E drejta e Punes

1. Nj nga nocionet baz n studimin e marrdhnieve t puns sht puna. E dr. e puns si deg e
sistemit pozitiv juridik pr objekt t trajtimit i ka marrdhniet e puns, si e till e dr e puns, nuk sht
vetm e dr positive e marrdhnieve t puns dhe t drejtave t tjera q jan t lidhura pr kto
marrdhnie. E dr. e puns sht shkenc q merret me studimin teorik dhe praktik t ligjeve dhe
dispozitave tjera nga kjo fush, si dhe studimin e praktiks se subjekteve dhe faktorve tjer puntor,
pundhns, subjekteve shtetrore, gjykatave, etj., marr brenda shtetit, n nivel ndrk (e dr
comparative) duke i kqyur edhe aspektet gjithprfshirse shoqrore.

2. E drejta e puns sht relativisht e re, u paraqit ather kur u b evidente se subjektet e
marrdhnieve t puns duhet ti ken t drejtat e tyre, sepse zhvillimi dhe shtjet q u lajmruan gjat
ktij zhvillimi, nuk kan mundur t zgjidhen n kuadr t ndonj dege tjetr t se drejts

3. E drejta e puns si deg e veant juridike kaloi nj proces t gjat t ndarjes nga e dr civile,
ekonomike, prkatsisht tregtare. N fillim t shek XIX marrdhniet n mes pundhnsit dhe
punmarrsit rregulloheshin me kontrat mbi punn dhe si t tilla kishin karakter individual dhe i
prkisnin legjislacionit civil dhe pr to vlenin dispozitat e kontrats mbi qiran. Zhvillimi i se dr s puns
ndahet n tri periudha. N periudhn e par vjen deri t formimi t formimi i shoqatave t para t
puntorve, t cilat inicuan disa lvizje me qllim t mbrojtjes t t drejtave m elementare t
puntorve. Qllimi i tyre ishte prmirsimi i kushteve tejet t vshtira t puns dhe t jets se tyre. Me
an t mjetit m efikas t tyre grevs, erdhi deri t nisma e shtetit n intervenim pr rregullimin e
kushteve t puns dhe t punsimit si dhe zbehjen e konceptit q marrdhniet e puns t rregullohen
me legjislacion civil, (dmth, e dr e puns ishte pjes prbrse e t dr civile). Gjat mesit t shek XIX
shteti filloj ti nxjerr dispozitat e para t ashtuquajtura legjislacioni mbrojts, se pari n Angli e
pastaj n Gjermani dhe n Franc. Kjo ishte periudha e kapitalizmit liberal q mbeshtetej n parimin e
liris s plot t kontraktimit. Kjo periudh e zhvillimit t se dr se puns prshkohet nga dy
karakteristika: s pari, shumica e dispozitave q i referoheshin marrdhnieve t puns mbeten edhe
m tutje n kuadr t degve tjera juridike (civile, tregtare, etj.), dhe e dyta, q me dispozita t veanta
ishin t rregulluara vetm disa shtje me rndsi nga fusha e puns (koha e puns, mbrojtja e grave
dhe fmijve, mbrojtja higjieno-teknike n pun dhe sigurimin social).

4. Periudha e dyt fillon n fund t shek XIX dhe fillim t shek XX, dhe zgjat deri n mbarim t lufts se
par botrore. N kt periudh shenohet nj intervenim shum m i madh i shteti n fushn e
rregullimit t marrdhnieve t puns, nxirren shum ligje q rregullonin disa shtje nga fusha e
marrdhnieve t puns (pushimi javor, puna e nats, pagat minimale, ndihms pr t papunt, etj.).
kt periudh vjen t ndarja e shkallzuar e legjislacionit t puns dhe kodifikimit t par t se dr se
puns, dhe n v. 1910 dhe 1912 n Franc nxirret ligji i puns. Gjat ksaj periudhe paraqitet nj
numr i konsiderueshm i organizatave t puntorve nga t cilat linden sindikatat, e s bashku me to
edhe kontratat kolektive. Periudha e tret prfaqson periudhn n mes t dy luftrave botrore (1919
1939). Karekteristik e ksaj periudhe sht intensiteti i madh i legjislacionit t mbrojtjes se puntorve,
pastaj vazhdohet n mas t madhe me kodifikimin e t drejts s puns, ku nxirren ligje t veanta. N
kt periudh vjen deri t krijimi i t drejts se puns si deg e veant e s drejts n shumicn e
vendeve. N zhvillimin e se dr se puns ndikim t madh kishte edhe Organizata Ndrk e Puns (ONP), q
u themelua me 1919 n Konferencn e paqs n Paris si organizat n kuadr t Lidhjes se Kombeve.
Periudha e katrt prfaqson periudhn nga prfundimi i lufts se dyt botrore e deri m sot, ku e dr e
puns sht zhvilluar si deg e se drejts nacionale n t gjitha vendete bots.

5. Karakteristikat e s drejtes bashkkohore t puns jan: 1. tendenca pr zgjerimin e vazhdueshm; 2.

organizimi i puntorve n sindikata; 3. kontraktimi kolektiv, dhe 4. integriteti. Tendenca pr zgjerim t
vazhdueshm rrjedh nga fakti se m nuk trajtohet vetm puna, shrbimet publike, organizimi, por
trajtohen edhe dukuri tjera q jan t lidhura me t drejtn pr pun. E drejta e puns nuk ka t bj
vetm me puntort q punojn pr paga, por ju referohet edhe kategorive t tjera, psh, personave q
mirren me ushtrimin e veprimtarive tjera profesionale. Prve ksaj, n disa shtete, disa institucione t
s dr se puns i prkasin edhe npunsve (psh, e drejta n grev, e dr n sindikata, sigurim social, etj.). e
dr e puns n kuptim t gjer prfshin edhe normat t cilat rregullojn pjesmarrjen e puntorve dhe
t npunsve n vendosjen pr shtjet q jan n interes t tyre, shtjet e mbikqyrjes,
dokumentacionin e puns, etj. Organizimi i puntorve n sindikata sindikata si asociacion i
puntorve n shum vende sht br faktor i pazvendsueshm n realizimin e shum t drejtave
pr puntort (si, sigurimin social, kushte m t mira t puns, paga m t larta dhe m t sigurta,
orarin m t shkurtr t puns, mbrojtje n pun, etj. Sindikata ka kompetenc, organizimin e aksioneve
kolektive dhe industriale si sht greva, n rastet kur me bisedime nuk arrihet marrveshje.

6. Kontraktimi kolektiv gjithnj e m shum po bhen instrument i rndsishm pr rregullimin e

kushteve t puns, t drejtave dhe obligimeve n mes t pundhnsve dhe t puntorve, krahas
dispozitave shtetrore, t cilat prcaktojn bazn e ktyre marrdhnieve. Shteti sht i interesuar q
marrdhniet e puns t rregullohen me kontrata kolektive, ky interesim sht sepse, sa m mir
rregullohen marrdhniet e puns, m mir do t funksionoj sistemi ekonomiko-shoqror i vendit. N
t drejtn bashkkohore t puns ka tendenca edhe pr krijimin e nj t drejte t re E dr kolektive ose
Legjislacioni autonom i puns. Integriteti paraqitet si rrjedhoj e cilsis s veant t puns, e ajo
sht fuqia e madhe integrative e saj. Puna sht ajo q m se tprmi i bashkon njerzit, pa marr
parasysh racn, fen, nacionalitetin, etj., t cilt duke ushtruar veprimtari t ndryshme racionale dhe t
levrdishme, i sigurojn vets ekzistencn.

7. sht rezultat i normave juridike ndrk, sidomos konventave t ONP-s dhe kohve t fundit edhe
akteve t UE-s, duke u bazuar n faktin s shumica e vendeve kan miratuar konventat m t
rndsishme (pr kohn e puns, mbrojtjen e nnave, fmijve, t rinjve, pr pushimin vjetor me pages,
etj.), kjo nxiti interesim pr inizimin, krahasimin dhe trajtimin e legjislacionit t puns dhe atij social,
dhe dallimet n vendet e Evrops. Rol t rndsishm n krahasimin e legjislacionit kan edhe
sindikatat, sidomos ato ndrkombtare.

8. E drejta e puns si deg e sistemit pozitiv juridik prfshin normat shtetrore, kontratat kolektive
dhe dispozitat autonome q i referohen marrdhnieve t puns n ndrmarrje, institucione, tek
pundhnsit dhe subjekte t tjera. Pra, e drejta pozitive juridike prfshin trsin e parimeve juridike
dhe trsin e normave juridike n baz t cilave rregullohen marrdhniet e puns.

9. Gjat zhvillimit t se drejts se puns n doktrin, n legjislacion dhe n praktik ne disa shteteve
hasim n kto emrtime: e drejta e fabriks (legjislacioni industrial), legjislacioni i puntorve, e drejta
sociale, e drejta sindikale dhe n koht m t reja e drejta e puns. Prve t drejts se puns t gjitha
emrtimet tjera nuk shprehin sakt objektin dhe prmbajtjen e ksaj dege t se drejts, sepse sipas
rastit ato jan emrtime t gjera ose t ngushta. Emrtimi e dr e puns sht pranuar edhe n
komunikimin juridik ndrk t shteteve n lmin e marrdhnieve t puns, por edhe nga organizatat
ndrk (veanarisht ONP).

10. E drejta e puns sht n raport t drejtprdrejt me t drejtn kushtetues. Me kushtetut vhen
parimet nga fusha e marrdhieve t puns dhe ato zakonisht jan baz pr legjislacionin e puns, si
dhe pr rregullativn nnligjore dhe ato autonome. Me dispozitat kushtetuese zakonisht
institucionalizohen kto parime: e drejta pr pun, liria e puns (ndalimi i puns s
dhunshme/detyruar), liria sindikale, barazia e personave n marrdhiet e puns, e drejta n sigurimin
social, etj. E drejta e puns n fillim ishte nn ndikimin e t drejts civile (parase gjithash asaj obligative).
M von e drejta e puns sht ndar nga e drejta civile dhe sht formuar si deg e pavarur e sistemit
juridik. Mirpo, edhe pse sht br kjo ndarje, raporti n mes tyre ekziston edhe sot. Pavarsisht se
kontrata e puns sot i ka tipart e instrumentit baz pr lidhjen e marrdhnies se puns, e cila n trsi
hyn dhe rregullohet me normat apo legjislacionin e puns (n prjashtim Zvicra, ende sht pjes e
legjislacionit civil), e drejta e puns ende shrbehet me disa institucione t se drejts civile (psh,
vlersimi i vlefshmris se puns juridike, vlefshmria e kontrats mbi veprn, parashkrimi i afateve pr
krkesa, parimi i kompenzimit t dmit pr dmin e shkaktuar material).

11. Objekt i t drejts s puns jan marrdhniet juridike t puns q paraqiten n mes t puntorve
dhe pundhnsve, kurse objekt i t drejts administrative sht organizimi dhe funksionimi i
administrats edhe n fushn e puns dhe marrdhniet e puns, ushtrimi i t drejtave t mbikqyrjes n
fushn e puns, mbrojtjes dhe inspektimit t puns, si dhe disa procedura t veanta administrative
lidhur me to. Ndarja e t drejts s puns dhe t drejts administrative bhet n sistemet
administrative, n t cilat normat juridike mbi pozitn e npunsve publik hyjn n t drejtn
administrative. Para lufts s dyt botrore n disa vende e dr e puns sht studiuar n kuadr t s dr
ekonomike, mirpo ende studiohet n disa fakultete (ekonomik, politikologjik, etj,). Ky studim rrjedh nga
shkaku s ekzistojn nj mori institucionesh, apo shtjesh pr t cilat jan t interesuara kto dy
disiplina (organizimi i ndrmarrjes, kontratat afariste, subjektiviteti juridik, etj.) t cilat kan edhe
elemente t marrdhnieve t puns por edhe t shtjeve tjera q shpesh jan ngusht t lidhura.

12. Lidhur me vendin e t drejts s puns flitet pr tri teori: 1. n periudhn fillestare t zhvillimit t s
drejts s puns, kur marrdhniet e puns rregulloheshin me kontrata individuale, e t cilat jan
konsideruar si kontrata juridiko-civile, e dr e puns hynte n kuadr t s dr private; 2. me zhvillimin e s
dr s puns, kur u b intervenimi i shtetit n fushn e marrdhnieve t puns, e dr e puns hyn n t
dr publike; 3. sipas disa autorve e dr e puns e rregullon materien e cila njkohsisht hyn n t dr
private (kur prmban norma mbi raportet individuale q rregullohen me kontrata) por edhe t drejtn
publike kur rregullon mbrojtjen e t punsuarve, sigurimin e tyre, etj.). Sipas ksaj e dr e puns hyn
edhe n t dr private por edhe n at publike. Sot gjithnj e m shum flitet pr t ashtuquajturn t
drejt autonome, t lir, kolektive t puns, e cila krijohet dhe zhvillohet pavarsisht nga legjislacioni
imperativ i shtetit n fushn e puns.

13. N sistemet juridike n t cilat vlen parimi I kushtetueshmris dhe I ligjshmris, e dr e puns nuk
ka burime t veta autentike burimore, prve kontratave kolektive, pr kt arsye mund t thuhet se si
burime t s dr s puns t ne mund t konsiderohen, t gjitha aktet juridike t karakterit t
prgjithshm t cilat trajtohen si burime juridike n sistemin e tanishm t administruar nga
ndrkombtare deri n zgjidhjen e statusit final. Burimet e t dr s puns nuk mund t prcaktohen
prgjithmon dhe pr t gjitha sistemet juridike, sepse ato ndryshojn prej dite n dit. Prcaktimi I tyre
bhet duke u bazuar n t drejtn positive t do shteti. Burimet e se drejts s puns mund t ndahen,
n: 1. dispozitat shtetrore; 2. aktet e prgjithshme t ndrmarrjes, institucioneve, organizatave tjera
dhe pundhnsve (burime autonome); 3. interpretimi i obliguar; 4. e drejta zakonore; 5. praktika
gjyqsore; 6. kontratat kolektive; 7. burimet ndrk t s drejts se puns.

14. Jan t vetmet akte juridike, prve kushtetuts t cilat prmbajn sanksione klasike. Aktet
shtetrore ndahen n tri grupe: 1. kushtetuta; 2. ligji; 3. aktet nnligjore. Kushtetuta sht akti m i
lart juridik dhe paraqitet si burim i t gjitha degve t sistemit juridik, dmth, se me t jan t
rregulluara shtjet themelore dhe ato m vitale. Normat kushtetuese jan t karakterit parimor, kurse
konkretizimi i tyre bhet nprmes ligjeve dhe akteve nnligjore. Normat kushtetuese edhe pr t
drejtn e puns n t shumtn e rasteve paraqiten si burime t karakterit indirekt, sepse mund t
aplikohen vetm pas konkretizimit ligjor, e jo drejtprdrejt. Si parim themelor n t drejtn e puns n
kushtetutat e shumics s vendeve jan: e drejta pr pun, liria sindikale dhe negociatat kolektive, liria e
puns (ndalimi i puns s dhunshme), barazia n mes gjinive, parimi i mbrojtjes s puntorve n pun,
etj.

15. Ligjet sht burimi m i rndsishm i s drejts s puns, pas kushtetuts, dhe prmban rregulla
t prgjithshme juridike me fuqi m t lart juridike pas kushtetuts. Pr t dr e puns rndsi ka
Rregullorja nr. 2001/27 pr Ligjin Themelor t Puns n Kosov. N aspektin praktik, ligji sht burimi
m i rndsishm i t dr s puns ngase dispozitat kushtetuese aplikohen drejtprdrejt vetm n raste
specifike, sepse jan t karakterit parimor. Aktet nnligjore ktu hyjn aktet e prgjithshme juridike, t
cilat sipas rregullit i bjn organet ekzekutive dhe ato administrative (edhe t administrats lokale, nse
nuk jan nxjerr nga kornizat e kompetencave origjinale). Me dispozita nnligjore si akte t
prgjithshem si akte t prgjithshme t karakterit imperativ, prshtaten dhe konkretizohen rregullat e
prgjithshme dhe abstrakte t prfshira n ligj, me qllim t aplikimit t tyre sa m t drejt. Si t tilla ,
dispozitat nnligjore jan t karakterit sekondar dhe derivativ n raport me dispozitat ligjore, t cilat
jan origjinale. Me to nuk mund t krijohen autorizime dhe obligime pr subjektet n kundrshtim me
dispozitat e caktuara ligjore. Ato bihen n baz t ligjit dhe n harmoni me ligjin. Si akte nnligjore t
organeve shtetore ekzekutive mund t jen: urdhresat, direktivat dhe vendimet. T bashksive lokale
mund t jen: rregulloret, urdhresat, udhzimet dhe direktivat. Pr organet administrative mund t
jen: rregulloret, urdhresat dhe udhzimet.

16. Me burime autonome nnkuptohet sistemi i normave, t cilat nuk i imponojn dhe nuk i krijojn
ekskluzivisht organet shtetrore, por subjektet tjera shoqrore (personat juridik, fizik dhe personat
civilo-juridik). Nj form t veant t s dr autonome e krijojn personat n ekonomi dhe n fushat
tjera (sindikatat, bashksit e qytetarve, partit politike, etj.) t cilat pavarsisht formohen,
konstituohen dhe funksionojn jo vetm n baz t normave juridike t shtetit, por edhe n baz t
normave, t akteve t tyre t konstituimit (statutit, vendimit, rregullors, kontrats) si dhe akteve tjera
autonome. Puntort krahas institutit tradicional t liris individuale t kontraktimit, lidhin kontrata
kolektive, me qllim t vendosjes se disa kushteve t obligueshme pr lidhjen e kontratave individuale
t puns. Pr institucionet arsimore, shkencore, shndetsore, mbrojtjes sociale, etj., q hyjn n
kuadr t shrbimeve publike, pr to parashihet si akt i prgjithshm i institucionit rregullat e
institucionit.

17. sht nj rregull juridike e cila orienton n at s si duhet kuptuar nj dispozit ekzistuese ligjore. N
kt kontekst, interpretimi i obliguar sht nj normativ dhe ka karakterin e norms ligjore. Interpretimi
zakonisht bhet n rastet kur n ndonj dispozit ligjore ka paqartsi. Interpretimi i ushtruar nga vet
ligjvnsi, emrtohet interpretim autentik.

18. E drejta zakonore prmban normat shoqrore respektivisht zakonet t cilat nuk kan karakter
shtetror por lindin n mnyr spontane. Q nj zakon t konsiderohet norm shoqrore krkohet ti
plotsoj tri kushte: 1. aplikimi i gjat i zakonit; 2. prsritja e shpesht e tij dhe 3. ekzistoj pajtimi i
prgjithshm q rregulla morale sht e drejt dhe i prgjigjet botkuptimeve t shumics s
pjestarve t nj shoqrie, pr ka ata i nnshtrohen vullnetarisht. Kur shteti me dispozitat e tij obligon
aplikimin e zakonit pr zgjidhjen e disa shtjeve konkrete, ather zakoni shndrrohet n t drejt. N
parim teoricientt e ndryshm t drejtn zakonore e pranojn si burim plotsues t s drejts, dmth,
aplikimi i tij vjen n shprehje vetm kur nuk ekzistojn dispozita shtetrore q e rregullojn shtjen e
caktuar ose kur sht evidente q n dispozitat juridike ka zbrazti juridike. Aplikimi i s dr zakonore
bhet nse dispozitat juridike shtetrore shprehimisht nuk e ndalojn aplikimin e atij zakoni dhe
rregullat zakonore nuk jan n kundrshtim me parimet e dispozitave t prcaktuara shtetrore dhe
botkuptimeve morale t shoqris. E dr zakonore sot paraqitet n raste t caktuara, psh, zakonet e
afarizmit dhe uzansat, rendi i puns, kultura e puns, etj.

19. Gjykata m t larta nuk i gjykojn dhe nuk i shpallin vetm aktgjykimet e tyre, por jan t
autorizuara q ti harmonizojn dhe ti prcaktojn qndrimet e tyre n seancat e prbashkta t t gjitha
kshillave ose n mbledhjen e prgjithshme t gjith qytetarve. N baz t ksaj mund t pranohet
mendimi q botkuptimet e harmonizuara dhe t shpallura jan t nj rndsie t veant pr
interpretimin e ligjeve, si dhe pr praktikn gjyqsore, por nuk mund t konsiderohen si burime juridike
n kuptimin n kuptimin formal-material. Praktika gjyqsore indirekt, paraqitet si burim i t drejts n
rastet kur instancat m t larta gjyqsore, n nj priudh kohore m t gjat n rastet e njjta apo t
ngjashme, bijn vendime t njjta.

20. Hyjn t gjitha ato akte apo instrumente q i miratojn organizatat e ndryshme ndrk. Ktu hyjn: 1.
burime iniversale; 2. burime regjionale; 3. kontratat ndrkombtare; dhe 4. aktet e miratuara nga
organizatat e specializuara ndrk (psh, ONP, etj.). Burimet e t dr. s puns me karakter universal
konsiderohen t gjitha ato akte apo instrumente t cilat I ka miratuar OKB-ja dhe q kan shtrirje t
prgjithshme. Kombet e bashkuara punojn pr ngritjen e standardit jetsor dhe realizimin e punsimit
t plot, si dhe zgjidhjen e problemeve t mdha n planin ndrk nga sfera e jets ekonomike sociale n
bot, nxitjen dhe mbrojtjen e t drejtave t njeriut dhe lirive themelore pr t gjith. T gjitha kto m
gjersisht jan t prpunuara n Deklaratn universale mbi t drejtat e njeriut dhe qytetarit t
proklamuar nga Asambleja e KB n v.1948. Burimet e t drejts s puns me karakter regjional vlejn
pr nj regjion t caktuar (psh, Karta Sociale Evropiane 1965, pr regjionin e Evrops); pr t drejtn e
puns n vendin ton jan t rndsishme burimet evropiane t s drejts, e n kt drejtim edhe
burimet evropiane t s drejts s puns.

21. Burimet evropiane t s drejts s puns e dr evropiane prgjithsisht, e n kt kontekst edhe e

drejta evropiane e puns, ndahen n t drejtn parsore (parsore) dhe n t dr dytsore (sekondare).
N t drejtn evropiane parsore hyjn kontratat mbi themelimin e UE-s (BEE,s), dhe n kt kontekst
e drejta parsore u jep t drejt organeve t UE-s q ta krijojn t drejtn dytsore. N t drejtn
dytsore hyjn t gjitha ato akte q I nxjerrin organet kompetentee t BE-s (Kshilli I Evrops,
Komisionet, etj.). N kt grup t normave hyjn: urdhresat, udhzimet, vendimet, rekomandimet dhe
qndrimet. Marrdhniet individuale t puns dhe e drejta evropiane e puns pr marrdhniet
individuale t puns n kuadr t UE-s vlejn parimet kryesore: parimi I liris s qarkullimit dhe
zgjedhjes se vendbanimit pr puntorin; parimi I barazis dhe trajtimit t barabart n fushn e
punsimit; parimi I mbrojtjes s puns harmonizimit teknik; dhe parimi n t drejtat elementare
sociale. Marrdhniet kolektive t puns dhe e drejta evropiane e puns marrdhiet kolektive t
puns jan mjaft specifike dhe si t tilla m shum jan t lidhura me legjislacionin kombtar t do
shteti, kurse fusha e legjislacionit ndrk sht m e kufizuar sa I prket ktyre marrdhnieve. Rregullimi
I ktyre shtjeve prek autonomin dhe prerogativat normative t partnerve social, sindikatave dhe
asociacioneve t pundhnsve q ende sht e mbrojtur apo zon e paprekur e t drejtave ndrk.
Megjithat, ligjdhnsi evropian i ka vu themelet pr disa shtje edhe nga fusha e marrdhnie
kolektive t puns, psh, liria e qarkullimit dhe e t drejts s pundhnsit n qndrim brenda shteteve
antare t UE-s, ktyre puntorve gjithashtu u sht njohur e drejta n bashkim sindikal dhe lirin
sindikale. Punmarrsi i cili ka shtetsin e ndonj shteti antar t UE-s, kurse sht i punsuar n at
fush, ku n mnyr t pavarur qeveris nj shtet antar, ka t drejt n trajtim t barabart, n
aspektin e antarsimit n sindikat, n realizimin e lirive sindikale, etj.

22. Karta e OKB-s (1948) parasheh q kjo organizat merret me zgjedhjen e problemeve t mdha
ekonomike dhe sociale n bot. N deklarat flitet pr t drejtat n: sigurim social, lirin e puns, kushte
t prshtatshme t puns, kompensim t drejt pr pun, etj. M von kto t drejta jan prpunuar n
paktin ndrk pr t drejtat ekonomike, kulturore e sociale 1966. prve akteve t cekura m lart dhe
akteve t tjera pr t drejtn e puns, rndsi t madhe ka i tr aktiviteti i OKB-s dhe i organeve t
saj, si Kshilli ekonomiko-social i OKB-s, pastaj aktiviteti i Agjensive t specializuara, si sht UNESCO,
ONP, etj.

23. Esht themeluar n vitin 1919 n Konferencn e Paqs n Paris. Pas lufts s dyt botrore, ONP, n
baz t marrveshjes s veant me OKB-n n vitin 1946 bhet agjensi e par e specializuar e OKB-s
me qllime dhe detyra t caktuara. Kjo marrveshje ka siguruar bashkpunimin e ngusht dhe t
gjithanshm ndrmjet ONP-s dhe OKB-s. ONP-ja ka statusin e personit juridik dhe autonomi t plot si
n aspektin financiar, ashtu edhe n at administrativ. ONP-ja sht unike dhe sht themeluar me
qllim q n mnyr permanente ti trajtoj problemet nga fusha e puns dhe fusha sociale. ONP-ja
mund t ndrmerr masa me qllim t zgjidhjes s problemeve nga kjo fush, si dhe prmirsimit t
kushteve t puns dhe t jets s puntorve. ONP-ja ka disa karakteristika q e dallojn nga
organizatat tjera ndrk, si jan: prhershmria, universaliteti dhe tripariteti. Prhershmria si
karakteristik e ksaj organizate rrjedh nga vet karakteri i saj si organizat e prhershme ndrk e
puns.karakteristika e dyt sht universaliteti, ku, antar e ONP-s mund t bhet do shtet antar i
OKB-s, i cili shpreh dshirn pr kt, me t vetmin kusht q ti pranojn obligimet q dalin nga
kushtetuta e ONP-s si dhe do shtet tjetr pr pranimin e t cilit vendosin 2/3 e delegatve. ONP-ja
shprehimisht ka obligime sociale t cilat nuk ka mundsi q mos t jen universale. n kuadr t ONP-s
sot jan antarsuar 174 shtete. Karakteristik kryesore e ONP-s sht Tripariteti, q dmth, s
prfaqsohet n mnyr t barabart nga prfaqsuesit e qeverive, dhe t pundhnsve e t
punmarrsve. Qeverit, puntort dhe pundhnsit jan tre faktor q bashkrisht prcaktojn
politikn dhe kahet e veprimtaris s ONP-s.

24. ONP-ja aktivitetin dhe veprimtarin e saj e ushtron nprmjet t tri organeve kryesore: Konferenca e
prgjithshme e Prfaqsuesve t Shteteve antare (Konferenca Ndrk e Puns), Kshilli Administrativ
dhe Byroja Ndrk e Puns. Konferenca e Prgjithshme sht kuvend gjeneral I shteteve antare t
ONP-s, sht organi m i lart (institucioni suprem), kompetent pr tu deklaruar pr politikn sociale
ndrk. sht edhe organi m i lart ligjvns i Onp-s, sepse e vetmja ajo sht e autorizuar q t nxjerr
konventa dhe rekomandime nga fusha e puns dhe ajo sociale, me t cilat institucionalizohen normat
ndrk nga kto fusha. N kompetenc t ONP-s hyjn edhe: emrimi i antarve t Kshillit
Administrativ, miratimi i buxhetit vjetor t ONP-s si dhe vendosja pr t gjitha shtjet me rndsi q i
propozon kshilli adm apo i inicojn delegatt. Delegatt e do shteti (prfaqsuesit e qeveris dhe
prfaqsuesit e pundhnsve dhe punmarrsve) i emrojn qeverit e shteteve antare.

25. Kshilli Administrativ sht organ drejtues i ONP-s, ka prbrje tripartite dhe sht i prbr nga
56 antar, 28 prfaqsues t shteteve antare, 14 t pundhnsve dhe 14 t punmarrsve. Kshilli
adm mban prgjegjsi t prgjithshme pr bashkrendimin e t gjitha veprimtarive t organizats,
poashtu prcakton rendin e dits s konferencs s prgjithshme t ONP-s dhe ushtron edhe detyra
tjera si: a) shqyrton projektin e buxhetit vjetor t ONP-s, t cilin pastaj ja drejton konferencs pr
miratim; b) prcakton formn sipas t cils shtetet jan t obliguara ti paraqesin raportet e tyre lidhur
me zbatimin e konventave dhe t rekomandimeve si dhe rezolutave t miratuara nga konferenca e
prgjithshme e ONP-s; c) emron drejtorin e Byros Ndrk t ONP-s.

26. Byroja Ndrkombtare e Puns sht organ ekzekutiv, administrativ, teknik i ONP-s, ku i siguron
kushtet pr pun Konferencs s Prgjithshme, Kshillit Adm dhe organeve tjera ndihmse t ONP-s.
Byroja Ndrk e puns ka kto funksione dhe kompetenca: mbledh, prpunon dhe shprndan informata
q kan t bjn me rregullimin ndrk t kushteve dhe sistemit t puns; zbaton aktet e ndryshme q i
prcakton konferenca apo kshilli adm; prgadit dokumentacionin dhe materialin tjetr pr t gjitha
seancat q mbahen n kuadr t ONP-s; publikon n gjuh t ndryshme revista, studime dhe raporte
per shtje ekonomike dhe sociale; u ofron ndihm qeverive t shteteve me krkesn e tyre; jep
informata, shnime dhe kshilla, me krkes t qeverive organizatave t punmarrsve dhe
pundhnsve; prgadit pr zbatim jetsim progrramet e ndihms teknike, etj. Byroja udhhiqet nga
drejtori gjeneral t cilin e emron kshilli adm me mandat t prhershm. Drejtori gjeneral udhzimet i
merr nga kshilli adm dhe i kryen t gjitha detyrat q ia beson ky organ, po ashtu drejtori e ushtron
funksionin e sekretarit t prgjithshm t Konferencs s ONP-s. Prve tri organeve kryesore prmes
t cilave ONP-ja e zhvillon aktivitetin dhe veprimtarin e saj, n kuadr t ONP-s ekzistojn edhe
organet tjera ndihmse: komisionet, komitetet dhe organet tjera t prhershme apo t prkohshme.

27. Qllimet dhe veprimtaria e ONP-s ONP-ja ka pr detyr q ti trajtoj dhe ti zgjidh problemet nga
fusha e puns dhe politiks sociale n qarqet ndrk, respektivisht q t punoj me qllim t
prmirsimit t kushteve t puns dhe t jets s njerzve dhe ruajtjes nprmjet drejtsis sociale. Pas
lufts ONP-ja veprimtarin e saj e orienton n aktivitete praktike, respektivisht n ofrimin e ndihms
teknike, e n veanti pr vendet n zhvillim. Onp-ja ka zhvilluar nj aktivitet t madh edhe n planin
hulumtues shkencor. Konventat dhe rekomandimet e ONP-s N aspektin e s drejts ndrk dhe asaj
t brendshme kan rndsi dhe aplikim t veant. ONP-ja q nga themelimi i saj e deri m sot, ka
miratuar 180 konventa dhe 190 rekomandime. Konventat dhe rekomandimet prfshijn rregullimin e t
gjitha segmenteve t marrdhnieve t puns: kohn e puns, pushimet, mbrojtjen en pun,
preventivn kundr rreziqeve n pun, sigurimin social, punn e nats, mbrojtjen e grave dhe t rinjve,
prcaktimin e pagave minimale, t drejtat dhe lirit sindikale, etj.

28. Karakteri i konventave dhe rekomandimeve dallimi ndrmjet tyre Konventat pr nga prmbajtja e
tyre kan karakter obligues normativ. Konventat me miratim e fitojn fuqin e ligjit n qarqet
kombtare t shtetit i cili i ka miratuar. Rekomandimet nuk krijojn obligime pr shtetet, por shtetet
antare kan vetm obligim moral q ti ndrmarrin masat ligjore dhe administrative t cilat do ti
prgjigjeshin intencave t rekomandimeve, pra, shrbejn vetm si orientim pr shtetet antare. Ato
kan karakter t kshillave, udhzimeve pr legjislacion kombtar t shteteve antare n lidhje me at
se si t veprojn n raste t caktuara. Rekomandimet m s shpeshti nxirren si plotsim i konventave.
Megjithat, rekomandimet mund t nxirren edhe pavarsisht nga konventat, me qllim t rregullimit t
ndonj shtjeje pr t ciln nuk sht miratuar konventa. Procedura e miratimit t konventave dhe
rekomandimeve Miratimi i konventave dhe rekomandimeve bhet nga ana e Konferencs s
Prgjithshme t ONP-s. Iniciativn pr nxjerrjen e konventave dhe t rekomandimeve mund ta marrin
qeverit e shteteve t caktuara antare t ONP-s, prfaqsuesit e pundhnsve dhe t punmarrsve
si dhe organizatat tjera ndrk. Procedura e mtejme sht n kompetenc t kshillit adm, i cili e hap
proc pr nxjerrjen e konvents dhe e parashtron n rend t dits t Konferencs. Konferenca pas
debatit q e zhvillon me shtjen q sht objekt i konvents, shtjen ua drejton koomisioneve t
caktuara pr shqyrtim m t detajuar. Nse pranohet teksti i propozuar i konvents, konferenca mund
t vendos q edhe m tej t debatohet pr shtjen e caktuar, prmes nj komisioni q e formon e i cili
njihet si Komision Anketues. Konventa (vlen edhe pr rekomandime) miratohet me votn e 2/3 t
delagatve prezent n Konferenc. N raste t caktuara, kur Konventa nuk pranohet nga ndonj shtet
antar i ONP-s, ather shteteve tjera antare t ONP-s, u lejohet mundsia q at ta pranojn sipas
tekstit t propozuar, n baz t marrveshjes bilaterale.

29. Obligimet e shteteve antare ndaj konventave dhe rekomandimeve t miratuara Qeverit e shteteve
antare t ONP-s jan t obliguara q do konvent dhe rekomandim, t cilin e miraton Konferenca e
ONP-s, n afat prej m s paku 1 viti ose m shumti 18 muajsh, tia paraqes organit kompetent, me
qllim t vendosjes ose ratifikimit. Shtetet antare t ONP-s poashtu jan t obliguara ta informojn
drejtorin e Byros Ndrk t Puns mbi masat e ndrmarra lidhur me ratifikimin e Konvents, masat q i
kan ndrmarr n drejtim t prezentimit t Konvents, organet kompetente shtetrore q duhet t
kujdesen pr zbatimin e konvents s caktuar si dhe ta njoftojn lidhur me masat t cilat i kan marr
kto organe n kt drejtim. Sipas dispozitave kushtetuese t konventave, shtetet antare t ONP-s,
nuk jan t obliguara ta bjn ratifikimin e konventave, mirpo, edhe n rastet kur nuk i ratifikojn,
kan obligim ndaj ONP-s, q n nj periudh t caktuar kohore ti paraqes raport drejtorit t Byros
Ndrk t Puns, lidhur me praktikn legjislative nacionale t rregullimit t shtjes q sht objekt i
Konvents, ku duhet t shnohen edhe t dhnat pr shkaqet q e pengojn ratifikimin e konvents.
Trheqja e nnshkrimit t ratifikimit t konvents s caktuar mund t bhet n do koh, pas skadimit
t afatit 10 vjear. Afati i trheqjes sht 1 vit, dhe nse brenda ktij afati nuk bhet trheqja, konventa
mbetet n fuqi pr edhe 10 vite t ardhshme.. sipas rregullit, konventat ratifikohen n trsi. Ratifikimi i
pjesrishm mund t lejohet vetm ather kur kt e parasheh vet konventa dhe at pr shkak t
kushteve specifike q dominojn n disa shtete antare t ONP-s, si jan: kushtet klimatike, zhvillimi i
pamjaftueshm i organizimit industrial dhe rrethanat tjera specifike. Konventa hyn n fuqi pasi t
ratifikohet s paku nga dy shtete, mirpo, kjo konvent prmban klauzoln mbi numrin e shteteve q
duhet ta ratifikojn, pr tia dhn karakterin juridik apo ligjor. N praktik konventa hyn n fuqi 12
muaj nga dita e regjistrimit t ratifikimit t saj.

30. Inkorporimi i konventave dhe rekomandimeve n legjislacionet nacionale t shteteve antare t

ONP-s Zbatimi i konventave u nnshtrohet dy parimeve themelore q i obligojn t gjitha shtetet
antare t ONP-s: a) parimi i obligimit t zbatimit t konventave, dhe b) parimi i mbrojtjes s
minimumit t t drejtave. Parimi i par nnkupton s shtetet antare t ONP-s, pas ratifikimit t
konvents, jan ta obliguara ta bjn zbatimin e saj, qoft drejtprdrejt apo duke i inkorporuar n
legjislacionin nacional. Parimi i dyt, i mbrojtjes s minimumit t t drejtave, i orienton shtetet antare
t ONP-s, t cilat e kan br ratifikimin e Konvents, n kufizimin e minimumit t t drejtave
konvenciale, dmth, kufiri m i ult i t drejtave, niveli i t cilave gjithnj duhet t respektohet.
Inkorporimi i konvents se ratifikuar n legjislacionet nacionale t shteteve antare t ONP-s bhet
prmes nxjerrjes s ligjeve, akteve nnligjore, akteve t prgjithshme autonome ose konventave
kolektive. T gjitha kto akte duhet t ken pr objekt harmonizimin me dispozitat e konvents s
ratifikuar.

31. Procedura e kontrollimit t zbatimit t konventave dhe t rekomandimeve Kontrollimi i zbatimit t

konventave dhe rekomandimeve bhet nprmes: raporteve, reklamacionit ose padis. Raportet n
baz t kushtetuts s ONP-s, do shtet antar sht i obliguar q Byros Ndrk t Puns tia paraqes
raportin vjetor lidhur me zbatimin e konvents s ratifikuar. Forma dhe prmbajtja e raportit duhet t
bhet sipas krkess s Kshillit Adm. Reklamacioni mund ta bjn organizatat profesionale t
pundhnsve dhe punmarrsve nse konsiderojn s ndonjri nga shtetet antare t ONP-s nuk i
prmbush obligimet q dalin nga konventa e ratifikuar. Reklamacioni i drejtohet Byros Ndrk t Puns,
e cila prmes Kshillit Adm, reklamacionin mund tia prezentoj qeveris s shtetit kundr t cilit sht
br reklamacioni. Nga qeveria e shtetit mund t krkohet q t deklarohet lidhur me at shtje n
afatin e caktuar, e nse kt nuk e bn brenda afatit t caktuar, Kshilli Adm ka t drejt ta bj shpalljen
e reklamacionit, nprmes mjeteve t informimit q i ka ONP-ja, dhe me kt ka pr qllim q t
demaskoj shtetin q nuk i prmbush dispozitat e konvents s ratifikuar.

32. Padia do shtet antar ka t drejt t bj padi n rastet kur konsideron se shteti tjetr antar i
ONP-s nuk i prmbush obligimet e marra nga konventa e ratifikuar. Kshilli Adm mund t veproj si n
rastin e reklamacionit, ku krkon deklarimin e shtetit i cili paditet. Nse pas kontaktit nuk ka prgjigje t
arsyeshme, Kshilli Adm mund ta emroj komisionin i cili do ta shqyrtoj padin dhe pas shqyrtimit t
padis ta paraqes raportin. Drejtori gjeneral i Byros Ndrk t Puns, raportin pastaj ia paraqet
komisionit t Kshillit Adm si dhe qeverive t shteteve antare q jan t interesuara pr shtjen
konkrete dhe gjithashtu duhet t siguroj publikimin e ktij raporti. Secila qeveri antare e ONP-s, q
sht e interesuar lidhur me kt kontest, n afat prej tre muajsh, e informon drejtorin gjeneral t
Byros Ndrk t Puns lidhur me at se a i pranon apo jo rekomandimet e paraqitura n raportin e
komisionit t Kshillit Adm. Nse ndonjra nga qeverit nuk pajtohet me rekomandimet e paraqitura n
raport, ajo sht e obliguar t deklarohet nse dshiron apo jo q zjgidhja e kontestit t krkohet nga
Gjykata Ndrk e Drejtsis. Vendimi i ksaj gjykate sht definitiv. Kjo Gjykat mund ta vrtetoj,
ndryshoj apo modifikoj do konkluz apo rekomandim t komisionit t Kshillit Adm. Komiteti pr
zbatimin e konventave dhe t rekomandimeve konferenca e prgjithshme e ONP-s, para do fillimi t
seancs s saj, bn emrimin e komitetit i cili e shqyrton zbatimin e konventave dhe t rekomandimeve.
Komiteti dhe organet e tjera t ONP-s kan prbrje tripartite dhe emrohet n pajtim me dispozitat
kushtetuese. Komiteti pr zbatimin e konventave dhe t rekomandimeve shqyrton: raportet lidhur me
zbatimin e konventave dhe t rekomandimeve t parashtruara nga ana e shteteve antare t cilat e
kan ratifikuar konventn ose e kan pranuar rekomandimin; shqyrton raportet rreth prmbushjes s
obligimeve q dalin nga konventat dhe rekomandimet nga ana e qeverive t shteteve antare t ONP-
s. Komiteti pr prfundim t puns kt raport e paraqet n Konferenc. N kuadr t konferencs,
prve komitetit pr zbatimin e konventave dhe t rekomandimeve, vepron edhe komiteti i ekspertve
pr kontrollimin e zbatimit t konventave dhe t rekomandimeve.
33. E drejta kolektive e puns trajton, krijon, respektivisht rregullon dhe realizon ato institucione t s
drejts s puns n aspektin e mbrojtjes dhe avansimit t interesave kolektive (sindikatat, raportet e
trupave t pundhnsve dhe sindikatave, marrveshjet kolektive, kontratat kolektive, zgjidhje t
konflikteve kolektive, etj.). sht bashksi, organizat, prkatsisht bashkim q kujdeset pr mbrojtjen e
interesave ekonomike t antarve t saj n organizatn prkatse pundhns, deg, veprimtari
(industri, zejtari, etj.), n nivele t ndryshme. Sindikata u formuan qysh n priudhn fillestare t
kapitalizmit dhe at n forma t ndryshme t organizimit t puntorve. N fillim ishin karakteristike
shoqatat pr vetndihm e m von u formuan sindikatat e puntorve industrial. N fillim organizimi i
puntorve ishte i orientuar si lvizje pr mbrojtjen e t drejtave, nprmjet t shprehjes s krkesave
t puntorve n fushn ekonomike, sociale e m von edhe n at politike. Sindikatat sot, paraqesin
nj faktor t pazvendsueshm n realizimin e sigurimit social dhe kushteve m t mira t puns si:
paga m t larta dhe m t sigurta, kohn e puns, pushimet, mbrojtjes n pun, etj. Sindikatat poashtu
realizojn t drejtn n negociata kolektive dhe n lidhjen e kontratave kolektive me prfaqsuesit e
pundhnsve, organizojn aksione kolektive dhe industriale si dhe grevn, kur me negociata nuk mund
t mirren vesh pr kushtet e caktuara t puns. (pyetje n provim). N teorin e t drejts s puns si
organizata t para sindikale prmenden: n Angli, sindikata e mekanikve-1851; n Austri, lidhja e
puntorve tipografik-1860; etj. Kto ishin organizatat e para, por legalizimi i sindikatave u b m von
(psh, Agli, Gjermani me 1871, etj.). Organizatat e para sindikale n Kosov jan formuar n v.1906,
mirpo sindikata aktive ishin ato t v.1936 39. n v. 1990 sht formuar BSPK-ja me koncept
organizativ pluricentrist q nnkupton se e pengon pluralizmin sindikal. Antarsimi n sindikat sht i
lir, dhe nuk mund t jet penges pr lidhjen e kontrats s puns, respektivisht pr interpretimin e
marrdhnies s puns, si dhe shkak pr ndrprerje t marrdhnies s puns apo pr ndjekje t fardo
forme t puntorit...

34. N t drejtat themelore t njeriut nga puna dhe lidhur me punn radhiten liria e bashkimit, ndalimi i
puns s dhunshme dhe trajtimi i barabart me rastin e punsimit. Pr ta br trajtimin sa m objektiv
t liris s bashkimit, respektivisht t organizimit sindikal, duhet t nisemi nga deklaratat e prgjithshme
pr t drejtat e njeriut dhe qytetarit. Deklarata paraqet vetm nj program dhe udhrrefyes, e jo norm
juridike. N baz t deklarats s prgjithshme m von jan nxjerr dy pakte: a) pakti mbi t drejtat
civile e politike (miratoi Asambleja e OKB-s-1966); dhe b) pakti mbi t drejtat ekonomike, sociale e
kulturore (1966). Shtetet t cilat e miratojn Paktin Ndrk pr t drejtat ekonomike, sociale e kulturore,
obligohen n sigurimin e ktyre t drejtave: 1. t drejtn e secilit q t themeloj sindikata dhe t
antarsohet n to sipas vullnetit t tij; 2. t drejtn e sindikatave q t themelojn federatat dhe
konfederatat sindikale kombtare si t drejtat e ktyre q t themelojn organizata sindikale ndrk apo
t hyjn n to; 3. t drejtn e sindikatave q t veprojn lirisht me kufizime t cilat jan t parapara me
ligj; 4. t drejtn n grev, me kusht q t jet n pajtim me ligjet e shteteve prkatse.

35. Prcakton q puntort dhe pundhnsit (pa kurrfar prjashtimesh) kan t drejt t formojn
organizata sipas zgjedhjes s tyre, pa leje paraprake. Ata kan t drejt t hyjn n kto organizata pa
parakushte me prjashtim t asaj se duhet ti prmbahen statutit t organizatave t tyre sindikatave.
Organizatat e puntorve dhe t pundhnsve kan t drejt t nxjerrin statute dhe rregulla, ti
zgjedhin lirisht prfaqsuesit e tyre, ti organizojn dhe t udhheqin veprimtarin e tyre, dhe t
formojn programin e tyre akcional. Organizatat e pundhnsve dhe t punmarrsve nuk mund t
shprndahen e as veprimtaria e tyre nuk mund t ndalet me rrug administrative. T gjitha organizatat,
federatat dhe konfederatat, kan t drejt q t antarsohen n organizatat ndrk t pundhnsve
dhe t puntorve. Me legjislacion kombtar prcaktohet se n far mase t drejtat e garantuara n
kt konvent aplikohen ndaj pjestarve t ushtris dhe t policis.

36. Kjo lloj mbrojtje i referohet veanarisht akteve t cilat do t kishin pr qllim q punsimin ta
kushtzojn me obligim q t mos antarsohet n sindikat apo t heqin dor nga sindikata e caktuar.
Konventa parasheh edhe mbrojtjen nga aktet q orientojn n largimin e puntorve nga puna ose n
forma tjera t cilat puntort do ti vnin nn kontroll t pundhnsit. N ushtri dhe n polici dispozitat e
ksaj konvente aplikohen vetm n rastet dhe si sht e parapar n legjislacionin kombtar.

37. Jan burime specifike t s drejts s puns me t cilat n mnyr t veant rregullohen shtjet
nga fusha e puns dhe e marrdhnieve t puns. Kontratat kolektive jan paraqitur n gjysmn e dyt
t shek.XIX, n Angli. N Franc kontrata e par sht lidhur n mes punmarrsve dhe pundhsve (n
industrin e tekstilit, n lidhje me pagat) n v.1831, n Lion. Meqen se nuk kishin mbeshtetje n
legjislacion, kontratat e para leht mund t mos respektoheshin, sepse nuk rrezikoheshin nga asnj
sanksion. Kontratat kolektive me legjislacion, para lufts s dyt botrore, i ka njohur vetm Zvicrra. N
shtetet me sisteme juridike bashkkohore kontratat kolektive jan instrument i pazvendsueshm me
t cilin prcaktohen dhe rregullohen kushtet e puns dhe t punsimit. Me kontrata kolektive t puns
nnkuptojm do marrveshje me shkrim q i referohet kushteve t puns dhe t punsimit, e lidhur n
mes t pundhnsit, grupit t pundhnsve apo nj apo m shum organizatave t pundhnsve, n
njrn an, dhe nj apo m shum organizatave reprezentative t puntorve apo sindikatave, n ann
tjetr. N kuptim t ngusht, kontrata kolektive konsiderohet si marrveshje me shkrim q ka t bj me
kushtet e puns e lidhur ndrmjet organizatave sindikale dhe pundhnsve, n baz t s cils duhet t
lidhen kontratat individuale mbi punn. Palt kontraktuese t kontrats kolektive jan organizatat
sindikale apo organizatat tjera t puntorve dhe pundhnsi, grupet e pundhnsve apo shoqatat e
tyre, n t shumtn e rasteve oda ekonomike. N parim kontratat kolektive nuk aplikohen
drejtprdrejt, por shrbejn si akte t prgjithshme n baz t t cilave lidhen kontratat individuale
mbi punn.

38. Shikuar historikisht, kontratat mbi punn jan m t hershme n krahasim me kontratat kolektive.
Ato jan paraqitur n periudhn e liberalizmit t hershm dhe ishin instrument kryesor i rregullimit t
kushteve t puns, q lidhej n mes t punmarrsit dhe t pundhnsit. Kontratat mbi punn edhe
sot paraqesin aktin themelor pr themelimin e marrdhnieve t puns, por pr dallim nga kontratat
mbi punn t periudhs s liberalizmit (ku kushtet diktoheshin nga pundhnsi), sot kontratat mbi
punn duhet t lidhen n pajtim me dispozitat ligjore apo dispozitat e kontrats kolektive. Dallimi
esencial n mes t kontrats mbi punn e kontrats kolektive n at s kontrata mbi punn, si baz
juridike ka krijimin e drejtprdrejt t marrdhnies konkrete t puns n mes t puntorve dhe
pundhnsit, kurse kontratat kolektive nuk kan pr qllim krijimin e marrdhnieve konkrete t
puns, ato vetm prcaktojn, n mnyr t prgjithshme, prmbajtjen e marrdhnieve t puns,
pavarsisht nga kontrata mbi punn. Objekt i kontrats mbi punn sht marrdhnia individuale e
puns. kontrata kolektive i ka parasysh raportet e puntorve dhe pundhnsit dhe pr ta parashtron
rregulla, por nuk krijon obligime n mes t puntorit dhe pundhnsit. Obligimet n mes tyre krijohen
ather kur kto dy pal, n pajtim me kushtet e parapara me kontrat kolektive, hyjn n marrdhnie
individuale t puns, duke e lidhur kontratn mbi punn. Negociatat kolektive, sot paraqesin nj metod
mjaft t gjer t rregullimit t problemeve t puns. Ato praktikohen n t gjitha shtetet me sisteme
juridike bashkkohore, kurse kontratat kolektive, q jan rezultat i negociatave kolektive, paraqesin nj
institucion shum t rndsishm t rregullativs shoqrore me rndsi t veant: a) sociale; b)
ekonomike; dhe c) juridike.

39. Natyra juridike e kontratave kolektive n teorin juridike bhet objekt i trajtimit mu ather kur
konstatohet se kontratat kolektive nuk mund t vshtrohen si kontrata obligative, por si akte rregullash
ose marrveshjesh normative. Duke u nisur nga pikpamjet e ndryshme, mund t flitet pr tri
botkuptime lidhur me natyrn juridike t kontrats kolektive: 1. sipas nj mendimi, kontrata kolektive
ka t gjitha karakteristikat e puns civilo-juridike q do t thot t kontrats civile, dhe n pajtim me
kt sht ndrtuar teoria kontraktuese; 2. mendimtar tjer konsiderojn s kontrata kolektive sht
akt normativ apo ligj n kuptimin material, dhe nga kjo sht ndrtuar teoria statusore apo jasht
kontraktuese; 3. disa mendimtar tjer kontraten kolektive e konsiderojn njkohsisht edhe si akt
normativ edhe si akt kontraktues, ose i ka karakteristikat e t dy akteve, dhe nga kjo sht ndrtuar
teoria e przier (mikse) apo e duplicitetit.

40. Ithtart e teoris kontraktuese, natyrn juridike t kontratave kolektive e spjegojn duke i
identifikuar ato me kontratat civile. Sipas tyre, kontrata kolektive paraqet qart nj kontrat mbi
autorizimin, stipulimin ose kontratat pa emr. Vshtrimi i kontrats kolektive sipas konceptit t
kontrats mbi autorizimin sht i nxitur nga situata e sindikats pr ti prfaqsuar puntort apo
antart e saj. Nse kontrata kolektive identifikohet me kontratn mbi stipulimin apo kontratn n dobi
t personit t tret, ather kemi t bjm me nj situat ku obligimet e krijuara nga kjo kontrat i
dedikohen veprimeve n dobi t personit t tret beneficiarit. N kuadr t teoris kontraktuese
dominojn edhe mendime sipas t cilave kontrata kolektive paraqet nj kontrat t llojit sui generis,
ose kontrat pa emr, meqense n kuadr t saj nuk mbizotrojn as elementet e kontrats mbi
autorizimin, e as elementet e kontrats mbi stipulimin.

41. Kjo teori u paraqit si reaksion ndaj pikpamjeve t teoris kontraktuese. Kjo teori mohon mundsin
q natyra juridike e kontrats kolektive t shpjegohet sipas kontratave juridiko- civile. Prfqasuesit e
ksaj teorie theksojn se kontrata kolektive sht nj konvent marrveshje n t ciln shprehet
pjesmarrja e vullnetit dhe e pajtimit. Kontrata kolektive sht konvent e puns, ose akt normativ, me
t cilin prcaktohen rregullat e prgjithshme mbi kushtet e puns. n realitet, ajo sht ligj, dispozitat e
t cilit duhet t respektohen para lidhjes se kontrats individuale mbi punn, posaqerisht ato q i
referohen minimumit dhe maksimumit t kushteve t puns. me kto kontrata krijohet nj situat e
veant juridike e subjekteve individuale e cila i obligon vetm palt kontraktuese debitorin dhe
kreditorin. N baz t dispozitave t ktyre rregullave do t lidhen kontratat e ardhshme individuale mbi
punn.

42. Ithtart e ksaj teorie tntojn ti zbusin skajshmrit n mes t teoris kontraktuese dhe asaj
statusore. Sipas tyre kontrata kolektive n vete prmban edhe elemente kontraktuese edhe elemente
normative. Elementet normative gjenden n at pjes t kontrakts kolektive e cila i referohet
dispozitave lidhur me kushtet nn t cilat duhet t lidhen kontratat individuale mbi punn, kurse
elementet kontraktuese rrjedhin nga fakti se megjithat kemi t bjm me nj marrveshje e cila lidhet
n mes dy palve, dhe pr kt arsye kontrata kolektive vshtrohet edhe si ligj n kuptimin material e
edhe si kontrat. Mund t thuhet se shumica e autorve t s drejts s puns e pranojn teorin e
przier si m reale.

43. N fazn fillestare t zhvillimit t tyre, ato lidheshin kryesisht n nivel t ndrmarrjes, n mes t
pundhnsve dhe puntorve. Pas lufts s dyt botrore, kontratat kolektive gjithnj e m shum
lidhen n nivel nacional, regjional dhe lokal. N disa shtete (vemas skandinave), sht parapar edhe si
obligim q kontratat kolektive t lidhen n nivel nacional. Natyrisht kto kontrata paraqesin baz pr
lidhjen e kontratave tjera kolektive n nivel lokal apo t ndrmarrjes. Kontratat kolektive t puns mund
t jen: t prgjithshme, t veanta dhe t lidhur an nivel t ndrmarrjes. 1. kontrata e prgjithshme
kolektive jan ato kontrata t cilat kan t bjn me kushtet e puns dhe t punsimit. Dispozitat e
kontrats t ktij lloji vlejn pr t gjith punonjsit dhe pundhnsit brenda nj shteti. Kto kontrata
lidhen midis sindikats m autoritative dhe organizats s pundhnsve, me pjesmarrjen edhe t
prfaqsuesve t pushtetit; 2. kontratat e veanta kolektive jan lloji i kontratave kolektive t puns,
t cilat kan t bjn me t drejtn dhe obligimet nga sistemi i puns dhe i marrdhnieve t puns e q
krijohen n kuadr t nj veprimtarie, qoft ajo prodhuese apo jo prodhuese, ose n kuadr t nj dege
apo nndege, e lidhur n mes t organizats sindikale t veprimtaris s caktuar dhe organizats
prkatse t pundhnsve. Nse kjo kontrat sht n interes vital pr shtetin, ather n lidhjen e saj
merr pjes edhe shteti (n praktik si kontrata t veanta jan, psh, pr degn e industris dhe
xehtaris, etj.). n veprimtarin joprodhuese mund t jen: kontratat kolektive pr arsim, shndetsi,
kultur, shkenc, etj. Kontratat e veanta kolektive, n raport me kontratat e prgjithshme kolektive,
jan kate t konkretizimit dhe me to rregullohen m pr s afermi shtjet q kan t bjn me sfern e
marrdhnieve t puns pr veprimtari, deg ose nndeg t caktuar; 3. kontratat kolektive t puns q
lidhen n nivel t ndrmarrjes jan ato kontrata me t cilat rregullohen shtjet nga sfera e puns dhe
e marrdhnieve t puns n nivel t nj ndrmarrjeve apo institucioni t caktuar. Lidhen n mes
sindikats dhe organit udhheqs t ndrmarrjes (pundhnsit). Kontratat kolektive t puns mund t
lidhen pr nj afat t caktuar, zakonisht prej 3 -5 vite, gj q prcaktohet me marrveshjen e palve
kontraktuese, mirpo ato mund t jen edhe t paafatizuara.

44. E drejta e puns sht disiplin e veant juridike, e cila prfshin trsin e normave juridike, t
cilat rregullojn fush t caktuar t marrdhnieve shoqrore marrdhniet e puns. Kontrata mbi
punn ka nj historik t gjat dhe sht e pandashme nga marrdhnia e puns. n sistemin
skllavopronar procesi i prodhimit karakterizohej nga skllavrimi. Skllavi ka qen prodhuesi kryesor i t
gjitha vlerave materiale n bujqsi dhe n artizanate, ai sht trajtuar si send, dhe kur i jepej personit
tjetr, ather ekzistonte nj kontrat mbi shrbimin, qiran, apo shitjen n mes t skllavopronarit dhe
personit q i vihej n dispozicion skllavi. N shoqrin romake kan ekzistuar edhe disa raporte tjera t
cilat jan krijuar n mes t skllavopronarve dhe nj shtrese t popullats t njohur si njerz t lir. Ata
njerz q kishin talent dhe njohuri t veanta pr art, aktrim, kuzhin, etj., i vnin n dispozicion
skllavopronarit shrbimin e tyre dhe pr kt shrbim lidhnin kontrat me skllavopronarin (locatio
conductio operaruma). N sistemin feudal poashtu nuk kishte marrdhnie t puns. N kt periudh
paraqiten dy lloj t raporteve:

45. Raporti n mes t feudalve dhe bujkrobrve; dhe 2. raporti n mes t zejtarve dhe tregtarve si
dhe ndihmsve t tyre (kallft) dhe nxnsit (shegrtt). Marrdhniet shoqrore n fshat i
karakterizonte varshmria e bujkrobit nga feudali. Bujkrobrit ishin t lidhur pr tokn e feudalit, i cili
kishte t drejt ta shes ose ta blej bujkrobin bashk me tokn. Me zhvillimin e marrdhnieve
shoqrore (shek. XIV) dukshm fillon t ndryshon pozita e ndihmsve dhe e nxnsve t zejtarve, ku
vjen deri t transformimi i lidhjeve personale, prkatsisht lojalitetit n mes t feudalve dhe
pasardhsve t tij, sepse gjithnj e m shum vjen n shprehje elementi obligativ. Me kalimin e kohs
vjen deri t transformimi i ktyre raporteve n marrdhnie t puns me meditje. Shikuar juridikisht,
kur raportet statusore t nnshtrimit dhe raportet personalo-juridike u ngriten n raporte pronsore
dhe obligative. Konsiderohet se transformimi i ktyre raporteve ka br q t shfaqen kontratat e para
mbi punn. Shpikja e makinave t reja, veanarisht makins me avull, ndikoj q t kalohet prej sistemit
feudal n at kapitalist. Me kt transformim, edhe marrdhniet shoqrore t puns t karakterit
asnafo-statutor ndrrohen n marrdhnie meditore. Fillimisht ishin marrdhnie kontraktuese dhe t
karakterit personal dhe radhiteshin n grupin e marrdhnieve juridiko- civile t karakterit kontraktues
(psh, qiraja, shitblerja, etj.). me qense se barazia juridike nuk nnkuptonte edhe barazin ekonomike,
periudha e liberalizmit t hershm konsiderohej si periudha m e errt pr t punsuarit, sepse
aplikoheshin masa t ndryshme juridike dhe ekonomike t njohura si legjislacioni i prgjakshm. Shteti
i par q intervenoi n rregullimin e marrdhnieve meditore t puns ishte Anglia. Me kt rast
kontrata mbi shrbimin e fiton karakterin e ri dhe emrtimin e ri kontrat e puns.

46. Fillimisht marrdhniet e puns ishin t identifikuara me kontratn e puns, ndrsa sht e njohur
q definicionet pr marrdhniet e puns nuk kan prfshir gjithmon t gjitha elementet e
marrdhnieve t puns, sepse kan prfshir ose m shum ose m pak nga ajo q i prket
marrdhnieve t puns. marrdhniet e puns ndryshe jan definuar n teorin e sistemit socialist e
ndryshe n at kapitalist.marrdhniet e puns jan vullnetare t rregulluara me ligj, n t cilat
punmarrsi inkorporohet tek pundhnsi n ndrmarrje apo institucion, lidhet pr vendin e caktuar
t puns, personalisht kryen punn e caktuar dhe pr t merr shprblim pagn. M hert, kontrata e
puns (kontrata mbi shrbimin) ishte nocioni baz dhe instrument themelor i rregullimit t raporteve n
mes punmarrsit dhe pundhnsit. Pas lufts s dyt botrore, nn ndikimin e ndryshimeve n
legjislacion, marrdhnieve ekonomiko-shoqrore e politike, forcimit t pozicionit t puntorve dhe
presioneve t tyre, teoria filloj t bj ndryshime n mes t kontrats mbi punn dhe marrdhnies se
puns si status faktik. Marrdhnia e puns bhet nocion baz i t drejts s puns. ekzistojn teori t
ndryshme pr marrdhniet e puns: teoria gjermane (lojaliteti) dhe teoria franceze (institucionale), e
shpeshher prpunohet edhe teoria kontraktuese.

47. Teoria kontraktuese Mbshtetet n faktin se marrdhnia e puns sht marrdhnie juridiko-
civile, sipas s cils raportet n mes t punmarrsit dhe pundhnsit n t cilat punmarrsi e shet
fuqin e tij punuese, kurse pundhnsi paguan kompensimin pr kryerjen e puns, punmarrsit duhet
t rregullohet me kontrat. Pr shkak t ktij koncepti nj koh t gjat e drejta e puns ka qen pjes e
legjislacionit civil. Teoria institucionale franceze Sipas ksaj teorie, marrdhnia e puns shpreh
bashkimin e atij q punon dhe t gjith puntorve tjer n nj ndrmarrje me drejtorin e asaj
ndrmarrjeje, dhe pr kt arsye marrdhnia e puns sht inkorporim apo ikuadrim n ushtrimin e
veprimtaris s caktuar si institucion. Me hyrje n kt institucion (ndrmarrje, fabrika, etj.) subjekti
bhet puntor dhe fiton t drejta t caktuara t cilat i kan puntort n pajtim me dispozita dhe
kontrat. Teoria gjermane e lojalitetit Kjo teori u shfaq n periudhn e zhvillimit t fashizmit n
Gjermani (1936 1945), ithtart e ksaj teorie kishin pr qllim q t arsyetojn botkuptimet
nacionaliste. Si e till e zhvillon tezn mbi shtetin dhe shoqrin t mbshtetur n bashksin punuese
t ndrmarrjeve n t cilat edhe puntort edhe pronart e mjeteve t prodhimit kan obligim kryesor
q t punojn pr m shum qllime t Rajhut t tret, Gjermanis Fashiste. Sipas ksaj, teorie
puntort antarsohen n bashksin punuese, paraqesin bashksin pr t ciln prcaktohen me
vetdije, grupin q ka pr obligim t punoj, ndrsa, ndrsa pundhnsi sht udhheqs i asaj
bashksie dhe ka obligim q t kujdeset pr mbrojtjen e tyre. Mirpo, n Gjermanin fashiste realiteti
ishte krejt ndryshe, prkundrazi, n kt periudh dominonte nj marrdhnie moderne robruese me
metoda m t egra t puns s dhunshme, nprmes friks dhe poshtrimit, kurse do rezistenc shuhej
me gjak.

48. 1. Vullnetarizmi marrdhnia e puns lind n baz t vullnetit dshirs s lir t subjekteve q e
vendosin kt marrdhnie n pajtim me parimet e prgjithshme dhe universale. Pundhnsi n mesin
e m shum puntorve lirisht zgjedh at kandidat i cili me karakteristikat e tij m s miri i prgjigjet; 2.
Lidhja personale-funksionale ka t bj me obligimin, q nga momenti i hyrjes n pun e deri t
ndrprerja e marrdhnies s puns t puntorit q personalisht dhe vetm ai t kryej punt dhe
detyrat e caktuara, n kuadr t vendit t tij t puns/funksionit, dmth, ai nuk mundet ti bart obligimet
e tij n personin tjetr. Nse kemi t bjm me lidhjen e kontrats mbi veprn, ather kjo nnkupton
se sht fjala pr nj marrdhnie tjetr juridike, sepse sht n pyetje kryerja e nj pune t caktuar
dhe pagesa pr at pun, por jo pagesa e puntorit konkret, por rezultati i cilitdo punkryes. T kontrata
mbi veprn (shrbimin) sht me rndsi q t kryhet puna apo shrbimi sipas marrveshjes, dhe pas
prfundimit t punve bhet pagesa. N parim nuk sht me rndsi kush sht punkryesi. Ktu kemi
t bjm me marrdhnie t pastr juridike-civile, e cila nuk ka karakteristika t marrdhnies juridike
t puns dhe si e till i nnshtrohet rregullave t s drejts civile apo t s drejts s detyrimeve;

49. 3. Inkorporimi (hyrja n procesin e puns) tregon se puntori n punn e organizuar dhe t
rregulluar t pundhnsi ose n ndrmarrje sht n vendin e caktuar t puns. N praktik, koha e
sakt e fillimit t puns apo data konkrete e themelimit t marrdhnies s puns sht e nj rndsie
t veant, sepse ka ndikim n procedurat e realizimit t t drejtave q rrjedhin nga ajo marrdhnie
(psh, t drejts n pushim, n pag, etj.). n teorin e t drejts s puns ceken dy karakteristika
kryesore t ktij elementi t marrdhnieve t puns: A) n do mjedis t puns ekziston nj struktur e
brendshme, prkatsisht mekanizm i organizimit funksional me t cilin prcaktohen vendet e puns,
punt dhe detyrat e puns pr ato vende t puns, sepse kjo sht parakusht pr funksionimin e drejt
dhe efikas t ndrmarrjes si dhe ushtrimit t veprimtaris s saj t rregullt n pajtim me synimet pr t
cilat sht themeluar; B) kyqja n pun e puntorit n vendin e caktuar t puns si dhe kryerja e punve
dhe detyrave t puns n vendin e tij t puns, puntorin e bn kuadr n ndrmarrjen konkrete apo t
pundhnsi konkret dhe si i till sht i domosdoshm pr kryerjen e drejt dhe t plot t punve t
caktuara. Karakteristik e ktij elementi sht profesioni, sepse do puntor ndryshe quhet edhe
puntor profesional, varsisht nga puna q kryen; 4. Paga element esencial i marrdhnies s puns
sht edhe paga. Pr kryerjen e punve dhe detyrave t puns puntori realizon pagn, dhe me rastin e
themelimit t marrdhnies s puns puntori duhet t njoftohet pr lartsin e pags, kohn e
pagess si dhe shtesat tjera nga paga. Paga duhet t jet nj stimulim pr pun sa m kualitative, e jo
baz pr realizimin e ekstra profiteve nprmjet t uljes s pagave.

50. N teorin e t drejts s puns, marrdhnia faktike e puns konsiderohet si marrdhnie e puns
apo e punsimit e cila lind apo paraqitet nga ushtrimi faktik i puns s caktuar n ndrmarrje, institucion
apo t personat tjer juridik, n organet shtetrore, si pun e rregullt, shrbim apo funksion n formn
dhe mnyrn e rregullt, me kusht q ajo marrdhnie t mos jet e paautorizuar dhe e themeluar me
pushtet t vet. Marrdhnia faktike e puns pra ekziston edhe n rastet kur nuk sht themeluar
marrdhnia e puns, por kur n mnyr t heshtur, tolerante ekziston marrdhnia mbi baza t
prmbushjes s punve dhe detyrave t puns pr vendin e caktuar t puns. marrdhnia faktike e
puns nuk themelohet n baza juridike, andaj kohzgjatja e saj sht e padrejt dhe kundr ligjore. Ajo
ka e bn t ngjashme marrdhnien faktike t puns me marrdhnien juridike t puns sht se nj
person i kryen punt dhe detyrat e puns n formn dhe mnyrn e parapar dhe mbi kt baz i
realizon t drejtat e caktuara, duke filluar nga paga pr punn q e kryen. Legjislacioni yn q i referohet
marrdhnieve t puns nuk e njeh marrdhnien faktike t puns. Marrdhnia faktike e puns i ka
disa elemente: 1. marrdhnia faktike e puns nuk ka baz juridike; 2. nuk ka uzurpim, mashtrim apo
lajthim; 3. marrdhnia faktike e puns i ka t gjitha elementet e marrdhnies juridike t puns
(vullnetarizmin, lidhjen personale funksionale, inkorporimin dhe pagn); dhe 4. punn e kryen vet
puntori.

51. Gjat procesit t puns, apo ushtrimit t shrbimeve dhe funksioneve t ndryshme, paraqiten disa
raporte prkatsisht marrdhnie t cilat e kan pr shkak punn, por q nuk mund t trajtohen si
marrdhnie pune, sepse kryerja e ktyre punve apo shrbimeve rregullohet me dispozita juridike q
nuk jan pjes e t drejts s puns, psh, 1. deputett e Parlamentit t Kosovs, dhe t Kuvendeve
Komunale, t komisioneve t ndryshme, etj.; 2. personat q kryejn pun t rastit, t herpas hershme
dhe momentale n ushtrimin apo funksionimin e shrbimeve publike n mnyr vullnetare apo
obligative, me apo pa kompensim (gjyqtart, ekspertt, dshmitart, interprett, etj.); 3. personat q
ushtrojn veprimtarin n mnyr t pavarur (avokatt, zejtart, artistt, taksistt, etj. N kto raste
nuk kemi t bjm me marrdhnie t puns sepse n kt rast pr punn e br apo kryerjen e
shrbimit nuk ka pag por mim t kontraktuar apo tarif. Pr kto raste nuk aplikohen dispozitat e t
drejts s puns, prve dispozitave t sigurimit social, t cilat rregullohen n mnyr t veant.

52. Marrdhnie pune nuk konsiderohen kto pun ose shrbime vijuese: a) puna e herpas hershme e
bazuar n solidaritet familjar e cila nuk kryhet pr prfitim dhe pr kompensim t drejtprdrejt
financiar; b) ofrimi i shrbimeve ose prodhimi i t mirave nga pala jo e varur pr nj pal tjetr n
mbshtetje t kontrats s lidhur n mes tyre; dhe c) puna me interes t prgjithshm q nuk kryhet pr
prfitim ose kompensim t drejtprdrejt financiar.

53. Shtetet me sisteme juridike bashkkohore por edhe shtetet tjera n kushtetutat e tyre i kan t
prcaktuara dispozitat q kan t bjn me parimet q i referohen fushs s puns. shtja e puns dhe
marrdhnieve t puns rregullohet me Rregulloren pr Ligjin Themelor t Puns n Kosov 2001/27.
Kjo rregullore nuk i prmbush kriteret elementare pr rregullimin e marrdhnieve t puns, ka mangsi
dhe nuk u ofron prspektiv puntorve, prkundrazi i v n pozit t nnshtrimit ndaj pundhnsit.
N kt rregullore nuk sht parapar mekanizmi i mbrojtjes s t drejtave t puntorve n formn
dhe mnyrn si parashihet n legjislacionin e vendeve tjera. Shkaqet q ndikuan n kt gjendje jan t
ndryshme, si kryesor sht faktori subjektiv (mungesa e profesionalizmit).

54. Sistemi i puns dhe i marrdhnieve t puns bazohet n parimet t cilat e kan burimin n aktet
kushtetuese. Parimet e puns dhe sistemi i marrdhnieve t puns mund t klasifikohen n: 1. parimi i
liris s puns, 2. parimi i t drejts pr pun, 3. parimi i ndalimit t puns s dhunshme, 4. parimi i
ndalimit t diskriminimit n punsim, dhe 5. parimi i liris sindikale.

55. N t drejtn e puns, liria e puns i referohet t drejts s puntorit n themelimin dhe
ndrprerjn e marrdhnies s puns si dhe lirin absolute t pundhnsit n aspektin e themelimit t
marrdhnieve t puns. Sipas ktij parimi askush nuk ka t drejt q ta detyroj dikend t jet n
marrdhnie pune dhe askush nuk ka t drejt q ta detyroj pundhnsin q ta punsoj ndokend.
Liria e puns i ka tri specifika: 1. lirin e do qytetari q t punoj pavarsisht pr veti dhe me mjetet e
veta ose t themeloj marrdhnien e puns t ndonj subjekti tjetr; 2. lirin e zgjedhjes individuale
ose lirin q personalisht t vendos s kush do t punoj, ku do t punoj, sa koh, por n pajtim me
kriteret e prcaktuara; 3. prmbajtjen nga veprimet t cilat do t kufizohen ose do ta anulonin trajtimin
e barabart n aspektin e liris s puns.

56. E drejta pr punn nnkupton t drejtn n lirin dhe pavarsin e kryerjes s punve t caktuara,
prkatsisht ushtrimin e profesionit t caktuar. N esenc ky parim shpreh lirin e aktiviteteve
personale t njeriut, krijimin e marrdhnieve t lira n t gjitha manifestimet e aktiviteteve dhe
sjelljeve t njeriut. N kuptim me t gjer ky parim n vete inkorporon edhe lirin e puns. Prve ksaj
e drejta n pun sht nj nga t drejtat themelore t puntorit ashtu edhe t pundhnsit, npunsit,
etj.

57. Ky parim sht i lidhurme parimin e t drejts pr pun. Ky parim gjen mbshtetje n aktet me
karakter ndrk, por edhe n rregulloren pr ligjin themelor t puns n Kosov. Sipas ksaj pun e
dhunshme konsiderohet tr puna ose shrbimet t cilat krkohen nga ndonj person nn krcenim me
ndeshkim pr t cilat personi n fjal nuk sht paraqitur vullnetar. Si pun t dhunshme nuk
konsiderohen kto raste: 1. do pun ose shrbim q i krkohet nj personi n baz t ligjeve ushtarake;
2. personit q gjindet n vuajtje t dnimit me vendim t plotfuqishm gjyqsor, q nuk vihet n
shrbim t personave juridik privat; 3. do pun apo shrbim q i krkohet nj personi n rastet e lufts
apo pr shkaqe t fuqis madhore.

58. Ky parim mbshtetjen e ka n aktet ndrk dhe n ato kombtare. N shumicn e vendeve ky parim
sht i parapar me kushtetutat e tyre. N Kosov sht parapar n Rregulloren pr Ligjin Themelor t
Puns. Fjala diskriminim prfshin do dallim, prjashtim ose dhnie t prparsis nbaz t racs,
ngjyrs, fes, gjinis, moshs, gjendjes familjare, mendimit politik, prejardhejs kombtare, gjuhs ose
antarsis sindikale e cila ka fuqin e anulimit ose t dmtimit t mundsive t barabarta ose trajtimit
n punsim apo profesion.

59. Liria sindikale dhe negociatat kolektive jan t drejta t garantuara edhe n aktet ndrk edhe n ato
kombtare. N kt kontekst vlen t prmenden konventat e organizats ndrk t puns (ONP):
konventa mbi lirin sindikale dhe mbrojtjen e s drejts sindikale-1948, dhe konventa mbi t drejtn e
organizimit dhe negociatave kolektive-1949. Sipas ktij parimi punonjsit dhe pundhnsit kan t
drejt t themelojn dhe varsisht nga rregullat e organizats n fjal, tiu bashkohen organizatave t
cilat i zgjedhin vet pa krkuar leje paraprakisht. Organizatat e punonjsve prfshijn edhe sindikatat.
Organizatat e punonjsve dhe t pundhnsve kan t drejt t themelojn dhe tiu bashkohen
federatave dhe konfederatave. Organizatat, federatat dhe konfederatat e tilla kan t drejt t lidhen
me organizatat ndrk t punonjsve dhe t pundhnsve. E drejta n negociata kolektive dhe
rregullimi i kushteve t puns dhe t punsimit me kontrata kolektive n mes t pundhnsve sht e
garantuar.

60. Pr vendosjen e marrdhnies s puns sht e domosdoshme q t ekzistojn s paku dy subjekte,

kto subjekte duhet q kto marrdhnie ti vendosin n baza vullnetare, n lidhje juridiko-funksionale
n raport me objektin e puns juridike dhe duhet t ekzistoj interesi objektiv-shoqror i cili i lidh pr
at pun juridike. Palt e marrdhnies s puns, jan: pundhnsi (sht personi fizik ose juridik i cili i
siguron pun punonjsit dhe i paguan atij rrogn pr pun apo shrbimet e kryera); dhe punonjsi
(sht personi fizik i punsuar pr t kryer pun ose shrbime pr pundhnsin nn autoritetin dhe
kontrollin e tij). Pundhnsi dhe punonjsi i prmbushin obligimet dhe i ushtrojn t drejtat e tyre n
pajtim meligjin n fuqi, kontratn e puns dhe sipas rastit edhe me marrveshje kolektive. Prve
pundhnsit dhe punonjsit, si subjekte t marrdhnies s puns mund t jen edhe: subjektet e
veprimtaris ekonomike dhe tregtare (ndrmarrjet, shoqrit aksionare dhe bashksit e tyre),
subjektet nga fusha e shrbimeve juridiko-publike (psh, organet shtetrore, institucionet), npunsit t
cilt jan persona fizik q kryejn pun administrative n organet e administrats, etj.

61. Me kushte pr themelimin e marrdhnieve t puns nnkuptohen ato krkesa t cilat duhet ti
plotsoj nj person q t mund t fitoj statusin e puntorit apo t t punsuarit. Themelimi i
marrdhnies s puns bhet n dy subjekteve apo dy palve kontraktuese, me interesa t kundrta
dhe t ndara. Dispozitat juridike t shumics s vendeve q i referohen legjislacionit t puns i kan
parapar dy lloj kushtesh pr themelimin e marrdhnies s puns: a) kushtet e prgjithshme dhe b)
kushtet e veanta. Kushtet e prgjithshme jan zakonisht minimale dhe kto duhet ti plotsoj do
person q dshiron t themeloj marrdhnie pune. Kushtet e prgjithshme jan: mosha e caktuar
(mosha mbi 15 vjeare) dhe aftsia shndetsore (me kusht q puna e till nuk e vn n rrezik jetn
dhe pronn e tij). Kushtet e veanta jan t lidhura pr cilsin apo kriterin e vendit t puns apo
procesit t puns. Kto kushte mund t prcaktohen me ligj por edhe me akt t prgjithshm t
pundhnsit, dhe kto jan: prgaditja e caktuar profesionale, kushtet e veanta shndetsore,
prvoja e caktuar n pun, njohja e gjuhs s huaj, njohja e puns me kompjuter, etj.

62. N parim, pas prcaktimit t kushteve pr themelimin e marrdhnies s puns, si dhe parametrave
tjer, psh, ekzistimit t vendit t lir t puns, pason faza e par e themelimit t marrdhnies s puns,
marrja e vendimit pr nevojen e themelimit t marrdhnies s puns, pastaj konstatimi se a ekzistojn
apo nuk ekzistojn pagesa pr themelimin e marrdhnies s puns. Faza tjetr ka t bj me themelimin
e marrdhnies s puns dhe sht vendosja e kontaktit n mes pundhnsit dhe kandidatit dhe faza
prfundimtare sht pranimi i kandidatit t caktuar. Vendimi lidhur me nevojat pr puntor Rregullorja
pr Ligjin Themelor t Puns n Kosov nuk parasheh se a duhet apo jo t mirret vendim lidhur me
nevojn pr puntor t ri. Megjithat, edhe kur kur pr kt eshtje nuk ekziston obligimi ligjor, kjo n
realitet ekziston dhe nuk duhet t formalizohet. Nj vendim i till ekziston gjithmon kur n nj
ndrmarrje, institucion apo tek pundhnsi rritet vllimi i punve. Struktura dhe numri i vendeve t
puns duhet t prcaktohen me akt intern autonom t pundhnsit i cili paraqitet si parakusht
normativ pr themelimin e marrdhnies s puns, ndrsa vendosja pr nevojn e puntorve t ri
sht shtje e autonomis s pundhnsit.

63. Vendosja e kontaktit n mes t personave q dshirojn t themelojn marrdhnien e puns

Vshtrohet n kt mnyr: a) pundhnsve dhe puntorve duhet tiu lihet n disponim q vet t
kujdesen se si do ti shpallin vendet e puns, q nnkupton se edhe puntort duhet vet t kujdesen
pr mnyrn e gjetjes se puns; b) shpalljen e obligueshme t vendeve t lira t puns; c) prcaktimin e
normave pr obligimin e shpalljes publike t konkursit pr vendet e lira t puns. N sistemet ku
dominon parimi i autonomis kontraktuse rrall paraqiten rastet kur ka shmangie nga ky parim. Nj ndr
format m t prhapura t vnies s kontaktit n mes t subjekteve t marrdhnies s puns sht
shpallje e vendeve t lira t puns nprmes mjeteve t informimit publik. Shpallja e vendeve t lira
mund t bhet edhe me shpalljen interne (bhet n rastet kur pundhnsi, vendet e lira t puns i
plotson me kuadrin q ka. Vendosja pr pranim n marrdhniet e puns Nj nga parimet m kryesore
t s drejts s puns sht q marrdhnia e puns si marrdhnie specifike t themelohet
vullnetarisht, dmth, t kt konsensus mes dy palve. Plqimi i dyanshm i subjekteve duhet t bhet:
a) lirisht dhe vullnetarisht pa mashtrim, lajthim apo kushtzim; b) n form t shkruar. Akti i
materializuar q prmban marrveshjen e arritur, paraqet bazn juridike pr themelimin e
marrdhnies s puns. Materializimi i marrveshjes vullnetare sipas legjislacionit ton bhet me
kontrat t puns.

64. sht nj nga kategorit qndrore n t drejtn e puns. M shumicn e vendeve kontrata e puns
sht baz pr themelimin e marrdhnies s puns. N parimi kontrata e puns duhet t lidhet para s
puntori t filloj t punoj. Kontratn e puns e lidh pundhnsi n njrn an dh puntori n ann
tjetr, dhe duhet t jet e nnshkruar nga t dy palt. Kontrata prmban kto elemente: vendbanimin e
palve pr pundhnsit selin dhe numrin e regjistrimit t tyre n regjistrin e subjekteve afariste,
vendin e puns, llojin e puns ose shrbimeve, kohzgjatjen e kontrats, lartsin e pags, etj. Natyra
juridike e kontrats s puns Sipas disa teoricientve juridik, kontrata e puns hyn n kategorin e
kontratave me obligime t dyanshme, sepse t kontrata e puns ekzistojn obligime recipreoke pr
seciln pal kontraktuese; ofrimi i shrbimeve nga ana e puntorve n njrn an dhe shprblimi nga
ana e pundhnsit n ann tjetr. Teoricient tjer mendojn s kontrata e puns duhet t sistemohet
n kategorin e kontratave t pajtimit, sepse prfaqsojn at lloj marrveshje n t ciln njra pal
kontraktuese paraprakisht i formulon kushtet n baz t t cilave lidhet kontrata, pavarsisht nga ajo s
n esenc, kontesti qndron n at s a sht kontrata e puns si nj lloj kontrate e pajtimit vrtet
kontrat apo jo. N shkencn bashkkohore juridike mbizotron mendimi s kontrata e puns sht
kontrat adhezive, kontrat e akcesit, prkatsisht kontrat gjat lidhjes t s cils, njra pal i
formulon q m par kushtet e prfundimit t saj, kurse pala tjetr ose pajtohet ose jo me kushtet e
parashtruara, duke mos pasur mundsi q ti ndryshoj. Kontrata e puns mban autonomin n mes t
kontrats dhe institucionit, dmth, s kemi t bjm me marrdhnie statusore.

65. Kohzgjatja e kontrats s puns (marrdhnies s puns) Lidhja e kontrats s puns mund t
bhet n koh t caktuar dhe n koh t pacaktuar. N parim marrdhnien e puns n koh t
pacaktuar e kemi n ato raste kur n kontratn e puns nuk prcaktohet kohzgjatja e saj, kjo sht nj
rregull q dominon n praktik. N kto marrdhnie t puns nuk dihet paraprakisht se sa do t zgjas
marrdhnia e puns q nnkupton s puntori dhe subjekti tjetr i ksaj marrdhnie apo
pundhnsi mund t shkpusin kt marrdhnie n do koh. Legjislacioni i puns parasheh edhe
themelimin e marrdhnies s puns apo lidhjen e kontrats s puns n koh t caktuar. Lidhja e
kontrats s puns n koh t caktuar mund t bhet n situata kur sht e domosdoshme q t
sigurohet kryerja e rregullt apo e jashtzakonshme e punve t caktuara pr nj apo m shum vende
pune,ndrsa objektivisht nuk ekziston nevoja pr themelimin apo lidhjen e kontrats s puns n koh
t pacaktuar. Marrdhnia apo kontrata e puns n koh t caktuar, zakonisht lidhet n kto raste:
punt sezonale (psh, turizm, hotelieri, komunikacion, bujqsi, etj.); zvendsimi i puntorit (kur
mungon puntori e puna nuk guxon t ndrpritet por krkon kontinuitet); puna q ka t bj me nj
projekt t caktuar; punt q zgjasin pr koh t caktuar, etj. N kontratn e puns shprehimisht
prcaktohet se puntori themelon marrdhnien e puns n koh t caktuar si dhe prcaktohet afati
apo kohzgjatja e kontrats s puns.

66. N rregulloren pr ligjin themelor t puns n Kosov nuk sht e rregulluar shtja e praktikantve,
por legjislacioni i mparshm si dhe legjislacionet e vendeve tjera e parashohin institucionin e
praktikantve. Praktikantt jan persona fizik t cilt e themelojn marrdhnien e puns n
ndrmarrje, institucion apo t pundhnsi n koh t caktuar apo t pacaktuar me qllim q gjat
zgjatjes s ktij statusi t aftsohen pr kryerjen e pavarur t punve n fushn e tyre. Pundhnsi me
akt t prgjithshm, e n pajtim me ligjin vendosin se pr cilat pun duhet t parashihet stazhi i
praktikantit dhe dhnia e provimit profesional. Statusi i praktikantit nuk sht i obliguar pr t gjith
puntort me prgaditje t mesme, t lart apo superiore, por vetm pr ata q kan synim vendet e
puns pr t cilat krkohet ky kriter. N parim stazhi i praktikantit parashihet pr pun dhe detyra t
cilat pr nga karkateri jan m komplekse dhe m t rndsishme, psh, n disa vende pr profesione t
caktuara legjislacioni ka parapar stazh t obliguar t praktikantit pas t cilit puntori i nnshtrohet
provimit profesional (psh, n organet shtetrore, shndetsi, arsim, etj.). n t shumtn e rasteve
kohzgjatja e stazhit t praktikantit me prgaditje t lart dhe superiore zgjat m s shumti nj vit,
kurse pr praktikantt me prgaditje t mesme 6 muaj.

67. Mekanizmi juridik pr themelimin e marrdhnies s puns shpeshher nuk prfundon vetm me
prcaktimin formal t prgaditjes profesionale dhe prvojs s puns. Ato jan vetm nj nga provat q
puntori prmes shkollimit dhe arsimimit t tij profesional, si dhe prmes puns s tij praktike, sht
profesionalisht i aftsuar pr t kryer pun t caktuara kurse pr kryerjen e punve tjera ai duhet t
plotsoj edhe kushte tjera, psh, t kt aftsi t caktuar psikofizike, t jet krijues, i interesuar pr t
kryer aso pune, t kt ndjenjn e prgjegjsis n pun, shkathtsis pr kryerjen e puns, etj.
Vrtetimi paraprak i aftsive punuese bhet prmes audicionit, veprs s shkruar dhe formave tjera t
vrtetimit paraprak t aftsive pr pun pr vendin e caktuar t puns. Kt form t vrtetimit sipas
rregulls e bn komisioni profesional i prbr nga puntort e profesionit t njjt t cilt e kan
edhe prgaditjen e njjt si t puntorit q i vrtetohet aftsia punuese. Puna me prov mund t
prcaktohet si kusht i veant pr pun pr vendin e caktuar t puns, i cili sipas rregulls nuk mund t
zgjas m shum s 6 muaj. Edhe pse ky kusht nuk sht i prcaktuar shprehimisht, meq kemi t bjm
me nj kusht pr punn e puntorit, puna me prov prcaktohet me akt t prgjithshm pr vende t
caktuara t puns.

68. Dallimi n mes t vrtetimit paraprak t aftsive punuese dhe puns me prov qndron n at s
vrtetimi paraprak i aftsive punuese bhet para marrjes s vendimit pr pranim t kandidatit t
caktuar n pun, kurse puna me prov bhet pas marrjes s ktij vendimi. Puntori q gjendet n prov
provuese e ka statusin e puntorit dhe sht n marrdhnie pune, kurse puntori q gjendet n
procedurn paraprake t vrtetimit t aftsive nuk e ka kt status dhe nuk sht n marrdhnie pune.
Sa i prket natyrs juridike t puns me prov, dominojn tri pikpamje: 1. ithtart e pikpamjes s par
theksojn se kontrata e puns me prov sht nj kontrat paraprake apo me koh t caktuar; 2. sipas
pikpamjes s dyt, kontrata mbi provn sht kontrat e cila lidhet me kusht suspenziv dhe varet nga
vullneti i palve kontraktuese; 3. sipas pikpamjes s tret, kontrata e puns sht e lidhur me kusht
rezolutiv, dmth nse kushti i parapar nuk plotsohet, kontrata e puns mund t ndrpritet.

69. sht pun e cila personave t caktuar ua mundson aftsimin profesional pr kryerjen e punve
dhe detyrave t puns n mnyr t pavarur edhe pa themelimin e marrdhnies s puns. N ligjin
themelor t puns n Kosov nuk parashihet puna vullnetare, ashtu si nuk parashihet as vrtetimi
paraprak i aftsive punuese, puna me prov dhe praktikantt. Mirpo, bazuar n legjislacionin dhe
praktikn e vendeve tjera mund t konstatohet s pr kryerjen e punve vullnetare sht e obliguar
kontrata me shkrim. Puna vullnetare pr nga qllimi sht e ngjashme me punn e praktikantve, por
vullnetart e nuk e themelojn marrdhnien e puns, kurse praktikantt po.

70. Shumica e legjislacioneve t puns e parashohin institucionin e sistemimit t puntorve n vendet e

puns. Qllimi i sistemimit sht njohja sa m e mir e puntorit me vendin e puns, kushtet e puns,
obligimet punuese, etj. Edhe pundhnsi duhet t ndrmerr masa me qllim t sigurimit dhe mbrojtjes
s shendetit t puntorve. Kto masa kan t bjn: me obligimin e pundhnsit q puntorit n baz
t aftsive t tij profesionale dhe me nj kujdes normal ta kryej punn pa e rrezikuar jetn dhe
shendetin e tij dhe as t t tjerve; me sigurimin e mjeteve dhe masave mbrojtse, t cilat duhet t
prdorn n vendin e caktuar dhe pa mbikqyrje profesionale; pundhnsi duhet q me akt t
prgjithshm t prcaktoj vendet e puns ku ekziston rreziku pr lndime dhe smundje dhe duhet q
t bhen kontrollat e prkohshme shendetsore; puntori ka t drejt ta refuzoj punn n at vend ku
paraqet rrezik pr jetn dhe shndetin e tij, nse pundhnsi nuk i ka siguruar mbrojtjen e parapar.
Pundhnsi apo ndrmarrja nuk kan t drejt q puntorin pa plqimin e tij ta sistemojn n vend
tjetr t puns, q nuk i prgjigjet aftsive t tij profesionale dhe ku krkohet shkall m e ult e
prgaditjes profesionale. Prjashtimisht kjo mund t ndodh si mas ndshkuese pr shkak t shkeljes s
detyrave t puns, por prkohsisht.

71. N fillim t zhvillimit t kapitalizmit e sidomos n periudh e liberalizmit t hershm koha e puns
nuk ishte e kufizuar, punohej 18 or n dit. Me zhvillimin e industris vjen deri t punsimi i nj numri
t madh t grave dhe fmijve, t cilt i ishin nnshtruar nj eksploatimi t madh. Presioni i
vazhdueshm i puntorve bri q shteti t intervenoj, dhe dispozitat e para pr kufizimin e kohs u
nxorn n Angli e pastaj n vendet tjera, t cilat ju referoheshin vetm kufizimit t kohs vetm pr
fmij. M von pas presionit t madh t puntorve u b kufizimi i kohs n 10 or n dit pr t gjith
puntort 1850 Angli. M pas kufizimi i kohs s puns u b n 9 or, e pastaj n 8 or n dit, vendi i
par q bri kufizimin ishte Anglia. N vendet tjera kufizimi i kohs u b vetm pas lufts s dyt
botrore. Nj ndikim t rndsishm pati edhe ONP-ja n kufizimin e kohs.

72. Legjislacionet e shumics s vendeve, si dhe konventat e puns prkufizojn kohn e puns s
periudh n t ciln personi i punsuar i sht n dispozicion pundhnsit. Me kohn e puns apo
orarin e puns nnkuptojm ditn e puns apo kohn e puns brenda s cils puntori sht i obliguar
q t punoj. Dispozitat q i referohen kohs s puns edhe sot kan karakter mbrojts dhe si t tilla
kan pr qllim mbrojtjen e puntorit nga orari i gjat i puns. Dispozitat kryesisht i referohen si kohs
apo orarit t plot t puns ashtu edhe orarit jo t plot t puns, t shkurtuar, t zgjatur dhe
segmenteve tjera t lidhura me kohn e puns

73. Koha e plot dhe jo e plot e puns sipas legjislacionit t tanishm t puns, orari i puns nuk
zgjat m shum s 40 or n jav koha e plot e puns. Koha e puns prcaktohet nga pundhnsi
dhe duhet t shpallet n vendin e puns. Orari ditor i puns nuk mund t zgjas m tpr s 12 or. N
sektorin e xehtaris dita e puns pr puntort q punojn n nntok nuk zgjat m shum s 8 or,
dhe pr transportin rrugor jo m shum s 9 or n dit. Puntori i cili punon me orar jo t plot t
puns i realizon t gjitha t drejtat nga marrdhnia e puns si puntori q punon me orar t plot,
prve atyre t drejtave q varen nga kohzgjatja e kohs s puns (psh, pagat, kompenzimet e
ndryshme, etj.), n pajtim me rregulloren e puns, kontratn kolektive apo kontratn e puns. Koha apo
orari i shkurtaur i puns orari i shkurtuar i puns zakonisht aplikohet pr ata puntor q punojn n
ato vende t puns pr t cilat nuk ka mundsi t realizohet apo t sigurohet mbrojtja nga ndikimet e
dmshme edhe prkundr aplikimit t masave mbrojtse n pun.

74. Puna m e gjat se koha e plot e puns (puna jasht orarit) puna jasht orarit t puns sht e
jashtzakonshme dhe mund t lejohet vetm n rastet t cilat prcaktohen me ligj, prkatsisht me
kontrat kolektive. Kjo pun nuk mund t zgjas m shum s 20 or n jav, paguhet me nj shkall m
t lart prej 20% n or, ose mund t kompensohet me pushim prkats gjat muajit punues. Puna
jasht orarit t puns sht e ndaluar pr personat nn moshn 18 vjeare si dhe personat me t meta
dhe grave n muajin e tret t shtatzanis. Puna e nats sht karakteristik pr ato veprimtari t
cilat kan kontinuitet t puns gjat tr dits, por paraqitet edhe tek ata pundhns t t cilt puna
dhe disa pun dhe detyra t puns n kuadr t vendeve t puns kryhet kryesisht natn, psh, n
komunikacion, hotelieri, roja, etj. Pun e nats konsiderohet puna e cila kryhet n periudhn kohore
prej ors 22 5 t mengjesit. Paguhet si pun jasht orarit, dhe sht e ndaluar pr personat nn
moshn 18 vje dhe pr gra shtatzna.

75. Pushimi gjat dits s puns - Zgjat 30 minuta dhe nuk prcaktohet se a konsiderohet si koh e
kaluar n pun apo jo. N legjislacionet e vendeve t shumta nuk prdort terminologjia pushimi gjat
dits s puns, por pushimi gjat puns. Pushimi gjat dits s puns nuk ipet as n fillim dhe as n fund
t orarit t puns, por n mes t orarit dhe iu shrben puntorve kryesisht pr ushqim. Pushimi ditor
sht pushimi n mes t dy ditve t puns dhe at n kohzgjatje prej m s paku 10 or pandrprer.
Pushimi javor puntort kan t drejt n pushim javor dhe at n kohzgjatje prej 1 dite t lir gjat
javs s puns (zakonisht t dieln). N organizatat me specifika t caktuara si jan komunikacioni,
bujqsia, prodhim t filmave, etj., me kontrat kolektive, shfrytzimi i pushimit ditor dhe pushimit javor
mund t prcaktohet ndryshe, por n kohzgjatje q sht garantuar me ligj. ONP-ja n kuadr t
veprimtaris s saj ligjdhnse ka miratuar disa konventa q i referohen pushimit javor.

76. Pushimi vjetor sht pushimi t cilin pundhnsi sht i obliguar tia jap puntorit pr do vit
kalendarik me kusht q puntori t kt punuar pr periudhn e caktuar minimale kohore. Edhe pse
pushimi vjetor sht ii kohs s re, ai paraqet nj nga arritjet m t rndsishme pr mbrojtjen e
puntorve n pun. ONP-ja n v.1936 miratoi konventn me t ciln vendosen normat mbi prcaktimin
e pushimit t paguar vjetor pr puntort. Q nga miratimi i ksaj konvente, e drejta n pushim vjetor
me ligj sht njohur ose sht aplikuar n praktik pothuajse n t gjitha vendet. Sipas rregullors pr
ligjin themelor t puns n Kosov, puntort kan t drejt n pushim vjetor me pages gjat vitit
kalendarik. Gjat vitit t par t punsimit pushimi vjetor i takon puntorit vetm 12 dit pune (dmth, 1
dit n muaj), dhe pas atij viti puntorit i takojn 18 dit pune pushim vjetor (dmth, 1,5 dit pune n
muaj). Periudhn kohore t pushimit vjetor e cakton pundhnsi pas konsulltimit me puntorin.
Pushimi vjetor duhet t shfrytzohet gjat atij pr t cilin llogaritet, por jo pas 31 janarit t vitit tjetr,
prve nse pundhnsi dhe puntori mirren vesh ndryshe.

77. Mungesat nga puna me pages Me mungesa me pages nnkuptojm situatn kur puntori nuk
punon por ka t drejt n kompensim t pags dhe t drejta tjera nga marrdhnia e puns. Mungesat
me pages i referohen rasteve kur puntori mungon nga puna pr shkaqe objektive t cilat kan t
bjn me vet puntorin. Si mungesa me pages konsiderohen kto raste: martesa, smundja, lindja
dhe vdekja. Periudha kohore e pushimit dhe shkalla e pagess s tij nuk prcaktohet, por i lihet n
dispozicion pundhnsit dhe puntorit q kt ta rregullojn n mes tyre. Mungesa nga puna pa
pages Kjo form e mungess nga puna ka t bj me situatn kur vjen deri t ndrprerja e shkurt e
puns nga ana e puntorit pr shkaqe t caktuara subjektive. Pr kto mungesa puntorit nuk i takon
kompensimi i pags, e nga ana tjetr atij i pushojn t gjitha t drejtat nga marrdhnia e puns e cila
edhe m tutje ekziston. Legjislacioni yn i puns parasheh mundsin e shfrytzimit t ksaj t drejte
nga ana e puntorit, por nuk i konkretizon rastet dhe kushtet nn t cilat ai mund ta shfrytzoj kt lloj
t drejte.

78. Mbrojtja n pun dhe mjedisi jetsor Aktiviteti i njeriut n procesin e puns nuk mund t ndahet nga
jeta e tij jasht puns prkatsisht jasht mjedisit t puns. sht evidente lidhja n mes t njeriut
jasht procesit t puns dhe aktivitetit t tij n mjedisin e puns. N kt kontekst edhe puntort edhe
pundhnsit kan t drejta dhe obligime pr t siguruar nj ambient t shendosh jetsor ose ta
ruajn mjedisin e puns dhe n kt mnyr ti evitojn mundsit eventuale t ndotjes s ambientit
jetsor. N shtetet nashkkohore do njeri dhe t gjith jan t obliguar ta ruajn ambientin natyror.
Nocioni i mbrojtjes n pun Mbrojtja n pun prfshin trsin e dispozitave, masave teknike,
shndetsore e shoqrore q kan pr qllim sigurimin e kushteve sa m t prshtatshme pr t
parandaluar aksidentet n pun, smundjet profesionale dhe disa smundje tjera t prgjithshme q
lidhen me mjedisin e puns, t cilat kan pr qllim mbrojtjen e jets dhe shndetit t puntorve.
Nocioni i mbrojtjes n pun n kuptimin e gjer ka t bj me sistemin e masave dhe mjeteve pr
mbrojten e puntorit, si n aspektin e legjislacionit t puns, ashtu edhe n aspektin e aplikimit t
masave teknike, organizative dhe masave tjera me qllim t mbrojtjes s jets dhe shndetit t
puntorve. Me mbrojtje n pun nnkuptohet e drejta e puntorve pr mbrojtje n pun si dhe
obligimet e tij q ti aplikoj rregullat e prcaktuara t masave mbrojtse. Sistemi i mbrojtjes i cili rrjedh
nga legjislacioni yn i puns prfshin normat juridike, t cilat rregullojn t drejtat dhe obligimet n
aspektin e kufizimit t kohs s puns, pushimit, mbrojtjes s t rinjve dhe grave, etj. Sistemi i mbrojtjes
n pun si dhe normat q i referohen ksaj mbrojtje ndahen n dy grupe dhe prfshijn: mbrojtjen e
prgjithshme n pun dhe mbrojtjen e veant.

Mbrojtja e pergjithshme ne pune

Mborjtja ne pune nuk eshte vetem ne interest e punetorit, por edhe te punedhenesit dhe mbare
shoqerise. Perveq qe e ka rendesin politiki-shoqerore e ka edhe rendesin ekonbomike, sepse duke e
mbrojtur jeten dhe shendetin e punetoreve, sigurohet nje pune me e efektshme e cila e rrite prodhimin
dhe ne kete menyure ndikohet zhvillimin ekonomik ten je vendi te caktuar. Mbrojtja e pergjithshme ne
pune iu referohet te gjithe te punesuarve dhe perfshine sigurimin e kushteve per pune sipas rregullave
te siogurimit teknik, sanitar dhe te higjines ne pune, pastaj ketu hyne edhe sigurimi dhe perdorimi I
makinave dhe mekanizmave te cilat paraqesin rrezik per shendetin e punetoreve.

Per kete arsye per cdo vend te punes duhet te aplikohen rregullat e parapara, masat dhe standardet e
mbrojtjes ne pune. Rregullat qe I referohen mbrojtjes ne pune ndahen ne : sigurimin parprak te masave
mbrojtese ne puen, masat e pergjithshme te mbrojtje ne pune dhe masat e vecanta te mbrojtjes ne
pune.

Masat paraprake kane te bejen me: objekte investive ne te cilat procesi I punes kryhet ne ambient te
hapur; mjetet per pune ne repartet e mekanizuara; perdorimin e mjeteve per mbrojtjen personale ne
pune. Punedhenesit jane te obliguar qe vazhdimisht ta percjellin situaten lidhur me rregullsine e
mjeteve te punes si dhe te organizojne instruktime per puunetoret si ne apsektin e ngritjes se njohurice
te tyre lidhur me dispozitat ligjore ne lidhje me mbrojtjen ene pune ashtu edhe ne aspektin e rregullave
te sigurimit teknik dhe higjine-sanitar. Instruktimi k ate beje edhe me pajisje te punetorece me njohuri
per menyrat e montimit, perdorimit te makinave, mjeteve elektrike dhe pasjojat te cilat mund ti bartin
punetoret nese nuk I respektojne rregullat e parapara. Instruktimi mund te jete I dyllojshem; per
punetoret te cilet per here te pare hyjne ne pune dhe per punetoret te cilat transferohen ne vend tjeter
te punes. Edhe punetoret jane obliguar qe ne menyre rigoroze ti respektojne rregullat lidhur me
mbrojtjen ne pune dhe ti perdorin mjetet per sigurimin e tyre personal.

Mbrojta e vecante ne pune

Perfshine masat e vecanta mbrojtese dhe I referohet kategorice te caktuara te punetoreve. Keto masa
percaktohen per lloje te vecanta te proceseve teknologjike, veprimtari te catkuara dhe mjeteve te
vecanta te punes, nese per shkak te specificitetit dhe rrezikut nuk mund te sigurohen me mas ate
pergjithshme. Masat e vecanta te mbrojtjes ne pune zakonisht aplikohen per punet te cilat kryhen ne
nentok (xehtari, nderim te tuneleve, etj), nen uje, ne ambient te hapur, ne lartesi, ne objekte levizese
dhe ne proceset kimiko-teknologjike.

Pagat dhe kompensimet e pagave

Mund te thuhet se sot ne bote nuk ekziston sistemi unik sa I perket pagave te punetoreve, por
ekzistojne system te perziere te cilat aplikohen ne industrite e ndryshme. Te gjitha keto sisteme mund te
orinetohen ne dy baza: sistemi I pageses sipas kohes dhe sistemi I pageses sipas produktivitetit.

Sistemi I pageses sipas kohes

Behet ne ate menyre kur cdo punetori te sistemuar ne vendin e caktuar te punes, I paguhet nje shume e
caktuar e te hollave per cdo ore, dite apo jave te punes nga ana e punedhenesit te tij. Shuma e caktuar e
pageses I ipet punetorit pavaresisht nga rezultatet e aktiviteteve te tij pohuese, e sipas kriterit te
kohezgjatjes se punes. Sistemi I pageses sipas kohes praktikohet ne shume vende e sidomos ne
profesione te caktuara per te cilat pune nuk mund te matet *(psh, punet e mbikqyrjes, etj.)

Sistemi I pageses sipas produktivitetit

Ky sisitem I pageses eshte I lidhur me shkallen e produktivitetit te punetoreve dhe drejteperdrejte e

institucionalizon raportine panderprere me rezultatin e pune se punetoreve. Te ky system poashtu
mund te parashihet garantimi I pageave minimale personale, me qellim qe punetoreve tiu sigurohet se
varesisht nga rezultatet e tij, pagesa e tyre sipas ores apo dites nuk do te jete me e ulte se shuma e
caktuar per pagen minimale. Punedhenesit e perkrahin kete system pasi qe ky system I nxite punetoret
qe ti rrisin rezultatet e tyre. Sindikatat ne kete system e shohin pasigurine e pageses, e cila shpesh mund
te shkaktohet nga faktoret jashte kontrollit te punetoreve, si dhe ky system provokon ngarkesa te
medha dhe lodhje te punetoret. Sistemi I pagese sipas produktivitetit mund te jete I dy llojshem: sistemi
I pagese me cope dhe ai sipas premive.

Sistemi I pagave sipas legjislacionit tone te punes

Ne ligjin themelor te punes ne Kosove parashihet qe punedhenesi eshte I obliguar punetorit tia paguaje
pagen; se paku cdo muaj personalisht ose perms transferit banker dhe te shoqeruara me deftesen e
pageses.

Kompensimet e pages

Ne parim percaktimi I pagave dhe kompensimeve te pages behen ne tri menyra: 1. Perms negociatave
individuale; 2. Nepermes kontratave kolektive dhe 3. Nga ana e organave te pushtetit public. Ceshtja e
rregullimit te pagave dhe kompensimet e pages te ne ende nuk eshte konretizuar si ne vendet tjera.
Kompensimi I pages punetorit I takon per Kohen kur ai nuk punon apo per shkaqe te caktuara
perkohesisht eshte jashte procesit te punes. Ne kete drejtim punedhenesi eshte obliguar qe punetorit ti
jape kompensimin e pages ne rastet e mungesave nga puna me pagese, shfrutezimit te PV, PM, lindjes
dhe diteve te festive. Keto obligime bien mbi barren e punedhenesit.
E drejta e punetoreve dhe punedhenesve per organizim

E drejta ne orgaizim eshte e drejte e cila mbeshtetjen nuk e ka vetem ne legjislacionin e brendshem por
edhe ne ate nderkombetar. Ne kete drejtim punetoret dhe punedhenesi kane te drjete te themelojne 5
punetoreve apo sindikatat jane te obliguara qe te regjistrohen prane organit kompetent per ceshtje te
punes. Regjistrimi I organizatave te sindikates eshte I domosdoshem per fillimin dhe per zhvillimin e
mejtejme te lire te aktivitetit dhe veprimtarise se tyre. Perveq regjistrimit, sindikatat jane te obliguara
qe organit kompetent ti dorezojne nje kopje te statusit te tyre dhe nje liste me emrat, mbiemrat,
datlindjet dhe adresat e personave pergjegjes per udheheqjen dhe administrimin e sindikates.

Mbrojtja ndaj akteve te diskriminimit sindikal dhe nga aktet e nderhyrjes

Si akte te diskriminimi sindikal konsiderohen te gjitha veprimet te cilat punetorin do ta demtonin me

rastin e punesimit apo lidhur me punen e tij. Aktet e diskriminimit sindikal perfshijne: 1. Paraqitjen e
ofertes per punesim me kusht qe punetori I mundshem te mos anetaresohet ne sindikate; 2. Largimi I
punetorit nga puna ose paragjykimet negative ndaj nje punetori per shkak te anetarsimit te tij ne
sindikate. Organizatat e punetoreve dhe punedhenesve gezojne edhe mbrojtje adekuate nga aktet e
nderhyrjes perfshijne nxitjen e themelimit te organizates perkatesisht organizatave te punetoreve, nen
kontrollin e organizates apo organizatave te punedhensve dhe mbeshtetjen e organizates apo
organizatave me mjete financiare ose me mjete tjera me qellim te venies se tyre nen kontrollin e
organizates se punedhenesve.

E drejta ne greve

Greva eshte njga mjetet me te rendesishme te presionit sindikal kunder punedhenesi. Greva eshte
forme e organizaur e nderprejres se punes, kurse qellimi I organizimt te greves nga ana e sindikalisteve
qendron ne realizimin e te drejtave dhe interesave ekonomike dhe sociale per punetoret, ne rastet kur
keto te drejta nuk mund te ralizohen me mjete paqesore. Ne shumican e legjislacioneve e drejta ne
greve eshte e percaktuar me lidh apo me ligje te vecanta per te drejten e greves. Legjislacioni yne nuk e
rregullon ceshtjen e greves.

Karakteristikat themelore te te drejtes ne greve ne shtetet bashkekohore

Ceshtja e te drejtes se greves nuk eshte e rregulluar ne menyre te njejte ne te gjitha vendet. Ne sistemin
juridik te disa vendeve greva as qe permendet dhe ekzistojne dispozita te cilat disa lloje te grevave I
inkriminojne si delikte. Greva jo vetem qe trajtohet ndryshe por edhe ne praktike shprehet ne forma te
ndryshme. Edhe pse greven e percjellin nderprerja e punes, praktika tregon se disa vende njohin ate lloj
te greves ku punetoret vazhdojne te punojne perkunder deshires se punedhenesit.

Nocioni dhe llojet e greves

Greva eshte forme apo mjet I kundervenies se punetorit kunder punedhenesit. Ne rregullimin e greves
ndikojne shume faktore siq jane: shkalla e zhvillimit ekonomik te vendit, aktivitetet specifike qe I
zhvillojne sindikatat, forma e regjitim politik dhe faktore tjere ekonomiko-shoqeror. Sipas definicionit te
ngushte, greva paraqet nderprerjenkolektive te punes nga ana e me shume punetoreve me qellim te
realizimit te te drejtave te tyre marredheniet e punes. Nje nga perkufizimet e greves ne kuptim te gjere
eshte dhene nga autori Orion sipas te cilit greva eshte nderpreje kolektive e kryrjes se puneve nga ana e
nje grupi te punetoreve me qellim te pengeses se afarizmit ne kuader ten je apo me shume
ndermarrjeve, e qe kane per object ushtrimin e presionit qofte ne punedhenes apo ne persona tjere.

Llojet e grevave

Varesisht nga efektet juridike qe prodhojne, grevat klasifikohen ne: ligjore dhe joligjore. Ne pajtim me
formen e ushtrimti, grevat ndahen ne greva paralajmeruese, befasuese, qarkore me nderprerje, te
paorganizuara (te egra dhe greva trompozoide). Varesisht nga qellimet qe tentojne ti realizojne
organizatat sindikale perms grevave, grevat ndahen: ne greva te drejtuara kunder punedhenesit ose te
ndermarra me qellim te perkrahjes se grevave tjera (greva solidariteti); grevat me qellim te ushtrimit te
presionit ne punedhenesit ose ne shtet; varesisht se nga kush kerkohet qe ti plotesoj kerkesat e tyre;
grevat profesionale dhe politike te orientuara per perfitime ose leverdi shoqerore; dhe grevat e
orientuara ne mbrojtjen e punesimit, permiresimit te kushteve te punes dhe sigurise se punetoreve.

Grevat e ligjshme dhe te kunderligjshme

Me greva te ligjshme nenkuptojme ato lloj te grevave te cilat organizohen nga punemarresit dhe me to
nuk shkilen normat institucionale per organizimin e tyre, rrjedhen, mjetet me te cilat sherbehen
punemarresit gjate greves dhe qellimeve qe tentojne ti arrijne me greve. Ne te kunderten, nese greva
organizohet ne kundershtim me rregullat institucionale ajo do te konsiderohet e kunderligjshme. E
drejta ne greve, e njohur si e drejte individuale ose kolektive, mund te realizohet vetem ne formen e
percaktuar dhe me qellim te realizimit te kerkesave profesionale. Pothuaj se te gjitha shtetet te drejten
ne greve e lidhin me negociata kolektive dhe domosdoshmerin qe qellimet e greves te jene object I tyre
ne menyre qe kjo ceshtje te perfshihet ne dispozitat e kontrates kolektiveose nepermes formave tjera te
zgjidhjes paqesore. Nese nuk arrihet sukses Brenda ketyre orvatjeve, sindikata mund ti hyje organizimit
te greves. Element I rendesishem qe greva te trajtohet si e ligjshme eshte edhe obligim e grevisteve qe
most e tentojne qe me dhune ta pengojne punedhenesin ne organizimin e procesit te prodhimit, dmth,
grevistet kane te drejte vetem verbalisht te ndikojne ne grevethyesit qe ti bashkangjiten greves, e
kursesi nuk guxojne ti pengojne me dhune per te mos punuar, nese kete e deshirpjne. Nese cenohet nje
nga keto kushte ose elemente, greva konsiderohet si e kunderligjshme.

Grevat paralajmeruese dhe ato befasuese

Grecat paralajmeruese kane per qellim qe punedhenesve t;iu terhiqet verejta lidhur me seriozitetin e
kerkesave te catkuara sindikale ne aspektin e lartesise se pagave, kushteve te punes dhe qellimet
profesionale. Keto lloj te grevave zakonisht jane te shkurta (nje ore me se shmit 1 dite) dhe per to
punedhenesi informohet me heret. Grevat befasuese zgjasin shkurt, jane shprehje ten je lloj
pakenaqesie te punetoreve dhe sindikatave, ndersa me pak jane mjet I presionit. Per keto greva,
punedhenesi paraprakisht nuk njoftohet.

Grevat qarkore dhe ato trombozoide

Grevat qarkore ekzistojne ne rastin kur punetoret e me shume njesive te ndermarrjes se njejte, ose te
ndermarrjeve te ndryshme te te njejtit lokalitet e nderprejne punen sipas rendit te caktuar, duke e
mbajtur greven, dhe punetoret gjate kohes sa zjgate greva nuk jane te zhveshur plotesisht nga pagat
dhe te drejtat tjera. Per greva trombozoide eshte karakterisitke se vetem punetoret e nje njesie te
ndermarrjes e nderprejne pune, po ne funksionimin e asaj ndermajjeje kjo njesi ka nje rol te
rendesishem, keshtu qe me ndeprerjen e pune ne ate njeri pushon se funksionuari e tere ndermarrja.
Grevat me okupim te fabrikave dhe grevat e paorganizuara (te egra)

Greva me okupim te fabrikave ekziston ne rastin kur punetoret te cilet e kane nderprere punen mbeten
ne vendet e tyre te punes duke penguar ne kete menyre punedhenesin qe te beje riorganizimin e
procesit te prodhimit me ndihmen e punetoreve te cilet nuk marrin pjese ne greve dhe punetoreve te ri
te angazhuar. Pasi qe prona dhe mbrojtja e saje ne shtetet me sisteme juridike bashkekohore, eshte
rregulluar ne menyre precise, greva me okupim te fabrikave konsiderohet e kunderligjshme. Grevat e
paorganizuara (te egra) shaqen ne rastet kur behet nderprerja kolektive e punes e qe nuk organizohet
nga ana e sindikates.

Grevat strukturale dhe ato gjenerale

Me greva mund te perfshihet nje ndermarrje, nje pjese e ndermarrjes ose me shume ndermarrja ten je
kompanie ose korporatave te ndryshme. Praktika e koheve te fundit ofron fakte se procesi I
koncentrimit te kapitalit dhe krijimit te ndermarrjeve me monopol dukshem ka zvogluar numrin e
grevave. Kjo nga fakti se ne mes te pronarit te ndermarrjes me te vogel dhe punetoreve te organizuar ne
sindikata, ne mase te caktuar mund te vendoset nje lloj I baraspeshes e cila ndikon qe sindikata me
greva ti detyrojne pronaret e ketyre ndermarrjeve ne koncesione. Nga ana tjeter, nese vjen deri te greva
ne korporatat e medha, shkalla e rrezikimit te sistemit ne pergjithesi eshte dukshem me e shprehur duke
u bazuar ne kete, te gjitha shtetet kane parapa rregulla te posacme per grevat te cilat rrezikojne sigurine
nacionale, mireqenien dhe prorporitetin, qellimi I te cilave eshte qe ne mase sa ma te madhe te
ngushtojne mundesine per shperthimin e llojti te ketille te grevave, ose ta zvoglojne apo evitojne efektet
e tyre te padeshirueshme. Forcat punetore mudnte organizojne greva gjenerale me pjesemarrjen e te
gjithe punetoreve, qe do te paralizonte ne teresi sistemin e prodhimit.

Grevat politike

Si greva politike konsiderohen te gjitha ato greva qe organizohen jo me qellim te plotesimit te kerkesave
nga marredheniet e punes, por organizohen per qellime tjera. Nganjehere, edhe kur greva e organizuar
ka per object kerkesen nga marredheniet e punes, mund te kualifikohen si greve politike sidomos ne ato
raste kur keto kerkesa kerkohet ti plotesoj shteti. Si greva politike mund te kualifikohen ato greva,
kerkesat e te cilave nuk kane te bejne me problemet e marredhenieve te punes, qofte nese kerkohet qe
keto kerkesa ti permbush punedhenesi apo shteti.

Greva e solidaritetit

Ekziston ne ato raste, kur nje gurp I punetoreve, e leshon punen duke mos patur kurgare kerkesash, por
kete e ben me qellim qe tu ndihmoje punetoreve tjere te cilet e kane inicuar hudhjen ne greve,
posaqerisht te punesuarve ne te njejten ndermarrje. Ky lloj I greves nuk eshte I pranuar ne legjislacionin
e shumices se shteteve, posaqerisht nuk eshte e lejuar greva e solidaritetit per ndihme punetoreve
jashte ndermarrjes se tyre.

Format e tjera te presionit sindikal te ngjashme me grevat

Ne te drejten krahasimore dhe ne teori shpesh emertohen si greva dhe aksione kolektive te punetoreve
te orientuara ne realizimin e kerkesave te caktuara nga marredhenia e punes, edhe pse keto aksione apo
forma te aktivitetit nuk percillen me ndeprejre te punes. Keto forma jane: grevat e sabotazhit te imte,
grevat e kujdesit ne puen dhe greva e drejtimit te kundert, ose punes me vetedeshire.
Greva e sabotimit te imte ne rastet kur te punesuarit e ngadalesojne procesin e kryerjes se puneve,
ose me vetedije bejne pune me defekte e me qellim te realizimit te kereksa nga marredhenia e punes,
konsiderohet se ekzizton greva e sabotimit te imte. Sindikatat e perkrahin kete forme te presionit, ngase
punetoret nuk zhveshen nga pagat dhe te drejtat tjera sociale. Poashtu punetoret nuk pushojne me
pune dhe nuk vjen deri te suspendimi I kontratave mbi punen si dhe te drejtave qe rrjedhinnga to. Nga
ana tjeter sindikata nuk eshte e obliguar te paguaje kurfare kompensimi per punetoret greviste, nga
fondet e dedikuara per qellim te tilla. Mirepo, kjo forme e presionit nuk eshte e pranuar pothuajse ne
asnje vend.

Greva e kujdesit te tepruar ne pune teoria juridike dhe praktika, perfaqesopjne mendimin sipas te cilit
kur kemi te bejme me kujdesin e tepruar ne pune nuk mund te flasim per greve, por per punen
vullnetare qe e bejne te punesuarit ne kundershtim me dispozitat e kontrates. Si greve e kujdesit te
tepruar konsiderohet pun ate cilen e bejne te punesuarit duke respektuar cdo imtesi ne menyre
ekstreme, duke kufizuar ne kete menyre efekktin real te punes se tyre. Ky lloj I punes konsiderohet si
shkelje e obligimit te vetedijes dhe ndershmeris, e cila duhet rreptesisht te respektohet sipas dispozitave
kontraktuese. Duke u bazuar ne kete, punedhenesi eshte I autorizuar qe te ndermerr mas ate caktuara
ndaj punetoreve te cilet marrin pjese ne kete lloj te greves. Poashtu, ai ka autorizime qe te beje largimin
e tyre.

Greva e punes vullnetare (me vetedeshire) kjo forme e presionit te punetoreve ekziston ne ato raste
kur ata vazhdojne te punojne dhe perkunder rezistences se punedhenesit, I cili ka marre vendim qe
perkohesisht ta mbylle ndermarrjenn ose ta nderpreje punen. As ne teori e as praktike kjo forme e
punes nuk konsiderohet greve, e as si menyre e realizimit te te drejtes ne greve. Ne kete rast jo vetem
qe nuk ka abstenim nga puna, por puna kryhet nge menyre efektive, por jashte kornizave te kontrates
mbi punen. Mirepo, kjo pune nuk eshte legale, sepse I mungon elementi konstituiv I kontrates mbi
punen, udheheqja nga ana e punedhenesit, dhe ne anen tjeter ata bejne shkeljen e te drejtes se
pronesise mbi mjetet e podhimit te punedhenesit I cili ka ne dispozicion mas ate caktuara per mbrojtjen
juridike.

Greva si baze e pergjegjesise jurdike pervec efekteve juridike te cilat I prodhon greva si mjet I presionit
sindikal, jo rralle ne baze te greves ose me rastin e greves, pjesemarresit apo organizatoret e greve mud
te jene pergjegjes per demin te cilin ua shkaktojne personave te trete, qe nenkupton qe ata I
nenshtrohen pergjegjesite civilo-juridike, por edhe pergjegjesise penale dhe asaj per kundervajtje nese
gjate kohes se greves kane kryer veprime inkriminuese. Me vete faktin se punedhenesi gjate kohes se
greves nuk ka mund ti kryej obligimet nfa afaristeve te tij, ketu eshte nje lloj pergjegjesie.

Pergjegjesi e grevisteve, nxitesve te grteves dhe sindikates baza themelore per shfaqjen e kesa
pergjegjesi konsiston ne paligjshmerin e greves, ose kryerjen e veprimeve te paligjshme gjate greves
legale. Greva e ligjshme nuk trajtohet as si gabim kontaktues e as si delikt, andaj nuk mund te jete baze
per kurrfare pergjegjesie te pjesmarresve apo organizatoreve. Ne te kunderten nese greva paraqet akt
te kunderligjshem ne baze te dispozitave positive ose eshte ne kundershtim me dispozitat e kontrates
kolektive mbi punen, pjesemarresit ne greva apo sindikata mund ti nenshtrohen pergjegjesise per demin
qe e kane shkaktuar. Sipas rregullit asnjehere nuk kerkohet nga grevistat kompensimi I teresishem I
demit te shkaktuar, por kete kompensim kerkohet ta beje sindikata. Nese personat qe bejne thirrje ne
greve legale per te realizuar kerkesat e punetoreve, atehere ata nuk merren ne pergjegjesi, mirepo ne te
kunderten ata do te japing pergjegjesi.
Pergjegjesia e punedhenesve sipas te drejtes se shumices se vendeve, punedhenesi si boxhli mund te
lirohet nga pergjegjesi per demin e shkaktuar, nese demi eshte is pasoje e greves ne ndermarrjen e tij po
qe eshte rezultat I fuqise madhore, nese punedhenesi ka kundershtuar apo nuk I ka pranuar kereksat e
arsyeshme te punetoreve. Nese greva eshte rezultat I ketyre shkaqeve, konsiderohet se te njejtes I ka
kontribuar vete punedhenesi. Realisht, me shperthimin e greves linde nje forme pergjegjesie civile per
punedhenesin. Ne pajtim me dispozitat juridiko-civile, punedhenesi pergjigjet per demin qe punetoret e
tij greviste ua shkaktojne persoianve te trete, perderisa persona e trete jane te obliguar qe kompensimin
e demit te kerkojne drejteperdrejti nga at ate cilet e kane shakktuar e jo nga punedhenesi.

Pergjegjesi penale dhe greva ne numrin me te madh te shteteve greva me nuk konsiderohet veper
penale, andaj edhe nuk mund ta terheq me vete pergjegjesine penale. Megjithate, dispozitat e keyre
vendeve e bejne inkriminimin e disa veprimeve te cilat mund te kryhen gjate edhe me rastin e greve.
Keto veprim konsiderohen si vepra penale dhe per to mund te pergjigjen penalisht akteret e tyre. Para
se gjithash, grevistet jane pergjegjes, si edhe te gjithe qytetaret, per vepra te pergjithshme penale.
Veprat penale kunder pushtetit pubik (rebelimi, fyerja) kunder personave te tjere (lendimi, kercenimi
me vdekje, mashtrimi) ose kunder te mirave material (shkaterrimi I prones), mund te kryhen edhe gjate
greves. Pervec fomres se pergjithshme te pergjegjesise penale, me rregullat juridike te shteteve te
caktuara parashihen edhe vepra te vecanta penale, objekti I mbrojtjes I se ciles eshte; liria e punes dhe
liria e ushtrimit te veprimtareise industriale. Si veper e ketij lloji konsiderohet pengimi I lirise se pune.

Mjetet e kunderpresionit sindikal Lock Out (mbyllja e ndermarrjes)

Greva eshte nje nga mjetet me te rendesishme te presionit sindikal, perms te ciles sindikatat tentojne qe
ti arrijne apo permiresojne kerkesat dhe synimet e tyre. Mirepo, me rastin e greves as punedhenesi nuk
eshte I zhveshur nga te drejtat apo mjetet jurdike per mbrojtjen e interesave te tij. Para se gjithash,
punedhenesi ka te drejte qe ti pushoje nga puna punetoret, te cilet kane bere shkelje te rend ate
detyrave te punes gjate greves ose kane qene pjesemarres ne nje greve te kundeligjshme. Ai mund ta
zhvesh punetorin nga paga, mund te punesoje punetore te ri, te padise sindikaten per kompensimin e
demit te shkaktuar, nen kushte te caktuara mund ta ndaloje greven dhe te kerkoje pergjegjesi penale
per grevistet dhe ne fund punedhenesi mund te percaktohet per mjetin e kunderpresionit apo Lock Out.

Kontrata kolektive e punes dhe Lock Out

Te drejtat e shumices se vendeve perendimore, si dhe e drejta nderkombetare e punes, e njohin greven
dhe Lock-Out sin je mjet te presionit ne sferen e marredhenieve kolektive te punes dhe ne sferen e
negociatave kolektive. Pervec kesaj, keto te drejta ose e percaktojne obligimin e qetesise industrial
derisa eshte ne fuqi kontrata kolektive e punes, ose I obligojne palet qe per mbajtjtjen e qetesise apo
paqes industrial te negociojojne dhe ne dispoziten qe I refeohet ketij obligimi ta inkorporojne ne
kontrate. Njekohesisht keto shtete I caktojne edhe mjetet juridike per realizimin e repsketimit te
obligimit te ceshtjes ose paqes industrial. Perjashtim ne kete drejtim ben Anglia ku kontrata kolektive e
punes, nese nuk permban dispoziten kontrete kolektive te punes percaktohet qe per ceshtjet e till ate
zhvillohen negociatat pas skadimit te afatit kohor te caktuar nga hyrja ne fuqi te kontrates kolektive te
punes, palet ne kete rast jane te lira qe pas nevociatave keshilluese ti qasen zgjedhjes se lire te mjeteve
te presionit me qellim qe ta deyrojne palen tjeter qe ti pranoje kerkesat e tyre. Ne kete contest
punedhenesi mund te percaktohet per Lock Out. Mirepo, duke pasur parasysh poziten shume te
volitshme te punedhenesit ne raport me sindikatat, punedhenesi shume rralle percaktohet per Lock Out.
Lock Out e perdorin me shpeshe ndemarrjet e vogla private.
Nocioni I Lock Out

Ne percaktimin e nocionit te Lock Out ekzistojne disa elemente te cilat jane te pranuara ose jane te
shprehura ne te gjitha perkufizimet te cilat jane pranuar ne vende te caktuara. Si element I perbashket I
perkufizimit te Lock Out eshte ai qe k ate beje me mbylljen e ndermarrjes nga ana e punedhenesit ne
rastin e konflikteve me punetoret. Gjate mbylljes punedhenesi nuk I le mjetet e punes ne dispozicion e
as nuk I paguan punetoret. Si element specific ne perkufizimin e Lock out mirret deshira e punedhenesit
qe perseri ti punesoje punetoret e goditur me lock Out apo perseri ta vazhdoj procesin e punes me
punetoret e njejte. Lock Out eshte mase kolektive qe I godet me shume punetoret. Lock Out mund te
perkufizohet si mbyllje e perkoheshme e ndermarrjes ose ndalimi nga ana e punedhenesit, ten je numri
me te madh te punetoreve qe tu qasen vendeve te tyre te punes ne ndermarrje me qellim te ushtrimit
te presionit ndaj punetoreve dhe sindikates qe te heqin dore nga kerkesat e tyre ose ti pranojne nje
periudhe te caktuar kohore ne ndermarrje; kete ndalese per punetoret e ushtron punedhenesi gjate
konfliktit me sindikaten; gjate kohezgjatjes se kesaj ndalese punetoret nuk paguhen; qellimi I kesaj
ndalese eshte presioni ne punetor (sindikate) qe ti pranojne kerkesat e punedhenesit per kushtet e
punes dhe drejtat e tyre nga marredhenia e punes..

Llojet e Lock Out

Loc Out mund te jete. I karakterit preventive ose ofenziv, mbrojtes ose defenziv, kompenzues ose
retroziv; dhe I solidaritetit. Dallohet edhe Lock Out legal dhe jo legal.

Efektet e Lock Out

Efektet juridike ne Lock Out varen nga natyra e tij ne shtetet e caktuara. Lock Out pothuajse ne asnje
situate nuk eshte rregulluar me norma apo dispozita te pergjithshme juridike. Rregullat qe I dedikohen
Lock Out jane kryesisht me prejardhje gjyqesore, ndersa praktika e gjykatave keto I ka nxjerre nga
dispozitat qe I referohen lirise se bashkimit dhe te drejtes per zgjedhjen e mjeteve me qellim te ralizimit
te interesave te caktuar. Ne kete kontekst praktika e gjykatave, rregullat per Lock Out I ka bazur ne dy
parime kryesore:parimin e barazise se mjeteve ne te drejten e punes dhe parimin e perdorimit te atyre
mjeteve ne konflikt industriale. Mud te thuhet se Lock Out si edhe greva, ka efekte te njejta ne kontratat
individuale te punes, ne pushim, ne shtesa te femijeve, ne kompensim te demit per shkak te fatkeqsive
ne pune ose semundjeve profesionale, ne kompensimin per rastet e papunesise dhe te drejta tjera
sociale. Megjithate, efekti I Lock Out dhe I greves nuk eshte gjithemone identic. Derisa greva legale, pas
evolucionit te caktuar, sipas rregullit ka efekt suspenziv ne marrdheniet e punes se grevisteve, efekti I
Lock Out ne te shumten e rasteve ka tjeter karakter. Aq me teper karakteri I nderprerjes se
marredhenies se punes per punetoret me rastin Lock Out kuptohet si mase e domosdoshme per
minimin e aktivitetit sindikal.

Pergjegjesia disiplinore e punetoreve ne pune

E drejta disiplinore k ate beje me disiplinen e cila I referohet punes dhe sjelljeve te punetorit ne pune
apo lidhur me punen. Ne rastet kur punetori ben shkeljen apo cenimin e detyreave te punes dhe sillet ne
kundershtim me normat e disiplines se punes, ai duhet ti nenshtrohet pergjejgeise disiplinore.
Pergjegjesia disiplinore eshte pergjegjesia per shkeljen apo mosrespektimin e detyrave te punes dhe
eshte e nje lloj I pergjegjesise juridike qe dallohet nga pergjegjesite tjera (psh, penale, civile etj) vepra
disiplinore eshte pergjegjesisa juridike qe dallohet si veper e cila supozon ekzistimin e disiplines se
caktuar te punes e cila eshte atakuar nga ana e personit I cili e ka statusin e te punesuarit. Per te
ekzistuar vepra disiplinore, duhet te ekziston elementet qenesore si:

1. Te ekzistoje sistemi I obligimeve te punes qe duhet te kryhen ne formen dhe menyren e

parapare;
2. Te ekzistoje ataku ne disiplinen e punes; dhe
3. Ataku te jete bere nga personi I cili e ka statusin e te punesuarit.
4. Dy elementet e para jane te karakterit objektiv, I treti subjektiv.

Organet disiplinore

Sipas legjislacionit te meparshem, organi kompetent per udheheqjen e procedures disiplinore,

konstatimin e pergjegjesise dhe shqiptimin e masave disiplinore ishte organi punedrejtues, I cili kishte te
drejte qe ndaj punetorit qe ka bere shkeljen e detyrave te punes ti shqiptoje masen e verejtjes publike
dhe denimin me te holla. Organi tjeter I autorizuar per udheheqjen e procedures disiplinore dhe k ate
drejte qe ndaj punetorit te shqiptoje masen me te rende disiplinore nderprerjen e marredheneies se
punes.

Procedura disiplinore dhe masat disiplinore

Inicimine procedures disiplinore mudnta beje cdo punetor I cili dyshon qe ndonje punetor tjeter ka bere
shkeljen e detyrave te punes, ndersa te autorizuar jane: organi pundrejtuesi I ndermarrjes, punedhenesi,
punetoret me autorizime dhe pergjegjesi te vecanta si dhe punetoret tjere te percaktuar me kontrate
kolektive. Veprat disiplinore klasifikohen ne vepra te renda disiplinore dhe te lehta. Klasifikimi me I
shpeshte I masave apo sanksioneve disiplinore behet varesisht nga pasojat qe I akne keto sanksione ne
marredheniet e punes. Sipas ketij kriteri masat disiplinore ndahen: ne masa morale te cilat godasin
vetem nderin apo autoritetin e punetorit (verejtja,verejtja me shkrim, verejtja publike etj); ne masa
profesionale te cilat e godasin poziten e punetorit ne marredhenie te punes (percaktimi apo transferimi I
punetorit ne vend te punes me pagese me te ulte, ndrrimi I pozites, ndalesa ne avansim, etj); dhe masat
material te cilat e godasin pasurine e punetorit (ndalesa e nje perqindje te caktuar te te hollave nga paga
e punetorit etj). Te gjitha masat ne sistemin e procedures disiplinore jane te natyres korrektuese, pervec
perjashtimit.

Pergjegjesia material e punetoreve

Edhe pergjegjesi per demin e shkaktuar ne ndermarrje, institucion apo te punedhenesi. Ne kete kontekst
punetori I cili ne pune apo lidhur me punen me qellim apo nga pakujdesia I ka shkaktuar dem
ndermarrjes eshte obliguar qe demin e shkaktuar ta kompensoje. Pergjegjesia material e punetoreve ne
pune perfshine: pergjegjesine material te punetorit ndaj punedhenesit dhe pergjegjesine material per
demin qe punetori ia ka shkaktuar personit te trete. Per te ekzistuar pergjegjesia material duhet te
plotesohen disa kushte apo elemente, e ato jane:

1. Pergjegjesia per demin e shkaktuar I referohet personit I cili e ka statusin e te punesuarit;

2. Eshte pergjegjesi per demin qe e ka shkaktuar punetori ne lidhje me kryerjen e puneve dhe
detyrave te punes te lidhura per vendin e tij te punes;
3. Duhet te ekzistoje faji I punetorit per demin e shkaktuar;
 4. Demi duhet ti shkaktohet punedhenesit apo personit te trete.

Ne rastet kr demin e shkaktojne me shume punetore, pergjegjesine do te ndajne ne mneyre

proporcionale, pra secili eshte pergjegjes per pjesen e demit qe ka shkaktuar. Nese punetori person
ndonje dem ne pune, atehere punedhenesi eshte obliguar qe tia kompensoje demin.

Shkeputja e kontrates se punes (nderprerja e marredhenies se punes)

Ne vendet ku dominon parimi I te drejtes ne pune eshte I institucionalizuar edhe parimi qe punetorit
nuk mund ti shkeputet kontrata e punes apo ti nderpritet marredhenia e punes pa deshiren e tij. Por
legjislacionet e punes I kane parapare edhe rastet e shkeputjes se kontrates se punes edhe kunder
deshires se tij, kur per kete paraqiten rrethanat e caktuara. Sipas dispozitave te rregullores per ligjin
themelor te punes ne Kosove, shkeputja e kontrates se punes mund te behet ne disa menyre;

1. Me rastin e vdekjes se punetorit;

2. Me marreveshje me shkrim ne mes te punetorit dhe punedhenesit;
3. Ne raste te rende te sjelljes se keqe nga punetori, shkelje te detyreave te punes apo cenim te
rregullave te disiplines ne pune;
4. Per shkak te permbushjes se pakenaqshme te detyreave te punes nga ana e puentorit;
5. Me skadimin e kohezgjatjes se punesimit dhe
6. Sipas fuqise ligjore.

Shkeputja e kontrates se punes sipas marreveshjes (deshires se punetorit)

Karakteristike kryesore te kjo forme e shkeputjes se kontrates se punes eshte pajtimi I vullnetit nga
ted y palet.

Shkeputja e kontrates se punes sipas fuqise ligjore

Kjo forme e shkeputjes se kontrates vjen ne shprehje kur shaqen raste, situata ose kushte konkrete,
te cilat parashihen me ligj dhe me te cilat ligji e parasheh shkeputjen e kontrates se punes. Si forme
e shkeputjes se kontrates se punes sipas fuqise ligjore, konsiderohen rastet kur punedhenesi
konstaton se punetori per shkaqe shendetesore nuk mund ta kryej me pune dhe sherbimet per te
cilat ai eshte punesuar, dhe kur nuk ka pune tjeter qe aim und ta kryej. Punedhenesi ne kete rast
eshte I obliguar ta paralajmeroj punetorin nje muaj para shkeputjes se kontrates se punes sipas
fuqise ligjore, psh: plotesimi I kushteve per pension, nese vuan denimin me burg me shume se 6
muaj, apo ndonje mase tjeter, etj.

Shkeputja e kontrates se punes kunder deshires se punetorit

Punedhenesi k ate drejte qe punetorit tia shkepute kontraten e punes ne menyre te nje anshme dhe ate
ne rastet e shkeljeve te rend ate detyreave apo rregullave te punes apo ne rastet kur punetori nuk I
permbushe ne menyre te kenaqeshme detyrat e punes. Si shkelje te renda konsiderohen:

a) Kundershtimi I paarsyeshem I punetorit per ti kryer detyrat e punes te percaktuara ne kontraten

e punes;
b) Vjedhja, shkaterrimi, demtimi ose shfrytezimi I paautorizuar I pasurise se punedhenesit;
c) Zbulimi I fshetesise afariste;
d) Sjellja e natyres teper te rende pas se ciles do te ishte e paarsyeshme qe te pritet vazhdimi I
marredhenies se tij te punes.

Ne rastet e permbushjes se pakenqashme te detyrave te punes hyjne:

1. Mungesat e paarsyeshme nga puna;

2. Gabimet e perseritura te cilat sit e tilla nuk jane te mjaftueshme per te arsyetuar largimin nga
puna, por pasha e tyre crregullon ecurine normale te procesit te punes.

Me rastin e shkeputjes se kontrates se punes kunder deshires te punetorit, punedhenesi eshte I

detyruar qe punetorin ta njoftoje me shkrim per qellimet e tij per ta nderprere kontraten e punes,
njoftimi duhet te perfshije edhe shkaqet per te cilat shkeputet kontrata e punes. Punedhenesi duhet
ta informoje punetorin nje muaj perpara.

Shkeputja e kontrates se punes per shkak te ndryshimeve ekonomike, teknologjike ose strukturale
ne ndermarrje

Punedhenesi munt tiu shkepute kontraten e punes punetoreve per shkak te ndryshimeve
ekonomike, teknologjike e strukturale ne ndermarrje. Keto ndryshime paraqesin rastet kur
punedhenesi ben ndryshim ne prodhim, ne programim, ne structure dhe ne teknologji e te cilat
kerkojne zvogelimin e numrit te punetoreve. Ne rastet kur per keto shkaqe largohen nga pun ate
pakten 50 punetore, konsiderohet se largimi nga puna eshte I shkalles se gjere.

Punedhenesi me rastin e shkeputjes se kontrates se punes per keto shkaqe I ka edhe disa obligime
tjera, e ato jane:

1. a) njoftimi me shkrim I punetoreve lidhur me shkeputjen e kontrates edhe ate 3 muaj para dates
se shkeputjes;
2. b) ta njoftoje me shkrim entin per punesim per largimin e punetoreve nga puna, ne menyre qe ai
te kete mundesi tiu ofroje ndihme atyre per te gjetur tjeter pune;
3. c) ndermerr masa adekuate me qellim te kufizimit te numrit te punetoreve qe te largohen nga
pune, ne keto masa hyne: kufizimi apo nderpreja e punetoreve te ri, risistemimi I brendshem I
punetoreve, kufizimi I punes jashte orarit, zvogelimi I reve te punes, etj; punedhenesi nuk mund
ta largoje punetorin nga puna nese me pare nuk paguan Shumen e caktuar te te hollave ne
forme te demshperblimit. Shkalla e kesaj shume eshte e percaktuar varesisht nga pervoja e
punes si vijon: prej 2-4 vjet pune nje mujore; 5-9 vjet pune dy paga; prej 10-19 vjet pune - tri
paga; 20-29 vjet pune kater paga; mbi 30 vjet pune pese paga mujore;
4. d) nese punedhenesi rifillon me punesim Brenda nje periudhe kohore prej dy vitesh, nga data e
shkeputjes se kontrates se punes, perparesi kane punetoret e larguar nga puna, kualifikime te
njejta.
Mbrojtja e te drejtave te punetoreve

Te drejtat nga marredhenia e punes trajtohen sit e drejta te patjetersueshem dhe te pakufizuara.
Punedhenesi, ndermarrja dhe institucioni jane te obliguara qe ti respektojne dhe tiuy mundesojne
punetoreve qe ti realizojne te drejtat nga mardhenia e punes te cilat I takojne.

Ne cdo rast kur punedhenesi, ndermarrja apo institucioni nuk I respektojne te drejtat e punetoreve, apo
ua pamundesojne realizimin e ndonje te drejte nga marrehdhenia e punes vjen deri te kontesti I punes.
Ne kuptim me te gjere kontesti I punes eshte contest qe lind kur shkilen te drejtat e paraparame ligjnga
marredhenia e punes ose kur kryen obligimet e caktuara ndaj punetorit qe rrjedhin nga marrdhenia e
punes ose kane te bejne me marredheniet e punes. Punetori te cilit iu ka shkele ndonje e drejte nga
marredhenia e punes, realizimni e asaje te drejte mundta kerkoje praneorganeve kompetente;
punedhenesit, gjykata kompetente, sindikata, organet e inspektoratit te punes, etj. Rol te vecante ne
mbrojtjen e te drejtave te punetoreve luan edhe sindikata.

Inspektorati I punes dhe mbrojtja e te drejtave te punetoreve

Inspektorati I punes ka competence mbikqyrjen e zbatimit te legjislacionit te punes duke filluar nga ligjet
e punes, kontratat kolektive, aktet tjera qe I referohen fushes se pune dhe kontrates se punes. Ceshtja e
mbikqyrjes se zbatimit te legjislacionit te punes nuk eshte vetem objekti I normatives kombetare por
edhe I asaj nderkombetare.

Organizimi I inspektoratit te punes dhe funksionet e tij

Inspektorati I punes themelohet nga Ministria e Punes dhe Mireqenies sociale. Inspektoratin e
udheheqe kryeinspektori te cilin e emereon Qeveria me propozim te MPMS. Inspektorati I punes
perbehet edhe nga inspektoret e punes te cilet I zgjedh Kuvendi Komnal.

Me qellim te ushtrimit te detyrave nga fusheveprimtaria e tij, inspektorati I punes koordinon veprimet
dhe bashkepunon me qeverite komunale, inspeksionet tatimore, shendetesore dhe me autoritete tjera,
si dhe me SHPK. Inspektorati I punes kryen keto funskione:

1. ben mbikqyrjen e zbatimit te legjislacionit te punes, kushtet e punes dhe mbrojtjen ne pune;
2. iu siguron informacione teknike dhe keshilla punedhenesve dhe punetoreve;
3. njofton MPMS apo ndonje organ tjeter kompetent per ndonje shperdorim te ligjit, etj.

Te drejtat dhe detyrimet e inspektorit te punes

Inepktori I punes ka keto te drejta: te hyje lirisht ne seline e punedhenesit me qellim te inspektimit apo
mbikqyrjes pa paralajmerim; te beje egzaminime, inspektime dhe hulutmime te cilat jane de
domosdoshcme per tu siguruar zbatimi I ligjit; te beje kontrollimin e te gjitha librave dhe dokumentet; te
merr mostren e materialeve te perdoruara me qellim te analizave te caktuara, etj. Ne kuader te
kompetencave te inspektorit hyjne edhe: dhenia e verejtjeve me shkrim per parregullsite e konstatuara
dhe caktimi I afatait Brenda te cilit duhet te eleminohen ato parregullsi: pergaditja e raporit zyrtar lidhur
me mosrespektimin e ligjit ne fuqi; urdherojne ndermarrjen e masave te menjehershme duke perfshire
edhe ndalimin e prodhimit, etj.