EVR

ERKIL GNUR
 pim
PLATO FLM YAYINLARI

Kesin nanllar / Eric Hoffer

zgn Ad / The True Believer

Genel Yayn Ynetmeni: Sinan etin

Editr: Uygar Karal
eviren: Erkl Gnur
Yayma Hazrlayan: Taylan Bar Kzlz
Tasarm: Gne Keeba
Kapak Fotoraf: Sinan etin
Kapak Tasarm: Akn Topuzlu

Bask ve Cilt: dil matbaas

Telefon: (0212) 482 36 01

2. Bask: stanbul, Ocak 2010

ISBN:978-975-6381-18-2

Plato Film Production Co. Limited irketi

Harper Collins
Bu kitabn telif haklar Akal Ajans araclyla alnmtr.

Plato Film Yaynlar

Akyol Caddesi Vine Sokak 14/2 Cihangir / stanbul
Telefon: (212) 252 45 83 (pbx) Faks: (212) 249 35 84
yayin@platofilm.com
www.platofilmyayinlari.com
 NDEKLER

YAZAR HAKKINDA.................................................................. ....1

NSZ..............................................................................................7

1. KTLE HAREKETLERNN EKC YNLER.................... 11

2. NAN DETRMEYE HAZIR KLER........................... 32

3. BRLKTE HAREKET VE
NEFSNDEN FEDAKRLIK................................................... 68

4. BALANGI VE SONU.......................................................145

5. KAYNAKA............................................................................182
 Yazar Hakknda

Eric Hoffer, anne ve babasnn Almanyadan Ame

rikaya g etmesinden birka yl sonra, 1902de New
Yorkta dnyaya geldi.. Baba Hoffer kk bir marangoz
dkknnda alarak ailesini geindiriyordu. Ailenin tek
ocuu olan kk Eric yedi yandayken annesini kay
betmi ve ayn yl bir kaza sonucu aniden, kr olmutu.
Kk Hoffern bakmn yine Almanya'dan g etmi
olan komu bir hanm stlenmiti. Hoffer on be ya
na geldiinde mucizev bir ekilde, grme yeteneine
yine birdenbire kavumutu. Hibir okula gitme imk
n bulamam olan Hoffer, tekrar* grebilmenin heyeca
nyla. byk bir okuma al, hissediyordu, iinde duy
duu bu al hibir zaman da doyuramad. lk. nce
evde, babasnn kitaplarn gnd on- on iki saat oku
yarak bitirdi. Sonra evdeki bozuk para kesesinden ald
parayla civardaki bir kitapya giderek kitaplan seyret
meye balad. Birden rafta duran Dostoyevskinin Budala
isimli eseri gzne takld. Hoffer kr iken bir gn ba
basnn Bu budala ocuktan ne hayr gelir ki dediini
hatrlam ve dayanlmaz bir arzuyla Budala^y1 satn al
mt, Hoffer bu kitab okuduktan sonra o kitapda ne
kadar kitap varsa hepsini birer birer okudu. yl sonra,
1920de baba Hoffer lnce Eric babasndan kalan
yz dolarlk servetle tek bana kalmt. Hoffer yoksul
lar iin daha ok imkann bulunduunu rendii Cali-
fornia eyaletine g etmeye karar vererek bir otobs bi
1
leti ald ve Los Angelesa gitti.
Los Angelesa vatan 18 yandaki Hoffer hemen Mer
kez ktphanesine yakn bir yerde ucuz bir oda tutarak
aylk kirasn pein dedi ve kitap okumay srdrd. Ne
var ki paras abuk bitti ve alkla yz yze kald. Kendisi
ne i arayan Hoffer, ilk nce iportada meyva satarak para
kazanmaya balad. Fakat kafasn ok megul ettii iin,
bu ii brakarak bir demir boru ambarnda almaya ba
lad. Bu i de onu tatmin etmeyince, gneye g ederek
tarlalarda rgatla balad. Fakat bir ite uzun sre kal
mak onu rktyordu ve o iten de ayrld. Bir ara isiz
ler kampnda dier isizlerle beraber yaad. Orada dier
isizleri yakndan tanma frsat bulan Hoffer, onlarda ve
kendinde ortak olan bir yne, yani topluma uyamayan
kiiler olduklarna dikkat etmiti. Topluma uyamayan ki
ilerde bir aOmclk ruhu bulunduunun farkna vard ve
bu kiilere frsat verildii takdirde zor olan birok ii ba
aracak kapasitede olduklar zerine dnceler gelitir
meye balad. Almanya ve talyada bu gibi kiiler Na
zizm, Faizm ve Komnizm gibi hareketlere katlp kendi
istenmeyen benliklerinden kurtulmann yollarn aryor
lard. Topluma uyamayanlar, eer yaratc bir gce sahip
se, kiisel bir atlm yapyorlar veya yaratc gleri yoksa
ve kendi yeteneksizliklerinin ezikliinden kurtulmak isti
yorlarsa, kide hareketlerinin iinde kiiliklerini eriterek bir
tr ykclk zgrlne kavumak istiyorlard.
Hoffer daha sonra madenlerde almaya bala
d. Dalarda alan maden iileri ok kar yad za
man alamyorlar ve haftalarca kulbede bekliyorlard.
Bunu frsat bilen Hoffer dadaki maden ocana gitme
den nce bir kitapya urayarak orada mevcut en ka-

2
m kitap hangisi ise onu satn almak istedi. Ald ki
tap Montaignein 17. yzylda evirisi yaplm Denemeler
isimli kitabyd. K ar gemi ve Hoffer bu kitab tek
rar tekrar okuyarak Montaignenin ifade ekline hayran
kalm ve ilk defa olarak kendinin de gnn birinde bir
yazar olabilecei duygusuna kaplmt.
1938 ylnda, Hoffer ailelerle ilgili olarak Cornmon
Ground isimli bir dergiye bir okuyucu mektubu gnder
di. Mektup yaynlanmamt, ancak Hofferin yazs el
den ele dolaarak ilgi uyandrm ve Harper & Brothers
Yaynevi Hofferdan zgemiini istemiti. Hoffer buna
cevap vermedi. Fakat yaynevi Hoffer ile ilgilenmeye de
vam etti.
Hoffer, 1942 ylnda San Francisco limannda dok i
isi olarak ykleme boaltma iine balad ve hayatnda
ilk defa olarak gebe ilerden kurtulmu oldu. Kendi
ne bir oda tutmutu ve artk okuduu kitaplarn sentezi
ni yaparak kendi dncelerini oluturuyor, kitaplardan
kard nodar evinde biriktiriyor ve i srasnda aklna
gelen dnceleri kk katlara not ediyordu. Hoffer
bylece, farknda olmadan kitle harekederinin yapsna
k tutan Kesin nanllar isimli eserini oluturuyordu.
1946 ylnda iki ay devam eden grev Hoffera kitie
harekederi hakkmdaki notiann dzenleme frsatn ver
di. 1948de kitabnn nsz ve fihristini New Yorktaki
yaynevine gnderen Hoffer, onlarn verdii cesaretie
1949da no darn yeniden dzenleyerek yaynevine gn
derdi. Kesin nanllar, 1951de kitap olarak yaynland.
Eric Hoffer kitle harekederinin douu ve aktif d
nemiyle, Kesin inanllar arasndaki ilikiyi ele alan bu ki
tabn yaynlanmasyla, yazaca her eyi yazmadnn bi-
3
lini ve huzursuzluu iindeydi. Amerikan toplumundaki
baz gerekleri anlatmak ihtiyac duyuyordu. Bir toplu
mun ilerlemesi ve kendi yararna ynetilmesi iin anl
anl liderlere hi de ihtiya bulunmadna inanyor
du. Toplum pekala kendi kendini ynetebilirdi. Ame
rikan toplumu bunu baarmt. Ancak, insan akl, belli
dnemler ve belli koullar altnda alevli, hrsl ve sinir
li olmaktayd. Byle zamanlarda insanlar nl liderlerin
emrinde birleme ihtiyac duyard. Bu konular derinle
mesine dnen Hoffer 1955 ylnda yaynlanan The Pas-
sionate State of Mind isimli eserini yazd.
Hoffer dncelerini frenleyemiyordu. nsanlarn
karlatklar yeni durumlara uyum salamakta ektikle
ri skntlar ve bunalmlar nedeniyle, d etkilere kar ok
hassas bir dnemden getiklerini fark etmiti. Hoffer bu
dncelerini The Ordeal of Change isimli kitabnda top
lad. 1963 ylnda yaynlanan bu eseriyle, Hoffer bir kere
daha gerek bir filozof olduunu gsterdi.
nc kitabnda konuyu daha derinlemesine ele
alan Hoffer, dncelerini The Temper of Our Time isimli
eserinde toplad. Bu eser de 1967 ylnda basld.
1942 ylndan 1967 ylna kadar rhtm hamallna
devam eden Hoffer, 1964 ylnda California niversi
tesi Siyasal Bilimler Fakltesinde haftada iki gn dan
manlk grevine balad. Ancak Hoffer rhtmdaki dier
arkadalaryla ilikisini zedeler dncesiyle, bu grevin
den onlara hi bahsetmedi.
Hoffer Amerikann, dnyada ilk defa, aydnlar tarafn
dan deil de, toplumun kendi ounluu tarafndan mey
dana getirilen bir uygarlk ortaya koyduu grn sa
vunmaktadr ve btn gelimekte olan lkelere de fanatik
4
liderler peinde komakszn, demokratik yollarla toplum-
lann kendi kendilerini ynetmeleri dorultusunda aba
sarf etmelerini nermektedir. Hoffer inanmaktadr ki, top-
lumlarm kendi kendini ynetmesi, aydnlarn ileri srd
gibi 2or ve karmak deildir; aksine kolay ve basittir.
California niversitesindeki grevine baladktan
sonra genleri daha yakndan tanma imkan bulan Hof
fer, Topluma Uyamayanlar konusunda yeni grlere
sahip oldu. Delikanllktan yetikinlie gemekte olan
genlerde, taklitilik, bir lideri takip etmek, mucizelere
inanmak, bir grubun yesi olmak ve kutsal bir ama u
runa kendi kiiliklerini bir kenara brakmak gibi eilim
lerin son derece belirgin olduunu grd. phesiz ki
bunun altnda yatan, genlerin hayatn en zor deii
minden gemeleri, yani ocukluktan adamla ge
meleriydi.
Deiimin ortaya kard bu bunalm ve eilimle
rin, yalnz delikanllktan yetikinlie dnmeye ait bir
olgu olmad dncesi, Hofferm zihnini megul edi
yordu. Ne zaman ki insanlar bir dnme uyum sala
ma durumuna girseler, (rnein: byk apta tarmsal
bir toplumun sanayilemeye dnmesi, krsal alanlar
dan ehirlere geli, bir lkeden baka bir lkeye g edil
mesi, hatta bir iyerinden aynlp emekli olunmas gibi)
ayn bunalm ve eilimler ortaya kyordu.
Drt kitabnn yaynlanm olmas, eserlerinin 13 dile
evrilmi olmas, Kesin nanllar isimli eserinin mil
yonu akn sat yapmas ve niversitelerde siyasal bilim
lere yardmc kitap olarak okutulmas sonrasnda top
lumda aranan bir k haline gelmesine ramen Hoffer,
1965 ylna kadar kendi mnzevi i hayat erevesinde

5
kalmay baarmtr. Yine de 1967 ylna kadar haftada
gn rhtm hamall grevine devam ediyor, geri ka
lan zamann okumak, yazmak, parkta dolamak ve bir
ka dostunu ziyaret etmekle geiriyordu.
Ancak 1967 yl eyll aynda Amerikann en byk
televizyon yayn kuruluu olan CBSe konuk olan Hof
fer, o tarihten itibaren eski mnzevi hayatna veda etmek
mecburiyetinde kald. Artk Amerikann her yanndan
Hoffera binlerce mektup yayordu. Akademik evreler
Hofferda konuma yapmas iin randevu almak ze
re brbirleriyle adeta yanyorlard. Fakat Hoffer bu ilgi
ye ramen her zamanki hayatn srdryor, arada srada
konferanslar veriyor ve ylda bir defa televizyona kma
y kabul ediyordu.
Hoffer mrnn sonuna kadar rhtmda almay
arzu ediyordu. 1967 nisannda emeklilik ekini ilk kez
eline ald zaman neredeyse ok geirmiti. Rhtmdan
ayrlmak onu zmt. Benim onlardan baka arkada
m yok diyen Hoffer, yine de bu kadar hretten sonra
belki zerim diye onlar ziyaret etmekten ekiniyordu.
Hoffer yine okuyor, yryor, dnyordu. Akl
na bir ey taklmt: Tarihte byk eser yaratan kiiler,
hep byk ehirlerde ortaya kmlard. Yaratc kiiler
kyde, ormanda, krda, da balarnda ortaya kmyor
lard. Nasl ksn ki; yabanc eylerin ho karlanma
d ortamda ne yaratlabilir ki? nsan ehirde insanl
n bulmutur. ehir olmakszn insan da bir ey deildir.
Ancak ne var ki insan kokuturan, dejenere eden de e
hirdir. Eer biz ehirlerimizi yaayabilir ve yaanabilir
klmazsak baz byk uluslarn lmn grebiliriz di
yordu Hoffer.

6
 nsz

Bu kitapta, ister dini hareketier olsun, ister sosyal

devrimler veya milliyeti harekeder olsun, btn ldtle
harekederinde ortak olan baz zellikler incelenmitir.
Bu kitap, btn kide harekederinin birbirinin ayn oldu
unu iddia etmemektedir, fakat baz temel karakteristik
ler kitle hareketlerinde ylesine ortaktr d, bu onlarn
ayn familya iinde grnmesine imkan vermektedir.
Btn kitle harekederi, taraftarlarnda lm gze
almak ve birlikte eyleme gemek duygusu yaratr: orta
ya koyduklar program ve telkin ettikleri reti ne olur
sa olsun, btn kitle hareketleri arl, gayreti, parlak
umudan, nefreti ve hogrszl krkler: btn kit
le harekederi hayatn belirli blnmelerinde gl bir fa
aliyet ak yaratmaya muktedirdir ve kr krne bir
inan ve sadakat ister.
reti ve ilham ynnden ne kadar farkl olurlarsa
olsunlar, btn kitle hareketleri ilk taraftarlann ayn tip
insanlar arasndan seer ve ayn dnce tarzndaki in
sanlarla iliki kurar.
Her ne kadar an Hristiyan, an Mslman, a
r milliyeti, ar Komnist ve an Nazi arasnda belir
gin farklar bulunmaktaysa da, bunlan harekete geiren
arln ayn kkten geldii kabul edilebilir. Bunlarn
etki alann geniletmeye ve dnya egemenliini ele ge
irmeye doru iten g iin de ayn ekilde dnle

7
bilir. Kendini adamak, inan sahibi olmak, ktidar pe
inde komak, birlemek ve nefsinden feragat etmek
gibi duygularn ortak noktalar vardr. Kutsal amala
rn ve retilerin iyapsmda byk farklar mevcut ol
masna ramen, bunlar etkili hale getiren etkenlerde b
yk benzerlik vardr. Hristiyan retisinin etkisine ait
nedenleri gren bir kii ayn zamanda komnist, Nazi
ve milliyeti retinin etkisine ait nedenleri de grmek
tedir. nsanlarn urunda ldkleri kutsal amalar birbi
rinden ok farkl olsa bile, o insanlar esas itibaryla ayn
ey iin knektedirler.
Bu kitap temel olarak, kitle hareketlerinin aktif olan
dnemiyle ilgilenmektedir. Bu dnem, kesin inan ada
mnn (dier bir deyimle, hayatn kutsal sayd bir ama
uruna feda etmeye hazr olan kiinin) yrtt d
nemdir ve bu kiinin nasl doduu ve karakterinin ne
olduu incelenmeye allmtr. Bunun iin geerli bir
kuramdan yararlanlmtr. Btn kitle hareketlerinin
ilk taraftarlar arasnda hayal krklna uram kiile
rin ounluu oluturmas ve bunlarn genellikle kendi
gibi olanlarla birlemesi gereine dayanarak farz edil
mitir d:
1) Hayal krklnn bizzat kendisi, kkrtc hibir
d etkiyi gerektirmeksizin, kesin inan adamnn kendi
ne zel karakteristiklerinin ounu yaratmaya yeterdir;
2) Etkili bir saptrma teknii, temel itibaryla, hayal
krklna uram kiilerdeki kolayca eilim gsterme
ve uyma yeteneini, istenilen ynde eitmek ve o ynde
tespit etmekten ibarettir.
Bu varsaymlarn gerekten geerli olup olmadn
denemek iin, hayal krklna uram kiiyi etkileyen
kt durumlar, bu tepkilerin kesin inan adamnn tep
kilerine uygunluk derecesini ve nihayet, bu tepkilerin bir
kitle hareketinin douu ve yayln ne ekilde kolayla
trdn incelemek gerekmitir. Ayrca, saptrma tekni
inin gelitirildii ve fiilen uyguland amzdaki kide
harekederinin getii yollar incelemek ve bu suetie bu
saptrc kide harekederinin taraftarlarn kasten hayal k
rldna sevk ettii ve bylece onlarn eilimlerini oto-
matikman kendi karlar ynnde gelitirdii gr
nn doru olup olmadn aratrmak gerekmitir.
inde yaadmz bu gnlerde, kesin inan adam
nn tepkilerine uygunluk derecesini ve nihayet, bu tepki
lerin bir kide hareketinin douu ve yayln ne ekilde
kolaylatrdn incelemek gerekmitir. Ayrca, baar
l saptrma tekniinin gelitirildii ve fiilen uyguland
amzdaki kide harekederinin getii yollar incelemek
ve bu surede bu saptrc kide harekederinin taraftarlar
n kasten hayal krklna sevk ettii ve bylece onlarn
eilimlerini otomatikman kendi karlar ynnde geli
tirdii grnn doru olup olmadn aratrmak ge
rekmitir.
inde yaadmz bu gnlerde, kesin inan adam
nn igd ve tepkileri, hakknda bir bilgi sahibi olmak
oumuz iin gerekli bir durum almtr. Her ne kadar
iinde yaadmz a, dinsiz bir asa da inansz olma
ynnden durum tam tersinedir. Kesin inan adam her
yerde yrye gemitir ve gerek saptrma ve gerek
se dmanl tahrik etme yoluyla dnyay kendi hayali
ne uygun bir hale sokmaktadr. Bizler onun tarafna ge
ecek de olsak, onun karsna kacak da olsak, kesin
inan adamnn bnyesini ve potansiyelini elimizden gel

9
dii kadar tanmak bizim yararmzadr.
htiyatl olmak ynnden bir konuyu daha eklemek
herhalde gereksiz saylmamaldr. Kitle hareketlerinin fa
milya benzerliinden sz ettiimiz zaman, familya ke
limesini, canllarn tasnifi anlamnda kullandk. Doma
tes ve kpek zm ayn familyadandrlar. Her ne kadar
bunlardan biri besleyici, dieri zehirliyse de her ikisin
de de ayn olan birok morfolojik, anatomik ve fizyolo
jik zelliklerdeki benzerlikleri, biyoloji bilgini olmayan
bir kii bile grebilir. Kitle hareketlerinin birok ortak
zellii olduu varsaym, btn kitle hareketlerinin ayn
eitlikte yararl veya ykc olduu anlamna gelmez. Bu
kitap ne bir yargya varmakta, ne de bir tercih yapmak
tadr. Bu kitap sadece aklamaya almakta ve her biri
bir kuram olan aklamalar kesin bir tonda yazlm iz
lenimini verseler dahi, birer tarif ve tartma nitelii ta
maktadr. Bu konuda Montaignein bir szn benim
serim. Btn sylediklerim karlkl bir sohbettir ve
hibiri t niteliinde deildir. Bu kadar serbest konu-
abiliyorsam bu, bakalarn kendime inandrmak zorun
da olmadm iindir.

Eric Hoffer

10
 BLM I
Kitle Hareketlerinin ekici Ynleri

Deiiklik stei

Gelime halindeki devrimci bir harekete katlan kii

lerden birounun, bu harekete kendi hayat koullarnda
meydana gelmesi muhtemel byk bir deiikliin eki
ciliiyle katldklar herkese bilinen bir gerektir. Dev
rimci bir hareketin bireyin yaamnda deiiklik yaratan
bir ara olduu aka bellidir.
Buna karlk, dini ve milliyeti hareketierin de bir
deiiklik arac olduu ayn ekilde herkese bilinmek
tedir. Geni apl ve abuk bir deiikliin gerekle
mesi iin youn bir aba veya heyecana elbette ki ihti
ya vardr ve bu konudaki abann zenginlik vaadinden
mi doduu, yoksa aktif bir kide hareketiyle mi olu
tuu nemli saylmamaktadr. Amerikada, Savadan
bugne gerekleen byk deiiklikler, kiisel gelime
ler iin geni imknlarn doduu bir haleti ruhiye iin
de yaplmtr. Bir gdleyid g olarak kiisel gelime
ye imkn tanmayan lkelerde, uyumu bir toplumun
uyadnlmas veya toplum hayatnn geleneklerinde te
melden reformlar yaplmas isteniyorsa, baka motivas-
yonlann bulunmas zorunluluu da ortaya kar. Dini,

11
devrimci ve milliyeti hareketler, byle bir genel aba ya
ratan motivasyonlardr.
Gemi alarda dini hareketler birer deiiklik ara
c idiler. Bir dinin muhafazakrlamas can suyunun ph
tlamas gibidir. Domakta olan bir din hareketi, batan
aa deiiklikler ve denemelerle doludur ve her yn
den yeni grlere aktr. slamiyet doduu zaman, r-
gtlendirici ve modernletirici bir ortam meydana getir
mitir. Hristiyanlk, Avrupa'nn vahi kabileleri arasnda
bir uygarlama ve modernleme etkisi yaratmtr. Ge
rek Hal Seferleri, gerekse 16. yzylda Protestan kilise
lerinin kurulmasyla sonulanan dini devrim (Reformas-
yon) Bat dnyasn Orta an uyuukluundan silkip
karan nemli etkenlerdir.
amzda, geni ve abuk deiikliklerin gerekle
tirilmesiyle ilgili kitle hareketleri ya devrimci ya milliyet
idir veya her ikisi birlikte yrtlmektedir. Byk Pet-
ro, fedakrlk, g ve acinaszlk ynnden, en baarl
olmu devrimci liderlerle ayn seviyedeydi. Buna ramen
Rusyay bir Bat ulusuna dntrmekte baarl olama
mtr. Baarszlnn nedeni, Rus halk kitlelerine aba
ve heyecan alayamam olmasdr. Kendisi bunun ge
rekli olduunu ya dnmemiti ya da amacn nasl bir
kutsal ama haline getireceini bilmiyordu. Bolevik
devrimcilerin Romanof ailesi ve arlarn sonuncusunu
devirip, Byk Petroya bir yaknlk duymalar bir eliki
deildir. nk onun amac Boleviklerin amac olmu
tur ve onun baaramadn baarmay ummaktadrlar.
Bolevik devrimi, komnist bir ekonomi kurma giriimi
olduu kadar, ayn zamanda dnyann altda birini kap
layan bir lkeyi adalatrma giriimidir.

12
 Gerek Fransz, gerekse Rus devrimlerinin birer mil
liyeti hareket haline dnm olmalar gstermekte
dir ki, modern ada milliyetilik, kitle heyecannn en
youn ve en srekli kaynadr ve devrimci heyecann
balatm olduu byk deiiklikler zincirine son ve
rilmek isteniyorsa, milliyeti heyecann n alnmaldr.
ngilterede imdiki i Partisi hkmetinin* karlat
glklerin ksmen, 49 milyonluk nfusun hayat tar
zn ve lkenin ekonomik dzenini deitirmeye byk
umudar, heyecan ve istek yaratilmakszn balanlm ol
masndan ileri geldii dnlebilir. Zamanmzdaki kit
le harekederinin birou tarafndan gelitirilen irkin
rneklerin neden olduu iddetli ekinme duygusu,
i Partisinin uygar ve drst liderlerinin devrimci he
yecandan yararlanmalanna engel olmutur. Buna ra
men, gelecekteki olaylarn ii liderlerini hafif seviyede
bir vatanseverlik tutkusundan yararlanmaya zorlamas
mmkndr; bylece ngilterede de milletin sosyalle
tirilmesinin doal sonucu olarak sosyalizmin milliletiril
mesi^ ortaya kabilir.
Milliyetiliin yeniden canlanma ruhundan yararla-
nlmasayd Japonyann olaanst kalknmas belki de
mmkn olmazd. Baz Avrupa lkelerinin (zellikle Al
manyann) hzla modernletirilmesinin de, milliyeti he
yecann iyi bir ekilde tevik edilmesiyle kolaylatrld
dnlebilir. Mevcut belirtilere gre bir yargya vanld-
mda, Asya lkelerinin uyann gerekletirecek ortam,
milliyeti harekederden baka bir ey olmayacaktr. Ke
mal Atatrkn hemen hemen bir gecede Trkiyeyi mo
* evirmenin notu: Kitabn yazld tarihte, ngiliz Hkmetinin banda
i Partisi vard.
Bkz. Kaynaka 1.

13
dernletirmesi samimi bir milliyeti hareketin varlyla
mmkn olmutur. Msrda bir Idtle hareketi mevcut ol
mad iin, her ne kadar liderler Mehmet Ali zamann
dan beri Bann fikirlerini kabul etmiler ve Bayla ya
kn ilikiler iinde olagelmilerse de, modernleme yava
ve tereddd olmaktadr. Siyonizm, geri kalm bir lke
nin yeniden onarlmas ve kafa iilerinin birer kol iisi,
ifti ve asker haline getirilmesi iin kullanlan bir ara
tr. Eer an Kay ek gerek bir kitle hareketini balat
masn bilseydi veya hi olmazsa Japon igaliyle alevle
nen ulusal heyecan devam ettirebilseydi, imdi inin
onarcs durumunda olacakt. an Kay ek bunu bilme
dii iin pratik amalan kutsal ama haline getirme sa
natnn ustalar tarafndan kolayca bir tarafa atlmtr.
Amerika ve ngilterenin (veya Batnn dier demokrat
lkelerinin) Asya lkelerini geri kalmlktan ve uyuuk
luktan kurtarmada dorudan lider bir rol oynamamalar
nn nedenini anlamak g deildir: yle ki, demokratik
rejimlerin, Asyann milyonlarca insannda yeniden can
lanma ruhunu alevlendirmeye ne gleri ne de byle bir
niyetleri vardr. Dounun uyandrlmas ynnde, Bat
demokrasilerinin yapm olduu yardm dolayl ve p
hesiz ki, arzu edilmeyen bir ekilde olmutur. Ban de
mokrasileri, bu lkelerde Batfya kar gcenme hislerini
alevlendirmiler ve ite bu Bat aleyhtar heyecan, a
mzda Dou lkelerini yzyllardan beri sregelen uyu
ukluundan uyandrmaktadr.
Her ne kadar deiiklik istei ou zaman derinlii
olmayan bir igdyse de, bu istein derinliklerine kaz
yapmak kide harekederinin iyapsna bir k tutabilir.

Bkz. Madde 104n sonu.

14
 2

nsanlarda, kendi varln ekillendiren gleri ge

nellikle kendi dnda arama eilimi vardr. Baarmzn
ve baarszlmzn nedenlerini evremize balamaktan
kanmayz. Bundan dolay, iyi bir dnyada yaadn d
nenler bu dnyac aynen korumak, hayal krklna u
ram kiilerse bu dnyay temelden deitirmek isterler.
Durumumuzun; yeteneimiz, karakterimiz, fizik yapmz
ve salk durumumuz gibi kiisel niteliklerimizin bir so
nucu olduunu bildiimiz durumlarda bile, bunun neden
lerini evremizde arama eilimi kaybolmaz. H.D. Thore-
au diyor ki: Bir insann ilerini grmesine engel olacak
bir derdi varsa, hatta karn bile aryorsa, bunun iin dn
yaya yeni bir dzen verilmesi gerektiine inanr.
Baarsz kiilerin, baarszlklarndan dolay suu
dnyaya ykleme eilimlerini anlamak g deildir. Dik
kate deer bir durum da udur ki baarl kiiler bile, her
ne kadar ileri grllkleri ve parlak yetenekleriyle vn-
seler de, yine bilinaltnda baanlarnn evre ardan yar
dm sonucunda olduuna inanrlar. Srekli baarlaryla
kendine gvenen kiinin bile gveni mutlak deildir. Ba
arlarn oluturan etkenlerden her birini ayr ayr bildik
lerinden asla emin deildirler. D dnya onlar iin hassas
ve tehlikeli bir ekilde dengelenmi bir mekanizmadr ve
bu mekanizma onlarn lehinde iledii srece, bir dzen
deiiklii yapmaktan korkarlar. Bu sebeple d dnyann
devam iin duyulan iddetli istekle, bu mekanizmann
deimesine gsterilen diren, ayn inantan domaktadr
ve gerek istek, gerekse diren ok gldr.

' Bkz. Kaynaka 2.

15
 3

Honutsuzluun bizzat kendisi her zaman bir dei

ildik istei yaratmaz. Honutsuzluun muhalefet haline
gelmesi iin, baka etkenlerin de mevcut olmas gerekir.
Bu etkenlerden birisi kendini gl hissetmektir.
evreleri tarafndan korkutulmu kiiler, durumlar
ne kadar kt olursa olsun, deiiklik dnmezler. ev
remizde egemenlik kurmamzn imknszl iyice belli
olan, hassas dengeli bir hayat yayorsak, mevcut denge
ye ve kendini kantlam glere sk skya tutunma ei
limi gsteririz. Yaam biimimizi deimez bir olaan
lk haline getirmek yoluyla, iimize yerleen gvensizlik
duygusunu bastrm oluruz. Bu yzden, bizi korkutan
evremize egemen olduumuz sansyla yaarz. nat ve
hain doayla iyi geinmeye zorunlu olan balk, gebe
ve ifti, maddi kazanc gelecek ilhama bal olan sanat
, evresi tarafndan rktlm yabani kiiler; bunlarn
hepsi de deiiklikten korkar. Bunlar dnya nnde ken
dilerini mudak yetkisi olan bir jri nndeymi gibi his
sederler. Dkn yoksullar da evrelerindeki dnyann
rknts iinde yaarlar ve deiikLii sevmezler. Alk
ve souk kapmza dayand zaman hayatmz tehlikede
dir. Bu yzden yoksul kiiler de zengin ve imtiyazl kiiler
gibi muhafazakr olurlar ve sosyal dzenin deimeksi-
zin devam etmesinde aym nemde rol oynarlar.
Byk deiiklik hamlelerine katlmakta gnll olan
kiiler, genellikle kendilerinin byk gce sahip oldukla
rna inanrlar. Byk Fransz Devrimini yapan nesil, in
san mantnn ve snrsz zeksmn yceliine ar dere
cede inanmt. Ve bu ar kendine gvenirlik yannda,

16
kiilerin aklna davetsiz olarak gelen genel bit deiiklik
susaml da vard. Yeni bir dnya yaratma kemekei
ne korkusuzca atlan Lenin ve Bolevikler, Marksist
retinin her eye muktedir olduuna kr krne inan
mlard. Mazilerin bu derece gl bir retileri yoktu,
fakat onlarn yanlmaz bir lidere ve yeni bir teknie
inanlar vard. Yeni yldrm sava ve propaganda tek
niinin Almanya'y yenilmez duruma getirdii yolunjja-
ki ateli inan olmasayd, Nasyonal Sosyalizm belki de-
ylesine hzl bir gelime gsteremeyecekti. Akl banda
kiilerin ilerleme arzusu bile inan araclyla devam et
tirilir. Bu inan, rnein, insann temelden iyi olduu ve
bilimin her eye muktedir olduuna duyulan inantr.
Bir kasaba ve ortasna bir saat kulesi kurmay dnen
ve kulenin tepesinin gklere deeceine inanan insanla
rnki gibi iddial bir inantr bu.

Baka etkenler olmakszn, yalnz g sahibi olma

nn, evreye kar kibirli davranma}! ve deiiklie kar
istekli olmay yaratacan zannedebiliriz. Fakat bu
genellikle byle deildir. Gl kii de zayf kii kadar
ekingen olabilir. nemli olan, g aralarna sahip ol
maktan ok gelecee duyulan inantr. Gelecee olan
inanla birlememi g, yenilii nlemek ve mevcut
dzeni korumak iin .kullanlr. Dier taraftan, gelecee
bal byk umudar, gle desteklenmese bile, en tehli
keli creti bile yaratabilir. nk umuda dolu olan kii,

' Bkz. Kaynaka 3.

" Kitab Mukaddes, Tekvin 11-4.

17
en garip kuvvet kaynaklarndan bile etkilenebilir. rne
in bir slogan, bir kelime, bir simge gibi. Ayn zamanda,
gelecee ait bir inan olmad ve byk nimetler vaat
eden eler tamad srece hibir inan gl deil
dir. reti de ayn durumdadr: bir g kayna olduu
kadar, daha iyi bir gelecein kaplann aan bir anahtar
olma iddiasnda da bulunmaldr.
Bir lkeye veya dnyaya yeni dzen vermek iste
yenler, bunu honutsuzluu krklemek veya hedefle
nen deiikliin doru ve yararl olduunu gstermek
veya halk yeni bir hayata zorlamak yoluyla baaramaz
lar. Bunu baarmak iin, gelecee ait byk umutlarn
nasl alevlendirileceim ve alevin nasl krkleneceini
bilmeleri gerekir. Ortaya atlan umudun ekli nemli de
ildir; bu ahiretteki cennet olabilecei gibi, dnya cen
neti, yamaclk, hesapsz servet, efsanevi baar ve dn
ya egemenlii de olabilir. Eer komnisder Avrupay ve
dnyann byk bir blmn ele geirirlerse, bu, onla
rn honutsuzluu iyi tahrik etmesini veya halk kidelerini
nefretle iyi zehirlemesini bildiklerinden deil, umut ver
mesini iyi bildiklerinden tr olacaktr.

Muhafazakrlarla radikaller (kkten deiiklik iste

yenler) arasndaki balca fark, gelecee dnk tepkiler
den domaktadr. Gelecekten duyulan korku, bizim bu
gnk dzene sarlmamza, gelecee ait beslenen umut
ise bizim deiiklie istekli olmamza neden olur. Zen
gin veya fakir olsun, gl veya zayf olsun herkes gele-
* Bkz. Madde 58.

18
ekten korkabilir. Bugn bizim iin iyiyse ve istediimiz
bunun gelecekte de srmesiyse, herhangi bir deiikli
in bizim iin anlam ktdr. Bu nedenle, olaanst
baar salayan ve mudu hayat yaayan kiiler, genellikle
temel yeniliklere kardrlar. Sakat veya orta yan ge
mi kiilerin muhafazakrl da gelecee ynelik korku
dan domaktadr. Bunlar herhangi bir deiikliin iyilik
ten ok ktlk getireceine inanrlar. Dkn yoksulun
da gelecee ait iyi bir inanc yoktur. Bunlar iin gelecek,
iine maynl tuzaklar gizlenmi bir yol gibi grnr. Bu
yolda dikkatli yrmek gerekir. Herhangi bir deiiklik
balannn derde girmesi anlamna gelecektir.
Umuda dolu olan kiiye gelince, bunlarn hangi s
nftan olduklar sonuta bir fark oluturmaz. Bunlar, he
vesli aydn, topraa susam ifti, paragz speklatr,
akl banda tccar ve sanayici, basit bir ii veya asil bir
toprak sahibi olabilir. Byk umudann penesine kap
lan bu kiilerin gzleri pekleir, gerekirse mevcut dzeni
ykarlar ve yeni bir dnya yaratrlar. Bu nedenle, devrim
ler zel haklardan (imtiyazdan) yoksun bulunanlar tara
fndan yaplabildii gibi, zel hak sahibi (imtiyazl) kiiler
tarafndan da yaplabilir. ngilterede 16. ve 17. yzyllar
da halkn yararna ak olan odak ve ekin arazisini zor
kullanarak halka kapatma hareketi, zenginler ve Lordlar
tarafndan yaplan bir devrimdir. Bu devrimde, zenginler
geleneksel konumlan bozarak sosyal dzeni deitirmi
lerdir. ngilterede zenginler tarafndan gerekletirilen
dier bir devrim de, 18. yzyln sonunda ve 19. yzy
ln bandaki Sanayi Devrimidir. Makinelemenin deh
et verici imknlar, sanayici ve tccarlann akln alev
* Bkz. Kaynaka 4.

19
lendirmitir. Bu kiiler grlmemi derecede radikal bir
devrime nclk etmiler ve nisbeten ksa bir srede bu
saygdeer ve dindar kiiler, Ingilterenin yzn tann
mayacak ekilde deitirmilerdir.
Umutiar ve hayaller sokaklara yayld zaman, pasif
kiilerin kaplarn kilideyip kepenklerini indirerek fke
ler dininccye dek saklanmalar daha yerinde olur. n
k umudar ne kadar asil de olsalar, aralarnda akl almaz
uyumsuzluklara sk sk rastlanr.

Kiilerin byk dzen deiiklii harekederine koup

dalmalar iin iyice honutsuz olmalar, fakat an yoksul
luk iinde bulunmamalar gerekir. Ve ayrca gl bir
retiye, yanlmaz bir ndere veya yeni bir stnle sahip
olmak yoluyla yenilmez g kayna kaplarnn kendile
rine alacana inanm olmalar gerekir. Sonu olarak,
giritikleri byk hamlenin baarlmasnda karlalacak
glklerden habersiz olmalar gerekir. Deneyimli kiiler,
bu iler iin birer engeldir. Byk Fransz Devrimini ba
latan kiiler, siyasi tecrbeden tamamen yoksun kiilerdi.
Ayn ey, Bolevikler, Naziler ve Asyal devrimciler iin
de dorudur. Tecrbeli bir kii bu ie sonradan katlr. Bu
kii, hareket artk tutunmaya baladktan sonra hareke
te dahil olur. Ingilizleri dde harekederine kar ekingen
yapan belki de, onlarn siyasi deneyimleridir.

* Bkz. Kaynaka 5.

20
 Baka Bir nsan Olma stei

7
Bir kitle hareketinin arsyla mesleki bir kuruluun
ans arasnda nemli bir fark vardr. Mesleki bir ku
rulu, kiisel ilerlemeler iin imknlar vaat eder ve onun
ars temelde kiisel kar ynndedir. Bit kide hareketi
ise, zellikle aktif ve uyandmc dnemindeyken, ansn
kiiliini ykseltmek peinde olanlara deil, beenmedi
i benliinden kurtulmak abasnda olanlara yneltir. Bir
kitle hareketinin taraftarlar ekmesi ve bunlarn taraftar
ln devam ettirmesi, kiisel ykselme arzusunu tatmin
edebileceinden dolay deil, kiilerin kendinden kurtul
ma arzusunu tatmin edebileceinden trdr.
Hayadann tamiri imknsz ekilde kt bulan kii
ler, kiisel ykselmede deerli bir ama bulamazlar. a
hslarna ait mesleki bir imkn, onlarda byk bir aba
dourmaz. Onlar iin kiisel ilerleme kt, kirli ve ir
kindir. Kendi, karlar uruna yapacaklar her i, onlara
gre, verimsiz olmaya mahkmdur. Kk kendi ilerin
de olan hibir ey iyi ve yce olamaz. Onlarn en iten
gelen arzular yeni bir hayattr -yeniden dnyaya gelmek
gibi veya buna imkn olmadna gre, kutsal bir ama
cn kimliini kiiliklerine katmak yoluyla yeni bir gven,
umut, deer ve vnme duygusuna sahip olmaktr. Ak
tif bir kitle hareketi onlara her ikisini de vaat eder. Eer
bu kiiler kide hareketine aktif olarak katkrlarsa, hare
ketin kolektif bnyesi iinde yeni bir hayata kavumu
olurlar; sempatizan durumunda kalsalar bile yine de ha
reketin mcadeleleri, baarlan ve ideallerinin birer taraf-

21
tan olarak kendilerine gven, ama ve vnme duygu
su olutururlar.
Hayal krklna uram bir kii iin bir kide hareke
ti ya btn benliin deimesi imknm sunar veya kendi
kiiliklerinde kayna bulunmayan fakat yaamalan iin
gerekli olan ama, vnme, gven, umut ve deer gibi
nitelikler vaat eder.
Bir kide hareketinin ilk taraftarlan arasnda hareke
tin kendi talih arklarnn dn hzn arttrarak hrete
ve gce ulatraca umuduyla harekete katlan baz ma-
ceraperesderin de bulunduu bir gerektir. Buna karlk,
mesleki kurululara, byk irkedere ve ortodoks siyasi
partilere hibir kiisel kar peinde olmadan katlan kii
ler de vardr. Bununla beraber u durum gerektir ki, bu
gibi topluluklar ve partiler, kiisel karlan tatmin etme
dike uzun sre yaayamazlar; hlbuki, domakta olan bir
kide hareketinin bymesi ve gc, kiiliinden kurtul
ma arzusunun tatminine baldr. Bir kide hareketi, kii
sel meslekleriyle ilgilenen kiileri, taraftar olarak toplama
ya balamsa, bu o kide hareketinin glenme aamasnn
gemi olduuna bir iarettir ve o kitle hareketinin artk
yeni bir dnya kurmakla deil, mevcudu korumakla u
ratm gsterir. Bu durumda artk o hareket, bir kide
hareketi olmaktan km ve bir serven durumuna ge
mitir. Hidere gre, bir hareket ne kadar ok makam te
sis eder ve mevki datrsa o kadar daha dk nitelikteki
kiileri kendine eker ve sonunda bu siyasi askntlar ba
arl bir partiyi ylesine sararlar ki, balangtaki hareket,
artk ilk idealisder tarafndan tannmayacak hale gelir...
Bu durumda hareketin amac kaybolmutur.
* Bkz. Kaynaka 6.

22
 Saptrma yoluyla btn benliin nasl deitirildii,
kitabn 3. Blmnde ele almmtu;. Bu blmde, ben
likteki ksmi deiimleri tartacaz.

Kutsal bir amaca iman, bir dereceye kadar nefsimi

ze olan inancn kaybolmasndan doan boluu doldur
maktadr.

Bir insann kendi mkemmelliine olan inanc ne ka

dar zayfsa, ulusunun, dininin, rknn veya inand kut
sal amacn mkemmellii ynndeki iddias da o kadar
gldr.

10
Bir insann ii megul olunmaya deerse, o insan
muhtemelen kendi iiyle megul olur. Fakat, iini me
gul olmaya demez buluyorsa, kii akln kendi anlamsz
iinden ayrarak, bakalarnn iiyle itigal eder.
Bakasnn iiyle megul olmak u ekillerde ortaya
kar: Dedikodu yapmak, kirli amarlar aramak ve ba
kasnn iine burnunu sokmak ve ayrca yerel, ulusal ve
rksal konulara ar ilgi gstermek. Bylece kendinden
uzaklaan ldi, ya bakasnn srtna biner ya da onunla
grtlak grtlaa gelir.

23
 11
Bakalarna kar kutsal bir grevimiz olduu dn
cesiyle iimizi yakan inan, aslnda boulmakta olan nef
simizin en yaknda yzen can yeleine tutunmas gibidir.
Elimizin yardm etmek iin uzanmas gibi grnen hare
ket, genellikle aziz canmz kurtarmak zere tutunmak
iin elimizin uzanmasdr. Kutsal grev ortadan kaldr
lrsa geriye zayf ve anlamsz bir hayat kalr. Hi phe
yok ki, ben merkezli hayatmz bencil olmayan hayada
deitirmek yoluyla nefsimize kar byk bir sayg ka
zanrz. Bencil olmamann verdii gurur, en alak gnl
ller iin bile sonsuzdur.

12

Bir kide hareketinin en gl ekicilii, kiilerde ge

lecee bal umut yaratmasdr. Bu ekicilik, zellikle ge
lime dncesiyle dolu olan bir toplumda daha etkindir.
Gelime dncesine sahip kiiler iin yarna ait bir umut
beslenemedii takdirde, yaanacak hayal krklnn etkisi
de daha iddetli olacaktr. Hitier dneminden nceki Al
manya iin Hermann Rauschning diyor ki, Sava kay
bettikten sonra karlatmz en byk derderden biri,
kiilerin her eyin sonuna gelindii inancna kaplmalan
olmutur. Modern bir toplumda insanlar ancak ard ar
kas kesilmez telal bir hayatn meydana getirdii akn
lk iinde yaadklan srece umutsuz yaamaya dayanabi
lirler. sizliin oluturduu karamsarlk, yalnz yoksulluk
korkusundan deil, hayallerde yaratt gelecee ait bo-

* Bkz. Kaynaka 7.

24
iuktan da ileri gelmektedir. siz kalan kiilerin, kendileri
ne maddi yardm yapanlar yerine, kendilerine umut ala
yanlar takip etmeleri daha gl bir ihtimaldir.
Kitle harekederini ynetenler, taraftarlarn hayatin
imdiki zevklerinden yoksun klarak, gelecee ait umut
larla uyuttuklar ithamyla sk sk karlarlar. Hayal k
rklna uram riinin imdiki hayat zaten ylesine
bozuktur ki, imdiki zevk ve konfor, o bozukluu gider
mez. Bu kiiler iin gerek tatmin ancak ve ancak gele
cee ait umudardan doabilir.

13

imdiki hayatmzda kiisel ilgilerimiz ve umutlar

mz, bu hayati yaanmaya deer klmayacak niteliktey
se, hayati deerli klacak eyi kendi dmzda aramaya
iddetle ihtiya duyarz. Kendini adamann, sadakatin ve
manevi teslimiyetin her eidi, aslnda ziyan olan deer
siz hayatmza bir anlam verebilecek amalara can havliy
le sarlmamzdr. Dolaysyla, kiinin kendini yeni bir kii
yapacak eye skca sarlmas, elbetteki hrsl ve abartl
olacaktr. Nefsimize bir dereceye kadar inancmz olabi
lir, fakat ulusumuza, dinimize, rkmza veya kutsal ama
cmza duyduumuz inan an ve uzlamaz olmak zo
rundadr. Kiinin kendini yeni bir kii haline getirecei
amaca gevek bir ekilde sarlmas, onu unutmak istedii
kendi kiiliinden ayrmasna yetmez. Urunda canm
z vermeye hazr olmadmz bir amacn, hayatmz de
erli klacandan emin olamayz. Bu cann vermeye ha
zr olma duygusu, bugne kadar kaybettiimiz frsadann
* Bkz. Kaynaka 8.

25
yerini dolduracak olan imdiki amacn, gerekte imdi
ye kadar seebileceimiz amalardan en iyisi olduunun
kendimize ve bakalarna dnk bir ispatdr.

Kitle Hareketlen Arasnda Transfer

14

nsanlar kide harekederine katlmaya hazr duruma

geldikleri zaman, sadece belirli bir retisi veya progra
m olan bir harekete deil, genellikle etkili olan herhan
gi bir harekete katlabilecek duruma gekniler demek
tir. Hider ncesi Almanyada genler Komnist partiye
mi yoksa Nazi partisine mi katlacaklarna karar vermek
iin ou zaman yaz-tura atmak durumunda kalmlar
dr. arlk Rusyasnn son skk devresinde Yahudi hal
k ya Siyonizme ya da Komnist devrime katlmaya hazr
durumdayd. Bir ailenin baz yeleri devrimcilere, baz
lar da Siyonisdere katlyorlard. Dr. Hayim Weizmann,
annesinin yle sylediinden bahseder: Her ne olur
sa olsun, sonu benim iin iyidir. Eer Samuel (devrim
ci oul) haklysa Rusyada hepimiz mutiu yaayacaz ve
eer Hayim (Siyonist oul) haklysa, o zaman Filistine
gidip orada yerleeceiz.
Bu her eit kide hareketini kabul edebilme durumu,
kesin inan aday belirli bir kide hareketinin ateli taraf
tan olduktan sonra da devam edebilir. Kide harekederi
nin birbirleriyle iddetli rekabet halinde bulunduu yer
lerde, en ateli taraftarlar arasndan bile, bir hareketten
dierine geenler sk sk grlr. Yaninin Kani olduu

* Bkz. Kaynaka 9.

26
ne nadirdir, ne de mucizedir. Gnmzde her saptrc
dde hareketi, rakibinin ateli taraftarlarna, kendi lehi
ne taraftar olabilecek aday gzyle bakmaktadr. Hider,
Alman Komnisderine mstakbel Nasyonal Sosyalistler
olarak bakmtr ve: Orta snf Sosyal Demokradar ve
sendika patronlar arasndan hibir zaman bir Nasyonal
Sosyalist kmayacaktr fakat komnistier arasndan dai
ma kacaktr, demitir. Yzba Rohm, en kzl kom
nisti drt haftada parlak bir nasyonal sosyaliste evire
bileceini sylemekle vnmtr. Dier taraftan Kari
Radek, kahverengi gmlekli Nazilere mstakbel kom
nist adaylar olarak bakmtr.
Btn kitle hareketleri, taraftarlarn ayn tip insan
lar arasndan setiine ve ayn dnce tarzmdakilere hi
tap ettiine gre:
1) Btn kide harekederi birbirletiyle rekabet halinde
dir ve birinin kazand taraftar, dieri iin bir kayptr;
2) Btn kide harekeden birbirinin yerini tutabilir. Bir
kide hareketi kolayca kendini baka bir kide hareketine
dntrebilir. Bir dini hareket bir sosyalist hareket veya
bir milliyeti harekete dnebilir; bir milliyeti hareket bir
devrimci harekete veya bir dini harekete dnebilir.

15

Bir kide hareketinin tamamen tek ynl olmas ok

zel bir durumdur ve genellikle dier eit harekederin
karakterini de tar. Bazen iki veya ayn hareketin bir

" Bkz. Kaynaka 10.

** Bkz. Kaynaka 11.
Bkz. Kaynaka 12.

27
hareket halinde birletii de olur. Musa peygamber za
mannda esir branilerin isyan ederek Msrdan kmas
hem dini hem de milliyeti bir hareketti. Japonlarn mi
litan milliyetilii, aslnda din temellidir. Byk Fransz
Devrimi yeni bir din olmutur; yle ki, Bu dinin temel
noktas, zgrlk ve Kutsal Eitlik eklinde Devrimin
prensipleri halini almtr. Hatta ulusal bayramlarda uy
gulanan ve Katolik merasiminden alnma ibadet ekli de
vardr. Ve yine Devrimin zgrlk ehitieri, kahraman
lar ve azizleri vardr. Fransz Devrimi ayn zamanda
milliyeti bir harekettir. Parlemento 1792de, lkenin her
tarafna Vatandalar, vatan iin doar, vatan iin yaar
ve vatan iin lr ibaresini tayan antiar dikilmesi
iin kararname karmtr.
16. yzylda balayan Reformasyonun dini hareket
leri, kyllerin ayaklanmalarndan da anlalaca gibi
devrimci bir karakter tamaktayd ve bu hareketier ayn
zamanda milliyeti hareketlerdi. Lutier yle sylemi
ti: talyanlarn gznde biz Almanlar, aalk Cer
men domuzlarndan baka bir ey deiliz. Bizi arlatan
gibi oynatyorlar ve lkemizi iliine kadar smryorlar.
Uyan Almanya!
Boleviklerin ve Nazilerin dini karakterleri olduka
belirgindir. Orak-eki ve gamal ha putlatirlmtr.
Bunlarn resmigeit trenleri, dini trenler gibidir. Bol
evik ve Nazi devrimleri ayn zamanda sonuna kadar i
irilmi milliyeti hareketlerdir. Nazi devrimi bandan
beri milliyeti olmutur, fakat Boleviklerin milliyetilii
sonradan gelimitir.
* Bkz. Kaynaka 13.
Bkz. Kaynaka 14.
Bkz. Kaynaka 15.

28
 Siyonizm hem milliyeti bir hareket, hem de sosyal
bir devrimdir. Ayn zamanda ortodoks Yahudiye gre
de bir dini harekettir. rlanda milliyetilii kkl bir dini
hava tamaktadr. Asyada imdi gelien kide harekede-
ri, hem milliyeti hem de devrimcidir.

16

Bir kitle hareketinin durdurulmas, o hareketin yeri

ni almak zere baka bir hareketin konulmas sorunu
dur. Bir sosyal devrim, dini veya milliyeti bir hareketi
krklemek yoluyla durdurulabilir. Bylece, Katolikliin
kide hareketi ruhunu canlandrd bir lkede, komniz
min yaylmas nlenir. Japonyada btn sosyal protesto
harekederinin yn deitirmesini salayan, milliyetilik
hareketi olmutur. Birleik Amerikann gney eyaletie-
rindeki rk dayanmas hareketi, sosyal ayaklanmay n
leyici bir rol oynamaktadr. Ayn durum Kanadadaki
Franszlar ve gney Afrikadaki Hollanda soyundan ge
lenler (Boerler) iin de gzlemlenebilir.
Yerine baka bir hareket koymak yoluyla bir hareketin
durdurulmas, her zaman kolay olmaz ve genellikle paha
lya mal olur. Mevcut dzenin deimesini istemeyenler,
dde harekederiyle de oynamamaldrlar. nk zl bir
kitle hareketi yrye getii zaman, mevcut dzen bun
dan mudaka zarar grr. kinci Dnya Savandan nce
ki talya ve Almanyada tecrbeli i adamlan komnizmin
nlenmesi iin tamamen mantk yoluyla hareket ede
rek, Faist hareketi ve Nazi hareketini desteklemilerdir.
Fakat bu ekilde hareket etmekle bu tecrbeli ve mantkl
adamlar kendi yok olularn kolaylatrmlardr.

29
 Kitle hareketinin yerine konulabilecek daha emniyet
li zmler vardr. Genel olarak bireycilii nleyen veya
nefsini unutmay kolaylatran ya da yeni bir hayata ba
lama frsat vaat eden herhangi bir dzenleme, kide ha
reketinin douunu ve yayln nleyebilir. Bu konu ile
rideki blmlerde ele alnacaktr. Burada kide hareketi
yerine konulabilecek nadir bir dzenlemeden, gten
bahsedeceiz.

17

G, hayal krklna uram bir kiinin bir kide ha

reketine katlmakla elde edeceini umut ettii eyleri,
yani deiiklii, yeni bir balangc vaat eder. Domak
ta olan bir kide hareketinin saflarn dolduran tipteki in
san, nne kan g imknm da ayn ilgiyle karlaya
caktr. Bu nedenle, g, bir kide hareketinin yerini alacak
niteliktedir. rnein, Birinci Dnya Savandan son
ra Amerika Birleik Devlederi ve ngiliz mparatorluu,
Avrupa lkelerinden ok sayda gmeni lkelerine ka
bul etseydi, ne bir Faist devrim ne de bir Nazi devrimi
gr akla uygun gelmektedir.
Bununla birlikte, kide halindeki gler, tadklar in
san malzemesinin zellii bakmndan, kide harekede
rinin domas iin verimli ortamlar da oluturabilirler.
Baz durumlarda, bir gn nerede son bulduunu ve
bir kide hareketinin nerede baladm ve hangisinin
nce geldiini kestirmek zordur. Musa peygamber za
mannda branilerin Msrdan g, dini ve milliyeti bir
hareket halini almtr. Roma mparatorluunun k
dneminde, barbarlarn g sadece bir halkn bir yer

30
den dier bir yere kaymasndan daha baka anlamlar ta
r. Bunu aklayc gerek udur ki, barbarlarn saylar
nispeten azd, fakat bir lkeye bir kere yayldktan son
ra ezilmi ve honutsuz eidi halk snflarnn kendileri
ne katlmasyla, bir sosyal devrim hareketi yabanc istila
s maskesi altnda balamtr.
Her kide hareketi, bir bakma bir gtr, yani, vaat
edilene doru bir yrytr. Kide halindeki g, bir ha
reketin birliini ve maneviyatn glendirir.

* Bkz. Kaynaka 16.

31
 BLM II
nan Deitirmeye Hazr Kiiler

Alt Ularn Toplum zerindeki Etkisi

18

nsanlarda; bir rk, bir ulusu veya ayrcal olan bir

grubu, onun en kt yelerine bakarak deerlendirme
eilimi vardr. Her ne kadar bunun hakszl ortaday
sa da, bu eilimin hakl olan bir yn de vardr. nk
bir topluluun nitelii ve kaderi, birok zaman onun en
kt elemanlar tarafndan belirlenir.
rnein, bir ulusun az etkin olan ounluu.orta b
lmdedir. Fakat ulusu, gerek ehir hayatnda gerekse ta
rm alannda alan vasat insanlar deil, h^r iki utaki
aznlklar yani, en iyi ve en kt olanlar- biimlendirir.
stn yetenekli olan kii; politika, edebiyat, bilim, ti
caret, sanayi ve benzeri alanlardan hangisinde olursa ol
sun bir ulusun biimlendirilmesinde byk rol oynar;
yani, baarszlar, topluma uyamayanlar, babolar, yasa
d davrananlar ve konumlarn kaybetmi veya saygde
er insanlar arasnda hibir zaman yer sahibi olamam
* En iyi ve en ktlerin topluma biim vermesinin daha hafif bir rnei ko
nuulan dil sorunudur. Bir ulusun saygdeer orta blm yaz dilini kullanr.
Yeni kelimeler ise en okumulardan ve argo yaratan aa blmden gelir.

32
kiiler gibi. Tarih oyunu, genellikle orta blm ounlu
un balarnn tepesinde, ite, bu en iyilerle en ktler
arasnda oynanr.
Bir ulusun alt ularn oluturan kiilerin, onun gelii
mi zerinde etkide bulunmasnn gerekesi udur; bu ki
iler mevcut dzene kar tamamen saygszdrlar. Bun
lar kendi hayadann ve mevcut dzeni tamiri imknsz
ekilde kt bulurlar ve her ikisini de ykmaya hazr
drlar; bu nedenle, karklk ve anari, onlarn istedii
eylerdir. Bunlar ayn zamanda, kendi bozulmu ve an-
lamszlam kiiliklerini, heyecan verici byk sosyal fa
aliyetler iinde eritmeyi candan arzu ederler; bu neden
le, birlikte hareket etme eilimi gsterirler. Bylece, bu
kiiler; devrimlerin, kide halinde glerin, diji, rk ve
ovenist hareketlerin ve ilk taraftarlarn tekil ederler ve
bir ulusun karakter ve tarihini ekillendiren bu hareket
lerde, onlarn damgas mevcuttur.
Atlanlar ve itilenler, ok kere bir ulusun geleceinin
hammaddesini oluturmulardr. naatnn beenme
yerek kenara ittii ta, yeni bir dnyaya temel olmakta
dr. Ayak takm olmayan ve isyankr bireyleri bulunma
yan bir ulus sakin, dzenli, ho ve nezihtir fakat doacak
yeniliklerin tohumundan yoksundur. Avrupa lkelerinde
toplumu rahatsz eden kiilerin bir okyanusu aarak yeni
bir ktada, yeni bir dnya kurmalar tarihin bir cilvesi de
ildir; bu yeni dnyay ancak byleleri kurabilirdi.

33
 19
Her ne kadar honutsuz tiplere yaamn her alann
da rasdamrsa da, en ok u kategorideki kiilerden m
rekkeptir:
1) Yoksul snf,
2) Topluma uyamayanlar,
3) Babolar,
4) Aznlklar,
5) Delikanl andaki genler,
6) Muhterisler (alamayacak engeller veya hudutsuz
tirsadarla kar karya olanlarn hepsi),
7) Bir aybn veya sabit fikrin penesine dm
olanlar,
8) Aciz olanlar (bedenen veya aklen),
9) An benciller,
10) Ama yoksunluundan tr bunalm iinde
olanlar,
11) Sulular.
Madde 20 24te bu tiplerden bazlan ele alnacak
tr.

Yoksul Snf

Yeni Yoksullar

20

Yoksul olan herkes hayadanndan bezmi deildir.

ehirlerin kenar mahallelerinde yaayan yoksullardan
34
bazlar, kendi uyumu hayatiarmdan ikyeti deil
dirler. inde bulunduklar ukurun dndaki bir haya
tn dncesi bile onlarn tylerini rpertir. Saygdeer
yoksullar bile, yoksulluklar uzun sreli olduu takdir
de uyuuklarlar. Hayatn hi deimez bir ekilde ak
onlar rktmtr. Ancak dman igali, salgn hastalk
veya benzeri bir afet onlara deimez dzenin geici
olduunu anlatabilir.
Hayal krkl ile kalbi burkulanlar genellikle yoksul
luu pek eski olmayan yeni yoksuTlardr. Daha nce,
sahip olduklar daha iyi eylerin ans, onlarn iini ate
gibi yakar. Onlar mirastan mahrum braklm veya mal
lar gasp edilmi gibidirler ve domakta olan her kide
hareketini olumlu karlarlar. 17. yzyl ngilteresinde,
Priten devriminin baarsn yeni yoksullar salamtr.
16. ve 17. yzyllarda ngilterede balayan itieme hare
keti srasnda binlerce toprak aas kiraclarn srerek,
arazilerini ayr haline getirmilerdir. Kendilerini besle
yen topraa hasret kalan gl ve alkan kyller, gn
deliki veya dilenci durumuna dtler; ... ehir sokak
lar yoksullarla doldu. te Cromvellin yeni model
ordusunun askerlerinin ounu, bu mallan gasp edilmi
insan kitlesi oluturmutur.
Almanya ve talyada Nazi ve Faist devrimlerinin te
mel destekleyicisi, tahrip edilen orta snftan gelen yeni
yoksullar olmutur. Bugnk ngilterede potansiyel
devrimciler iiler deil, karlarndan yoksun braklan
memurlar ve i adamlandr. Bu snf daha nce sahip ol
duu bolluk ve egemenliin henz canl ansn tamak-

* Bkz. Madde 5.
" Bkz. Kaynaka 17.

35
tadr. Bu snfn, yeni olanaklarn daraltlmasna ve kud
retsiz siyasete raz olmamas ihtimal dahilindedir.
Son zamanlarda gerek Amerikada gerekse dier l
kelerde yeni yoksuTun, yeni bir eidi gittike artan
bir ekilde ortaya kmaktadr. Bunlarn ortaya k hi
phesiz ki, amzdaki kitle hareketlerinin douuna
ve yaylna yardm etmektedir. Yakn zamanlara kadar
yeni yoksul, ister ehirli ister kyl olsun, varl bulu
nanlar arasndan kmaktayd; hlbuki imdi ve belki de
tarihte ilk defa olarak, bu rol basit ii oynamaktadr.
Dnyann her iini yapmakta olan ii snf, ancak
hayatim salayacak dzeyde yaad srece bakalan ta
rafndan hor grlm ve kendilerini geleneksel yok
sul olarak hissetmitir. Bu, iyi zamanlarda da, ekonomik
kriz zamanlarnda da byle olmutur. Fakat bugn iin,
yksek hayat standartlanmn her tarafa yaylmasyla orta
ya kan ekonomik krizler ve isizlik, yeni bir zellik ya
ratmtr. Bugnk Bat dnyasnda ii, isizlie bir ge-
rileyi olarak bakmaktadr; kendisini, haksz bir dzen
nedeniyle zarara uram ve mal gasp edilmi gibi his
setmekte ve yeni bir dzen vaat eden her anya kulak
vermektedir.

Dkn Yoksullar

21

Alktan lmenin snrnda yaayan yoksullarn yaa

m, amal bir yaamdr. Yiyecek ve yatacak yer bulma
nn amansz mcadelesine girimi olanlar, bouna aba
harcam olma duygusuna hibir zaman yakalanmazlar.

36
Varlacak amalar maddi ve acildir. Her yenen yemek,
onlar iin bir amacn gereklemesidir; tok karnna ya
taa girmek bir zaferdir ve aktan gelen her bedava ey
bir mucizedir. Bu insanlar, hayatlarna anlam ve deer
verebilecek ve kiiliklerini ykseltecek bir amaca nasl
ihtiya duyabilirler ki? Bunlar bir kide hareketinin an-
sma kar muafiyet tarlar.
Gnein doumundan gnein batanna dek, sadece
kendilerini hayatta tutacak eyleri salamak iin didinen
insanlar, keder beslemezler ve hayal kurmazlar. in halk
kitlelerinin isyankr olmaynn nedenlerinden biri de,
ok kt olan yaama imknlarn bir araya getirebilmek
iin giriilen iddetli mcadelenin dinamik olmaktan te
uyuulduk etkisi yapmasdr.

22
Sefalet otomatik olarak honutsuzluk yaratmad
gibi, honutsuzluun iddeti sefaletin derecesiyle do
ru orantl deildir.
Sefalet dayanlabilir dzeye geldii zaman, yani zle
nir bir durum, ulalabilecek mesafede grnecek kadar
koullar dzeldii zaman, honutsuzluk en yksek dze
yine ular. Bir ikyetin dozunun en iddetli olduu za
man ikyet konusunun ortadan kalkma ihtimali belirdi
i zamandr. Byk devrimden nceki Fransz toplumu
zerinde aratrmalar yapan De Tocqueville u gerei
ortaya karmakla armt: 1789 Devriminden son
raki dnemlerin hibirinde ulusal refah, devrimden n

Bkz. Kaynaka 18.

37
ceki 20 yl zarfnda artt byk hzla artmamt. O
halde, hayat artlar daha iyiye doru gittike, Fransz-
lar kendi durumlarna daha az tahamml eder olmular
d. Gerek Fransa gerekse Rusyada topraa susam
kyller, devrim padak verdii zaman, tarma elverili
arazinin te birine sahip bulunuyorlard ve bu arazinin
ounu devrim ncesi bir veya iki nesil iinde ele geir
milerdi. nsanlar isyana tevik eden ey fiilen eki
len sknt deil, daha iyi eylerin tadn alm olmalardr.
Bugn Rusyada halk iyi hayatn gerek tadn tatma
dan nce genel bir ayaklanma olmas ihtimali ok zayf
tr. Politbro rejimi iin en tehlikeli an, Rus halk kitleleri
nin ekonomik durumunda nemli bir gelime olduu ve
totaliter idarede bir miktar geveme grld an ola
caktr. Stalinin yakn arkada Kirofun Aralk 1934te
katledilmesinin, Stalinin Birinci Be Yllk Plann baa-
nyla sonuland ve artk bir refah devrinin balangc
na ulaldn beyan ediinden hemen sonrasna rastla
mas enteresan bir noktadr.
Honutsuzluun derecesi, istenilen amaca ulala
cak mesafe ile ters orantldr. Bu, amaca yaklarken de
amatan uzaklarken de byledir. Bu durum hem vaat
edilene yaklaldnda hem de vaat edilenin tadn hala
bilen zenginlie, zgrle vesaireye yaklam olanlarn
ve yeni klelemi yeni yoksullann vaat edilenden mah
rum kaldklarnda geerlidir.

' Bkz. Kaynaka 19.

** Bkz. Kaynaka 20.
Bkz. Kaynaka 21.
N: Yazar kitab yazd dnemde Sovyetler Birlii henz dalmamt.

38
 23
Birok eye sahip olduumuz halde, daha fazlasn is
tediimiz zamanki hayal krklmz, hibir eye sahip
olmayp baz eyler istediimiz zamanki hayal krklkla
rmzdan daha byktr. Birok eyin yokluunu ektii
miz zaman duyduumuz honutsuzluktan daha hafiftir.

24

Lks eyler elde etmeye abalarken, zaruri eyler elde

etmeyle abalarken olduundan daha cesur hareket ede
riz.

25

ki eit umut vardr. Bu umudardan birinin patiay-

c bir madde gibi etkisi vardr, dierinin etkisi ise disiplin
ve sabr telkin edicidir. Bu iki umut arasndaki fark, bun
lardan birincisinin hemen sonu verecek nitelikte olma
s, kincisinin ise uzak gelecekte gerekleecek bir umut
olmasndan ileri gelir.
Gelimekte olan bir kide hareketi, hemen sonu vere
cek bir umudun propagandasn yapar. Hareketin amac,
taraftarlarm kkrtmaktr ve bu hemen ke bam d
ner dnmez sonu verecek trden olan umut, halk ha
rekete gemeye tevik eder. Hristiyanlk ilk dnemlerin
de, hemen kyamet kopaca ve Tanrnn hkim olduu
bir lkede yaanlacam demitir; 1789 Fransasnda
Jakobenler derhal gelecek bir zgrlk ve eitlik vaat et
milerdir. Kitle hareketi daha sonra iktidar ele geirince,

39
propaganda uzak gelecekteki bir umuda doru kaydrlr,
yani bir hayale ve varsayma doru. nk ilk amacna
ulam bir kitle hareketi durumunu korumakla megul
dr ve igzar hareket edenlerden ok, itaatkr ve sabr
l olanlar dllendirir, nk ortada gremediimiz bir
ey iin umut beslediimiz zaman, o umudu bekleyiin
yolu sabrdr.
Yerleik her kide hareketinin, kitlelerin sabrszln
uyuturacak ve onlar yaadklar havadara raz edecek,
kendine zel uzak beklentileri bulunur. Stalinizm en az
yerleik dinler kadar afyon etkisi gstermitir/

O^giir Yoksullar

26

Kle hayat yaayanlar yoksul olmakla birlikte kle

liin yaygn olduu ve uzun sre devam ettii yerlerde
bir kide hareketinin domas zayf bir ihtimaldir. K
leler arasmdald mudak eitlik ve kle mahallelerindeki
samimi ilikiler, bireyin hayal krkln nler. Kleliin
yerletii bir toplumda bakaldraniar, yeni, kle olanlar
la klelikten zgr braklanlardr. Bu kincilerin honut
suzluunun kk, zgr hayatn onlar zerine ykledii
kiisel sorumluluktan ileri gelir.
zgrlk, hayal krklm azaltt gibi ayn oranda
oaltr da. Seme zgrl, baarszln suunu bire
yin omuzlarna ykler. Ve zgrlk, birok ie teebbs
etme cesareti salayacandan, baarszlk ve hayal k
rkl miktar da bylece artm olacaktr. Dier yandan
* Bkz. Madde 116.

40
hareket, deiiklik ve protesto imkn salamakla
zgrlk, hayal krldm azaltc niteliktedir.
Bir insan kendisine bir mevki salayacak yetenee sa
hip deilse, zgrlk onun iin skc bir yktr. Yete
neksiz olan bir kii iin seme zgrlnn faydas ne
olabilir? Bir kide hareketine, kiisel sorumluluumuzdan
kamak iin veya ateli bir gen Nazinin dedii gibi;
zgr olmaktan kurtulmak iin katlm. Nazi asker
lerinin, yaptklar btn ktlklere ramen, kendileri
nin susuz olduklarn iddia etmeleri iki yzllk deildi.
Emirlere itaat etlikleri iin kendilerinin sorumlu tu
tulmalar karsnda, bunu bir ihanet olarak grmler
di. nk kendilerince, onlar Nazi hareketine sorum
luluktan kamak iin katlmamlar myd?
O halde bir kide hareketinin yaylmas iin en elveri
li ortam, nispeten bir zgrln bulunduu, fakat ha
yal kmkln azaltc zelliklerin bulunmad toplum
dur. 18. yzyl Fransz kyllerinin Fransz Devriminin
arma katlmalarnn gerek nedeni, bu kyllerin,
Alman ve Avusturya kyllerinin aksine, bir tr klelik
olan serdikten tamamen kurtulup birer toprak sahibi ol
malardr. Ayn ekilde, Rus kylleri bir nesil veya daha
fazla bir sreyle zgrlklerine kavumam ve zel top
rak sahibi olmann tadn tatmam bulunsalard belki de
b Bolevik Devrimi olmazd.

27

Bask rejiminden zgrlemek iin yola kan bir kit

le harekeden bile bir defa tutunup yrmeye baladktan
sonra bireysel zgrlklere kar kaytsz bir tavr iine

41
girer. Bir kitle hareketinin, kurduu dzen lm-kalm
mcadelesine giritii veya kendisini i ve d dman
larna kar savunma mecburiyetinde bulunduu srece
balca megu%eti, bireylerin kiisel isteklerinden, kii
sel grlerinden ve karlarndan vazgemeleri demek
olan, birlik ve fedakrl salamaya uramak olacak
tr. Robespierree gre devrim hkmeti bask rejimine
kar zgrln zulm olmutur.
nemli olan nokta udur ki, kiisel zgrlklerin
unutulmas veya ertelenmesiyle, aktif kide hareketi, ate
li taraftarlarnn eilimine kar gelmi saylmaz. Renana
gre fanatikler, lmden ok, zgrlkten korkar.
Geri, gelimekte olan bir kide hareketinin taraftarlar
nn, emirlere ve retilere kesin itaat isteyen bir atmos
fer iinde bulunmalarna ramen, gl bir zgrlk
duygusuna sahip olduklar dorudur. Bu zgrlk duy
gusu, gemite savunma imkn olmayan kiiliklerinin
ar yknden, korkulanndan ve umutsuzluklarndan
kurtulmu olmann verdii bir duygudur. te, onlarn
kurtulu olarak hissettikleri, bu kurtulutur. Byk de
iikliklere gebe bir hayat, sk bir disiplin erevesi iin
de yrtlm olmasna ramen, bir zgrlk havas ta
r. Ne zaman ki kitle hareketi aktif dnemini tamamlar
ve salam kurum ve kurulularla durumunu glendi
rir, ancak o zaman kiisel zgrlk ortaya kma imkn
bulur. Aktif dnem ne kadar ksa olursa, kiisel zgr
ln ortaya kmasna imkn veren eyin, kide hareke
tinin sona ermi olmas deil de, sanki hareketin kendisi
olduu sans, o denli gl olur. Kide hareketinin devir

* Bkz. Kaynaka 23.

** Bkz. Kaynaka 24.

42
dii ve yerine getii idare ne kadar zalimse, bu san da
o kadar gl olur.

28

Kendi hayatlarn bozulmu ve ziyan olmu gren

ler, zgrlkten ok, eitlik ve kardelik ararlar. Onla
rn zledii eitlii salayacak olan hibir zaman zgr
lk deildir. Eitlik arzusu, bir bakma kiiliini gizleme
(anonimite) arzusudur, yani kuma meydana getiren ip
liklerden birinin dierinden ayrt edilmesi gibi. Bylece
kimse bizi dierleriyle kyaslayp kusurlarmz ortaya
karamaz.
zgrlk taleplerini en yksek sesle dile getirenler,
zgr bir toplumda mutlu olma ihtimali en az olanlardr.
Hayal krklna uram yeteneksiz kiiler baarszlk
larnn suunu mevcut zgrlkszle yklerler. Ger
ekte, onlarn istedikleri, herkese ak olan zgrln
son bulmasdr. Onlar serbest rekabeti ve kiinin zgr
toplumda devaml olarak karlat acmasz snavlar
ortadan kaldrmak isterler.

29

zgrln gerek olduu bir yerde, eitlik, kitlele

rin en byk talebidir. Eitliin gerek olduu bir yer
deyse zgrlk, kk bir aznln en byk talebidir.
zgrlksz eitlik, eitliksiz zgrlkten daha den
geli bir toplum dzeni yaratr.

43
 Yaratc Yoksullar

30

Yaratc olma imknna sahip yoksullar genellikle ha

yal krklna kaplmazlar. Bu, maln satma imknna sa
hip yoksul bir esnaf iin olduu kadar, yaratc imknlara
sahip yoksul yazar, yoksul sanat ve yoksul bilim adam
iin de dorudur. Nefsimize olan gveni en fazla okayan
ey, devaml yaratma yeteneimiz ve elimizle bir eyler
meydana getirdiimizi grmektir. Modern ada, hayal
krklna urayanlarn saysnn artmas ve bireylerin kit
le harekederi tarafndan kolayca etkilenmelerinin neden
lerinden biri, belki de el sanadannm azalm olmasdr.
Kiilerin yaratc gleri kaybolduka, bir kide hare
ketine katlma eilimlerinin gittike arttn grmek il
gintir. Burada, faydasz benliinden kap kurtulmakla,
kitle hareketlerine duyulan yaknlk arasndaki balan
t aka grnr, iindeki yaratcln gittike kuru
mas nedeniyle gerileyen yazar, sanat, bilim adam; er
ge ateli vatanseverler, rklk simsarlar ve mukadde
satlar kamplarndan birine srklenecektir. Belki, cin
sel bakmdan yetersiz olan kii de ayn itici gcn etki
si altndadr/

Birlemi Yoksullar

31

Bir kapal grubun (rnein, bir kabile, sk rgtl bir

* Yaratc yetenek ve imkandan yoksun olanlarn Nazi hareketindeki rolleri

Madde 11 lde tartlmtr.
44
aile, bir rk veya din grubu gibi) yesi olan yoksullar ha
yal krldna pek uramazlar ve dolaysyla aldatc bir
kitle hareketinin arma tepki vermezler. Bir insan ya
am izgisini belirlerken kendini ne kadar baml hisse
derse, yoksulluunun kendi kusurlarnn bir sonucu ol
duuna o derece az inanr. Kapak bir grubun yesi olan
kiinin isyan noktas, bamsz yaayan kiininkinden
daha uzaktadr ve onu isyana sevk etmek iin daha fazla
sefalet yaamas ve aalanmas gerekir. Totaliter rejimle
ynetilen bir toplumun ayaklanma nedeni, bask ve ezil
meye isyan etmekten daha ok, genellikle totaliter idare
nin zayflamasdr.
inlilerin gl aile balan yzyllar boyunca onla-
n olas kitle hareketlerinin ansma kar bak klm
tr. Bir Avrupalnm vatan iin lmesine baz inlilerin
akl pek yatmaz, nk inlilere gre bir insann lme
si iin, ailesinin bu lmden direkt bir kan olmaldr.
Buna karlk, bir inlinin, ailesine denen para karl
nda bir idam mahkmunun yerine kendini astrmasna
hem akl yatar hem de bununla vnr.
Aka grlmektedir ki, aldatc bir kitle hareketinin
nemli sayda taraftar toplayabilmesi iin mevcut grup
balarn ykmas gerekmektedir. Potansiyel taraftarlar
arasnda en uygun olan kii, kendinin, kk, anlamsz
ve yoksul olan ynlerini maskelemek zere iine kara
ca ve iinde kiiliini eritecei bir topluluktan yoksun
olan bamsz kiidir. Aile, kabile, vatan vs. balarnn
zayflad ve knt halinde olduu bir yer bulan kit
le hareketi, derhal oraya sokulur ve meyvelerini toplama
ya balar. Bu balann gl olduu yerlerde ise, bunla-
Bkz. Kaynaka 25.

45
n zayflatp koparmak iin hcuma geer. Dier yandan,
son zamanlarda Rusyada Boleviklerin aile dayanma
sn desteklemesi ve ulusal, rksal ve dini birlii tevik et
mesi gibi durumlarda bu, Bolevik hareketinin dinamik
aamasn tamamladnn, kendine zg hayat biimini
kurduunun ve artk balca urann bu dzeni koru
mak olduunun bir iaretidir. Komnizmin hala mca
deleci bir hareket olduu dnyann dier taraflanndaysa
bu ideolojinin taraftarlar, aileyi paralamak, ulusal, rk
sal ve dini balar gzden drmek iin elinden gelen
her eyi yapmaktadr.

32

Gelimekte olan kide harekederinin aile kurumuna

kar tutamlan olduka ilgi eldcidir. amzn hemen
hemen btn kide hareketleri, balang aamalarnda,
aileye kar dmanca tavr taknmlar ve aile birliini
gzden drmek ve zayflatmak, iin ellerinden geleni
yapmlardr. Bunu yapmak iin, aile reislerinin otorite
sini kmsemiler; boanmay kolaylatrmlar; ocuk
larn beslenme, eitim ve elenme ilerinin sorumlulu
unu zerlerine almlar ve gayri meru ilikileri tevik
etmilerdir. Kalabalk konudar, srgn, toplama kamp
lar ve yldrma harekederi de ailenin zayflamas ve y
klmasna yardm etmitir. Dier yandan, balang dev
resindeki Hristiyanln aileye kar taknd dmanca
tavr, bugne kadar hibir kide hareketi tarafndan bu
kadar aka ortaya konulmamtr. sa peygamber de
mitir ki: nk ben oul ile babasnn ve kz ile ana
snn ve gelin ile kaynanasnn arasna ayrlk koymaya

46
geldim ve bir erkein dmanlar kendi ev halk olacak
tr. Babay ve anay benden ok seven bana layk deil
dir; olunu veya kzn benden ok seven bana layk de
ildir.*
Annesi ve kardelerinin konumak iin darda ken
disini bekledikleri haber verildii zaman sa dedi ki, Be
nim anam kimdir? Ve kardelerim kimlerdir? Ve elini
havarilerine doru uzatp dedi ki: te benim anam ve
kardelerim.*' Havarilerinden biri babasn gmmek
zere kendisinden izin istedii zaman sa dedi ki: Be
nim ardmca gel; lleri brak, kendi llerini gmsn
ler.*** Vaaz ve harekederin aile geimsizliklerini artra
can anlayan sa dedi ki: Ve karde kardei ve baba
ocuunu lme teslim edecek ve ocuklar, ana baba
larna kar ayaklanacaklar ve onlar ldreceklerdir.
Vaazlarnda kardee sevgiyi telkin eden bir kiinin ayn
zamanda anne sevgisi, baba sevgisi, karde, e ve ocuk
sevgisi aleyhinde vaaz vermesi tuhaf ama gerektir. Kar
dee sevgiyi savunan inli filozof Mo-Tz, aileyi her
eyin stnde tutan Konfys ekol tarafndan hakl
olarak reddedilmitir. Bu ekoln iddiasna gre genel
bir kardee sevgi prensibi, aile balarn zayflatacak
ve toplumu ykacaktr.** ** Beni takip edin diyen bir
kandrc, her ne kadar aileye kar bilinli bir dmanl
savunuyorsa veya aile birliini zayflatmak iin en ufak
bir niyeti yoksa bile yine de, bir aile ykcs olmaktadr.
St. Bernardm verdii vaazlar ylesine etkili olmutur ki

* Bkz. Kaynaka 26.

** Bkz. Kaynaka 27.
Bkz. Kaynaka 28.
Bkz. Kaynaka 29.
Bkz. Kaynaka 30.

47
analar oullarnn ve karlar kocalarnn kandnlmama-
s iin bu vaazlar onlann duymasn engellemilerdir. St.
Bernard yine de o kadar ok sayda yuva ykmtr ki, ev
lerini terk eden kadnlar bir manastr kurup oray doldu
racak kadar kalabalklamalardr.
Tahmin edilecei gibi, hangi nedenle olursa olsun ai
lenin yklmas, kolektif hareket etme ruhunu otomatik-
ma gelitirir ve kitle harekederinin ansma uyma ei
limi yaratr.
Japon istilas hi phesiz ki, indeki kapal aile gele
neini zayflatm ve halkn, gerek milliyetilerin gerekse
komnisdetin arsna uyma eilimlerine yardmc ol
mutur. Sanayilemi Bat dnyasnda aile balar; temel
ekonomik etkenler sonucunda zayflamtr. Kadnn
ekonomik bamszl, aile reisinin otoritesini zayflat
m ve aile topluluunun dalmasna yardm etmitir.
Byk sanayi merkezlerinin ky ve kk kasabalarda
yaayan halka i salamas sonucunda aile balar geril
mi ve kopmutur. Aile balarn zayflatan bu etkenler,
amzdaki kolektif ruhun gelimesine yardmc olmu
tur.
ldnci Dnya Sava srasnda Hiderin lgnca emir
leriyle halkn toptan srgn edilmesi ve bir ksmnn yok
edilmesi Avrupann byk bir ksmnda milyonlarca ai
lenin paralanmasna ve dalmasna sebep olmutur.
Dier taraftan Ingiliz-Amerikan hava saldrlan, dou ve
gney Avrupadaki Almanlarn oralardan kovulmas ve
Alman sava esirlerinin geri verilmesindeki gecikmenin
Almanya zerindeki etkisi, Hiderin Avrupaya yapm
olduu etkinin bir benzerini dourmutur. En uygun
* Bkz. Kaynaka 31.

48
ekonomik ve siyasi koullar altnda bile, her taraf byle
aile krmtlanya dolu olan bir ktada normal bir toplum
dzeninin nasl kurulabileceini anlamak gtr.

33

Geri kalm lkelerde, Bat uygarl ile olan temas

lar sonucunda ortaya kan honutsuzluk, esas itibariyle
hkim durumda olan yabanclarn uyyguladklan sm
rye yneltilmi bir honutsuzluk deildir. Bu honut
suzluk daha ok kabileler iindeki dayanmann ve ye
rel toplum hayat dzeninin sarslmas ve zayflamasnn
bir sonucudur.
Geri kalm lkelerin halklanna, Batnn vermek is
tedii kendi kendini ykseltme ideali, beraberinde ki
isel hayal krkl felaketini getirmektedir. Batnn ge
tirdii yararlarn hibiri, yerel bir toplum hayatnn
salad gizli kiiliin (anonimite) koruyucu ve rahatlk
verici etkisinin yerini alamamtr. Yerli halk arasndan
batllam bir kii baarya ulat takdirde bile, mut
lu olamayacaktr. Kendini plak ve yetim hisseder. S
mrgelerdeki milliyeti hareketler, bir bakma, var olan
sosyal yapnn bozulmamasna ve Bat bireyselciliinden
kurtulmaya dnk abalardr.
Batnn smrge gleri, yerli halk bireysel zgrl
n ve bamszln nimetleriyle tantrp, onlara ken
dilerine gvenmeyi retmeye alrlar. Gerekte btn
bunlarn sonucunda kiisel ayrlklar doar. Kiisel ay
rlktan kastedilen, kiinin bir btnl bulunan top
lumdan yan olgun bir ekilde ayrlm ve Khomiakovun
ifadesiyle kendi yetersizliinin zgrl iine brakl

49
m olmasdr. Gerek Bat devlederinde gerekse onla
rn kolonisi bulunan smrgelerde aka grlen bir
leme ve yekvcut halinde yrye geme istei, ite bu
yetersiz kiiliklerinden kurtulmak isteyenlerin sarf ettii
abann bir ifadesidir. Bu nedenle, bugn Asyadaki mil
liyeti harekederin, demokratik bir toplum dzeni yerine
aa yukar kolektivist bir dzenle neticelenmesi (Sov
yet Rusyann etldsi olmasa bile) gl bir ihtimaldir.
Smrgede egemen gc oluturan yabanclarn po
litikas, yerli halk arasnda cemaat birliini desteklemek
ve aralarndaki kardelik duygusunu ve eitlii tevik et
mek olmaldr. nk hkmedilen halk kendi kapal b
tnlne ne kadar ok kanr ve onun iinde benlii
ni ne kadar ok eritirse, kiisel yetersizlik duygularnn
acs da o kadar hafiflemi olur ve bylece, sefaleti ha
yal krldna ve isyana eviren gidiat, daha kaynanda
nlenmi olur. Bl ve ynet diye bilinen siyasi oyun,
ynetilen halk arasndaki eitli birlik ekillerinin hepsi
ni zayflatmak amacna yneldii zaman, beklenen sonu
cu vermez. Bir ky cemaatini, bir kabileyi veya bir ulusu
bamsz kiiler halinde blmek, yneten gce yneltil
mi isyan ruhunu ne ortadan kaldrr ne de hafifletir. Et
kili bir blme, birbitiyle rekabet eden ve birbirine kuku
ile bakan kapal topluluklarn (etnik, dini veya ekonomik
topluhklann) saysn artrmak yoluyla yaplabilir.
Emperyalist bir ynetimin tm amac, geri kalm
bir halk kalkndrmak ve ykseltmek gibi sadece insan
cl sevgiden ibaret olsa bile, bu ynetim, halk bir btn
olarak birletiren dzeni korumak ve glendirmek iin
elinden gelen her eyi yapmaldr. abalarn kii zerin
* Bkz. Kaynaka 32.

50
de toplayaca yerde, getirdii yenilik ve reformlar top
lumsal kanallara yerletirmelidir ki, kabile ve cemaatler
bir btn olarak kendi kendilerini kalkndrsnlar. Geri
kalm bir halkn baaryla modernletirilmesi ancak bir
likte hareket etmenin gl erevesi iinde mmkn
dr. Japonyann olaanst modernizasyonu, cemaat
bilinciyle, ortak hareket ederek baarlmtr.
Bir smrge gc olarak Sovyet Rusyann avanta
j (eitli rklar arasnda taraftarl bulunmamas avanta
jndan baka) igal ettii topraklara nceden hazrlanm
ve etkili bir birlikte hareket programyla girmesidir.
Sovyet Rusya, kiisel honutsuzluun krklenmesi ve
dolaysyla halkn isyan etme tehlikesine bakmakszn
grup balarn ekinmeden koparabilir; nk girdii l
kenin Sovyetletirilmi yerli bireyleri dman bir dnya
da tek bana rpnr durumda braklmaz. Aksine, bi
reyler, eskiden var olan aile veya kabile balarndan daha
da sk cemaat balar bulunan bir grubun yesi olarak
yeni bir hayata kavuturulur.
Smrgelerde egemen ynetime ynelik olas huzur
suzluu nlemek iin kullanlan cemaat birliini tevik
etme yntemleri, sanayilemi lkelerde de ii snfnn
huzursuzluunu nlemek iin kullanlabilir.
Tek amac, altrd iileri ilerine balamak ve
onlardan azam lde yararlanmak olan bir iverenin,
iilerini blmek, yani bir iiyi dierine dman etmek
yoluyla amacna ulamas elbetteki mmkn deildir.
Aksine, bu iilerin, kendilerini bir btnn hatta ter
cihen ivereni de iine alan bir btnn, paralan ola
rak hissetmeleri, iverenin yararnadr. ilerin huzur
suzluunu nlemekte en etkili ara, hi phesiz ki card

51
bir dayanma duygusudur. Bu duygu etnik, milli veya
dini karakterde olabilir. Dayanma, ivereni iine ala
mayacak trden olsa bile, yine de iilerin honutluu
nu ve alma gcn artrma eilimindedir. Tecrbe
ler gstermitir ki, iiler bir topluluun yesi olduklar
ve kendilerini byle hissettikleri zaman i verimi en yk
sek noktasna kmaktadr. Bir topluluu sarsan ve b
len herhangi bir siyasa, iddetli karklklara da sebep
olacaktr. Tek tek iilere prim verilmesini ngren bir
tevik ikramiyesi program, yarardan ok zarar getire
cektir... Ustaban da iine alan bir i takmna prim
verme yntemine dayanan bir dizi tevik programnn
ise, randman ve iilerin memnuniyetini daha da artr
mas kuvvede muhtemeldir.

34

Gelimekte olan bir kide hareketinin taraftar topla

mas ve onlan elinde tutmas onun ortaya koyduu
retinin gcnden deil, endieler, imknszlklar ve an
lamszlklar iindeki hayatndan kurtulmak isteyenlere
bir alternatif sunmasndan dolaydr. Bu kide hareketi,
hayal krld altnda ezilenleri, baz gereklerin neden
lerini onlara anlatmaya veya onlarn hayatna strap ve
ren glklere deva olmaya almaz; o kiileri yetersiz
kiiliklerinden kurtarmak yoluyla tedavi etmeye alr.
Ve bu tedaviyi de, o kiileri sk rgti ve umut veren
bir topluluun iine katmakla yapar.
Bu nedenle, bir kide hareketinin baarl olmas iin
daha ilk anlardan itibaren kapak bir tekilat kurmas ve

Bkz. Kaynaka 33.

52
 btn taraftarlarn bu tekilat iinde eriterek, tekilatn
ayrlmaz bir paras haline getirebilecek gce sahip ol
mas gerekmektedir. Bir yeni kide hareketinin yaayp
yaamayacam, onun retisindeki gerek payndan
ve vaaderinin uygulanma becerisinden karmaya al
mak bounadr. Anlalmas gereken bir olgu varsa, o da
sz konusu tekilatn, hayal krklna uramlar hangi
hzla ve ne derece etkili olarak bnyesinde eriteceidir.
Yeni retilerin, halk kendine ekmek iin rekabet iin
de bulunduu bir yerde, kolektif dayamma mekaniz
mas en gelimi olan taraf yar kazanacaktr. Yunan-
Roma dnyasnda birbiriyle rekabet halinde bulunan
btn mezhep ve ekoller arasnda, kapak bir tekila
t daha balangcndan itibaren gelitiren sadece Hris
tiyanlk olmutur. Hristiyanln rakiplerinden hibiri
si kilise gibi gl ve kaynam bir yapya sahip deildi.
Bunlardan hibiri, taraftarlarna sk rgtl bir cemaa
tin iine girmi olma duygusunu kilisenin vermi olduu
gibi vermemiti.* ktidara geme yarnda Bolevik ha
reketi, sk rgtl bir kolektif tekilat olmas nedeniy
le, dier btn Marksist hareketleri ok geride brakm
tr. Almanyada Nasyonal Sosyalist hareket, 1920lerde
gelimeye balayan dier btn halk harekederinin ze
rinde baar salamtr, nk Hider, gelimekte olan
bir kide hareketinde kolektif birlii glendirme propa
gandasnn snrsz bir younlukla yaplmasnda saknca
bulunmadm kavramt. Hider, hayal krldna ura-
mlann en byk alnn bir yere ait olma arzusu
olduunu biliyordu ve bu arzuyu tatmin iin bu kiiler
arasndaki balayc etkenler ne kadar ok arttrlrsa art

Bkz. Kaynaka 34.

53
trlsn, yine de ar saylamayacan anlamt.

35
Kide harekederinin douu ve yayl iin en elve
rili ortam, daha nce kapal bir topluluk mekanizmas
nn bulunduu fakat sonradan herhangi bir nedenle bu
mekanizmann kmeye balad bir dnemde ortaya
kar. Hristiyanln doduu ve yayld a ok sa
yda insann yerlerinden ve yurtlarndan edildii bir a
dr. Kapal ehir devlederi bu ada geni bir imparator
luun iine alnmt... Ve eski sosyal ve siyasi gruplar
zayflatlm veya ortadan kaldnlm. Hristiyanlk,
birbirinden veya anayurtiarndan zorla koparlm k
leler, klelikten azad edilenler ve ticaret adamlarndan
oluan binlerce insann * yaad byk ehirlerde ya
ylmtr. Cemaat dzenin pek bozulmam olduu krsal
blgelerde bu yeni din, kendisine daha az elverili bir or
tam bulmutur. Paganlar ve putperesder, atalarnn din
lerine daha uzun bir sre bal kalmlardr. Buna ben
zer bir durum 19. yzyln ikinci yansndaki milliyeti ve
sosyalist hareketierin douunda da grlmektedir; y
le ki, Ulam imknlannn ve ehirlemenin olaans
t artmas, pek ok sayda insann ata toprandan ve
yerel balardan kopmasna yardm etmitir. Ekonomik
gvensizlik ve psikolojik sknt iine den bu insanlar,
sosyalisderin veya milliyetilerin ya da her ikisinin, de
magojik propagandalanna kolayca inanr duruma gel
milerdir.***
* Bkz. Kaynaka 35.
Bkz. Kaynaka 36.
*** Bkz. Kaynaka 37.
 Genel kural olarak kabul edilebilir ki, bir topluluun
beraberlik balan zayflaynca, ortam, bir kitle hareke
tinin domasna ve bunun sonucu olarak da daha g
l yeni bir kapal birliin kurulmasna elverili duruma
gelir. Tm hayat etkileyen bir kilisenin, bu etkinlii za
yflad zaman yeni bir dini hareketin belirme ihtima
li gldr. H.G. Wellsin ifadesine gre, Reformasyon
devrinde halk, kilisenin gcne deil, zaafna itiraz et
mitir. .. Halkn kiliseyle ieriden ve dardan mcade
le hareketi, kilise etkinliinin azaltlmas iin deil, aksi
ne dini etkinliin daha da derinletirilmesi iin yrtlen
bir hareketti. Bilimin etkisi altnda dini inan km-
sendii takdirde, geliecek olan kide harekederi ya sos
yalist ya milliyeti ya da rk olacaktr. Ayn zamanda
milliyeti bir hareket olan Byk Fransz Devrimi, Ka
tolik Kilisesinin zulmne ve geleneksel rejime ynelik
bir tepki olarak deil, bunlann zaaf ve yetersizliklerine
bir tepki olarak gelmitir. Totaliter ynetim altndaki bir
toplumda halkn isyan etmesi mevcut rejim kt olduu
deil, zayf olduu iindir.
Birlik ve beraberlik balannm gl olduu bir yer
de, bir kide hareketinin tutunabilmesi zordur. Hristiyan
ln, Yahudiler arasnda ok kk bir baan salama
snn nedeni belki de gerek Filistinde yaayan, gerekse
dnyann her tarafna yaylm bulunan Yahudilerin ce
maat birliidir. Eski Yerualemdeki Yahudi mabedinin
yklmas, cemaat balarnn daha da kuvvetienmesine
sebep olmutur. Bu durumda sinagog ve dini toplan
tlar, daha nceki dnemde Yerualem mabedine du
yulan ball kendilerine ekmilerdir. Daha sonralar
* Bkz. Kaynaka 38.

55
 Hristiyan kilisesi, Yahudileri Yahudi mahallelerine yer
letirip, onlan toplumdan ayn tutacak gce sahip olduu
zaman, bu, Yahudilerin cemaat birliini daha da glen
dirmi ve istemeyerekde olsa Yahudiliin varln sr
drmesini garantilemitir. Bilim ve aydnlanma ann
gelmesiyle dini inanlara nem verilmi ve Yahudi ma
hallelerinin ayr tutulmas mecburiyeti ortadan kalkm
t ve bylece Yahudi, birdenbire kendisini muhalif bir
ortamda yalnz bana kalm bir birey olarak bulmu
tu. Kendini balayabilecei ve iinde kiiliini eritecei
bir kolektif topluluk yoktu. Sinagog ve dini toplantlar
hayatiyetini kaybetmiti ve iki bin yldr gelenek haline
gelmi dmanlk, Yahudinin Yahudi olmayan kolektif
topluluklara gerek anlamda katlmasna engel oluyor
du. Bu nedenle, modern zaman Yahudisi en balant
sz kii haline gelmi ve bunun kanlmaz sonucu olarak
da en fazla hayal krldna urayan o olmutur. Bu yz
den, modern zaman kide hareketlerinin Yahudiye ge
nellikle potansiyel bir taraftar olarak bakmas alacak
bir olay deildir. Yahudi, hayal knklm azaltmak iin
kendini btn benliiyle iine vermi ve g etmekte de
ayn teselliyi bulmutur. Ayn zamanda, retim alannda
ki baarlaryla ve yaratc sanata kendini vermek yoluyla
kiiliinin deerli olduunu ispatiama abasna kaplm
tr. Gerekte, Yahudinin kendi abasyla yaratp kendi
sini balayaca bir topluluk vard ki, bu da aileydi ve
bunu genellikle baarmtr da. Ancak Avrupa Yahudi
si iin bu tek snak, Hiderin kamplarnda ve gaz oda
larnda yok edilmitir. Bu sebepten gnmz Yahudileri
eskisiyle kyaslanamayacak zellikle Avrupada kide ha
rekederi iin potansiyel bir taraftardr. Yahudinin en ka

56
ranlk gnnde kendisini kiisel yalnzlktan kurtararak
tedavi edecek ve ona snak olacak Siyonizmin varl
Yahudi iin artk Tannnn bir ltf haline gelmitir. s
rail gerekte az bulunur bir snaktr; dier bir deyile,
Yahudi iin oras bir ev, bir aile, bir sinagog, bir ulus ve
bir devrimci partidir.
Almanyann yakn tarihi de, birlik ve beraberlik ha
lindeki kapal topluluk ile bir kide hareketinin ansna
uyma derecesi arasndaki yakn ilikiyi gsteren ilgi eki
ci bir rnektir. Wilhelm Almanyasnda gerek bir dev
rimci hareketin domas ihtimal dhilinde deildi. Al
manlar, merkeziyeti ve otoriter Kayzer rejimi ile tatmin
oluyorlard ve hatta Birinci Dnya Savandaki yenilgi
bile bu rejime duyduklar sempatiyi ykmamtr. 1918
devrimi, halkn ok az destekledii yapay bir hareketti.
Bunun ardndan gelen Weimar Anayasasnn uygulan
d yllar, Almanlarn ounluu iin bir huzursuzluk
ve hayal krkl devri olmutur. Yukandan gelen emir
lere itaat etmeye ve otoriteye sayg gstermeye alm
olan Almanlar gevek demokratik dzen karsnda a
kna dnmler ve kendilerini kemeke iinde bulmu
lard. Ynetime katlmak, bir partiyi desteklemek ve si
yasi sorunlarda karar vermek mecburiyeti onlarda ok
etkisi yaratmt. Bu durumda, deil Kayzer rejimi hat
ta ondan da bamsz, daha mcadeleci, daha anl yeni
bir birliin hasretini duymaya baladlar ve nc Re-
ich onlarn hasretini ektii bu eyleri fazlasyla verdi.
Hitlerin totaliter rejiminin, bir defa yerletikten son
ra bir kide isyanyla karlama tehlikesi hi yoktu. Nazi
hiyerarisi btn sorumluluklar yklendii ve kararlar
* Bkz. Kaynaka 39.

57
kendisi verdii srece halkn ayaklanmasna dair en k
k bir ihtimal dahi yoktu. Eer Nazi disiplini ve otori
ter idaresi gevemi olsayd o zaman tehlikeli bir nokta
ya varlm olurdu. De Tocquevillein bir bask hkmeti
iin syledikleri btn totaliter rejimler iin de doru
dur: Bask hkmederi iin en byk tehlike, bir re
form hareketine giritikleri veya zgrlk eilimleri gs
termeye baladklar zamandr.
Salam bir kolektif topluluun, kide harekederinden
gelecek tehdiderden etkilenmeyecei ve bunun aksine,
knt halindeki kolektif bir topluluun ise kide hare
kederinin douu ve gelimesi iin en elverili ortam ol
duu varsaymnn dier bir rnei de, kolektif bir toplu
luk olarak tandmz ordu ile kide harekederi arasndaki
ilikilerde bulunur. Ordudan yeni terhis edilmi bir kii,
ideal bir potansiyel taraftardr ve bu tip kiileri amz
daki btn kide harekederinin ilk taraftarlar arasnda
grrz. Bu kii kendini yalnz kalm ve sivil hayatin
rekabeti iinde kaybolmu hisseder. Bamsz kiiliin
deki sorumluluklar ve gvensizlik btn arl ile onun
omuzlanna ker. Bu kii, gvenliin, arkada samimi
yetinin ve kiisel sorumluluktan kurtulmann hasretine
kaplr ve etrafndaki zgr toplumun rekabetinden ta
mamen deiik bir dzenin hayalini kurmaya balar ve
btn bu aradklarn, domakta olan bir kide hareketi
nin kardelik ve yeni yaam vaatieri iinde bulur.

* Bkz. Kaynaka 40.

" Ordudan terhis edilenler iin Madde 38de, kitle hareketleri ile ordular ara
sndaki ilikiler iinse Madde 64te daha geni aklamalar vardr.

58
 Topluma Uyamayanlar

36

Topluma uyamayanlarn hayal knkl eitli derece

lerde olabilir. Bunlardan birincisi geici olarak topluma
uyamayanlardr ki, bu snfa girenler: hayatta yerini bula
mam fakat henz bulma umudu tayanlar; delikanllk
andaki genler; i bulamam yksekokul mezunlan;
askerlikten ayrlm olanlar; yeni gmenler ve benzeri
kiilerdir. Bu kiiler huzursuzdur, tatminsizlik iindedir
ve amalanna ulancaya kadar en gzel yllannn ziyan
olaca endiesini tamaktadrlar. Bunlar, aldatc bir kit
le hareketinin ansna kanmaya hazr durumda olmak
la beraber, her zaman iin vefal birer taraftar olarak sa
ylmazlar. nk bunlar kendi zlerinden geri dnlmez
bir ekilde uzaklam deildir ve durumlan aresiz de
recede bozuk grmezler. Bu kiiler iin amac ve umudu
olan bamsz bir kii olma fikrini benimsemek kolaydr.
En ufak bir ilerleme ve baan belirtisi bu kiileri kendi
leriyle ve dnyayla bartrr.
Askerlikten ayrlanlann kitle hareketlerindeki rol
ne Madde 35te deinilmiti. Uzun sreli bir sava, ge
rek galipler gerek maluplar iin, sosyal bir huzursuzluk
dneminin takip etmesi olasdr. Bunun nedeni, ne sava
n yaratt vahet veya ihtiraslann serbest kalmas, ne
de insan hayat ve servetin bylesine byk lde ve
yrersiz ziyan olmasn nleyemeyen sosyal dzene duyu
lan gvensizliktir. Gerek neden, ulusal ordulara katlan
milyonlarca insann uzun sre sivil hayrattan uzaklam
olmasdr. Sivil hayata dnen askerler, savatan nce-

59
ki hayatlarnn temposunu tekrar elde etme hususunda
glkle karlarlar. Bar ve yuva ortamna yeniden uy
mak, yava ve skntl olur ve bu durumda lke, geici
bir zemin iin de olsa topluma uyamayanlarla dolar.
Bu yzden, yerleik bir dzen iin savatan baa ge
i, bantan savaa geiten daha nemli tehlikeler tar.

37

Her koulda topluma uyamayanlar ise, yapmay ok

istedikleri bir eyi ya yeteneksizlikleri ya da bedensel
ve zihinsel kusurlar nedeniyle yapamayanlardr. Dier
alanlarda ne kadar byk baarlar elde ederse etsinler,
bu onlan tatmin etmez. Hangi ii ele alsalar, o i onlar
iin bir ihtiras olur; fakat asla varacaklar noktaya ulaa
mazlar ve asla bir noktada duramazlar. Bunlarn hareket
tarz u gerei gsterir ki, elde etmek amacnda olmad
mz eyi elde etmekle asla doyum salayamayz ve ken
dimizden kamaya baladmzda, mmkn olduu ka
dar uzaa kaarz.
Topluma hibir zaman uyamayanlar, kurtuluu an
cak kendinden tamamen syrlmakta bulurlar ve genel
likle bunun yolunu, bir kide hareketinin kapal, kolektif
bnyesi iinde kendilerini eritmekte ararlar. Kiisel arzu
larndan, fikirlerinden ve ihtiraslarndan vazgemek ve
btn glerini lmsz bir ama uruna harcamakla,
hi olmazsa kendilerini hibir zaman tatmin edemeye
cek olan dner arktan kurtulmu olurlar.
Hayal krklna uramlar arasnda en aresiz du
rumda, dolaysyla en hareketli olanlar, varanc sanat ala
nnda verimsiz aba harcayanlardr. Eser yazmak, resim
60
yapmak, mzik bestelemek vs. dallarnda gerek devam
l baarsz denemelerde bulunanlar, gerekse bu yoldaki
eski baarlarndan sonra yeteneklerini geri gelmez ekil
de kaybedenler, dehetli bir ihtirasn penesine kendile
rini kaptrrlar. hret, g, servet ve hatta dier alan
lardaki ok byk baarlan bile bu kiilerin ihfirasm
sndremez. Hatta kutsal bir amaca btn kalbiyle ba
lanmak dahi, bu kiileri her zaman tatmin etmez. Bun
larn yattrlmam ihtiras srp gider ve bylece, ba
landklar kutsal amaca hizmederinde en iddetli arlar
olarak grlrler.

An Bencil

38

Am benciller hayal kmklna kaplmaya meyillidir.

Bir kii ne kadar bencilse, honutsuzluu da o denli id
detli olur.
Fanatiklerin en atelileri genellikle, doutan gelen
kusurlan nedeniyle veya d evre koullan sonucunda
kendilerine gvenlerini kaybetmek zorunda kalm ben
cil kiilerdir. Bu kiiler, bencilliklerinin kusursuz ynleri
ni yetersiz kiiliklerinden ayrp bunu herhangi bir kutsal
amacn hizmetine kanalize ederler. ine brndkleri
kimlik her ne kadar bir sevgi ve alak gnlllk taraf
tarl eklinde grnrse de, bu kiiler iin sevmek ve
alakgnll olmak imknszdr.

Bkz. Madde 111.

61
 mknlarn okluu Karsnda
htirasl Olmak

39

mknlarn okluu da, imknlarn ktl gibi ha

yal krldna yol aabilir. mknlar snrsz olduunda,
iinde yaanlan zamann deeri azalr. Bu durumda in
sanlar, yaplabilecek bu kadar ok ey karsnda benim
yaptm veya yapabileceim ey devede kulak kalacak
tr, dncesine kaplrlar ve bu dnce onlarda ha
yal krkl yaralar. Altn arayclan, toprak gasplar ve
dier abuk servet peinde koanlar tahrik eden insaf
sz kiisel menfaat dknl, bu cins bir hayal krk
lyla birletii zaman, kolektif hareket etmek iin b
yk bir eilim meydana gelir. Bu nedenle, vatanseverlik,
rksal dayanma ve hatta devrim propagandas, nne
pek ok imknlar serili insanlar arasnda, snrl imknlar
iinde yaayan insanlar arasnda olduundan daha fazla
taraftar toplar.

Aznlklar

40

Yasalar ya da g merkezleri tarafndan ne kadar ko

runursa korunsun, aznlklar gvensiz bir durum iinde
dirler. Bu kanlmaz gvensizlik duygusunun yaratt
hayal krld, kimliini gizlemeyen bir aznlkta, kimli
ini ounlua kanarak gizlemek isteyen bir aznla
oranla, daha hafiftir. Kimliini gizlemeyen bir aznlk,
kendini koruyan bir toplulua ait bir kiidir ve bu aidi
62
yet onu hayal krklndan korur. Dier taraftan, kimli
ini deitirme eiliminde olan bir aznlk, pein hkm
ve aymcln basks karsnda tek bana kalr. Aynca,
hafif de olsa, asln inkr etmenin verdii bir tr sulu
luk duygusunun yk altnda bulunur. Dindar bir Yahu
di, serbest bir Yahudiden daha az hayal krkl yaar.
Yine, kimliini deitirme eiliminde olan aznlk bi
reyler arasnda en az baarl olanlar ile en baarl olan
larn (ekonomik ve kltrel alanlarda), orta derecede
baarl olanlardan daha sk hayal krklna uramala
r olasdr. ounlua karmak isteyen aznlklardan bir
kii baarszlk durumuna dnce kendisini o ounlu
un dnda grmeye balar ki, bu da kendisinde o o
unlua ait olmama duygusunu gelitirir. Buna benzer
bir duygu, ekonomik ve kltrel alanlarda ok baar
l olan dier uta da grlr. Bir aznln servet ve h
rete ulaan bireyleri, ounluun girdii zenli evrele
re girmekte glkle karlarlar. Bylece, bu kiilerin
aznlk olduklar yzlerine vurulmu olur. Bundan baka,
aka ortada bulunan kiisel stnlklerine ramen o
unlua kabul edilmemelerinin ima ettii aalk dam
gasn kabul etmek, bu kiiler iin ok gtr. Bu yz
den, ounluun kimliini benimseme eiliminde olan
aznlklardan en az baarl olanlarla en baarl olanlarn,
aldatc bir kide hareketinin baarsna en olumlu tepki
gsterenler olmas muhtemeldir. talyan asll Amerika
llar arasnda Mussolininin devrimini hayranlkla kar
layanlar en az baarl olanlarla en baard olanlard; Ya-
hudiler arasnda Siyonizmi en benimseyenler en az ve en
ok baard olanlardr ve Amerika Zencderi arasnda en
rk olanlar en az baard olanlarla en baanhlardr.

63
 Bunalanlar

41

Bir toplumun, bir kitle hareketine kathnaya ne denli

elverili olduunun gstergesi, hafiflemeyen bunalmdr.
Kitle hareketlerinin, kendilerinden nceki dnemlere
ait aklamalarn hemen hepsinde genel bir bunalmdan
bahsedilmitir ve balang dnemlerindeki kitle hare
ketlerinin smrlenlerden ve ezilenlerden ziyade bu
nalanlar arasndan kendilerine taraftar ve sempatizan
bulmas daha gl bir olaslktr. Kitle ayaklanmalarn
kkrtmakla grevli bir kii iin, halkn can skntsndan
bunalm olmas, ekonomik ve politik yolsuzluklar iin
de kvranr durumda olmas kadar elverili bir ortamdr.
Bunalm iinde olan insan bata kendi kendinden s
klr. Deerli bir i yapmyor olmak ve anlamsz bir ha
yat yaamak, can skntsnn balca kaynadr. Kapa
l bir kabile, kilise, siyasi parti ve benzeri bir topluluun
yesi olduu iin kiisel ayrln gremeyecek durum
da olan kiiler can skntsna kaplmazlar. Byle bir top
lulua ye olmamakla kiisel ayrlnn farknda olan bir
kiinin, can skntsndan kurtulmas, ancak kendisini
ok megul eden bir ie girimesi veya bir hayat mca
delesi iinde bulunmas halinde olur. Elence ve sefahat,
etkili areler deildir. Bamsz bir hayat sren ve yaam
standartlan fena saylmayacak kiiler, eer faydal bir i
yapacak yetenee veya imknlara sahip deillerse, hayat
larna ama ve anlam katmak iin hi umut edilmedik i
lere giriebilirler.
Kitle hareketlerinin douunda evde kalm kzlarn

64
ve orta yan gemi kadnlarn byk rol olmutur.
Hatta slamiyetin ve Nazi hareketinin k gelimesinde
baz kadnlarn byk rol oynadn grrz.
Kadnlar iin evlenmek, bir kitle hareketine katl
maya benzer imknlar yaratr, yani onlara hayatta yeni
bir ama, yeni bir gelecek ve yeni bir isim (kimlik) verir.
Evde kalm kzlarla artk evlilikte bir nee ve tatmin bu
lamayan kadnlarn can sknts, ksrlam ve bozulmu
bir hayatn bunlara kendini hissettirmeye balamasndan
doar. Kutsal bir amaca sarlmak ve enerjilerini bu ama
cn baarsna adamak yoluyla bu kiiler, ama ve anlam
tayan yeni bir hayat bulurlar. Hitler, macera arayan,
bo hayatlarndan bkm ve arak akn tadn karamaz
olmu sosyete kadnlarndan tam anlamyla yararlan
masn bilmitir. Baz byk sanayicilerin karlar, daha
kocalar Hitlerin ismini duymadan nce onu mal yn
den desteklemilerdi. adamlarnn bunalm iindeki
eleri tarafndan Byk Fransz Devriminden nce oy
nanan buna benzer bir rolden Miriam Beard yle bah
seder: Bunlar can skntsndan harap olmular ve bo
hayallerin penesine dmlerdi. Yenilik taraftarlarn
gnlden alkladlar.

Sulular

42

Dini ve devrimci heyecanda olduu gibi ar vatan

severlik de, sululuk duygusundan kamak isteyenle

Bkz. Kaynaka 41.

Bkz. Kaynaka 42.
*** Bkz. Kaynaka 43.
65
re bir snak vazifesi grr. Tuhaftr ki, gerek haksz
lk yapan, gerekse hakszla urayan kii; gerek gnah
ileyen gerekse zerinde gnah ilenen kii, bir kitle ha
reketine katlmakla kendini lekeli hayatndan kurtulmu
gibi hisseder. Gerek pimanln gerekse hakszla ura
mlk duygusunun, insanlar ayn ynde gdledi g
rlmektedir.
Bazen kide harekederi, sulunun ihtiyalarna tam
olarak cevap vermektedir ve bu, yalnz sulunun ruhsal
skntlarn hafifletmesi bakmndan deil, ayn zaman
da eilimlerini ve yeteneklerini uygulama alanna koy
mas bakmndan da uyumluluk salamaktadr. Aldatc
bir kide hareketinin uygulad tekniklerden birisi de, sa
dk taraftarlannda, tvbekr olmu bir sulunun ruhsal
durumunu yaratmaktr. Kitabmzn 3. Blmnde an
latlaca gibi, bir kide hareketinin birlik ve aba kayna
olan teslimiyet, bir fedakrlk ve tvbekrlktr ve bun
dan da aka grlebilecei gibi derin bir sululuk duy
gusu olmadka tvbe etaeye de gerek yoktur. Burada,
dier yerlerde olduu gibi, bir kitle hareketinin ama ola
rak uygulad teknik, halka nce bir bozukluk alamak,
sonra da o dde hareketini, bu bozukluun tedavi yolu
olarak halka sunmaktr. Bir Amerikal rahip, ounlu
u gerek bir sululuk duygusu tamayan halka, bir kur
tarcnn geleceini vaaz eden Amerikan din adamnn
ii ne kadar zordur diye yaknmaktadr. Etkili bir kit
le hareketi, gnah fikrini iyice besler ve bireyci kiiyi yal
nz aciz ve ksr olarak tarif etmez fakat onu aalk bir
* Kitab Mukaddes- Luka 15:7 Si%e sylyorum, tvbe eden bir gnahkara tann ka
tnda bahedilecek mutluluk, tvbeye ihtiyac olmayan doksan doku^ gnahsza bahedi
lecek mutluluktan daha ok olacaktr
** Bkz. Kaynaka 44.

66
insan olarak da grr. tiraf ve pimanlk ifadesi, bir ki
iyi kiisel zellik ve farkllklarndan syrmak iindir ve
kurtulu, bit kiinin kendisini belli bir topluluun kutsal
birlii iinde kaybetmesiyle elde edilir.
Suluya kar bir efkat duygusu vardr ve btn kit
le hareketleri suluyu kazanmak iin onun etrafnda de
vaml kur yaparlar. kinci Hal Seferinin gl hatiple
rinden St. Bernard, asker toplamak iin aasn yle
yapmt: Tanrnn en byk ltfudur ve ne paha bi
ilmez bir kurtulu frsatdr ki Tanr, katilleri, rz d
manlarn, dolandrclar, yalanc ahitleri ve her trl
su ileyenleri, masum kiiler gibi, kendi hizmetine a
rmaktadr. deolojik sapklara kar insafsz ol
makla beraber, devrimci Rusya dahi, adi sululara ayn
efkati gstermitir. Kutsal bir amac kucaklayan sulu
kiinin, yaamm can ve mal gvenlii endiesine d
m bir kiiden daha kolaylkla tehlikeye ataca ve kut
sal amacn savunmasnda daha arla gidecei kuvvet
le muhtemeldir.
Su bir dereceye kadar, kitle hareketlerinin yerine ge
er. Kitle hareketlerinin (ister ulusal, ister dini ya da dev
rimci olsun) yceletii durumlarda adi sularn azald
grlmtr.

' Ruslarn itiraflar hakknda Madde 45e baknz.

Bkz. Kaynaka 45.

67
 BLM III
Birlikte Hareket ve Nefsinden Fedakrlk

nsz

43

Bir kitle hareketinin canlln salayan, onun taraftar

larndaki birlikte hareket ve nefsinden fedakrlk etme
istei ve eilimidir. Bir kitle hareketinin baarsn, onun
retisine, propagandasna, liderliine veya vahetine
baladmz takdirde, gerekte bu baary o kitle hareke
tinin birletirici elemanlarna ve nefsinden fedakrl tel
kin iin kulland aralara balyoruz demektir. Kitle ha
reketlerinin balca urasnn, birlikte hareket etmeyi ve
nefsinden fedakrl salayacak bir yntem gelitirmek
ve bunu devam ettirmek olduunu kabul etmedike bir
kitle hareketinin karakterini anlamak imknszdr. By
le bir yntemi bilmek, aktif bir kitle hareketinin karakte
ristik davranlarndan ounun muhakeme tarzn kavra
mak demektir. stisnalar hari, devaml olarak nefsinden
fedakrlk ve kapal bir birlik yaratmak ve bu birlii y
rtmek isteyen herhangi bir grup ya da topluluk, genel
likle bir kitle hareketinin zelliklerini tar. Dier yandan,
bir kitle hareketi, kolektif kapalln gevetip, faaliyeti
Ordular hakknda Madde 64e baknz.
68
ni devam ettirmek iin kiisel karlar tevik ederse, ken
disini dier tip topluluklardan ayran zelliklerinin ou
nu kaybetmek zorunda kalr. Demokratik bir ulus, bar
ve refah zamanlarnda az ok bamsz bireylerden mey
dana gelen kurumlam bir topluluktur. Dier taraftan,
bir ulusun varlnn tehdit altnda bulunduunda ve hal
kn birlik ve fedakrlk duygular glendirilmek istendi
inde, btn ulus bir kide hareketi karakterine brnr.
Ayn ey dini ve devrimci yaplar iin de geeriidir: Bir
kide hareketi durumuna geip geemeyecekleriyse, orta
ya ataklar retiden ziyade, fedakrlk ve beraberlik sa
lamak iin giritikleri abann derecesine baldr.
nemli olan nokta udur ki, hayal krklna ura
m kiilerde beraberlik ve fedakrlk eilimleri kendili
inden doar. Bu nedenle, hayal krldna uram kii
lerdeki bu eilimlerin i yzn anlamak ve bu eilimleri
tevik edebilecek teknikleri bulmak mmkndr.
Hayal krklna uram kiilerin sknts nedir? Bu
sknt, kendini aresiz bir ekilde kusurlu grmekten ile
ri gelmektedir. Bu kiilerin balca istei kendinden kur
tulmaktr ve bu istek birlikte hareket etme ve fedakrlk
eklinde ortaya kar. Hayal krld sadece beraberlik ve
fedakrlk istei yaratmaz, ayn zamanda bunlar gerek
letirecek mekanizmay da yaratr.
Bu kitabn 44. - 63. maddelerinde halk birlikte ha
reket etmeye ve fedakrla tevik etmek istediimiz za
man, insanlarn kendi nefislerinden uzaklamalarn sa
lamak iin neler yapabileceimiz tartlacaktr.
Kitabn bu blmnde okuyucu, sylediklerimizin
birouna belki kzacak, birok konunun abartldn ve
yine birok konudan da hi bahsedilmediini dne-
69
ektir. Fakat bu kitap tam kapsaml bir ders kitab deil
dir. Bu bir dnceler kitabdr ve yeni grler ve yeni
sorular ortaya kmasna yardm ettii srece yar ger
eklerin ele alnmasndan kanlmamitr.
Fedakrlk ve birlikte hareket etme kapasitesinin ne
redeyse doru orantl olduu grlmektedir. Eer bir
grup, lm kmsyorsa, o grubun sk rgl ve bir
liki olduu sonucuna varmamz yanl olmaz. Dier
yandan, kapak bir grubun bir yesi ile karlatmz za
man, onun lm kmseyen bir kii olduunu gr
memiz ihtimal dhilindedir. Bu nedenle, insanlar birle
tirici her faktr fedakrl artrd gibi, her fedakrlk
da birletirici bir faktr olur.
Nefsinden fedakrlk konusunu ele alan 44. - 63. mad
delerde uygulanan plan ksaca aklamak yerinde olur:
Bir insan savamaya ve lmeye hazr duruma getirme
teknii, o insann kiiliini bedeninden ayrmaktan ibaret
tir. Dier bir ifadeyle onun kendi gerek kiiliine sahip
olmasn nlemektir. Bu ilem, o kimsenin kapal kolektif
bir topluluun iinde eritilerek o toplulua uydurulmasy
la;** ona hayali bir kiilik tanmak yoluyla;* imdiki zama
nn kmsenmesini ona alamak ve onun ilgisini henz
var olmayan eylere kaydrmak yoluyla; onunla gerek
arasna bir perde (reti) germek yoluyla; ihtiraslar en-
jekte ederek o kimse ile nefsi arasndaki dengeyi nlemek
(anlatrmak) yoluyla yaplabilir.
* Kuzey Amerika Kzlderililerinin en sava olanlar, beraberlik duygusunu
en gl olarak tayanlard
** Bkz. Madde 44-46.
*** Bkz. Madde 47.
Bkz. Madde 48-55.
***** Bkz. Madde 56-59.
****** Bkz. Madde 60-63.

70
 Fedakrl Artran Etkenler

Kolektif Bir Topluluun Kimliini Tamak

44

Bir insann nefsinden fedakrlk etmesi iin, onun bi

reysel kimliinden ve kendine zg farkllklarndan ay
rlmas gerekir. Kii doum ve lm arasna skm bir
birey olmaktan; bir George, Hans, bir Ivan ya da Tadao
olmaktan vazgeirilmelidir. Bunu salamak iin uygula
nacak en etkili yol, kiiyi kolektif bir imlik iinde asimi-
le etmektir. Asimde edilmi kii, kendini ve bakalarn
birer birey olarak grmez. Kendisine kim olduu sorul
duunda onun otomatikman verecei cevap kendinin
bir Mslman, bir Alman, bir Rus, bir Japon, bir Hris
tiyan olduu ya da bir ailenin veya kabilenin yesi oldu
udur. Bal olduu kolektif topluluktan ayr bir amac,
deeri ve kaderi yoktur ve bu topluluk yaad srece
onun iin gerek bir lm yoktur.
Dier taraftan hibir aidiyet duygusu bulunmayan bir
kii iin nemli olan tek ey hayatta kalmaktr. Hayat,
hiliin sonsuzluunda tek gerek olan eydir ve bu kii
hayata utanmak nedir bilmez bir umutsuzlukla yapr.
Kiisel farkllklar tamamen yok edilmelidir. Kii ba
zdan sama da olsa birtakm ritiieller yardmyla cemaa
te, kabeye, siyasi partiye yeni yaknlklar kurmaldr. Bu
kiinin mutluluu ve mutsuzluu, vnmesi ve gven
mesi, kendi gr ve yeteneklerinden deil, bal olduu
grubun kapasitesinden ve geleceinden domaldr. Her
eyden nce, bu kii kendini asla yalnz hissetmemelidir.
Issz bir adada tek bana olsa bile, bal olduu grubun
71
 '

gzlerinin kendi stnde olduunu hissetmelidir. O kii

iin grubun dna karlm olmak, hayatinin yok olma
syla eit saylmaldr.
phesiz ki bu ilkel bir durumu yanstmaktadr ve bu
gibi durumlarn en ak rnekleri, ilkel kabileler arasnda
grlr. Kide harekederi bu tip ilkel yntemleri geer
li klmaya almaktadrlar ve amzn kide hareketleri
nin bizi kellie dndrmek iin aba harcadklarn d
nmek, hayali bir iddia saylmamaldr.

45

Zorbala kar koyma gc, bireyin, bir grubun kim

liini tamasndan domaktadr. Nazi toplama kampla
rnda en ok kar koyan kiiler, bir siyasi partinin (Ko
mnist Partisinin) veya kilisenin (papaz ve rahipler)
yesi olanlarla, sk rgtl ulusal bir grubun yesi olan
lard. Bireyci kiiler, milliyetleri ne olursa olsun, boyun
emilerdir. Bati Avrupa Yahudisi, en savunmasz du
rumda olduunu ortaya koymutur. Yahudi olmayan
Avrupahnm acmaszlna uram olmas ve Yahudi
cemaati ile yaamsal balarndan yoksun bulunmas ne
deniyle, kendine ikence edenlerin karsnda tek bana
kalmt - btn insanlk tarafndan unutulmu olarak.
Bylece u gerek ortaya kmaktadr ki, Ortaada Ya-
hudilerin iinde yaamaya mecbur edildikleri mahalleler
(gettolar) onlar iin bir hapishane olmaktan ok, bir kale
idi. Yahudi mahallelerinin kendilerine salad o gl
birlik duygusu olmasayd, Yahudiler o karanlk dnemle
rin zulmne imanlarn bozmadan dayanamazlard. Or
taan zulm, kinci Dnya Savanda ksa bir sre iin

72
geri geldiinde Yahudiyi bu eski savunmasndan yoksun
olarak yakalad ve onu ezdi.
Buradan karlmas gereken sonu udur ki, bir rii
nin, ikenceyle veya yok edilmeyle kar karya kaldn
da kiisel gcne gvenmesi imknszdr. Onun tek g
kayna kendi kendisi olmak deil, gl, grkemli ve y
klmaz bir grubun paras olmaktr. Bu adan bakld
nda inan (iman) genellikle bir kimlik kazanma ilemi
dir ve bu ilemle kii, kendi kendisi olmaktan vazgeerek
lmsz bir eyin bir paras olur. Bir dinin, ulusun, r
kn, siyasi partinin veya ailenin kaderine olan inan, in
sanla olan inan, gelecek nesillere olan inan, yok edil
me durumuyla karlam olan benliimizi bu lmsz
eye balamaktan baka bir ey midir?
Bu mthi cesaret kaynana nem veren amzn
totaterist liderlerinin, bu kaynaktan sadece taraftarlar
nn maneviyatm elikletirmek iin deil, ayn zamanda
muhaliflerinin maneviyatm krmak iin de yararlanm
olduklarm grmek dehet vericidir. Stalin eski Bolevik
liderlerini temizlemek iin giritii eylemde, btn ha
yatlar boyunca Komnist Partisine hizmet etmi olan
marur ve cesur liderleri Komnist Partisinin ve Rus kit
lelerinin kimliini tama imknianndan tamamen yok
sun brakmak yoluyla, birer korkak dalkavua evirme
yi baarmtr. Bu eski Bolevikler, uzun bir sreden beri
Rusya dndaki insanlkla btn ilikilerini kesmilerdi.
Gerek gemie gerekse hala kapitalistler tarafndan
yeni ekillere uydurulabilecek olan tarihe nefretle bak
maktaydlar. Tanry da inkr etmilerdi. Bu liderler iin
ne gemi ne de gelecek vard; Rusya ile Komnist Par
tisi dnda ne bir am ne de bir zafer vard. imdi ise b

73
tn bunlar Stalin geri verilmez ekilde eline almt. Bu
eski Bolevik liderler, Buharinin dedii gibi kendilerini,
hayatn cevherini tekil eden her eyden yoksun bra
klm hissettiler.
Stalinin gizli polisi nnde korkan ve dalkavukla
an bu ayn kiiler, Stalin tarafndan affedildikten son
ra, Nazi ordular karsnda esiz kahramanlklar gster
diler. Tezat tekil eden bu davranlarnn nedeni, Stalin
polisinin Alman ordularndan daha zalim oluu deil,
Stalinin polisi karsnda kendilerini sradan bir Rus va
tanda olarak gren bu kiilerin Almanlar karsnda
kendilerini anl bir gemie ve anl bir gelecee sahip
byk bir rkn yesi olarak grmeleridir.
Ayn ekilde Yahudilerin durumuna baklrsa, bun
larn Filistindeki, davranlarn Avrupadaki davran
larna bakarak nceden kestirmek mmkn olamam
t. Filistindeki emperyalist ngiliz yneticilerin politikas
mantk ynnden salam olmakla birlikte iin i yzn
kavrayamam bir politikayd. Bu yneticiler, Hitler alt
milyon Yahudiyi ciddi bir direnle karlamakszm yok
etmeyi becerdiine gre 600.000 Yahudiyi Filistinde
idare etmek zor olmasa gerektir, diye dndler. Buna
ramen, Filistine yeni gelmi olduklar halde Yahudile
rin gz pek, inat ve becerikli bir dman olduunu
grdler. Avrupadaki Yahudi, dmanlarnn karsn
da yalnz, tecrit edilmi bir birey ve bir hiliin sonsuz
luunda yzen yaamn ufack bir parasyd. Filistinde
ise, artk kendisini bir insan atomu olarak deil, arkasn
da unutulmaz bir gemii ve nnde olaanst bir ge
lecei bulunan bir rkn yesi olarak gryordu.

74
 46

Kremlindeki teorisyenler, Rus kitlelerinin itaatkarl

n devam ettirmek iin bunlarn Rusya dndaki her
hangi bir kolektif grubun kimliini tama imknndan
tamamen yoksun braklmas gerektiini herhalde bilir
ler, Demir perdenin amac, casus ve sabotajclarn ie
ri szmasn nlemekten ok, Rus halknn d dnyayla
temas etmesini fikri temas dhil- nlemektir. Bu per
de hem maddi hem de psikolojiktir. Her trl g imk
nnn yabanclar ile evlenen Rus kadnlar dhil- tama
men ortadan kaldrlmasndaki ama, Ruslarn aklndaki
d dnya hayallerini bulanklattmaktr. Baka bir l
keye kamak, ancak baka bir gezegene kamak kadar
ihtimal dahilindedir. Psikolojik engel de ayn derecede
nemlidir: Kremlinin Rus halkna propaganda yoluy
la telkin etmeye alt konu, kutsal Rusyann snrla
r dnda deeri ve lmezlii olan, hayranlk ve saygya
layk bulunan ve kimliini tamaya deerli olan hibir
ey yoktur.

inandrmak

47

lmek veya ldrmek, byk bir trenin veya dra

matik bir oyunun bir sahnesi durumunda somutlat
nda kolay grnr. Gzn krpmadan lmn kar
sna kabilmek iin u veya bu ekilde bir inandrma
gereklidir. Gerek nefsimiz iin, ne bu dnyada ne de

* N: Kitabn yazld dnemde sosyalist blok henz dalmamt.

75
br dnyada urunda lmeye deecek hibir ey yok
tur. Ne zaman ki biz kendimizi sahnede rol yapan bir
aktr (yani, gerek olmayan kii) gibi grrsek ancak o
zaman lm, korkunluunu kaybeder ve bir inandr
ma hareketi olur. Baarl bir liderin en nemli baarla
rndan biri, taraftarlarnda muhteem bir grev yaptikla-
n hayalini yaratmak yoluyla, lmenin ve ldrmenin ac
gereini maskelemektir.
Hider seksen milyon Almana niformalar giydirerek,
onlara muhteem ve kanl bir opera oynatmtr. Bir ak
hava tuvaletinin yapm bile bir fedakrlk konusu olan
Rusyada hayat, krk yldan beri kesiksiz bir heyecanla de
vam eden bir drama olmutur ve sonu da henz belli de
ildir. Londra halk bomba yamuru altnda kahramanca
hareket etmidr, nk Churchill onlar kahramanlk ka
lbna sokmutur. Bunlar kahramanlk rollerini, byk bir
seyirci topluluu nnde, yangn alevleriyle aydnlanm
bir sahnede, top grlemesi ve bomba slklarndan mey
dana gelen bir mzik eliinde oynamlardr. Bireysel ay-
nlklann yaygn olduu bugnk dnyamzda, herhangi
bir genel fedakarln tiyatro benzeri bir okus pokus ve
havai fiekler olmaszn yaplabilip yaplamayaca phe
lidir. Bu nedenle, ngilterede bugnk i Partisi hk
metinin, her ngilizden fedakrlk isteyen sosyalizasyon
programn, sosyalist ngilterenin renksiz sahnesinde na
sl gerekletirdiini grmek gtr. ngiliz sosyalist li
derlerinden ounun rol yapma kabiliyetsizlikleri, onlarn
drsdnn ve aydn karakterinin bir iaretidir; fakat
bu, onlarn hayadarndaki ba ama olan ulusallatrma
almalar iin bir engel tekil etmektedir.

' Bu konu Madde 90da daha geni bir biimde tartlmtr.

76
 lme ve ldrme iinde rol yapmann gereklilii, as
keri kuvvetlerde zellikle ortaya kmaktadr. Bunlarn
niformalar, sancaklar, iaretleri, resmigeitleri, ban
dolar ve trenleri, askerleri et ve kemik olan nefislerin
den ayrmak ve hayat-lm gereinin dehetini maske
lemek iindir. Sava meydan ve sava sahnelerinden hep
sz edilir. Komutanlar sava dzenine getikleri zaman,
kendi askerlerine btn dnyann gzlerinin onlarn s
tnde olduunu, atalarnn onlara baktn ve gelecek
nesillerin onla her frsatta anacan devaml olarak ha
trlatrlar.
an ve hret genellikle bir aktr-seyirci ilikisi ma
hiyetindedir. Etrafta bize bakan seyirciler bulunduu
aka belli deilse, hret iin aba sarf etmeyiz. Kah
ramanca iler yapmak yoluyla bakalarnn gznde ya
ratmak istediimiz lmsz hayali benliimiz uruna,
geici gerek benliimizi feda etmeye hazrzdr.
Kide hareketlerinin uygulanmasnda inandrma et
keni, belki de btn dier etkenlerden daha uzun sreli
bir rol oynar. nan ve ikna edici ya da zorlayc g kay
bolduu zaman, inandrma etkeni yaamaya devam eder.
Hi phesiz ki resmigeitleriyle ve dier birok trenle
riyle bir kitle hareketi, herkesin kalbinde bir duygu uyan
drr. En akl banda bir kii bile, byk trenlerin et
kileyici havasna kendini kaptrr. Gerek seyredenlerde,
gerekse trene katlanlarda bir nee, bir iine samama
duygusu belirir. Trenin ihtiam karsnda hayal krk
lna ram kiilerin, kendi kendine yeterli kiilerden
daha fazla duygulanmas mmkndr. Yetersiz benlik
lerinden kamak veya bu benliklerini kamufle etmek is
tei, hayal krklna uram kiilerde bir rol yapma ye

77
tenei oluturur ve byk trenlerin iinde bulunma
eilimini artrr.

imdiki Zamann Glden Drlmesi

48

Bir grup hareketi balangta, gemie kar imdi

ki zamann savunmasn yaparm gibi kendini tantr ve
yerlemi kurum ve kurulular ve imtiyazlar, ihtiyar ve
iktidarsz gemiin bakir bir imdiki zamana tecavz
eklinde grr. Fakat imdiki zaman, boazna sarlm
olan bu gemiin parmaklarndan kurtarmak iin ok
gl bir birlie ve snrsz fedakrla ihtiya vardr. Bu
demektir ki, imdiyi, kurtarmak amacyla gemile sa
vamaya davet eden kiiler, imdinin nimetlerinden ya
rarlanma imknlarn feda etmeye hazr olmaldr. Bu
teebbsteki elimezlik aka grlmektedir. Bu ne
denle, hareket bir defa hz kazandktan sonra davann
neminin baka noktaya kaydrlmas kanlmaz olur.
imdiki zaman (yani ilk hedef) sahneden atlr ve onun
yerine gelecek nesiller sahneye konur. Bu kadarla da kal
maz ve imdiki zaman, sanki gemie bulamakla kirlen
mi bir eymi gibi arka plana atlr. Bylece sava izgi
si, olmu ve olmakta olanlar ile henz olmam olanlar
arasna kaydrlr.
Bir kiinin hayatn kaybetmesi demek, imdiki za
man yaamamas demektir; o halde, eer imdiki zaman
kt ve deersiz ise, kaybedilen ey de fazla bir ey de
ildir.
Bir kitle hareketi, imdiki zaman sadece ktlemek
le kalmaz, ayrca onu kasten ktletirir. Ask suratl, ha-
78
it, dik ve duygusuz bir kiilik modas yaratmaya akr.
Zevkin ve konforun aleyhinde konuur ve insafsz ve
hogrsz hayat ver. Basit elenceyi basit olarak g
rr; hatta kt gzle bakar ve kiisel mutluluk elde et
mek iin yaplan abalarn ahlaksz olduunu ileri srer.
Bir kiinin kendini elendirmesi, dmanla (yani imdiki
zamanla) ibirlii yapmas demektir. ou kitle hareket
lerince, dnya nimetlerinden yz evrilmesi iin yaplan
propagandann balca amac, imdiki zamann deerini
drmektir. Zevk alma aleyhinde alan bu kampanya,
sanki ahtapot gibi imdiye yapm olan kollan yap
tklar yerden skmek iin harcanan abadr.
Bir kitle hareketinin ortaya koyduu amalarn bir
oundaki uygulama imknszl, imdye ynelik
kampanyann bir parasdr. Mmkn olan, kolay olan
ve uygulanabilen ey imdinin bir parasdr. O hal
de, uygulanabilecek bir nerinin ortaya konmas, bizde
imdiye kar uzlatnc duygular yaratabilir. Bir kitle
hareketinin bir sr havas iine brnmesi de, imdiyi
deersiz gsterme aralanndan biridir. Bir kitle hareketi
ne gre imdiki zaman, altmzdaki ve stmzdeki bi
linmeyen eyler evreninin soluk ve arpk bir yansma
sdr. imdiki zaman bir glgedir, bir hayaldir.

49

Daha iyi bir gelecek umudunu salamadan, imdi

ki zaman etkili bir ekilde deerden drmek imkn
szdr. iinde yaadmz devrin ktlklerinden ne ka
dar yaknrsak yaknalm, eer gelecein nerdii ihtimal
imdinin daha da ktlemesi veya imdinin aynen de

79
vam etmesi olacaksa, mevcut dzenle uzlama eilimi
miz kanlmaz olur; bu bizim iin zor olsa bile.
Btn kitle hareketleri, imdiyi, parlak bir gelecein
balang arac olarak tarif etme yoluyla deerden d
rrler; imdiki zaman, onlarca, byk mutluluk devrinin
eiindeki paspastr; bir sosyal devrim hareketine gre
imdiki zaman, topyaya giden yoldaki kk bir ara
istasyondur ve bir milliyeti harekete gre, son zaferden
nceki soysuz bir maceradr.
phesiz bir gerektir ki, parlak bir gelecek dn
cesinin ortaya koyduu umut, cesaret vermek ve ken
dini unutmak bakmndan gl bir kaynaktr; hatta bu,
imdiki zamann gzden drlmesiyle yaratlmak iste
nen kaynaktan daha gldr. Bir kitle hareketi, yerle
mi kurulular ve imtiyazlarla bir lm-kalm urama
girimi olmasa bile, taraftarlarnn aklm ve kalbini ge
lecek zerinde toplamaya mecburdur. Umut olmakszn,
karlkl fedakrlk ve ibirlii yapmak imknszdr. Her
ey bugnden ibaret olduu zaman, elimize geirebile
ceimiz her eye skca yapr ve onu elden brakmak is
temeyiz. Dier yandan, her ey ileride ve henz gelme
mi durumda olduu zaman, elimizdekileri bakalaryla
paylamak bize zor gelmez. Umut iinde yzen bir siya
si partinin yelerinin davranlaryla umut kaybolduktan
sonraki davranlar arasndaki fark, ibirlii ve beraber
lik ruhunun, umuda ne derece bal olduunu ok defa
gstermitir. Umutsuz kalan kiiler arasndaki beraberlik
balar kopar ve bu kiiler kendi kiisel karlar peine
derler. Umudun olmad koullarda yaayan ortak bir
strap, kiilerde beraberlik ve karlkl fedakrlk yarat
maz. Eski Msrda esir olarak yaayan ve iddetli bask

80
altnda ezilmekte olan Yahudiler, hibiriyle kavga eden,
ekien bir insan kalabal idiler. Bu insanlar birbirine
balamak ve tek vcut olmalann salamak iin Musa
peygamber onlara bir vaat edilmi toprak umudu ver
mek zorundayd. Buchenwald toplama kampnda umut
suzluk iinde bulunan otuz bin kii herhangi bir bera
berlik ve birlikte hareket eilimi gstermemilerdi ve
herhangi bir fedakrla hazr olduklarna dair bir belir
ti de yoktu. Orada, zgr toplumlarm en ilkel ve en kt
olanlarndakinden daha insafsz bir egoizm ve hrs y
rtlmekteydi. Birbirine nasl yardmc olabileceklerini
dnecekleri yerde, btn zeklarn birbirlerine stn
lk kurmak ve bask yapmak iin kullanmlardr.

50

Gemiin ihtiam, imdiki zamann kk d

rlmesi iin bir ara olarak kullanlabilir. Fakat umut
lu bir gelecee balanmad takdirde, gemiin abartl
bir ekilde ortaya konulmas, bir kide hareketinin istedi
i gz pek davranlardan daha ok, temkinli davran
lara neden olur. Dier yandan, imdiki zaman, parlak
bir gemile parlak bir gelecek arasnda sadece bir ba
lant olarak gstermek kadar kk drc baka bir
yntem yoktur. Bu nedenle, her ne kadar bir kide ha
reketi balang dneminde gemie arkasn dner
se de, sonradan uzaktaki parlak bir gemiin varln
renkli ve abartl bir ekilde ortaya koyar. Dini kide ha-
rekederi, insann yaradlna kadar giderler; sosyal dev-
nm harekederi, insanlarn zgr, eit ve bamsz olduk-
Bk2. Kaynaka 46.

81
lan parlak devirlerden bahsederler; milliyeti hareketler,
gemiteki ycelikleri tekrar canlandrr veya bunlar icat
ederler. Gemi ile bu ekilde megul olmak, sadece kit
le hareketinin meru olduunu veya eski dzenin me
ruluunu kaybettiini gstermek arzusundan deil, ayn
zamanda imdinin gemile gelecek arasnda nemsiz
bir geitten ibaret olduunu ortaya koymak iindir.
Tarihi gerekleri iinde duymu olmak, kiide devam
llk anlay yaratr. Gemii ve gelecei hayalinde iyice
canlandrm olan kesin inanl kii, kendisini, geriye ve
ileriye doru sonsuz uzayan bir eyin paras olarak g
rr sonsuzlua giden bir para. imdinin, dolaysyla
kendi hayatnn kaybedilmesi onda nemsizleir. Daha
s, gemiin ve gelecein berrak bilinirlii imdinin ger
ekliini talan etmektedir. imdiyi bir gsterinin ya da
bir kortejin parasym gibi gsterir. Kitle hareketinin
takipileri kendilerini trampet sesleri eliinde konfeti
ler altnda yryormu gibi grrler. Kendilerini gemi
ve gelecek nesillerin engin kalabalna oynanan yrekle
ri dalayan bir tiyatro oyununun paras olarak hisseder
ler. Kendileri deillerdir, bir rol oynayan aktrlerdir on
lar; sergilenen ise bir performanstr ancak. Hatta lm
de bir jest, bir inanma eylemi olarak grrler.

51

imdiki zaman gzden drmek iin yaplan davra

nlar, ileride doacak olaylar nceden grme yetenei
ni artrr. Hayatndan memnun olanlardan, iyi bir kahin
kmaz. Dier taraftan, imdi ile sava halinde olanla
* B konu Madde 20de baka bir ynden tartlmtr.

82
rn bir gz deiiklik tohumlarnda ve balang nve-
lerindedir.
yi bir hayat yaamak bizi nemli deiiklik imkn
larn grmeyecek ekilde krletirir. Saduyu diye isim
lendirdiimiz pratik grmze dayanrz. Zevkli ve
gvenli bir hayatn maddilii, dier gerekler ne kadar
yaknmza gelmi olursa olsun, onlar bize bulanklat
rr ve sanki birer hayalmi gibi gsterir. Bylece, dei
ildik ayan ieriye att zaman, bu pratik grl ki
ileri habersiz yakalar ve onlar mevcut olmayan eylere
tutunmu hayalciler durumuna drr.
Dier taraftan, imdiyi reddedip gzlerini ve kalp
lerini ilerideki eylere yneltmi olanlar, ileride gelecek
fayda ve tehlikelerin imdiden gelimekte olan tohum
larn grme yeteneine sahiptirler. Bu nedenle, hayal
krklna uram kiiler ve kesin inanllar, imdiki
dengenin devamn isteyenlere oranla daha iyi kehanet
te bulunurlar. Arlar genellikle, gelecein gereklerini
daha iyi kavrarlar.

52

Muhafazakrlarn, liberallerin, phecilerin, radikal

lerin ve reaksiyonerlerin; imdiki, gelecek ve gemi za
mana ynelik tutumlarn karlatrlmas ilgi ekicidir.
Muhafazakr, imdinin daha ida iyiletirileceine
inanmaz ve gelecee, imdiki grne uygun bir biim
vermeye akr. Onun gemile ilgisi imdiyi gven alt
na almak iindir. pheci de muhafazakra ok benzer.
pheciye gre imdiki zaman, olmu ve olacak ey
" Bkz. Kaynaka 47.

83
 '

lerin toplamdr. Liberallere gre imdiki zaman, ge

miin meru ocuudur ve daha iyi bir gelecee do
ru devaml olarak bymekte ve gelimektedir; yle ki,
onlara gre imdiki zamana zarar vermek gelecei sa
katlamak anlamna gelir. Buna gre, her de imdiki
zaman desteklemektedir ve tahmin edilecei gibi, nef
sinden fedakrlk fikrini benimsemekte istekli deildir
ler. lerinde nefsinden fedakrla kar tutumunu en
iyi ifade eden phecidir: .. .nk yaayan kpek l
m aslandan daha iyidir. Yaayanlar leceini bilir, fa
kat ller hibir ey bilmez... Ve llerin bu gkyz
nn altnda yaplan hibir eyden alacaklar herhangi bir
pay yoktur.
Radikaller ve gericiler imdiki zamandan nefret eder
ler ve onu doru yoldan km ve akadanm olarak
grrler. imdiki zamanda yollarna devam iin gerekir
se acmasz ve gz pek olurlar ve nefsinden fedakrlk
etme fikrine taraftardrlar. Radikaller ile gericiler arasn
daki fark nedir? Bunlar arasndaki balca fark, insan do
as hakkndaki grleri arasndaki farktr. Radikaller,
insan doasnn sonsuz bir ekilde mkemmelletirile-
bileceine inanrlar. Onlarn bu amacna gre, insanlarn
evresini deitirmek ve ruhlarna yeni bir ekil vermek
yoluyla bir toplum yepyeni bir kalba sokulabilir. Geri
ciler, insann iinde kefedilmemi bir iyilik potansiyeli
bulunduuna inanmazlar. Bunlarn inancna gre, eer
dengeli ve salkl bir toplum meydana getirilmek isteni
yorsa, byle bir toplum, gemite denenmi ve iyi oldu
u ispatlanm bir modele uygun olmaldr. Gericiler iin
gelecek, tamamen yeni bir dzen deil, eski dzenin
* Bkz. Kaynaka 48.

84
restorasyonu olmaldr.
Gerekte, radikal ile gerici arasndaki snr izgisi her
zaman aikar deildir. Gerici, kendi idealindeki gemii
tekrar yaratma durumuna geldii zaman radikalist gr
ler ortaya koyar. Onun hayal ettii gemi, geree dayan
maktan ok, olmasn arzu ettii gelecee dayanr. O, ge
mii onarmaktan daha ok, yeni eyler ortaya koyar. Buna
benzer bir davran deiiklii, kendi yeni dnyasn kur
makta olan radikalde de grlr. Radikal, imdiki dze
ni reddettii ve tahrip ettii iin, kuraca yeni dnyasn
gemiteki bir noktaya balamak zorunda kalr. Eer yeni
dnyasn ekillendirirken iddet kullanmak zorunda ka
lrsa, insan doas hakkmdaki gr kararmaya ve geri
cinin grne yaklamaya balar.
Gericilik ile radikalizmin birlemesi zellikle, mil
liyetiliin yeniden canlandrlmas hareketine girimi
olanlarda gze arpar. Hindistanda Gandi taraftarlanyla
Filistindeki Siyonistier hem gemii yeniden canlandr
mlar, hem de gemite benzeri bulunmayan bir top
ya yaratmlardr. Peygamberler de gericilik ve radikaliz
min bir kanm olmulard; verdikleri vaazlarda hem
eski inanlara dnmeyi hem de yeni bir dnya ve yeni
bir hayat kurmay vaat etmilerdir.

53

Bir kide hareketinin imdiki zaman gzden dr

mek yoluyla hayal krldna uramlann eilimlerini
destekledii ortadr. Hayal kmklna uram kiilerin
imdiki zaman aleyhindeki konumalarn dinlediimiz
zaman bizi hayrete dren nokta, onlarn byle konu

85
maktan aldklar byk zevktir. Bylesine bir zevkin, sa
dece ikyederini anlatabilme frsat bulmu olmaktan
domas imknszdr. Bunun daha baka nedenleri ol
maldr. Hayal krklna uram kiiler, imdiki zama
nn dzelmez ktlkleri hakknda akllarna gelen her
eyi sylemek ve onu aalamak yoluyla, baarszlk
larndan dolay duyduklan hisleri yumuatrlar. Szleri
ni u anlama getirmek isterler; Deersiz grlen ve zi
yan olan yalnz biz deiliz, fakat iinde yaadmz bu
zamanda en baarl ve mudu olanlarmzn da hayati de
ersizdir ve ziyan olmaktadr. Bunlar, imdiki zaman
bylece gzden drmek yoluyla, bilinaldannda bir
eitlik duygusu kazanrlar.
Dier yandan, bir kitle hareketinin imdiki zaman
kt gstermek iin kulland aralar, hayal krklna
uramlarda olumlu bir tepki yaratr. Arzu ve hevesleri
ni yenmek iin gerekli olan nefsine hkim olma eylemi,
bu kiilerde bir gllk duygusu yaratr. Kendilerine h
kim olmakla, btn dnyaya hkim olmu gibi bir his du
yarlar. Ayn zamanda, bir kide hareketinin imknsz olan
eyleri savunmas, onlarn zevkine uymaktadr. Gnlk
ilerinde baar salayamayanlar, imknsz olan eylere el
atmak eilimi gsterirler. Bu, onlann eksik yanlarn gizle
yen bir aratr. nk mmkn olan yapma giriimimiz
deki baarszlmzn suu sadece bize aittir; fakat mm
kn olmayan yapma teebbsmzdeki baanszlmz,
o iin glne balamamz hakl bir eylemdir. Mmkn
olmayan yapmaya altmz zaman, kt not almamz
tehlikesi daha azdr. Zaten, an bir creti besleyen genel
likle, gnlk hayattaki bu baarszlklardr.
Bkz. Madde 48.

86
 Hayal knklma uram olan kiilerin bir kitle hare
ketinin kulland aralardan saladklan tatmin, o kide
hareketinin savunduu amatan saladklan tatmin ka
dar oktur ve belki de daha fazladr. Hayal krklna u-
ramlann, kargaadan ve varlkl insanlann dtn
grmekten duyduklar zevk, cennet bir diyar yaratmak
iin ortaln temizlenmesi fikrinden domaz. Onlarn,
ya hep-ya hi diye bamlannda, ildnci seenek belki
birincisinden daha ok arzu edilmektedir.

Olmayan eyler

54

Nefsinden fedakrl arttrc etkenlerin incelenme

sinden karlan sonulardan biri de udur ki, insanlarn
lm gze almalar, sahip olduklan eyler uruna deil,
daha ok gelecekte sahip olacaklar eyler urunadr. a
rtc ve znt verici bir gerektir d, insanlar urunda
savamaya deecek bir ey iin savamaya isteksiz olur
lar. Yaamaya deerli hayat olanlar, genellikle ne kendi
karlan iin, ne de vatanlan veya kutsal bir ama uruna
lmeye hazr hissetmezler kendilerini. Canm feda etme
duygusunu yaratan ey, sahip olunanlar deil, sahip olu
namayanlardr .
Olmayan eyler, gerekten olan eylerden daha
ycedir. Btn alarda insanlar, henz olmayan ehir
leri imar etmek ve henz olmayan baheleri meydana
getirmek iin en byiik abalann sarf etmilerdir.
Gerekten tuhaftr ki, btn gleriyle mevcut ola
Bkz. Kaynaka 49.

87
na sarlanlar, o mevcudun savunmasn yapmakta en ye
tersiz olanlardr.
Hayaller ve bo umudar birer ara ve gl birer si
lahtr. Gerek bir liderin beceriklilii bu aralarn de
erini bilmekten ibarettir. Fakat bu liderin bu aletlerin
deerini renmi olmas, i hayatndaki doal yetenek
sizliinden dolay, imdiki zamandan nefret etmesinin
bir sonucudur. lerinde baarl olan bir i adam, ou
zaman baarsz bir cemaat lideri olur. nk onun akl
var olan eyler ve yakn gelecekte sonulandrlacak i
lerle uramaya almtr. Pratik ilerin idaresindeki ba
arszln, kamu ilerinin idaresinde baar salayacak
bir meziyet olduu grlmektedir. Memnuniyet duyula
cak konu udur ki, pratik i dnyasnda baarszln s
kntsna den baz kendini beenmi kiiler, kamu ida
resi alannda kendilerini ezilir durumda hissetmezler,
tersine, cemaatin ve ulusun kaderini idare etmekte ken
dilerinin ok yeterli olduu inancyla birdenbire ilerin
de an bir istek atei alev alr.

55

nsanlarn bir rozet, bir bayrak, bir namus, bir fikir,

bir efsane ve buna benzer eyler urunda lmeyi gze
almalar tamamen anlamsz bir davran deildir. Aksi
ne, as anlamsz olan ey, bir kiinin maddi bir kazan
uruna cann vermesidir. nk hi phe yok d bir in
sann kendi hayat, maddi eyler arasnda, en maddi ola
ndr ve bu yzden hayat maddi eylerin en deerlisidir.
Nefsini feda etmek, maddi bir kazanan alameti olamaz.
Nefsimizi savunmak iin lm gze aldmz zaman

88
bile arpma gcmz, namus, gelenek ve hepsinin s
tnde umut gibi ahsi kardan daha manevi eylerden
doar. Umudun bulunmad yerde ok, insanlar ya ar
pmaktan kap uzaklarlar ya da kendi kendilerini ar-
pmakszn lme terk ederler. aknlktan donakalm
bir durumda hayata tutunurlar. Milyonlarca Avrupaknn
lme gtrldklerini kesinlikle bildikleri halde, imha
kamplarna ve gaz odalarna gtrlmelerine kar koy
madklar gereini aklamann baka bir yolu var m
dr? Hiderin, muhaliflerinin umudunu yok etmesini
bilmi olmas onun korkun gcnn nemli bir zelli
iydi. Bin sene yaayacak olan yeni bir dzen kurmakta
olduuna dair fanatik inancn Hider hem taraftarlarna
hem de muhaliflerine iyice duyurmutu. Bylece, taraf
tarlar, nc Reich uruna arpmakla lmszle
hak kazanm olduklar duygusuna kaplyorlar, muha
lifleri ise, Hitlerin yeni dzenine kar gelmenin kadere
kar gelmek olduunu dnyorlard.
Hitler Avrupasnda yok edilmeye boyun emi Ya-
hudilerin, Filistine getirildikleri zaman cesaretie arp
m olmalar ilgi ekici bir olaydr. Her ne kadar onlann
Filistinde arpmaktan baka areleri olmad (yani ya
arpacaklar veya Araplar tarafndan boazlanacaldan)
sylenmekte ise de, onlann cesareti ve lm gze al
kn, aresizlikten deil, dncelerini iyice kaplam olan
ata topran ve ata ruhunu yeniden canlandrma fikrin
den domaktadr. Filistinde onlar gerekten, henz ol
mayan ehirleri imar etmek ve henz olmayan baheleri
meydana getirmek iin arptlar ve ldler.

89
 reti

56
Nefsinden fedakrl gze almann derecesi, hayatn
gereklerini kavrayamama derecesiyle orantldr. Ken
di kiisel deney ve gzlemlerinden sonular karmak
ta zgr olan bir kii, ehitlik derecesine ulama fikrini
genellikle sempatik bulmaz. nk lm gze almak,
akllca bir hareket deildir ve derin bir inceleme sonun
da varlacak bir sonu olmasna imkn yoktur. Btn
aktif kide hareketleri, bu nedenle, taraftarlaryla dn
ya gerekleri arasna gerekleri rten bir perde koymaya
urarlar. Bunu, mutlak ve son gerein kendi retileri
iinde bulunduunu ve bunun dnda baka bir gerek
ve kesinlik bulunmadn telkin etmek yoluyla yaparlar.
Kesin inanl kii, inanlarna dayanak olan gerekleri,
kendi deney ve gzlemlerinden deil, ite bu kutsal tel
kinden karmaldr. Luther demiti ki: nciTin dnyas
na yle sarlmalyz ki, eer Tannnn btn meleklerinin
bana inancmdan farkl eyler sylemek zere geldiini
grsem, inancmn bir hecesinden bile phe etmeyi ak
lmdan geirmeyeceim gibi gzlerimi kapar ve kulakla
rm tkarm, nk onlar grlmeye ve duyulmaya layk
deildir. Duygularnn ve aidinin bulgularna dayan
mak ihanet ve kfirliktir. Bir inanc mmkn klmann
ne denli inanszlk gerektiini grmek dehet vericidir.
Kr krne inan diye bildiimiz ey, ok sayda inan
szlkla ayakta tutulur. Brezilyada yaayan an milliyet
i baz japonlar, Japonyann yenildiini kabul etmemek
te yllarca direnmiti. An Komnist, Rusya aleyhindeki
Bkz. Kaynaka 50.

90
herhangi bir habere veya kanta inanmamakta srar eder
ve Sovyet topraklarndaki zalimane sefalete tank olma
imkan bulsa dahi, yine de gzleri almaz.
Grlmeye ve duyulmaya demeyen gereklere
gzlerini kapamak ve kulaklarn, tkamak, kesin inan
lnn zel bir yeteneidir' ve bu onun esiz cesaret ve az
minin kaynadr. O, tehlikeden korkmaz, engeller onun
cesaretini krmaz ve elikiler onu artmaz, nk o,
bu eylerin var olduunu kabul etmez. Bergsonun ia
ret ettii gibi, Bir inancn gc, dalan yerinden oynat
masndan deil, yerinden oynatlacak dalan grmeme
sinden belli olur.
Bylece bir retinin etkinlik derecesi hakknda va
rlacak yarg, onun derinlii, ycelii ve doruluundan
deil, fertieri kendi nefsinden ve gerek evresinden ne
denli iyi ayrabildiinden karlmaldr. Pascaln etkili
bir din hakknda syledii, etkili bir reti iin de kabul
edilebilir: Etkili bir din, doaya, saduyuya ve zevk al
maya kar olmaldr.

57

Bir retinin etkisi, onun anlamndan deil, kesin

liinden ileri gelmektedir. Ne kadar derin ve yksek
olursa olsun, hibir reti tek ve edebi gerein ifade
si olarak tantlmadka etkili olamaz.* Bu ekilde kabul
edildikleri srece, ilkel maskaralklar, uydurma samalk
lar veya yce gerekler, insanlara nefsinden fedakrl

* Bkz. Kaynaka 51.

'* Bkz. Kaynaka 52.
*** Bkz. Kaynaka 53.

91
 1

gze aldrmakta ayn derecede etkilidir.

Bylece aka grlmektedir ki, bir reti etkili ola
bilmek iin anlalmaz fakat inanlr olmaldr. nsanlar
ancak anlamadklar eylerden kesinlikle emin olurlar.
Anlalr bir reti gten yoksundur. Bir eyi anlad
mz zaman o bize kendi iimizden domu gibi gelir.
Kendi, zn inkr ve feda etmesi istenilen bir kii elbet
te ki kendi iinden domu bir eyde ebedi kesinlik g
remez, Bu kiiler bir eyi anladklar zaman, o eyin do
ruluu ve kesinlii onlarn gznden der.
man sahibi kiilere, mantklaryla deil, kalpleriy
le mutlak gerei aramalar telkin edilir. Rudolph Hess,
1934te Nazi Partisi nnde yemin ederken dinleyenle
re yle bir tte bulunmutu: Adolph Hitleri akimz
ile aratrmayn; hepiniz onu kalplerinizin gcyle bula
caksnz.* Bir kitle hareketi kendi retisini hakl klma
ya ve akla hitap eder duruma getirmeye balad zaman,
bu onun dinamik aamasnn bitmi olduunun bir iare
tidir; bu durumda onun balca amac bir denge kurmak
tr. nk ileride Madde 106da akland gibi, bir reji
min dengesi iin aydn kiilerin taraftarl gereldidir ve
kitlelerin fedakrln tevik yerine, aydnlan kazanmak
amacyladr M bir reti alda hitap eder duruma gelir.
Eer bir reti akla hitap etmiyorsa, o zaman belirsiz
olmak zorundadr; eer hem akla hitap etmiyor hem de
belirsiz deilse, o zaman gereklii ispat edilemez cinsten
olmak zorundadr. Etkili bir retinin doruluunu ispat
etmek isteyen bir kii, ya uzak bir gelecee veya yedi kat
gkyzne erimek zorundadr. Bir retinin bir ksm
nispeten kolay anlalr olduu zaman, iman sahipleri ara
* Bkz. Kaynaka 54.

92
snda retinin o ksmn, dikkati ekmeyecek ve zor an
lalr duruma getirmeye ynelik bir eilim ortaya kar.
Bylece basit kelimelere anlamlar eklenir ve gizli bir me
sajn ifreleriymi gibi grnmesi salanr. Bu nedenle, en
aydn kesin inan adamnda bile bir cehalet havas sezi
lir. Bu aydn, sanki kulland kelimelerin gerek anlamn
bilmiyormu gibi grnr. Kl krk yarmaktan, kaamak
cevaplar vermekten, skolstik llelerden zevk alr.

58

Bir mutiak geree sahip olmak, sonsuza dek her

eyi bilmek demektir. Artk mehul ve hayret verici bir
ey kalmam demektir. Akla gelecek btn sorularn ce
vabi hazrdr, btn kararlar verilmitir ve btn ihtimal
ler nceden grlmtr. Kesin inanl kii armaz ve
tereddt etmez. Onun amaz retisi, dnyann btn
sorunlarnn zm yolunu bilir. Komnist Parti resmi
kaydan yle yazar: Marksist-Leninist teorinin gc,
Komnist Partinin, bu teori sayesinde, her duruma uy
makta en doru yolu bulmaya, mevcut olaylar arasnda
ki i balanty anlamaya, olaylarn yalnz izleyecei yolu
nceden grmeye ve bu olaylann imdi hangi ynde ge
limekte olduunu deil, gelecekte de hangi ynde geli
mek zorunda olduunu anlamaya gcnn yetmesi ger-
eindendir. Kesin inanl kiinin yeni ve imknsz bir
ie girimekteki cesareti yalnz retinin ona verdii y
celik duygusundan deil, ayrca o retinin onda sala
d gelecee gvenden de gelir.

' Bkz. Kaynaka 55.

'* Bkz. Madde 4.

93
 Aktif bit kitle hareketi, imdiki zaman gzden siler
ve ilgisini gelecek zaman zerinde toplar ve gcn ite
bu davrantan alr. nk ancak bu yolla taraftarlarnn
cann, maln ve salm tehlikeye atabilir. Fakat bu ara
da, gelecei btn ayrntlaryla bitiyormu gibi hareket
etmesi gerekir.

59

Hayal krldna uramlarn, hayal krklna u

ramamlara oranla telkinlere kaplmas daha m kolay
dr? Pascala gre, kendinden nefret eden bir kiinin
akl, kutsal bir ferman daha iyi anlayabilir. Kendin
den honut olmamakla kolayca aldanma eilimi arasnda
bir ilgi bulunduu anlalmaktadr. Kendi gerek benlii
mizden kama ihtiyac, ayn zamanda mantkl ve aka
belli eylerden kama ihtiyacdr. Kendimizi olduumuz
gibi grmek istemeyiimiz, geree ve kati manta kar
bir honutsuzluk duygusunun gelimesini salar. Hayal
knklna uram olanlann, mevcut ve mmkn olan
eylerden bir umudan yoktur. Bunlar iin feraha kmak
ancak mucizeler yoluyla olabilir. Bunlar kandrlmay g
nlden arzu ederler. Stresemannm Almanlar hakknda
syledii u sz, hayal krklna uramlar iin de do
rudur: Onlar yalnz gnlk yiyecekleri iin deil, ayn
zamanda gnlk hayalleri iin de Tanrya dua ediyorlar
d. Kendi kendilerini kandrmakta glk ekmeyen
kiiler, bakalan tarafndan da kolayca kandrlrlar. Bun
larn telkinlerle etkilenmesi ve gdlenmesi kolay olur.

* Bkz. Kaynaka 56.

*' Bkz. Kaynaka 57.

94
 Kolayca aldanmann tuhaf ynlerinden biri, sahte
krlk eilimini de beraberinde tamasdr. abuk inan
mak ve yalan sylemek yalnz, ocuklara ait bir zellik
deildir. Gerekleri olduu gibi grme yeteneksizlii
veya grmek istemeyi, aldanma ihtimalini arttrr.

Fanatizm
60

Byk ve ani deiikliklerin gerekletirilmesi

iin kitle hareketlerine ihtiya olduu Madde lde ile
ri srlmt. Tuhaftr ki, uyumu toplumlara can
llk getirmek gibi yararl ve arzu edilir deiikliklerin
gerekletirilmesi bile, iddetli bir ihtiras havasnn ya
ratlmasn gerekli klar ve aktif bir kide hareketinin de
lilik ve budalalklarm canlandrr. Aktif bir kide ha
reketinin balca meguliyetinin, taraftarlarna birlikte
hareket etmeyi ve fedakrl retmek olduunu ve
bunu salamak iin de her bir bireyi, kiisel zellikle
rinden ve bamszlndan ayrp kiisel irade ve ka
rarll olmayan anonim bir birey haline dntrmek
olduunu dnrsek, bu tuhafln anlam ortaya k
maya balar. Bu abalarn sonucunda sadece kapak ve
korku bilmez bir taraftarlk deil, aym zamanda isteni
len kalba uydurulabilecek homojen ve elas tiki bir insan
kidesi ortaya kar. Bylece, byk ve ani deiikliklerin
gereklemesi iin gerekli insan elastikiyetinin, beraber
lii ve fedakrl salama ileminin bir yan rn oldu
u anlalmaktadr.
nemli nokta udur ki, gerek kandrlmann gerek

95
se elastiklemenin n arta olan kendi kendinden uzak
latrlma, her daim iddetli bir ihtiras havas iinde ge
liir. nk ihtirasn alevlendirilmesi, bir kiiyle kendi
z arasndaki dengenin bozulmasnda yalnzca etkili bir
ara olarak kalmaz, ayn zamanda bu dengenin bozul
masnn yan rn olarak ihtiras da alevlendirir. Nefsin
den uzaklatrlma en heyecansz aralarla salansa bile,
ihtiras yine de yzeye kar. Sadece, nefsiyle uzla iin
de olan bir kiinin dnyaya bak ihtirasszdr. Bu uyum
bir defa bozulursa ve bu kii nefsine gvenini kaybet
mek, onu unutmak ve reddetmek zorunda kalrsa, gerici
bir kii haline dnr. Kimyasal radikaller gibi birlee
cek dier bir maddeyi arar. Balantsz, dengeli ve kendi
ne yeterli olarak kalamaz, fakat kendini btn kalbiyle ya
o, ya da bu tarafa balamak zorunda kalr.
Kide harekederi, taraftarlarnn kalbindeki ihtira
s alevlendirmek ve krklemek yoluyla, i dengenin
yerlemesini nlerler. Ayn zamanda kendi kendinden
uzaklamay devam ettirecek direkt aralar da kullanr
lar. Bamsz ve kendine yeterli bir kiiyi yalnzca ksr ve
anlamsz olarak deil, ayn zamanda bozulmu ve zarar
l olarak tanrlar. Kide harekederine gre kendine yeter
li insan; aciz, sefil ve sulu bir yaratktr. Bu yaratn tek
kurtulu yolu kendi kendini reddetmesinde ve kutsal bir
topluluun barnda kendine yeni bir hayat bulmasmda-
dr. Bu kutsal topluluk bir kilise, bir ulus, bir siyasi parti,
bir rgt vs. olabilir. Bylece, bu nefsini reddedi, ihtira
s telaa srkler, devam ettirir.

96
 61
Fanatik olan kii yetersiz ve gvensizdir. Kendi ki
isel kaynaklanyla kendi gvenliini salayamaz, fakat
bu gvenlii, bulup satlabildii destek hangisi ise ona
ihtirasla yapmakta bulur. Bu ihtirasl yapma, onun
kr krne kendini adamasnn ve sofuluunun ruhu
nu oluturur ve tm meziyetierinin ve gcnn kayna
m orada bulur. Her ne kadar onun dar al bir grle
kendini aday, aslnda kendi aziz cann kurtarma en
diesinden ibaret olsa da, o kendisini, sarld bu kut
sal amacn destekisi ve savunucusu olarak gr r. Kendi
rolnn gerekten byle olduunu gerek kendine gerek
se bakalarna gstermek iin canm feda etmeye hazr
dr. Kendi deerini ispat etmek iin canm feda eder.
Sylemeye gerek yoktur ki fanatik insan, tutunduu
amacn btn ve ebedi bir kaya olduuna inanmtr. Ay
rca, onun gven duygusu, kutsal amacnn stnln
den deil, balannn ihtirasl oluundan domaktadr.
Fanatik insan, gerek bir prensip adam deildir. O bir
amaca, amacn doruluu ve kutsall nedeniyle deil,
bir eye tutunmak iin duyduu iddetli ihtiya nedeniy
le sardr. Gerekte, onun bu ihtirasla balanma ihtiyac,
sanld her amaca bir kutsiyet atfetmesine yol aar.
Mantna ve samimi duygularna hitap etmek yo
luyla bir fanatii amacndan soutmak ve vazgeirmek
imknszdr. O uzlamaktan korkar ve kutsal amacnn
doruluunu ve kesinliini deerlendirme tekliflerini ka
bul etmez. Fakat o, kutsal bir amatan bir dierine ani
den gemekte glk ekmez. Bir fanatik akl yoluyla
ikna edilemez, fakat kalben baka yne dndrlebilir.

97
Onun ihtirasl ball, baland amacn niteliinden
ok daha nemlidir.

62

Birbirinin kart kutbunu oluturuyormu gibi g

rnseler de gerekte her eit fanatik ayn uta toplanr.
Asl zt kutuplar oluturanlar tutucular ile liberallerdir
ve bunlar asla bir araya gelmezler. eidi renklerdeki fa
natikler birbirlerine pheli gzlerle bakarlar ve birbirle
rinin grtlana sarlmaya hazrdrlar. Fakat bunlar kom
u hayat yaarlar ve sanki ayn ailenin mensubudurlar.
Bunlarn karlkl nefreti, iki karde arasndaki nefrete
benzer. Bir komnistin; faistlie, fanatik yurtseverlie
veya fanatik dindarla dnmesi, akl banda bir liberal
olmasndan daha kolaydr.
Fanatik dindarn kart dinsizlikte fanatik olan deil,
Tannnn varl veya yokluunu umursamayan alayc ki
idir. Dinsiz kii, inan sahibi kiidir; dinsizlik onun iin
bir dindir. Ayn ekilde, fanatik vatanseverin kari vatan
haini deil, imdiki dzeni seven ve kahramanlk gsterip
ehitlik derecesine ulamaktan holanmayan dengeli va
tandatr. Vatan haini, genellikle, nefret ettii dnyasnn
bir an nce yklmas iin dmanla ibirlii yapan fanatik
insandr (radikal veya gerici olabilir). kinci Dnya Sava
srasnda vatan hainlii yapanlarn ou ar saclard.
Harold Ettlingere gre: Terrist fanatik milliyetilik
ile vatan hainlii arasnda ok ksa bir mesafe vardr.

* Madde 14teki rneklere baknz,

** Bkz. Kaynaka 58.
*** Hitler taraftan Ari rklar
***' Bkz. Kaynaka 59

98
 Radikaller ile gericiler arasndaki yaknla Madde
52de deinilmiti. Hitler devrini yaayanlann bildii
gibi, gericiler ile radikaller arasndaki ortak ynler, bun
larn liberallerle veya muhafazakrlarla olan ortak ynle
rinden ok daha fazladr.

63
Kutsal amacm terk eden veya birdenbire amasz
kalan fanatik bir insann kendini zgr bir birey yaay
na uydurabilecei phelidir. O, evsiz barksz, dnyann
karayollannda otostopla yolunu arayan kii gibi, yann
dan geen btn kutsal amalara, gtrlmek istedii
ni parmayla iaret eden bir kii olarak yaamaya devam
eder. Bir amac olsa bile kendi kendine yeterli olan ha
yat ona uydurma, boa geen ve sululuk dolu grnr.
Bir eye kendini ihtirasla adamadan yaamak, onun iin
srnmek ve terk edilmek demektir. O, bir amaca b
tn kalbiyle sarlmann verecei byk gvencenin z
lemi iindedir. nemli olan amacn nitelii deil, nefsi
ni tamamen adamak ve bir rgte katlmaktr. Hatta eski
kutsal amacyla, kyasya mcadele eden baka bir hare
kete katlmaya hazrdr, u artia ki, o hareket bir ve tek
gerein yolu olduunu aka ilan etmi olsun.
Bylece, yenilgiye urayan Almanya ve Japonyadaki
eski fanatikler, komnizmin ve yldrc Katolikliin a
rlarna kar, demokratik hayat telkinlerine kyasla daha
kolay taraftarlk gsterirler. Bu durumda Komnist pro
pagandasnn stn baars daha stn tekniinden do
lay deil bir zamanlar fanatik olan Alman ve Japonlarn
zel durumundan dolaydr. Demokrasinin szcs, ya

99
pacak bir kutsal ama veya kendini iinde eritecek bir
kapak topluluk teklif etmez. Komnist Rusya, Japon sa
va esirlerini kolayca fanatik birer Komniste evirebilir
fakat hibir Amerikan propagandas, ne kadar aklkca ve
mkemmel olursa olsun, onlan birer zgrlk sevdals
demokrata dntremez.

Kitle Hareketleri ve Ordular

64
Kendi znden (nefsinden) fedakrlk konusundan
ayrlmadan nce, kide harekederiyle ordular arasndaki
benzerliklere ve ayrlklara burada deinmek yerinde
olur. Madde 35 ve 47de bu konu ele alnmt.
Benzeriikleri yle sralamak mmkndr: gerek
kitle harekederi, gerekse ordular kolektif topluluklardr;
her ikisi de bireyin kiisel ayrlk ve zelliklerini ortadan
kaldrrlar; her ikisi de kendi znden fedakrlk ve ka
ytsz artsz itaat isterler; her ikisi de cesareti ve birkkte
hareketi salamak iin, inandrma yntemini geni l
de kullanrlar ve her ikisi de zgr bir hayata tahamm
l olmayan hayal krklna uramlar iin bir snak
grevi grrler. Yabanc lejyonlar gibi askeri topluluk
lar, kitle harekederine katlmaya hevesli tipteki kiilerin
ouna cazip gelir. Ayrca u konu da dorudur ki, para
l asker toplayan grevli, komnist tahrikisi ve din tah
rikisi misyoner, taraftar araylarnda ou zaman ayn
plkte karlarlar.
Ayrlklara gelince, bunlar kkene ait niteliktedir;
' Bkz. Madde 47.

100
 yle ki: Ordu, yeni bir hayat ihtiyacm karlayacak bir
durum ortaya koymaz; ordu, inam gnahlarndan ann-
drmaz. Ordunun, bir bask yapma heveslisinin elinde,
zorla yeni bir hayat tarzm kabul ettirmek iin bir ara
olarak kullanlmas mmkndr. Fakat ordu bata, yer
lemi bir dzeni ister eski ister yeni bir dzen olsun-
korumak ve geniletmek iin kurulmu bir aratr. Ordu,
istendii zaman toplanan istendii zaman datlan gei
ci bir aratr. Dier taraftan, bir kide hareketi ise, sonsu
za kadar devam eden bir ara grnt sndedir ve ona
kattlanlar, bir hayat boyunca o yolda yrmek zere ka
tlrlar. Askerlikten ayrlan bir kii eski bir asker olur, hat
ta bazen bir kahraman olabilir, fakat kii kitle hareketi
rgtnden ayrldnda yalnzca bir haindir, Ordu, im
diki dzeni desteklemek, korumak ve yaymak iin bir
aratr. Kitle hareketinin amacysa imdiki dzeni bozup
ykmaktr. Kitle hareketi, gelecek eylerle megul olur ve
canlln da bu meguliyetten kazanr. Bir kide hareke
ti imdi ile megul olmaya balamsa, bu onun artk
amacna ulam olduunun gstergesidir. Bu durum
da o artk bir hareket olmaktan kar ve kurumsallam
bir rgt olur (bir kilise, bir hkmet, bir ordu veya bir
ii ordusu gibi). ok zaman, bir dde hareketinin sonu
cu olarak ortaya kan ve halka benimsenen bir ordu,
dde hareketinin ssl sembollerinden ve sloganlarndan
birounu devam ettirir; fakat herhangi bir dier ordu
da olduu gibi, birlik ve beraberliin salanmas, inan
ve heyecamn devam ettirilmesinden ok talim-terbiye ve
zorlama yoluyla yrtlr. Kutsal bir topluluun ilecili
i ve heyecan ksa bir sre sonra kaybolur ve btn or
dularda karakteristik olarak grld gibi imdiyi zevk

101
le yaama eilimi ortaya kar.
Bir ordu, imdiki zamann bir arac olmakla beraber,
temelde mmkn olan ilerle itigal eder. Ordu liderle
ri mucizelere be! balamazlar. ok gl bir iman ile ha
reket ettikleri zaman bile, uzlama yolunda bir ak kap
brakrlar. Yenilginin mmkn olduunu hatrdan kar
mazlar ve gerektiinde teslim olmasn bilirler. Dier ta
raftan, bir kide hareketinin lideri, imdiki zamann b
tn gereklerini ar derecede hor grr. O, mucizelere
bel balar. Durumu aresizletike, onun imdiki zama
na duyduu nefret daha da yzeye kar ve teslim olmak
tansa lkesini ve lkesinin halknn yok oluunu grme
ye hazrdr.
Bir ordu iindeki fedakrlk ruhunun gelitirilme
si iin, grev akndan, kumandana duyulan gvenden,
sportmenlikten ve kahramanlk arzusundan yararlanlr.
Bu etkenler, bir kide hareketinde olduu gibi imdi-
yi ktlemek ve istenmeyen nefsini reddetmek yoluyla
salanmaz. Bu etkenler, akl banda bir atmosfer iin
de meydana gelir. Genellikle, fanatik bir asker, fanatik
lemi bir asker olmayp, aksine askerlik mesleini se
mi fanatik bir insandr.
Kide hareketleriyle ordular arasndaki en gze ar
pan ayrlk, bunlarn halk kidelerine ynelik tutumlar
dr. De Tocqueville, askerler hakkndaki grlerini y
le ifade eder: Onlar duraksamakszn kellelerini feda
eden, fakat devrim gnlerinde kendilerini en zayf gs
teren adamlardr. Tipik bir generalin grne gre
halk kitieleri, kumandasndaki ordu bozulup dald
takdirde ortaya kacak kitielerden farkszdr. Bu gene-
* Bkz. Kaynaka 60.

102
rai halk kitlelerini dnd zaman, onlan fedakrla
hazr kiiler olarak grmekten ok, az gvenilir ve anari
zlemi iinde kiiler olarak grr. Onlar yeni bir dnya
nn hammaddesi olarak grmekten ok, yklmakta olan
kolektif bir topluluun sonucu olarak grr. Bu gene
ralin davram, rkme ve aa grmenin bir karm
dr. O, kidelerin nasl bastrlacam bilir, fakat onlar na
sl kazanacam bilmez. Dier taraftan bir kide hareketi
lideri Musadan Hitiere kadar- btn ilhamm yzleri
ni havaya kaldrm olan halk kitielerinden alr ve bu kit
lelerin homurtusu onun kulana Tanrnn sesi gibi gelir.
O, dayanlmaz bir gcn artk eline gemi olduu gr
ndedir. Ve bu yle bir gtr ki onu yalnz kendisi y
netebilir. Bu gle o; imparatorluklan, ordular ve mev
cut btn ihtiam ykabilecektir. Bu gle o, yeni bir
dnya meydana getirebilecektir.

Birletirici Etkenler

Nefret

65

Birletirici etkenlerin en kolay bulunan ve en geni

kapsamls nefrettir. Nefret, bir inam kendi kendin
den koparp ayrr ve ona dertlerini ve geleceini unut
turarak onu kskanlk ve yalmzca kendini dnmekten
kurtarr. O kiinin artk en iten arzusu, kendi benzerle
riyle kaynap ateli bir kitle haline gelmektir.
Kide hareketleri bir Tannya inanmakszn doabilir ve
genileyebilir, fakat ortada nefretleri zerine ekecek bir

103
dman olmakszn genilenemez. Bir kide hareketinin
gc, semi olduu dmann canll ile doru orantl
dr. Yahudilerin imha edilmesini arzu edip etmedii sorul
duu zaman Hider yle cevap vermiti: Hayr... mha
edersek onlar yeniden yaratmamz gerekecektir. Sadece
ismen deil, cismen mevcut bir dmanmzn bulunmas
esastr. F. A. Voigt, 1932de Nasyonal Sosyalist hareke
tini incelemek zere Berline gelmi bir Japon heyetinden
bahseder. Voigt heyetin bir yesine hareket hakknda ne
dndn sorduu zaman ald cevap yle olmu
tur: Hareket fevkaladedir. Buna benzer bir hareketi, biz
de Japonyada yapmak isterdik fakat maalesef Japonyada
Yahudiler yok. Bir kide hareketini fiiliyata gtren veya
genileten liderlerin yetenekleri ve kurnazlklar sadece
setikleri reti ve programla deil, setikleri dman
la da kendilerini gstermektedir. Kremlinin teorisyenle-
ri, demokratik Baty ve zellikle Amerikay dmanlan
olarak semek iin kinci Dnya Sava namlularnn so
umasn byk bir sabrszlkla beklediler. Amerikann
yapaca herhangi bir iyi niyet jestinin veya herhangi bir
fedakrln, Kremlinden Amerika aleyhine kmakta
olan iftira zehrini azaltaca phelidir.
an Kay ekin nemli eksikliklerinden birisi, sava
bittikten ve dman Japonya sahneden ekildikten sonra
uygun yeni bir dman bulmaktaki baanszldr. Ola
sdr ki, enerjik fakat basit dnceli olan General, in
halk kidelerindeki heyecan, beraberlii ve fedakrl ya
ratan etkenin kendi kiilii deil, dman Japonya oldu
unu gremeyecek kadar kendini beenmiti.

' Bkz. Kaynaka 61.

** Bkz. Kaynaka 62.

104
 66

Ortak nefret, en uyumsuz unsurlar bile birletirir.

Ortak nefreti bir dmanla paylamak, onu bir yaknlk
duygusuyla zehirlemek ve dolaysyla onun kar koyma
gcn zayflatmaktr. Hider, Yahudi dmanln sade
ce Almanlar birletirmek iin deil, ayn zamanda Ya
hudi dman PolonyalIlarn, Romenlerin, Macarlarn ve
hatta Franszlarn dayanma gcn zayflatmak iin de
kullanmtr.

67

deal Tanrmn tek olmas gibi, ideal eytann da

tek olmas gerektii anlalmaktadr. Hitler rneinden
rendiimiz gibi byk bir liderin dehas, btn nefret
leri tek bir dman zerine toplamaktan ibarettir hat
ta bylece birbirine dman olanlar bile bir kategoriye
girmi olmaktadr. Hider, Yahudileri dman olarak
setii zaman, Almanyann dnda btn lkeleri Ya-
hudilerin veya onlara hizmet edenlerin istilasna uram
olarak gsterdi. Hider, ngilterenin, Fransann, Ame
rika'nn arkasnda srail vardr diye deme vermiti.
Stalin de dmann seerken tek Tanr prensibine uy
gun hareket etmitir. Bu dman nceki faizm, sonra
dan da Amerikan pltokrasisi olmutur.
Yine dman, ideal bir Tannda olduu gibi, her eye
kadir ve her yerde hazr olmaldr. Yahudilere gerein
den fazla nem verdii kendisine hatrlatld zaman,

Bkz. Kaynaka 63.

"* Bkz. Kaynaka 64.

105
 1
Hitler u cevab hayktrmur: Hayr, hayr, hayr!.. Ya
hudinin bir dman olarak tad mthi zelliklere
verilen nemin abartlmas imknszdr.* Bir kide hare
keti iinde karlalan her glk ve baarszlk dma
nn bir marifetidir ve buna karlk her baar dmann
eytani planlarna ramen kazandm bir zaferdir.**
Son olarak da, ideal bir dmann yabanc olmas ge
rekir. deal dman niteliini kazanmas iin yerli bir
dmann yabanc bir soydan geldii iddia edilmelidir.
Hider, Alman Yahudilerine kolaylkla yabanc damgas
n basmt. Bolevik devrim kkrtclar, Rus aristokra
sisinin yabanc (skandinav, Tatar, Batl) kkten geldii
konusu zerinde srarla durmulard. Fransz Devri-
minde aristokratiara, barbar Germenlerin torunlar
olarak, Fransz avam snfna ise medenilemi Galyalda-
nn ve Romallarn torunlar olarak baklmt. Priten
Devnmindeki kralclara Normandiyal (yani yabanc bir
istilac grubun torunlar) damgas vurulmutu.*****

68

Genellikle, bir eyi sevdiimiz zaman, o eyi bizimle

beraber sevecek taraftarlar aramayz; aksine, sevdiimiz
eyi seveni, rakip ve saldrgan olarak grrz. Fakat bir
eyden nefret ettiimiz zaman, ayn eyden nefret eden
taraftarlar daima aranz.
Hakl bir ikyetimiz olduu ve bize hakszlk yapan
* Bkz. Kaynaka 65.
** Bkz. Madde 100.
*** Bkz. Kaynaka 66.
**" Bkz. Kaynaka 67.
***** Bkz. Kaynaka 68.

106
lardan intikam almak istediimiz zaman, bizim tarafm
z tutacak kiiler aramamz akla yatkndr. artc nokta
udur ki, nefretimiz elle tutulur bir ikyetten ileri gel
medii ve bu ikyetimizin pek de hakl grnmedii
durumlarda, taraftar bulma arzumuz daha da iddetlen
mektedir. Bizim gibi nefret eden bakalanyla birlemeye
bizi iten, genellikle ite bu haksz yere duyduumuz nef
rettir ve bu cins nefret, en etkili birletirici etkenlerden
bir tanesi olarak ilev grr.
Bu eit nefreder nereden gelir ve nasl bir birletirici
etkisi vardr? Bunlar bizim kendi zmzdeki yetersiz
lii, deersizlii, sululuu ve dier eksiklikleri bastrma
abamzn bir ifadesidir. Bu durumda kendini aa gr
me duygusu, bakalanndan nefret etme kalbna girer ve
bunu maskelemek iin ok kesin ve srarl bir aba sarf
edilir. Aka bellidir ki, bunu yapmann en etkili yolu,
bizim gibi nefret eden mmkn olduu kadar ok say
da insan bulmaktr. Bu durumda olanlarn genel bir fikir
birliine byk ihtiyalar vardr. Hatta ikna srarlarm
zn ounluu, belki de inancmzdan ok, sebepsiz nef
retimizden kaynaklanmaktadr.
Hakl ikyederimiz olmas halinde bile nefretimiz,
hakszla uramamzdan ok, acizliimizden, yetersizli
imizden ve korkaklmzdan (dier bir deyimle kendi
mizi aa grmemizden) ileri gelir. Kendimizi bize ezi
yet edenlerden stn gryorsak, byk olaslkla onlar
kmser hatta onlara acrz, fakat onlardan nefret et
meyiz. ikyet ile nefret arasndaki ilikinin basit ve di
rekt bir iliki olmad u gerekten de grlmektedir ki,
iimizde doan nefret, bizi hakszla uratana her za
man ynelmez. ounlukla, bize birisi ktlk yapt

107
zaman nefretimizi onunla hi ilgisi olmayan baka birisi
ne veya bir gruba yneltiriz. Stalinin gizli polisinin zor
balna maruz kalan Ruslar, kapitalist sava tccarlar
na kolayca fkelenir; Versay Antlamasndan ikyeti
olan Almanlar, hrslarm Yahudileri imha etmekle alr;
Boerlerin basksndan ezilen Zulular, Hindular kl
tan geirir; ABD gney eyaletlerindeki zenginler tarafn
dan smrlen beyazlar, zencileri lin ederler.
insanda, kendini aa grme duygusu, dnle
bilecek en haksz ve en caniyane hrslan yaratr, nk
o, kendini sulu bulan ve kusurlu olduuna kendini ikna
eden geree kar, ldrc bir nefret duyar.

69

Nefretin, hakl bir ikyetten ok, kendini aa gr

mekten ileri geldii, nefretle sululuk hissi arasndaki
ok yakn ilikiden grlmektedir.
Bir kiiden nefret etmenin en kesin yolu, o kiiye ar
bir hakszlk yapmaktr. Bir kiinin bize ynelik hakl bir
ikyeti olduu zaman ondan duyduumuz nefret, bi
zim ona ynelik hakl bir ikyetimiz olduu zaman duy
duumuz nefretten daha gldiir. nsanlarn sularn
yzlerine vurmakla ve bu yolla onlar utandrmakla, say
gl ve alak gnll olmalarn salayamayz. Bunu yap
makla muhtemelen onlarn gururlarn krar ve ilerinde
bir tecavz istei yaratrz.

Bkz. Kaynaka 69.

108
 70
Nefret ettiimiz kiilere ktlk yapmak, nefretimi
zin ateini krklemek anlamna gelir. Bunun aksine, bir
dmana asil bir davranta bulunmamz, ona duyduu
muz nefreti krletirmek demektir.

71

Sululuk duygumuzu yenmekte en etkili yol, kendile

rine kar su ilediimiz kiilerin gerekten cezay hak
eden, kt ve hatta ldrlmeye layk kiiler olduuna
kendimizi ve bakalarn inandrmaktr. Hakszlk yapt
mz kiiler, acnas kiiler olmad gibi, onlara kar ka
ytsz da kalamayz. Ya onlardan nefret edip onlara eziyet
etmeliyiz ya da kendimizi kendini aa grme aknt
sna brakmalyz.

72

Bir ditin yce bir noktaya ynelmi olmas, gl bir

sululuk ve gnahkrlk duygusu ortaya kanr. man bil
dirmenin ycelii ile davranlarn kusurluluu arasnda
kanlmaz bir tezat vardr. Talimin edilecei gibi, sulu
luk duygusu nefreti gelitirir. Bylece, iman ne kadar yce
olursa, onun besledii nefret de o denli iddetli olur.

73

inde iyilik tayan bir dmandan nefret etmek, ta

mamen kt olan bir dmandan nefret etmekten daha

109
kolaydr. Japonlarn biz Amerikallara oranla bir avanta
j vard. nk onlar biz Amerikallarda, bizim onlarda
bulduumuzdan daha ok beenilecek ey buluyorlard.
Onlar bizim onlardan nefret edebildiimizden daha g
l bir ekilde bizden nefret edebiliyorlard.. Uluslarara
s ilikilerde Amerikallar iyi bir nefreti saylmaz, n
k onlar kendilerini btn dier uluslardan daha stn
zannederler. Bir Amerikalnn dier bir Amerikalya (r
nein Hoover veya Roosevelte) nefreti, bir yabancya
duyaca antipatiden ok daha gldr. u nokta ilgi,
ekicidir ki, Amerikann nispeten geri kalm gneyli
halk, dier Amerikan vatandalarna oranla daha gl
bir yabanc dmanl gstermektedir. Eer Amerikal
lar yabanclardan tm kalpleriyle nefret etmeye balar
larsa bu, Amerikan halknn kendi yaay tarzna duy
duklar gveni yitirmi olduunun iaretidir.
Nefretin derinliinde beenmek gibi ters bir aknt
nn varl, nefret ettiimiz kiileri taklit etme eilimimiz
le kendini gsterir. Bylece, her kitle hareketi zamanla
kendini nefret ettii zel dmanna benzer duruma ge
tirir. Fransada jakobenler, zulmne kar ayaklandklar
ynetimin btn ktlklerini kendileri de tekrar etmi
lerdir. Sovyet Rusya, tekelci kapitalizmin en katkszm
ve byn gerekletirmektedir. Hider, Sionun akl
l adamlarnn mazbatalarm kendine rehber olarak alm
ve onlar en kk aynnsna dek takip etmitir.
Zulme urayan kiilerin, hemen hemen her zaman,
kendilerine zulmedenlere benzediklerini grmek hay
ret vericidir. Kt insanlar kt insanlan yaratr, sz,
ksmen u geree dayanmaktadr: ktden nefret eden
Bkz. Kaynaka 70.

110
kiiler, kendilerini o ktye benzetirler ve bylece, k
tlk devam eder. Bu durumda fanatiklerin hem kendi
lerine benzetme hem de kart duruma getirme yoluyla
dnyaya kendi benzerlerini yaydklar aka gr lmek
tedir. Fanatik Hristiyanlk eski devirlerde, hem taraftar
lar kazanmak hem de yeni bir gaddarlk rnei vermek
yoluyla kendini devam ettirmitir. Hitler, hem Nazizmi
gelitirerek hem de demokrasileri hogrsz ve insaf
sz olmaya zorlayarak kendini, dnyaya kabul ettirdi. Ko
mnist Rusya, hem taraftarlarna hem de dmanlarna
kendi eklini alamaktadr.
Bylece, nefret her ne kadar bir topluluun kendi
ni savunmas iin kolayca kullanlacak bir arasa da, so
nunda bu o topluluk iin pahalya mal olur; nk sa
vunmasn yapm olduumuz deerlerin birounu
bylelikle kaybetmi oluruz.
Nefretin derinliinde beenmek gibi ters bir aknt
nn bulunduunu sezmi olan Hitler, bundan nemli bir
sonu karmtr. Hitler, Nasyonal Sosyalistin, dma
nnn nefretine layk olmasn byk nemle karlam
ve byle bir nefreti, Nasyonal Sosyalistin stnln
ispat, niteliinde grmt.

74

yle anlalmaktadr ki, kendi deersizliimizi

renmenin eziklii iine girdiimiz zaman kendimizi baz
kiilerden aa, bazlarndan da yukar grmeyiz fakat
en aa insandan da daha aa grrz. Bylece b
tn dnyadan nefret ederiz ve btn insanla zulmet
' Bkz. Kaynaka 71.

111
mek isteiz.
Hayal krklna uram kiiler, varlkl kiilerin d
mesinde ve drst kiilerin lekelenmesinde kendileri
iin bir gvence unsuru grrler. Onlar, insanln ge
nel olarak gerilemesini dnya kardeliine ynelmi bir
adm olarak grrler. Kargaalk, onlarca bir eidik cen
netidir. Yeni bir hayat ve yeni bir dzen gelmesi gerek
tii konusunda, onlarn ateli inanlar, bu yeni dzenin
kurulabilmesi iin eskisinin yklmas gerektii inancy
la krklenir. Sonsuza dek refah iinde yaamay arzu
layan haykrlar, var olan her eyden nefret etmelerinin
ve mevcut dzenin sonunun geldiini grme zlemleri
nin bir ifadesidir.

75

htirasl nefret, bir kiinin bo hayatna anlam ve ama

kazandrr. Bylece, hayadannn amaszl ile sk sk hu
zursuz olan kiiler, yakzca kendilerini kutsal bir amaca
adamakla deil, ayn zamanda an bir akm desteklemek
le de yeni bir tatmin elde ederler. Bir kide hareketi, bu ki
ilere her iki yolda da snrsz imknlar vaat eder.

76

Pascaln btn insanlann doal olarak birbirinden

nefret ettii ve sevgi ve hayrseverliin birer sahte g
rnt olduu, nk bunlarn temelinin nefretten olu
tuu eklindeki ifadesinde ne kadar gerek pay bulun
duunu bilmemekle beraber, benliimizin oluumunda
* Bkz. Kaynaka 72.

112
nefretin geni kapsaml bir eleman olduunu dnme
mek imknszdr. Btn heyecanlarmz, ballklarmz,
ihtiraslarmz ve umutlarmz analiz edildii zaman, iin
de nefret bulunduu grlr. Dier taraftan, nefreti tah
rik etmek yoluyla bir heyecan, bir ballk ve bir umut
oluturmak mmkndr. Martin Luther yle demiti:
stediim ekilde dua edemeyecek kadar kalbim souk
olduu zamanlar, aklma dmanlarm getiririm... yle
ki, kalbim fke ve nefrede ier ve o zaman tutkuyla dua
edebilirim. Ve fkem ne kadar kzgn olursa, dualarm da
o kadar gl olur.

77

Beraberlik ve kendinden zveri davran, en asil

amalar iin tevik edildiinde bile, nefret etmek iin bir
frsat oluturur. Hatta insanlar dnyada hogr ve ba
r artrmak gibi yce amalar iin bir topluluk kursalar
bile, bu topluluun yelerinin kendi gibi dnmeyenle
re kar iddetli hogrszlk gstermeleri olasdr.
Bireyin bir toplulua tam uymas iin gerekli olan al-
turizm ve asimile olma, ihtirasl davran eilimi olu
turur ki bu davranlara ihtirasl nefret de dhildir. Bir
lik ve alturizm havas iinde nefretin gelimesine yardm
eden baka etkenler de vardr. Kendi znden feda
krlkta bulunmu olmann, insanlarda sanki bakalar
na kar sert ve merhametsiz davranmaya hak kazanm
olmak gibi bir dnce yaratt grlmektedir. Kesin
inan adamnn, zellikle de dindar bireyin grntde

' Bkz. Kaynaka 73.

** Bkz. Madde 60.

113
alak gnll biri olduu dorudur. Ancak, gerek u
dur ki, benliini teslim etmek ve nefsini itaatkr klmak,
gurur ve kibir dourur. Bylece, kesin inan adam ken
dini ayrcalkl, dnyaya nur samaya gelmi bir kii, uy
sal grnl bir sava ve dnyann mirass olarak
grme yanlgsna der. Kendi inancnda olmayan .kii
ler onun iin birer iblistir ve sylediklerini dinlemeyen
ler kahrolacaklardr.
Bir de u konu vardr: kendi zmz reddedip ka
pal bir topluluun bir paras haline geldiimiz zaman
sadece kiisel menfaatimizi reddetmi olmayz, ayn za
manda kiisel sorumluluktan da syrlm oluruz. Bir ki
inin tek bana karar vermede duyduu tereddtlerden,
korkulardan ve 'phelerden kurtarld zaman, zalim
likte ve gaddarlkta ne kadar ar noktalara gidecei belli
olmaz. Bir kide hareketinin tek vcut yaps iinde kiisel
bamszlmz kaybettiimiz zaman yeni bir zgrle
kavuuruz: Bu, hi utanmadan ve vicdan azab ekme
den, nefret etme, yalan syleme, ikence yapma, adam
ldrme ve ihanet etme zgrldr. Bir kide hareke
tinin ekicilii ksmen bu gerekte yatmaktadr. Orada
biz, bakalarnn namusunu lekeleme hakk buluruz ki
bunun, Dostoyevskiye gre byleyici bir cazibesi var
dr. Hitier, bireyci kiinin acmasz davranlarm, aa
lk davranlar olarak gryor ve yle diyordu: Kutsal
bir inanca dayanmayan acmasz davranlar, dengeden
ve kararllktan yoksundur.
Bylece nefret, sadece bir birleme arac deildir,
ayn zamanda birlemenin bir sonucudur. Renan, dn

* Bkz. Kaynaka 74.

* Bkz. Kaynaka 75.

114
ya kurulduundan bu yana merhamedi bir millet bulun
duunu hi kimsenin duyamadn sylemitir. Buna ek
olarak, merhametli bir kilise veya merhametli bir dev
rim partisi bulunduunun duyulmad da sylenebilir.
Bencillikten doan nefret ve zalimlik, benliini teslim et
mekten doan nefret ve zalimliin yannda hafif kalr.
Tanr ak, Hristiyanlk ak, bir millet ak, zulmedi-
lenleri korumak ak vs. gibi heyecanlar uruna kan d
kldn, iddete bavurulduunu ve tahribat yapl
dm grdmz zaman bu utan verici harekederin
suunu genellikle g ihtirasna kaplm liderlere yk
leriz. Gerekte, bu harekeder bir liderin planlan deil,
o heyecanlann dourduu beraberliin sonucunda asil
duygularn nefret ve iddet kalbna girmesidir. Bir insa
n benliinden syrmak bir bakma onu insanlndan s
yrmaktr. kence odas anonim bir messesedir.

Taklitilik

78
Taklitilik, temel bir birletirici etkendir. Monotonlu
u artrmakszn sk rgti bir topluluu gelitirmek im
knszdr. Btn kide harekederinin vd tek-grl-
lk, itaat y^oluyla olduu kadar taklitilik yoluyla da elde
edilir. taatin kendisi bir emre kar ne kadar uygulanyor
sa, taklidi takip ederken de ayn miktarda uygulanr.
Her ne kadar taklit etme yetenei her insanda bulu
nursa da bu yetenek baz kiilerde daha oktur. Acaba,
birlikte hareket etme eilimindeki hayal krklna ura
'Bkz. Kaynaka 76.

115
m kiiler zellikle mi taklitidirler? Acaba, hayal krkl
ile taklitilie eilim arasnda bir iliki var mdr? Acaba,
taklitilik baz hallerde, hayal kmklma uram kiilerin
iini kemiren skntlarndan kamas iin bir ara mdr?
Hayal krklna uram kiilerin balca sknts,
kusurlu ve yetersiz benlikleri bulunduuna inanm ol-
malandr ve balca istekleri, istenmeyen benliklerinden
syrlarak yeni bir hayata balamaktr. Bu isteklerini, ya
yeni bir kimlik elde etmekle ya da kiisel zelliklerini ka
mufle etmekle gerekletirmeye akrlar.
Kendi kendimiz olmak bizi ne kadar az tatmin eder
se, bakalan gibi olma isteimiz o kadar gl olur. Bu
nedenle, bize yaklak olarak benzeyen kiilerden ziyade
bizden ok farkl olan kieri, hayran olduumuz kiiler-
dense, hor grdmz kiileri taklit etmeyi daha kolay
ca benimseriz. Ezilmi ve hor grlm kiilerin (Zenci
ler ve Yahudiler gibi) taklitilii zellikle gze arpar.
Kiisel zelliklerini kamufle etmeye gelince bu, ta
mamen taklitilikle elde edilir, yani, mmkn olduu ka
dar bakalarna benzemekle. Ait olma arzusu ksmen
benliini kaybetme arzusudur.
Hayal krklna uram kiilerin karakteristii olan
kendine gvensizlik de bu kierin taklitiliini oaltr.
Kendi aklmza ve ansmza gvenimiz ne kadar ok aza
lrsa, bakalarn rnek olarak izlememiz o kadar artar.

79

Yeni bir kimlik arama istei olmasa bile sadece benli

ini reddedi, gittike artan taklitilie yol aar. Reddedil
mi benlikte artk, zellik tama iddias kalmaz ve taklit
116
etme eilimine diren gsterme de bylece ortadan kal
kar. Bu durum, belirli bir kiilii bulunmad iin d et
kilere kar savunmas bulunmayan kk ocuklardaki
ve kiilii zayf byklerdeki duruma benzer.

80

stnlk duygusu, taklitilii nler. Eer Ameri

kaya gelen milyonlarca gmen, stn insanlardan
yani, geldikleri lkelerin st tabakasndan olusayd,
bugn bir Amerika Birleik Devletleri olmaz, onun ye
rine eitli dil ve kltr gruplarna ayrlm birok dev
let olurdu. Irk ve karakter olarak ok eitli olan mifyon-
larca kiinin, byle ksa srede ve tamamen birbirlerine
kaynaabilmi olmasnn nedeni, gelen gmenlerin ge
nellikle en aa ve fakir tabakadan ve hor grlm ki
ilerden olumasdr. Bunlar eski dnyalarndaki kimlik
lerini atarak yeni bir dnyada yeniden domann iddetii
isteiyle gelmilerdi ve yeniyi taklit etmek ve kabul et
mek iin snrsz bir kapasiteye gz kapak sahiplerdi.
Yeni vatanlanmn bakalklar, onlar iin itici deil, ak
sine ekici olmutur. Onlann en iddetli istei yeni bir
kimlie ve yeni bir hayata kavumakt ve yeni dnyada
ne kadar ok bakalk varsa, bu onlarn eilimine o ka
dar uygun gelmekteydi. Anglo-Sakson toplumlardan ol
mayan gmenler iin, konuulan dilin baka oluu da,
byk olaslkla ekicilii artrmtr. Yeni bir dil konu
masn renmek zorunluluu, yeniden dnyaya gelmi
olma hayalini glendirmitir.

117
 81

Taklitilik, ou zaman, bir sorunun zmne gi

den kestirme yoldur. Tek bama bir zm bulma ni
yetimiz, yeteneimiz veya zamanmz olmad zaman
bakalarm taklit ederiz. Telal hayat yaayan insan
lar, bakalarn zaman bol insanlardan daha kolay taklit
ederler. Bylece, telal hayat, tek dzelik salar. Kiileri
kapak bir topluluk haline getirmekte, devaml didinme
nin nemli bir rol vardr.

82

Her ne yolla meydana getirilmi olursa olsun bera

berlik, bal bana, taklitilii artracak niteliktedir. As
kere alnarak sk rgd bir askeri birliin yesi haline
getirilmi olan bir sivil, nceki sivil hayatnda olduun
dan daha ok takliti duruma gelir. Beraberlie katlm
olan kiinin ayr bir benlii yoktur ve bylece, d etkile
re kar dirensizdir. lkel toplumlan yesi olan kiiler
de zellikle gze arpan taklitilik, bunlarn ilkel kiiler
olmalarndan ok, kapal bir klan veya kabilenin yeleri
olmalarndan ileri gelmektedir.
Beraberlik halinde bulunan kierin kolayca tak
lit zellikleri, bir kitle hareketinin hem lehinde hem de
aleyhinde b etkendir. Sadk kier kolayca ekillendirilir
ve gdlr, fakat bunlar ayn zamanda yabanc etkilere
de kolayca kaplabilirler. yle grlmektedir ki, tam bir
birlie ve beraberlie ulam bir topluluk kolayca sapt
rlabilir. Btn kitle harekederi, yabanclarn taklit edil-
' Bkz. Madde 96 ve 98.

118
meine kar sert bir dille uyarlarda bulunurlar. Yabanc
lar taklit edenlere hain damgas vurulur. 1926da talyan
Milli Eitim Bakam yle diyordu: Bir yabancy taklit
eden her kii, dman gizlice yurda sokan bir casus gibi
milletine ihanetten sulu saydr. nanan kiinin inan
mayan kiiyle temasn nlemek iin her areye bavuru
lur. Baz kide harekeden ok anya giderek, taraftarla-
nmn yeni hayat dzenine iyice uyabilmelerini salamak
iin onlan ssz ve uzak yerlere gtrrler.
D dnyay aa grmek hi phesiz ki, zararl tak
litilie kar en etkili savunma yoludur. Fakat aktif bir
kide hareketi, byle pasif bir aa grme yerine, nefre
ti kamlama yolunu tercih eder ki, bu nefret taklitili
i nlemek yerine, aksine onu tevik eder. Yalnz, bir
yabanc kidenin iinde skm ve zelliklerini koruma
kararllnda olan kapal bir grup iin yabanclar aa
grmek, taklitilii nlemek ynnden olumlu olabilir.
Byk lde bir birlik ve beraberlie ulam bir
toplumun yelerindeki taklitilik zellii, o topluma es
neklik ve byk devrimler yapma gc salar ve toplum
byk bir kolaylkla yenilikleri kabul eder. Beraberlik
ruhu tayan Trkiye veya Japonyadaki hzl modernle
me, beraberlik ruhu tamayan in, ran ve dier lke
lerdeki ok yava modernleme hareketleriyle karla
trlrsa aradaki byk fark kolayca grlebilir. Tam bir
ekilde beraberlie ulatrlm Sovyet Rusya gevek ar
lk Rusyasna kyasla, yeni yntemlere ve yeni hayat d
zenine uymakta daha ok imknlara sahiptir. Tamamen
ilkel yaayan bir halkn modernletirilmesinin, baz top-

* Bkz. Kaynaka 77.

** Bkz. Madde 73.

119
lutnsal dzenlere altrlm halkn modernletirilmesin-
den daha kolay olaca, aka grlmektedir.

Zorlama ve ikna

83

Davranlar ekillendirmenin ve fikir telkin etme

nin bir arac olarak propaganda bugn herkes tarafndan
abartlmaktadr. Propagandaya mthi bir g olarak
baklmaktadr. Kitle hareketlerinin nemli baarlarn
dan ounu, propagandann baarl kullanlm olmas
na balarz ve propaganda kelimesinden tabancadan r
ker gibi rkeriz.
Gerekte yle grnmektedir ki, propaganda iste
meyen zihinlere kendi kendine giremedii gibi, ne ta
mamen yeni olan bir eyi telkin etmeye ne de artk
inanmaktan vazgemi kiilerin inancn devam ettir
me gcne sahiptir. Propaganda sadece zaten ak fikirli
olan zihinleri etkiler ve onlara fikir alamaktan ok, on
larda zaten mevcut olan fikirleri aka dile getirir ve o
fikirlerin haklln savunur. Usta propagandac, kendi
sini dinleyenlerin aklnda zaten iyice snm olan fikirleri
ve ihtiraslar kaynar hale getirir, onlarn derinliklerindeki
duygulan yanstr. Bir fikir zorlanmad srece, insanlar
sadece zaten bilmekte olduklar eye inandnlabilir.
Propaganda en ok, hayal krklna uram kii
ler zerinde baarl olur. Bu kiilerin korkulan, umut
lan ve ihtiraslar, mantklarnn nne ylarak kendile
riyle d dnya arasna girerler. Bunlar, propagandacnn
* Bu konu Madde 33te baka bir ynden incelenmitir.

120
ateli szlerinde kendi ruhlarnn namelerini duyar
lar. Hayal krldna uram kiiler iin, propagandac
nn grnte mantkl fakat gerekte sama olan ateli
szlerinde kendi hayallerinin yanksn bulmak, kusursuz
mantkla anlatlan szlerde ayn eyi bulmaktan daha ko
laydr.
Ne kadar ustalkla yaplm olursa olsun salt propa
ganda artk inanmaktan vazgemi kiilerin inancm de
vam ettiremez. Halk arak inanmaz duruma geldii za
man bir kitle hareketi, kendi devamm salamak iin zor
kullanmak yoluyla halk inandrabilecek nlemler alma
ya mecburdur/
leride Madde 104te greceimiz gibi bir kide hare
ketine zemin hazrlamak iin kelimeler etkili bir ara
tr. Fakat kide hareketi bir defa gerekletikten sonra ke
limeler, hali hazrda yararl olmakla beraber, artk ok
nemli rol oynamazlar. Dr. Goebbels gafil bir annda
unu kabul etmiti ki: Propagandann gerekten etki
li olabilmesi iin arkasnda daima keskin bir kl bulun
maldr.** Buna ramen szlerine unlan da eklemi
tir: Hi propaganda yapmamaktansa, tatl propaganda
yapmann daha ok i grebilecei inkr edilemez.

84

Talimin edileceinin aksine propaganda, zorlamayla

beraber yrtld zaman, daha gayretli ve daha srar
l ekilde yaplr.

Bkz. Kaynaka 78.

Bkz. Kaynaka 79.
Bkz. Kaynaka 80.

121
 Gerek zorlama yoluyla kandranlar, gerekse zorlama
yoluyla kandrlanlar iin, kandrdklar veya kandrldk
lar inancn tek gerek olduundan emin olmalar b
yk bir ihtiya halini alr. Bundan emin olmayan kand
rc kii, kendini sulu bir kii olarak hisseder; kandnlan
ise kendini satlm bir korkak olarak hisseder.
Bylece propaganda, bakalarm ikna etmekten te
kendi kendimizi hakl karmaya hizmet eder ve kendi
mizi bu yolda sulu hissetmemiz iin ne kadar ok ne
den varsa, yaptmz propaganda da o kadar gayretli ve
srarldr.

85

Arlktan iddet doduu .ne kadar doru ise, id

detin de arlk dourduu o kadar dorudur. ok defa
hangisinin nce baladm anlamak imknsz olur. Ge
rek iddet kullananlarn gerekse iddete maruz kalanla-
nn an bir dnce tarz iine girmeleri mmkndr.
Ferrero, Fransz Devriminin terristlerinden yle bah
setmektedir: Onlann dktkleri kan arttka, prensip
lerinin tek gerek olduuna inanma ihtiyalar da art
maktayd. Onlar o kadar kan, halkn egemenlii fikrine
inandklan iin dkmediler fakat korkulan nedeniyle o
kadar ok kan dktkleri iin halkn egemenlii fikri
ne inanmaya altlar. Yldrma politikas, kesin inan
adamnn yalnz muhaliflerini sindirmesine ve ezmesi
ne yardm etmez, aym zamanda kendi inancm da yaat
maya ve glendirmeye yardm eder. Amerika Birleik
Devletlerinin gney eyaletlerindeki bir lin olay, yalnz
* Bkz. Kaynaka 81.

122
zenciyi sindirmekle kalmaz, aym zamanda beyazlarn s
tnl yolundaki an inanc yeniden canlandrr.
Zorlamaya maruz kalanlara bakldnda da, iddetin
an davran meydana getirdii grlr. Zorla inandrl
m kiilerin, ikna yoluyla inandrlm kiiler kadar, s-
telik bazen daha fazla, yeni inanlarnda arya gittikle
ri grlmtr. Bakasnn fikrine zorla uyan bir kiinin
kendi fikrinden vazgemeyecei her zaman iin doru
deildir. slam dini, g kullanmak yoluyla kendini be-
nimsetmitir, buna ramen slamiyeti zor karsnda ka
bul etmi olan Mslmanlarn bu yeni dine olan ballk
lar, harekete katlan ilk Araplardan daha gl olmutur.
Renanm ifadesine gre slamiyet, onu zor karsnda ka
bul etmi iman sahipleri sayesinde srekli olarak g
kazanan bir din olmutur. Btn kitle hareketlerinde
an inan sonradan gelien bir durumdur ve kide hare
keti tamamen iktidar ele geirdii ve inan yolunu, zor
lamayla olduu kadar ikna yoluyla da benimsetebildii
zaman ortaya kar.
Bylece zorlama srarl ve dn vermez bir ekilde
olduu zaman esiz bir ikna yntemidir ve yalnz basit
kiiler zerinde deil, prensip sahibi olmakla vnen ay
dnlar zerinde de etkili olur. Bilim adamlan, yazarlar ve
sanatlar, szlerini geri almak ve hatalann itiraf etmek
iin Kremlinden emir aldklan zaman, bunlarn bu emri
yerine getirmelerinin, adet yerini bulsun diye yaplma
sndan ok gerek bir inan iinde yapld ihtimal dahi
lindedir. nk korkaklmza bahane bulmak iin an
inanl olmak gereklidir.

Bkz. Kaynaka 82.

123
 86

Sadece ikna yoluyla, yaygn ve devaml bir rgt ku

ran bir kide hareketi hemen hemen yoktur. Koyu bir H
ristiyan olmasna ramen tarihi K.S. Latourette u du
rumu kabul etmek zorunda kalmtr: Her ne kadar
sann ruhu ve silahl askerler birbiriyle hi bada
mayan zt eylerse de ve her ne kadar tarihi bir gerei
aklamak zcyse de, Hristiyanln yaamasn sah-
l askerler mmkn klmtr. Fetihler ve halkn Hris-
tiyanlatrlmas el ele yrtlm ve genellikle Hris
tiyanlk, fetihleri hakl gstermek iin bir ara olarak
kullanlmt. Devletin desteini elde edemedii yerler
de Hristiyanlk ne genileyebilmi ne de devamlln
salayabilmitir. randa devletin destekledii baka bir
din bulunduu iin Hristiyanlk bir aznlk dini olmak
tan ileri gidememitir. slamiyetin olaanst yayl
nda fetihler birinci etken, slamiyetin kabul ise bir
yan rn olmutur. slamiyetin en ok gelitii devre
siyasi baarlarnn en byk olduu devre olmutur.
Reformasyon hareketinde Protestan kiliseleri yalnz ikti
dardaki prenslik veya yerel hkmetin desteini salad
yerlerde geliebilmitir. Komnizmin bugnk tehdi
di, retinin gcnden deil, dnyann en byk askeri
glerinden birinin desteinden ileri gelmektedir.
Ayn zamanda grlmektedir ki, bir kide hareketi
ikna veya zorlama yollarndan her ikisini de kullanmak
imknna sahip bulunuyorsa, genellikle ikinci yolu tercih
etmektedir. kna yntemi yava yrmektedir ve sonucu
* Bkz. Kaynaka 83.
" Bkz. Kaynaka 84.
*** Bkz. Kaynaka 85.

124
kesin olarak belli deildir.

87

Bir kide hareketinin, kuvvet kullanmak yoluyla sin-

dirilemeyecei kams, her zaman iin doru deildir, en
ateli bir kitle hareketi bile, g kullanmak yoluyla dur
durulabilir ve ezilebilir. Fakat bunu salamak iin, kul
lanlan gcn merhametsiz ve srarl olmas gerekir. Ve
ite burada, inan, zorunlu bir etken olarak yer alr. n
k merhametsiz ve srarl bir sindirme hareketi ancak
an bir inanla mmkndr. Salam ve manevi bir te
melden domayan sindirme harekederi sarsntl ve da
yanksz olur Kiisel zalimlikten doan iddet hareket
leri, ne genileyebilir ne de uzun zaman devam edebilir;
bu gibi hareketler kiisel kaprislere ve tereddtlere bal
olarak birden alevlenip birden snerler.
Buradan anlalmaktadr ki, gl bir inan ihtiyac,
yalnz zorlamaya kar koyabilmek iin deil, aym za
manda zor kullanmay baarabilmek iin de gereklidir.

88

Bakalarn inandrma igds ne zaman doar?

Bir hareketi, kendi inancn btn insanlara yaymaya
sevk eden balca etken, o inancn iddeti deildir. Mis
yonerlerin gayretli almalan, daha ok, derin bir phe
nin ve kendi inanc ile tatmin olamamann bir ifadesidir.
Bakalanm inandrma abamz, bizim sahip olduumuz
'Bkz. Kaynaka 86.
"* Bkz. Madde 45.

125
bir eyi bakalarna da vermek arzusundan te, bulama
dmz bir eyi merakla aratrma abatnzdr. Bu ara
trma, inancmzn gerekten tek inan yolu olduunun
kesin ve reddedilmez ekilde ispatnn bir aratrmasdr.
Zorlayc banaz kii, bakalarn zorlamakla kendi inan
an glendirir. Doruluu en ok phe yaratan inan
cn, bakalarn inandrma igdsn en youn ekliyle
yaratmas mmkndr. Ayrca, szleriyle eylemleri ara
snda ok fazla eliki bulunan (yani, sululuk duygu
su ok gl olan) kitle harekederinin kendi inanlar
n bakalarna benimsetmekte de an aba gstermeleri
ihtimali akla uygun gelmektedir. Rusyadaki komnizm
ne kadar kmaza girerse ve onu yrten liderler ne ka
dar ok onun ilk eklinden ayrlmak zorunda kalrlarsa,
komnizme inanmayan dnyaya olan saldrlar da o ka
dar kstahlaacaktir. Amerika Birleik Devlederinin g
ney eyalederindeki zencileri kle olarak kullananlar, bu
davranlarnn modern dnyada savunulacak taraf bu
lunmadn anladklar oranda, inanlarn yaymaktaki
saldrganlklarn artrmlardr. Eer bir gn, zel giri
imcilik, kandrc bir kutsal ama durumuna gelirse, bu
onun ark faydal ve patrik bir sistem olduundan p
he edilmeye balandna bir iarettir.
Gerek kandrma abas gerekse dnya egemenlii a
bas, temelde baz ciddi bozukluklar olduunun bir ia
retidir. Uzak diyarlara giden bir grup misyoner de bir
grup serseri de, kendi lkelerinde savunulamayacak bir
durumdan kayorlar demektir.

126
 Udevlik

89

Bir kitle hareketinin bymesinde liderlik ne kadar

nemli olursa olsun, liderin, bir kide hareketinin by
mesini salayacak koullar yaratma kapasitesi olmad
bir gerektir. Lider, yoktan bir hareket meydana getire
mez. Bir hareket ve bir lider ortaya kmadan nce, bir
itaat etme ve takip etme hevesi ve mevcut dzene kar
iddedi bir honutsuzluk bulunmas gereklidir. art
lar olgunlamad srece, potansiyel bir lider ne kadar
yetenekli olursa olsun, peinden kimseyi srkleyemez.
Birinci Dnya Sava ve onun ardndan gelen yllar, Bol
evik, Faist ve Nazi harekederinin domas iin ortam
hazrlamtr. Eer sava nlenebilseydi veya on be
yirmi yl sonraya braklabilseydi Lenin, Mussolini ve
Hiderin durumu, sk sk ortaya kan kargaalklar ve
krizleri tam bir kide hareketine evirmeyi hibir zaman
baaramam olan 19. yzyln parlak, liderlerinin duru
mundan farkl olmayacakt. Bu liderler iin bir eksiklik
vard. Birinci Dnya Savann felaketli olaylar ortaya
kncaya kadar Avrupa lkeleri, iinde bulunduklan d
zenden henz umudanm kesmemilerdi ve yeni dzen
iin var olan dzeni feda etmeye hazr deillerdi. Hatta
devrimci liderlerden daha iyi bir yolda yryen milliyeti
liderler bile, milliyetilii kutsal bir ama durumuna ge
tirememilerdi. Militan milliyetiliin ve militan devrim
ciliin ayn zamanda ortaya ka dnlebilir.
ngilterede de lider, kendi roln oynamaya muk
tedir olmadan nce, zamann olgunlama sim beklemek
zorunda kalmt. Burada, potansiyel lider (Churchill),
127
1930larda halkn gznde nem kazanm ve kendini
dinletebilmi ti, fakat kidelerde onun peinden gitme ar
zusu mevcut deildi. Churchill, ancak felaket lkeyi de
rinden sarst ve anlamszlat zaman, liderlik konu
muna gelebilmiti.
Kitle hareketlerinin meydana gelilerinde bize en
nemli nokta olarak grnen btn byk liderlerin
sahneye kmalar iin, olduka uzun bir beldeme dne
mi vardr. Onlarn sahneye kmalar ve rollerini oyna
malar iin sahnenin tesadfler ve dier insanlarn al-
malanyla hazrlanm olmas gerekir. Liderin bir anda
ortaya kmas sadece tesadfler zincirinin sonuncu hal
kas gibi grnr.

90

Sahne hazr duruma geldii zaman, isim yapm bir

liderin ortaya kmas gerekli hale gelir. Lider bulunmak
szn kide hareketi meydana gelmez. Zamann olgunla
mas, otomatikman bir kitle hareketi meydana getirmez.
Olaylarn akn Bolevik devrimi kanalna srkleme
ye zorlayan Lenin olmutur. Eer Lerin svirede veya
Rusyaya dnerken lm olsayd, dier Bolevik ileri
gelenlerinin bir koalisyon hkmetiyle birlemeleri he
men hemen kesin olur ve sonu, temelde burjuvazi tara
fndan yrtlen bir liberal cumhuriyet veya benzeri bir
ynetim olurdu. Mussolini ve Hitier rneindeyse daha
kesin olarak sylenebilir ki, bu liderler olmasayd ne bir
Faist hareket ne de bir Nazi hareketi olurdu.
Bugn ngilterede yaanmakta olan olaylar da,
* Bkz. Kaynaka 87.

128
bir kitle hareketinin belirginlemesi iin ok yetenek
li bir liderin gerekli olduunu gstermektedir. i h
kmetinin banda dahi bir lider (rnein sosyalist bir
Churchill) olsayd, g olan devledetirme devrimleri-
ni, gsterisiz ve sosyalist sadelii iinde deil, bir kide
hareketinin ateli atmosferi iinde balatrd. ngiliz ii
sini kahraman bir retici rolne sokard. ngiliz halk
na, balca grevlerinin btn dnyaya, zellikle Ame
rika ve Rusyaya, kapitalist ynetimin baya, savurgan
ve kargaac tutumundan kurtulduu zaman uygar bir
ulusun modern retim yntemleriyle neler yapabilecei
ni gstermek olduunu hissettirirdi. ngiliz halkna, sa
van en karardk gnlerinde tadklar gven ve umudu
alamasn bilirdi.
Mevcut davranlar uyumlu ve seferber hale geti
rerek bir kide hareketinin kolektif igds durumuna
sokmak ancak sarslmaz iradeli, cesur ve uzak grl
bir liderin iidir. Bu lider, hayal krklna uram kiile
rin kalplerindeki krgnl dile getirir ve onun haklhm
savunur. Geici olan imdinin gerektirdii fedakrlk
lar hakl gstermek iin son derece parlak bit gelecein
hayalini alevlendirir. Kklk ve anlamsz bir davram
olan bireycilikten kurtulma duygusunu, yani, birlikte ha
reket etme heyecanm yaratr.
Liderin byle bir baar salamas iin ne gibi yete
neklere sahip olmas gereklidir?
stn zekya, asil karaktere ve yaratclk yeteneine
sahip olmak ne zorunludur ve stelik ne de arzu edilir.
Aranacak olan baka nitelikler unlardr: Cret ve mey
dan okumaktan zevk almak; demir gibi bir irade; tek bir
geree sahip bulunduuna dair an bir inan, kaderi
129
ne ve ansna gven; iddetli nefret etme yetenei; mev
cut dzeni aa grebilmek; insan doasn iyi anlaya
bilmek; tren, gsteri ve simgelerden holanmak; gl
bir komuta grubunun maksimum balln kazanmak
ve onu devam ettirecek kapasitede olmak. Bu sonuncu
nitelik, en nemli ve en az bulunan zelliklerinden bi
ridir. Bir liderin olaanst kapasitesi, kideleri elde et
mekten daha ok, yksek kapasiteli insanlardan olumu
kk bir grubu etkisi altna alma ve neredeyse onlar
byleme yeteneinden ileri gelir. Bu adamlarn korku
suz, kibirli, zeki, rgt ve byk ileri srdrebilecek
kapasitede olmalar, fakat dier yandan liderin istekleri
ne tamamen boyun eecek, ilham ve enerjilerini ondan
alacak ve bu teslimiyetten gurur duyacak bir yaradlta
olmalar gereklidir.
Yukarda saylan niteliklerden hepsi ayn derecede
gerekli deildir. Bir lider olarak Trokinin baarszl
yksek kapasiteli ve sadk komutanlardan oluan bir
mekanizmay yaratmay ihmal etmesinden veya bunu ya
pacak yetenekte olmamasndan ileri gelmitir. Kiisel
sempati toplayamam veya topladklarn devam ettire-
memitir. Trokinin dier bir eksiklii, kiilie, zellikle
yaratc kiilie, duyduu saygy yenememesidir. Basz
bir kiinin sulu ve yararsz saylmasna kendini inand
ramam ve bir kide hareketi iin birlik ve beraberliin,
byk nemini kavrayamamt. Sun Yat-Sen kendisi
ne pek ok sayda yksek kapasiteli ve sadk taraftarlar
toplam ve onlarn dlerine yeni in hayalini sokarak,
ballk ve fedakrlklarn salamt.* Sun Yat-Senin

' Bkz. Kaynaka 88.

* Bkz. Kaynaka 89.

130
aksine, an Kay ek, bir kitle hareketi lideri iin gerek
li olan btiin niteliklerden yoksun bulunuyordu. Rusya
dndaki Komnist liderler, Staline ve Politbroya olan
ballklar nedeniyle, gerek liderlik unvanna sahip ola
mazlar. Bunlar sadece yksek kapasiteli komutanlar du
rumundadrlar. Herhangi bir Bat lkesinde bugn iin
Komnizmin etkili bir kitle hareketi olabilmesi iin, bir
birine zt iki ktan birisinin gereklemesi gerekir. Buna
gre ya Stalinin kiilii bir katalizr olabilecek ekilde
midetirilecek veya Titonun yapt gibi yerel Komnist
Partisi, Rusya ile btn balarn keserek hem Stalinizme
hem de kapitalizme meydan okuyacaktr.

91

Zamanmzn baar salam kide hareketi liderleri

nin ou tarafndan gelitirilen ham fikirler karsnda,
insan ister istemez, belirli bir hantallkta ve olgunlama
m fikirlerin, liderlik iin bir deer olduu dncesi
ne kaplyor. Bununla birlikte, bir Hidere veya bir Ai-
mee Mc Phersona taraftarlar kazandran, entelektel
hamlklar deil, bu liderlerin kendilerine olan snrsz
gvenleriydi. Kendi aklnn yolunu takip etme cesareti
ni gsterecek, gerekten zeki bir lider, ayn derecede ba
ar imknna sahip olurdu. Kide hareketi liderliinde fi
kir kalitesinin byk bir rol oynamad grlmektedir.
C)nemli olan, kibirli, hatta kstaha davranmak, baka
larnn fikirlerini tamamen nemsiz saymak ve dnyaya
top tan meydan okumaktr.
Etkili liderlikte bir dereceye kadar arlatanlk gerek
lidir. Gerekleri kasten yanl aksettirmeksizin bir kit

131
le hareketi oluturmak imknszdr. Elle tutulur cinsten
menfaader, bir taraftar grubunda lm gze alacak de
recede ballk yaratamaz. lider, pratik ve gereki ol
mak zorundadr, fakat buna ramen konumalarnda bir
hayalci ve idealistin dilini kullanmaldr.
Byk kitle hareketi liderliinde, yaratclk yetene
ine sahip olmak mudak gerekli deildir. Baarl, kit
le hareketi liderinin en gze arpan zelliklerinden biri
si onlarn gerek dost gerekse dman, gerek gemiteki
gerekse imdiki rnek kiileri kolayca taklit edebilmele
ridir. Belki de kahramanln anahtar, byk bir taklit
edebilme yeteneinden gelmektedir; dier bir deyimle
bildii bir kahraman modele uyarlamaktadr.

92

Balantsz bir bireyin toptan teslimiyeti, birlik ve fe

dakrl salamak iin aranacak bir n arttr ve bu tes
limiyetin gerekletirilmesi iin kr krne itaat al
kanln retmek ve bunu vmekten daha kestirme bir
yol yoktur denebilir. Stalin, bilim adamlann ve sanat
lar kendi zeklarn inkr etmeye zorlad zaman bunu
sadist bir igdyle deil, kr krne itaatin yce dee
rini kutsallatrmak amacyla yapmtr. Btn dde ha
rekeden, itaati en byk meziyet olarak kabul ederler ve
onu iman ile ayn dzeyde tutarlar: Fikir birlii iin ge
rekli olan ey yalnz bir nana tam bir uygunluk deil,
ayn zamanda insan iradesinin kiliseye, Papaya ve Tan-
nnn kendisine mudak teslimiyetidir. taatkrlk yal-

' Luthere ge itaatsizlik; canilikten, iffetsizlikten, hrszlktan ve namussuz

luktan daha byk bir gnahtr. Bkz. Kaynaka 90.

132
z Tannnm ilk yasas deil, ayn zamanda devrimci bir
grubun ve ateli milliyetiliin en bata gelen prensibi
dir. Neden sormamak btn kide hareketleri tarafn
dan gl ve cesur bir ruh iareti saydr.
Bymekte olan kide hareketierinde grlen ykc
lk, kan dkme ve mevcut dzene saygszlk, bizi o kit
le hareketi taraftarlarnn yaradltan kabaday ve ka
nunsuz olduklarn dnmeye sevk eder. Gerekte
kide azgnl her zaman kiisel bakaldrlarn bir top
lam deildir. Kesin inanl kii, ne kadar vahi ve insaf
sz olursa olsun, temek itibariyle itaatkr bir kiidir. Ko
mnist isyanc olan bir kii, partinin kle gibi sadk bir
yesidir. Gerek Japon gerekse Nazi kabadaylar, dnya
nn tand en disiplinli kiilerdi. Amerika Birleik Dev-
lederindeki iveren patronlar, gney eyaletlerindeki a
r rklara, sadk bir ii olarak sayg gsterirler. Bu ar
rklar, ordu tarafndan da kolayca disipline sokulacak
uysal kiiler olarak grlr.

93

Hayadan ksr ve gvensiz olan kiilerin, kendi ken

dine yeterli ve kendine gveni olan kiilerden ok daha
itaatkr eilimli olduklan grlmektedir. Hayal kmkl-
na uram kii iin, sorumluluktan kurtulmak, karla-
ti glklerden kurtulmaktan daha ekicidir. Bu kiiler,
aresiz baanszlklarnn ve kendi kendine karar verme
nin sorumluluundan kurtulmay zgrlkleriyle dei
toku etmeye isteklidirler. Plan yapmak, emir vermek
ve btn sorumluluklan kendi omuzlarna yklenmek
isteyenler lehine hayadannn idaresinden feragat eder
ler. Bundan baka, bu kiiler, byk bir lidere kendile
rini teslim etmeyi, eitlik ideallerine doru bir yaklama
oiarak dnrler.
Tehlike zamanlarnda, sel felaketlerinde, byk yer
sarsntlarnda, salgn hastalklarda, ekonomik kriz d
nemlerinde ve sava zamanlarnda tek bana kiisel a
balar faydaszdr ve byle zamanlarda her halk bir lidere
itaat etmeye ve onu takip etmeye hazrdr. Bu durumda
itaat, gnlk gvensiz yaant iinde tutunabilecek tek
salam kayadr.

94

Hayal krklna uramlann ayn zamanda en koyu

taraftarlar oimas muhtemeldir. Dikkate deer bir nok
tadr ki, bir beraberlik ve birlik abas iinde, yenilmek
ten en az korkacak kiiler, kendilerine en az gveni olan
kiilerdir. nk bunlar byle bir ortak uraya, o iin
baarsn kesinletirmek amacndan ok, yenilgi oldu
u takdirde durumun sorumluluunu kiisel olarak yk
lenmekten kanmak iin girerler. Beraberce giritikleri
i baarszla urad takdirde, en korktuklar eyden,
yani kiisel yetersizliklerinin ortaya kmasndan, yine de
kurtulurlar.
Hayal krklna uram kiilerin bir lideri takip et
meleri, o liderin kendilerini belirli bir amaca gtrme
sinden ok o liderin kendilerini kt benliklerinden
uzaklatrmas nedeniyledir. Nereye gittikleri, bu yzden
ikinci derecede nem tamaktadr, nk o gidi nereye
olursa olsun yeterli bir tatmin salamaktadr.

134
 95
Bir kide hareketi lideriyle zgr bir toplumdaki lider
arasnda nemli bir fark vardr. Olduka zgr bir top
lumda lider, ancak halkn aklna ve iyi niyetine tamamen
inand zaman liderliini yrtebilir. Byle bir inanca sa
hip ikinci snf bir lider byle bir inanca sahip olmayan
birinci snf liderden daha baarl olur. Bu demektir ki
zgr bir toplumda lider, halka nderlik ettii gibi onla
rn yolunu takip eder. nce halkn nereye gittiini bilme
lidir ki onlara o yolda nderlik etsin. Ne zaman ki zgr
bir toplumda, lider halin aa grmeye balarsa, btn
insanlarn aptal olduu ynndeki yanl kurama er ge
kaplarak eninde sonunda yenilgiye urar. Liderin acma
szca bask yapabildii bir toplumda ise durum baka tr
ldr. Bit kitle hareketinde olduu gibi, liderin kr k
rne itaat salayabildii yerlerde, lider, btn insanlarn
korkak olduu ynndeki doru kurama dayanarak in
sanlara ona gre davranr ve istedii sonucu elde eder.
Amerika Birleik Devlederindeki sendikalarda ko
mnist liderlerin baanszlk nedenlerinden biri, zgr
insanlardan meydana gelmi bir toplulukta, bir kide ha
reketi liderine yarar taktikler uygulamalarndan ileri
gelmektedir.

Eylemcilik

96

Eylem birletirici bir etkendir. Yaratcl kendi

iinden salayan bir dnre oranla askerler, sporcu-

135
lar, inaatlar hatta bilim adamlar gibi gerek eylem
adamlarnda daha az kiisel ayrlklar bulunur. Bir kii
farkllam kiiliinden syrlmadka eylem iin tam an
lamyla hazrlanm saylmaz. Bu yzden megul bir top
lumda birlik ve beraberlik eilimi vardr. Bir ktay i
gal etmenin verdii meguliyet olmasayd acaba gmen
Amerikan ulusunun ksa bir zamanda bylesine hay
ret verici bir tekdzelik kurmas mmkn olabilir miy
di? Amerikaya para kazanmak iin gelenler, baz yksek
idealleri gerekletirmek iin gelenlerden daha abuk ve
daha derin bir ekilde Amerikanlamlardr. nk para
kazanmaya gelenler, ayn ama peinde gelmi olan mil
yonlarca kiiyle derhal bir yaknlk kurmular ve onlar
arasnda erimilerdir. Bunlar sanki kardelik derneine
ye kayd yaptranlar gibiydi ve daha balangtan anla
mlard ki, baard olmak iin etrafndakilere karmak,
onlar gibi hareket etmek, onlarn dilini konumak ve on
larn oynadklarn oynamak zorundaydlar. Bundan ba
ka, iine girdikleri hayatn hzl ak bu insanlarn ken
di kiiliklerini ortaya karmalarn nlemiti ve bylece
kiisel ayrlklar olmad iin, isteseler bile yeni evre
lerinin etkisine kar koyamazlard. Dier yandan Ame
rikaya zgrlk, adalet ve eitlik gibi idealleri gerekle
tirmeye gelenler, yeni dnya gereklerinin kendi idealleri
dzeyinde olmadn grdler ve kendilerini stn g
rerek yeni evreden uzak durdular.

97

Fikir adamlarnn uyumlu bir ekilde beraber altk-

* Bkz. Madde 78 ve 80.

136
lan nadir grlr; buna karlk eylem adamlar arasnda
bir arkadalk genellikle kolay kurulur. Takm halinde a
lma, entelektel veya sanata ait ilerde az bulunur, fa
kat eylem adamlar arasnda bu olaan ve ounlukla ge
rekli olan bir eydir. Gidelim kendimize bir ehir ve bir
kule ina edelim* diye haykr, birlikte hareket etmeye
bir ardr. Komnist bir sanayi bakannn kapitalist bir
sanayiciyle ortak olan yn, Komnist bir teorisyenle ol
duundan herhalde daha fazladr, nk her ikisi de ey
lem adamdr.

98

Btn kide harekederi, bir birletirme arac olarak

eylemcilikten yararlanrlar. Arazi temizlenmesi, ehirle
rin imar ve byk aptaki endstriyel iler ayn amaca
hizmet ederler. Hatta sadece bir yry bile birletiri
ci bir etkendir. Naziler bu anlamsz eyleme geni lde
yer vermilerdi. Bu sonu gelmez yrylerin zaman ve
enerji kaybndan baka bir ey olmadn dnen He-
mann Rauschning sonradan bunun deerini takdir et
mi ve Yry insanlar dncelennden uzaklatrr.
Yry dnceyi ldrr. Yry, bireycilie son ve
rir demitir.
Bir kide hareketinin eyleme ars, hayal krkl
iinde bulunan kiilerde ok olumlu bir tepki yaratr.
nk hayal krld iinde bulunan kiiler bir eyleme
katlmakta btn dertlerinin zmn bulurlar. Eylem
cilik onlara kendilerini unutturur ve onlara bir ama ve

' Bkz. Kaynaka 91.

" Bkz. Kaynaka 92.

137
deer kazandrr. Gerekte hayal krldnn balca ne
deni meguliyet sahibi olmamaktan ileri gelir ve en id
detli hayal krkl, enerjisi ve yetenei ok olup da ev
renin etkisiyle paslanmaya terkedilmi kiilerde bulunur.
Hayatlarnn en gzel devresini kahvehanelerde ve mi
tinglerde konumakla geiren Lenin, Troki, Mussolini
ve Hitler gibi insanlarn birdenbire zamann en gl ve
enerjik eylem adamlar olarak ortaya kmalan baka tr
l aklanabilir mi?

99

nan, riinin eylem ruhunu dzenler ve glendirir.

Tek ve deimez bir geree sahip olmak ve kendi d
rstlnden asla phe etmemek; kader, Tanr veya ta
rihin yasas gibi elle tutulmaz glerle desteklendii duy
gusuna kaplmak; kart fikir sahibi olanlarn eytann
tayfas olduu ve bunlarn mutlaka ezilmesi gerektii bi
lincinde olmak; kendini reddedip grev ball coku
su iinde bulunmak btn bunlar herhangi bir alanda
cesur ve acmasz eylemlere gemek iin deer verilmesi
gereken niteliklerdir. Tannya dua eden askerler, gnl
ller, sporcular, hatta i adamlar kendilerinin bu yzden
glendiklerini kantlamlardr. Devrimci ve milliyet
i heyecan da buna benzer bir etkinlik yaratmaktadr ve
bylece ruhsuz ve tembel insanlar birer savaya dn
mektedirler. Burada bir kere daha grlyor ki, geri kal
m lkelerin modernize edilmesinde bir kitle hareketi
gerekli olmaktadr.
Ancak, ne var ki, kesin inanl kiinin eylemcilie uy
gunluu, bir kitie hareketine yardmc olmak yannda bir

138
tehlike nitelii de gstermektedir. Heyecanl eylem alan
lar amak yoluyla, bir dde hareketi kendi sonunu a-
buklatmt. Baarl bir eylem kendi kendinin sonu olma
eilimindedir. Eylem btn enerjileri ve abalar kendi
kanalna boaltir. nan ve kutsal ama, yce bir hedef
olmaktan karak eylem makinesinin sadece bir yalayc
s durumuna gelir. Yapt btn ilerde baarl olan ke
sin inan adam kendine gven kazanr ve gerek kendi
siyle gerekse imdiki zamanla bark olmaya balar. O
artk kendi kurtuluunu, kolektif bir topluluun btn
l iinde kendi zn kaybetmekte ve kendisine ait is
tek, sorumluluk ve karar verme yetkisi bulunmayan ki
iliksiz bir insan olmakta bulmaz. O artk kurtuluunu,
eylemde, kendi deerini ve kiisel stnln kanda-
makta bulur. Eer hala kutsal inancna tutunuyorsa bu
onun kendine gvenini desteklemek ve baarsn yasal
latrmak iindir. Bu yzden devaml baarl olunan eyle
min tad, birlikte hareket etme ruhunu ldrc bir dar
bedir. Bol miktarda meguliyet imknna sahip olan bir
halk byk olaslkla en az derecede devrimci veya ar
yurtsever olur. Anglo-Sakson halknn sosyal denge iin
de bulunmasnn, politik ve dini alanda hogrl olma
snn nedenlerinden biri, ok miktarda meguliyet imk
nna sahip olmalardr. Bu insanlarda kide hareketinin
verecei tatmin, meguliyet tarafndan salanmaktadr.
Bir ekonomik kriz nedeniyle veya yenilgiyle sonula
nan bir savatan dolay meguliyet kaplan iyice kapand
takdirde, hayal krkl tehlikesi elbette ki her zaman
olacaktr. Birinci Dnya Savandan sonra Almanyada
padak veren durumun nedenlerinden biri, meguliyet
imknlanyla vnen bir halkn hareketsiz kalmaya zor

139
lanm olmasdr, Hitler onlara bir kitle hareketi verdi.
Ve daha nemlisi, onlann nne snrsz ekilde ateli ve
gsterili meguliyet imknlan serdi. Bu nedenle Alman
halknn Hitleri bir kurtanc olarak selamlamasna hay
ret edilmemelidir.

phe

100

Hayal kklna uram kiilerin aklndan szan tat

sz salg, her ne kadar bir korku ve kt dncenin ese
riyse de, honutsuz kieri bir araya birletirmekte ok
uygun bir yaptmc madde vazifesi grr. phe de, bu
tatsz salgnn yapsnda bulunan bir elemandr ve byle-
ce birletirici bir etken grevi yapar.
Kendi kusur ve noksanlklarn bilen hayal krklna
uramlar, evrelerindekilerde de kt dnce ve ka
balk ararlar. Kendini aa gren kiiler bakalarnda da
kusur bulmak iin dikkat kesilirler. Kendimizde bulunup
da rtmek istediimiz kusurlar bakalannda bulup orta
ya karmaya alnz. Bylece, hayal krldna uram
lar bir kitle hareketinde bir araya gelince etrafta phe
ile dolu bir hava eser. Birbirini kontrol etme, gammazla
ma, casusluk etme, pheyle bakma ve kendine pheyle
bakldn hissetme gibi gergin bir hava vardr. Kendile
rinin pheyle kontrol edildiini srekli olarak hisseden
yandalar, bundan kurtulmak iin kendilerinden bekle
nilen davran ve fikirleri byoik bir gayretle benimser
ler. Kr krne inan itenlikle olabildii gibi, karlk
l phenin bu: sonucu da olabilir.

140
 Kitle hareketleri, bask mekanizmalarnda pheden
geni apta yararlanrlar. Nazi Partisinin alt kademelerin
deki kiiler her daim kontrol altnda bulundurulduklar
na inandrlmlar ve devaml korku iinde tutulmular
d/ Komusundan korkmak, arkadandan korkmak ve
hatta akrabalarndan korkmak btn kide harekederin-
de kural haline gelmitir. Zaman zaman masum insan
lar phe mekanizmasnn yaatlmas amacyla, ithama
urar ve feda edilirler. Kide hareketinin aamalarnda
ki herhangi bir muhalefeti, hareketin dmanlar lehinde
bir ihanet saymak yoluyla phe klc devaml olarak bi
lenir. Kitle harekederi iin gerekli klman bu dman her
yerde hazr ve nazrdr; hem ierden hem dardan faa
liyet gsterir. Eer hareket bir zorlukla karlarsa bu o
dmann iidir. Kesin inan adam devaml olarak sabo
tajclar, casuslar ve hainleri kollamaldr.

101

Kolektif beraberlik, taraftarlarn birbirlerine duy

duklar kardee sevgiden dolay deildir. Kesin inan
sahibinin sadakati, yolda olan dier kesin inanl adam
iin deil, bal olduu bir btn (kilise, parti, ulus gibi)
admadr. Bireyler arasndaki gerek sadakat, ancak gev
ek kenedenmi ve nispeten zgr bir toplumda mm
kndr. Nasl ki Hazreti brahim Tanrya balln is
pat iin sevgili olunu kurban etmeye hazr idiyse, ar
bir Nazi veya Komnist de kutsal amacna ballm is
pat iin akrabalarn ve arkadalarm feda etmelidir. Ak
tif bir kide hareketi, kiisel arkadalk ve kan balarm,

* Bkz. Kaynaka 93.

141
kendi sk rgtl bnyesi iin zararl grr. Bu yzden,
hareketin yeleri arasndaki karlkl phe yalnz kolek
tif gce uygun deil, byle bir g iin n arttr. Gl
inanlar ve gl ihtiraslar olan kiiler bir topluluk iin
de bir araya geldikleri zaman birbirlerine pheyle ba
karlar ve o topluluk iinde bundan g kazanrlar; nk
karlkl phe karlkl korku yaratr ve bu korku onla
r elik balarla birbirlerine balar, ihaneti nler ve zayf
zamanlarda onlara destek olur.'

Birleme Sonucu Ortaya kan Gerekler

102
Birlemenin nefret etme eilimini artrdn Madde
77de ve taklit etme eilimini artrdn da Madde 82de
grmtk. u da bir gerektir ki, dierlerine benzemi
bir kii, henz bamsz bir kii olan potansiyel inan
adamndan daha saf ve daha itaatkrdr. Her ne kadar
kolektif bir topluluun lideri, birletirici etkenleri de
vaml olarak artrc nlemler uygularsa da, birlemenin
bizzat kendisi birletirici etkenlerin iddetini artrr.
lk bakta bu biraz artcdr. Birletirici etkenle
rin ounlukla, hayal krklna uram kiilerin isten
meyen benliklerinden uzaklama arzusundan doduu
nu grmtk. Fakat kolektif bir toplulua girmi ve
ona tamamen uyum salam olan kesin inanl kii, ar
tk hayal krkl iinde deildir. O artk yeni bir kim
lik ve yeni bir hayat bulmutur. O artk yenilmez gle
rin himayesinde zel olarak seilmi kiilerden biridir ve

* Bkz. Kaynaka 94.

142
btn dnyaya egemen olma yolundadr. Onun dn
celeri, hayal krklna kaplmlarn dncelerinin ta
mamen tersidir; buna ramen i huzursuzluunun ve
gvensizliinin belirtileri btn haekederinde artarak
grknektedir.
Acaba birlemi kiiye ne olmutur?
Birleme, ilave edici olmaktan te azaltc bir ilem
dir. Kolektif bir ortama uyum salamas iin bir insa
nn, kiisel farkllklarndan syrlmas, serbeste seme
ve bamsz karar verme hakkndan yoksun braklma
s gerekir. Doal eilimlerinin ve igdlerinin birou
nu iinde tutmak zorunda braklr. Btn bunlar azalt
c ilemlerdir. lave edilen eyler (umut, inan ve gven)
olumsuz oluumlardr. Kesin inan adamnn mutiulu-
u ve dayankll, artk kendi kendisi olmayndan ile
ri gelir. Fakat onun bu muduluu ve dayankll kendisi
ile kolektif topluluk arasndaki baa baldr. Kendisini
sadece bu kolektif topluluun bir paras olarak hisset
tii srece yklmaz ve lmez bir bireydir. Birliin mak
simum gc iin harcayaca aba, hayal krldna u
ram kiilerin istenmeyen benliklerinden kamak iin
duyduklar istekten ok daha iddetlidir. Hayal kmkl-
na uramlarda henz bir seme zgrl vardr: Bir
kolektif toplulua girerek yeni bir hayat bulabilecekleri
gibi, evrelerini deitirerek veya btn gleriyle ie gi
rierek de yeni bir hayat bulabilirler. Birlemi birey ise,
artk seme zgrlne sahip deildir. Ya kolektif top
lulua yapmahdr ya da bir yaprak gibi dp solacak-
tr. Aforoz edilmi bir papazn veya partiden karlm
bir Komnistin basz bir birey gibi i huzur bulaca
phelidir.

143
 Bu yzden, kesin inanl kii sonsuza dek eksiklik ve
gvensizlik iindedir.

103

Bir kitle hareketi, taraftarlarnn kiisel eksiklikleri

ni eitli yntemler kullanarak artrr ve devamn sa
lar. retiler mantn stnde tutularak bireyin zeks
nn kendi kendine yeterlilii nlenir. Ekonomik glerin
merkeziletirilmesi ve baz hayati mal ve hizmetlerin kas
ten ktln yaratmak yoluyla ekonomik ballk devam
ettirilir. Kiliseye, partiye, vatana, lidere ve retiye olan
balln yenilenmesi yoluyla da kiisel eksiklik duygusu
devam ettirilir. nk her sadakat, ancak dardan ge
lecek bir tamamlayc parayla kapatlmas mmkn ola
cak ekilde alan bir deliktir.
Bylece, bir kide hareketi atmosferi iinde doup b
yyen insanlar, kendi kendine yeterli olma becerisine sa
hip olsalar bile, eksik ve bal insanlar olarak yetiirler.

144
 BLM IV
Balang ve Sonu

Sz Ustalar
(Yazarlar, airler ve Konumaclar)

104

Mevcut dzen gzden drlmeden nce genellik

le kitle hareketleri ortaya kmaz. Gzden drme ii,
ktidardakilerin yanl tutumlann veya suiistimallerinin
doal sonucunda deil, ilerinde ikyet duygusu bann-
dran sz ustalarnn kasten yaptklar bir itir. Sz usta
larnn bulunmad veya yazlarn ve szlerin ikyet ta
mad yerlerde, ynetim ne kadar beceriksiz ve kt
olursa olsun, kendi kendine kp gidinceye kadar ikti
darda kalr. Dier yandan, erdem ve abalan phe g
trmeyen bir ynetim, sz ustas aznlnn taraftarln
kazanmakta baan salayamazsa iktidardan debilir.
Madde 83 ve 86da iaret edildii gibi, bir kitle hare
ketinin gereklemesi ve devam ettirilmesi gce dayan
maktadr. Padak vermek zere olgunlam bir kide ha
reketi insaf tanmayan bir olaydr ve hareketin ynetimi,
bask yoluyla kazanlm yandalan sanki kendi kendile

' Bkz. Madde 106?daki rneklen

145
 rine ortaya tmlar gibi tantmak isteyen insafsz fana
tiklerin elindedir. Fakat bu fanatiklerin ortaya kmas ve
grev kabul etmesi ancak mevcut dzen gzden d
rlp halkn desteini kaybetmesinden sonra olur. Mev
cut kurum ve kurulularn kk drlmesi, kitiele-
re dzen deiiklii fikrinin alanmas, yeni bir inanca
alkanlk yaratlmas gibi hazrlk ileri, mudaka halk ta
rafndan tannm yazar ve konumaclara (sz ustalar
na) yaptmlr. Mevcut dzen aa yukar dzenli bir e
kilde iledii srece halk genellikle muhafazakr bir tavr
alr ve yenilikler dnse bile toptan bir yenilik dn
mez. Fanatik dncede olan kii, bu muhafazakr halka
atarak onlarn tehlikeli, ihanet yolunda, beceriksiz hat
ta anormal olduunu iddia eder. Hogrl olan yetkili
ler bile tutucunun bu aktif hareket taktiklerine kar sert
tepki gsterirler ve fanatiin aktif hareket taktii, iktida
ra yeni bir canllk kazandrr.
Tipik bir sz ustasna gelince durum, deiiktir. Kit
leler onu dinler, nk bilirler ki onun szleri ne kadar
kritik olursa olsun hemen bir sonu veremez. Yetkili
ler onun yazdklarn ya duymamazlktan gelir ya da onu
susturmak iin yumuak yntemler kullanrlar. Bylece
sz ustalar, fazla belli etmeden mevcut kurum ve kuru
lular kltr, iktidardakileri gzden drr ve inan
lar zayflatarak bir kide hareketinin balamas iin sah
ne}! hazrlar.
lerdeki maddelerde tarifi yaplan sz ustalarnn,
fanatiklerin ve eylemcilerin snflandrlmas, bunlarn
kesin ller iinde kald anlamna tamaz. Gandi ve
Troki gibi adamlar nispeten pasif birer yazar ve konu
mac olarak balamlar, fakat sonradan lider veya komu

146
tan olatak esiz baar gstermilerdir. Muhammed ba
langta bir konumac olarak ortaya km ve sonunda
olaanst bit eylem adam olduunu ortaya koymutur.
Lenin gibi bir fanatik, hem. olaanst bir konumac
hem de esiz bir eylem adamdr. Snflandrmann orta
ya koymaya alt gerek udur ki, bir kitle hareketinin
temelini hazrlayanlar, gzel yazma ve gzel konuma
yeteneinde olanlardr; kide hareketini fiilen aa vu
ranlarsa, bir fanatiin heyecan ve yeteneinde olanlardr
ve kitle hareketinin son toparlamasn yapanlar da, uygu
layc eylem adam yeteneinde olanlardr.
Bir yerde daha nce bulunmayan bir yazar- konu
mac aznlnn ortaya kmas, devrime dotu adlan bir
admdr. Bat lkeleri yabancya kar dmanlk duygu
larna neden olmakla deil, ayn zamanda insan deeri
ne ska yer veren kltrel faaliyederiyle de bilmeyerek de
olsa Asyadaki kide harekederini tahrik etmilerdir. Hin
distandaki, indeki, Endonezyadaki devrimci liderlerin
ou renimlerini muhafazakr Ba okullarnda yapm
lardr. Dindar ve muhafazakr .Amerikallar tarafndan y
netilen ve finanse edilen Beyruttaki Amerikan koleii, cahil
Arap dnyas iin devrimciler yetitirmektedir. indeki
misyonerlik okulu retmenlen de bilmeyerek, in devri
mi iin ortam hazrlayanlar arasnda bulunuyordu.

105

Sz ustalan eitli mesleklerdendir. Bunlar, din ada

m, peygamber, yazar, sanat, profesr, renci ve. genel
olarak aydnlardan olabilir. in lkesi gibi okuma- yaz

* Bkz. Madde 1.

147
mann g bir sanat olduu yederde sadece okuyup yaz
ma bilmek bile bir kiiye sz ustas olma niteliini kazan
drabilir. Buna benzer bir durum, hiyeroglif sanatnn bir
aznln elinde olduu eski Msrda da mevcuttu.
Sz ustalarnn meslekleri ne olursa olsun, neredey
se bunlarn hepsinin mevcut dzene ynelik davran
larna ekil veren gl arzular vardr. Bu iddetli arzu
lar, deerlerinin kabul edildiini grmek iin bekleyiten
ve ounluun zerinde bir deer tadn aka ispat
etme zleminden gelirler. Napolyon yle sylemiti:
Devrimi yapan kendini beenmilikti, zgrlk sade
ce bir bahaneydi. Yaratc olsun veya olmasn her ay
dnn kalbinde, bir kendine gvensizlik duygusu olduu
anlalmaktadr. En yetenekli aydnn bile kendi deerini
her gn yeniden ispat etmeye zorunlu bir hayat yaad
grlmektedir. Remustatm Thiers hakknda syledikle
rinin btn sz ustalar iin de doru olduu kabul edi
lebilir: Onda ihtirastan ok kendini beenmilik var. O
sizin yaptnz ilerden ok, onun fikirlerine gsterdii
niz saygya nem verir. Ona nce fikir dann, sonradan
cannz ne isterse yapsanz da fark etmez.
Neredeyse her tenkiti ve protestocu sz ustasnn
hayatnda, g sahibi kiilerin kendisi hakkmdaki say
gl ve gnl alc bir jesti karsnda glnn tarafna
geecei bir dnem vardr. Belirli bir aamada sz us
talarnn ou dalkavuk ve zamann adam olmay ka
bul edecek bir eilim tarlar. Zamann Yahudi iktidar
n temsil eden Ferisiler eer Hz. say aralarna alp ona
sayg gsterselerdi ve onu Haham olarak tamsalard bel
ki de sa yeni bir ncil ortaya koymayacakt. Eer bir
* Bkz. Kaynaka 95.

148
piskopos tam 2amannda Luthere tartma imkn ta
nsayd, onun iindeki Reformasyon ateini sndrm
olabilirdi. Prusyaliar, gen Kari Maoca bir unvan ta
nyp nemli bir devlet grevi verselerdi, belki de onu
kandrp kendi taraflarna geirebilirlerdi. u gerei de
aklda tutmak gerekir d, sz ustas bir defa kendine bir
felsefe ve program, kurduktan sonra byk olaslkla on
lardan ayrlmayacaktr ve ayartmalar veya gnl almalar
onun zerinde etki yapmayacaktr.
Her ne kadar protestocu sz ustas kendini ezilmile
rin ve hakszla uramlarn savunucusu olarak grr
se de onun ikyetleri, birka istisna hari, zel ve kii
seldir. Onun acmas genellikle iktidardakilere duyduu
nefretin bir ifadesidir.* Hayat pahasna da olsa, kidele-
rin strabna tahamml edemeyecek kadar insanlk sev
gisi tayan mstesna adam ok nadiren grlebilir.
Thoreau bu gerei fkeli bir ekilde yle ifade etmi
tir: nanyorum ki bir reformisti bu kadar ok zen ey
onun strap eken arkadalar iin duyduu znt de
il, kendi kiisel skntlardr. Eer bu sknts dzeltilir
se... o arkadalarn bir zr bile dilemeden unutacak
tr.**' stn yetenekleri iktidardakiler tarafndan uygun
bir ekilde tannd zaman, sz ustas zayfa kar gl-
nn tarafn tutmasnn bin bir tane yce mazeretini bu
lacaktr. Zavall, basit, avam halk hakknda duygu
dolu konumalar yapan Luther, sonradan Alman prens
liiyle anlama yapnca Tanr, ne kadar hakl olurlarsa
olsunlar halk ynnn ayaklanmasna izin vermektense,

* Bkz. Kaynaka 96.

'* Bkz. Kaynaka 97.
*** Bkz. Kaynaka 98.
**** Bkz. Kaynaka 99.

149
ne kadar haksz olursa olsun hkmetin tarafn tutma
y tercih edecektir* diye konumutur. Nazi Almanya-
snn ve Bolevik Rusyann martlm ve iltifata boul
mu sz ustalar, acmasz liderlere ve gizli polise kar
zulm ve ikence ekenlerin tarafn tutmak iin hibir
zorunluluk hissetmemektedirler.

106

Bir ynetim, ehliyetinin snrlarn at halde ikti

darda kalabilmise, o yerde ya aydn snf yoktur ya da
iktidardakilerle sz ustalar arasnda sk bir anlama var
dr. Okumu adamlarn tmnn rahip snfndan oldu
u bir yerde kilise saldrlardan muaftr.
Okumu adamlarn hepsinin hkmet memuru ol
duu veya tahsili olan kiiler iin stn bir durumun
kabul edildii yerlerde, mevcut dzen, byk olaslkla
protesto harekederiyle karlamaz.
Katolik kilisesi 10. yzylda, Papa XIT. John zama
nnda kendi tarihinin en dk seviyesinde bulunuyor
du. Katolik kilisesinin bu dnemi, kiliseye kar dini
devrimin (Reformasyon) balad 15. yzyldaki duru
ma kyasla ok daha bozuk ve faydaszd. Fakat u var ki,
10. yzylda btn okumu insanlarn rahip snfndan
olmasna karlk, 15. yzylda matbaa ve kdn kefe
dilmi olmas nedeniyle, okuma imkn kilisenin tekelin
den km bulunuyordu. Reformasyonun ncln
yapanlar, rahip snfndan olmayan hmanist aydnlard.
Kilise ile sk ilikisi olan aydnlar veya talyada olduu
gibi, Papan himayesinden yararlananlar mevcut ku
* Bkz. Kaynaka 100.

150
rululara ve din smrsne kar hogrl davrand
lar ve genellikle kendilerine yarar salayan batl inan
larn karanl iinde halk srsnn daha ne kadar
kalaca konusuna pek aldr etmediler.
Gerek eski Msrdaki gerekse in mparatorlu-
undaki politik denge, bkmede aydnlar arasndaki
sk bir anlamadan trdr. lgi ekici bir durumdur ki
in mparatorluu henz ayakta iken tek in kide hare
ketini oluturan Taiping ayaklanmasn hazrlayan insan,
devlet yksek mlki amir snavnda tekrar tekrar baar
szla urayan bir aydn idi.
Roma mparatorluunun uzun sre yaayabilmesi,
bir dereceye kadar Romal yneticilerle Yunan aydnlan
arasndaki yakn arkadalktan ileri geliyordu. gal akn
daki Yunanllar, Romalt. efendilerine hukuk ve uygarlk
rettikleri inanandaydlar. Sakat ve km olan Ne-
ronun MS 67de Yunanllar ziyareti srasnda, nasl a
r bir sevgi gsterisiyle karlandn okumak hayret ve
ricidir. Yunanllar, Helen rkna kar an bir beenme
duygusu tayan Neronu karde bir aydn ve sanat ola
rak gryorlard. Kendisini memnun etmek iin btn
festivaller bir araya getiriliyor, btn ehirlerden honut
luk ifadesi hediyeler yadrlyordu. Buna karlk Ne-
ron da kendilerine imtiyazlar datt ve nihayet Yunanl
lara zgrlk verdiini ilan etti.
A Study of History isimli eserinde A. J. Toynbee, Se~
zarn Msra ayak basmasndan be yz yl sonra sken
deriyeli Claudianm Roma mparatorluunu ven La-

' Bkz. Kaynaka 101.

* Bkz. Kaynaka 102.
** Bkz. Kaynaka 103.

151
tince bir dizesinden bahsetmekte ve zntyle unlar
eklemektedir: ngiliz ynetiminin Hindistan iin, Roma
ynetiminin Msr iin olduundan daha iyi ve hayrl ol
duunu ispat etmek g deildir, fakat Hindistann her
hangi bir skenderiyesinde bir Claudian bulmak g
tr. Buna gre ngilizler, Hindistanda Nizamlar,
Mihraceler, Nevablar vs. besleyecei yerde Hindi aydn
kazanmak iin aba harcasayd, ona eit muamele yap
sayd, onu iinde destekleseydi ve onu lkenin nimederi-
ne ortak etseydi, belki de Hindistanda ngiliz ynetimini,
sonsuza dek devam ettirebilirdi diye dnmek herhalde
pek yanl olmaz. .Hindistan yneten ngilizler, herhan
gi bir lkenin aydnlaryla iyi geinebilecek yetenekten
tamamen yoksun kiilerdi, nerede kald ki iyi aydnlar
la geineceklerdi. Onlar, ngilizlerin doutan stn ol
duu inanc iinde yorulmu eylem adamlaryd. On
lar ounlukla, Hintli aydn hem bir sz ustas hem de
bir Hintli olarak aa gryorlard. Hindistandaki n
gilizler, i alannn yalnz kendi ellerinde kalmasn isti
yorlard. Gerek anlamda hibir zaman Hintlileri, m
hendis, ziraat mhendisi veya teknisyen olmaya tevik
etmediler. Kurduklar retim kurumlan kuramc te-
orisyenler yetitirmiti ve kaderin bir cilvesidir ki bu sis
tem, ngiliz ynetimini koruyacak yerde, aksine onun y
klmasn abuklatr initir.
ngilizlerin Filistindeki baanszlklan da, tipik ngi
liz smrge yneticileriyle sz ustalar arasndaki dosta
ilikilerin yokluundan ileri gelmiti. Yahudiler, ngilizle
rin gznde erkeklikten uzak, nankr korkaklar ve ngi
liz savunma kuvvederi ekilir ekilmez, sava Araplara

* Bkz. Kaynaka 104.

152
kolayca yem olacak insanlar olarak grnmenin acsyla
ya amaktaydlar.
Gerek Bolevik gerekse Nazi rejimlerinde devletie
sz ustalar arasnda tarihi nemde ilikiler bulunduu
na dair deliller vardr. Rusya da okur-yazarlar, sanat
lar ve aydnlar iktidar snfnn imtiyazlarna ortak edil
mektedir. Bunlarn hepsi stn birer devlet memurudur.
Hider rneinde de, btn kltr sahibi olma imknla
rnn Hiderin hayalindeki dnya imparatorluunu yne
tecek elit snfn tekelinde bulunmas ve avam halkn an
cak okuyup yazabilecek kadar eitim grmesi eklinde
eytani planlar mevcuttu.

107

18. yzyl Fransasnn yaz ustalar, bir dde hareke

tinin ncs olan aydnlarn bilinen en iyi rnekleridir.
Buna benzer rnekler, her kide hareketinin douundan
nceki dnemde grlebilir. Reformasyonun ortam,
halka hitap eden brorlerle, rahip snfn talayan ve
sulayan kiiler tarafndan ve Jonathan Reuchlin gibi Pa
palk divanna kar savaan aydnlar tarafndan hazrlan
mt. Roma imparatorluunda Hristiyanln hzla ya
yl, yerini almaya alt ilkel mezheplerin o zamana
kadar zaten gzden drlm olmasndan trdr.
Gzden drme ii, Hristiyanln douundan nceki
ve sonraki zamanlarda mezheplerin samalklarn okul
larda ve sokaklarda alay edercesine yeren Yunan filozof
lar tarafndan yaplmt. Hristiyanlk, Yahudilie kar
ok az baar salamtr nk Yahudi diniyle Yahudi
sz ustalar arasnda sk bir anlama vardr. Hahamlar
ve rencileri, mabedin yerini, okul ve kitabn ald o
zamanki Yahudi hayatnda yksek bir statye sahip bu
lunuyordu. Sz ustalarnn stn tutulduu herhangi bir
sosyal dzende, lke iinde bir muhalefet meydana gel
meyecei gibi yabanc kide harekederi de kendilerine bir
dayanak bulamazlar.
Zamanmzdaki sosyalist ve milliyeti kitle harekede
rinin ncl her zaman iin airler, yazarlar, tarihiler,
bilim adamlar, filozoflar ve benzeri kiiler tarafndan
yaplmtr. Aydn kuramclarla (teorisyenlerle) devrim
ci harekeder arasndaki ilikinin nemini belirtmeye ge
rek yoktur. Fakat ayn nemde bit gerektir ki -Fransz
Devriminden Endonezya ayaklanmasna kadar -btn
milliyeti harekeder, eylem adamlar tarafndan deil, ku
sur bulucu ayrdnlar tarafndan tasarlanmlardr. Vatan
severliin temel direkleri olarak kabul edilen generaller,
sanayiciler, toprak sahipleri ve i adamlar, kide hareke
ti. baladktan sonra ona katlan kiilerdir. Her milliyet
i hareketin en g dnemi olan balang dnemindeki
abalan, vatanseverliin gelecekteki bu temel direklerim
ikna etmek ve kendi taraflarna ekmekten ibarettir.
ekoslovakya tarihisi Palackynin syledii gibi,
kendisi ve bir avu arkadann bir akam yemek yedik
leri odann tavan km olsayd, ek ulusal hareke
ti diye bir hareket olamayacakt. Btn milliyeti hare
keden balatanlar byle bir avu kuramc sz ustalandr.
Siyonizmin yaratclar Yahudi aydnlan olduu gibi, Al
man milliyetiliinin yaratclar da Alman aydnlanyd.
Bal olduu snf veya topluma yneltilmi olan her
hangi bir hor gr (din, rk veya dil ynnden) karsn
* Bkz. Kaynaka 105.

154
da, sz ustasnn byk bir duyarllk gstermesinin ne
deni onun yksek statye kavumak iin iinde tad
derin kvrantan ileri gelmektedir. Fichte ve Alman ay
dnlarn, Avrupaya hkmedecek bir ulus meydana ge
tirmek zere Alman kidelerini birlemeye davet etme
ye sevk eden neden, Napolyonun Almanlar, zellikle
PrusyalIlar hor grmesidir. Rusyadaki milyonlarca Ya
hudiye yaplan hakaretier ve 19. yzyln sonuna doru
Avrupadaki Yahudilerin iftiralara hedef tutulmas nede
niyle Theodor Herzl ve Yahudi aydnlar Siyonizme itil
milerdir.

108

Kusur bulucu sz ustasnn, nasl devaml ve srar

l bir ekilde, alay etmek ve gzden drmek yoluyla
mevcut inan ve ballklar sarstim ve halk dzen de
iiklii fikrine altrdn grmek kolaydr. Grlmesi
zor olan ey, mevcut inan ve kurulularn gzden d
rlmesi ileminin, yeni bir ar mancm douunu nasl
mmkn klddr. nk tuhaf bir gerektir ki, sava
am bir sz ustas ounlukla, bireysel dncenin z
gr olaca bir toplum iin deil, aksine maksimum tek
dzelik ve kr krne inanc ycelten kapak bir toplum
iin ortam hazrlar. phe etme ve saygszlk duymann
bylece yaygn bir duruma gelmesi, ounlukla beklen
meyen sonulara yol aar. Rnesansn saygszl sonu
cunda Reformasyon ve onun da sonucu olarak Katolik
kilisesine kar reform, hareketi (Counter Reformation)
olumutu. Kilisenin ve kraliyet tacnn itibarn krarak
man ve hogry savunan Franszlar, ylesine bir

155
devrimci ve milliyeti fanatikliin padamasma yol at
lar d bu fanatiklik gnmze kadar henz azalmamtr.
Kari Marx ve yandalan, dini, milliyetilii ve ticaret ihti
rasn gzden drmek yoluyla, sosyalizm, komnizm,
Stalinci milliyetilik ve dnyaya hkimiyet tutkusu gibi
yeni ardklar meydana getirdiler.
Fanatik bir inanc ykp devirdiimiz zaman, fanati
in kkn ortadan kaldrm olmayz. Yaptmz i sa
dece onun bir yndeki gsterisini nlemi olmaktr ki,
bunun sonucu olarak byk olaslkla o baka bir ynde
ortaya kacaktr. Bu yzden, sava am olan sz usta
s, mevcut inan ve ballklara leke srmekle, hayal k-
nldma uram kidelerde farknda olmayarak bir inan
susaml yaratmaktadr. nk insanlann ou, g
l bir inanca sahip olmadklan veya benliklerini unuta
cak kadar kendilerini verecekleri bir meguliyet bulun
mad zaman, hayadannn boluuna ve kuruluuna
tahamml edemezler. Bu yzden, alay edici veya kk
drc sz ustas, kendine ramen, yeni bir inancm
mjdecisi olur.
Sz ustasnn kendisi, mudak bir inanc olmaks
zn da yaayabilir. O, fikirleri arptrmaktan ve gere
in kendisi kadar, gerein aratrlmasndan zevk alan
bir insandr. Eer onun bir felsefesi ve retisi vatsa, bu
daha ok onun zeksnn parlakln herkese tantmak
iin yapti bir itir, yoksa bu inancn hareket ve re
ti program deildir. Onun ars genellikle inan yolu
na deil, mantk yolunadr. Buna ramen arlar ve inan
ca susam adeler, bu grlere bir kutsal irade kesinlii
iinde sanlrlar ve onlar yeni bir inancn kayna haline
getirirler. Ne sa bir Hristiyand, ne de Marx bir Mark

156
sist idi.
zet olarak ifade edilebilir ki, militan sz ustas, bir
kide hareketinin domas ve bymesi iin gerekli olan
ortam u davranlaryla hazrlar:
1) Mevcut inanlar ve kurulular gzden drp,
halkn bunlarla olan balarn koparmak yoluyla
2) nansz bir hayat yaamak istemeyen kiilerde
dolayl olarak bir inan susaml yaratmak ve bylece
yeni bir inan ortaya atldnda, bu susam kiilerin kal
binde gl bir taraftarlk etkisi yaratmak yoluyla
3) Yeni inanan reti ve sloganlarn ortaya kart
mak yoluyla
4) nansz yaayabilecek olgun kiilerin grleri
ni kk drmek ve bylece yeni arlk ortaya kt
zaman, bu olgun kiileri kar koyma gcnden yok
sun brakmak yoluyla.
Fikir ve prensipleri uruna lmeyi sama bulan bu
kiiler, yeni dzene savamakszm boyun eerler. Byie-
ce fanatikler iin rtk sahne hazrlanmtr.

109

Kide harekederi tarihinde en ackl duruma denler,

kidelerin hareketi sonucunda eski dzenin ykldna ta
nk oluncaya kadar yaayan aydn nclerdir.
Sanlr ki kide harekederi, ifade, vicdan ve davran
zgrlne kavumak iin, halkn bask rejimini yk
mak zere ald karatn bir sonucudur, oysa gerekte
dde harekederi ve zellikle devrimler, aydnlarla mevcut
ynetim arasndaki atmalarda aydnlarn ortaya kart

157
tklar sz dellosundan domaktadr. ou zaman kit
le hareketlerinin, yerini aldklar eski dzene oranla daha
az kiisel zgrlk tanmalarnn nedeninin, hareketin
kritik bir noktada iktidara susam bir komplonun eline
gemesinden ve bunlarn, doacak zgrlk konusunda
halk aldatmasndan ileri geldii sanlr. Gerekte bu s
rete aldatlan yegne kiiler nc aydnlardr.
Gerekte bu oluumda aldanan kiiler, mevcut d
zeni kk drerek kitle hareketine nclk yapm
olan aydnlardr. Bu aydnlar mevcut dzene kar du
rurlar, onun ehliyetsizlii ve mantkszlyla alay ederler,
onun yasalln gzden drrler ve kiisel zgrlk
iin arda bulunurlar. Bu aydnlarn arsn olumlu
karlayan ve bunlar destekleyen kitlelerin, ayn eyler
iin kvrandklarm sanrlar. Hlbuki kitlelerin zlemini
ektii zgrlk, kiisel ve kendini ifade zgrl ol
mayp bamsz benliklerinin ekilmez yknden kurtul
ma zgrldr. Onlar seme zgrlnn korkun
yknden kurtulma zgrlne kavumak isterler.
Onlann istedikleri vicdan zgrl deil., kr krne
otoriteye inantr. Onlar eski dzeni, bamsz ve zgr
insanlardan oluan bir toplum yaratmak iin deil, tek
dze (eitliki) bir toplum yaratmak iin ykarlar. Onla
nn ayaklanmalar eski rejimin ktlklerine kar deil,
zayflna kardr; onlann ikyeti eski rejimin basks
deil, toplumu tek vcut haline getirecek bir biime sok
mam olmasdr. Bir kitle hareketinin ilk elde edilen so
nulan, halkn bu isteine uygundur.

* Bkz. Madde 27.

** Bkz. Kaynaka 106.

158
 Bir kitle hareketi srasnda bu hareketin aydnlarnn
acildi duruma dmelerinin nedeni, toplu abay her ne
kadar vseler de yine de temel itibariyle bamsz kiiler
olarak kalmalardr. Bunlar kiisel muduluun ve zgr
fikirlerin yine de mmkn olacana inanrlar. Fakat bir
defa kide hareketi yrmeye baladktan sonra iktidar,
bamsz kiilie inanmayan ve ona sayg duymayanlarn
eline geer ve bunlarn iktidarda kalmalar, acmasz yn
temler uygulamalarndan deil, kide ounluunun iste
dii eitlik dzenine uygun davranlarudandr.

Fanatikler

110
Zaman olgun duruma geldiinde, gerek bir kide ha
reketini ortaya kartabilecek asd kiiler fanatiktir. Fana
tik kiiler bulunmad takdirde fikir sava yapm sz
ustalar tarafndan meydana getirilen honutsuzluk y
netimsiz kalr ve kolayca bastmlabilecek amasz ayak
lanmalarla kendini yitirir. Fanatik kiiler mevcut olmad
takdirde, balatlan reformlar ne kadar zorunlu olursa
olsun, eski hayat tarzn deitirmez ve hkmetteki de
iiklikler, iktidarn bir grup insandan baka bir gruba
gemesinden teye gitmez. Fanatiklerin, olmad du
rumlarda olasdr ki yeni bir balangta olmayacaktr.
Eski dzen yklmaya balad zaman, bu gnlerin
gelmesini yrekten bekleyen patrtic sz ustalar kor
ku ile geri ekilir. Anarinin ilk belirtileri bunlar akllar
balanndan gidecek ekilde korkutur. Bunlar zavall ba
sit halk hakknda sylediklerinin hepsini unutarak, halk

159
ynnn nasl idare edileceini ve kemekelik dalgalar
na nasl gs gerileceim bilen gl eylem adamlar
nn (prensler, generaller, yksek yneticiler, bankaclar,
toprak sahipleri) yanma koarlar.
Fanatik kii bunu yapmaz. Kemekelik onun bir
parasdr. Eski dzen atrdamaya balad zaman o
bunun iinde, nefret ettii mevcut dzeni havaya uur
mak iin azim ve cesaree yrr. O, sonuna yaklam
bir dnya manzaras iinde vnle doludur. Reforma
kim bakar! Mevcut olan her ey zaten samadr, bu ne
denle samalarn reformu bir anlam tamamaktadr. O,
sz ustasn eer bulursa bir kenara iter, ama buna ra
men onlann retilerini vmeye devam ettii gibi, on
lann sloganlarn da kullanmaya devam eder. Hareke
te gemi olan kitlelerin en iten gelen kvranlarn en
iyi bilen odur: Bu kvran gl ve gsterili bir btn
lk ve beraberlik iindir. Gelecek nesiller kral gibi ya
ayacaktr. Kitle hareketinin gerek iinde gr'ek dnda
imdiye tutunanlar, yerin dibine batsa da bunun hi
bir nemi yoktur.

111

Fanatik kiiler nereden gelirler? ounlukla yap

c olmayan sz ustalan saflarndan gelirler. Sz ustalan
arasndaki en nemli ayrm, yapc uralarnda tatmin
bulanlarla bulamayanlar arasndaki ayrmdr. Mevcut d
zeni ne kadar ac bir dille eletirirse eletirsin yapc olan
sz ustas gerekte imdi ye bal bir kiidir. Onun ih
tiras ykmak deil, dzeltmektir. Kitle hareketi tama
men onun tutumuna bal kald zaman o, kitle hareke

160
tini yumuak bir harekete evirir. Onun ortaya koyduu
reformlar yzeydedir ve hayat sert deiikliklere ura
madan akna devam eder. Fakat byle bir gelime, ya
eski ynetimin mcadele etmeksizin kendi kendine ikti
dardan ekilmesi veya sz ustalarnn, kemeke patlak
verme eilimi gsterdii zaman, gl eylem adamlary
la anlamaya varmas sonucu kitlelerin anarik hareke
te gemesiyle mmkn olabilir. Eski dzenle mcade
le sert ve kemeke iinde olduu ve zaferin ancak en
st seviyede beraberlik ve fedakrlkla kazanlabilece
i zaman, yapc sz ustas genellikle bir kenara itilir ve
hareketin ynetimi, yapc olmayan sz ustalarnn yani,
topluma hibir zaman uyamayan ve imdiki zaman a
r derecede hor grenlerin eline geer.
Marat, Robespierre, Lenin, Mussolini ve Hitler, yap
c olmayan sz ustalar saflarndan gelen an kiilerin iyi
tannan rneklerindendir. Peter Yiereck, ileri gelen Na-
zilerden ounun edebiyat ve dier sanat kollarnda eser
verme ihtirasnda olduklarn fakat bunu gerekletireme
diklerine deinmektedir. Flitler ressam ve mimar olmak
istemiti; Gebbels senaryo, roman ve iir yazmak iste
miti; Rosenberg mimar ve filozof olmak istemiti; Von
Schiroch, air ve Funk mzisyeni; Streicher, ressam olma
y istemiti. Onlarn edebiyat ve dier sanat alanlanndaki
ihtiraslar balangta siyasi ihtiraslarndan ok daha de
rin ve onlann kiiliklerinin blnmez bir parasyd.
Yapc bir sz ustas, aktif bir kide hareketi iinde
kendini rahatsz hisseder. Kitle hareketinin hzl dnen
arklar ve ihtira slan onun yaratc enerjisini krar. O, ken

Bkz. Madde 27.

" Bkz. Kaynaka 107.

161
di yeteneinin farknda olduu srece, milyonlara rehber
lik etmekte ve zaferler kazanmakta bir tatmin bulmaz. Bu
yzden, kitle hareketi bir defa yrmeye baladnda o
ya kendi isteiyle bir kenara ekilir ya da bir kenara itilir.
Bundan baka, drst bir sz ustas kendi iindeki ele
tirme yeteneini uzun zaman iine bastramayaca iin,
hain durumuna dmesi kanlmaz olur. Olas sonu ya
srgne gnderilmek ya da kuruna dizilmektir.

112

Fanatik kiilerin sknete erememeleri, bir kitle ha

reketinin gelimesi zerinde tehlike oluturur. Zafer ka
zanld. ve yeni dzen ekillenmeye balad zaman fa
natik kii, bir gerginlik ve bozuculuk eleman olmaya
balar. O, henz kefedilmemi gizli kaplar meydana
kartma hevesi iindedir ve ar eyler aramaya devam
eder. Bylece, zaferin eiinde birok kitle hareketi boz-
gunculann basks altna girmi olur. Daha dn d d
mana kar bir lm-kalm sava iin harcanan aba bu
defa kendi iindeki anlamazlk kavgalaryla yitirilir. Bir
birlerine kar duyduklar nefret bir alkanlk haline ge
lir. Artk yok edilecek d dmanlar kalmaynca fanatik
kiiler kendi ilerinden dmanlar olutururlar. Kendisi
de bir fanatik olan Hitler, Nasyonal Sosyalist saflar iin
de kendisine suikast hazrlayan fanatik kiileri yanlmaz
bir ekilde tehis edebilmiti. 1934n Rhn temizleme
hareketinden sonra SAya tayin edilen yeni efe gnder
dii yazk emirde, uslanmayan kiilere deinerek yle
demiti: ...Onlar farknda olmayarak inanlarnn en
yksek ifadesini hilikte buldular... Onlann huzursuz -

162
luk duygulan, yalnz fesadk kurmakla ve yaplan ileri
bozmak iin devaml planlar yapmakla tatmin olabilir.
Eer tutucu kiiler kendi hallerine braklrsa, bir kit
le hareketini temelinden sarsacak ekilde hiziplerle ve
sapknlklarla blebilirler. Fanatik kiiler, muhalefet to
humlarn gelitirmeseler bile, kide hareketini, imknsz
giriimlere srklemek yoluyla da ykabilirler. Kide ha
reketinin zaferleri, ancak tecrbeli bir eylem adamnn
sahneye kmasyla kurtarlabilir.

Uygulamal Eylem Adamlar

113
Bu kide hareketinin ncln sz ustalar, ger
ekletirilmesini fanatikler ve toparlanmasn da eylem
adamlan yaparlar.
Bu rollerin birbirinin ardndan gelen baka baka ki
iler tarafndan oynanmas, genellikle bir kide hareke
tinin dayankll iin yararldr ve belki de gerekli bir
nkouldur. Ayn kii veya kiiler (veya ayn tip kiilik)
bir kide hareketini bandan itibaren olgunluk devresi
ne kadar ynetirse, o kide hareketi baarszlk felaketiy
le sonulanabilir. Faist ve Nazi harekederisresince li
der deiiklikleri olmamt ve her iki harekette felaketie
sonuland. Hiderin fanatiklii, yani uslanarak pratik bir
eylem adam rol oynamaktaki yeteneksizlii, onun ha
reketini harabeye evirmitir. Eer Hider 1930larn or
tasnda lseydi; Georing tipindeki bir eylem adamnn
liderlik durumuna gemeyi baaraca ve hareketi yaa
Bkz. Kaynaka 108.

163
taca hemen hemen phesizdi.
nsan kiiliinde deiiklik olmas elbette d mm
kndr. Bir sz ustas, gerek bir fanatie, veya ideal
bit eylem adamna dnebilir. Fakat byle bakalamala
rn genellikle geici olduu ve er ge yeniden balang
taki tipe dnld konusunda rnekler vardr. Troki
temel itibariyle bir sz ustas ve parlak zekl bir birey
ci idi. Bir imparatorluun dehetli k ve Leninin ik
tidar azmi onu fanatikler kampna ekmitir. savalar
srasnda Troki bir rgt ve general olarak esiz yete
nek gstermiti. Fakat i savan sonunda gergindik or
tadan kalkar kalkmaz, o tekrar, merhametsizlikten uzak
bir sz ustas oldu ve fanatik Stalin tarafndan bir kena
ra itilmeye kar koymad.
Stalinin kendisi, fanatik taraf galip gelmekle bera
ber, hem bir eylem adam hem de bir fanatikti. Kulak
halknn ve onlarn ocuklarnn yok edilmesi, byk te
mizlik hareketi, Hitler ile yapti anlama, yazarlarn, sa
natlarn ve bilim adamlarnn ilerine yersiz mdahale
leri gibi korkun hatalar ancak bir fanatiin yapabilecei
hatalard. Stalin gibi bir an, iktidardayken Ruslann ha
yatn zevklerini tatmalar iin ok az imkan vard.
Hitler de temel itibariyle bir fanatikti ve onun fana
tiklii, bir eylem adam olarak elde ettii baarlann
rtmtr.
Elbette, Lincoln, Gandhi hatta F.D. Roosevelt,
Churchill ve Nehru gibi nadir liderler de vardr. Bu li
derler, insanlann gl isteklerini ve korkularn kayna
m bir kide yaratacak ekilde kullanmaktan ve o kay
nam kideyi kutsal bir ama uruna lm gze alacak
derecede gayretli taraftarlar haline getirmekten ekin
164
mezler. Fakat bir Hitler ve bir Stalinin aksine, hatta bir
Luther ve bir Calvinin aksine, hayal krklna uram
kiilerin kalbindeki zehri yeni bir dnyann harc olarak
kullanma hevesine kaplmazlar. Bu nadir liderlerin ben
liklerine olan gvenleri, insanla olan inanlarndan gel
mektedir, nk bilmektedirler ki insankm erefini ta
nmayanlar, eref kazanamazlar.

114

Eylem adam, kitle hareketini, ykc muhalefet dav

ranlarndan ve arlarn cretkr isteklerinden kurtarr.
Fakat eylem adamnn sahneye k genellikle kide ha
reketinin dinamik aamasnn sona erdiine bir iarettir.
imdiki dzene kar alm olan sava bitmi demek
tir. Gerek eylem adamndan beklenen ey, artk dnyay
deitirmek deil, dnyaya sahip kmaktr. Hlbuki bu
devingen aamann davranlan, protesto etmek ve b
yk deiiklikler istemekten ibaretti. Son aama, temel
de kazanlan iktidarn ynetilmesi ve devamyla megul
olunan aamadr.
Eylem adamnn sahneye kmasyla, kitle hareketi
nin patlayc heyecan mumyalanarak ulusal kurulular
iinde hapsedilir. Yeni bir mezhebin kurulmas, iman ta
zelemek iin yaplan bir din devriminin sonucuna ia
rettir; baar kazanm bir devrim hareketinin organlar
devrim zihniyetini ve tekniini ortadan kaldrrlar; yeni
veya yeniden uyandrlan bir ulusun hkmet kurulu
lar, vatanseverlikten doan sava ruhuna bir son verir-

Gerek Luther gerekse Calvin Katolik kilisesinden daha gl, daha diktatr
ve inkarclaryok etmekte ok daha amansyjyeni bir kilise kurmak amacndaydlar.

165
ler. Bu kurulular, toplu hareket davranlarn tamamen
dondururlar.

115

Devingen aamay tamamlam olan bir kitle hare

ketinin ynetimini ele alan bir eylem adamnn balca
meguliyeti, o kitle hareketinin beraberliini ve zveriye
hazr olma eilimini sabidetirmek ve bunlarn devaml
ln salamaktir. Onun iin ideal olan, kendi kendine i
leyen ve artk yenilemez bir btnl salamaktr. Ey
lem adam bunu salamak iin, heyecandan oluan bir
temele dayanamaz, nk heyecan geicidir. kna etmek
de gvenilebilecek bir yntem deildir. Eylem adam bu
nedenle temelde, eitimi ve zorlamay tercih eder ve Sir
John Maynardn dedii gibi, yeni dzeni, halkn kalbin
de deil, ensesinde kurma eimindedir. Gerek eylem
adam bir inan adam deil, bir kanun adamdr.
Buna ramen eylem adam, kide hareketinin ilk gn
lerinde yoktan var olan byk bir iktidar gc ve kutsal
bir inancn elde ettii bylt baar karsnda dehete
dmekten kendini alamaz. Bu nedenle yeni oluturulan
kurulularda, kutsal amacn varln yanstan bir hava
bulunmasna youn dikkat harcar. Verdii emirler, iin
de inan yanstan kelimelerle doludur ve eski sloganlar
onun azndan hi dmez. Kutsal inancn sembolleri
en ykseklere karlr ve byk sayg grrler. lk aa
malarn adamlar olan sz ustalan ve fanatikler kutsal-
latmltr. Her ne kadar basknn demir yumruu kendi
ni her tarafta hissettirirse de, en ok mekanik eitime
* Bkz. Kaynaka 109.

166
nem verilir ve bask ilemine ikna ss vermek ve olup
bitenlerin kendiliinden ortaya kt kansn yaratmak
amacyla iman dolu vecizeler ve ateli propaganda nem
kazanr. Yeni dzeni, balangtaki umutlarn ve ura
larn en mkemmel sonucu olarak tantmak iin hibir
aba esirgenmez.
Bu yzden eylem adam tarafndan gelitirilen yeni
dzen, ak kalan delikleri yamama iidir. Stalinin Rus
yasnda kullanlan bu tr yamalar, Boleviklik, arlk,
milliyetilik, rklk, Prusyaclk, diktatrlk ile faistlik
ten, Boleviklikten, Katoliklikten ve hatta Yahudilikten
alnma taklitlerden olumu bir ylmadr. Hristiyanlk
da, balangtaki ilk birka yzyldaki ekillenmesinden
sonra, eskiden ve yeniden, dosttan ve dmandan alnan
yamalarla doludur.

116

Kide hareketi, bir eylem adamnn ellerinde, balan

tsz bir bireyin sorumluluk yknden kaarak snaca
bir yer olmaktan kar ve ihtiras sahibi kiiler iin kiinin
benliini bulabilecei bir ara haline gelir.
Bu aamadaki kide, hak ettii hayal krklna u
ram kiilerle yine de ilgilidir bu defa bu gi onla
rn honutsuzluunu mevcut dzene kar bir silah ola
rak kullanmak iin deil, onlar sabrl ve sakin duruma
getirmek ve mevcut dzen e bartrmak iindir. Artk
dde hareketinin hayal krldna uramlara vaat etti
i ey, uzak bir umut, hayal ve bir rya olacaktr. Byle
ce kide hareketi, abalarn tm sonunda hedefine vard
' Bkz. Madde 25.

167
zaman, onu baaranlar iin bir g arac, hayal krklna
uramlar iinse uyuturucu bir ila haline gelir.

yi ve Kt Kitle Hareketleri

A.ktif Dnemin tici ve Ksr Ynleri

117

Bu kitabn balca ilgisi, kitle harekederinin aktif d

nemi zerinde toplanmtr. Her eit kide harekederin-
de buraya kadar anlatmaya altmz ortak ynler ge
nellikle bu aktif dnemde grlmektedir. Bir gerektir
ki, herhangi bir kide hareketi, ne kadar yce amalarla
balasa ve sonucu ne kadar yararl olsa da, aktif dne
minin bizim zerimizdeki etkisi ho deildir. Bu dne
min barol oyuncular genellikle itici insanlardr. Bun
lar insafsz, kendini kusursuz gren, saf, mnakaac,
aa ve kaba kiilerdir. Bunlar ou zaman, kutsal say
dklar ama iin, akraba ve arkadalarm kurban etme
ye hazrdrlar. Bir kide hareketine, nne geilmez gc
n kazandran ve ona imknsz olan yapmaya teebbs
etme gcn veren mudak beraberlik ve fedakrlk, ba-
sz ferder iin, zevkli ve deerli olan birok eyi feda
etme pahasna elde edilir. nanc ne kadar yce ve ama
c ne kadar kutsal olursa olsun, hibir kide hareketi, ak
tif dnemi uzad takdirde vc zellikle hareketin kesin
olarak iktidar ele geirmesinden sonra da aktif dne
min devam etmesi durumunda, iyi bir hareket olamaz.
Reformasyon, Priten, Fransz ve Amerikan devrimle-
ri gibi yararl kabul edebileceimiz kide harekeden ve
son yzyldaki milliyeti harekederin ou, ksa bir aktif
168
dnem geirmilerdir. Kitle hareketlerinin aktif dne
mi uzadka, fanatikler hareket zerinde derin izler bra
krlar. Halkna ve insanla yararl olan kitle hareketi li
derleri, yalnzca bir kitle hareketini nas balatacaklarm
deil; Gandhi gibi, onun aktif dnemini ne zaman biti
receklerini de bilirler.
Bir kide hareketi, aktif dneminin ortaya kard
hayat tarzn nesiller boyunca devam ettirirse (Orta
alardaki militan Hristiyanlk gibi) veya birbiri ardn
dan iktidar tahtna kan tutucu liderler araclyla kut
sal amaca olan sadakati devaml bir ekilde glendirirse
(slamiyetteki hilafet gibi), elde edilen sonu tembel
lik ve karanlk bir a olacaktr. Bit kitle hareketiyle ilgili
olarak gerek bir yaratclk dnemi bulunuyorsa, bunun
mutlaka aktif dnemin hemen ardndan (bazen de ak-,
tif dnemden hemen nce) gelen dnem olduunu g
rrz. ok uzun olmamak artyla ve ar derecede kan
dklmemesi ve tahribat yaplmamas halinde, bir hare
ketin aktif dnemi biter bitmez, zellikle ani bitilerde,
bir yaratclk dalgas ortaya yaylr. Hareket baaryla da
sonulansa, yenilgiyle de sonulansa (Priten devrimin-
deki gibi) yaratcln ortay kt grlmektedir. Bu ya
ratclk, hareketin idealizmi ve heyecan nedeniyle mey
dana gelen bir kltrel yenilikten te kolektif disiplinin
birdenbire ortadan kalkmas ve bireylerin kr krne
inantan kurtulmasnn bir sonucudur.
Aktif dnemin kendisi ksrdr. Sosyal gerginlik za
manlarnda dnmeye ok az zaman bulunduunu ve
devrim zamanlarnda btn ilham ve dncelerin g-

" Bkz. Madde 85.

169
lkle aktn* Troki biliyordu. Buna karlk Napole-
on ve Hitler, zafer dnemlerindeki edebiyat ve dier
sanatlarn canszl karsnda, huzursuzlua derek
yaptklar byk ileri yanstan eserler grmek iin hid
detle haykryorlard. Aktif hareketin, yaratc ruhu bo
duu hakknda bir fikirleri yoktu.

118

Aktif bir kitle hareketinin yaratc sanat zerindeki

etkileri derin ve ok ynldr:
1) Hareketin yaratt fke, yaratc sanata ynelecek
olan enerjileri tketir. fkenin yaratclk zerindeki et
kisi, zevk ve elenceye dknln etkisi gibi olumsuz
dur.
2) Kitle hareketi, yaratc sanat kendi karlarnn
hizmetine balar. Edebiyat, sanat ve bilim, propaganda
ynnde almaldr. Kesin inanl yazarn, ressamn ve
bilim adamnn grevi, uyarlar yadrmak, tler ver
mek, vmek ve yermek olmaldr.
3) Kitle hareketinin geni bir faaliyet alan at yer
lerde (sava, koloniletirme, endstriletirme vs. gibi)
yaratc enerji bir kat daha tketilir.
4) Tutucu kiinin kendi dnce tarz da her trl
yaratcl sndrebilir. Fanatik kii imdiki dzeni hor
grd iin, duyduu kibir onun gzlerini, hayatin ok
ynl ve benzersiz olan taraflarn gremeyecek biim
de krletirir.
Yaratc sanatya ilham veren eyler, fanatik insa
* Bkz. Kaynaka 110.
** Bkz. Kaynaka 111.

170
nn gznde sama ve rm eylerdir. Yazarlarmz
omuz omuza ve uygun admla yrmelidirler ve iek
toplamak zere yolun kenarna kanlarn durumundan
fark yoktur. Bu szleri syleyen Konstantin Simonov,
her dnemde yaam olan fanatiklerin dncelerini ve
yazlarnn zn yanstmaktadr. Fanatiin krl ken
disi iin bir g kaynadr (nk engelleri gremez);
fakat bu krlk entelektel ksrlk ve duygusal tekd
zelik oluturur. Fanatiin kendini beenmiliinin kk,
btn dnyann tek bir formle -yani kendi formlne-
uyduu inancna dayanmaktadr.

119

Bir kitle hareketinin ortaya koyduu yenilikler ge

nellikle mevcut olan eylerin yeni bir uygulamasndan
ibarettir. Bir kitle hareketinin uygulad ve yararland
yntemler, prensipler, teknikler vs. genellikle hareke
tin dndaki evrelerin yaratclk rnleridir. Btn kit
le hareketlerinde bu taklitilik mevcuttur ve bu durum
zellikle Japonyada grlmektedir. Naziler ve kom
nistler, propaganda alannda kendi bulularndan ok,
taklitilie ynelmilerdir. Bunlar kutsal amalarnn rek
lmn aynen bir kapitalist tccarn sabun ve sigara rekl
mn yapt yntemlerle yaparlar.

Bkz. Kaynaka 112.

171
 Aktif Dnemin Sresini belirleyen Etkenler

120

Somut ve snrl bir amac olan bir kitle hareketinin

aktif dnemi, anlalmaz ve belirsiz bir amac olan ha-
reketinkinden daha ksadr. Hi bitmeden devam ede
cek bir fanatikliin salanmas iin, belki de amacn anla
lmaz olmas bir zorunluluktur. Oliver Cromwell yle
demiti: Bir insan hibir zaman, nereye gittiini bilme
dii zamanki kadar uzun yol gidemez.*
Bir ulusu i ve d zalimlerin elinden kurtarmak veya
bir saldrya kar koymak ya da geri kalm bir toplu
mu modernletirmek amacyla bir kitle hareketi faali
yete getii zaman, dmanla savamann bitmesi veya
modernletirme ileminin tamamlanma durumuna gel
mesiyle, hareketin de doal olarak sonu gelecektir. Dier
yandan, tam bir beraberlik ve benliksizlik iinde ideal bir
toplum yaratmak gibi belirgin olmayan bir amaca (rne
in, Komnist cenneti) varlmak istendiinde, aktif d
nemin zdevimli bir sonucu olmayacaktr. Bir toplumun
normal grevi iin zveri ve beraberliin zorunlu oldu
u bir yerde, gnlk hayat byk olaslkla ya dini ku
rallar iinde yaatlacak askeri disiplin iine sokulacaktr.
Her iki durumda da aktif dnemin ekillendirdii hayat
tarznn yerleerek devam etmesi olasdr. Ernest Renan
19. yzyln ikinci yansnda, sosyalizmin, gelecekteki Bat
dnyasnn dini kurallarn oluturacan ve bu dinin laik
bir din olmas nedeniyle siyasetin ve ekonominin de, bu
dini kurallarla yrtleceini dnmtr. Renan ayn
zamanda yle sylemitir: Hepimiz endie edelim ki,
* Bkz. Kaynaka 113.

172
gelecein bu dini domaya balamtr... Safln kkleri
derindir. Sosyalizm bir Katolik aprakl iinde, zgr
lk ve bireysel bakalk tanmayan, yeni bir Orta a
tek kelimeyle medeniyetsizlii geri getirebilir.

121
deal bir toplum yaratma giriimlerinin ounda kitle
harekederinin aktif dnemi uzayan trden olmu ve id
det hareketlerini de birlikte dourmutur. Bu hareketler
geni apta ve eitli halklar zerinde uygulanmtr (H
ristiyanln ve slamiyetin yaylnda, Fransz, Rus ve
Nazi devrimlerinde olduu gibi). Kk srail devletin
deki cemaat yerlemesi ve kk skandinav lkelerin
deki baarh sosyalizasyon programlan gstermektedir
ki, ideal bir toplum yaratma giriimi nispeten homojen
bir halk olan kk bir ulus tarafndan ele alnd za
man, iddet kullanlmasn gerektirmeyen bir biimde
baanl olabilmektedir. Kk bir ulus iin daha deerli
grlen insan hayat, d saldrlara kar i uyum ve bir
liin koruyucu zellii, halkn birbirini bir aile gibi his
setmesi gibi etkenler, dini kurallara yada askeri disipline
bavurmakszn en yksek i birliini salamay mm
kn klmaktadr. Ba dnyas iin, btn an sosyalizas
yon denemelerini homojen ve uygar bir halk bulunan
kk lkelere brakmak herhalde ok daha iyi olabilir
di. Byk endstrilerdeki, ncelikle kk bir pilot fab
rika kurma prensibi, belki sosyal gelime denemelerinde
de kullanlabilirdi. Zaten kk uluslann Bati dnyas
na parlak planlar vermesi, eski bir gelenein tekran olur
x Bkz. Kaynaka 114.

173
du. nk bize dini, kltr ve uygarln temel unsurla-
nn vermi olan lkeler, Ortadounun, Yunanistann ve
talyann kk devletleridir.
zgrln geleneksel olduu bir lkede bir Hit-
lerin veya bir Stalinin ykselmesine imkn olmad ke
sinlikle iddia edilemez. ddia edilebilecek bir durum var
sa, o da geleneksel zgrle sahip bir lkede bir Hitler
veya bir Stalinin iktidar ele geirmesinin ok g olma
masyla beraber, iktidarn devam ettirmesinin ok so
runlu olacadr. Ekonomik artlardaki nemli bir ge
lime, zgrlk geleneini yani isyan etme geleneini
mutlaka harekete geirirdi. Rusyada, Madde 45de ia
ret ettiimiz gibi, Stalini reddeden bir bireyin, kendisine
kimlik kazandracak baka bir dayana yoktu ve bu ne
denle onun baskya kar diren gsterme kapasitesi hi
derecesindeydi. Fakat geleneksel zgrle sahip bir l
kede, basky reddeden bir birey, kendisini soyutlanm
bir insan paras olarak deil, byk bir ulusun yani, is
yankr atalarnn- bir paras olarak grr.

122

Bir kitle hareketinin sresini ve karakterini belirleyen

nemli etkenlerden biri de liderin kiiliidir. Lincoln ve
Gandhi gibi nadir liderler, sadece bir kitle hareketindeki
ktlkleri nlemesini bilen liderler deil, ayn zaman
da hareketin amac aa yukan gerekletii zaman,
ona bir son vermesini bilen liderlerdi. Bu liderler, ikti
darn, kendilerinde bir kibarlk ve ruh cmertlii geli
tirdii nadir grlen liderlerdendir. Stalinin Orta a
* Bkz. Kaynaka 115.

174
zihniyetindeki zalimlikleri, Komnist hareketi dinamiz
minin devam etmesinde balca etken olmutur. Stalin
ve Hitler gibi barbar ruhlu olmayan Lenin, bir on veya
yirmi yl daha yaasayd Rus devriminin durumu acaba
nasl olurdu diye tartmak gereksiz olur.

123
Bir kitle hareketinin balal tarz da, hareketin ak
tif aamasnn sresi ve biti ekli zerinde etki yapabilir.
Reformasyon, Priten, Amerikan ve Fransz devrimle-
riyle birok ulusal kurtulu devrimlerinin, nispeten ksa
bir aktif dnemden sonra, kiisel zgrln artt bir
sosyal dzen iinde sonu bulduunu grdmz za
man, bu harekederin ilk gnlerini karakterize eden ruh
ve rneklerin gerekletiine tank oluyoruz demektir.
Btn bu hareketler, uzun sredir yerlemi iktidarlara
meydan okuyarak ve onlar yerlerinden atarak balam
tr. Bu balangtaki meydan okuyu hareketi ne kadar
aka belirtilmi ve halkn hafzasnda, bu balang ne
kadar ok tazeliini devam ettirmi olursa, sonuta kii
sel zgrln ortaya kmas da o kadar gl bir ihti
mal olur. Hristiyanln balangcnda byle aka belli
bir meydan okuyu yoktu. Hristiyanlk bir kral, bir hi
yerariyi veya bir devleti ykmak yoluyla balatlmamt.
Hristiyanln balatlmasnda, kendini beenmi bir
iktidara meydan okumak zere sklm yumruklarn
uzatan kiiler yoktu. te belki de bu nedenle, Hristiyan
ln kiisel zgrlk tanmayan otoriter dzeni bin be
yz yl sreyle kendi iinden hi kimsenin meydan oku
* Hristiyanlarn devlet otoritesine kar direnleri, kahramanlktan da te bir hareketti
fakat yine de kahramanlk deildiBkz. Kaynaka 116.
175
masyla karlamadan devam edebildi. talyada Rne
sans dneminde, Hristiyann nihayet kiisel zgrlk is
temesinin ilham Hristiyanln balangtaki ruhundan
deil, eski Yunan ve Romann kiisel zgrlk rnekle
rinden gelmekteydi. slamiyetin ve Japon kolektif toplu
luunun douunda da, ayn ekilde dramatik bir meydan
okuyu hareketinin yokluu grlmektedir ve her ikisin
de de bugn bile gerek bir kiisel zgrlk belirtisi yok
tur. Alman milliyetilii de, dier birok Bat lkelerinde
ki milliyetiliin aksine, yerlemi iktidara kar gsterili
bir meydan okuyu hareketiyle balamamtr. Alman
milliyeti hareketi daha ilk balangta Prusya ordusu
nun koruyucu kanatlan altna girmitir. Almanyadaki ki
isel zgrlk tohumlan onun milliyetiliinden deil,
Protestanlndan gelmektedir. Reformasyon, Amerikan,
Fransz ve Rus devrimleri ve dier milliyeti hareketlerin
ou, kiisel zgrln gsterili bir uvertr ile bala
m ve bunun ans taze olarak devam ettirilmitir.
Bu gereklere baklrsa, Rusyada er ge kiisel z
grln ortaya kmas, belki de tamamen olanaksz bir
ey deildir.

Yararl Kitle Hareketleri

124

Kesin inanl kiinin nazannda, kutsal amac bulun

mayan insanlar, karaktersiz ve temelsiz insanlardr. Di
er yandan, birbirlerinden kyasya nefret ettikleri ve
birbirlerini boazlamaya daima hazr olduklar halde, e
idi renklere brnm kesin inan adamlan, birbirleri

176
nin gcne kar sayg duyarlar. Hider, Bolevikleri ken
di ayannda grm ve eski Komnistierin hemen Nazi
partisine kabul edilmeleri iin emir vermiti. Ayn e
kilde Stalin, Nazileri ve Japonlar saygya deer yegne
uluslar olarak grmt. Hatta an dindar e militan
dinsiz bile birbirlerine kar saygsz deillerdir. Dosto-
yevskinin kaleminden piskopos Tihon yle sylemek
tedir: Dpedz dinsizlik, dnya ilerine kaytszlktan
daha ok saygya deerdir... tam bir dinsiz, en mkem
mel bir inancn eiinde duran kimsedir... fakat kaytsz
insann kt bir korkudan baka hibir inanc yoktur.
Zamanmzn btn kesin inanl kiileri (yani, Kom
nist, Nazi, Faist, Japon veya Katolik), Bati demokrasile
rinin kmekte olduunu iddia etmilerdir. (Komnisder
bu iddialarn bugnde srdrmektedirler) Bunlarn id
diasnn temel konusu udur ki, demokrasi lkelerinde
halk ok yumuak, zevkine ok dkn ve ulusu veya
kutsal bir ama iin lm gze almayacak kadar ben
cildir ve lm gze almay, manevi ve biyolojik r
menin bir iaretidir. Demokrasiler eskimi ve bozulmu
lardr; artk dnyaya sahip olmak zere bulunan inanl
kiilerin muktedir cemaatierine laik deillerdir.
Bu iddialarda bir nebze gerek pay bulunmakla be
raber, bu iddialarn samal bir nebzeden ok daha faz
ladr. Birlikte hareket ve fedakrla hazr olmak, Madde
43de akland gibi, bir kide hareketi olaydr. Normal
zamanlarda demokratik bir ulus az ok zgr bireyler
den meydana gelen kurumsallam bir birliktir. Ulusun
varl tehdit altna girdii ve halknn azami bir fedakr
lk ruhu iinde birlemesi gerektii zaman demokratik
" Bkz. Kaynaka 117.

177
ulus, kendini devrim partisine benzeyen bir duruma ge
tirir. Kutsallatrma diyebileceimiz bu ilem genellikle
g ve yava olursa da derin deiiklikleri gerektirmez.
Nazilerin kendi ifadelerine gre Almanlar 1920lerde
km insanlar, 1930larda ise gerek anlamda mert in
sanlar olmulardr. Milyonlarca insan da bylesine biyo
lojik ve hatta kltrel deiiklik yaratmak iin on yl gibi
bir zaman elbette ki ok ksadr.
Buna ramen, 011 yllk bir Hider dneminde abu
cak bir kide hareketi yaratabilme yetenei, bir ulus iin
hayati nem tamaktadr. Demokratik bir ulusun lide
rinde, kutsallatrma sanatnda yetenek sahibi olmak, s
rarla aranacak bir niteliktir. Bir aydnn ar titizlii veya
bir i adamnn pratik dnce tarz, ulusal liderlik iin
bir insanda aranacak nitelikler deildir. Ayrca, demokra
tik bir ulusun normal hayatnda, kriz zamanlarnda kut
sallatrma ilemini kolaylatrmak iin potansiyel bir
ulusal kahramanln elemanlarn oluturacak belirli ni
telikler bulunur. Bir ulusun potansiyel kahramanl, o
ulusun isteklerinin bir deposu gibidir. Heraclitusun sy
lemi olduu insanlarn btn isteklerine kavumu ol
malar, onlar iin iyi bir ey deildirsz, bireyler iin
olduu kadar, uluslar iin de dorudur. Bir ulusun id
detli arzular sona ererse veya bir ulusun arzular somut
ve snrl bir ideale ynelirse, onun kahramanlk potan
siyeli azalr. Ancak; devaml bir ilerlemeye balanm bir
ama, devaml olarak tatmin edilse dahi, bir ulusun po-
tansiel kahramanln azalmadan devam ettirilebilir. Bu
amacn mudaka yce bir ama olmas gerekmez. Hayat
standardnn devaml ykselmemesinin kaba bir ama
olarak alnmas, Amerikan ulusunu, olduka kahraman

178
bir ulus olarak devam ettirmitir.

125

Madde lde gsterilmi olduu gibi, uyuuk toplum-

larn uyanmasnda ve modernlemesinde kide hareket
leri ou zaman nemli bir etken olmaktadr. Her ne
kadar kide harekederinin tek etkili yenilik arac olduu
sylenemese de, u bir gerektir ki, Rusya, Hindistan,
in, Arap dnyas ve hatta spanya gibi byk ve koz
mopolit halk bulunan lkelerde uyan ve modernleme
ilemi ancak bir kide hareketiyle salanabecek, eksiksiz
bir aba ve heyecana baldr. Modernleme ileminin
ksa bir srede gerekletirilmesi zorunlu bulunuyorsa,
kk ve homojen toplumlarda bile kide harekederi ge
rekli olabilir. Bu nedenle, tam bir kide hareketi yaratma
kabiliyetsizlii, bir toplum iin nemli bir noksanlk ola
bilir. Son yzyl iinde inde kide harekederinin (Tai-
ping ayaklanmas ve Sun Yatsen devrimi gibi) kmesi
veya abuk bastrlmas inliler iin belki de byk bir
talihsizlik olmutur. in, byk reformlar kkl olarak
yerletirmeye yetecek srede gerek bir kide hareketini
devam ettirecek bir Stalin, bir Gandhi veya bir Atatrk
kartamamtr. Ortega y. Gasete gre, bir lkenin ger
ek bir kide hareketi oluturma yeteneksizlii, o lke
de baz etnolojik kusurlar bulunduunu gsterir. Gasset,
kendi lkesi olan spanya iin yle sylemitir: Etno
lojik zek daima kreltici bir fonksiyon olmu ve hibir
zaman normal gelime gsterememitir.
Bir hkmet kronik ehliyetsizlik belirtileri gsterme
Bkz. Kaynaka 118.

179
ye balad zaman, byk bir ayaklanma ile onun iktidar
dan drlmesi (byle bir drme byk can ve mal
kaybna sebep olsa bile) onun kendi kendine kp ykl
masn beklemekten belki de daha iyidir. Gerek bir halk
ayaklanmas, canllk kazandrc, modernletirici ve bir
lii arttmc bir ilemdir. Hkmetlerin kendi ecelleriyle
lme brakldklar yerlerde, sonu ounlukla bir uyu
ukluk ve kntdr hem de belki hibir zaman are
si bulunamayacak bir knt. Bylece, kide harekede
rinin gelimesinde sz ustalan nemli bir rol oynadna
gre, bir toplumun devaml olarak canlln korumas
iin, okumu ve aydn bir aznln mevcut olmas zorun
luluu herhalde aka bellidir. Elbette ki, sz ustalarnn
yerlemi iktidarla sk bir anlama iinde bulunmamas
gereklidir. Uzakdounun toplumsal uyuukluunun bir
ok nedeni mevcuttur, fakat hi phesiz ki bunlardan
en nemlisi, yz yllardan beri aydnlarn hem sayca ok
az oluu, hem de iktidann bir kolunu ya devlet memu
ru ya da rahip olarak- oluturmu olmalardr.
Batl kolonici glerin kltr faaliyederi sayesinde
devrimci o rtamlar yaratldndan Madde 104de bah
sedilmiti. Hz. Muhammed zamannda Arabistan lke
lerindeki uyan srasnda Yahudilerin ve Hristiyanlann
etkisi olmutur. Avrupann Orta an uyuukluun
dan uyanmasnda yine yabanc etkisini grmekteyiz,
yani, Yunan, Roma ve Arap etkisi. Rusya, Japonya ve e
itli Asya lkelerinin uyannda Battnn etkisi olmutur.
nemli nokta udur ki, yabanc etki direkt olarak gel
mez. Bir toplumu, uyuukluundan silkip karan ey, o
topluma sokulan yabanc modalar, yabanc yaama bi
* Bkz. Madde 104.

180
imleri ve yabanc dnce tarzlar deildir. Yabanc etki
genellikle, ya o toplumda daha nce bulunmayan bir ay
dn aznl yaratmak ya da mevcut aydn aznl iktidar
la kar karya getirmek yoluyla olur. Arap lkeleri rne
inde, yabanc etki Hz. Muhammedi Mekkede iktidara
kar getirmi ve Muhammed, Araplar bir sre iin uyu
ukluktan uyandran ve birletiren bir kide hareketine
(slamiyet) balamtr. Rnesans devrinde yabanc edd
(Arap, Roma ve Yunan), kiliseyle anlamas olmayan sz
ustalarnn ortaya kmasna ve ayn zamanda daha nce
mevcut sz ustalarndan birounun Katolik idareye
kar kmasna yardm etmitir. Bunun sonucunda orta
ya kan Reformasyon Avrupay uyuukluundan silkip
uyandrmtr. Rusyada Avrupann etkisi (Marksizm d
hil), aydn snfla Romanof ynetimi arasndaki anlama
y bozmu ve bunun sonucunda doan Bolevik devrimi
halen geni Moskova imparatorluunu modernletir
mekle meguldr. Japonyada, yabanc etkisi, sz usta
lar zerinde olmad. Aralarnda mparator Meijinin de
bulunduu eylem adamlar, geri kalm lkelerini ksa bir
zamanda dzeltmek iin kutsallatrma sanatnn zorun
lu bir etken olduunu kabul ettiler ve olaylarn son hal
kas olarak bir kide hareketi ortaya kt.
J.B.S. Haldanc, M.. 3000 e M.S. 1400 arasndaki
en nemli drt bulutan biri olarak fanatiklii gster
mitir.** Bu bir Yahudi- Hristiyan buluudur. Ve tuhaf
tr ki dnya; bu ruh hastalna yakalanmakla, toplumla-
r ve uluslar lmden dirilie geiren doast bir ara
kazanm oldu.

' Bkz. N: Yazarn eseri yazd tarihte Sovyeder Birlii henz yklmamt..
'* Bkz. Kaynaka 119.

181
 Kaynaka

1) E.H. Carr, Nationalism andAfter (New York: Macmil-

lan Company, 1945), s. 20.
2) Henry David Thoreau, Walden, Modern Libraty bas
ks (New York: Random House, 1937), s. 69
3) Alexis de Tocqueville, On the State of Society in France
Before the Kevolution of 1789 (London: John Murray, 1888),
s. 198-199
4) Kari Polanyi, The Great Tramformation (New York:
Farrar and Rinehart, Inc. 1944), s. 35.
5) Ad geen eser, s. 40
6) Adolph Hider, Mein Kampf (Boston: Houghton Miff-
lin Comoany, 1943), s. 105.
7) Herman Rauschning, The Conservative Kevolution (New
York: G.P. Putnams Sons, 1941), s. 189.
8) Thomas Gray, Letters, cilt 1, s. 137. Derleyen Ga-
maliel Bradford, Bare Souls (New York: Harper & Brot
hers 1924) s. 71.
9) Chaim Weizmann, Trial and Eror (New York: Har
per & Brothers, 1949), s. 13.
10) Herman Rauschning, Hitler Speaks (New York: G.P.
Putnams Sons, 1940), s. 134.
11) Konrad Heiden, Der Fuehrer (Boston: Houghton
Mifflin Company, 1944), s. 30.
12) Fritz August Voigt, Unto Caesar (G.P. Putnams

182
Sons 1938), s. 283.
13) Cari L. Becker, The Heavenly City of the Eighteenth
Century Pbilosophers (New Heaven: Yale University Pres,
1932), s. 155
14) A. Mathiez, Les Origins des Cultes Revolutionnai-
es, s. 31den derleyenrCarlton J. H. Hates, Essays on Natio-
talism (Nevv York: Macmillan Company, 1926), s. 103
15) Frantz Funck-Brentano, Luther (London: Jonathan
Cape Ltd., 1939), s. 278.
16) H.G. Wells, The Outline of History (New York: Mac
millan Company, 1922), s. 482-484.
17) Charles A. Ve Mary R. Beard, The Rise of American
Civilisation (New York: Macmillan Company, 1939 ), ciltl,
s. 24.
18) Edward A. Ross, The Changing Chinese (Nevv York:
Century Company, 1911), s. 92.
19) Alexis de Tocqueville, On the State of Society in France
Before the Revolution of 1789 (London: John Murray, 1988),
s. 149.
20) A.g.e., s. 152.
21) Lyford P. Edwards, The Natural History of Revoltlion
(Chicago: University of Chicago Press, 1927), s. 70.
22) I.A.R. Wylie, TheQ<estof OurUves Readers Digest,
Mays 1948. s. 2.
23) Crane Brinton, A. Decade of Revolution (New York:
Harper & Brothers, 1934), s. 161.
24) Ernest Renan, The Hibbert Lectures, 1880 (London:
Williams and Norgate, 1898), nsz.
25) Arthur j Hubbard, The Fate of Empires (New York:

183
Longmans, Green & Company, 1913) s. 170.
26) Kitab-t Mukaddes, Matta 10:35-37
27) Kitab- Mukaddes, Matta 12:47-49
28) Kitab- Mukaddes, Matta 8:22
29) Kitab- Mukaddes, Matta 10-21
30) Kenneth Scott Latourette, The Chinese, Their His-
tory and Culture (New York :Mac Millan Company, 1946)
cilt 1, s. 79.
31) Brooks Adams, The Law of Civilization and Decay
(New York: Alfred A. Knopf, Inc., 1943), s. 142.
32) Derleyen: Nicolas Zemov, T bre e Russian Prophets
(Toronto: Macmillan Company, 1944), s. 392.
33) Peter F. Drucker, The Way to Industrial Peace. Har-
pers Magazine, Kasm 1946, s. 392.
34) Kenneth Scott Latourette, A History of the Expan-
sion of Christianity (New York: Harper & Brothers, 1937),
cilt 1, s. 164.
35) A.g.e., s.23.
36) A.g.e., s. 23.
37) Carlton J. H. Hayes; A Generation of Materialism
(New York: Harper & Brothers, 1941), s. 254.
38) H.G. Wells, The Outline of History (New York: Mac-
millan Company, 1922), s. 719
39) Theodore Abel, Why Hitler Came into Pornr (New
York: Prentice-Hall, 1938), s. 150.
40) Alexis de Tocqueville, On the State of Society in France
Before the Kevolution of 1789 (London: John Murray, 1888),
s. 152
41) Herman Rauschning, Hitler Speaks (New York:G.P.

184
Putnams Sons, 1940), s. 268
42) A.g.e., s. 258.
43) Mitiam Beard, A Hstoty of Businessman (New York:
Macmillan Company, 1938), s. 462
44) 23 Aralk 1946 tarihli Life dergisinde R.S. Aldrich
tarafndan yazlm bir mektuptan.
45) Derleyen: Brooks Adams. The hav of Civili%ation
and Detay, (New York: Alfrcd A Knopf, Inc., 1943), s. 144
46) Christopher Bumey, The Dungeon Democracy (New
York: Duell, Sloan & Pearce, 1946), s. 147. Bu konuda ayr
ca baknz: Odd Nansen, From Doy to Day (New York G.P.
Hutnams Sons, 1949), s. 335; ve ayrca Arthur Koestler,
The Yogu and The Commissar (New York: Macmillan Com
pany, 1945), s. 178.
47) Ernest Renan, History of the People of Israel (Boston.
Litde, Brown & Company, 1888- 1896), cilt 3, s. 416.
48) Kitab- Mukaddes, Vaiz 9:4, 5, 6.
49) Kitab- Mukaddes,iotmtos\\xhLt!L 1. ci Mektup, 1:28.
50) Luther, 'Tab/e Ta/k, Number 1687, Derleyen:
Frantz Funck- Brentano, Luther (London: Jonathan Cape,
Ltd., 1939), s. 246.
51) Henri L. Bergson, The Sources of Morality and Keligion
(New York: Henry Holt & Company, 1935).
52) Pascal, Pensees.
53) Thomas a Kempis, Of The Imitationof Christ (New
York: Macmillan Company, 1937), Blm 3.
54) Kondrad Heiden, Der Fucbrer (Boston. Houghton
Mifflin Company, 1944), s. 758.
55) Komnist Partisi Tarihi, Moskova 1945, s. 355den

185
derleyen: John Fischer, Why Thej Bebave IJke Russians (New
york, Harper & Brothers, 1947), s. 236.
56) Drerleyen: Emilie Cailiet, The Clue to Pascal (To-
ronto: Macmillan Company, 1944).
57) Derleyen: Michael Demiashkevich, The National
Mind (Ne\vyork: American Book Company, 1938), s. 353.
58) Fedor Dostoyevsky, The Idiot, Blm 4, Ksm 7.
59) Harold Ettlinger, The Axis on the Air (Indianapolis:
Bobbs- Merili Company, 1943), s. 39
60) Alexis de Tocqueville, Kecollections (New York: G. P.
Macmillan Company, 1896), s. 52.
61) Herman Rauschning, Hitler Speaks (New York: G.P.
Putnams Sons, 1940), s. 234
62) Fritz August Voigt, Unto Caesar (G.P. Putnams
Sons 1938), s. 301.
63) Adolph Hitler, Mein Kampf (Boston: Houghton
Mifflin Comoany, 1943), s. 118
64) Derleyen: Herman Rauschning, Hitler Speaks (New
York:G.P. Putnams Sons, 1940), s. 234
65) A.g.e., s. 235.
66) Crane Brinton, The Anatomy of Kevolution (New
York: WW Norton & Company, Inc., 1938), s. 62.
67) A.g.e.
68) A.g.e.
69) Pascal, Pencees.
70) Herman Rauschning, Hitler Speaks (New York: G.P.
Putnams Sons, 1940), s. 235
71) Adolph Hider, Mein Kampf (Boston: Houghton
Mifflin Comoany, 1943), s. 118

186
 72) Pascal, Pencees.
73) Luther, Table Talk, Number 2387 a-b. Derleyen:
Frantz Funck Brentano, Luther (London: Jonathan Cape,
Ltd. 193), s. 319.
74) Kitab- Mukaddes, Matta 5.
75) Fedor Dostoyevsky, The Possesed, Blm 2, Ksm
6.
76) Ernest Renan, History of the People of Israel (Boston.
Litde Brown & Company, 1888- 1896), ciltl, s. 130.
77) 1926da talyan Milli Eitim Bakam. Derleyen: Juli-
en Bcnda, The Treason of The Intellectuals (New York: WUi-
am Morrow Company, 1928), s. 39.
78) Niccolo Machiavelli, The Prince, Blm 6.
79) The Goebbels Diaries (Garden City: Doubleday &
Company, Inc., 1948), s. 460
80) A.g.e., s. 298
81) Guglielmo Ferraro, Principles of Pover (New York:
G. P. Putnams Sons, 1942), s. 100
82) Ernest Renan, The Poetry of The Celtic Races (Lon
don: W Ccott, Ltd., 1896), slamiyet Hakknda Dnce
ler, s. 97.
83) Kenneth Scott Latourette, A History of The Expan-
sion of Christianity (New York: Harper & Brothers, 1937),
ct 1, s. 164.
84) Kenneth Scott Latourette, The Uttquenchable Light
(New York: Harper & Brothers, 1941), s. 33.
85) Charles Reginald Haines, slam as a Missionary Religi-
ot (London: Hristiyan Bilimlerini Yayma Cemiyeti, 1889),
s. 206.

187
 86) Adolph Hitler, Mein Kampf (Boston: Houghton
Mifflin Company, 1943), s. 171.
87)John Morley, "Notes on Politics and History (New York:
Macmillan Company, 1914), s. 60-70.
88) Angelica Balabanoff, My Life as a Rebel (New York:
Harper & Brothers, 1938), s. 156.
89) Frank Wilson Price, Sun Yat-Sen, Encyclopedia of
The Social Sciences.
90) Leo XIII. Sapiantiane Christianne. Derleyen: Jero-
me Frank, Fate and Freedom (New York: Simon and Schus-
ter, Inc., 1945), s. 281.
91) Kilab- Mukaddes, Tekvin 11:4.
92) Hermann Rauschning, The Revolution of Nihilism
(Chicago: Alliance Book Corporation, 1939), s. 48.
93) A.g.e., s. 40.
94) Ernest Renan, Antichnst (Boston: Roberts Brothers,
1897), s. 381
95) Derleyen: Alexis de Tocqueville, Recollections (New
York: Macmillan Company, 1896), s. 331.
96) Multatuli, Max Havelaar (New York; Alfred A.
Knopf; Inc., 1927). D.H. Lawrence tarafndan yazlan n
sz.
97) Bertrand Russell, Proposed Roads to Freedom (New
York: Blue Ribbon boks, 1931), nsz s. 8.
98) Henry D. Thoreau, Walden, Modern Library basks
(New York: Random House, 1937), s. 70.
99) Mainz Bapiskoposuna gnderdii Tezin refakat
mektubundan. Derleyen: Frantz Funck- Brentano, Ijither
(London: Jonathan Cape, Ltd. 1939), s. 65.

188
 100) Derleyen: Jerome Frank, Fate and Freedom (New
York: Simon & Schuser Inc.,)
101) Reformaon, Fincyclopedia Britannica.
102) Rene Flop Mille, Leaders, Dreamers and Rebe/s
(New York: The Viking Press, 1935), s. 85.
103) Ernest Renan, Antichrist (Boston: Roberts Brot
hers, 1897), s. 245.
104) ArnoldJ. Toynbee, A Study of History, (D.C. So-
menvell tarafndan ksaltlm basks) (Oxford University
Press 1947), s. 423.
105) CarltonJ. H. Hayes, The Historical Evolution of Mo
dern Nalionalism (New York: R.R. Smith, 1931), s. 294.
106) Fedor Dostoyevsky, The Brothers Karamayov, cilt 5.
blm 5.
107) Peter Viereck, Metapolitics (New York: Alfred A.
Knopf, 1941), s. 156 ve 170.
108) Hans Bernd Gisevus, To the Bitter End (Boston:
Houghlon Mifflin Company, 1947), s. 121- 122.
109) John Maynard, Russia in Flux (London: Victor
Gollancz, Ltd., 1941), s. 19.
110) Leon Trotsky, The History of The Russian Revolution
(New York: Simon and Schuster, Inc., 1932), nsz.
111) Jacques Barzun, Of Human Freedom (Boston: Litt-
le Brown &Company, 1939), s. 91.
112) Eva Lips, Savage Symphony (New York: Random
House, 1938), s. 18.
113) Derleyen J. A. Cramb, The Origts andDestiny of Im-
perialBritain (London: John Murray, 1915), s. 216.
114) Ernest Renan, History of the People of Israel (Bos

189
ton. Little, Brown & Company, 1888- 1896), cilt 5, s. 360.
115) John Maynard, Batssia in Flux (London: Victor
Gollancz, Ltd., 1941), s. 29
116) Sir j.R. Seeley, Eectures and Essays (London: Mac
millan, 1895), s. 81.
117) Fedor Dostoyevsky, The Possesed, Modem Library
basks (New York: random House, 1936), s. 698.
118) Jose Ortega y Gasset, The Modern Theme (New
York: WW Norton & Company, 1931), s. 128.
119) J.B.S. Haldane, The lnequality of Man (New York:
Famous Bok, Inc., 1938), s. 49.

190