz Stagnacji lub okresem rwnowagi, czyli okresem, w ktrym
liczebno populacji przestaa wzrasta. Wicej na stronie: http://www.physic-
soflife.pl/dict/eksperyment_calhouna.html#phase-c

Nie jestemy w stanie wyjani takiego odwrcenia pci,
poniewa rwnie i na tym polu adne szczegowe bada-
nie naukowe nie byo prowadzone.
17. Kobiety s straniczkami przyszoci narodu ze wzgldu
na powicenie, z jakim wychowuj swoje dzieci. Kiedy
kobiety zaniedbuj mae dzieci, aby zarobi wicej pieni-
dzy, istnieje powane niebezpieczestwo niewaciwego
przygotowania kolejnego pokolenia do ycia.
18. Mczyni powinni czci kobiety za ich szlachetn i bez-
interesown prac. Kobiety z kolei nie powinny schodzi
z wysokiego piedestau.
19. atwo podrowania i wzrost liczby ludnoci na wie-
cie nieuchronnie prowadz do mieszanych populacji.
Tendencja ta stwarza wiele niebezpieczestw w postaci
wewntrznych ognisk nienawici. Lepiej jest pozwoli
ludziom y tak, jak chc, w odrbnych wsplnotach,
jeli tego zechc, ni zmusza ich do integracji.
20. Mio cierpliwa i askawa zawsze znajduje rozwiza-
nie. Idea ten stanowi fundament brytyjskiej Wsplnoty
Narodw.
21. Tylko odrodzenie ducha powicenia a nie modne -
izmy moe zainspirowa bezinteresowne oddanie si
sprawom publicznym.
22. Kady z nas moe wnie swj wkad w rozwj spoe-
czestwa, przez prowadzenie moralnego i zaangaowa-
nego ycia oraz przez wypowiadanie si w tym duchu
w mowie i w pimie. Jeli nie mamy przywdcw, ktrzy
nas do tego inspiruj, musimy robi to sami.

Cykl Życia Imperium

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cykl Życia Imperium

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cykl ycia Imperium

Copyright do tekstu polskiego: Fundacja PAFERE oraz Jan Kuba

Tre moe by rozpowszechniana bez ogranicze pod warunkiem

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 5

11. wycznie element propagandy. Jej celem jest wspiera-

17. Wszyscy chcemy wicej pienidzy i mniej pracy.

Kady z nas zdaje si aspirowa w pewnym stopniu do bycia

6 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

CYKL YCIA IMPERIUM

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 7

8 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

W POSZUKIWANIU RODKW ZARADCZYCH

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 9

Biblioteka Rzdzcych i Rzdzonych

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 11

Wicej na temat Fizyki ycia mona znale na stronie www.phy-

1 Obiektw aktywnie przyswajajcych zasoby i reprodukujcych si. Wicej

12 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

P i e r w s z y m jest przekazywanie informacji o tym co robimy

D r u g i m jest wsparcie finansowe, mona przela dowoln

Donacje mog by oglne albo celowe, np. na ksiki z serii Biblio-

T r z e c i m sposobem jest wsppraca z nami na zasadzie

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 13

2 Poznanie wielu kultur w tak modym wieku powoduje, e relacje midzyludz-

14 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 15

Nie tylko dla imperialistw lektura obowizkowa

Jest co najmniej kilka dobrych powodw, by niniejsz ksieczk

16 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 17

Grzegorz Braun - ur. 1967, reyser, publicysta; autor kilku ksiek

18 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

1. W szkole redniej mechanika nauczana bya le,

Nie zrozumiaem co do mnie mwili z pierwszego kolokwium

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 19

20 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 21

Zapraszam do lektury Cyklu ycia Imperium Johna Glubba.

22 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

W cigu ycia uczymy si przez dowiadczanie. Gdy spogl-

Dowiadczenia ludzkoci s gromadzone, w mniejszym lub

Nie wydaje si, aby koncepcja poszukiwania pewnych powta-

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 23

Pamitam pewn wizyt w szkole dla dzieci niepenosprawnych

Gwna teza, ktr chc zaprezentowa, jest nastpujca:

4 Chodzi o Wyspy Brytyjskie, autor by bowiem Brytyjczykiem przyp. Jan

24 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

Pierwsz jest to, e historyczne opracowania s ograniczone

Drug przyczyn jest to, e nawet w analizie tych krtkich

Trzeci przyczyn jest to, e w zakresie historii wiata badamy

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 25

Aby uzyska uyteczne i sensowne wskazwki wynikajce

Fundamentaln prawd jest, e kady wiek i kada kul-

Nauki cise poszerzay swj zakres wiedzy w oparciu o prace

2. Los wybranych imperiw

26 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

Powysze zestawienie wymaga mego komentarza:

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 27

28 Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych

8 Wicej na temat czasu trwania obiektu mona znale na stronie http://www.

Cykl ycia Imperium i W poszukiwaniu rodkw zaradczych 29

Jedn spord bardzo niewielu rzeczy, ktre nie ulegy istotnej

4. Faza pierwsza: Zryw.

Thomas Cole (1801-1848) Dzieje imperium: Okres Barbarzystwa