Uzemljenja neutralne toke

Goran agovac

1
Statistika kvarova u DP Elektra Zagreb (2014. god.)

Raspodjela ispada po vrsti prorade zatite

Br. prorada 600

500

400

300

200

100

0 Zatite
I0> I>> I> Ostalo

2
 Statistika kvarova u DP Elektra Zagreb (2014. god.)

Postotni udjel ispadi po karakteru kvara

90

80

70
% ispada

60

50

40

30

20

10

0
Kvarovi Nepoznato Prolazni kvarovi
Karakter kvara

3
 KAKO TRETIRATI NEUTRALNU TOKU U SN MREAMA?

to se eli postii?

- Smanjenje unutarnjih prenapona?

- Poveanje sigurnosti pogona?
- Poveanje kvalitete elektrine energije?
- Pridravanje regulative?

4
 PRAVILNIK
O TEHNIKIM ZAHTJEVIMA ZA ELEKTROENERGETSKA POSTROJENJA
NAZIVNIH IZMJENINIH NAPONA IZNAD 1 kV
iz 2010. god.

5
 Elektrini zahtjevi

Naini postupanja s neutralnom tokom

lanak 10.

(1) Elektroenergetsko postrojenje moe se projektirati, izvoditi, biti u pogonu i odravati kao:
sustav s neuzemljenom (izoliranom) neutralnom tokom,
sustav s rezonantno uzemljenom neutralnom tokom,
sustav s neutralnom tokom uzemljenom preko velikog otpora,
sustav s kruto uzemljenom neutralnom tokom ili neutralnom tokom uzemljenom preko
male impedancije.

(2) Metoda uzemljivanja neutralne toke elektroenergetskog postrojenja odnosno sustava

mora biti sukladna odredbama norme HRN HD 637 S1.

6
HRN HD 637 S1 7
 PRIJANJI KRITERIJI ZA UZEMLJENJE NEUTRALNE TOKE

DOZVOLJENE VRIJEDNOSTI KAPACITIVNIH STRUJA

10 kV mrea Ic = 20 A
20 kV mrea Ic = 15 A
35 kV mrea Ic = 10 A

o Kad vrijednost Ic prijee navedene vrijednosti, trebalo bi uzemljiti neutralnu toku ili
razdvojiti mreu!!!

o Uzemljivai trebaju biti tako dimenzionirani da pojava napona na njima uslijed

jednopolnog kvar bude u propisanim granicama.

8
 KAKO TRETIRATI NEUTRALNU TOKU?

U HEP-u (za sada) nema tipskog rjeenja za uzemljenje neutralne toke.

Za postojee SN mree:

- Izolirana neutralna toka visoki unutarnji prenaponi.

- Uzemljiti preko otpornika visoka struja 1pKS, mali unutarnji prenaponi.

- Uzemljiti preko prigunice mala struja 1pKS, srednji unutarnji prenaponi.*

- Neko drugo rjeenje neke druge vrijednosti.

Za budue planirane (projektirane) SN mree:

- Ograniiti veliinu mree.

- Istaknuti zahtjev za kvalitetu elektrine energije.

- Primijeniti jednu od metoda za uzemljenje neutralne toke.

9
UZEMLJENJE NEUTRALNE TOKE PREKO MALOG OTPORNIKA

Kriterij:

- IR 3IC Ogranienje IR na 150, 300 ili 1000A

- 150 A za ruralne mree
- 300 A za gradske kabelske mree
- 1000 A za velike 30 kV kabelske mree (Zagreb)

- IR 1,5IC Ogranienje IR do 150 A

- za podruja s loim specifinim otporom tla

10
 UZEMLJENJE NEUTRALNE TOKE PREKO MALOG OTPORA

RZ1 Rezervna zatita voda

110 kV 10(20) kV RZ2 Zatita od visokoomskih
kvarova
RZ3 Zatita od premotenja
RZ4 otpornika
RZ4 Zatita od 1pKS
RZ3
R 150(300) A RZ1
RZ2
150 A Ruralne mree
300 A Gradske mree
Prema studijama: 3IC <= IR

11
 UZEMLJENJE NEUTRALNE TOKE PREKO PRIGUNICE

Izvedba:

djelomina kompenzacija
- fiksna prigunica
- skokovito podesiva prigunica (korak oko 40 A)

potpuna (rezonantna) kompenzacija

- kontinuirano podesiva prigunica

12
 SAMOGAENJE KVARA

Prema DIN VDE 028 vrijednost je oko 50 60 A

Maksimalne vrijednosti struja

zemljospoja gdje je jo mogue
samogaenje

a) izolirana mrea
b) kompenzirana mrea

Prema istraivanjima u Finskoj 0,9 9,5 A za neuzemljene mree, a 5,7

23,8 A za kompenzirane mree. Ovi rezultati odgovaraju vrijednostima
dobivenim kod nas.
13
 ISPITIVANJA PRORADA ZATITA I INDIKATORA KVAROVA PRI 1pKS U SN
MREI UZEMLJENOJ PREKO REZONANTNE PRIGUNICE

Pri naim testiranjima elektrini luk se nije gasio pri iznosima struja kvara od oko 35
14 A!!!
 SAMOGAENJE KVARA
FINSKA ISKUSTVA

Prema istraivanjima u Finskoj 0,9 9,5 A za neuzemljene mree, a 5,7 23,8 A

za kompenzirane mree. Ovi rezultati odgovaraju vrijednostima dobivenim kod
nas.

15
 ISPITIVANJA PRORADA ZATITA PRI SIMULIRANOM 1pKS U SN MREI
UZEMLJENOJ PREKO REZONANTNE PRIGUNICE

Snimka iz Novalje 16
UZEMLJENJE NEUTRALNE TOKE PREKO PRIGUNICE

Poveanjem kapacitivnih struja u Europi je

postao trend uzemljenja neutralne toke
prigunicama.

Prednjae Njemaka, Austrija, eka,

Francuska, Italija.

17
 1pKS - neutralna toka uzemljena rezonantno

struja kvara

Ik=IRC+ISC+IR+IS+IP

LP IP
IC
R
S
T Ik=0
U0

IS Ik IP
IR
IRC ISC
18
Jednopolni kvar neutralna toka uzemljena otpornikom

19
Jednopolni kvar neutralna toka uzemljena preko prigunice

20
Jednopolni kvar neutralna toka uzemljena preko prigunice

21
Neko drugo rjeenje

UZEMLJENJE NEUTRALNE TOKE PRIMJENOM SHUNT PREKIDAA

Osnovni kriteriji za upotrebu u SN mrei trebali bi biti:

Prisutnost prolaznih jednopolnih kvarova vodova spojenih na SN sabirnice.

U sluaju mjeovite mree izolacijska razina kabelskog dijela mora biti

zadovoljavajua.

Neutralna toka 10(20)kV mree uzemljena pomou otpornika ili djelomino

kompenzirana.

Zahtjevi za kvalitetom opskrbe elektrinom energijom.

22
Neko drugo rjeenje
UZEMLJENJE NEUTRALNE TOKE PRIMJENOM SHUNT PREKIDAA

- U jednom trenutku vrlo popularno rjeenje

- U zadnje vrijeme veina elektroprivreda odustaje

od ovog rjeenja (pravi razlog se ne zna!?)

23
Neko drugo rjeenje
STANJE PRI UKLJUENJU SHUNT PREKIDAA

- Osigurani optimalni uvjeti za samogaenje kvara napon na mjestu kvara je 0 V.

- Napon kod potroaa je u redu.
- Mogui problemi kod Cross-Country Faults
- Uspjenost 56 % pri gaenju prolaznih kvarova podaci za Sloveniju. 24
Neko drugo rjeenje
JEDNOPOLNI APU !?

Rjeenje za razmiljanje:
- Tehnoloki izvedivo
- Osigurava pune uvjete za samogaenje.
- Nema naponskih naprezanja.
- Potroai pogoenog SN voda na NN trpe
naponske nesimetrije.

25
 USPOREDBA UZEMLJENJA NEUTRALNE TOKE PREKO MALOG
OTPORA I REZONANTNOG SUSTAVA
MALI OTPORNIK REZONANTNI SUSTAV

Visoka struja kvara Mala struja kvara

Smanjen nivo prenapona
Slabo samogaenje luka
Jednostavna manipulacija
Jednostavna relejna zatita
Posljedica:
- Velik broj isklopa
- Znaajna neisporuka el.
energije. (smanjenje PQ)
Dobro samogaenje kvara
Produenje vremena oporavka
napona
Minimiziranje struja 1pKS
Poveanje sigurnosti ljudi i
reduciranje tete
Smanjeno naprezanje uzemljivaa
Posljedica:
- Znaajno poveanje PQ

26
 JEDAN OD KRITERIJA ZA ODABIR NAINA UZEMLJENJA
NEUTRALNE TOKE
KAPACITIVNE STRUJE SN MREE U (A)
NAIN UZEMLJENJA NEUTRALNE TOKE 10 kV 20 kV

MALI OTPOR 0 45 0 60

FIKSNA PRIGUNICA 45 150 60 200

PODESIVA PRIGUNICA 75 225 100 300

PODESIVA + FIKSNA > 225 > 300

PRIGUNICA

Kriterij prema ENEL-u

27
 KRITERIJA ZA ODABIR NAINA UZEMLJENJA NEUTRALNE TOKE
prema autoru
KAPACITIVNE STRUJE SN MREE U (A)
NAIN UZEMLJENJA NEUTRALNE TOKE 10 kV 20 kV

MALI OTPOR 0 30 0 60

PODESIVA PRIGUNICA 75 150* 120 350*

PODESIVA + FIKSNA > 150* > 350*

PRIGUNICA **

* za podruja kra vrijednosti umanjiti za 50%

** ukoliko postoji raspoloiva mrea
28
 System Average Interruption Duration Index

Srednje trajanje prekida napajanja sustava

Raspoloivost sustava vea to je indeks SAIDI manji

29
30
System Average Interruption Frequency Index

Srednja uestalost prekida napajanja sustava

Pouzdanost sustava vea to indeks SAIFI manji

31
32
 Poboljanja opskrbe ugradnjom Petersenove prigunice

TS110/10 kV na podruju Zagreba uzemljena preko malog otpornika radi

ekstromnog broja ispada morala je pretrpjeti preinake da se stanje opskrbe
normalizira. Broj jednopolnih kvarova je bio 800/god. Primjenom APU broj ispada se
sveo na 400/god.
Ugradnjom regulacijske prigunice u TS110/10 kV broj jednopolnih kvarova
sa 800/god. je ostao isti no ispada je bilo cca 40/god.

33
 Smanjenje struje jednopolnih kvarova ugradnjom
Petersenove prigunice

Dananje stanje na spomenutoj TS110/20 kV na podruju Zagreba je slijedee:

- ukupna kapacitivna struja mree je cca 800 A!

- struja jednopolnog kvara je cca 18 A
- broj ispada radi jednopolnih kvarova je cca 20!

- struja jednopolnih kvarova bez prigunice a s ugraenim malim

otpornikom bi bila cca 855A. (nemogunost prekidanja takvih struja)
- broj ispada ????

34
 Investicija za ugradnju regulacijske prigunice

Cijena uzemljenja NT regulacijskom prigunicom je vea nego

Izvedba s malim otpornikom.
Da li se moe opravdati (ekonomski) vea investicija?

-smanjenje potrebe za investicije prilikom izgradnji

uzemljivakih sustava u SN mrei
- smanjeni troak za neisporuenu energiju
- bitno poboljanje kvalitete el. energije

Dakle, investicija se vraa u vrlo kratkom vremenu!!!!

35
H V A L A N A P A NJ I

goran.sagovac@aries.hr
36