FAKULET ELEKTROTEHNIKE

STROJARSTVA I BRODOGRADNJE

Ruera Bokovia bb
21000 Split

SEMINARSKI RAD
INFORMATIKA

Tema: Elektronike komponente

Student: Vedran Jeramaz

ELEKTRONIKI SKLOPOVI

Sadraj:
PASIVNE KOMPONENTE................................................................4
Otpornik- R// -..................................................................................5
Kondenzator C/F/................................................................................5
Zavojnica ..........................................................................................5
AKTIVNE KOMPONENTE...............................................................6
N tip poluvodia...........................................................................6
P tip poluvodia............................................................................7
PN spoj.........................................................................................8
PN spoj pod djelovanjem napona.....................................................9
Nepropusna polarizacija..................................................................9
Propusna polarizacija.....................................................................10
ISPRAVLJAKA DIODA.................................................................11
poluvalno ispravljanje....................................................................11
punovalno ispravljanje...................................................................12
Zener dioda........................................................................................13

30.11.2017 2
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

ELEKTRONIKE KOMPONENTE
Sve komponente moemo podijeliti u dvije skupine s
obzirom na njihovo djelovanje prema ulaznom signalu i to su:
pasivne komponente su one komponente koje u svojoj
prijelaznoj funkciji nemaju pojaanje, odnosno koje
smanjuju ulazni signal za odreenu vrijednost u odnosu na
izlazni signal.
aktivne komponente u svojoj prijelaznoj funkciji imaju
pojaanje. Pojaanje se odnosi na pojaanje snage, struje,
napona itd.
Moemo dakle zakljuiti da pasivne komponente slabe
ulazni signal i to slabljenje se naziva atenuacija, a aktivne donose
odreeno pojaenje ulaznog signala.

PASIVNE KOMPONENTE

Sl. 1.

Redni Naziv Oznaka Osnovna

broj komponente komponente jedinica
1 otpornik R W
2 kondenzator C F
3 zavojnica L H
Pasivne komponente su otpornik, kondenzator i zavojnica.

30.11.2017 3
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

Otpornik- R/ / -
je vrlo znaajna pasivna komponenta koja se proizvodi u
vie razliitih izvedbi. Osnovni podaci koji se daju za
pojedine otpornike su njegova otpornost te snaga koja se
moe razviti na tom otporu. Otpornici se oznaavaju
prstenovima u boji koji su postavljeni oko tijela otpornika.
Oznaavanje moe biti izvedeno sa etiri ili pet prstenova
u boji.

Kondenzator C/F/
Uz ovu osnovnu podjelu kondenzatora (obini i
elektrolitski), kondenzatori se dijele i prema vrsti
izolacionog materijala od kojeg su napravljeni; na primjer:
keramiki, zrani, tantal, papirni itd. Oznaavanje obinih
kondezatora je brojano oznaavanje vrijednosti
kapaciteta i probojnog napona. Oznaavanje elektrolitskog
dopunjeno je jo sa oznaavanjem polariteta u odnosu na
obini.

Zavojnica
L /H/ - kao elektronika komponenta ima takoe veliku
primjenu (primo-predajni ureaji i sklopovi), a izvedbe se
u uglavnom odnose na zavojnice bez jezgre i zavojnice sa
jezgrom. Vodi od koga se namotaje zavojnica uglavnom
je napravljen od bakra /Cu/, a jezgra je izvedena od
eljeznih limova (transformator) i razliitih drugih feritnih
oblika (presovane estice feritnih materijala).
Simboli otpornika, kondenzatora i zavojnice prikazani su
na slici 1.

30.11.2017 4
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

AKTIVNE KOMPONENTE
Aktivne komponente su poluvodike komponente ,
odnosno komponente koje su napravljene od poluvodia. Postoje
dva tipa poluvodia i to:
P tip
N tip

Ta dva tipa poluvodia (P i N) napravljeni su od temeljnih

elemenata germanija i silicija. Germanij i silicij su
etverovalentni elementi i tom etvorovalentnom elementu
dodajemo peterovalentnu ili trovalentnu primjesu kako bi dobili
poluvodi N-tipa, odnosno poluvodi P tipa.

N tip poluvodia
N tip poluvodia nastaje (sl. 2.) dodavanjem
peterovalentne primjese etverovalentnom germaniju ili siliciju.
Peterovalentni atom primjese antimon, arsen vee se sa
etverovalentnim atomima sa etri valentne dok peri elektron ,
peta veza, ostaje slobodan u prostoru izmeu atoma. Pri
formiranju ovog tipa poluvodia taj peti elektron ostaje odreeno
vrijeme vezan uz svoj matini atom sa vrlo malom privlanom
silom Fq (relacija 1). Ta privlana sila nastaje zbog meusobnog
q1 q 2
djelovanja dvaju naboja. Fq k * (1)
r2

*
Coulmbov zakon

30.11.2017 5
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

Sl.2.

Privlana sila ovisi o veliini naboja tijela, a u naem

sluaju se radi o naboju elektrona i jezgre koji su vrlo mali te je i
privlana sila vrlo mala. Ovaj peti elektron se vrlo lako oslobaa
privlane sile od strane svog matinog atoma odnosno to
oslobaanje nastaje ve pri sobnim temparaturama.
kT T
UT (V)
q 11605
Nakon oslobaanja petog elektrona matini atom postaje
pozitivan i naziva se donor, a glavni nositelji elektriciteta su
elektroni.

P tip poluvodia
P tip poluvodia nastaje tako da dodamo trovalentnu
primjesu etverovalentnom germaniju ili siliciju(sl. 3.). Atom
primjese vee se sa tri veze valentnim elektronima a etvrta veza
ostaje prazna i naziva se pozitivna upljina.
Na mjesto pozitivne upljine doi e, elektron i na taj
nain e atom primjese postati negativan ion. Taj negativan ion

30.11.2017 6
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

naziva se akceptor, a kod P tipa poluvodia glavni nositelji

elektriciteta su pozitivne upljine.

Sl. 3.

PN spoj
Spajanjem P i N tipa poluvodia dobivamo dvoslojni poluvodi
(sl. 4.). U poetnom trenutku spajanja slojeva elektrona sa N
strane na mjesto pozitivnih upljina u P strani odnosno pozitivne
upljine e prelaziti iz P u N stranu.

Sl. 4.

Taj proces prelaska elektrona iz jedne u drugu stranu naziva se

difuziono gibanje. To gibanje nastaje zbog razliitih energetskih

30.11.2017 7
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

razina na N odnosno na P strani poluvodia. Difuziono gibanje

prestaje kad se dio elektrona i pozitivnih upljina meusobno
poniti i time stvori pozitivni potencijal na N strani odnosno
negativni na P strani (sl. 5.).

11605 UR
UT
I A IS e T IS e

Taj pozitivni potencijal na N strani spreavat e elektrone (N

tipa) da prelaze na P stranu (zato to + potencijal privlai
elektrone).Pozitivne upljine sa P strane ne mogu prijei na N
stranu zbog negativnog potencijala na N strani (- potencijal od
akceptorskih iona. Ovaj potencijal odnosno ovo podruje
potencijala naziva se potencijalna barijera. Veliina potencijalne
barijere je priblino 600 do 700 mV.

N tip + - P tip

Sl 5.

PN spoj pod djelovanjem napona

Nepropusna polarizacija
Spajanjem + pola N strane izvora na N tip, odnosno pola
strane izvora na P tip, poveavamo napon barijere (sl. 6.) Poto

30.11.2017 8
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

se napon barijere jo vie poveao to e prepreka za gibanje

elektrona biti vea odnosno gibanje e biti onemogueno. Zbog
nemogunosti prolaska elektrona kroz PN spoj ovakav PN spoj
ponaa se kao izolator a ovakova polarizacija naziva se
nepropusna polarizacija. Nepropusna polarizacija proiruje
(poveava ) irinu barijere.

Sl 6.

Propusna polarizacija
Spajanjem + pola na P stranu i spajanjem pola na N
stranu smanjit emo napon barijere i time dopustiti gibanje
elektrona iz N u P odnosno pozitivnih upljina iz P u N. Ovakva
polarizacija naziva se propusna polarizacija a djelovanje
vanjskog naponskog izvora smanjivati e irinu barijere (sl. 7.)
PN spoj zbog razliitog ponaanja pri promjeni polariteta
prikljuenog napona koristi se za ispravljanje izmjeninog
napona a takva komponenta naziva se dioda [di -dva razliita
djelovanja fizikalnog gibanja)]

Sl 7.

30.11.2017 9
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

ISPRAVLJAKA DIODA

poluvalno ispravljanje
Poluvalno ispravljanje dobivamo koritenjem jedne diode
koja je prikljuena na izmjenini napon. Poluvalno ispravljanje
naziva se zato to preko diode prelazi samo jedna poluperioda, a
druga ne prolazi. Ovo ispravljanje nije praktino zato to
polovina snage (ili napona) nije iskoritena. Kako bi ispravili ove
nedostatke koristimo princip punovalnog ispravljanja. princip i
shema poluvalnog ispravljanja prikazan je na slici 8, a izgled
istosmjernog napona uPO(t) prikazana je na slici 9.

Sl.8.

30.11.2017 10
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

Sl.9.

punovalno ispravljanje
Koritenjem etri diode dobivamo Greatz-ov spoj i na
izlazu iz Greatz-ova spoja dobivamo istosmjerni napon koji se
sastoji od dvije poluperiode (prenosimo i pozitivnu i negativnu
poluperiodu).

Sl 10.
Izgled ispravljenog istosmjernog napona uPU(t) prikazan je
na slici 9, a shema spoja prikazana je na slici 10.

30.11.2017 11
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

Princip rada ovakovog spoja dioda se zasniva na tome da

prenosimo i pozitivnu i negativnu poluperiodu tako da jednu i
drugu stranu izmjeninog izvora prikljuujemo na po dvije diode
koje su suprotno polarizirane. Na taj nain doputamo prolaz
izmjeninog ulaznog signala bez obzira da li je negativan ili
pozitivan. Izlazni prikljuci Uist (+ i -) su uvijek , tj u vrijeme
trajanja obje poluperiode na istom polaritetu.

Ovaj istosmjerni napon nije u potpunosti ispravljen te je

potrebno dodati ravnanje (peglanje) izlaznog napona (slika 11)

Sl. 11.

Dodavanjem kondezatora paralelno izlaze iz Greatz-ova

spoja (izmeu + i -) dobivamo ravniji istosmjerni napon na izlazu
iz ispravljaa. Kondezator odnosno njegov kapacitivni otpor
zavisi od frekvencije prikljuenog napona (to je ta frekvencija
manja XC je vei).

Zener dioda

Sl. 12.

U sluaju da poveavamo napon nepropusne polarizacije

iznad neke vrijednosti, potencijalna struja kroz diodu, moe biti

30.11.2017 12
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

toliko velika da pone prolaziti kroz barijeru bez daljneg porasta

napona. Naponi kod kojih dolazi do naglog proboja mogu biti od
nekoliko V do nekoliko KV, a to zavisi od izrade diode. Taj
napon kod kojeg dolazi do naglog poveanja struje naziva se
probojni napon.

Sl.13.

Karakteristika poluvodike diode prikazana je na slici 13.

Sl.14.

Simbol Zener diode prikazan je na slici 12, a karakteristika

30.11.2017 13
ELEKTRONIKI SKLOPOVI

diode kod nepropusne polarizacije prikazan je na slici 14.

Zener dioda se koristi u nepropusnom reimu rada i njena
karakteristika se prikazuje samo u treem kvadrantu (slika 14).
Na toj se karakteristici moe uoiti podruje do napona U PR i
podruje napona veeg od UPR (UPR Zenerov ili probojni
napon). U podruju od do UPR struja kroz diodu je zanemarivo
mala (priblino 0) I napon na diodi se moe linearno poveavati.
Kada napon na diodi postigne vrijednost jednaku naponu UPR
tada e naglo potei struja kroz diodu (nastaje proboj barijere) i
napon na diodi ostaje konstantan (stabilan) bez obzira to e se
ulazni napon (napon izvora) poveati. U ovisnosti od napona UPR
razlikujemo Zener diode.
esto se ukazuje potreba za stabilizacijom napona zbog variranja
napona mree, a u tom podruju koristi se Zener dioda ili
sklopovi s tom diodom.
Zbog povoljnije i bolje izvedbe u praksi se sve vie koriste
intergrirani stabilizatori napona koji se u sklopovima postavljaju
umjesto samih Zener dioda.

30.11.2017 14