Master Theme Do It

UNIVERSITETI I PRISHTINS HASAN PRISHTINA
UNIVERSITY OF PRISHTINA HASAN PRISHTINA
FAKULTETI I INXHINIERIS ELEKTRIKE DHE

KOMPJUTERIKE
PUNIM I DIPLOMS I STUDIMEVE MASTER
BURIMET E RIPRTRITSHME DHE NDIKIMI I TYRE N MJEDISIN E

KOSOVS
Bsc. Inxh. Diedona Musliu
Punimi sht realizuar n Universitetin e Prishtins

Hasan Prishtina
pr gradn e masterit pr shkenc
n shkencat e inxhinieris elektrike-elektroenergjetike
N mbikqyrje t
Prof. Dr.Ruzhdi SEFA
Komisioni vlersues:
1. Prof. Dr. Nysret AVDIU
2. Prof. Asoc. Dr. Ali HAMITI
3. Prof. Dr. Ruzhdi SEFA
Prishtin, 2017
ABSTRAKT
Burimet e riprtritshme dhe shfrytzimi i tyre pr prodhimin e energjis elektrike jan
shum t rndsishme pr Republikn e Kosovs dhe ruajtjen e mjedisit t saj.
Ky studim ka pr qllim t jep informacione rreth BRE-ve dhe ndikimit t tyre n mjedis qoft pr
nga ana positive ashtu edhe nga ana negative.
Duke qen t informuar se njri ndr ndotsit kryesor t mjedisit t Republiks s Kosovs jan
termocentralet t cilat pr djegje prdorin linjitin dhe si prfundim duke emetuar sasi t
konsiderueshme t karbonit dhe gazrave tjera t rrezikshme pr shndetin publik, sht shum e
rndsishme t ipet informacion rreth potencialit q ka Republika e Kosovs pr shfrytzimin e
burimeve t riprtrithshme pr prodhimin e energjis elektrike dhe ndikimit t tyre n mjedis.
Institucionet prkatse t Republiks s Kosovs kan hartuar planin strategjik pr zhvillimin e
burimeve t riprtritshme t energjis deri n vitin 2020, duke tentuar q vendi yn ti plotsoj
kriteret e nevojshme t Bashkimit Europian pr kt sektor dhe t ngris prodhimin e energjis nga
kto burime sikurse vendet e rajonit.
Kosova ka filluar t zhvilloj prodhimin e energjis nga burimet e riprtritshme viteve t fundit
mirpo ende mbetet shum pr tu dshiruar. Vendi yn megjith se ka filluar prodhimin e energjis
nga hidroenergjia, energjia diellore dhe nga ajo e ers ende sht prapa n zhvillimin e tyre n
krahasim me vendet e rajonit dhe m gjer. Poashtu prodhimi i energjis nga format e tjera t
burimeve t riprtritshme mbetet edhe m tutje i pazhvilluar fare. Kshtu q edhe zvoglimi i
ndotjes s mjedisit mbetet pothuajse n t njejtin nivel.
Fjalt kye: Mjedisi, direktiva, BRE , energji, plan.
2
ABSTRACT
The renewable resources and their usage for electric energy production are very important for
Republic of Kosovo and its environment.
This researchs goal is to provide information about renewable energy resources and their
environmental impact both in positive and negative manners.
Knowing that the main air polluter in Republic of Kosovo are the lignite burning thermal power
stations which emit massive amounts of carbon and other health threatening gases, is fundamental
to provide the required information about Kosovos potential for renewable resources usage for
electric energy production and their environmental impact.
Republic of Kosovo institutions have compiled the strategic plan 2020 not only for renewable
resources development while attempting to fulfill the criteria set by European Union on this sector,
but also to increase the energy production from renewables.
Kosovo has started to develop energy production from renewables just recently but there is plenty
to be wished. Even though our country has already started to generate electricity from hydro
energy, sun and wind power it is far behind in their development when compared to region and
western countries. The energy production from other renewable resources is yet undeveloped
hence air pollution reduction is stuck in the same level and it doesnt seem to be progress.
Key words: Environment, directives, renewable sources, energy, plan.
3
FALENDERIME
N radh t par, falenderoj Zotin e Madhrishm q m ka dhn shndetin, vullnetin dhe

mundsin pr t studiuar dhe prfunduar me sukses temn e diploms t nivelit master. Pastaj,
falenderimet m t thella ia kushtoj familjes sime, pr mbshtetjen e madhe, inkurajimin dhe
vullnetin e tyre pr t m ndihmuar t arrij ktu. Do tu jem mirnjohs prjet pr kto q m
kan ofruar.
Kt arritje ia dedikoj vajzs sime t vogl e cila sht motivi i jets sime.
Veanrisht dshiroj ti shpreh falnderimin dhe mirnjohjen time t thell, mentorit tim Prof.
Dr. Sefa R. , pr sugjerimet dhe kshillat e panumrta t cilat m ndihmuan ta prfundoj me
sukses kt punim. Poashtu i jam mirnjohse pr kontributin e tij n zhvillimin tim profesional.
Dshiroj ti falenderoj profesort njkohsisht antart e komisionit Prof. Dr. Nysret Avdiu dhe
Prof. Asoc. Dr. Ali Hamiti t cilt gjithashtu kontribuan n ngritjen time profesionale dhe me
vrejtjet dhe sygjerimet e vlershme bn q punimi t jet edhe m i arrir.
4
PARATHNIE
sht e pranuar botrisht q prdorimi i disa burimeve pr prodhim t energjis elektrike kan nj
ndikim negativ n ambient, e ktu theks t veant i vhet prdorimit t lndve djegse fosile,
qymyrit dhe gazit natyror. Sipas Agjensionit pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs viteve t fundit
jan evidentuar ndryshime n cilsin e ajrit me indikator brengoss.1
N Republikn e Kosovs nj ndr ndotsit kryesor t ajrit konsiderohen termocentralet e KEK-ut
te cilat bjn emetimin t gazrave n atmosfer si dioksidi i karbonit, i sulfurit apo oksidet e
azotit.2 Thuajse t gjitha kto emetime q shkaktohen nga kto termocentrale jan pasoj e
shfrytzimit t linjitit prkatsisht t burimeve fosile si lnd djegse pr prodhimin e energjis
elektrike shto ksaj edhe sektorin e transportit ku kryesisht shfrytzohen derivatet hidrokarbure.
Ndikimet e dmshme n ambient jan nj preokupim i tr shoqris dhe pikrisht n kt punim

paraqiten ndikimet eventuale t prodhimit t energjis nga burimet alternative t cilat mund t
shfrytzohen pr prodhim t energjis elektrike. N ditt e sotme burimet e riprtritshme
konsiderohen shum t rndsishme pr prodhimin e energjis elektrike. N grupin e burimeve t
riprtritshme (BRE) hyjn energjia diellore, ajo e ujit, e ers,energjia gjeotermale dhe energjia nga
biomasa.
Kto forma t energjis dhe ndikimi i tyre n ambient jan paraqitur n kt punim n prgjithsi
duke vu theksin e veant n ndikimin e tyre n ambientin ton, ndikimet n ajr, n uj, n
strukturn e toks dhe t dheut, n pasurit kulturore t mjediseve ku mund t ndrtohen centralet e
reja si dhe ndikimi q kan kto n botn e gjall, n bim, n kafsh dhe n njerz. Pr t
realizuar kt jan paraqitur pikat potenciale n Republiken e Kosovs pr ndrtimin e ktyre
centraleve dhe mundsit q ofron vendi yn me pozitn gjeografike pr kto investime.
Gjat shtjellimit t materialit, vend me rndsi z edhe pozita e Republiks s Kosovs n raport
me vendet e rajonit pr sa i prket shfrytzimit t burimeve t riprtritshme t energjis dhe
prodhimit t energjis elektrike nga kto burime. Krahasimi i Republiks s Kosovs me vendet e
rajonit pr sa i prket shfrytzimit t burimeve t riprtritshme pr prodhimin e energjis elektrike
sht e mirseardhur pr orientimin e politikave zhvillimore n drejtim t shfrytzimit sa m n
mas t tyre duke i pasur parasysh edhe ndikimet q mund t rezultojn.
1
Pr m tepr shih: http://www.ammk-rks.net/
2
http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raporti_per_gjendjen_e_ajrit_2013-2014.pdf
5
Prmbajtja
ABSTRAKT .................................................................................................................................. 2
ABSTRACT .................................................................................................................................. 3
FALENDERIME ........................................................................................................................... 4
PARATHNIE .............................................................................................................................. 5
LISTA E FIGURAVE....................................................................................................................... 9
LISTA E TABELAVE .................................................................................................................... 10
SHKURTESAT............................................................................................................................... 11
KAPITULLI 1 .............................................................................................................................. 13
1. Hyrje ................................................................................................................................. 13
1.1. Qllimi i hulumtimit ......................................................................................................... 15
1.2. Metodat dhe materiali i hulumtimit.................................................................................. 16
1.3. Organizimi i mbarshtrimit t tems ................................................................................ 17
KAPITULLI 2 .............................................................................................................................. 18
2. Energjia e riprtritshme dhe burimet e saj ...................................................................... 18
2.1. Prparsit dhe mangsit e burimet t riprtritshme t energjis elektrike .................. 18
2.2. Energjia e riprtritshme e fituar nga turbinat e ers ....................................................... 19
2.3. Energjia e riprtritshme e fituar duke shfrytzuar rrezet e diellit ................................... 21
2.4. Energjia e riprtritshme e fituar nga hidrocentralet ........................................................ 24
2.5. Energjia e riprtritshme e fituar nga paisjet me biomas ............................................... 25
2.6. Energjia e fituar nga burime gjeotermike ......................................................................... 27
KAPITULLI 3 ................................................................................................................................ 28
3. Ndikimi i paisjeve t burimeve t energjis s riprtritshme n mjedis ........................ 28
3.1. Ndikimet gjat operimit t turbinave me er .................................................................... 28
3.2. Ndikimi i prdorimit t paneleve diellore n mjedis ........................................................ 33
3.3. Ndikimi n mjedis i impianteve hidroenergjetike ............................................................ 35
3.4. Ndikimi i impianteve me biomas / bioenergji n mjedis ................................................ 37
3.5. Ndikimi i impianteve t energjis gjeotermike n mjedis ................................................ 38
3.6. Ndikimi i ndrtimit dhe operimit t impianteve t burimeve t riprtritshme n
Republikn e Kosovs ...................................................................................................... 40
KAPITULLI 4 .............................................................................................................................. 41
6
4. Burimet e riprtritshme t energjis n Republikn e Kosovs ..................................... 41
4.1. Kapacitetet pr gjenerim t energjis elektrike n Kosov nga hidrocentralet ................ 41
4.2. Kapacitetet pr gjenerim t energjis elektrike n Kosov nga energjia e ers ............... 45
4.3. Politikat zhvillimore t Republiks s Kosovs - kapacitetet pr energji t riprtritshme
.......................................................................................................................................... 49
4.3.1. Prmbushja e cakut me prodhim t energjis nga BRE ........................................................ 49
4.3.2. Pasqyr e politikave dhe masave pr promovimin e prdorimit t energjis nga burimet e
riprtritshme ........................................................................................................................ 51
4.4. Veprimet specifike t institucioneve t Republiks s Kosovs n prmbushjen e
krkesave t n Direktivs 2009/28/EC pr BRE ............................................................ 53
4.5. Procedurat pr autorizimin e ndrtimit e impianteve t burimeve t riprtritshme t
energjis n Republikn e Kosovs .................................................................................. 57
4.6. Masat nxitse pr shfrytzimin e burimeve t riprtritshme t energjis n Republikn e
Kosovs ............................................................................................................................ 58
KAPITULLI 5 .............................................................................................................................. 62
5. Burimet e riprtritshme t energjis n shtetet e ballkanit perndimor dhe n
Republikn e Gjermanis ................................................................................................................ 62
5.1. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Kosovs gjat
viteve 2010-2014................................................................................................................... 65
5.2. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike pr Republikn e Shqipris pr
vitet 2010 dhe 2014 ............................................................................................................... 66
5.3. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike pr Republikn e Serbis pr vitet
2010 dhe 2014 ....................................................................................................................... 66
5.4. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike pr Republikn e Malit t Zi
pr vitet 2010 dhe 2014......................................................................................................... 68
5.5. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike pr Republikn e Kroacis pr
vitet 2010 dhe 2014 ............................................................................................................... 69
5.6. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike pr Republikn Federale t
Gjermanis pr vitet 2010 dhe 2014 ..................................................................................... 70
5.7. Rezultatet sipas prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet................................ 71
5.7.1. Prodhimi i energjis nga hidrocentralet pr vitet 2005-2014, n Republikn e Kosovs,
Shqipris, Malit t Zi dhe Serbis. ...................................................................................... 71
5.7.2. Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet gjat viteve 2005-2009 duke i krahasuar
vendet e rajonit n raport me Gjermanin ............................................................................ 74
5.7.3. Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr vitet 2010-2014 duke i krahasuar
vendet e rajonit n raport me Gjermanin. ....................................................................... 75
KAPITULLI 6 .............................................................................................................................. 78
7
6. Ndikimi i prodhimit t energjis elektrike n mjedisin dhe shndetin publik t Republiks
s Kosovs ...................................................................................................................................... 78
6.1. Ndotja nga termocentralet n Republikn e Kosovs ...................................................... 78
6.1.1. Ndikimi i ndotjes nga termocentralet n shndetin publik t Republiks s Kosovs .......... 81
6.2. Si t dilet nga situata momentale mjedisore n Kosov ? ................................................ 82
PRFUNDIME ............................................................................................................................... 84
CONCLUSION ............................................................................................................................... 86
PRMBLEDHJE ............................................................................................................................ 88
SUMMARY .................................................................................................................................... 90
SHTOJCA A .................................................................................................................................. 91
SHTOJCA B .................................................................................................................................. 92
SHTOJCA C ................................................................................................................................... 93
SHTOJCA D ................................................................................................................................... 94
SHTOJCA F .................................................................................................................................... 98
REFERENCAT DHE BIBLIOGRAFIA ........................................................................................ 99
8
LISTA E FIGURAVE
Figura 1.1 Konsumi botror i energjis elektrike ...................................................................................................... 14
Figura 1.2-Mbshtetja publike pr burimet e energjis............................................................................................ 15
Figura 5.1-Rezultati i gjenerimit t energjis elektrike sipas burimeve energjetike n Kosov ............................... 62
Figura 5.2-Gjenerimi i energjis elektrike sipas burimeve energjetike n Republikn e Shqipris (A), n
Republikn e Serbis (B), n Republikn e Malit t Zi (C) dhe n Republikn e Kroacis (D) ............................. 63
Figura 5.3-Rezultati i gjenerimit t energjis elektrike sipas burimeve energjetike n Republikn e Gjermanis .... 64
Figura 5.4- Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Kosovs n vitet 2010 (fig
5.4A)dhe 2014(fig 5.4B) ................................................................................................................................... 65
Figura 5.5-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Shqipris,` 2010 (A) dhe
2014 (B). .......................................................................................................................................................... 66
Figura 5.6-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Serbis, 2010 (A) dhe 2014 (B)
........................................................................................................................................................................ 67
Figura 5.7- Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Malit t Zi, 2010 (A) dhe
2014 (B) ........................................................................................................................................................... 68
Figura 5.8-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Kroacis, 2010 ................... 69
Figura 5.9-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Kroacis, 2014 ................... 69
Figura 5.10-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn Federale t Gjermanis, 2010
........................................................................................................................................................................ 70
Figura 5.11-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn Federale t Gjermanis, 2014
........................................................................................................................................................................ 70
Figura 5.12-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr vitet 2005-2014, Kosov, Shqipri dhe Mali i Zi. . 71
Figura 5.13-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr vitet 2005-2014 n Serbi. .................................... 71
Figura 5.14-3D grafikoni i prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet pr 5 republikat ballkanike t
prfshira n hulumtim. .................................................................................................................................... 72
Figura 5.15-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr periudhn 2005-2014 n Kosov. ........................ 73
Figura 5.16-Grafikt e prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet pr Kosov dhe vendet e rajonit. .......... 73
Figura 5.17-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet n Kosov dhe Shqipri pr vitet 2005- 2009, i
shprehur n GWh. ........................................................................................................................................... 74
Figura 5.18-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet n Gjermanin, Kroacin, Serbin dhe Malin e Zi pr
vitet 2005-2009, i shprehur n GWh. ............................................................................................................... 74
Figura 5.19-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet n Kosov dhe Shqipri pr vitet 2010-2014, i
shprehur n GWh. ........................................................................................................................................... 75
Figura 5.20-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr Gjermanin, Kroacin, Serbin dhe Malin e Zi pr
vitet 2010-2014, i shprehur n GWh. ............................................................................................................... 75
Figura 5.21-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr periudhn 5-vjeare 2005-2009,i shprehur n GWh.
........................................................................................................................................................................ 76
Figura 5.22- Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr periudhn 5-vjeare 2010-2014,i shprehur n
GWh. ............................................................................................................................................................... 77
Figura 6.1-Emisionet e dioksidit t karbonit pr vitet 2005-2009 ............................................................................. 80
9
LISTA E TABELAVE
Tabela 1 -Lista e lokacioneve t mundshme pr ndrtimin e HEC-eve ..................................................................... 42
Tabela 2- Kriteret e lokacioneve t studimit t NEK-ut. ........................................................................................... 48
Tabela 3- Pasqyra e t gjitha politikave dhe masave ekzistuese. ............................................................................. 51
Tabela 4 - Raporti i IEA-s pr emetimin e CO2 pr kok banori. ............................................................................. 80
10
SHKURTESAT
AKMRrSB (Agjencia e Kosovs pr Mbrojtjen nga Rrezatimi dhe Siguri Brthamore)

BE (Bashkimi Evropian)
BP (Bashkprodhimi)
BRE (Burimet e Riprtritshme t Energjis)
CdTe (Cadmium Telluride - Teluridet e kadmiumit)
CIGS (Copper indium gallium selenide- Selenidit t bakrit-indium-galiumit)
CSP (Concentrating Solar Power - Koncentruesit e Energjis Solare)
EE (Efiienca e Energjis)
ENTSO/E(Rrjeti Evropiani Operatorve t Sistemeve t Transmisionit t Energjis Elektrike)
EMS (ser. Eletro Mreza Serbije - Operatori i Sistemit t Transmisionit i Serbis)
GIZ (Deutsche Gesellschaft fr Internationale Zusammenarbeit) HEC (Hidrocentral)
KEK (Korporata Elektroenergjetike e Kosovs)
KOSTT (The Kosovar Electricity Transmission, System and Market Operator-Operatori i
Sistemit, Transmisionit dhe Tregut n Republiken e Kosovs)
KEDS (Kosovo Electricity Distribution and Supply Company- Kompania e Shrbimeve pr
Shprndarjen e Energjis Elektrike n Republikn e Kosovs sh.a)
LCD - (Liquid Crystal Display Shfaqja e kristaleve t lngshme)
MBE (Marrveshjet e blerjes s energjis)
MMPH (Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor)
MZhE (Ministria e Zhvillimit Ekonomik)
NCGs (Discharge of Noncondensable Gases - Shkarkimi i gazeve jo t kondensuara)
NEK (NEK Umwelttechnik AG)
OSTT (Operatori i pavarur i Sistemit t Transmisionit dhe Tregut)
OST (Operatori i Sistemit t Transmisionit)
OSSH (Operatori i Sistemit t Shprndarjes)
OSHA(Occupational Safety and Health Administration Siguria dhe Administrata
Shndetsore n pun)
PKVBRE (Plani Kombtar i Veprimit pr Burimet e Riprtritshme t Energjis)
PV (Photovoltaics - Fotovoltaikt)
11
REN21 (Rrjeti i Politikave t Energjis s Riprtritshme pr shekullin XXI)
SCADA (Supervisory control and data acquisition- Sistemi mbikqyrs i kontrollit dhe t
dhnave prvetsuese)
TKE (Traktati i Komunitetit t Energjis)
TC (Termocentral)
ZRrE (Zyra E Rregullatorit t Energjis Elektrike)
PML (Prqndrimi Maksimal i Lejuar)
LGS (Lnda e Grimcuar n Suspension)
12
KAPITULLI 1
1. Hyrje
N vendin ton energjia me vite prgjithsisht sht gjeneruar nga derivatet fosile si burim
primar i energjis dhe pjesrisht/minimalisht edhe nga burimet hidroenergjetike. Gjenerimi i
energjis elektrike nga derivatet fosile ka si shkak rezervat nntoksore t bollshme t linjitit q
Kosova ka pr prodhimin e energjis elektrik.
Linjiti shpeshher i referuar si qymyr kaf, sht shkmb i but sedimentar i djegshm q
formohet nga torf e ngjeshur natyrale. Konsiderohet si cilsia m e ult e qymyrit pr shkak t
prmbajtjes relativisht t ult t ngrohjes. Ka karbon n prmbajtje afrsisht 2535%.3 Nga kjo
mund t nnkuptojm ndikimin negativ q ka prdorimi i tij pr prodhimin e energjis elektrike n
mjedis.
Pr arsyese Republika e Kosovs ka rezerva t mjaftueshme me linjit, burimet e tjera
alternative t energjis t mos merren n konsiderat ose t injorohen parcialisht edhe pse disa nga
burimet alternative t energjis (dhe konkretisht energjia nga burimet e riprtritshme ) jan m t
favorshme ekologjikisht dhe frekuenca kohore e shfrytzimit t tyre sht e palimituar. N
bashkkohsi, shfrytzimi i BRE-ve, prpos si nevoj pr prmbushjen e krkesave pr energji
elektrike n shtete ku burimet e tjera jan deficitare, sht edhe krkes e natyrs politike nga
institucione t ndryshme (qeveritare, joqeveritare etj,) q promovojn politika ambientaliste. 4 Ky
punim kontribuon q krahas shpjegimit dhe shqyrtimit teorik t burimeve t riprtritshme t
energjis n vetvete, t analizoj edhe prparsit dhe problematikn e shfrytzimit t burimeve t
riprtritshme n vendin ton nga aspekti i ndikimit t tyre n mjedis, bht krahasimi i raporteve
t vendeve t tjera dhe vendit ton n kuadr t shfrytzimin t burimeve t riprtritshme .
Tipet e energjis s riprtritshme mund t ndahen n: energjia solare, planetare dhe energjia
gjeotermale.5
Disa prej ktyre burimeve jan : rrezet e diellit, era, shiu, valt, biomasa, nxehtsia gjeotermike,
batica dhe zbatica. Energjia e riprtritshme zakonisht ofron energjin katr fusha t rndsishme:
gjenerimin e energjis elektrike, ngrohjen/ftohjen e ajritdhe ujit, transportit.
Sipas raportit t REN21 pr vitin 2016, burime te riprtritshme kontribuan me 19.2% t konsumit
3
http://advocacy-center.org/wp-content/uploads/2016/11/RRUGA-DREJT-BE-se-APO-RRUGA-DREJT-
ASKUND.pdf
4
Ndr kto insitucione sht edhe Bashkimi Evropian (BE), si union politiko-ekonomik, drejt s cilit synon edhe vendi
yn.
5
Volker Quaschning -Understanding renewable energy systems, Earthscan, London, 2005, fq. 20.
13
globale energjetik t njerzve dhe 23.7% pr gjenerim t energjis elektrike n vitet 2014 dhe
2015, dhe at: 8.9% nga biomasa, 4.2% nga energjia e nxehtsis (gjeotermike dhe ngrohja
solare), 3.9% hidroenergjia dhe 2.2% nga energjia e ers. SHBA dhe Kina jan shtetet t cilat
kan investuar m s shumti (mbi US$286 bilion n vitin 2015) n kto burime.
N figurn 1.1, paraqitet konsumi botror i energjis n prgjithsi dhe asaj q prodhohet nga
burime t riprtritshme n veanti (viti 2013).
Figura 1.1 Konsumi botror i energjis elektrike6
Zhvillimi i shpejt i shfrytzimit t energjive nga burime t riprtritshme dhe efiiencs s

energjis sht duke rezultuar n prfitime sinjifikante t siguris s energjis, ndryshimeve
klimatike dhe atyre ekonomike. N opinionin publik ndrkombtar ekziston nj mbshtetje e gjer
pr promovimin e burimeve t riprtritshme si sht energjia solare apo e ers. N nivelin
kombtar, t paktn 30 shtete n bot tashm kan furnizim me energji t riprtritshme q
kontribuon me 20% t energjis totale t ato. Tregjet kombtare t energjis s riprtritshme
pritet t rriten fuqimisht gjat dekads n vijim dhe m pas. Tashm dy shtete, Islanda dhe
Norvegjia, gjenerojn tr energjin elektrike t tyre me burime t riprtritshme . Shum shtete
tjera e kan synim q t arrijn 100% energji t riprtritshme . Nj shembull konkret sht
qeveria e Danimarks e cila e ka pr synim q deri n vitin 2050 i tr furnizimi me energji
(energji elektrike, ngrohje/ftohje etj) t jet 100% nga energjia e riprtritshme . Nj nga
prfitimet m t mdha t energjis s riprtritshm sht se nxehtsia mund t shndrrohet n
energji elektrike pa humbje dhe madje t arrihen temperatura m t larta se nga derivatet fosile,
6
Konsumi total i energjis n bot -
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Total_orld_Energy_Consumption_by_Source_2013.png
14
mund t shndrrohet n energji mekanike me efiienc t lart dhe sht e pastr n aspektin e
konsumit. Poashtu, duhet shtuar se elektrifikimi me energji t riprtritshme sht shum m
efiient dhe shpie n uljen sinjifikante t krkesave primare pr energji sepse shumica e burimeve
t riprtritshme nuk kan nj cikl energjie me humbje t lart (centralet me energji nga fosilet
kan humbje nga 40-65%). N figurn 1.2, paraqitet grafiku q dshmon pr mbshtetjen publike
globale pr zhvillimin e burimeve t riprtritshme t energjis dhe shfrytzimin e tyre.
Figura 1.2-Mbshtetja publike pr burimet e energjis.7
1.1. Qllimi i hulumtimit

Republika e Kosovs sht nj vend ku burimet e riprtritshme t energjis jan shfytzuar n
mas t vogl. Qllimi i ktij punimi sht q duke shpjeguar burimet e energjis s riprtritshme
t paraqiten prparsit dhe mangsit e tyre si dhe ndikimi i tyre n mjedis. Kshtu do t shohim
se ku qndron Republika e Kosovs n raport me shfrytzimin e ktyre burimeve si n praktik
poashtu edhe n aspektin legjislativ si dhe a do t ndihmonte shfrytzimi i BRE-ve n zvoglimin e
ndotjes s mjedisit t saj.
Tashm dihet dhe sht e pranueshme nga t gjitha palt se prdorimi i cilit do nga burime t
energjis n nj ose formen tjetr ka ndikim n mjedis. Mirpo burimet energjetike fosile (nafta,
qymyri, gazi natyror) shkaktojn shum m tepr dme sesa burimet e riprtritshme t energjis
7
Global Public Support for Energy Sources -
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Global_public_support_for_energy_sources_(Ipsos_2011).png
15
n t gjitha parametrat dhe at n ndotjen e ajrit dhe ujit, ndotjen e shndetit publik, n botn
bimore, n shtazore dhe habitatin e tyre, e deri te ndryshimet klimatike globale. Pr dallim prej
tyre burimet e riprtritshme t energjis si energjia diellore, e ers, hidroenergjia, energjia
gjeotermale dhe energjia nga biomasa mundsojn prfitime substanciale kur bhet fjal pr
klimn, shndetin dhe ekonomin.
Trajtimi i ksaj teme ka rndsin e vet duke marr parasysh se nuk sht i njoftuar aq sa duhet
me kapacitetet e vendit pr prodhim t energjis prmes burimeve t riprtritshme e aq m pak
pr ndikimet e tyre t mundshme n mjedisin ton, e poashtu me standardet e prgjithshme t
ndikimeve ekologjike dhe me ndryshimet e mundshme q shkaktohen nga ndrtimi dhe operimi i
centraleve prkatese, si klimatike ashtu edhe ekologjike dhe biologjike n prgjithsi n botn e
gjall e n veanti n shndetin e njeriut.
1.2. Metodat dhe materiali i hulumtimit

Pr tu realizuar ky hulumtim sht br nj krkim dhe shqyrtim i gjer teorik i materialeve t
ndryshme hulumtuese mbi kt tem n libra, publikime, revista shkencore, fotografi, tabela e t
tjera pr t konstatuar se cila sht qasja e ekspertve t ndryshm t fushs n raport me kt
tem. Ky hulumtim bazohet n t dhnat q jan nxjerr nga ekspertt e ndryshm, nga sistemi
legjislativ, rregulloret dhe hulumtime te ndryshme t kryera mbi materialet e disponueshme q jan
nxjerr nga institucionet prkatse t Republiks s Kosovs. N prgjithsi, t dhnat mbi burimet
e riprtritshme t energjis, ndrtimin dhe funksionimin e tyre si dhe ndikimin e prgjithshm t
tyre n mjedis bazohen kryesisht n literaturen e cituar. N kt hulumtim prdoret metoda
analitike dhe ajo krahasuese, pr t analizuar gjendjen n vendin ton dhe pr t analizuar ndikimet
e paisjeve t burimeve t riprtritshme n mjedisin ton duke u bazuar n analizn e ndikimeve t
ktyre burimeve n cilsin e ajrit, t ujit, t toks dhe ndikimeve asetet kulturore, n ekonomi, n
transport dhe n shndetin e popullats.
T dhnat pr punimet dhe hulumtimet e kryera n Republikn e Kosovs pr kapacitetet si dhe

prshtatjen e mjedisit kosovar pr aplikimin e burimeve t riprtritshme t energjis jan marr
nga dokumentet zyrtare t Ministris s Zhvillimit Ekonomik, Ministris s Mjedisit dhe
Planifikimit Hapsinor, KOSTT-it dhe Zyrs s Rregullatorit t Energjis (ZRrE), AEE (Agjencia
pr Efiienc t Energjis). Kto t dhna plotsohen edhe me t dhnat numerike t marra nga
16
Agjensioni Ndrkombtar i Energjis pr t gjitha vendet e prfshira n kt studim.
Shfrytzimi i ktyre t dhnave statistikore sht br pr t krahasuar gjendjen n Republikn e
Kosovs me vendet e tjera t Ballkanit Perendimor dhe me Gjermanin pr fusha t caktuara me
interes pr kt hulumtim. Kto t dhna shfrytzohen pr burimet e caktuara t energjis s
riprtritshme e n veanti pr hidroenergjin, si nj nga burime potenciale t energjis s
riprtritshme n Republikn e Kosovs.
1.3. Organizimi i mbarshtrimit t tems

N punim paraprakisht bht nj hyrje pr qllimin e punimit, literaturen dhe metodat e puns.N
kapitullin e 2-t t ktij punimi prshkruhen burimet e riprtritshme t energjis, prparsit dhe
mangsit shfrytzimit t energjis nga burimet e riprtritshme . N Kapitullin e 3-t shtjellohet
aspekt i indikimit t burimeve t energjis s riprtritshme n mjedis dhe at ndikimi i energjis
s ers n mjedis, ndikimi i energjis solare n mjedis, ndikimi i hidroenergjis n mjedis, ndikimi
i biomass / bioenergjis n mjedis, dhe ndikimi i energjis gjeotermike n mjedis. Krahas tjerave
shqyrtohet edhe ndikimi n shndetin e njeriut. N kapitullin e 4-t shqyrtohen burimet e
riprtritshme t energjis n Republikn e Kosovs, kapacitetet e burimeve t riprtritshme n
Republikn e Kosovs, politikat zhvillimore t Republiks s Kosovs n lidhje me energjit e
riprtritshme , zhvillimi i infrastrukturs elektroenergjetike, masat specifike pr promovimin e
prdorimit t energjis nga biomasa, masat nxitse etj. N kapitullin 5-t bhet nj krahasim se ku
qndron Republika e Kosovs n raport me vendet e rajonit dhe Republikn e Gjermanis, pr sa
i prket prodhimit t energjis elektrike nga burimet e riprtritshme t energjis.
N kapitullin 6-t prshkruhet ndikimi i energjis n mjedisin e Republiks s Kosovs prfshir
legjislacionin energjetik dhe mjedisor dhe ndotjen nga termocentralet n Republikn e Kosovs.
Si dhe si t dilet nga situata momentale mjedisore n Kosov.
17
KAPITULLI 2
2. Energjia e riprtritshme dhe burimet e saj
Energjia e riprtritshme karakterizohet me disa veori t rndsishme:
Prhapja e gjer gjeografike e burimeve t energjis s riprtritshme ;
Intensiteti i ult i shkmbimit t energjis me siprfaqen e caktuar, n krahasim me sistemet
konvencionale;
Natyra e kohpaskohshme dhe e pakontrolluar e flukseve t burimeve t energjiss
riprtritshme etj;
Disa forma t burimeve t energjis s riprtritshme jan n dispozicion ku do n tok. Mesatarisht

m shum se nj vit, e gjith siprfaqja e toks (prfshir rajonet polare) ndriohet nga rrezet e
diellit, duke br insolanc (ndriim me rrezet e diellit) diellore universale q sht n dispozicion.
Kulturat e biomass dhe pyjet rriten n vendet tropikale dhe vende t tjera t cilat kan reshje t
mjaftueshme. Gradientt e temperaturave nn siprfaqen e toks ekzistojn kudo, duke ofruar
mundsin e energjis gjeotermike. Por, n prgjithsi, sht e vrtet se pozita gjeografike bn q
disa vende t jen m t favorshme n shfrytzimin e burimeve t riprtritshme t energjis sesa
disa vende t tjera.8
2.1. Prparsit dhe mangsit e burimet t riprtritshme t energjis
elektrike
Burimet e riprtritshme t energjis sikurse edhe burimet e tjera kan prparsit dhe mangsit e
tyre. Disa nga prparsit e BRE-ve:
Era, dielli, batica dhe zbatica dhe energjia gjeotermike gjenden me sasi t bollshme dhe t lira
pr tu prdorur;
Burimet e riprtritshme t energjis kan emetim t ult t karbonit, kshtu ato konsiderohen
m t mira pr ruajtjen e mjedisit;
Energjia e riprtritshme e stimulon ekonomin dhe krijon mundsi t reja punsimi; etj.9
Burimet e riprtritshme kan edhe mangsit e veta. M posht po i prmendim disa prej tyre:
Kostoja e ndrtimit t paisjeve n vendet e burimeve t riprtritshme sht shum e lart.
Energjia solare sht e pranishme vetm gjat dits dhe nuk mund t arrihet gjat nats dhe
8
Shih pr kt, James A.Fay and Dan S. Golomb Energy and the Environment, Oxford University Press, New York,
2002, fq.144.
9
Frank R. Spellman Environmental Impact of Renewable Energy- CRC Press, Taylor and Francis Group, fq. 4.
18
gjat sezons me shi;
Energjia gjeotermike gjat shfrytzimit mund t sjell kemikale toksike nga nntoka mbi
siprfaqe t toks dhe t shkaktoj dme n mjedis;
Hidrocentralet dhe mund t ndikojn n rrjedhn e natyrshme t ujit.
Turbinat e ers krkojn erra t forta dhe duhet t vendosen n vendet e duhura ashtu q t
jen efektive. Poashtu, turbinat e ers ndrtohen n lartsi, gj e cila poashtu mund t ndikoj
n popullacionet e zogjve.10
2.2. Energjia e riprtritshme e fituar nga turbinat e ers

Energjia e ers apo fuqia e saj, n prgjithsi ka lidhje me ern si fenomen natyror. Lvizja e
vazhdueshme e ajrit n tok sht horizontale (era) dhe vertikale (rrymat e ajrit). Kjo lvizje e ajrit
sht rezultat i energjis termike t prodhuar nga ngrohja e siprfaqes s toks dhe molekulave t ajrit
n pjesn e siprme.
Era ka edhe efekte tjera si pr shembull shkakton erozionin n siprfaqen e toks, shkakton rrymat
oqeanike dhe bart ndotsit e ajrit dhe ndotsit e tjer nga nj pik n tjetrn q ndikojn n mjedis.
N termin praktik, nj turbin ere prkufizohet si pajisje e cila bn shndrrimin e energjis kinetike n
energji elektrike. N termin ekonomik, nj turbin ere prshkruhet si nj struktur me an t s cils
ekonomia prfiton duke gjeneruar energji t pastr dhe t riprtritshme .
N prgjithsi egzistojn dy lloje t turbinave t ers: turbina t ers me bosht horizontal dhe turbina
t ers me bosht vertikal. Shumica e modeleve bashkkohore i prkasin turbinave t ers me bosht
horizontal.
Turbinat e ers jan t disponueshme n lloje t ndryshme, sipas madhsis dhe gjenerimit t
energjis elektrike. Kto turbina mund t jen nga 100 kW deri n disa megawat. Turbinat e ers me .
Turbinat e ers me bosht horizontal me drejtim t ers i kan helikat prapa kulls. Pr kto turbina
nuk ka nevoj t kontrollimit t kursit t tyre sepse ato drejtohen vet n drejtim t ers. Turbinat e
ers me bosht horizontal q jan t vendosura n drejtim t kundrt t ers i kan helika prpara
kulls.
10
Po aty.
19
Kto turbina n drejtim t kundrt n raport me ern krkojn nj kontroll kompleks gjat
funksionimit t tyre pr ti mbajtur ato prball me ern. Kto operojn m leht dhe prodhojn m
tepr energji dhe prdoren m shum.
Figura 2.1 - Mekanizmi i turbins s ers .11
N parim nj turbin ere me bosht horizontal prbhet nga tri pjes kryesore: nj turbin, nj dhom e
motorit dhe nj kull. Pjest tjera t rndsishme vendosen brenda dhoms s motorit dhe t kulls
duke prfshir ktu: anemometrin, helikat, frenat, kontrolluesit, gjeneratorin, rotorin, drejtuesin e
kursit dhe motorin e tij.
N vendin ton n vitin 2010 jan instaluar tri turbina t ers me kapacitet 1.36 MW n Golesh, t cilat
pr momentin jan jasht funksionit. Kto turbina jan t llojit me bosht horizontal.12
11
Po aty.
12
Pr m tepr shih figurn 4-1 fq.51.
20
2.3. Energjia e riprtritshme e fituar duke shfrytzuar rrezet e diellit
Energjia e riprtritshme e fituar duke shfytzuar rrezet e diellit sht nj ndr energjit e
riprtritshme m t pastra q na ofron natyra dhe gjithashtu me sasi t bollshme.
Aktualisht, prdoren teknologji t ndryshme pr t prfituar energji duke shfytzuar rrezet e diellit e
n menyr t veant pr t prodhuar energji elektrike. Energjia diellore sht nj nga burimet m t
mira t mundshme t energjis elektrike prshkak se sht burimi m i pastr i energjis. Rrezatimi
direkt diellor i absorbuar n panelet diellore mundson ngrohjen e hapsirave dhe ngrohjen e ujit.
Energjia diellore mund t prdoret q t prodhoj energji elektrike, dhe kjo sht energjia pr t ciln
fokusohemi n kt punim. Dy kategorit m t mdha t teknologjive dallojn mes vete pr nga
mnyra se si e shndrrojn energjin diellore n energji elektrike: fotovoltaikt (PV) dhe
koncentruesit e energjis diellore (CSP). Kto dy teknologji elektrike diellore prbjn potencialin
m t madh t gjenerimit t energjis s riprtritshme prmes diellit.13
Figura 2.2, ilustron operimin e nj celule bazike fotovoltaike, e ashtuquajtur celul diellore. Celulat
diellore jan t ndrtuara nga silikoni dhe materiale t tjera gjysmpruese si sht germaniumi,
arsenid galumi, dhe karabonit silikoni q prdoren n industrin mikroelektronike. Pr celulat
diellore, nj gjysmprues i holl trajtohet n mnyr speciale pr t formuar nj fush elektrike,
pozitive n njren an dhe negative n ann tjetrn. Kur energjia diellore godet celuln diellore,
elektronet shkunden dhe lirohen nga atomet n materialin gjysmprues. Nse pruesit elektrik
jan t lidhur n ant pozitive dhe negative duke formuar nj qark elektrik, elektronet kapen n form
t nj rryme elektrike. Kjo energji elektrike m pas mund t prdoret pr ti dhn fuqi nj ngarkese,
si mund t jet poi apo ndonj shpenzues tjetr.14
13
Pr m tepr shih: Frank R. Spellman Environmental Impact of Renewable Energy- CRC Press, Taylor and Francis
Group, London, New York, 2015
14
Frank R. Spellman Environmental Impact of Renewable Energy- CRC Press, Taylor and Francis Group, London, New
York, 2015
21
Figura 2.2-Operimi bazik i celuls fotovoltaike.15
Figura2. 3-Celula fotovoltaike dhe moduli i celulave diellore.16
Nj modul fotovoltiak prbhet nga nj numr i celulave diellore t lidhura elektrikisht mes veti
dhe t montuara n nj panel mbshtets (Figura 2.3). Modulet jan t dizajnuara q t furnizojn
me energji elektrike n nj tension t caktuar. Rryma e prodhuar sht e varur direkt nga sasia e
drits q e godet modulin. Shume module mund t lidhen mes vete pr t formuar nj grup apo nj
tabel. N prgjithsi sa m shum module, dhe sa m i madh grupi apo tabela, aq m e madhe
sasia e energjis e cila do t prodhohet. Modulet dhe grupet fotovoltaike e prodhojn energji
elektrike me rrym njkahore. Mund t lidhen n menyr serike dhe n menyr paralele pr t
15
Po aty, fig 3.1,fq.79
16
Po aty.
22
prodhuar kombinimin e nevojshm pr rrym maksimale dhe tension maksimal.17
N figurn 2.4, tregohet se si duket nj celul konvencionale diellore me silikon kristali. Kontaktet
elektrike bhen nga zbarrat (vijat e mdha me ngjyr argjendi), dhe nga linjat (vijat m t vogla) t
paraqitura n substratin e silikonit.
Figura 2.4-Celula konvencionale diellor me silikon kristali 18

.
Koncetruesit e energjis diellore (CSP) ofrojn nj opsion me shkall t furnizimit, t

qndrueshm, dhe t mundshm pr transferim t energjis s riprtritshme q mund t ndihmoj
n plotsimin e nevojave t nj shteti pr energji elektrike. Centralet e CSP prodhojn energji s
pari duke i prdorur pasqyrat q t fokusojn dritn e diellit n nj lng i cili nxehet n
temperatura t larta. Ky lng n temperatur t lart prdoret pr t rrotulluar turbinn ose pr t
ndezur nj motor q e udhheq nj gjenerator i cili prodhon energji elektrike. Sistemet e
koncentrimit t energjis diellore mund t klasifikohen varsisht nga mnyra se si e grumbullojn
energjin diellore; prmes koncentruesve linear, sistemeve me motor ose me sistemet qendrore t
energjis (ato me heliostat).19
Derisa pjesa m e madhe e rajonit shijon m shum se 250 dit me diell n vit, Evropa Juglindore
(EJL) ka potencial t madh pr prdorimin e energjis solare nga panelet fotovoltaike shtpiake mbi
kulm dhe nga ngrohset e ujit. Deri m sot, ky burim i madh i energjis s rinovueshme shum pak
sht prekur. Modeli i Energjis 2050 pr EJL sugjeron se, n qoft se instalojm panele solare n
gjysmn e kulmeve t prshtatshme n rajon, mund t plotsojm 70% t krkess totale t energjis
17
Po aty.
18
Solar Cell - https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_cell, wikipedia, the free Encyclopedia, 2017
19
York, 2015
23
elektrike n vitin 2050 pr nj kosto prej 5,97.7 miliarda .20
N vitin 2015 n fshatin Gjurgjevik i Madh t Klins ka filluar punn centralin i par solar n
Kosov me kapacitet prej 102 KW. Ky projekt sht realizuar nga investitor t huaj me
mbshtjetjen e MZHE-s. Ndrtimi i ktij centrali sht nj hap i madh pr vendin ton i cili mund
t hap rrug edhe pr ndrtimin e centraleve t tjera t ktij lloji t cilat do t kontribuonin n
rritjen e prodhimit total t energjis nga burimet e riprtritshme . Duke marr parasysh se Kosova
ka mjaft or me diell gjat vitit dhe ka hapsira pr ndrtimin e centraleve t tilla, mendojm se
investimet n kt fush do t ndihmonte n arritjen e objektivave pr sa i prket prodhimit t
energjis nga burimet e riprtritshme pr vitet n vijim.
2.4. Energjia e riprtritshme e fituar nga hidrocentralet

Pr ta lehtsuar mnyrn e jetess njerzit qysh nga shekujt e kaluar e kan shfrytzuar fuqin e
ujit pr t prodhuar forma t ndryshme t energjis e m von edhe energjin elektrike. Gjenerimi i
energjis elektrike nga fuqia e ujit arrihet prmes hidrocentraleve.
Prfitimet nga prdorimi i hidroenergjis jan: burimi i pastr i energjis dhe furnizimi i
vazhdueshm i cili bazohet n ciklin e ujit dhe sht burim i riprtritshm; poashtu ofron
mundsi rekreative si peshkimi, notimi dhe lundrimi dhe poashtu ndihmon n parandalimin e
vrshimeve.
Por prve ktyre t mirave ka edhe disavantazhe apo t meta si jan: ndikimi i saj n botn e
peshqve, operimi i pamundshm n kushte thatsie, rnia e nivelit t oksigjenit n uj, dhe
ndryshimi i temperaturs s ujit si faktor q ndikon n ekosistemet nnujore n mnyra t
ndryshme.
Duke pas parasysh se vendi yn sht relativisht i pasur me ujra, egzistojn afrsisht 80
lokacione potenciale pr shfrytzim t ujit si burim pr prodhim t energjis elekrike kapaciteti i
t cilave mendohet t jet rreth 600 GWh energji elektrike n vit. Edhe pse ndrtimi i ktyre
hidrocentraleve ka ndikim n ambient, ndrtimi i tyre do t ndihmonte sistemin energjetik t
Kosovs e me kt rast edhe prodhimi i energjis nga termocentralet do t zvoglohej dhe
rrjedhimisht dmtimi i ambientit nga to do t ishte m i vogl.
20
http://advocacy-center.org/wp-content/uploads/2016/11/RRUGA-DREJT-BE-se-APO-RRUGA-DREJT-ASKUND.pdf
24
2.5. Energjia e riprtritshme e fituar nga paisjet me biomas
Biomasa paraqet nj burim energjetik i cili sht shfrytzuar qysh nga koht e lashta dhe ndoshta
sht edhe burimi i par energjetik q njerzit e kan shfrytzuar. Biomasa sht emrtimi i
lnds s par q prdoret pr t prodhuar energji nga materiet e gjalla ose nga ato q i jan
nnshtruar proceseve t ndryshme metabolike pr disa vite, pr dallim pra nga derivatet fosile.
Shfrytzimi i materialit t biomass paraqet nj burim t riprtritshm q po zgjon mjaft interes
pr shfrytzimin e saj, prkundr asaj se paraqet nj nga burimet m t vjetra t energjis.
Biomasa paraqet tr materien e gjall q jeton n tok, dhe prbhet nga energjia q vie nga
bimt dhe t gjitha materiet organike me origjin bimore e q n esenc sht energjia e rujtuar
nga dielli. Biomasa mund t procesohet n mnyr biokimike pr ti ekstraktuar sheqernat,
termikimisht pr ti prodhuar bio derivatet ose biomateriet, ose t digjet pr t prodhuar energji
dhe nxehtsi. Biomasa prdoret pr energji q prej kohsh, qkur njerzimi filloi t gatuante
ushqimin duke i djegur drut dhe pr tu ngrohur. Drunjt ishin burimi kryesor pr t gjith
shoqrin pr 5000 vite n historin e njerzimit. Druri edhe m tutje sht burimi m i madh nga
produktet e biomass por tash prdoren edhe burime t tjerasi : t mbjellat ushqimore, bari, bimt
e drunjta, mbetjet nga bujqsia dhe pylltaria, si dhe komponimet organike nga mbetjet
industriale.21
N figurn 2.6 22 paraqiten format e ndryshme t lnds s par t biomass ku shihet se produktet
bimore kan rol kryesor si lnd e par e biomass dhe prmes proceseve t ndryshme konvertuese
arrihet deri tek prdorimi i tyre si bioderivate dhe bioenergji e poashtu edhe si bioprodhime.
21
York, 2015
.
22
Po aty, fq. 169
25
Figura 2.5-Konvertimi i biomass
Shfrytzimi i biomass pr prodhim t energjis ka ndikimet e saj n mjedis dhe pr to do t

flasim m gjersisht n kapitullin n vijim. Poashtu prdorimi i biomass si burim i vetm i
riprtritshm pr prodhim t energjis nuk sht aspak i mjaftueshm pr ti prmbushur nevoja
q ka vendi yn, mirpo shfrytzimi i saj do t kontribuonte mjaftueshm n prodhimin total t
energjis s riprtritshme , nse bhet planifikimi, operimi dhe shfrytzimi i teknologjis s
nevojshme.
Me pyje t gjera dhe tok bujqsore, SEE ka potencial t rndsishm pr t rritur prdorimin e saj t
bioenergjis edhe pse kjo duhet t shkoj krah pr krahu me menaxhimin e qndrueshm t pyjeve
dhe politik bujqsore prkatse q baraspeshon krkesat pr energji dhe t lashta. Ka po ashtu
potencial pr t gjeneruar energji nga mbeturinat dhe mbetjet: n Mal t Zi, vetm mbetjet nga
industria e prpunimit t drurit mund t sigurojn 204 GWh n vit. Dru zjarri prdoren gjersisht
shpesh n mnyr shum joefiente, me shkall t lart lagshtie, dru sapo i prer dhe n soba/ kaldaja
t vjetra pr ngrohje t brendshme dhe gatim, me prdorim t biomass n nnt nga dhjet ekonomi
familjare rurale n Kosov, Bosnj dhe Hercegovin, Maqedoni, Mal t Zi dhe Serbi.23
Shfrytzimi i biomass pr prodhim t energjis ka ndikimet e saj n mjedis dhe pr to do t
23
Center for Renewable Energy Sources and Saving. 2012. Study on the Biomass Consumption for Energy Purposes in the
Energy Community.
26
flasim m gjersisht n kapitullin n vijim. Poashtu prdorimi i biomass si burim i vetm i
riprtritshm pr prodhim t energjis nuk sht aspak i mjaftueshm pr ti prmbushur nevoja
q ka vendi yn, mirpo shfrytzimi i saj do t kontribuonte mjaftueshm n prodhimin total t
energjis s riprtritshme , nse bhet planifikimi, operimi dhe shfrytzimi i teknologjis se
nevojshme.
2.6. Energjia e fituar nga burime gjeotermike

Energjia gjeotermike, nga vet fjala (geo-toka,termike-nxehtsi), i referohet energjis q ka vet toka.
Kjo energji sht e pastr (nuk ka emetim t gazrave ndots pr ambientin), dhe bn pjes n
kategorit e energjive q quhen t riprtritshme, sepse vjen nga nj burim i pashterrshm, brthama
e Toks. Ideja e nj sistemi gjeotermik, konsiston n shfrytzimin e temperaturs q qendra e toks
(brthama e lngshme) emeton n drejtim t periferis s saj. Nse analizojm ndryshimin e
temperaturs n thellsi t ndryshme t Toks, konstatohet se n nj thellsi prej 10 metrash
temperatura e terrenit nuk influencohet m nga temperatura e atmosfers; ajo sht konstante n dimr
dhe n ver, natn dhe ditn, me nj temperatur q i afrohet temperaturs mesatare gjat vitit n
siprfaqe. Duke zbritur m n thellsi, temperatura rritet pr rreth 3C n do 100 metra thellsi
(koeficenti gjeotermik) 24
Prbrja gjeologjike e Gadishullit Ballkanik ofron potencial t konsiderueshm pr ta prdorur
nxehtsin nga nntoksore pr ngrohje, qoft prmes pompave t nxehtsis nntoksore n shtpi
dhe npr zyra, n sistemet e ngrohjes qendrore, apo pr prdorim t specializuar si jan ngrohje pr
sera dhe pishina. Disa zona aktive gjeotermike mund t jen t prshtatshme pr prodhimin e energjis
elektrike.25
24
Energjia Gjeotermike n prdorimin shtpijak http://blogshkenc.blogspot.com/2015/05/energjia-
gjeotermike-ne-perdorimin.html , 2015
25
27
KAPITULLI 3
3. Ndikimi i pajisjeve t burimeve t energjis s riprtritshme n mjedis

Gjat shqyrtimit t literatures rreth burimeve t riprtritshme dhe ndikimeve t ndrtimit t paisjeve t
tyre n mjedis, kemi par se autori Frank Spellman n librin e tij Ndikimi i energjis s
riprtritshme n mjedis ka prshkruar n mnyr t detajuar sesi ndikojn secili nga burimet e
riprtritshme n mjedis.
Me nocionin mjedis nnkuptojm t gjitha rrethanat q kan t bjn me organizmat e gjall si
njeriu, kafsht apo bimt dhe ndrveprimin e kushteve t jashtme q ndikojn n ta. Ky term m s
shpeshti i referohet Toks ose ndonj pjese t saj. Mjedisi prfshin t gjitha interaksionet e t gjitha
qenieve t gjalla, klims, motit, dhe burimeve natyrore q ndikojn n mbijetesn e njeriut dhe n
aktivitietin ekonomik t tij. Mjedisi natyror ka dy komponenta : 1) T gjitha njsit ekologjike q
funksionojn si nj sistem natyror duke prfshir vegjetacionin, gurt, dheun, mikroorganizmat,
atmosfern dhe t gjitha fenomenet natyrore q ndodhin n kufinjt e tyre dhe 2) Burimet natyrore
universale dhe fenomenet fizike t cilat nuk kan kufinj t qart si uji, ajri, klima, energjia,
radiacioni, ngarkesat elektrike dhe magnetizimi q nuk kan origjin nga aktiviteti human. 26
3.1. Ndikimet gjat operimit t turbinave me er

Ndikimet e energjis s ers ndahen n: ndikimet q shkaktohen nga przgjedhja e terrenit, ndikimet
nga tkurrja dhe ndikimet nga operimi. Poashtu kemi edhe ndikimin n botn shtazore si dhe ndikimin
n shndetin e njeriut. Edhe pse kjo mnyr e gjenerimit t energjis elektike duket se sht plotsisht
e pastr meq nuk lirohen gazra, do t ishte nj konstatim i gabuar sikur t thonim se prodhimi i
energjis elektrike prmes turbinave t ers sht pa efekte ansore.27
Aktivitet pr vlersimin e vendit pr ndrtimin e turbinave t ers si jan monitorimi dhe testimi,
jan t prkohshme dhe paraqesin nj ndikim m t vogl sesa llojet e tjera t ndikimeve. Ndikimet
tipike pr vlersimin e vendit jan aktivitetet eksplorative si pastrimi i toks, largimi i mbuless
vegjetative, trafiku toksor dhe i kmbsorve, instalimet kabllore dhe pozicionimi i paisjeve, si pr
Natural Environment,https://en.wikipedia.org/wiki/Natural_environment , wikipedia, the free Encyclopedia , 2017

26
27
Sefa Ruzhdi , Tredhaku Isuf Ndikimi i turbinave t ers n Golesh n punn e transmetuesit t RTK-s
Konferenca Kombtare , Teknologjit e Avancuara Rruga jon e zhvillimit , Tiran , 2011
28
shembull i kullave meteorologjike.
Ndikimet n cilsin e ajrit gjat fazs monitoruese dhe testuese jan t vogla dhe limitohen vetm n
gjenerimin lokal t emetimeve t mjeteve t puns dhe pluhurave, dhe nuk kan ndikim n
ndryshimin e klims. rregullimet e siprfaqs s toks jan t vogla n kt faz dhe pasurit
kulturore q mund t jen ose jan t varrosura n at pjes, shum vshtir se ndikohen, kurse ato q
jan mbi siprfaqe mund t rregullohen.
Poashtu edhe ndikimi ekologjik n vegjetacion, botn shtazore dhe ambientin ujor sh shum i vogl
pr shkak t natyrs s limituar t aktiviteteve.
Prdorimi i toks pr aktivitete testuese shkakton ndikim n tok pr shkak t prdorimit t
prkohshm t saj dhe rregullon prkohsisht mjedisin e saj, kurse pasurit gjeologjike dhe cilsit e
dheut jan shum pak t ndikuara nga kto procese.
Aktivitetet gjat ndrtimit t objekteve n fazn e konstruktimit prfshijn pastrimin e toks,

klasifikimin, grryerjen, shpimin si dhe trafikun e automjeteve dhe t puntorve.
Emetimet q rezultojn nga aktivitetet ndrtuese prfshijn emetimet e automjeteve t cilat punojn
aty, emetimet e dizelit nga gjeneratort dhe paisjet e mdha konstruktive; komponimet volatile
organike q lirohen nga ruajtja dhe transferimet nga derivatet e paisjeve; sasi t vogla t monoksidit
t karbonit, oksidet e azotit si dhe praktikat tjera dhe pluhurat fugitive (pluhurat t cilave nuk u dihet
burimi i sakt i emetimit)
Pluhurat fugitive shkaktohen nga:
Lvizja dhe ndikimet mekanike t ndryshme n dhe;
Przierja e betonit;
Shpimi dhe pirgjet.
Leja e ndrtimit sht e nevojshme nga qeveria ose nga agjensionet pr kontrollimin e ndotjes s ajrit
n mnyr q kto ndotje t mos shkaktojn ndryshime t larta t vlerave standarde dhe ndryshime
klimatike. N Republikn e Kosovs autoriteti q bn vlersimin e kushteve dhe lshimin e lejeve t
ndrtimit sht Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor. Pasurit kulturore mund t
ndikohen n mnyr t drejtprdrejt nga konstruksionet si dhe n mnyr jo t drejtprdrejt nse
paraqiten erozionet apo rrshqitjet e dheut. Ndikimet e mundshme kulturore prfshijn:
Shkatrrimin e plot t resurseve nse kemi ndryshime t siprfaqes ose grryerje ttoks
Degradimi ose destrukturimi i siprfaqeve n vend dhe jasht vendit ku jan t vendosura
resurset kulturore mund t rezultoj n ndryshime topografike ose hidrologjike ose rrshqitje t dheut
29
me ndikim n to.
Largimi i paautorizuar i artefakteve ose vandalizmi n vendpunishte ku m par nuk ka pasur
qasje n ato zona.
N resurset ekologjike q mund t preken prfshihen vegjetacionet, peshqit, bota shtazore si dhe
vendbanimet e tyre.
Ndikimet ekologjike shkaktohen nga:
Erozionet dhe rrshqitjet etoks,
Pluhurat fugitive,
Zhurma,
Shprndarja e bimsis segr,
Modifikimi, fragmentimi dhe reduktimi i habitateve,
Vdekja e bots bimore dhe shtazore dhe,
Ekspozimi ndaj kontaminantve.
Pastrimi i vendit, shkallzimi dhe ndrtimi i rrugve, kullave dhe ndrtesave ndihmse zvoglojn,
fragmentojn ose ndryshojn n mnyr dramatike habitatin q sht i vendosur n ato zona. Burimet
ekologjike m t prekura jan ato afr turbinave, rrugve dhe ndrtesa ndihmse.
N kto raste uji prdoret pr kontrollimin e pluhurave, pr trafikun rrugor, prformimin e betonit pr
ndrtimin e kullave dhe ndrtesave tjera si dhe pr freskim nga ekipet e puntorve q punojn aty.
Varsisht nga mundsit, uji mund t sjellet nga vendet tjera ose mund t mirret nga burimet e afrta.
N cilsin e ujit ndikojn:
Aktivitetet q shkaktojn rrshqitje t dheut,
Ekspozimi ndaj dheut dhe materieve t ndryshme t tij, shkakton oksidimin dhe lirimin e
komponimeve kimike n uj,
Shkarkimi i mbeturinave n ujin sanitardhe
Prdorimi i pesticideve.
Shfrytzimi i toks pr ndrtimin e turbinave mund t shkaktoj konflikte t ndryshme meq toka
ekzistuese mund t jet n shfrytzim pr shtje t ndryshme shoqrore, fetare ose shkencore me
rast mund t paraqiten konflikte t ndryshme; pastaj paraqiten problemet e ndotjes, zhurmave,si dhe
pengesat vizuale dhe pluhurat. Poashtu nse projekti gjendet 6 km n afrsi t aeroporteve publike
ose ushtarake duhet njoftuar administratn e aviacionit civil dhe ushtarak meq ndrtimi i turbinave
30
mund t paraqet problem pr aviacionin.
Gjithashtu duhet pasur parasysh edhe shprndarjen e energjis, meq mund t ndodh q ndrtimi i
centraleve mund t jet n vende m t largta, prandaj duhet konsideruar edhe ndrtimin e linjave
transmetuese me tension t lart dhe linjave pr transportin e energjis elektrike dhe kto linja mund
t kalojn npr prona private apo publike dhe pr kt duhet nj proces i gjat pr shpronsim,
planfikim dhe marrjen e lejeve prkatse i cili sht mjaft i kushtueshm dhe i cili merr shum koh.
Sistemet telekomunikuese i shfrytzojn pikat e larta t relievit pr ti vendosur antenat e tyre dhe
poashtu kto terrene jan t prshtatshme edhe pr vendosjen e turbinave t ers. fardo objekti
qoft ai me struktur t palvizshme (q nuk ndryshon gjat kohs), qoft t lvizshme, mund t
ndrhyj duke reflektuar efekte t padshirueshme n valt e radiofrekuencave t emetuara nga
antenat. Struktura t tilla mund t jen edhe turbinat e ers , qofshin ato aktive (q gjenerojn energji)
apo edhe kur jan pasive. Mundsia e ndrhyrjes s turbinave rritet me rritjen e dimensioneve t tyre.
Duke u rritur kapacitetet e turbinave jan rritur edhe dimensionet e tyre e bashk m kt sht rritur
edhe shqetsimi pr mundsin e interferimit t tyre me pranuesit e sinjaleve televizive. Ndrhyrja e
turbinave me er n valt elektromagnetike t sistemeve telekomunikuese sht dy llojesh. Nse
ndrhyrja sht e tipit t bllokimit apo reflektimit t valve, nga pjest e ndryshme t turbins s ers,
ather ky lloj i ndrhyrjes quhet ndrhyrje pasive n val elektromagnetike. Kurse kur ndrhyrja
shkaktohet nga ndrhyrja e fushs elektromagnetike t gjeneratorit t turbins s ers apo ndrhyrja e
fushs elektromagnetike e linjave q e bartin energjin elektrike nga turbina deri te rrjeti kryesor
elektroenergjetik, quhen si ndrhyje aktive t turbinave n val elektromagnetike.28
Aktivitetet gjat operimit t turbinave prfshijn, operimin e turbinave, gjenerimin e energjis si dhe
aktivitetet tjera mbshtetse t tyre.
E mira e ktyre sht se nuk kan emetim direkt t gazrave nga nj turbin me energji t ers. Mund
t lirohen komponime organike volatile gjat mirmbajtes s proceseve t ndryshme si aplikimi i
lubrifikantve, lngjet ftohse si dhe yndyrat lyrse. Prdorimi i dizel gjeneratorve n raste t
emergjencave mund t shkaktoj emetim minimal t monoksidit t karbonit dhe oksideve t azotit, si
dhe trafiku i automjeteve q liron sasi t vogla t pluhurave fugitive.
T gjitha kto ndryshime jan shum t vogla sa q nuk i ndryshojn standardet e cilsis s ajrit dhe
Sefa Ruzhdi , Tredhaku Isuf Ndikimi i turbinave t ers n Golesh n punn e transmetuesit t RTK-s Konferenca
28
Kombtare , Teknologjit e Avancuara Rruga jon e zhvillimit , Tiran , 2011

31
nuk kan efekt klimatik.
Ndikimet ekologjike gjat operimit t turbinave me er mund t ndodhin nga:

Pengimi dhe rregullimi i jets normale t bots shtazore, nga zhurma dhe aktiviteti njerzor,
Mirmbajtja e vendit t puns,
Ekspozimi i flors dhe fauns ndaj kontaminantve,
Ngordhja e zogjve t cilt takohen me turbinat dhe kullat meteorologjike
Ndikimi n prdorimin e toks sht minimal me q puna bujqsore mund t vazhdohet normalisht
edhe n prezenc t turbinave operuese, poashtu edhe aktivitet tjera mund t zhvillohen dhe ndikimi
n to sht shum i vogl. Gjat operimit t turbines, dheu dhe resurset gjeologjike dalngadal i
kthehen normales s tyre, pasiq nuk ka m ndikim n to.
Turbinat e ndrtuara t ers jan shkaktare kryesore t vdekjes s zogjve. Prkundr ksaj n vendet
e zhvilluara standardet pr ndrtimin e turbinave t ers kryesisht bazohen n rregullimet e gjumit
si dhe shkaktimit t stresit dhe nervozave tek njerzit. Faktori kryesor i cili duhet t mirret parasysh
gjat konstruktimit, vendosjes dhe operimit sht zhurma q e shkakton objekti. Zogjt jan t
ndieshm n frekuencat prej 100 Hz deri n 8-10 kHz dhe zhurmn prej 0.1dB,kurse gjitart prej 10
Hz deri n 150 kHz dhe deri n 2 0 dB Varsisht nga distanca prej helikave t turbins zhurma q
prodhohet n 2-3 km sht nga 30-35 dB kurse kur afrohemi n 500 m sht 45- 50 dB. Pr shkak t
shpejtsis s madhe t rrotullimit t turbinave zogjt kur afrohen afr turbins nuk mund ta shohin
at ose shohin n mnyr t turbullt, poashtu ata nuk mund ta dgjojn dhe kshtu prfundojn n
helikat e turbinave.29
Turbinat e ers kan ndikim edhe n njeriun prkatsisht shndetin e tij. Pikspari secili person i cili e
shikon nj turbin t ers do t ket nj perceptim pr pamjen q ajo jep dhe kshtu themi se kemi t
bjm me nj perceptim subjektiv t secilit individ. N shikim t par secili mund t mendoj q
turbina e ers nuk mund t ket ndikim n shndet, mirpo shndeti si e definon Organizata Botrore
e Shndetsis (OBSH) sht: mirqenia e plot e gjendjes fizike, mentale dhe sociale dhe jo vetm
mungesa e smundjes. Nga kjo mund t kuptohet se turbinat e ers nuk kan ndikim direkt n
shndetin e njeriut mirpo stresi dhe humbja e gjumit shkaktojn mjaft probleme shndetsore tek
banort rezident t zonave q gjenden afr turbinave. Stresi paraqitet si rezultat i ndotjes nga zhurma,
e q pr t njjtin shkak paraqiten edhe problemet me gjumin, e poashtu kontribuojn edhe efektet
Frank R. Spellman Enronmental Impact of Renewble Energy - CRC Press, Taylor and Francis Group, London, New
29
York, 2015
32
ansore vizuele si dhe humbja e vlers s toks.30
Mendohet se turbinat e ers krijojn zhurma dhe vibracione t cilat njerzit mund ti dallojn nga m
larg se 12 km dhe njerzit t cilt banojn n perimetr prej 2 km kan raportuar smundje q lidhen
me prezencn e turbinave t ers. N kto raste problemi duket se sht infrazri dhe zhurmat me
frekuenc t ult m pak se 20 Hz. Kto probleme njihen si sindroma e turbinave t ers q
manifestohen me kto simptoma: probleme me gjum, kokdhembje, marramendje, strlodhje,
ankth, nervozizm, iritabilitet dhe depresion, probleme me koncentrim dhe me msim si dhe tinitus.
Prve zhurms paraqiten edhe problemet aerodinamike q manifestohen me ndjenja t pakndshme,
diskomfort dhe paknaqsi. Nj tjetr ankes shum e shpesht sht edhe smundja vibroakustike e
cila ka nj fillim t fsheht dhe t prnjhershm me lezione n shum pjes t trupit dhe varsisht
nga shkallt mund t jet:
E leht: rregullime t vogla disponimi, djegie lukthi, tretje jo e mir si dhe infeksione.
Mesatare: dhimbje gjoksi, dhimbje shpine, lodhje, infeksione lkurore, alergji, konjuktivit si
dhe urinim me gjak dhe t dhimbshm.
E rnd: rregullime psikiatrike, hemorragji, hemorroide, vena varikoze, ulera duodenale,
kolit spastik, dobsim i shikimit, dhimbje t nyjeve dhe t muskujve si dhe rregullime
neurologjike.31
3.2. Ndikimi i prdorimit t paneleve diellore n mjedis

T gjitha teknologjit t cilat gjenerojn energji, duke e prfshir edhe energjin diellore ndikojn n
mjedisin e jashtm ose n nj mnyr tjetr. Energjia diellore i ka disa avantazhe t qarta pasi q
burimi i energjis sht falas; por investimi fillestar n pajisjet operuese sht shum i shtrenjt.
Energjia diellore poashtu sht m e mir prruajtjen e mjedisit, nuk krkon mirmbajtje, dhe
zvoglon varsin ton n furnizim me energji nga jasht. Ndoshta momenti m negativ i energjis
diellore sht se n zona t caktura, nuk ka rrezatim direkt me diell n sezona t caktuara t vitit
kshtu q panelet diellore nuk mund t krijojn mjaftueshm energji q t mundsoj nxehtsi pr
shtpi apo pr zyra. Pr shkak t pozits s diellit n qiell, panelet diellore duhet t vendosen n
lokacione n t cilat mund t absorbojn m leht rrezet e diellit.32
Prdorimi i nj hapsire t madhe t toks pr ndrtimin e plantacioneve me panele diellore, varsisht
30
Po aty.
31
Po aty.
32
Po aty.
33
nga lokacioni, mund t ngris brenga pr degradimin e toks dhe humbje t habitatit t saj. Kjo shtje
sht brengosse edhe nse kto vendosen n zona t pa shfrytzueshme indrustriale, me rendiment t
ult agrokulturor apo ish-miniera. Pr dallim nga paisjet e ers, tek projektet pr ndrtimin e
plantacioneve me panele diellore ka m pak mundsi q t ndahet toka edhe pr qllime bujqsore;
sidoqoft, ndikimi n toka mund t minimizohet nse sistemi diellore vendoset n toka q nuk
punohen, vende ku ka pasur miniera, hapsira transporti ose korridore transimisioni. 33
Edhe teknologjia pr prodhimin e energjis diellore krkon nj menaxhim dhe riciklim t mir t
mbeturinave. Teknologjia pr prodhimin e energjis diellore me fotovoltaik ka m pak telashe pr sa
i prket menaxhimit dhe reciklimit t mbeturinave, kurse CSP dhe teknologjit tjera t cilat prdorin
materiele t ndryshme si betoni, xhami dhe eliku kan m tepr problem n kt aspekt. Procesi
punues i celuls s fotovoltaikut prfshin nj numr t mbetjeve hazarde, si jan prbrsit e
kadimiumit, selenit dhe t plumbit, t cilat paraqesin shqetsime pr shkak t emetimit potecial t
tyre n fund t jets s modulit. Menaxhimi dhe/ose reciklimi i ktyre mbetjeve pr ta pamundsuar
kontaminimin e toks, ujit apo ndotjes s ajrit sht nj gj e cila duhet t merret n konsiderat pr
mjedisin. Derivatet fosile t cilat prdoren pr ti transportuar mbetjet nuk llogariten n gjurmt totale
t emetimit t karbonit nga teknologjit diellore, andaj kjo bn q edhe shkenctart edhe
konsumatort t mendojn se teknologjia e sht diellore m e pastr se sa q sht n fakt.34
Shqetsimi m i madh sht se prdorimi i fotovoltaikve me shtresa t holla t teluridit t kadmiumit

(CdTe) dhe selenidit t bakr-indium-galiumit (CIGS) sht prmbajtja e kadmiumite cila
klasifikohet si kancerogjen i klass B1, pra sht kancerogjen i mundshm pr njeriun.35
Ndikimet specifike t objekteve solare do t varen nga lokacioni, teknologjia q prdoret, madhsia e
zhvillimit dhe afrsia me rrugt dhe linjat e transmisionit.
Zonat e gjera t mbuluara me kolektor diellor mund t ndikojn n botn bimore dhe shtazore.
Paisjet diellore mund t jen shum t larta duke ndikuar n zogjt dhe n gjahun e tyre, duke ndikuar
n popullacionet e tyre.
Tjetr ndikim i mundshm direkt sht edhe ndrtimi i objekteve t banimit pr njerzit t cilt jan
t lidhur me punn e objekteve diellore duke e zhvilluar trafikun n at zon, t cilat kryesisht jan
33
Po aty.
34
Po aty.
35
Po aty.
34
zona t largta dhe rurale.
Ndikim tjetr i mundshm dhe shum i rndsishm por jo shum mir i studiuar sht efekti
Albedo. Albedo paraqet raportin mes drits s reflektuar nga nj siprfaqe dhe drits totale t rn
n t. Albedo e toks luan nj rol t rndsishm n balancimin e radiacionit t toks dhe influencon
temperaturn mesatare vjetore dhe klimn n baza lokale dhe globale.36
Pr sistemet fotovoltaike emetimet e dioksidit t karbonit CO2 jan n mes 30 deri 80 gram pr
kW/or energji elektrike.37
3.3. Ndikimi n mjedis i impianteve hidroenergjetike

Ndikimet e mundshme n shndetin dhe sigurin e njeriut gjat procesit t prodhimit t energjis
elektrike nprmjet hidrocentraleve prfshin edhe ekspozimin e fushave elektromagnetike dhe
lndimeve apo vdekjeve aksidentale gjat operimeve dhe mirmbajtjes s procesit. Puna n
hidrocentrale prfshin t njjtat rreziqe t cilat i kan edhe centralet e ers dhe centralet diellore.
Kto centrale nuk prodhojn shkarkime karboni dhe, pr dallim nga burimet e ndryshueshme t
riprtritshme t energjis si era dhe ato diellore, deri diku mund t sigurojn rrym elektrike pr ti
dal ndesh krkess s ngarkess themelore. Megjithat, ato gjithashtu kan ndikime t mdha
mjedisore dhe sociale.38
Pendat mund t dmtojn shndetin e ekosistemeve t ujrave t mbla duke ndryshuar rrjedhjen e ujit
n rrjedhn e siprme dhe t poshtme t pends, dhe duke fragmentuar habitatet. Kjo nga ana tjetr
mund t ndikoj n jetesn e njerzve q varen nga shrbimet q i ofrojn lumenjt dhe ligatinat, si
peshkataria, furnizimin me uj t pijshm, uji pr vaditje apo depozitat e rregullta t sedimenteve
pjellore n tok bujqsore. Siprfaqe t mdha t toks po ashtu mund t prmbyten pr t krijuar
rezervuare t hidroenergjis. Ndrtimi i pendave gjithashtu shpesh on kah shpyllzimi, dhe problemet
e ndrlidhura si erozioni i toks.39
Madje edhe hidrocentralet e vogla40, q zakonisht konsiderohen si m pak t dmshme, mund t
dmtojn ekosistemet e ujrave t mbla, sidomos kur disa jan planifikuar n t njjtin lum. Ata
shpesh ln rrjedh t pamjaftueshme t ujit n drejtim t rryms dhe prishin migrimin e peshqve dhe
36
Po aty.
37
Po aty.
38
39
Po aty.
40
Prkufizimet jan t ndryshme, por kto jan konsideruar zakonisht si m pak se 10 MW n Evrop.
35
biodiversitetin. Madje edhe hidrocentralet q prdorin tuba pr t devijuar ujin n vend t pendave,
prishin rrjedhn e lumit dhe migrimin e specieve.41
Mungesa e ujit q vrehet n shum vende t bots (prfshir edhe disa zona t vendit ton) vjen si
pasoj e menaxhimit jo t mir t burimeve ujore, n radh t par duke prfshir edhe nj sr
faktorsh t tjer, nga ku m t rndsishmit jan:
Ndotja e ujrave siprfaqsor dhe nntoksor,

Ndotja e ujit t pijshm,
Zvoglimi i nivelit t ujrave nntoksor,
Siprfaqet e dobta t toks pr mbajtjen e rezervave ujore,
Prmbytjet,
Erozionet dhe grumbullimi i materialeve t ngurta n shtretrit e lumenjve
dhe liqeneve
Kullimi s bashku me grryerjen e humusit n tokat bujqsore,
Degradimi i gjireve, limaneve, gryk-derdhjeve t lumenjve dhe bregdeteve
Diga dhe rezervuart artificial n disa raste, mund ti sjellin dme mjedisit prreth ekosistemeve
ujore. N vendet n zhvillim, digat e ndrtuara pr sistemin e ujitjes, pr prodhimin e energjis
elektrike, t ujit t pijshm, n disa raste prmbytin siprfaqe t tra toke bujqsore dhe n disa raste,
gjithashtu shprngulin banort q jan aty autokton prej qindra vjetsh. Ndrtimi i digave, gjithashtu
n disa raste ka ndikim t drejtprdrejt n migrimin e peshqve pr shtimin e tyre (pra ndikon n
riprodhimin e tyre). Digat e ndrtuara deri n vitet 1980, n shum vende t bots jan projektuar pa
shkall, kan br t mundur zhdukjen e salmonit dhe trofts n shum lumenj t vendeve t
ndryshme t bots. Si shtes, digat, n disa raste, pr shkak t lartsive t mdha dhe projektimit t
tyre pa shkall, bjn t mundur q uji n thellsi t jet shum i ftoht, duke ulur ndjeshm
temperaturn prreth dhe duke br kshtu rnien e pjelloris s vezve t peshkut dhe shum
specieve ujore, t cilt i depozitojn vezt e tyre n tabanin e rezervuarit n t cilin jetojn. Pr
shmangien e ktij fenomeni, jan br t gjitha me shum shkall. Kjo krkon investime m t mdha
pr ndrtimin e digs, por nga ana tjetr bn t mundur mbrojtjen e ekosistemit lumor.
Marrja mbi kufijt e lejuart ujit nga lumenjt dhe vijat ujore, ka sjell n disa raste, efekte shum
41
36
negative n mjedisi ne shum vijave ujore. 42
Zvoglimi i rrymave ujore, gjithashtu redukton rrymn e materialeve ushqyese n grykderdhjet e
lumenjve, sepse nuk sjell m humusin q sht aq i domosdoshm pr fushat pran lumit.43
Zhvillimi i burimeve t reja t hidroenergjis s re, duhet t vendoset n mnyr t prshtatshme dhe
n baz t vlersimeve t rrepta t ndikimit mjedisor dhe social n prputhje me direktivat e BE-s44
3.4. Ndikimi i impianteve me biomas / bioenergji n mjedis

Kombinimi i kontruksionit t impianteve t biomass, prodhimi i materialit pr shfrytzim n
industrin e biomass dhe operimi me impiantet e energjis s biomass mund t ket ndikim n
mjedis. Pr shembull, aktivitetet ndrtimore q mund t ken ndikim mjedisor prfshijn pastrimin e
toks, shkallzimin, grmimin, kanalizimin, shpimin dhe ndrtimin e impianteve. Poashtu, ndikim
potencial mjedisor mund t ken edhe aktivitetet prodhuese t lnds s par, si jan grumbullimi i
materialeve t mbetura, rritja dhe korrja e bimve agrikulturore dhe drurore ose algave, preprocesimi
dhe aktivitetet e transportit. Dhe n fund, aktivitetet operuese t cilat mund t ken ndikim mjedisor
jan operimi i impianteve energjetike t biomass, gjenerimi i energjis, prodhimi i bioderivateve dhe
aktivitetet t mirmbajtjes s tyre.45
Emetimi i gjeneruar gjat fazs s ndrtimit t stabilimenteve prfshin emetimin i gazrave nga
automjetet; emetimi nga djegja e karburanteve dizel nga pajisjet e mdha ndrtuese dhe gjeneratort;
lirimi i komponimve organike t paqndrueshme nga derivatet e depozituara dhe t transferuara t
automjeteve dhe pajisjeve; sasi t vogla t monoksidit t karbonit, oksideve t azotit dhe grimca t
tjera t vogla; pluhuri i liruar gjat manovrimeve t ndryshme t dheut, przierja e betonit e t tjera.
Duhet cekur se nevojitet leja nga ministria ose nga agjensionet pr mbrojtjen e ajrit q t kontrollohen
kto emetime, ashtuq kto emetime t mos shkaktojn ndryshime klimatike dhe t ndikojn n
42
York, 2015
43
Krijimi i kapaciteteve institucionale n fushn e energjis http://www.mzhe-ks.net/repository/docs/Rap._Finaln-
Ministria e Energjis dhe Minierave, Projekt i financuar nga DANIDA, Kosov, 2006 qershor_2006_opt.pdf
44
Politika pr Energji t Qndrueshme n EJL. 2015. EIA/SEA of Hydropower Projects in South East Europe: Meeting the
EU Standards. http://seechangenetwork.org/wp-content/uploads/2015/11/EIASEA-of-hydropower-projects-in-Southeast-
Europe-%E2%80%93-Meeting-the EUstandards.pdf
45
York, 2015
37
cilsin e ajrit.46
Resurset ekologjike t cilat mund t afektohen prfshijn: vegjetacionin, peshqit dhe botn shtazore
si dhe habitatet e tyre. Vegjetacionet dhe dheu do t largoheshin pr arsye t konstruktimit t centralit
t energjis nga biomasa, ndrtimi i rrugve, linjat e transmisionit, gypat dhe objektet tjera ndihmse.
Kjo do t shpiente n humbjen e habitatit shtazor, zvoglimin e diversitetit bimor, rritjen e mundsis
pr erozion t toks dhe zhvillimin e mundshm t barrave invazive. Ringjallja e vegjetacionit pas
dmtimi primar varet nga lloji i bimve t dshiruara. Pluhuri q vendoset mbi botn bimore
shkakton probleme pr bimt q t kryejn fotosintezn ose t riprodhohen. 47
Efekte ansore n botn shtazore mund t ndodhin gjat konstruktimit nga : erozionet dhe rrshqitja e
dheut, pluhurat, zhurmat, paraqitja dhe prhapja e vegjetacioneve invazive, modifikimi, fragmentimi
dhe reduktimi i habitatit, vdekshmria e bots bimore dhe shtazore dhe ekspozimi ndaj
kontaminuesve. 48
I gjith materiali i cili prdoret n centralin pr prodhimin e bioderivateve duhet t jet i sigurt dhe i
kontrolluar si dhe t prcaktohen vetit e tyre toksike. 49
3.5. Ndikimi i impianteve t energjis gjeotermike n mjedis

Centralet elektrike gjeotermike ekzistuese lirojn mesatarisht 122 kilogram CO2 pr prodhim mWh t
energjis elektrike.50
Ka disa ndikime t mundshme n mjedis nga shfytzimi i energjis gjeotermike:

Emetimet e gazit emetimet e gazit rezultojn nga shkarkimi i gazeve jo t kondensuara (NCGs) q
kryhen n burimin e avullit t centralit elektrik.
Ndotja e ujit Avulli i lngshm q del nga shpimi, stimuli, dhe prodhimi mund t prmbaj nj
shumllojshmri t mineraleve t tretura, sidomos pr rezervuart me temperatur mbi (> 230 C).
Shuma e trupave t ngurt t tretur rritet n mnyr t konsiderueshme me temperaturn. Disa prej
ktyre mineraleve t tretura (p.sh., bori dhe arseniku) mund t helmojn ujrat siprfaqsore ose
nntoksore, dhe t dmtojn vegjetacionet lokale.
46
Po aty.
47
Po aty.
48
Po aty.
49
Po aty.
50
Po aty.
38
ZhurmaZhurma nga funksionet gjeotermike sht problem tipik i shum aktiviteteve industriale.
Nivelet m t larta t zhurms shkaktohen zakonisht gjat shpimit, stimulimit, dhe testimit t fazave
kur nivelet e zhurms duke filluar nga rreth 80 deri n 115 decibel A-ngarkesa (dBA) mund t
ndodhin n kufirin e centralit. Gjat funksioneve normale t nj centrali elektrikgjeotermik, nivelet e
zhurmave jan n rangun71 deri n 83 decibel n nj distanc prej 900m.
Burimet e ujit Projektet gjeotermike, n prgjithsi, krkojn qasje n uj gjat disa fazave t
zhvillimit dhe operimit.51
Aktivitetet gjat fazs s eksplorimit t burimeve dhe t shpimit jan t prkohshme dhe kryhen n nj
shkall m t vogl sesa ato gjat fazave t ndrtimit,operimit dhe mirmbajtjes. Ndikimet e
prshkruara pr do burim ndodhin nga aktivitetet e eksplorimit tipik dhe t shpimit, t tilla si:
pastrimi i terrenit t lokalizuar, trafiku i automjeteve, testimi seizmik, pozicionimi i pajisjeve dhe
shpimet. Shum prej ktyre ndikimeve do t reduktohen me zbatimin e praktikave t mira t industris
dhe rivendosjen e zonave t rregulluara, pasi aktivitetet e shpimit kan prfunduar. Ndikimi i
prodhimit t energjis nga burimet e energjis gjeotermike gjat eksplorimit dhe shpimit sht n:
cilsin e ajrit, asetet kulturore, resurset ekologjike, burimet e ujit, prdorim t toks, transport,
socioekonomi, n mjedis etj.
Aktivitetet q mund t shkaktojn ndikime n mjedis gjat ndrtimit t stabilimenteve pr prodhim t

energjis gjeotermike prfshijn prgatitjen e vendit (p.sh., pastrimin dhe kategorizimin), ndrtimin e
objektit dhe infrastruktures (centralin elektrik gjeotermik, tubacionet, linja transmetuese), dhe trafikun
e automjeteve dhe kmbsorve. Ndrtimi i centralit elektrik gjeotermik do t rregulloj rreth 7 deri
n 9 hektar tok. Ndrtimi i linjs transmetuese do t rregulloj rreth 0.5 hektar tok pr afrsisht
1.6 km t linjs. Ndikimet do t jen t ngjashme, por m t gjra se sa ndikimet q adresohen pr
fazn e eksplorimit dhe t shpimit.52
Tradicionalisht, pr shkak t mungess s sistemit pr ngrohje me gaz natyror n Kosov, popullata n

prgjithsi prdor burimet e biomass pr ngrohje dhe pr gatim. Tymi i cili lirohet nga stufat e
hapura dhe ato t mbyllura, duke shkaktuar ndotje t ajrit t brendshm, udhton me qindra kilometra
duke shkaktuar ndikim negativ n ambient si dhe n shndetin e njeriut.Sipas t dhnave nga Ministria
e Energjis dhe Minierave (MEM) 57% e energjis s prdorur n sektorin shtpiak sht prfituar
nga drut (shnime t vitit 2009). N Kosov sipas t dhnave t MEM, tre n pes persona jan t
51
Po aty.
52
Po aty.
39
varur nga energjia e drurit pr ti plotsuar nevojat e veta shtpiake.Sipas t dhnave publike, mund t
prfundohet se Kosova ka prqindjen m t lart t prdorimit t derivateve tradicionale si sht druri
dhe qymyri.53
3.6. Ndikimi i ndrtimit dhe operimit t impianteve t burimeve t

riprtritshme n Republikn e Kosovs
T gjitha ndikimet e shfrytzimit t burimeve t riprtritshme pr prodhimin e energjis elektrike dhe

t tjera t cilat i kemi cekur m lart vlejn edhe pr impiantet te cilat operojn energji elektrike dhe
pr ato t cilat do t ndrtohen n Kosov.
Mirpo duke marr parasysh se vendi yn shumicn e energjis elektrike e gjeneron nga
termocentralet, ndikimi i tyre sht shum m i madh se sa ndikimi i impianteve me burime t
riprtritshme. Andaj pr kto dhe m gjer do t flasim n kapitujt n vazhdim.
Sefa Ruzhdi, Shala Admir, IMPACT OF THE ENERGY SECTOR in the Kosovos Population Health
53
Konferenca VII, Instituti Alb-Shkenca, Shkup 2012.

40
KAPITULLI 4
4. Burimet e riprtritshme t energjis n Republikn e Kosovs

Republika e Kosovs posedon potencial t mjaftueshm t burimeve t riprtritshme t gjenerimit t
energjis. Ky potencial prfshin sidomos gjenerimin e energjis elektrike nga hidroenergjia dhe nga
energjia e ers. Energjia diellore mund t jet nj lloj burimi i energjis s riprtritshme shum i
rndsishm, mirpo pr t ciln nuk jan br shum hulumtime dhe nuk ka pasur progres t
mjaftueshm n hulumtimet rreth ktij lloji t energjis, andaj edhe mbetet shum pr tu dshiruar
n kt aspekt. Poashtu, edhe pr gjenerimin e energjis nga biomasa apo nga energjia gjeotermike
nuk ka pasur zhvillime t hulumtimeve. Pa marr parasysh kto, Kosova ka mjaft potencial pr
gjenerim t energjis elektrike nga energjia e ers e sidomos nga ajo eujit.
Kosova po ec me hapa t ngadalshm drejt plotsimit t kushteve t Bashkimit Europian pr t arritur
20% t prodhimit t energjis nga burimet e riprtritshme. Kjo dshmohet me faktin se deri m tani
krejt ka sht arritur sht prcaktimi i potencialit t gjenerimit t energjis nga hidrocentralet dhe
nga era. Prkundr trysnive nga organizatat pr mbrojtjen e ambientit ndaj institucioneve tona pr
promovimin dhe krkimin e investitorve t huaj, investimet nuk kan ardhur, sepse institucionet tona
nuk u kan ofruar kushte t mjaftueshme investitorve potencial.
4.1. Kapacitetet pr gjenerim t energjis elektrike n Kosov nga

hidrocentralet
Republika e Kosovs ka kapacitet t konsiderueshm pr gjenerim t energjis elektrike nga ujrat.
Sipas studimeve t bra nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik n vendin ton jan rreth 77 lokacione
n t cilat mund t ndrtohen hidrocentrale t reja dhe n baz t s cilave mund t gjenerohen deri n
621 GWh energji n vit kapacitet ky q nuk sht i mjaftueshm pr mbulimin e nevojave pr tr
territorin e Kosovs. Mirpo, shfrytzimi i ujrave ndihmon mjaft n prodhimin total t energjis e n
ann tjetr ka edhe efektin pozitiv sepse zvoglohet emetimi i gazrave ndots q lirohet nga
termocentralet. Ndrtimi i hidrocentraleve n t gjitha kto lokacione t cilat jan cekur n tabeln 3,
padyshim se do t ken edhe efektin tjetr jo t mir pr ekologjin ujore dhe pr botn e gjall q
jeton aty, meq dihet se ndrtimi i hidrocentraleve ka ndikim direkt n rrjedhn e ujit. Lokacionet e
cekura n tabel jan t identifikuara si vende ku mund t ndrtohen hidrocentrale t vogla ose t
mdha, me kapacitet t ndryshm gjenerimi. Por, kto lokacione kan mbetur vetm t identifikuara
41
dhe n letr dhe nuk jan ndrmarr hapa konkret pr realizimin e ktyre projekteve. Poashtu, pr
shkaqe pronsore ose shkaqe t ndryshme si droja se me ndrtimin e hidrocentraleve do t dmtohet
mjedisi, shum shpesh jan vet banort e ktyre lokacioneve q kundrshtojn ndrtimin e tyre.54
Republika e Kosovs duhet q t orientoj ndrtimin e hidrocentraleve t reja prmes investimeve n

sektorin privat.
Tabela 3 tregon pr secilin vend potencial ku do tmund t ndrtohen kto hidrocentrale t vogla dhe
kapacitetin e tyre.55
Tabela 1 -Lista e lokacioneve t mundshme pr ndrtimin e HEC-eve56
Nr Emrtimi EnergjiaGWh Lumi Komuna

.
1 HEC. Kuqisht 3.9 17
2 HEC. Drelaj 6.2 27 Lumbardhi i Pejs
Pej
3 HEC. Shtupe 7.6 35
4 HEC. Belle 5.2 25 Lumbardhi i Deanit
5 HEC. Dean 8.3 39
Lumbardhi i
Dean
6 HEC. Lloan 3.1 14
Deanit Lloanit
7 HEC. Mal 4.0 18
8 HEC. Erenik 2.0 9 Erenik
Junik
9 HEC. Jasiq 1.9 9.7
10 HEC. Rean 1.5 6.7 Lumbardhi Prizren
Prizrenit
11 HEC. 2.1 10 Shtrp
12 HEC. Lepenci 3.5 16 Lepenc Ferizaj
Brezovic Banjsk
c
13 HEC. Bajsk 0.3 1.4 Mitrov
14 HEC. Batare 1.1 5.8 Bistrica (Batare) Mitrov
ic
15 HEC. Majanc 0.6 2.9 Kaandoll Podujev
ic
54
Potencialet e Kosovs pr Gjenerim t Energjis Ujore
http://www.mzhe-ks.net/repository/docs/Potencialet_e_Kosoves_per_Gjenerim_te_Energjise_Ujore.pdf , Ministria e
Zhvillimit Ekonomik, Kosov , 2006-2010
55
Po aty.
56
Po aty.
42
Tabela 1 Lista e lokacioneve t mundshme pr ndrtimin e HEC-eve (Vazhdim)
16 HEC. 4.6 22 Drini+L.Deanit Rahove

17 HEC. Radesha 0.753 3.6 Radesha Dragash
Mirusha c
18 HEC. Radesha 7.3
1 6
19 HEC. Restelica 0.532 2.5
2 7
1 1 Dragash
21 HEC. Restelica 1.087 5.3 Restelica
2 4
3 5
4 6
24 HEC. Brodi 1 0.81 3.9
5 7
25 HEC. Brodi 2 1.109 5.3 Brodi
Dragash
26 HEC. Brodi 3 1.062 5.1
7
27 HEC. Brodi 4 1.44 6.9
3
28 HEC. Lepenci 0.365 1.7 Shterpc
7
29 HEC. Lepenci 0.547 2.6
1 9
30 HEC. Lepenci 0.804 3.9 Ferizaj
2 1
3 6
32 HEC. Lepenci 2.795 13.64 Lepenc
4
33 HEC. Lepenci 2.768 13.34
5
34 HEC. Lepenci 0.444 2.1 Kaanik
6
7 4
8 5
37 HEC. Iber 1 0.24 1.219 Zubin Potok
9 3
38 HEC. Iber 2 0.557 2.841 Iber
39 HEC. Iber 3 0.63 3.249 Mitrovic
40 HEC. Iber 4 0.39 1.964 Zvean
41 HEC. Llapi 1 0.531 2.925 Llapi Podujev
42 HEC. Klina 1 0.466 2.197 Klina Klin
43 HEC. Klina 2 0.472 2.441
44 HEC.Morava e 0.106
Bins1 0.490 Morava e Bins Kamenic
45 HEC.Morava e Bins2
0.174 0.803
46 HEC. Istogu 1 0.453 2.243 Istog Istog

47 HEC Nerodime 0.835
Nerodime
1 0.172 Nerodime
48 HEC. Nerodime 0.129 0.617
49 HEC 0.600
2
Nerodime 3 0.120
50 HEC ajlana 1 0.389 2.003 ajlana
51 HEC. Drenica1 0.112 0.549 Shtime

Drenica
43
Tabela 1. Lista e lokacioneve t mundshme pr ndrtimin e HEC-eve (Vazhdim)
52 HEC.Reka e Aliags1
1.197 6.222 Reka e Aliags Istog
53 HEC.Reka 0.763
e Aliags2 3.983
54 HEC. Drini i 2.032 11.875 Drini i Bardh Klin

Bardh 1
55 HEC. 1.011 5.156
56 HEC. Lepenci 3.585 17.536
Jabllanica
57 HEC. Lepenci 2.814 15.0505 Lepenci
Kaanik
II-1
58 HEC. Lepenci 6.070 30.363
II-2 8
59 HEC. Prizreni 1.145 5.787
II-3
60 HEC. Prizreni 2.989 15.172
1
61 HEC. Prizreni 2.525 13.040
2
62 HEC. Prizreni 2.843 14.742 Lumbardhi i
4
63 HEC. Prizreni 1.193 5.992 Prizrenit
5 Prizren
64 HEC HEC. 1.663 8.087
6
Prizreni 7
65 HEC. Prizreni 1.775 8.855
66 HEC. Prizreni
8
67 HEC. Peja 4
9
68 HEC. Peja 5
69 HEC HEC. Peja
70 HEC. Peja 7 Lumbardhi i Pejs
6
71 HEC. Peja 8 Pej
72 HEC. Peja 9
73 HEC. Peja 10
74 HEC. Peja 11
75 HEC. Lloani 1 Lumbardhi i Dean
76 HEC. Lloani 2 Lloqanit
78 HEC. Lloani 4
Totali i studimeve
128.197 621.816
pr vitet
2006,2009&2010
N total, vendi yn prej ktyre HCV-ve mund t prodhoj energji elektrike me fuqi 128.197 MW
dhe t prodhoj energji prej 621.816 GWh57
57
Po aty.
44
4.2. Kapacitetet pr gjenerim t energjis elektrike n Kosov nga energjia
e ers
Agjencit prkatse n Republikn e Kosovs nuk posedojn t dhna adekuate apo konkrete t
shprndarjes s ers npr territorin e saj q mund t shrbenin pr hulumtimin e shfrytzimit t
energjis s ers. Shfytzimii ers pr prodhimin e energjis elektrike sht fush e re pr
hulumtime t mtejshme n Kosov.
GIZ ka br nj studim duke analizuar dokumentacionet e publikuara nga institucionet kosovare,

nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Zyra e Rregullatorit t Energjis, Ministria e Mjedisit dhe
Planifikimit Hapsinor, KOSTT-i dhe Koorparata Elektroenergjetike e Kosovs t cilat kan t
bjn me matje konkrete pr prcaktimin e potencialit apo pr marrjen e lejeve n lidhje me
energjin e ers.
Rndsi t veant i kushtohet studimit t ndrmarrjes NEK (NEK UMWELTTECHNIK AG-

Wind Resource Assessment Final Report Kosovo, 2012).
Sipas matjeve t bra nga NEK lokacionet me potencial m t madh t ers jan: Zatriqi (Komuna
e Rahovecit) me lartsi mbidetare 1016 m; lartsia n t ciln sht matur era sht 35m dhe
shpejtsia e ers arrin prej 7.14 m/s. Lipjani BBUT* me lartsi mbidetare1055 m kulartsia n
t ciln sht matur shpejtsia e ers esht 37 m. Lokacioni tjetr sht poashtu n Lipjan i quajtur
Lipjani ETEC* me lartsi mbidetare 733 m ku shpejtsia e ers sht matur n lartsi 33 m dhe
shpejtsia e ers arrin n 3.6 m/s, ku shtypja atmosferike sht 92.87 kPa. Tjetr lokacion ku sipas
matjeve ka potencial pr ndrtimin e nj parku t ers sht edhe Theranda me lartsi mbidetare
1667 m, ku shpejtsia e ers arrin n 7.0 m/s e matur n lartsi 33 m .
Lokacionet tjera jan: Gjilani EBUD* me shpejtsi t ers 3.3 m/s, Theranda SDUL* ku
shpejtsia e ers arrin n 4.4 m/s, Klina WGJU* ku shpejtsia e ers arrin n 3.8 m/s, Abria e
Eprme ku shpejtsia e ers arrin n 4.6 m/s, Prizreni BBZYM* ku shpejtsia e ers arrin 3.4
m/s dhe Kaanik SSTA* ku shpejtsia e ers arrin shpejtsin 4.1 m/s. Sipas GIZ, NEK sht e
bindur pr potencialin dhe kushtet q mbizotrojn ktu andaj ata vazhdojn t jen aktiv n
Kosov.
*Emrtimet kan t bjn me emrat e kompanive sipas zgjedhjes s tyre.
45
NEK bazuar n matjet e bra, ka zgjedhur lokacionin e Zatriqit pr t br matje t mtutjeshme
t ers duke marr parasysh se ky lokacion ka potencial m t madh t ers dhe infrastruktur
shum t mir gjithashtu. Atje kan filluar matjet dhe po ashtu ka filluar marrja e lejeve pr
parkun energjtik t ers me kapacitet prej 30MW.
-Turbinat e ers n Golesh.58
NEK poashtu ka vendosur ta nis projektin tjetr n Budakov t Prizrenit, ku planifikon t

ndrtoj parkun energjetik t ers me kapacitet 30 MW - 40MW.
Projektet pr gjenerim t rryms nprmjet ers jan br edhe n vende t tjera si projektet
Shtimja 1 dhe Shtimja 2, ku sipas studimit t GIZ matjet jan br nga nj ndrrmarrje
gjermane dhe aplikacioni pr kyje n rrjet sht paraqitur n raportin e KOSTT-it. Ky lokacion
sipas matjeve t bra ka kapacitet prej127MW. Projekt tjetr i rndsis s veant sht ai i
Goleshit (Figura4.1), projekt i cili u jetsua n vitin 2010 ku pr her t par u lshuan n pun
gjeneratort e par dhe t vetm t ers n Kosov me kapacitet 1.36 MW. Mirpo kto pajisje pr
nj koh t shkurtr ndaluan s punuari pr arsye se sipas ZRrE-s, kto paisje jan vjetrsuar dhe
nuk e kan t drejtn e plot t tarifs nxitse q sht parapar pr energjin e prodhuar nga
turbinat e ers. Projekti tjetr sht ai i Kitkas (Figura 4.2), ku sipas studimit t GIZ ndrrmarrja
Air Energy q nj koh t gjat vazhdon t kryej matje prmes Ndrrmarrjes Anemos . Sipas
tyre ky rajon ka potencial t mjaftueshm pr ndrtimin e parkut energjetik t ers dhe kta e kan
par t arsyeshme ta dorzojn n KOSTT aplikacionin pr kyje n rrjet me nj kapacitet prej 30
MW. Parku energjetik eolik i planifikuar nga aplikuesi pr kyje, gjendet n fshatin Polik, lagja
58
Energjia e Riprtritshme si shans i Zhvillimit Ekonomik n Kosov
http://www.evroenergie.com/file/repository/Studimi_GIZ_Energjia_e_Riperteritshme_16012013http://www.evroener
gie.com/file/repository/Studimi_GIZ_Energjia_e_Riperteritshme_16012013
.pdf?cms_action=manage , GIZ, 2012
46
Vokshi, respektivisht n kodrn e lart 1100m t quajtur Kitka.59 Ky park do t ket t instaluar
15 gjenerator me er me fuqi maksimale 15x2MW=30MW, me nnstacionin (grumbullues)
35/110kV i cili do t ndrtohet afr njsive gjeneruese.60
Projekt tjetr sht edhe Bajgora & Skenderaj. Ky projekt po kryhet nga nj bashkpunim
kosovaro italian ku aktualisht jan duke u br matje t shpejtsis s ers n at lokacion. Ky
vend sipas matjeve ka potencial t ers jashtzakonisht premtues. Sipas studimit t GIZ vetm n
Bajgor sht pr caktuar nj siprfaqe totale prej 7 hektarsh ku konstatohet se era ka nj
shpejtsi mesatare prej 9 deri n 12m/s.
Figura 4.2-Projekti Kitka61
N total kapacitetet q ofrojn kto lokacione, (pa lokacionin e Budakovs) n vendin ton ka
kapacitet prej 288.36 MW.62
59
Po aty.
60
R.Sefa, Edita Bytyqi Analiz e ndikimit t nj parku eolik n Sistemin Elektroenergjetik t Kosovs
Konferenca e VIII-t e Institutit ALB-Shkenca,Tiran, 2013
61
http://www.evroenergie.com/file/repository/Studimi_GIZ_Energjia_e_Riperteritshme_16012013http://www.evroener
gie.com/file/repository/Studimi_GIZ_Energjia_e_Riperteritshme_16012013
.pdf?cms_action=manage , GIZ, 2012
62
http://www.evroenergie.com/file/repository/Studimi_GIZ_Energjia_e_Riperteritshme_16012013
.pdf?cms_action=manage , G
47
Tabela 2- Kriteret e lokacioneve t studimit t NEK-ut.
NEK WIND NEK WIND NEK WIND NEK WIND

NEK WIND NEK WIND NEK WIND NEK WIND NEK WIND NEK WIND
PARK RESOURC E RESOURC E RESOURC E
RESOURCE RESOURCE RESOURCE RESOURCE RESOURCE RESOURCE
Emri i ZATRIC ASSESSMENT, ASSESSMENT ASSESSMENT
ASSESSMENT, ASSESSMT ASSESSMENT, ASSESSMET ASSESSMENT, ASSESSMENT,
(30MW) FINAL FINAL ,FINAL
Analizs FINAL FINAL FINAL FINAL FINAL FINAL
RAHOVE C, REPORT REPORT REPORT
REPORT REPORT REPORT REPORT REPORT REPORT
KOSOVO
Data e 01.04.2012 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010
matjes
Zatric, Abri e
Lypjan Lypjan Gjilan Theranda Theranda Klina Prizren Kacaniik
RahoveB Eperme
Lokacionet BBUT ETEC EBUD BBUD SDUL WGU BBZYM SSTA
BZAT EABR
Lartsia n m 35 37 33 33 38 34 44 45 37 37
Lartsia 1016m 1055m 733m 592m 1667m 858m 578m 763m 658m 578m
mbidetare
Shpejtsia e
7.14. NA 3.6. 3.3. 7.0. 4.4. 3.8. 4.6. 3.4. 4.1.
ers m/s
Shtypja
92.87 kPa 94.45 kPa 82.89 kPa 91.49 kPa 94.61 kPa 92.54 kPa 93.71 kPa 94.61 kPa
atmosferike
Dendsia e 1.141 kg/m 1.157 kg/m 1.037 kg/m 1.128 kg/m 1.159 1.138 kg/m 1.149 1.159 kg/m
ajrit kg/m kg/m
1Temperatura 10.2 C 11.2 C 5.68 C 9.43 C 11.3 10.1 C 10.7 C 11.3 C
C
Fillimi 01.02.11 22.07.09 22.07.09 23.07.09 25.07.09 26.07.09 24.07.09 23.07.09 24.07.2009 28.07.2009
Mbarimi 31.01.12 16.08.10 16.08.10 16.08.10 24.08.10 24.08.10 24.08.10 25.08.2010 25.08.2010
Kohzgjatja
13 13 13 13 13 13 13 13
n muaj
4.3. Politikat zhvillimore t Republiks s Kosovs - kapacitetet pr
energji t riprtritshme
Duke u bazuar n dokumentin Plani Kombtar i veprimit pr Burimet e Riprtritshme t

Energjis 2011-2020 (PKVBRE), t hartuar nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik shihet se shteti
i Kosovs zhvillimin e burimeve t riprtritshme t energjis e sheh si nje komponent me
rndsi t madhe n sektorin e energjis. Prmbushja e parashikimeve pr prodhimin e energjis
nga BRE prbn objektivin afatgjat pr realizimin e tri qllimeve t politiks energjetike t
vendit si jan: mbshtetja e zhvillimit t prgjithshm ekonomik dhe rritja e siguris s
furnizimit me energji dhe mbrojtja e mjedisit. Kjo Strategji sipas PKVBRE synon themelimin e
masave stimuluese fiskale dhe financiare pr t gjitha llojet e BRE-s, si dhe sistemin e
ertifikatave t gjelbra63. Duke u bazuar n Strategjin e Energjis t Republiks s Kosovs
2009-2018 dhe n kornizn ligjore,n Kosov sht vendosur nj sistem i tarifave feed-in pr t
nxitur prodhimin e energjis elektrike nga burimet e ujit, ers dhe biomass, duke prfshir
biogazin. Kjo Strategji e energjis i kushton vmendje t veant miratimit t plot t politiks s
BRE-ve t Bashkimit Evropian (BE), prmes prmbushjes s t gjitha obligimeve q dalin nga
Traktati i Komunitetit t Energjis(TKE).
Kjo strategji ka rndsi t veant i kushton hidrocentralit t Zhurit dhe potencialeve t ujit
prmes hidrocentraleve t vogla. Sa i prket kornizave ligjore dhe rregullative si dhe ato
institucionale konsultoni Shtojcn D.
4.3.1. Prmbushja e cakut me prodhim t energjis nga BRE

Ministria e Zhvillimit Ekonomik prmes planit kombtar t veprimit pr burimet e riprritshme t
energjis ka paraqitur caqet e prgjithshme shtetrore.
Caku i prgjithshm i obligueshm shtetror pr pjesmarrjen e energjis nga BRE n bruto
konsumin final t energjis n vitin 2020 sht 25%. Megjithat, Kosova do t synoj nj cak m
t lart q korrespondon me 29.47% t bruto konsumit final t energjis m 2020. Fatkeqsisht,
deri m tani n vitin 2017, nuk kemi t dhna t sakta pr zhvillimin drejt ktyre caqeve
prkatsisht se sa ka arritur Kosova ti realizoj kto synime t prcaktuara.
63
Pr m tepr shih faqe 66.
49
Sipas planit kombtar t veprimit pr burimet e riprtritshme t energjis 2011-2020 t Kosovs,
pr plotsimin e caqeve vjetore t energjis nga BRE sht parashikuar ndrtimi i kapaciteteve t
reja t energjis nga teknologji t ndryshme t BRE-s n tre sektor: energji elektrike; energji
termike pr qllime ngrohjeje e ftohjeje dhe n transport.
Ndrsa, pr plotsimin e cakut t energjis nga BRE, n vitin 2020 jan parashikuar kapacitetet e
reja prodhuese, si n vijim:
25.64% t BRE n bruto konsumin final t energjis elektrike do t plotsohet prmes ndrtimit t
kapaciteteve t reja prodhuese.N sektorin e energjis elektrike, rritja e prodhimit nga BRE
bazohet n ndrtimin e kapaciteteve t vogla dhe t mdha t ujit: 240 MW nga hidrocentralet e
vogla; 305 MW nga HEC Zhuri, 150 MW nga era, 14 MW nga biomasa, dhe n nj shkall m
t vogl instalimi i paisjeve fotovoltaike prej 10 MW. Sektori i energjis elektrike kontribuon n
cakun e prgjithshm t BRE me 10.1 %.
10 % t BRE n bruto konsumin final n transport do t plotsohet prmes shfrytzimit t
biokarburanteve, si do t prcaktohet me UA pr prdorimin e biokarburanteve n transport.
Caku sektorial pr BRE n transport, i kalkuluar n pajtim me nenin 3(4) t Direktivs
2009/28/EC, sht 10%. Por, pjesa aktuale n konsumin e prgjithshm t energjis n transport
(e cila sht m e lart se shuma e llogaritur sipas nenit 3(4), pr shkak t konsumit t kerozins,
lnds djegse pr avion, nafts n transport), sht n nivel prej 9.24%. Kontributi i ktij
sektori n cakun e prgjithshm sht 2.1%.64
64
PLANI KOMBTAR I VEPRIMIT PR BURIMET E RIPRTRITSHME T ENERGJIS (PKVBRE) 2011 2020
http://mzhe- ks.net/repository/docs/Plani_Kombetar_i_Veprimit_per_Burimet_e_Riperteritshme_te_Energjise
_(PKVBRE)_2011-2020.pdf , Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Kosov, 2013
50
4.3.2. Pasqyr e politikave dhe masave pr promovimin e prdorimit t
energjis nga burimet e riprtritshme
Masat e planifikuara jan paraqitur n Tabeln 5, t ndara sipas produktit energjetik: energji
elektrike, ngrohje e ftohje, transport si dhe masa ndrsektoriale (marr nga PKVBRE).
Tabela 3- Pasqyra e t gjitha politikave dhe masave ekzistuese.65
Veprimi Lloji i mass * Indikatort e suksesit Grupi i cakut Institucioni Kostoja Data
(rezultati i pritur**) dhe/apo prgjegjs financiare e
(emri dhe referenca e aktiviteti *** dhe fillimi
mass) burimi i t dhe
financimit prfu
ndimi
ENERGJIA ELEKTRIKE
t t
1. Skema mbshtetse pr
mass
energjin elektrike t
prodhuar nga BRE- Feed- Rregullativ
Investues, ZrrE 2011
in tarifa (er, biomas, uj) Financiare Rritje e prodhimit t energjis
Instalues
Rregulli pr mbshtetjen e elektrike nga BRE
energjis elektrike pr t
ciln sht lshuar
certifikata e origjins dhe
procedurat e pranimit n
skemn mbshtetse
2. Certifikata e origjins
Rregulli pr themelimin e nj Rregullativ Transparenca e Prodhuesit e ZrrE 2010
sistemi t certifikatave t prodhimit t energjis energjis dhe
origjins pr energjin
elektrike nga BRE prdoruesit e
elektrike t prodhuar nga
energjis
burimet e riprtritshme t
energjis, nga mbeturinat
dhe bashkprodhimi n
kombinim me ngrohjen n
nj njsi t vetme t
prodhimit
65
Po aty.
51
Tabela 3 - Pasqyra e t gjitha politikave dhe masave ekzistuese (vazhdim)
3. Studim i Studimi Identifikimi i mundsive Investues n MzhE 50,000.00 Maj
parafizibiliteti pr vlersi pr ndrtimin e 63 MW HCV 2006
identifikimin e mi n HCV DANIDA
potencialeve
hidroenergjetike pr
ndrtim t
hidrocentraleve t
vogla (HCV) n Kosov
Indikatort e suksesit Institucioni Kostoja Data e

Grupi i cakut
Veprimi Lloji i (rezultati i pritur **) prgjegjs financiare fillimit dhe
dhe/apo aktiviteti
(emri dhe referenca e mass * dhe burimi i prfundimi
***
mass) financimit t t mass
4. Vlersim i mtejm i Studimi Identifikim shtes i Investues n MzhE Nntor

hidropotencialeve t vlersim lokacioneve t reja pr HCV Dhjet
energjis pr HCV n i HCV prej 22 MW or 2009
Kosov
Studimi Identifikim shtes i Investues n E Mars-

5. Vlersim i mtejm i
vlersim lokacioneve t reja pr HCV finalizuar Korrik
hidropotencialeve t
i HCV prej 50 MW 2010
energjis pr HCV n
Kosov
6. Hartimi i pakos Rregullative Prshpejtimi i prmbylljes Mbshtetje pr E 50,000.00 Maj-

tenderuese pr s dokumentacionit t Zyrn e finalizuar Tetor
ndrtimin e HCV n nevojshm pr procedurat Rregullatorit t BRK 2008
Kosov e tenderimit pr ndrtimin Energjis dhe
e HCV investuesit
NGROHJE DHE FTOHJE

1. Studimi pr Krijimi i
prgatitjen e t Studi bazs s t Investitort MZhE 60,000.00 Dhjetor
dhnave projektuese m dhnave pr dhe 2010

nevoja t institucione BRK
pr sistemet e
shfrytzimit t parashikimit t relevante
energjis diellore n pr shfrytzim pr sfern e
Kosov t energjis energjis

solare
52
Tabela 3 - Pasqyra e t gjitha politikave dhe masave ekzistuese (vazhdim)
NDRSEKTORIALE
1. Programi i Nxitje e
Kosovs pr prdorimit m t Institucione
Efiienc t Promovuese madh t publike,
Energjis dhe energjis nga konsumator, MzhE 2007
Burime t BRE, prmes investues
Riprtritshme t pilotprojekteve
Energjis dhe fushatave t
ndrgjegjsimit
2. Fushat pr
Fushat Informata Opinioni Komisioni 300,000.00 2009/2010
ndrgjegjsim
informuese publike, nxitje e publik Evropian
publik pr
interesimit n
efiiencn e
prdorimin e BRE
energjis dhe
burimet e
riprtritshme t
energjis
4.4. Veprimet specifike t institucioneve t Republiks s Kosovs n

prmbushjen e krkesave t n Direktivs 2009/28/EC pr BRE
Disa nga procedurat administrative dhe planifikimi hapsinor sipas Direktivs 2009/28/EC66 t
marra nga PLANI KOMBTAR I VEPRIMIT PR BURIMET E RIPRTRITSHME T
ENERGJIS (PKVBRE) 2011 2020 i Republiks s Kosovs, po i paraqesim m posht.
Legjislacioni ekzistues lidhur me procedurat e autorizimit, ertifikimit, licencimit dhe planifikimit

hapsinor q aplikohet pr centrale dhe infrastrukturn prkatse t rrjetit t transmisionit dhe
shprndarjes sht e paraqitur n Shtojcn A.
Institucionet prkatse t cilat jan prgjegjse pr zhvillimin e burimeve t riprtritshme qysh
prej fazave t para t prcaktimit t vendeve ku duhet t ndrtohen e deri n fazn e fundit t futjes
s tyre n funksion duke prfshir t gjitha procedurat ligjore dhe funksionale dhe roli i tyre n kt
fush jan paraqitur n vijim.
-Ministria e Zhvillimit Ekonomik (MZHE) sht prgjegjse pr hartimin dhe zbatimin e

politikave q nxisin rritjen ekonomike dhe bashkpunimin, zhvillimin e biznesit dhe q sigurojn
66
Pr m tepr shih: https://ec.europa.eu/energy/en/topics/renewable-energy/renewable-energy-directive
53
konkurencn dhe zhvillimin e qndrueshm t sektorit t energjis dhe minierave.
Brenda strukturs organizative t ministris, prgjegjs pr fushn e energjis, prkatsisht BRE-
t, sht Departamenti pr Energji dhe Miniera n kuadr t t cilit sht Divizioni, i cili merret me
fushn e burimeve t riprtritshme t energjis, efiiencn dhe bashkprodhimin.
Prgjegjsit kryesore t ktij divizioni jan: bn propozimin, draftimin dhe zbatimin e politikave
dhe dokumenteve strategjike pr fushn e BRE, EE dhe BP; propozon, drafton dhe prcjell
implementimin e legjislacionit n fuqi pr fushn e BRE, EE dhe BP; bn draftimin e raporteve
dhe monitorimin lidhur me implementimin e dokumenteve dhe strategjive pr fushn e BRE, EE
dhe BP; bn koordinimin dhe raportimin e procesit t zbatimit t detyrimeve q rrjedhin nga
angazhimet n kuadrin e Traktatit t Komunitetit t Energjis n lidhje me burimet e
riprtritshme, efiiencn e energjis dhe bashk prodhimin.
-Zyra e Rregullatorit pr Energji (ZRrE): lshon autorizimin pr ndrtimin e kapaciteteve t reja t
prodhimit (autorizime preliminare, autorizime finale); Prcakton sistemin tarifor pr prodhimin e
energjis elektrike nga BRE; dhe sht prgjegjs pr sistemin e certifikatave t origjins.
-Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor (MMPH): Lshon lejen ujore, e drejta pr
shfrytzim t ujit, sht bartse e procedurs s dhnies me koncesion pr shfrytzimin e ujit;
Lshon leje mjedisore; dhe sht prgjegjse pr lshimin e lejeve pr ndrtim (pr prodhuesit
mbi 20 MW t kapacitetit t instaluar).67
-Autoritetet komunale jan prgjegjse pr dhnien e toks pr projekte t BRE; prgjegjs pr
lshimin e lejeve t ndrtimit pr prodhues nn 20MW t kapacitetit t instaluar
- Agjencia Pyjore e Kosovs: Lshon leje pr prdorimin e pyjeve.
-KOSTT, prgjegjs pr: Kyje n rrjetin e transmisionit dhe sht operator i tregut.
-KEDS prgjegjs pr: Kyje n rrjetin e shprndarjes; Marrveshjet e blerjes s energjis (MBE)
si furnizues publik.
N disa raste, para ndrtimit, lejet shtes jan t nevojshme varsisht nga lloji dhe lokacioni i
centralit t BRE edhe Ministria e Infrastrukturs prgjegjse prleje pr lidhje me infrastrukturn
ekzistuese rrugore dhe Ministria e Kulturs, Rinis dhe Sportit, prgjegjse pr lejet n rast t zonave
me interes t veant, apo zons arkeologjike.
Pr lshimin e autorizimeve pr ndrtimin e kapaciteteve t reja t prodhimit t energjis nga BRE
67
Po aty.
54
sht prgjegjse Zyra e Rregullatorit t Energjis. Pas lshimit t autorizimit mund t filloj
ndrtimi i centralit.
Autorizime finale jan pr (1.3 MW dhe 0.9 MW WPP dhe HEC 23.1 MW) edhe 7 autorizime
preliminare (1 pr er 30 MW, 6 pr HEC me gjithsej 102 MW) dhe 8 autorizime preliminare (2
pr er, me gjithsej 51 MW, 6 pr HEC me gjithsej 36 MW). Pr hidrocentrale, autorizimet mund
t jepen pr m shum se nj HEC prmes vendimit pr Autorizim t ZRrE-s. Poashtu,Ministria
e Zhvillimit Ekonomik her pas here publikon fletpalosje me informatat e nevojshme pr hapat
procedural q duhet ti ndjekin investitort pr projektet n fushn e BRE-ve.
Lidhur me shfrytzimin e burimeve ujore, Ligji i ri pr Ujrat e Kosovs sht miratuar dhe sht
zvendsuar me nj procedur autorizimi, e cila bhet me tre hapa. N hapin e par pas
autorizimit paraprak t garantuar nga ZRrE, investitori aplikon pr lejen mbi kushtet e
shfrytzimit t ujit, e cila prshkruan t gjith dokumentacionin e nevojshm pr hapin e
ardhshm.
Posa ta kt dokumentacionin gati dhe pak para marrjes s lejes s ndrtimit, investitori aplikon
pr marrjen e lejes pr shfrytzim t ujit.Pas ndrtimit t hidrocentralit dhe pas marrjes s lejes
pr shfrytzim t ujit kjo leje mund t merret me jetgjatsi deri n 40 vite pr prodhim t
energjis, s bashku me udhzimin administrativ pr ujin (udhzim administrativ mbi
administrimin dhe menaxhimin e burimeve ujore n periudhn e vlefshmris s lejes sujit).
Tri projekte, nga t cilat: dy centrale t ers 1.3 MW dhe 0.9 MW dhe nj HEC 23.1 MW kan
kaluar me sukses Autorizimin. ZRrE-ja nxjerr vendime zakonisht brenda 3 muajsh, por ka raste
q kjo ndodh n nj afat edhe m t shkurtr; menjher n takimin e ardhshm t Bordit.
Autorizimi paraprak ka vlefshmri prej dy vitesh dhe n at koh t gjitha lejet e nevojshme pr
autorizimin duhet t jen siguruar. Praktika ka treguar se edhe 18 muaj mjaftojn.
Autorizimi Preliminar i lshuar nga ZRrE, q konfirmon se investitori ka kualifikime financiare
dhe teknike dhe stafin pr t zhvilluar, ndrtuar dhe menaxhuar gjeneratorin (centralin BRE).
Autorizimi final (prfundimtar) q lshohet nga ZRrE, hap rrugn pr fillimin e ndrtimit t
centralit dhe konfirmon se investitori ka siguruar t gjitha kontratat dhe lejet e nevojshme
(prdorimi i toks, prdorimi i ujit, kyja n rrjet, leja mjedisore, leja e ndrtimit etj.) pr kt
shtje.
Informatat rreth procedurave dhe hapave pr ndrtim t centraleve nga BRE merren n ZRrE dhe
55
mund ti konsultoni n shtojcn F,edhe pse ZRrE nuk mund t quhet si one stop shoppr
mbshtetjen e investitorve.68
Prve procedurave administrative rndsi ka edhe zhvillimi i infrastrukturs elektroenergjetike
sipas direktivs 2009/28/EC e cila po ashtu sht bazuar n Planin Kombtar t veprimit pr
burimet e riprtritshme t energjis 2011-2020.
Obligimet n lidhje me integrimin e BRE-ve jan t prcaktuara n nenin 12, paragraft 2, 3 dhe 4
t Ligjit Nr.03/L-184 pr Energjin.[Shtojca B]
Operatort e sistemit t transmisionit dhe shprndarjes prcaktojn dhe publikojn rregullat
standarde mbi bartsin e shpenzimeve t adoptimeve teknike, si jan kyjet n rrjet dhe
prforcimet e rrjeteve t tyre, t domosdoshme pr integrimin e prodhuesve t rinj t energjis
elektrike q furnizojn me energji elektrike t prodhuar nga burimet e riprtritshme t energjis
n sistemin e ndrlidhur. Kto rregulla dorzohen pr miratim n Zyrn e Rregullatorit t
Energjis dhe duhet t jen n prputhje me Strategjin e Energjis t Kosovs dhe t bazohen n
kritere objektive, transparente e jodiskriminuese, veanrisht duke marr parasysh t gjitha
shpenzimet dhe prfitimet q dalin nga kyja e ktyre prodhuesve me sistemin.
Prgjegjsia pr operim, mirmbajtje, ndrtim dhe zhvillim t rrjetit bartet nga Operatori i
Sistemit t Transmisionit (KOSTT) dhe Operatori i Sistemit t Shprndarjes(KEK).
Ndrtimi i kyjeve n rrjet bhet nga investuesi, n pajtim t dizajneve t miratuara nga operatori
i sistemit. Pas ndrtimit, q mbikqyret nga operatori i sistemit, instalimi i kyjes n rrjet i
dorzohet operatorit t sistemit, i cili kryen operimin dhe mirmbajtjen. Adaptimet teknike n
rrjet, t cilat jan t domosdoshme pr kyjen, vendosen n planin pr zhvillimin e rrjetit dhe
ekzekutohen para ndrtimit t kapaciteteve t gjenerimit nga BRE. 69
68
Po aty.
69
Po aty.
56
4.5. Procedurat pr autorizimin e ndrtimit e impianteve t burimeve t
riprtritshme t energjis n Republikn e Kosovs
Procedurat pr autorizimin e ndrtimit t hidrocentraleve i gjejm n raportin e Ministris s
Zhvillimit Ekonomik pr Potencialet e Kosovs pr gjenerim t energjis ujore 70. N kt raport
poashtu gjejm edhe pajtueshmrin mjedisore pr ndrtimin e hidrocentraleve.
Sipas Zyrs s Rregullatorit t Energjis pr ndrtimin e hidrocentraleve duhet kaluar npr tri
faza q jan: procedura e para autorizimit, para autorizimi dhe autorizimi. Deri m tani
autorizimin e plot e ka marr nj kompani austriake e cila ka autorizim pr prodhimin e
kapacitetit prej 33.537 MW.
Q nj kompani t autorizohet pr ndrtimin e nj hidrocentrali duhet t plotsoj kushtet dhe ti

marr licencat e nevojshme n prputheshmri me ligjet e Republiks s Kosovs mbi ndrtimin
dhe ndikimin e tyre n mjedisin kosovar.
Pas regjistrimit t kompanis, duhet marr leja n Ministrin e Mjedisit dhe planifikimit hapsinor
pr mbrojtjen e mjedisit pr shfrytzimin e ujrave dhe leja e ndrtimit. Poashtu duhet leja e
veant pr ndrtim nse preket regjioni i pyllit ose zona t tjera t interesit tveant. Aplikuesi
duhet t ket vlersimin e ndikimit n mjedis n momentin q e paraqet krkesen dhe raportin nga
ekspertt e mjedisit t cilat i zgjedh vet ai.Raporti pr vlersimin e ndikimit n mjedis prve t
dhnave pr ekspertt duhet t prfshij edhe programin e puns pr ndrtim dhe shfrytzim,
karakteristikat e projektit dhe prshkrimin e teknologjis dhe proceseve kryesore. Gjithashtu
duhet t prfshihet lokacioni dhe harta e lokacionit t hidrocentralit bashk me fotografi t
vendndodhjes, kopja e planit dhe prshkrimi i detajuar.
Procedura t njjta vlejn edhe pr energjin e riprtritshme t fituar nga era, dielli dhe burimet
tjera t riprtritshme .
70
Pr m shum shih Potencialet e Kosovs pr Gjenerim t Energjis Ujore
http://www.mzhe-
ks.net/repository/docs/Potencialet_e_Kosoves_per_Gjenerim_te_Energjise_Ujore.pdf ,
Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Kosov , 2006-2010
57
4.6. Masat nxitse pr shfrytzimin e burimeve t riprtritshme t
energjis n Republikn e Kosovs
Pr nxitjen e investimeve n fushn e energjis s riprtritshme dhe rritjen e nivelit t ktij lloji
t energjis n tregun energjetik pr nj efikasitet t lart i prdorim masat nxitse. Tarifat nxitse
jan shum t prshtatshme pr t mbuluar pjes t kostos s prodhimit t energjis nga burimet e
riprtritshme . Komisioni Europian e sheh kt lloj t tarifave si mekanizmin m t preferuar pr
rritjen e konsumit t energjis dhe reduktimit t emetimeve t dioksidit t karbonit.
Sipas Ligjit t Republiks s Kosovs pr Energjin elektrike sugjerohet prdorimi i skems pr
tarifat nxitse si dhe prdorimi i Certifikatave t Origjins. Kto tarifa jan efektive sidomos n
promovimin e burimeve t energjis s riprtritshme pr prodhimin e energjis elektrike.71
Tarifat nxitse pr energjin elektrike t fituar nga uji dhe at t gjeneruar nga era jan m t ulta
se sa tarifat nga llojet e tjera t burimeve t riprtritshme t energjis pr arsye se instalimi i
centraleve q gjenerojn energji nga lloje te tjera t burimeve t energjis si biomasa, gjeotermike
apo energjia solare jan m t larta. Tashm n Republikn e Kosovs ne i kemi tarifat nxitse t
prcaktuara pr energjin nga uji, nga era, nga biogazi dhe biomasa kurse pr llojet e tjera
mungojn. Pr vlersimin dhe lartsin e tarifave prgjegjs sht Zyra e Rregullatorit t
Energjis. Tarifat nxitse kan pr qllim q investitorit ti sigurojn nj kontrat afatgjat q
garanton mimin me t cilin investimi do t shprblehet. N disa raste mund t prdoret metoda e
quajtur ulja e tarifsprmes s cils me kalimin e kohs bhet ulja graduale e tarifave nxitse.72
Tarifat nxitse pr energjin e burimeve t riprtritshme t prcaktuara n Republikn e Kosovs

jan:
-Pr energjin nga uji 63.3euro/MWh
-Pr energjin e ers 85.0euro/MWh
-Pr energjin nga biomasa 71.3euro/MWh
Tarifat e prcaktuara pr hidrocentrale me kapacitet m pak se 10 MW kan mimin 6.33
71
Pr m tepr shih :PLANI KOMBTAR I VEPRIMIT PR BURIMET E RIPRTRITSHME T ENERGJIS
(PKVBRE) 2011 2020 http://mzhe-
ks.net/repository/docs/Plani_Kombetar_i_Veprimit_per_Burimet_e_Riperteritshme_te_Energjise
72
Po aty.
58
Eurocent/kWh, kurse Republika e Shqipris ka tarifn 8.0 Eurocent/kWh, e poashtu edhe
Republika e Maqedonis dhe Sllovenis. Pra nga kjo shohim se Republika e Kosovs ka tarifa
fikse m t lira n rajon pr kapacitete m pak se 10 MW. Republika e Serbis poashtu i ka t
limituara kapacitetet deri n 10 MW, mimet pr tarifa fikse jan nga 7.8 Eurocent/kWh deri n
9.7 Eurocent/kWh, kurse Republika e Shqipris dhe Republika e Gjermanis i kan t
prcaktuara tarifat edhe pr kapacitete mbi 10 MW. N ann tjetr tarifat e prcaktuara pr
energjin e ers n Evrop varirojn nga 5.89 Ecent/kWh q sht minimalja deri n 16.11
Ecent/kWh. Republika e Kosovs i ka t prcaktuar tarifat pr energjin e gjeneruar nga energjia
e ers n 8.5 Ecent/kWh, kurse Republika e Maqedonis i ka t prcaktuara n 8.9
Eurocent/kWh, Republika e Malit t Zi n 9.6 Eurocent/kWh kurse Republika e Serbis n
vetm 2.3Ecent/kWh. Kapaciteti total i investitorve q kan aplikuar pr kyje n rrjet elektrik
sht 157MW. Dy projekte jan t pjess juglindore t Republiks s Kosovs: Shtimja 1 dhe
Shtimja2,e para me kapacitet 100MW, kurse e dyta me 27MW dhe e treta sht projekti
Kitka n pjesn lindore t Republiks s Kosovs me kapacitet 30MW. Pr sa i prket tarifave
pr energjin nga biomasa n Kosov sht e prcaktuar tarifa prej 7.13 Ecent/kWh. N Evrop
mimet sillen prej 6.18 Ecent/kWh deri n 23.61 Ecent/kWh, dhe Britania e Madhe ka tarifat m
t ulta kurse Republika e Italis dhe republika e ekis m t lartat. Nxitja e investimive dhe
prodhimi i energjis elektrike nga energjia e biomass do t kishte efekt t dyfisht sepse edhe
do t ulej niveli i mbeturinave, edhe do t prodhohej energji e pastr. Republika e Kosovs nuk i
ka prcaktuar tarifat nxitse pr prodhimin e energjis elektrike nga ajo gjeotermike dhe nga ajo
solare.73 Nga t gjitha vendet e prfshira n hulumtim, Republika e Kosovs aplikon
kohzgjatjen m t shkurtr t tarifave nxitse. Kjo kohzgjatje prej vetm dhjet vitesh sht e
dmshme pr investitort. Kohzgjata m e madhe u jep atyre m tepr siguri dhe rrjedhimisht
sjell m tepr investime. N figurn 4.3, t paraqitur m posht, shihet krahasimi mes Kosovs
dhe vendeve t prfshira n kt hulumtim.Pr investitort e huaj, kohzgjatja e tarifave nxitse
sht garancioni kryesor dhe nj kohzgjatje kaq e shkurtr paraqet shqetsim pr ata, dhe duke
par q vendet n rajon kan kohzgjatje m t madhe t tarifave sht plotsisht e kuptueshme
q kto vende do t ken m tepr investim nga jasht.74
73
Po aty.
74
Po aty
59
Kohzgjatja e tarifave nxitse
Gjermania
Shtetet
Shqipria
Serbia
Kroacia
Mali I ZI
Kosova 0 5 10 15 20 25
Vitet
Figura 4.3-Kohzgjatja e tarifave nxitse n vendet e rajonit.
Pr t ardhmen e afrt, Republiks s Kosovs i mbetet q ti prcaktoj tarifat nxitse edhe pr

energjin gjeotermike e sidomos pr at solare kur e dijm se Kosova ka 5.7 or me diell n dit
pr dallim nga Republika e Gjermanis q ka 4.8 or me diell n dit dhe i ka t prcaktuara kto
tarifa. Poashtu nga Republika e Kosovs, prkatsisht nga ZRrE pritet q ti rishikoj edhe
kontratat pr kohzgjatjen e tarifave fikse nga 10 deri n 15 vite. Prve tarifave nxitse, nj
sistem tjetr q gjithnj e m shum sht duke u prdorur sht ai i ertifikatave t gjelbra.
ertifikatat e Gjelbra jan tituj ligjor q tregtohen n disa vende t BE-s dhe q blihen nga
kompanit ndotse t ambientit. ertifikatat e gjelbra jan tituj q shiten nga prodhuesit e
energjis elektrike t pastr dhe mjedisore, si energjia e ers dhe ajo e ujit. Kjo mundson krijimin
e nj tregu t ertifikatave t gjelbra q gjithashtu shrbejn si mjete pr matjen e energjis s
gjelbr q qarkullon n rrjetn energjetike. ertifikatat e gjelbra jan t krijuar nga prodhuesit e
energjis elektrike. Prodhuesit marrin nj ertifikat pr do njsi t paracaktuar t energjis
elektrike t prodhuar nga burimet e riprtritshme t energjis q sht vn n rrjet. Krkesa pr
ertifikatat e gjelbra mund t vij nga disa burime. Krkesa mund t vij edhe nga qeveria pr
konsumatort apo aktert e tjer n zinxhirin e furnizimit me energji elektrike (gjenerator,
shprndars, furnitor) me an t nj detyrimi pr t gjeneruar, t transmetoj, t dorzoj ose ta
blej nj sasi t caktuar t ertifikatave t gjelbra. Vet qeveria mund t veproj si nj blers i
ertifikatave t gjelbra, p.sh.duke siguruar nj mim minimal ose me nj procedur t tenderimit.
Nj MW rrym nga BRE-t ka vlern e nj ertifikate. Me ertifikata t gjelbra konsumatori
fundor i energjis elektrike bn financimin e teknologjive t energjis ngaburimet e
60
riprtritshme , nprmjet blerjes s ertifikatave n treg. Prodhuesit e ertifikuar t energjis
elektrike t gjelbr do t ken t drejtn pr t shitur nj certifikat n tregun e ertifikats pr
njsi t prodhuar t energjis elektrike, p.sh. pr kWh. ertifikatat jan kshtu produktet e pastra
financiare t cilat jan prdorur pr t arritur nj prodhim t dshiruar nga investimet n BRE.
Komisioni Evropian e konsideron kt sistem si nj opsion pr zvoglimin e shtrembrimeve t
tregut pr shkaqe t ndryshme t skemave t ndihms shtetrore pr energjin, nga burimet e
riprtritshme n tregun e brendshm t energjis elektrike n zhvillim. Nj mekanizm i
ertifikatave t gjelbra ka qen n plan t implementohet n nj t ardhme t afrt edhe n
Kosov, mirpo ende nuk jan br hapa konkret n kt drejtim. Ndr shtetet q aplikojn
sistemin e ertifikatave t gjelbra jan: Mbretria e Bashkuar, Holanda, Belgjika, Italia dhe
Serbia. N Serbi, ligji i ri i Energjis i miratuar me 28 Korrik 2011 ka parapar q sistemin e
ertifikatave t gjelbra ta instaloj dhe ta menaxhoj Sistemi Serb i Transmisionit. Megjithse n
rritje, sistemi i ertifikatave t gjelbra sht nj sistem relativisht i ri n pjesn e Evrops, mirpo
dukshm m i prdorur n Amerik. Me hapjen e tregut t ertifikatave t gjelbra mundsohet
edhe tregtimi i tyre. Rrjedhimisht investitort do t kishin interes m t madh q t investonin n
kt fush. Meq n shumicn e rasteve nj ertifikat e gjelbr ka vlern e nj MW energjie t
pastr, sasia e ertifikatave t gjelbra n treg do t nnkuptonte edhe sasin e energjis s gjelbr
q harxhohet n konsumin final. Nj mekanizm i till u ka mundsuar shteteve t kalkulojn
vazhdimisht nivelin e prmbushjes s caqeve pr prdorim t energjis nga burimet e
riprtritshme.75
75
Po aty.
61
KAPITULLI 5
5. Burimet e riprtritshme t energjis n shtetet e ballkanit perndimor dhe
n Republikn e Gjermanis
N kt kapitull jan t paraqitura n mnyr grafike rezultatet t cilat krahasojn burimet e

gjenerimit t energjis t disa shteteve t Ballkanit Perendimor (Kosova, Shqipria,Mali i Zi,
Kroacia e Serbia) me Gjermanin Federale. Prmes ktyre paraqitjeve mund t vrehen cilat jan
burimet energjetike kryesore q kto vende i shfrytzojn pr prodhim t energjis elektrike dhe
sa sht pjesmarrja e burimeve t riprtritshme t energjis n prodhimin total t energjis.
Poashtu prmes ktyre krahasimeve mund t shihet se ku qndron Republika e Kosovs n raport
me vendet tjera t prfshira n kto hulumtime gjat viteve t fundit pr sa i prket prodhimit t
energjis elektrike nga BRE-t. Meq hidroenergjia paraqet njrin nga burimet e riprtritshme q
shfrytzohet n Kosov pr prodhim t energjis elektrike, ather vmendje m e madhe i sht
kushtuar pikrisht ktij sektori.
Figura 5.1-Rezultati i gjenerimit t energjis elektrike sipas burimeve energjetike n Kosov 76
N baz t Agjencis Ndrkombtare pr Energji sht hulumtuar gjenerimi i burimeve energjetike

n Kosov dhe shihet q n vitet e fundit koncentrimi kryesore ka qen n prodhimin e energjise
76
https://www.iea.org/stats/WebGraphs/KOSOVO2.pdf
62
me thngjill. Ktu vrejme se sasia e prodhuar sht rritur por burimet alternative kan vazhduar t
mbesin jasht planifikimit.
N Figurn 5.2 jan paraqitur grafiket t cilat e tregojn rezultatin e gjenerimit t energjis
elektrike sipas burimeve energjetike n Republikn e Shqipris (A), n Republikn e Serbis (B),
n Republikn e Malit t Zi (C) dhe n Republikn e Kroacis (D). Nga kto grafike mund t
shohim se prderisa Republika e Serbis e sidomos ajo e Kroacis prdorin burime nga m t
ndryshmet pr prodhimin e energjis elektrike, Republika e Shqipris dhe ajo e Malit t Zi jan t
kufizuara n vetm dy burime pr gjenerim t energjis elektrike.
Figura 5-2 A.77 Figura 5-2B78
Figura5-2 C79 Figura 5-2D 80

Figura 5.2-Gjenerimi i energjis elektrike sipas burimeve energjetike n Republikn e Shqipris (A),
n Republikn e Serbis (B), n Republikn e Malit t Zi (C) dhe n Republikn e Kroacis (D)
N Figurn 5.3 sht paraqitur grafiku q tregon rezultatin e prcaktimit t gjenerimit t energjis
elektrike sipas burimeve energjetike n Republikn e Gjermanis ku leht vrehet se numri i
burimeve energjetike q shfrytzon ky vend pr ta prodhuar energjin elektrike sht shum i
madh.
77
https://www.iea.org/stats/webGraphs/ALBANIA2.pdf
78
https://www.iea.org/stats/webGraphs/SERBIA2.pdf
79
https://www.iea.org/stats/webGraphs/MONTENEGRO2.pdf
80
https://www.iea.org/stats/webGraphs/CROATIA2.pdf
63
Figura 5.3-Rezultati i gjenerimit t energjis elektrike sipas burimeve energjetike n Republikn e
Gjermanis 81
Si edhe shihet n tri figurat e paraqitura m lart (Fig. 5.1, 5.2, 5.3), ku jan paraqitur burimet e
gjenerimit t energjis elektrike pr shtetet e Ballkanit Perendimor dhe pr at t Gjermanis.
Republika e Kosovs mbetet ende jashtzakonisht shum e varur nga thngjilli pr t gjeneruar
energji elektrike meq ky sht burimi energjetik thuajse i vetm pr prodhim t energjis. N
ann tjetr Republika e Shqipris mbetet shum e varur nga energjia e ujit, pr dallim nga
Republika e Malit t Zi dhe ajo e Serbis t cilat afrsisht gjysmn e energjis elektrike e
gjenerojn nga thngjilli e gjysmn tjetr pr mes hidrocentraleve. N fund shohim se Republika
e Kroacis dhe ajo e Gjermanis shfrytzojn burime energjetike t shumllojshme pr ta
siguruar prodhimin e energjis elektrike.
81
https://www.iea.org/stats/webGraphs/GERMANY2.pdf
64
5.1. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n
Republikn e Kosovs gjat viteve 2010-2014
M posht paraqiten burimet energjetike prmes t cilave t gjitha shtetet e prfshira n kto
hulumtime japin prodhimin e prgjithshm t energjis elektrike. T dhnat statistikore jan
marr n Agjensionin Ndrkombtar t Energjis82. Ajo q tashm sht e ditur : Republika e
Kosovs thuajse tr energjin elektrike e prodhon prmes qymyrit (Figura 5.4), i cili
reprezenton me 96.95% t totalit t prgjithshm t prodhimit t energjis elektrike pr vitin
2014.
Burimet e prodhimit t Burimet e prodhimit t prgjithshm t

prgjithshm t energjis energjis elektrike n Kosov,2014
Hidrocent
elektrike n Kosov,2010 ralet
2.778%
Era Hidrocen-
0.02% tralet Derivatet
Derivatet 3.02%
e Nafts
e Nafts
0.43% 0.276%
Qymyri Qymyri
96.54% 96.95%
Figura 5.4A Figura 5.4B

Figura 5.4- Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Kosovs n vitet
2010 (fig 5.4A)dhe 2014(fig 5.4B)
N figurn 5.4 jan paraqitur n form grafike burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis
elektrike n Republikn e Kosovs pr vitet 2010 dhe 2014, ku shihet se pr kto katr vite ka rnie
t prdorimit t burimeve t riprtritshme pr prodhimin e energjis elektrike. Poashtu vrehet se
ka nj ndrprerje t prodhimit t energjis elektrike nga turbinat e ers n vitin 2014.
Mund t vijm n prfundim se institucionet e vendit ton nuk kan punuar mjaftueshm n
avancimin e prdorimit t burimeve t riprtritshme pr prodhimin e energjis elektrike gjat
ktyre viteve. Kjo do t thot se vendi yn ecn me hapa t ngadalshm drejt plotsimit t
direktivave t caktuara nga bashkimi europian.83
82
https://www.iea.org/statistics/
83
Pr m tepr rreth direktivs 2009/28/EC t bashkimit europian shih:
https://ec.europa.eu/energy/en/topics/renewable-energy/renewable-energy-directive
65
5.2. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike pr
Republikn e Shqipris pr vitet 2010 dhe 2014
N figurn 5.5 A sht paraqitur prodhimi i energjis elektrike pr Republikn e Shqipris pr

vitin 2014 ku shihet se n at vit Shqipria ka gjeneruar tr energjin elektrike nga
hidrocentralet.
Burimet e prodhimitt Burimet e prodhimit t

prgjithshm t energjis prgjithshm t energjis
derivate t
nafts Hidroenergji
Hidroen-
0.013%
Ergji
99.987%
100%
Figura 5.5 A Figura 5.5B

Figura 5.5-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Shqipris,` 2010
(A) dhe 2014 (B).
N vitin 2010,Shqipria kishte prodhuar vetm 1 GWh energji elektrike nga nafta dhe derivatete
saj, karshi 7567GWh. t prodhuara nga hidrocentralet (Figura5.5A).
Nga figura 5-5 B shohim se n vitin 2014 Republika e Shqipris ka prodhuar energji elektrike
vetm prmes hidrocentraleve e n prgjithsi i bie t jen 4724 GWh (Figura 5.5B), dhe pr ti
prmbushur nevojat e veta ka importuar 3250 GWh.

Republikn e Serbis pr vitet 2010 dhe 2014
N grafikat n vijim sht paraqitur gjenerimi i energjis elektrike nga burimet q i ka prdorur
Republika e Serbis, ku n vitin 2010 e edhe n vitin 2014 vrehet dominimi i thngjillit si burim
kryesor pr prodhim t energjis elektrike, mirpo shihet se ka ulje t leht t shfrytzimit t tij
dhe rritje t prdorimit t BRE-ve.
66
Burimet e prodhimit t prgjithshm Burimet e prodhimit t prgjithshm
t Energjis Elektrike 2010 t energjis elektrike,2014
Hidroene
Hidroener rgji
gji 34%
33%
Qymyr Qymyr
67% 66%
Derivat Derivat
e t e t
Nafts nafts
0% 0%
Figura5.6A Figura 5.6B
Figura 5.6-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Serbis, 2010 (A)
dhe 2014 (B)
Serbia n vitin 2010 kishte katr burime pr prodhim t energjis elektrike, ku energjia elektrike
nga qymyri dhe nga hidrocentralet prbnin pjesn kryesore t energjis (afr 99% t prodhimit t
prgjithshm t energjis elektrike) (Figura 5.6). Katr vite m von n Serbi u arritn
tprodhoheshin edhe 23 GWh nga burimet energjetike bio dhe 3 GWh t tjera nga mbeturinat, q
tregon se shteti fqinj sht duke i zhvilluar praktikat e shfrytzimit t energjis s riprtritshme
(Figura5.7).
67
Republikn e Malit t Zi pr vitet 2010 dhe 2014
Republika e Malit t Zi gjat viteve t fundit si burime pr prodhimin e energjis elektrike prdor
vetm qymyrin dhe hidroenergjin (Figura 5.6).
Burimet e prodhimit t prgjithshm Burimet e prodhimit t prgjithshm

tenergjis elektrike,2010 t energjis elektrike, 2014
Qymyri Hidroenergjia
14% Hidroenergjia
Qymyri
81.86%
Figura 5.7 A Figura 5.7B
Figura 5.7- Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Malit t Zi, 2010
(A) dhe 2014 (B)
Nga figura 5.7 A dhe B mund t vrehet se prodhimi i energjis elektrike nga hidroenergjia prej
vitit 2010 n vitin 2014 ka rn pr 12.94%, kurse prodhimi i energjis elektrike nga energjia e
qymyrit sht rritur pr t njjtn prqindje.
68
Republikn e Kroacis pr vitet 2010 dhe 2014
Kroacia, sht nj nga vendet m t zhvilluara n rajon, dhe si e till edhe metodat pr sigurimin e
energjis i ka t avansuara drejt sigurimit t nj sasie sa m t madhe t energjis s riprtritshme
. Kshtu n vitin 2010 ishte i vetmi vend n rajon q prodhonte energji elektrike prmes energjis
s ers, edhe pse vetm 139 GWh, q ishte 0.93% e prodhimit t prgjithshm (Figura 5.8).
Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elek t rike,2010

Era
0.93% Qymyri
16%
Derivatet enafts
3.76%
Hidroenergjia Gaz natyror

61.95% 17.13%
Burimet
energjetike bio
0.22%
Figura 5.8-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Kroacis, 2010
N vitin 2014, Kroacia e rriti prodhimin e energjis nga hidrocentralet pr 5.37%, energjin nga
era pr 4.46%, at nga burimet energjetike bio pr 1% dhe ishte i vetmi nga vendet n rajon q
prodhonte energji prmes fotovoltaikve solar, prkatsisht 0.26% (Figura 5.9).
Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike,

Era 2014
5.39%
PV Qymyri
Diellore Derivatet e nafts
17.47% 0.95%
0.26%
Gaz natyror
7.39%
Burimet
Hidroenergjia
energjetikebio
67.32%
1.22%
Figura 5.9-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn e Kroacis, 2014
69
5.6. Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike pr Republikn
Federale t Gjermanis pr vitet 2010 dhe 2014
Gjermania nj herit paraqet edhe vendin m t zhvilluar n kt hulumtim, dhe ndoshta
shembullin t cilin duhet ndjekur edhe Republika e Kosovs drejt zhvillimit t saj edhe n
aspektin energjetik. Prderisa Kosova n vitin 2010 siguronte energjin nga vetm 3 burime, n t
njjtin vit Gjermania siguronte energjin elektrike nga 11 burime (Figura 5.10).
Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis eletrike,2010

PVSolare
4.32% Era Burime ttjera
Gjeotermike 5.97% 0.37%
0.004% Hidroenergji
4.32% Qymyri
43.20%
Nukleare
22.21%
Gaznatyror
Mbeturina 14.27%
1.75% Burimet
energjetikebio Derivate tnafts
4.67% 1.38%
Figura 5.10-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn Federale

t Gjermanis, 2010
N vitin 2014, Gjermania rriti prodhimin e energjis elektrike nga: energjia e ers, PV solare,
gjeotermike, mbeturinat dhe energjia e burimeve energjetike bio (Figura 5.11).
PV Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike,

Solare
5.74% 2014 Burime ttjera
Era 0.32%
Gjeotermike 9.14%
0.02% Qymyri
Hidroenergj
i 45.38%
4.05%
Nukleare
15.47%
Mbeturina
2.15%
Bioderivate Gaznatyror Derivate tnafts
6.90% 9.92% 0.9%
Figura 5.11-Burimet e prodhimit t prgjithshm t energjis elektrike n Republikn Federale t Gjermanis,

2014
70
5.7. Rezultatet sipas prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet
Krahasimi i Kosovs me disa vende t rajonit dhe t Europs prsa i prket prodhimit t energjis
elektrike prmes burimeve t riprtritshme t energjis paraqitet n figurat 6.12-6.24 Kto shtete
jan: Shqipria, Serbia, Mali i Zi, Kroacia dhe Gjermania. Krahasimi sht br pr dy periudha
pes-vjeare, 2005-2009 dhe 2010-2014. T gjitha vlerat jan t njsis GWh.
5.7.1. Prodhimi i energjis nga hidrocentralet pr vitet 2005-2014, n

Republikn e Kosovs, Shqipris, Malit t Zi dhe Serbis.
N figurn 5.12 sht paraqitur shuma e gjenerimit t energjis nga hidrocentralet n Republikn e
Kosovs, Shqipris dhe Maqedonis, kurse n figurn 5.13 sht paraqitur gjenerimi q e ka br
Republika e Serbis n t njjtn periudh. Nga ky krahasim mund t shohim se prodhimi i energjis
elektrike nga hidrocentralet ka qen m i madh n Republikn e Serbis se n tri Republikat e
siprprmendura s bashku, Figura 5.13.
Kosova, Shqipria dhe Mali i Zi
Kosova Shqipria Mali IZi
15000
10000
5000
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Figura 5.12-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr vitet 2005-2014, Kosov, Shqipri dhe
Mali i Zi.
Serbia
Serbia
15000
10000
5000
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Figura 5.13-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr vitet 2005-2014 n Serbi.
71
Pr periudhn 10 vjeare 2005-2014, Kosova, Shqipria dhe Mali i Zi s bashku prodhuan m
pak energji elektrike nga hidrocentralet n krahasim me Serbin (Figura 6.12 dhe 6.13).
N vitin 2005 Serbia prodhonte energji elektrike12032 GWh pr dallim nga Kosova q prodhonte
112 GWh, Shqipria q prodhonte 5373 GWh dhe Mali i Zi q prodhonte1866 GWh (Figura 5.12
dhe 5.13).
N vitin 2010 kto tri vende arritn majn m t lart gjat ktij 10 vjeari ku s bashku prodhuan
10473 GWh, fal asaj q n kt vit secili nga kto tri shtete kishin maksimumin e energjis s
prodhuar nga hidrocentralet pr kt periudh dhe prsri kishin prodhuar m pak energji elektrike
se Serbia 12571 GWh, q poashtu paraqet rekordin m t lart t ktij vendi pr kto 10vite.
15000
Kosova
10000
Mali I Zi
5000 Shqipria
0 Kroacia
Serbia
2005 2006
2007 2008 2009
2010 2011 2012
2013
2014
Figura 5.14-3D grafikoni i prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet pr 5 republikat ballkanike t
prfshira n hulumtim.
Grafiku tredimensional n figurn 5.14 paraqet prodhimin e energjis elektrike nga

hidrocentralet e pes Republikave ballkanike t prfshira n kt hulumtim, ku Republika e
Kosovs z vendin e fundit pr sa i prket prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet.
Republika e Serbis sht vendi q n periudhn 2005-2014 ka prodhuar m s shumti
energji elektrike nga burimet e riprtritshme e hidrocentraleve, e prcjellur nga Republikat
e Kroacis, Shqipris dhe Malit t Zi.
Nga viti 2005 deri n vitin 2008 Kosova kishte nj rnie t vazhdueshme t prodhimit t
energjis elektrike nga hidrocentralet, pr t prjetuar nj rritje t dukshme n vitet 2009 dhe
2010, pr t rn pastaj n 2012, dhe prsri nj ngritje nga viti 2013 (Figura 5.15).
72
180
GWh
160
140
120
100
80
60
40
20
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
KOSOVA 112 101 94 76 120 156 105 96 143 151
Figura 5.15-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr periudhn 2005-2014 n Kosov.
N krahasim me vendet e rajonit grafiku i Republiks s Kosovs duket pothuajse i

pandryshueshm pr shkak se vlerat e prodhimit t energjis elektrike t shprehura n
GWh jan shum m t vogla se t shteteve n hulumtim (Figura 5.16)
35000
Prodhimi i energjis nga hidrocentralet
30000
25000
GWh
20000
15000
10000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
SERBIA 12032 10965 10037 10109 11144 12571 9243 9914 10853 11617
5000
KROACIA 7141 6741 4864 5891 7494 9232 5162 4999 8727 9125
SHQIPERIA 5373 5431 2788 3797 5201 7567 4132 4725 6959 4724
MALI I ZI0 1866 1750 1284 1539 2071 2750 1204 1477 2504 1752
KOSOVA 112 101 94 76 120 156 105 96 143 151
Figura 5.16-Grafikt e prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet pr Kosov dhe vendet e rajonit.
73
5.7.2. Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet gjat viteve 2005-
2009 duke i krahasuar vendet e rajonit n raport me Gjermanin
N figurat 5.17 dhe 518 paraqiten grafiqet t cilat krahasojn fillimisht Kosovn dhe Shqiprin
(5.17) dhe m pas Republikat tjera t Ballkanit Perendimor me Republikn e Gjermanis (5.18)
pr vitet 2005-2009, ku mund t shihet se vetm Republika e Serbis kalon vlerat mbi 10.000
GWh por mbetet rreth 2.5 her prapa Gjermanis n gjenerimin e energjis elektrike nga
hidrocentralet.

GWh
2005 2006 2007 2008 2009

Kosova 112 101 94 76 120
Shqipria 5373 5431 2788 3797 5201
Figura 5.17-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet n Kosov dhe Shqipri pr vitet 2005-
2009, i shprehur n GWh.

30000
25000
GWh
20000
15000
10000
5000
0
2005 2006 2007 2008 2009
Gjermania 26417 26768 28084 26469 24682
Kroacia 7141 6741 4864 5891 7494
Serbia 12032 10965 10037 10109 11144
Mali I Zi 1866 1750 1284 1539 2071
Figura 5.18-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet n Gjermanin, Kroacin, Serbin dhe
Malin e Zi pr vitet 2005-2009, i shprehur n GWh.
74
5.7.3. Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr vitet 2010-
2014 duke i krahasuar vendet e rajonit n raport me Gjermanin.
I njjti krahasim si m lart por vetm pr periudhn 2010-2014 paraqitet n figurat 5.19 dhe 5.21
ku nuk vrehen ndryshime thelbsore mes republikave t krahasuara, q tregon se nuk sht br
pun e majftueshme e vendeve q kan mbetur prapa n prodhimin e energjis elektrike nga
hidrocentralet.
Prodhimi i energjis elektrike nga

hidrocentralet
GWh
2010 2011 2012 2013 2014

Kosova 156 105 96 143 151
Shqipria 7567 4132 4725 6959 4724
1Figura 5.19-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet n Kosov dhe Shqipri pr vitet 2010-
2014, i shprehur n GWh.

35000
30000
GWh
25000
20000
15000
10000
5000
0
2010 2011 2012 2013 2014
Gjermania 27353 23511 27849 28782 25444
Kroacia Serbia 9232 5162 4999 8727 9125
Mali I Zi 12571 9243 9914 10853 11617
2750 1204 1477 2504 1752
Figura 5.20-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr Gjermanin, Kroacin, Serbin dhe
Malin e Zi pr vitet 2010-2014, i shprehur n GWh.
75
Nga ky krahasim mund t shihet se Kosova qndron shum prapa vendeve t
rajonit pr sa iprket zhvillimit apo prodhimit t energjis elektrike prmes
hidrocentraleve pr periudhn 5-vjeare 2005-2009 (Figura 5.21).
Prodhimi i energjis ngahidrocentralet

30000
GWh
25000
20000
15000
10000
5000
0
2005 2006 2007 2008 2009
Kosova 112 101 94 76 120
Shqipria 5373 5431 2788 3797 5201
Serbia 12032 10965 10037 10109 11144
Mali I Zi 1866 1750 1284 1539 2071
Kroacia 7141 6741 4864 5891 7494
Gjermania 26417 26768 28084 26469 24682
Figura 5.21-Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr periudhn 5-vjeare 2005-2009,i

shprehur n GWh.
Prkundr nj ngritjeje tejet t leht t prodhimit t energjis elektrike nga

hidrocentralet Kosova edhe pr periudhn 2010-2014 qndron shum prapa nga
republikat tjera (Figura 5.22).
76
35000 Prodhimi i energjis nga hidrocentralet
30000
25000
GWh
20000
15000
10000
50000
2010 2011 2012 2013 2014

Kosova 156 105 96 143 151
Shqipria 7567 4132 4725 6959 4724
Serbia 12571 9243 9914 10853 11617
MaliIZi 2750 1204 1477 2504 1752
Kroacia 9232 5162 4999 8727 9125
Gjermania 27353 23511 27849 28782 25444
Figura 5.22- Prodhimi i energjis elektrike nga hidrocentralet pr periudhn 5-vjeare 2010-2014,i
shprehur n GWh.
Duke par t gjitha rezultatet e paraqitura n kt kapitull mund t konstatohet se niveli i

prdorimit t burimeve t riprtritshme t energjis n Republikn e Kosovs, sht n nj mas shum t
ult. Ky fakt sht poashtu edhe nj indikator tjetr se niveli i ndotjes s ambientit sht mjaft i
lart si pasoj e prodhimit t energjis elektrike nga termocentralet.
T gjitha shtetet tjera t prfshira n kt analiz prdorin burime t ndryshme pr prodhim t

energjis elektrike, e sidomos forma t ndryshme t burimeve t riprtritshme t energjis gj
q bn q niveli i ndotjes s ambientit n kto shtete t jet m i vogl se sa n Republikn e
Kosovs (pr sa i prket ktij sektori). Republika e Kosovs n aspektin strategjik ka br
prpjekje pr prodhim m t madh t energjis elektrike nga hidrocentralet, mirpo kto nuk
kan qen t suksesshme meq n vitin 2010 afrsisht 3% e prodhimit total t energjis elektrike
sht prodhuar nga hidrocentralet e n vitin 2014 edhe m pak se kaq dhe e tr kjo kontribuon
n ndotjen e ambientit meqense nuk sht arritur mjaftueshm prdorimi i burmimeve t
riprtritshme t energjis pr prodhim t energjis elektrike.
Si prfundim nga analiza e paraqitur n kt kapitull, t gjitha rezultatet tregojn se Republika e
Kosovs ende nuk ka arrijtur caqet e projektuara n prdorimit t burimeve t riprtritshme t
energjis.
77
KAPITULLI 6
6. Ndikimi i prodhimit t energjis elektrike n mjedisin dhe shndetin publik
t Republiks s Kosovs
do qytetar i Republiks s Kosovs ka t drejtn elementare t furnizimit me energji elektrike,
mirpo s bashku me kt t drejt, institucionet duhet q tua garantojn qytetarve t saj nj jet
sa m t mir duke u ofruar mbrojtje pr shndetin e tyre e poashtu mbrojtje t bots bimore dhe
shtazore duke mundsuar nj mjedis me ajr cilsor, t pastr dhe pa gazra ndots e t rrezikshm.
E njjta gj vlen edhe pr ujin dhe tokn t ciln ne e shfrytzojm.
Kjo mbrojtje e ambientit sht e prcaktuar me ligjet e Republiks s Kosovs.Ligjet kryesore dhe
aktet nnligjore q rregullojn shtjet mjedisore dhe energjetike t aplikueshme, jan dhn n
Shtojcn C t punimit.
6.1. Ndotja nga termocentralet n Republikn e Kosovs

sht e kuptueshme q n Kosov ka rritje t konsumit t energjis elektrike, meq numri i
objekteve, lokaleve, industris e paisjeve sht vazhdimisht n rritje. Rritja e konsumit kushtzon
rritjen e prodhimit e rritja e prodhimit do t ket ndikim n cilsin e mjedisit, duke e rritur ndotjen
e ajrit, ujit dhe toks.
Si rezultat i aktiviteteve operuese aktuale t KEK-ut kemi:
- Ndotjen e ajrit kryesisht si rezultat i emetimeve nga TC-t n ajr, etj.
- Ndotjen e ujrave- si rezultat i shkarkimeve t ujrave teknologjike,
- Degradimi i tokave si rezultat i aktiviteteve minerale siprfaqsore n gjith zonn e
minierave.
Cilsia e ajrit sht e ult n zonat e zhvilluara urbane e veanerisht n zonat industriale.Emetimet
ndotse mund t dmtojn shndetin e njerzve, kafshve dhe zhvillimin e bimve, ekosistemet
dhe strukturat tjera; ato mund t shkaktojn edhe dme materiale. Emetimet ndotse zakonisht
jan t gazta ose t ngurta n form t grimcave t pluhurit t cilt shprndahen n ajr. Meqense
ndotsit n ajr nuk njohin kufij, pos ndotjes lokale TC-t kan ndikim rajonal dhe global. Si
shqetsim m i madh jan: grimcat(PM10,PM2,5), gazrat nitrore(NOx), dioksidi sulfurit (SO2 ),
dioksidi i karbonit (CO2), monoksidi i karbonit (CO), komponimet organike t avullueshme
(VOC) etj.
78
Ndikimet kryesore mjedisore n prgjithsi nga minierat siprfaqsore t qymyrit, dhe tani pas
bartjes s sasive t konsiderueshme t hirit n gropn e miniers s boshatisur jan: gjat
prodhimit t qymyrit n miniera siprfaqsore kemi t bjm me grmimin n shkall t madhe t
materialeve duke prdorur pajisje t rnda. Ky grmim gjat t cilit ne i shfrytzojm burimet
minerale, shkakton ndikim t pashmangshm negativ n mjedis si: n siprfaqen e gjer t toks t
zn nga miniera siprfaqsore dhe depozita t mbeturinave; n ndryshimin e flors dhe fauns n
zonn prreth miniers pr shkak t ndrtimit dhe aktiviteteve operative; n ndotjen e mundshme
t toks dhe ndotjen e ujit siprfaqsor (duke ndikuar n formimin e nj ujmbledhsi t madh)
pr shkak t ndryshimeve t toks dhe t prpunimit t qymyrit (depozitat e hirit, ujrat e
minierave dhe t prpunimeve t shkarkuara); n humbjen totale t habitateve ekzistuese n tokn
e pushtuar;n ndryshimin e regjimit hidro-gjeologjik n nj zon t gjer; n ndotjen e ajrit nga
pluhuri gjat grmimit dhe transportit; n ndikimet mbi stabilitetin e terrenit nga shpatet e pjerrta
dhe deformimi i siprfaqeve (rrshqitja e toks); n zhurmn nga pajisjet e miniers dhe aktiviteti
i shiritave transportues etj.84
sht e ditur se termocentralet kan ndikim n ndotje t ajrit n nivel lokal, rajonal dhe global. Pra
ndikimi i ndotjes n shkall lokale prfshin disa dhjetra kilometra prej burimit dhe njihet si ndikim
lokal n cilsin e ajrit. N TC Kosova B emetimi i CO matet, kurse n TC Kosova A nuk
matet.85
Efektet e ktyre ndotsve, sidomos partikulave nn 10 mikron si jan : CO2 (dioksid karboni),
SO2 (sulfur dioksidi), NOx (oksidet e azotit), dhe pluhurat e ndryshme, rrisin numrin e smundje
respiratore,. Centralet energjetike krijojn shtllunga ajri t ndotur t cilat m pas shprndahen n
hapsira gjithandej dhe n kt mnyr popullsia q jeton n ato zona afektohet nga ndotja e
ajrit.N Kosov burimi m i madh i ndotjess ajrit sht termocentralet me thengjill n Obiliq.
Ndotsit e msiprm q lirohen nga kto termocentrale, shprndahen duke ndotur ajrin n periferi
deri n Prishtin duke afektuar nj zon ku banojn rreth 700.000 banor. Sipas studimeve t
fundit pr Ndryshimet Klimatike nga Gjenerimi i Energjis del q n regjion t gjitha impiantet e
energjis q nga viti 2010, mesatarisht do t jen m t vjetra se 30 vjet dhe do t jen n gjendje
t rnd. N Kosov ka impiante t cilat jan rreth 45 vjet t vjetra t cilat jan shkaktar kryesor t
84
RAPORT I GJENDJES MJEDISORE N KEK PR VITIN 2015
http://kek-energy.com/kek/ndikimi-ne-mjedis/ , Koorporata Elektroenergjetike e Kosovs, 2015
85
Po aty.
79
ndotjes s madhe t ambientit dhe t cilat ndikojn direkt n cilsin e jets dhe jan nj rrezik
aktiv pr shndetin e popullates.86
Sipas t dhnave nga Agjensioni Ndrkombtar pr Energji (IEA) dhe Raporti i IEA-s pr
Ballkanin Perendimor jan gjetur parametrat pr emitimin e CO2 pr kok banori.
Tabela 4 - Raporti i IEA-s pr emetimin e CO2 pr kok banori.87
(t CO2/kok banori)
Shteti 2005 2009 Diferenca n %
Kosova 2.53 5.2 107.

5 51
BE-27 8.63 7.1 -
5 17.1
Irlanda 10.40 8.8 -
5
3 15.1
Sllovenia 7.90 7.4 -
0
3 5.95
Estonia 13.00 10.94 -
15.8
5
Figura 6.1-Emisionet e dioksidit t karbonit pr vitet 2005-200988
86
Sefa Ruzhdi, Shala Admir, IMPACT OF THE ENERGY SECTOR IN the Kosovos Population Health - Prishtin
, 2012
87
Po aty.
80
Duke u bindur q prodhimi i energjis elektrike nga termocentrali prcjellet me emetimin e shum
gazrave me efekte t dmshme n shndet, mund t konkludojm se investimet dhe shfrytzimi i
burimeve t riprtritshme t energjis pr prodhimin e energjis elektrike do t ndihmonte n uljen
e emetimit t ktyre gazrave, do t ndikonte n prmirsimin e cilsis s ajrit dhe gjithashtu do t
ulte edhe dmet n shndetin e qytetarve t Kosovs n prgjithsi e n veanti pr ata q jetojn
n zonat ku ndotja e ajrit sht n nj nivel shum t lart si sht komuna e Obiliqit me rrethin.
Edhepse rezervat e thngjillit n Republikn e Kosovs jan mjaft t mdha, duhet t mendoht pr
shndetin e njeriut dhe n prgjithsi pr organizmat e gjall, dhe pr arritjen e caqeve t caktuara
nga Bashkimi Europian pr burime t riprtritshme .
6.1.1. Ndikimi i ndotjes nga termocentralet n shndetin publik t

Republiks s Kosovs
Nivelet e larta t ndotjes s ambientit rezultojn nga djegia e burimeve t pariprtritshme t
energjis dhe sa m tepr q njeriu qndron n ato ambiente pasojat pr shndetin jan m t
mdha. Sipas Organizats Botrore t Shndetsis nj nga dhjet shkaqet kryesore t rrezikut t
shndetit t njeriut sht ambienti i ndotur i brendshm. Djegia e drurit shkakton smundje t
ndryshme respiratore si pneumonit, astmn, tuberkulozin, kancerin e mushkrive etj. Pr shkak
se fmijt dhe grat jan m t ekspozuarit ndaj dioksidit t karbonit si ndots, ata jan edhe m t
prekurit.
Largimi gradual i qymyrit dhe lndve t tjera djegse fosile do t ket prfitime t mdha pr
shndetin publik. Nj raport i kohve t fundit nga OBSHja vlerson se ndotja e ajrit n t gjith
Evropn ka shkaktuar pothuajse 600.000 vdekje t parakohshme n vitin 2010. Kostoja e vdekjeve
dhe smundjeve t shkaktuara nga ndotja e ajrit sht vlersuar n US$1.6 trilion (1.5 trilion).89
Vdekjet e parakohshme pr shkak t ndotjes n Republikn e Kosovs arrin n numrin 370 pr
vit.90
Qymyri sht kontribuesi m i madh n ndryshimet klimatike t shkaktuara nga faktori njeri.91
88
Po aty.
89
OBSH. 2015. Ndotja e ajrit i kushton ekonomit evropiane US$ 1.6 trilion n vit n smundje dhe vdekje, thot
studimi i ri i OBSH-s. World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen and Haifa.
www.euro.who.int/en/media-centre/sections/press-releases/2015/air pollution-costs-europeaneconomies-us$-1.6-
trillion-a-year-in-diseases-and-deaths,-new-who-study-says
90
Fatura e papaguar pr shndetim: Si termocentralet me qymyr n Kosov, na smurin. Shoqata e Shndetit dhe
Mjedisit (HEAL) 2016 (http://env-health.org/IMG/pdf/factsheet_kosovo_en_lr-2.pdf )
91
International Energy Association. 2015. Key World Energy Statistics.
www.iea.org/publications/freepublications/publication/KeyWorld_Statistics_2015.pdf
81
Edhe pse kmbngulet n kapjen dhe ruajtjen e karbonit pr centralet e qymyrit si nj zgjidhje e
mundshme, teknologjia sht tepr e shtrenjt dhe nuk sht ende gati pr tu futur n prdorim n
shkalln prkatse.92
Sipas Fondacionit Botror pr botn e egr, degradimi ambiental sht duke shkaktuar dm t
dyfisht pr shndetin njerzor; duke mbrojtur hapsirat toksore dhe ato pyjore mund t
prfitohen medikamente t reja pr t ardhmen si dhe n t njjtn koh zvoglohet ndotja e
ambientit, ulet niveli i toksinave n ajr dhe nuk ka ndryshime ekstreme klimatike duke
mundsuar hapsira q mbshtesin mirqenien e plot fizike dhe mendore.93
6.2. Si t dilet nga situata momentale mjedisore n Kosov ?

Duke marr parasysh ndotjen q shkaktohet nga prodhimi i energjis elektrike nga termocentralet e
cila n disa raste sht alarmante pr popullatn, vendi yn duhet t marr masa n mnyr q sa
m shpejt t shfrytzohen lokacionet e identifikuara pr ndrtim t centraleve q punojn me
burime t riprtritshme t energjis.
Politikat e institucioneve tona duhet t jen t orientuara ashtuq tu krijohet hapsir investitorve
t huaj, ti shprehin dhe ti jetsojn projektet e tyre, t cilat njkohsisht jan edhe projekte t
institucioneve tona. N kt mnyr Kosova do ti shpejtonte hapat drejt prmbushjes s kushteve
t Bashkimit Europian q parashohin 20% t totalit t energjis t prodhohen nga burimet e
riprtritshme t energjis.
Qeveria e vendit duhet t ridrejtojn prpjekjet dhe investimet n efiencn e energjis dhe energji
t planifikuar t riprtritshme e cila sht e larmishme dhe e qndrueshme, t veprojn menjher
pr t larguar ndikimet jashtzakonisht t dmshme shndetsore dhe mjedisore nga ndotja e
shkaktuar nga termocentralet ekzistuese t qymyrit, t rrisin transparencn n mas t gjer dhe t
prmirsojn mekanizmat dhe masat pr parandalimin e korrupsionit rreth projekteve shpeshher
shum kontradiktore dhe t diskutueshme t energjis.
92
Carbon capture and storage also uses up much of the energy generated, meaning that plants become less effective
and even less economically viable than new coal plants often are already today.
93
Sefa Ruzhdi, Shala Admir, IMPACT OF THE ENERGY SECTOR in the Kosovos Population Health
Konferenca VII, Instituti Alb-Shkenca, Shkup 2012
82
Vendi yn ka shum rezerva t thngjillit q shfrytzohen pr prodhimin e energjis elektrike nga
termocentralet, por, pa marr parasysh ksaj nuk duhet anashkaluar shfrytzimi i burimeve t
riprtritshme t cilat jo vetm q paraqesin nj rezerv t pashterrshme por poashtu jan edhe nj
mas e fort parandaluese e ndotjes s ajrit meq emetimi i gazrave ndots n rrethanat e tilla sht
shum i ult. Prve reduktimit t lirimit t materieve t dmshme q lirohen nga termocentralet,
prdorimi i burimeve t riprtritshme t energjis ndihmon dhe ofron stabilitet t sistemit
elektroenergjetik.
Mirpo duhet cekur se burimet e riprtritshme t energjis kan edhe ndikimet e tyre negative n
mjedis; varsisht nga lloji i burimit paraqitet edhe ndikimi i tyre n ambient. Megjithat ndrtimi i
objekteve dhe operimi i tyre ndikojn n mnyra t ndryshme n mjedisin ton, qoft n tok ose
kualitetin e dheut, n botn shtazore, n shpezt ose n peshq e poashtu edhe n bimsi. M
hollsisht ndikimet e prgjithshme t burimeve t riprtritshme jan elaboruar n kapitull e tret t
ktij punimi.
83
PRFUNDIME
Burimet e riprtritshme t energjis paraqesin ato burime t energjis t cilat mund t prdoren
vazhdimisht dhe n mnyr t prsritur sepse ato zvendsohen vazhdimisht n mnyr natyrore.
Burime t tilla jan rrezet e diellit, era, shiu, dallgt, biomasa, nxehtsia gjeotermike, batica dhe
zbatica. Prmes energjis q e prodhojn kto burime ofrohet energjia pr gjenerim t elektricitetit,
pr ngrohjen/ftohjen e ujit, pr transport e pr shrbime t tjera. Qllimi i ktij punimi ka qen q
t bhet analiz rreth burimeve t riprtritshme q operojn n Kosov dhe atyre potenciale, sa
ka arritur Republika e Kosovs me prodhimin e energjis nga burimet e riprtritshme t prmbush
obligimet ndrkombtare dhe duke rreshtuar ndikimin e tyre n mjedis t fitohet pasqyr e qart
edhe n kt aspekt.
Prdorimi i burimeve t riprtritshme t energjis ka ant e veta pozitive ku mund t numrojm:
jan t arritshme n sasi t konsiderueshme dhe jan t lira pr ti prdorur, nuk emetojn sasi t
karbonit pra jan m t mira pr ambientin, ndihmojn zhvillimin ekonomik dhe krijojn vende t
reja pune, mundsojn q vendi t jet i pavarur pr energji nga shtetet e tjera. Gjithashu kto kan
edhe mangsit e tyre ku mund t numrojm: kostoja e lart e vendosjes fillestare t tyre, energjia
diellore mund t shfrytzohet vetm gjat muajve me diell, ndrtimet e hidrocentraleve prve se
jan t shtrenjta ndikojn edhe n rrjedhn natyrore dhe botn e gjall t ujrave, pastaj turbinat e
ers krkojn vendosje t mir q t jen produktive e kshtu merradh.
Problemet t cilat jan shtjelluar n kt punim jan: analiza e burimeve t riprtritshme , cilat
jan ato dhe si funksionojn ato, si prdoren BRE-t n rajon dhe m gjer, cilat jan politikat
vendore t zhvillimit t BRE-ve dhe ndikimi i tyre n ngrohjen globale, shpalosja e dokumenteve
t cilat tregojn planin e veprimit dhe politikat pr burimet e riprtritshme dhe t gjitha
dokumeteve t siguruara nga institucione prkatse q kan t bjn me burime t riprtritshme
n Republiken e Kosovsdhe ndikimi i BRE-ve n mjedis.Vlersimi per ndotjen e mjedisit si nj
dukurii cili ndikonn shndetin e popullsis, rritjen e emisioneve s dioksidit t karbonit dhe
shkalln e shpyllzimit q rezulton pr shkak t prdorimit t biomass si nj burimt energjis.
Republika e Kosovs posedon potencial mjaft t madh t gjenerimit t energjis nga burimet e
riprtritshme .Ky potencial prfshin sidomos gjenerimin e energjis elektrike nga hidroenergjia
dhe nga energjia e ers. Veprimtaria e centraleve t cilat punojn me burime t riprtritshme t
tyre, prodhimtaria e tyre, shitja e energjis prodhuar nga to si dhe ndikimi i tyre n ambient sht i
prcaktuar me norma ligjore n legjislacionin e Republiks s Kosovs.
84
Kosova ka filluar t zhvilloj prodhimin e energjis nga burimet e riprtritshme viteve t fundit
mirpo ende mbetet shum pr tu dshiruar. Vendi yn megjith se ka filluar prodhimin e
energjis nga hidroenergjia dhe nga ajo e ers ende sht prapa n zhvillimin e tyre n krahasim
me vendet e rajonit dhe m gjer. Poashtu prodhimi i energjis nga format e tjera t burimeve t
riprtritshme mbetet edhe m tutje i pazhvilluar fare.
85
CONCLUSION
The renewable resources are those resource which can be use continually and repeatedly becuase
they can be replaced in a natural ay. Such resources are sunrays, wind, rain, waves, biomass
and geotermic heat. By generating energy from those resources is offered electricity, cooling and
heating of water, transport and other utilities. Through this research we will determine the usage
of these resourses in Kosovo and their impact in human health and environment.
The purpose of this research was to do an analysis of the renewables which operates and have
potential to, in Kosovo. How much has Kosovo achieved to fulfill it's obligation in international
arena with electricity production from renewable resources.
The usage of renewables has its pros like they are achievable in a fair amount and cheap to use,
they emit lo amounts of carbon which means they are environmentally friendly, they generate
ne jobs and help the country to not rely on other states. And like there are pros there are also
cons, here we can number the high cost to build the plant, the solar energy can only be used in
summer months, building of hydro power plant impacts the flora and fauna and also change the
ay or river flow and the wind turbines should be constructed at a good place.
The problems which are discussed in this research are the analysis of renewable resources, what
are they, how do they work and how they are used in the region and worldwide, what are the
global politics of renewable energy development, the unfolding of documents which contain the
plan of action and politics for renewable resources, and all other documents of corresponding
institutions of Republic of Kosovo which are working on renewables, their environmental impact
and pros and cons of their usage.
As all other sources of energy, renewable resources also have their impact in environment. The
environment include interactions of all creatures, climate, weather and natural resources which
influence the survival of human beings and his economic activity. Renewable resources impact
the environment through site evaluation, construction, building the plant and its operation. They
also can impact on human health, flora and fauna of that region, in soil quality, in rivers flow or
in cultural resources, also it should be mentioned the impact on air and water quality.
86
The Republic of Kosovo has a great potential of generating energy from renewable resources.
This potential is mainly based on energy generation from hidroenergy and from windenergy.
The activity of renewable energy plants, their energy production, the sale of this energy and the
environmental impact of renewable plants is determined with law regulation on Republic of
Kosovo legislation.
Even though Kosovo has just recently started using renewable resources for energy production
there is still a lot of work to do in this aspect. In the last few years our contry has started
generating electricity from hidroenergy and from wind poer it is way behing in developing
theseresources. Comparing with Western Balkans countries and other Western countries we fall
way behind them. Also it should be mentioned that generating electricity from other renewable
resources remains undeveloped.
87
PRMBLEDHJE
Prmes ktij punimi hulumtohet prdorimi i burimeve t riprtritshme t energjis n Kosov n

krahasim me vendet e rajonit duke i vn theks t veant ndikimit t ktyre burimeve n
ambientin kosovar.
Kapitulli i par n kt punim sht nj hyrje e prgjithme n t ciln specifikohet prkufizimi i

burimeve t riprtritshme dhe nocionet e prgjithshme q ceken n kt punim.Poashtu ktu
tregohet edhe pr qllimin e hulumtimit dhe metodologjin e hulumtimit.
N kapitullin e dyt n mnyr t zgjatur flitet pr prparsit dhe mangsit e burimeve t

riprtritshme t energjis dhe llojet e tyre, duke filluar nga ajo e ers pr t vazhduar me
energjin nga dielli, uji, biomasa si dhe energjin gjeotermike.N kt pjes sqarohet se si fitohet
energjia e riprtritshme nga kto burime dhe si bhet ajo e mundshme pr shfrytzim pr
konsumatorin.
Pa dyshim, nj kapitull me shum rndsi sht kapitulli i tret i ktij punimi i cili n mnyr t
detajuar tregon pr ndikimin e burimeve t riprtritshme t energjis n mjedis. N pika t
veanta n kt kapitull sht sqaruar ndikimi i secilit burim n mjedis, qoft nga vlersimi i
vendit, ndrtimi dhe operimi i paisjeve, ndikimi n cilsin e ajrit apo t ujit, ndikimi n botn
bimore, shtazore si dhe ndikimi n shndetin enjeriut.
Kapitulli i katrt shtjellon burimet e riprtritshme t energjis n Kosov.Ktu sht diskutuar

pr kapacitetet e Kosovs pr prodhim t energjis elektrike nga energjia e ers dhe nga
hidrocentralet si dhe pr politikat zhvillimore t Republiks s Kosovs pr kto kapacitete.N
vijim t ktij kapitulli flitet pr mnyrat e plotsimit t caqeve t energjis nga burimet e
riprtritshme dhe pr masat specifike pr ti prmbushur krkesat e Direktivs 2009/28/EC, dhe
pr zhvillimin e ksaj direktive. Krejt n fund kemi masat nxitse t ktyre burimeve, llojet e
tarifave si dhe kohzgjatjen e tyre dhe ertifikatat e gjelbra.
N kapitullin e pest, shqyrtohet ndikimi i energjis n mjedisin kosovar.Ktu jan t cekura

legjislacionet energjetike dhe mjedisore, ndotja nga termocentralet, cilsia e ajrit, ndikimi n
mjedis nga shfrytzimi i lumenjve pr prodhim t energjis elektrike dhe ndikimet e mundshme
n mjedis gjat fazs s ndrtimit, rehabilitimit apo fuqizimit t hidrocentraleve.
88
Kapitulli i fundit, pra kapitulli i gjasht i ktij punimi krahason Kosovn me vendet fqinje t
Ballkanit Perendimor dhe Gjermanin federale pr sa i prket prodhimit t energjis. Edhe pse n
veanti jan t paraqitura krahasimet e ktyre vendeve pr burime t riprtritshme t energjis,
n kt kapitull jan prezentuar edhe llojet kryesore t burimeve t energjis q kto vende i
shfrytzojn pr prodhim t energjis elektrike.
89
SUMMARY
Through this thesis we have researched about the usage of renewable energy in Kosovo
compared to other countries of region emphasizing the impact of renewable energy in
ourenvironment.The first chapter of this research is a general introduction which specifies
the definition of renewable energy and general terms hich are used in the research. Also in
this chapter it is mentioned the purpose and methods used in this research.
In the second chapter in annex tended form it is talked about the pros and cons of renewable
energy and the forms of renewable energy starting from ind energy, going through the
energy of sun, water and also biomass and geothermal energy. In this part of the research it
is explained ho the renewable energy is generated from the renewable sources and ho it is
made able for consummatorusage. Without any doubts, a really important chapter of this
research is the third one. This chapter in a detailed fashion speaks about the environmental
impact of renewable energy. Particularly it is explained the environmental impact of each
source starting from the site evaluation, plant construction and operation, impact in air or
ater quality, impact in ildlife and human health.
The fourth chapter is about renewable energy sources in Kosovo. Here are discussed Kosovo
capacities of wind energy and hydro power for electricity production and Kosovos
development politics of those capacities. Going through this chapter we can see the goal-
filling manners of renewable energy resources and the specific measures for fulfilling and
developing the 2009/28/EC Directive. Lastly, we have the different kind of rates, their time
lapse and green certificates.
In the fifth chapter analyze environmental impact of energy in Kosovo. Here are contained
the environmental and energy legislature, pollution from poer stations, air quality,
environmental impact from river usage for hydropower and environmental impact during
construction, rehabbing and working phase of hydroplants. The last chapter, the sixth one of
this research compares Kosovo to other Western Balkan Countries and Germany in energy
production aspect. Even though here is specifically shon the difference between those
countries usage of renewable energy resources for electricity production, also are shown the
main resources of energy which are used by each country for electricity products.
90
SHTOJCAT
SHTOJCA A
Ligji Nr. 03/L-185 pr Rregullatorin e Energjis (GZ/ Nr.86/15 nntor 2010);

Ligji Nr. 03/L-184 pr Energjin (GZ/Nr.86/15 nntor 2010);
Ligji nr. 03/L-201 pr Energjin Elektrike (GZ/Nr.86/15 nntor 2010);
Udhzimi Administrativ nr. 01/2013 pr Caqet e Burimeve t Riprtritshme t Energjis;
Rregulla pr Procedurn e autorizimit pr ndrtimin e kapaciteteve t reja, e miratuar m
29.08.2011;
Rregullat pr Krijimin e Sistemit t ertifikatave t Origjins pr Energjin Elektrike t
Prodhuar nga Burimet e Riprtritshme t energjis, e miratuar m 29.12.2010;
Rregulla pr Mbshtetjen e Energjis Elektrike pr t ciln sht lshuar ertifikata e
origjins dhe procedurat e pranimit n skemn mbshtetse, miratuar m 29.12.2010;
Rregulla pr Licencimin e Aktiviteteve t Energjis n Kosov, miratuar m 29.08.2011;
Ligji Nr. 04/L-147 pr Ujrat e Kosovs (GZ/Nr.10/29 prill 2013);
Ligji Nr.04/L-144 pr Dhnien n Shfrytzim dhe kmbimin e Prons s Paluajtshme t
Komuns (GZ Nr.35/17 dhjetor 2012);
Ligji Nr. 04/L 110 pr Ndrtim (GZ/Nr.18/03 korrik 2013);
Ligji Nr.03/L-214 pr Vlersimin e Ndikimit n Mjedis (GZ/Nr,83 29 tetor 2010);
Ligji Nr. 03/L-025 pr Mbrojtjen e Mjedisit (GZ/Nr.06 prill 2009);
Ligji Nr.2004/29 pr Pyjet e Kosovs (GZ/Nr.34; 01 gusht 2008);
Ligji Nr. 03/L-043 pr Parandalimin dhe Kontrollin e Integruar t Ndotjes (GZ/Nr.52 08
maj 2009);
Udhzimi Administrativ Nr. 25/2012 pr LejenMjedisore;
Kodi iRrjetit;
Metodologjia e taksave t kyjes n rrjetin e transmisionit / KOSTT
Metodologjia e taksave t kyjes n rrjetin e shprndarjes / KEK;
Rregullat teknike prkyje.
Institucionet Prgjegjse dhe kompetencat e tyre n kt fush:
91
SHTOJCAT
SHTOJCA B
Ligjet kryesore q rregullojn rrjetet energjetike dhe operimin e rrjeteve jan:

Ligji Nr. 03/L-184 prEnergjin;
Ligji Nr. 03/L-185 pr Rregullatorin e Energjis;
Ligji Nr. 03/L-201 pr Energjin Elektrike;
Rregulla pr Autorizimin e Ndrtimit t Kapaciteteve t Reja t Gjenerimit, e miratuarm
29.08.2011;
Rregulla pr Licencimin e Veprimtaris Energjetike n Kosov, e miratuar29.08.2011;
Rregulla pr Vendosjen e mimeve pr Operatorin e Sistemit t Transmisionit dhe
Operatorin e Tregut (Rregulla pr mimet eOST/OT);
Rregulla pr Vendosjen e mimeve pr Operatorin e Sistemit t Shprndarjes (Rregulla
pr mimet eOSSH);
Rregulla pr Kushtet e Prgjithshme t Furnizimit tEnergjis;
Kodi iRrjetit;
Kodi i Rrjetit Kodi pr Stacionet e Gjenerimit ngaEra;
Metodologjia pr vendosjen e mimeve pr kyje n transmision/KOSTT;
Metodologjia pr vendosjen e mimeve pr kyje n shprndarje/KEK;
Rregullat teknike pr kyje;
Kodi i Matjes;
Kodi pr Pajisjet Elektrike;
Kodi pr Standarde Elektrike;
Kodi i Praktikave pr Qasje n Tok dhe Stabilimente;
Kodi i Shprndarjes;
Kodi i Matjes pr OSSH.94
94
Po aty.
92
SHTOJCAT
SHTOJCA C
Ligji nr. 03/L-025 pr Mbrojtjen e mjedisit,

Ligji nr. 03/L-160 pr Mbrojtjen e ajrit nga ndotja,
Ligji nr. 04/L-147 pr Ujrat n Kosov,
Ligji nr. 04/L-060 pr Mbeturinat,
Ligji nr. 02/L-102 pr Mbrojtjen kundr zhurms,
Ligji nr. 03/L-233 pr Mbrojtjen e natyrs,
Ligji nr. 03/L-201 pr Energjin elektrike,
Ligji nr. 03/L-163 pr Minierat dhe mineralet,
Ligji nr. 02/L-26 pr Tokn bujqsore,
Ligji nr. 03/L-214 pr Vlersimin e Ndikimit n Mjedis,
Ligji nr. 03/L-043 pr Parandalimin dhe Kontrollin e Integruar t Ndotjes,
Ligji nr. 03/L-230 pr Vlersimin Strategjik Mjedisor,
Ligji nr. 02/l-88 pr Trashgimin Kulturore,
Ligji nr. 03/L-184 pr Energjin,
Ligji nr. 03/L-016 pr Efiiencn e Energjis,
Ligji nr. 03/L-1 pr Ngrohjen Qendrore
Si dhe nn aktet ligjore pcjellse t ktyre ligjeve.95
95
RAPORT I GJENDJES MJEDISORE N KEK PR VITIN 2015
http://kek-energy.com/kek/ndikimi-ne-mjedis/ , Koorporata Elektroenergjetike e Kosovs, 2015
93
SHTOJCAT
SHTOJCA D
Ligji pr Energjin Nr.03/L-184 (GZ.Nr.86/15 Nntor 2010)
Ligji pr Energjin prcakton se BRE duhet t jen pjes prbrse e Strategjis pr Energjin, .Pr
t mbshtetur shfrytzimin e BRE-ve nKosov, Ministria e Zhvillimit Ekonomik harton plane
afatgjate dhe afatmesme t veprimit pr BRE n pajtim me obligimet e Traktatit t Komunitetit t
Energjis. MZhE sht, poashtu prgjegjs pr vendosje ne caqe vet BRE-ve, pr monitorimin e
zbatimit dhe raportimin vjetor pr prmbushjen e caqeve dhe masave t ndrmarra pr kt qllim.
MZhE miraton legjislacion sekondar q prfshijn masa pr promovimin e BRE.Operatort e
sistemit t transmisionit dhe shprndarjes, sipas nevojs, duhet ti japin prparsi energjis s
prodhuar ng aburimet e riprtritshme t energjis, sipas limiteve t specifikuar n Kodin e Rrjetit.
Operatort e sistemit prcaktojn dhe publikojn rregullat lidhur me at se kush do ti bart kostot
pr adoptimet teknike t nevojshme pr integrimin e BRE-ve n sistem. Rregullat duhet t
miratohen nga Zyra e Rregullatorit pr Energji (ZRrE). ZRrE siguron se tarifat e transmisionit dhe
shprndarjes pr prodhuesit e BRE jan jodiskriminuese, posarisht ato nga rajonet
periferike.ZRrE sht poashtu organ prgjegjs pr lshimin e ertifikatave t origjins pr
energjin e prodhuar ngaBRE.96
Ligji pr Energjin Elektrike (GZ. Nr. 86/15 Nntor 2010 - Ligji Nr.3/L-201)
Ligji pr Energjin Elektrike (Ligji Nr.3/L-201) prcakton certifikatat e origjins lshuar nga ZRrE-
ja si organ kompetent pr lshimin e tyre. Furnizuesit publik t energjis elektrike jan t obliguar
ta blejn tr sasin e energjis se prodhuar nga BRE nga prodhuesi m tarif t rregulluar, t
caktuar nga ZRrE prmes metodologjis s prcaktuar, e cila merr parasysh kompensimin nga
furnizuesi publik pr kostot shtes t blerjes s energjis elektrike nga burimet e riprtritshme t
energjis.97
96
PLANI KOMBTAR I VEPRIMIT PR BURIMET E RIPRTRITSHME T ENERGJIS (PKVBRE) 2011 2020
http://mzhe- ks.net/repository/docs/Plani_Kombetar_i_Veprimit_per_Burimet_e_Riperteritshme_te_Energjise
97
Po aty.
94
Ligji pr Rregullatorin e Energjis (GZ.Nr.86/15 Nntor 2010 Ligji Nr.03/L-185).
Ligji pr Rregullatorin e Energjis (LigjiNr.03/L-185) prcakton detyrat dhe prgjegjsit e ZRrE-

s, e cila n fushn e energjis s riprtritshme lshon certifikatat e origjins, zhvillon
metodologjin pr tarifa te rregulluara dhe lshon licenca pr aktivitete te energjis dhe autorizimet
pr ndrtimin e kapaciteteve t reja t prodhimit tenergjis.
Legjislacioni sekondar pr energjin:
Udhzimi Administrativ Nr. 01/2013 pr Caqet e Burimeve t Riprtritshme t Energjis.
Ndrkaq Udhzimi Administrativ Nr. 01/2013 prcakton caqet afatgjata dhe vjetore t energjis nga
burimet e riprtritshme pr konsumin e energjis elektrike, ngrohjes dhe n transport t prodhuar
nga BRE deri n vitin 2020.
Rregulli pr mbshtetjen e energjis elektrike pr t ciln sht lshuar certifikata e origjinsdhe

procedurat pr pranim n skemn mbshtetse.
Ky rregull prmban dispozita pr prcaktimin e nivelit t kapaciteteve t prodhimit, t nevojshme
pr ti prmbushur caqet indikative pr konsumin e energjis elektrike nga burimet e riprtritshme
, kriteret dhe procedurat pr pranim n skemn mbshtetse, t drejtat dhe obligimet e prodhuesve
t energjis elektrike nga burimet e riprtritshme pr t cilat sht lshuar certifikata e origjins t
pranuar n skemn mbshtetse, t drejtat dhe obligimet e prodhuesve t energjis elektrike pr t
cilt sht lshuar certifikata e origjins por q nuk jan t pranuar n skemn mbshtetse, t
drejtat dhe obligimet e furnizuesit publik n lidhje me energjin elektrike pr t ciln sht lshuar
certifikata e origjins, t drejtat dhe obligimet e OSTT (operatori i pavarur i sistemit t transmisionit
dhe tregut), financimi i skems mbshtetse, integrimi i energjis elektrike t prodhuar nga burimet
e riprtritshme t energjis n sistemin e energjis elektrike.
Me nj vendim t veant [ZrrE -V_359_2011] prcaktohen tarifat nxitse Feed-in prprodhimin e
energjis elektrike t prodhuar nga Burimet e Riprtritshme t Energjis .Tarifat Feed-in q vlejn
pr kapacitetet gjeneruese me teknologji t re dhe me pajisje t reja. Burimet primare t energjis s
riprtritshme q prdoren n prodhimin e energjis elektrike t pranuara n Skemn e mbshtetjes
jan: uji, era, biogazi dhe biomasa.98
98
Po aty.
95
Rregulla pr krijimin e sistemit t certifikatave t origjins pr energjin elektrike t prodhuar nga
burimet e riprtritshme , mbeturinat si dhe nga bashkprodhimi i kombinuar me ngrohje, n nj
njsi t vetme gjeneruese.
Kjo Rregull prcakton dispozitat q kan t bjn me themelimin, operimin dhe mirmbajtjen e nj
sistemi t menaxhuar nga ZRrE pr lshimin, bartjen, rimarrjen dhe revokimin/anulimin e
ertifikatave t origjins me referenc n energjin elektrike t prodhuar nga burimet e
riprtritshme t energjis, nga mbeturinat dhe t kombinuar n ngrohje.99
Legjislacioni dhe rregullativat politike t fushave tjera Mbrojtja e mjedisit.
Ligji pr Mbrojtjen e Mjedisit ( GZ. Nr.50/06 Prill 2009- Ligji Nr. 03/L-025) dhe Ligji pr
vlersimin strategjik mjedisor (GZ.Nr.49/25Mars2009LigjiNr.03/L-230),krkojn realizimin e
vlersimeve t ndikimit mjedisor dhe vlersimin strategjik mjedisor pr planet apo programet t
cilat me gjas do t ken ndikim t konsiderueshm mjedisor, posarisht n sektorin e energjis
dhe minierave, pylltaris dhe projektet e menaxhimit t ujrave. Sipas Ligjit Nr. 03/L-025 pr
Mbrojtjen e Mjedisit, Neni 79.1, subjektet private jan t obliguara q ti shfrytzojn resurset e
energjis n mnyr racionale.100
Ato t cilat prdorin burime t riprtritshme t energjis mund t ken t drejta n ulje, apo lirime
nga pagesa e tatimeve, obligimeve doganore dhe t tjera.Zgjidhjeve m t mira t procesit t
prodhimit n raport me mbrojtjen e mjedisit dhe shfrytzimit t energjis mund tu jepen
mime.Ligji Nr. 03/L-214 pr vlersimin e ndikimit n mjedis (GZ.Nr.50/06Prill2009), prcakton
projektet e industris s energjis, pr t cilt duhet t kryhen vlersimet e ndikimit n mjedis.Ligji
Nr. 03/L-043 pr parandalimin dhe kontrollin e integruar t ndotjes (GZ.Nr.52/08 Maj 2009),
prcakton instalimet e industris s energjis, t cilat duhet t ndrmarrin aktivitete pr kontroll t
integruar t ndotjes.101
Mbeturinat
Ligji pr Mbeturinat (GZ.Nr.17/29- Ligji Nr. 04/L-060 Qershor 2012) prfshin dispozita pr
mjedisin dhe shndetin e njeriut nga ndotja prmes parandalimit dhe zvoglimit t prodhimit t
99
Po aty.
100
Po aty.
101
Po aty.
96
mbeturinave dhe dmit t tyre, prmes shfrytzimit t mbeturinave si burim i energjis nmesin e
masave t tjera
Korniza institucionale
Sipas PKVBRE, politika e prgjithshme e energjis, n kt mnyr edhe politika e BRE-ve,sht

nn kompetencn e Ministris s Zhvillimit Ekonomik. Pr zbatimin e politiks s burimeve t
riprtritshme t energjis, MZhE harton planin afatmesm dhe afatgjat t veprimit pr BRE,
caktimin e caqeve vjetore dhe afatgjatat BRE-s dhe miratimin e legjislacionit sekondar q
prmban masat pr realizimin e ktyre caqeve. Ve ksaj, ajo sht e obliguar q t raportoj n
baza vjetore lidhur me prmbushjen e caqeve vjetore dhe afatgjata t BRE-ve.
Nj tjetr institucion ky pr mbshtetjen e BRE-s n Kosov sht Zyra e Rregullatorit pr
Energji (ZRrE). Prgjegjsit e ZRrE-s n lidhje me BRE-n jan si n vijim: prcakton
procedurat dhe lshon autorizime p rndrtimin e kapaciteteve t reja t prodhimit; sht
prgjegjse pr caktimin e kushteve dhe kritereve pr lshimin e licencave pr kryerjen e
aktiviteteve n sektorin e energjis, prcakton tarifat nxitse Feed-in pr blerjen e energjis s
riprtritshme dhe sht prgjegjse pr menaxhimin e sistemit t ertifikatave t origjins.
Korporata Energjetike e Kosovs (KEK), deri m tani ka qen kompani publike me integrim
vertikal, prgjegjse pr aktivitete t mihjes dhe prodhimit, shprndarje dhe furnizim t energjis
elektrike.M 2013, sistemi i shprndarjes s energjis elektrike n Kosov n kuadr t KEK-ut
sht transformuar n nj operator q tani menaxhohet nga nj kompani private. Operatori i
sistemit t transmisionit dhe tregut (KOSTT) sht shkputur nga KEK-u m 2006.102
102
Po aty.
97
SHTOJCAT
SHTOJCA F
Koordinimi mes miratimit t infrastrukturs s rrjetit dhe procedurave tjera t planifikimit
administrativ, kryhet prmes ZRrE-s, pasi q ata lshojn autorizimin preliminar, i cili sht i
vlefshm pr dy vite dhe miratojn pr do vit versionet e azhurnuara t planeve pr zhvillimin e
rrjetit energjetik. Miratimi i Krkess pr Kyje bhet pas miratimit preliminar t ZRrE-s, ndrsa
miratimi prfundimtar nga ZRrE jepet pas miratimit t krkess pr kyje.
E drejta e kyjes me prioritet, apo kapacitetet t rezervuara pr kyje pr stabilimentet e reja q
prodhojn energji elektrike nga burimet e riprtritshme , sipas planifikimit t rrjetit dhe
procedurave pr BRE, bazohet n listn e aplikuesve t regjistruar pran ZRrE-s e drguar nga
operatori i rrjetit.
Raste t krkesave pr t instaluar pajisje t energjis nga burime te riprtritshme , por pr t cilat
nuk ekzistojn kushte pr kyje pr shkak t kapaciteteve t limituara t rrjetit.
Sa i prket kostove t transmisionit dhe shprndarjes, rregullat jan t prshkruara n
Metodologjin pr Ngarkesat pr Kyje, t cilat miratohen nga ZrrE dhe jan t bazuara n rregulla
objektive, transparente dhe jo diskriminuese. Rregullat gjenden n ueb faqen e KOSTT-it n
internet.
Sipas Metodologjis pr Ngarkesa pr Kyje, t gjitha kostot pr kyje dhe adaptim teknik barten
nga gjeneratort, ndrsa rregullat jan t barabarta pr t gjitha llojet e gjeneratorve.Metodologjia
prfshin edhe ngarkesat pr kyje t thella.
Ekzistojn plane pr ndryshime t mundshme t metodologjis pr kyje n rrjetin e shprndarjes.
Sipas Metodologjis pr Ngarkesa pr Kyje, prodhuesit e kyur m von do t ndajn kostot e
kyjes me prodhuesit e kyur fillimisht, proporcionalisht me kapacitetet e instaluara.
Operatort e sistemit t transmisionit dhe shprndarjes sigurojn informata pr prodhuesit e rinj
lidhur me kostot, orarin e sakt pr prpunimin e krkesave t tyre dhe orarin indikativ pr kyjen
nrrjet.103
103
Po aty.
98
REFERENCAT DHE BIBLIOGRAFIA
1. Frank Spellman Environmental impacts of renewable energy - CRC Press, Taylor and
Francis Group, London, New York, 2015, ISBN 9781482249460
2. International Energy Agency , Statistics, http://www.iea.org/statistics/ , IEA 2016
3. Konsumi total i energjis n bot -
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Total_World_Energy_Consumption_by_Source
_2013.png
4. Global Public Support for Energy Sources -
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Global_public_support_for_energy_sources_(Ip
sos_2011).png
5. Solar Cell - https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_cell, Wikipedia, the free Encyclopedia,
2017
6. Energjia Gjeotermike n prdorimin shtpijak
http://blogshkenc.blogspot.com/2015/05/energjia-gjeotermike-ne-perdorimin.html , 2015
7. Energjia e Riprtritshme si shans i Zhvillimit Ekonomik n Kosov
http://www.evroenergie.com/file/repository/Studimi_GIZ_Energjia_e_Riprteritshme_160
12013.pdf?cms_action=manage , GIZ, 2012
8. PLANI KOMBTAR I VEPRIMIT PR BURIMET E RIPRTRITSHME T
ENERGJIS (PKVBRE) 2011 2020 http://mzhe-
ks.net/repository/docs/Plani_Kombetar_i_Veprimit_per_Burimet_e_Riperteritshme_te_
Energjise (PKVBRE)_2011-2020.pdf , Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Kosov, 2013
9. Potencialet e Kosovs pr Gjenerim t Energjis Ujore http://www.mzhe-
ks.net/repository/docs/Potencialet_e_Kosoves_per_Gjenerim_te_Energjise_Ujore.pdf ,
Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Kosov , 2006-2010
10. RAPORT I GJENDJES MJEDISORE N KEK PR VITIN 2015
http://kek-energy.com/kek/ndikimi-ne-mjedis/ , Koorporata Elektroenergjetike e
Kosovs, 201
11. James A. Fay, Dan S. Golomb ,Energy and the Environment, - Oxford University Press,
NY 2002 ISBN 9781483149460
12. Krijimi i kapaciteteve institucionale n fushn e energjis
99
http://www.mzhe-ks.net/repository/docs/Rap._Final-n-qershor_2006_opt.pdf
Ministria e Energjis dhe Minierave, Projekt i financuar nga DANIDA, Kosov, 2006
13. Natural Environment, https://en.wikipedia.org/wiki/Natural_environment , Wikipedia,
the free Encyclopedia , 2017
14. Human Impact on the Environment
https://en.wikipedia.org/wiki/Human_impact_on_the_environment , Wikipedia , the free
Encyclopedia , 2017
15. Sefa Ruzhdi , Tredhaku Isuf Ndikimi i turbinave t ers n Golesh n punn e
transmetuesit t RTK-s Konferenca Kombtare , Teknologjit e Avancuara
Rruga jon e zhvillimit , Tiran , 2011
16. Sefa Ruzhdi, Shala Admir, IMPACT OF THE ENERGY SECTOR in the Kosovos
Population Health Konferenca VII, Instituti Alb-Shkenca, Shkup 2012
17. Tarifat nxitse dhe rndsia e tyre pr investime n Kosov

http://www.kosid.org/file/repository/Tarifat_nxite_se_dhe_re_nde_sia_e_tyre_pe_r_invest
ime_n e_Kosove_.pdf
18. Sefa R., Bytyqi E. Analiz e ndikimit t nj parku eolik n Sistemin

Elektroenergjetik t Kosovs , Konferenca e VIII-t e Institutit ALB-
Shkenca,Tiran, 2013
19.Volker Quaschning -Understanding renewable energy systems, Earthscan,

London, 2005
20. http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raporti_per_gjendjen_e_ajrit_2013-
2014.pdf
21. http://advocacy-center.org/wp-content/uploads/2016/11/RRUGA-DREJT-BE-se-
APO-RRUGA-DREJT-ASKUND.pdf
22. Center for Renewable Energy Sources and Saving. 2012. Study on the Biomass
Consumption for Energy Purposes in the Energy Community.
100
23. Politika pr Energji t Qndrueshme n EJL. 2015. EIA/SEA of Hydropower Projects in
South East Europe: Meeting the EU Standards. http://seechangenetwork.org/wp-
content/uploads/2015/11/EIASEA-of-hydropower-projects-in-Southeast-Europe-
%E2%80%93 -Meeting-the EUstandards.pdf
24. OBSH. 2015. Ndotja e ajrit i kushton ekonomit evropiane US$ 1.6 trilion n vit n
smundje dhe vdekje, thot studimi i ri i OBSH-s. World Health Organization, Regional
Office for Europe, Copenhagen and Haifa. www.euro.who.int/en/media-
centre/sections/press-releases/2015/air pollution-costs-europeaneconomies-us$-1.6-
trillion-a-year-in-diseases-and-deaths,-new-who-study-says
25. Fatura e papaguar pr shndetim: Si termocentralet me qymyr n Kosov, na smurin.

Shoqata e Shndetit dhe Mjedisit (HEAL) 2016
(http://env-health.org/IMG/pdf/factsheet_kosovo_en_lr-2.pdf )
26.International Energy Association. 2015. Key World Energy Statistics.

www.iea.org/publications/freepublications/publication/KeyWorld_Statistics_2015
.pdf
101

Master Theme Do It

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Master Theme Do It

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI I PRISHTINS HASAN PRISHTINA

UNIVERSITY OF PRISHTINA HASAN PRISHTINA

FAKULTETI I INXHINIERIS ELEKTRIKE DHE

PUNIM I DIPLOMS I STUDIMEVE MASTER

BURIMET E RIPRTRITSHME DHE NDIKIMI I TYRE N MJEDISIN E

Bsc. Inxh. Diedona Musliu

Punimi sht realizuar n Universitetin e Prishtins

Fjalt kye: Mjedisi, direktiva, BRE , energji, plan.

Key words: Environment, directives, renewable sources, energy, plan.

N radh t par, falenderoj Zotin e Madhrishm q m ka dhn shndetin, vullnetin dhe

Ndikimet e dmshme n ambient jan nj preokupim i tr shoqris dhe pikrisht n kt punim

AKMRrSB (Agjencia e Kosovs pr Mbrojtjen nga Rrezatimi dhe Siguri Brthamore)

Figura 1.1 Konsumi botror i energjis elektrike6

Zhvillimi i shpejt i shfrytzimit t energjive nga burime t riprtritshme dhe efiiencs s

Figura 1.2-Mbshtetja publike pr burimet e energjis.7

1.1. Qllimi i hulumtimit

1.2. Metodat dhe materiali i hulumtimit

T dhnat pr punimet dhe hulumtimet e kryera n Republikn e Kosovs pr kapacitetet si dhe

1.3. Organizimi i mbarshtrimit t tems

Disa forma t burimeve t energjis s riprtritshme jan n dispozicion ku do n tok. Mesatarisht

2.2. Energjia e riprtritshme e fituar nga turbinat e ers

Figura 2.1 - Mekanizmi i turbins s ers .11

Figura2. 3-Celula fotovoltaike dhe moduli i celulave diellore.16

Figura 2.4-Celula konvencionale diellor me silikon kristali 18

Koncetruesit e energjis diellore (CSP) ofrojn nj opsion me shkall t furnizimit, t

2.4. Energjia e riprtritshme e fituar nga hidrocentralet

Shfrytzimi i biomass pr prodhim t energjis ka ndikimet e saj n mjedis dhe pr to do t

2.6. Energjia e fituar nga burime gjeotermike

3. Ndikimi i pajisjeve t burimeve t energjis s riprtritshme n mjedis

3.1. Ndikimet gjat operimit t turbinave me er

Natural Environment,https://en.wikipedia.org/wiki/Natural_environment , wikipedia, the free Encyclopedia , 2017

Aktivitetet gjat ndrtimit t objekteve n fazn e konstruktimit prfshijn pastrimin e toks,

Kombtare , Teknologjit e Avancuara Rruga jon e zhvillimit , Tiran , 2011

Ndikimet ekologjike gjat operimit t turbinave me er mund t ndodhin nga:

3.2. Ndikimi i prdorimit t paneleve diellore n mjedis

Shqetsimi m i madh sht se prdorimi i fotovoltaikve me shtresa t holla t teluridit t kadmiumit

3.3. Ndikimi n mjedis i impianteve hidroenergjetike

Ndotja e ujrave siprfaqsor dhe nntoksor,

3.4. Ndikimi i impianteve me biomas / bioenergji n mjedis

3.5. Ndikimi i impianteve t energjis gjeotermike n mjedis

Ka disa ndikime t mundshme n mjedis nga shfytzimi i energjis gjeotermike:

Aktivitetet q mund t shkaktojn ndikime n mjedis gjat ndrtimit t stabilimenteve pr prodhim t

Tradicionalisht, pr shkak t mungess s sistemit pr ngrohje me gaz natyror n Kosov, popullata n

3.6. Ndikimi i ndrtimit dhe operimit t impianteve t burimeve t

T gjitha ndikimet e shfrytzimit t burimeve t riprtritshme pr prodhimin e energjis elektrike dhe

Konferenca VII, Instituti Alb-Shkenca, Shkup 2012.

4. Burimet e riprtritshme t energjis n Republikn e Kosovs

4.1. Kapacitetet pr gjenerim t energjis elektrike n Kosov nga

Republika e Kosovs duhet q t orientoj ndrtimin e hidrocentraleve t reja prmes investimeve n

Nr Emrtimi EnergjiaGWh Lumi Komuna

16 HEC. 4.6 22 Drini+L.Deanit Rahove

46 HEC. Istogu 1 0.453 2.243 Istog Istog

51 HEC. Drenica1 0.112 0.549 Shtime

54 HEC. Drini i 2.032 11.875 Drini i Bardh Klin

GIZ ka br nj studim duke analizuar dokumentacionet e publikuara nga institucionet kosovare,

Rndsi t veant i kushtohet studimit t ndrmarrjes NEK (NEK UMWELTTECHNIK AG-

*Emrtimet kan t bjn me emrat e kompanive sipas zgjedhjes s tyre.

-Turbinat e ers n Golesh.58

NEK poashtu ka vendosur ta nis projektin tjetr n Budakov t Prizrenit, ku planifikon t

Figura 4.2-Projekti Kitka61

NEK WIND NEK WIND NEK WIND NEK WIND

Duke u bazuar n dokumentin Plani Kombtar i veprimit pr Burimet e Riprtritshme t

4.3.1. Prmbushja e cakut me prodhim t energjis nga BRE