Mal201 PDF

T Makina Fakltesi
MAL 201- MALZEME B LG S

2007-2008 Bahar Ders Notlar
Prof. Dr. Ahmet Aran
NDEK LER
1. Giri 1
2. Atomsal Ba! 6
3. Kristal Yap&lar 10
4. Kristal Yap& Kusurlar& 17
5. Mekanik zellikler 26
6. Faz Diyagramlar& 40
7. Dn mlerin Kineti!i ve Is&l lemler 48
8. Metaller ve Ala &mlar& 55
9. Polimerler 62
10. Seramik ve Camlar 68
11. Kompozitler 74
12. Ortam Etkileri 79
13. Elektriksel ve Manyetik zellikler 85
14. ngilizce Malzeme Terimleri 95
Kaynaklar 105
De!i ik kitaplardan derlenerek !renci katk&lar&yla haz&rlanm& t&r.

stanbul 2008
Basma dayan mlar , ekme
1. Giri dayan mlar na yakla k e ittir.
Korozyon dayan m genellikle
d ktr.
Malzemeler, mhendislik rn ve
Yksek elektrik ve s iletkenlikleri
sistemlerinin imalinde kullan lan ve
vard r.
mekanik, fiziksel ve kimyasal olarak arzu
edilen zelliklere sahip kat lard r. .effaf de illerdir, ancak parlak
Malzemeler insanl k tarihinde her zaman grn e sahiptirler.
nemli bir rol oynam ve tarih a lar n n Metaller byk bir ailedir ve birok
bir o u o dnemde geli tirilen ve mhendislik ala mlar n n esas n
kullan lan malzemelere atfen verilmi tir olu tururlar ve genellikle iki grup olarak
(Cilal Ta Devri, Tun Devri vs.). Bu ele al n rlar:
nedenle tm mhendislik programlar nda
Demir Esasl Metal ve Ala mlar
rencilere bir malzeme bilgisi altyap s
(dkme demir ve elikler)
kazand r lmaya al lmas do ald r.
Malzeme biliminin genel amac , Demir D Metal ve Ala mlar
malzemelerin iyap s n tan tmak, iyap lar (alminyum, magnezyum, bak r,
ile zellikler aras nda ba nt lar ara t rmak, titanyum, nikel, inko ve ala mlar )
bu ekilde geli tirilen temel ilkeler ve
kavramlar nda uygulamada kullan lan
Seramikler ve Camlar
malzeme trlerini s n fland rarak
zelliklerini incelemektir. Seramikler, metal + metal olmayan bir
elementten ( C, N, O veya S) olu maktad r.
rne in, aluminyum bir metaldir ancak
1.1. Malzeme Trleri bunun oksidi olan Al2O3 seramiktir.
Burada alminyumun kolay
Malzemelerin s n fland rmas de i ik ekillendirilebilir bir malzeme olmas na
ekillerde yap labilir, ancak mhendisler kar n, oksidi k r lgand r ve kolay
a s nda en uygun s n fland rma a a daki ekillendirilemez. Seramik malzemeler
gibidir: alan nda bu malzemelerin gevrekliklerinin
Metaller giderilmesine ve k r lma tokluklar n n
Seramikler artt r lmas na ynelik al malar
Polimerler yap lmakta ve k r lgan olmayan
Kompozitler mhendislik seramiklerin geli tirilmesi
Yar -letkenler alan nda ba ar l sonular al nmaktad r.
Seramiklerin karakteristik zellikleri
Metaller a a daki ekilde zetlenebilir:
Dayan mlar yksektir ancak gevrek
Mhendislikte kullan lan malzemelerin malzemelerdir ve k r lma tokluklar
nemli bir k sm metaller ve bu metallerin d ktr.
ala mlard r. Metallerin karakteristik Erime s cakl klar yksektir s ya
zelliklerini a a daki ba l klar alt nda dayan kl refrakter malzeme olarak
toplamak mmkndr: kullan l rlar (soba, ocak ve f r nlarda)
Kristal yap dad rlar. Birok ortamda kimyasal olarak
Dayan mlar yksektir. kararl d r.
Kolay ekillendirilebilirler ekme dayan mlar d k, basma
Tokluklar yksektir, yani k r lgan dayan mlar yksektir.
de illerdir.
Aran - MAL201 Ders Notlar 1

Polimerler (Plastikler)
Gnlk ya am m zda ucuz ve kullan l
birok plastik malzeme (polimer) ile
kar la r z. Polimerler genellikle petrol
trevi rnlerden elde edilen
malzemelerdir. Yap lar nda genelde C, H,
O, N, S bulunur.
Bu gruba giren malzemelerin yap s ,
SiO2, geni ve karma k bir aile olan merlerin birle erek uzun bir zincir
silikatlar grubundad r. Bu malzeme amorf olu turmas (polimer) ve bu uzun zincirler
yap ya sahip olabilir ve bu durumdaki birbirlerine zay f ikincil ba lar, veya gl
malzemeye cam ad verilir. Cam ile apraz ba lar ile birle mesi ile olu ur.
seramik aralars ndaki temel fark,
seramiklerin kristal yap ya sahip rne in mer bir hidrokarbon molekln
olmalar d r. Bilindi i gibi malzemelerin olabilir (C2H4 : etilen), bunlar birle mesi
yap lar , atomlar n ba kuvvetleri ile polimer ortaya kar (polietilen).
yard m yla bir araya gelerek uzayda H H H H H H
dizilmeleri sonucu olu ur. Bu dizili
| | | | | |
dzenli ise kristal, dzensiz ise amorf
olarak adland r l r. C C CBCBCBCB
Camlar n byk o unlu u silikatlardan | | | | | |
olu maktad rlar, ancak bile imlerinde H H H H H H
ba ka oksitler de bulunmaktad r. rn:
pencere camlar nda %72 SiO2nin yan s ra etilen
ba ta Na2O ve CaO olmak zere di er _(mer)_
oksitler bulunmaktad r. Yani farkl
bile imlerde cam trleri vard r; rne in __________polimer___________
pencere cam ile gzlk cam bile imleri
bak m ndan farkl d rlar.
Polimer yap lar nda bulunan elementler
Camlar n karakteristik zellikleri a a daki ok e itli de ildir, birok nemli polimer
ekilde zetlenebilir: hidrojen ve karbon esasl d r. Di erleri
Dayan mlar yksektir, ancak gevrek oksijen (akrilikler), nitrojen (naylonlar),
ve k r lgand rlar. flor (fluoroplastikler) ve silisyum
ekme dayan mlar d k, basma (silikonlar) ierirler.
dayan mlar yksektir. Polimerlerin karakteristik zelliklerini
Kimyasal tarafs zl k (inert) gibi nemli a a daki ekilde zetlenebilir:
zellikleri vard r. Snek, hafif ve ucuz malzemelerdir.
Saydam trleri vard r. Yap lar ndaki ba lar n karakteri
Seramiklerden fark olarak yksek nedeniyle dayan mlar d ktr.
s cakl kta yumu at larak veya eritilerek -kincil ba lar ieren trleri kolay
ekillendirilebilirler. ekillendirilebilirler, d k s cakl kta
Baz cam trleri ekillendirme i lemleri yumu arlar ve erirler
sonras cams durumdan kristal duruma Elektriksel olarak yal tkand rlar.
geirilebilirler. Seramik cam olarak
Baz s n rlamalara ra men polimer
adland r lan bu malzemeye cams durumda
malzemeler yayg n olarak kullan l rlar. Son
kolayl kla biim verildikten sonra,
y llarda bu malzemelerin dayan mlar n n
kristalle tirilerek seramiklerin stn
ve rijitliklerinin art r lmas na ynelik
mekanik zellikleri kazand r l r.

nemli geli meler sa land ndan, 1.2. Yap' zellik *li kileri
mhendislik uygulamalar nda kullan m
giderek yayg nla maktad r. De i ik malzemelerin kendilerine has
zellik ve davran lar ile bunlar aras ndaki
Kompozitler (Karma Malzemeler) farklar anlamak iin bu malzemelerin
Yukar da verilen gruba giren, iki veya atomsal lekteki i yap lar n tan mak ok
daha ok malzemenin makro dzeyde yan nemlidir. Bu sayede her malzeme
yana getirilmesi ile, bu malzemelerin grubuna ait karakteristik zelliklerin,
stn zelliklerini ayn malzemede atomsal veya mikroskopik lekteki
toplayan veya yepyeni bir zellik ortaya yap sal zellik ve mekanizmalardan
karan malzemeler olu turulabilir ve bu kaynakland grlecektir.
malzemeler kompozit olarak adland r l r. rnek 1: Alminyum snek,
Ayn gruba giren iki malzeme, rne in iki magnezyum gevrek zellik gsterir.
farkl metal de bir araya getirilerek
kompozit olu turulabilir, nitekim metal -lerideki blmlerde grlece i gibi,
salar yzeylerine ba ka bir metal tabaka metaller kal c ekil de i tirirken,
giydirilerek (kaplanarak) korozyona kar malzemenin kristal kafesindeki belirli
korunurlar. kristal dzlemleri belirli do rultularda
kayarlar. Bir kristalde bu tr kaymalara
Kompozit metal ala mlar ndan farkl d r. olanak tan yan kayma sistemi say s
Ala mlama mikro dzeydedir; kompozitte artt ka malzemenin ekil de i tirmesi
ise farkl malzemeler birbiri iinde kolayla r, yani snekli i artar.
znmezler; tabaka, lif veya parac k Magnezyum kristalinde sadece 3 kayma
halinde birlikte bulunurlar. sistemi var iken, bu say alminyum iin
rnekler: 12dir. Yani alminyum kafesi kal c ekil
CTP (Cam Takviyeli Plastik): Plastik de i imlerinin gerekle mesi iin 4 kat
malzeme cam lifler ile takviye edilerek daha fazla seene e sahiptir. Sonu olarak
dayan m ve rijitlik kazand r l r (fiberglas). alminyum snek zellik gsterirken,
Beton: iinde kum, ak l ta lar , imento magnezyum gevrek bir malzemedir.
vs vard r.
Ah ap: do al bir kompozittir.
Yar'iletkenler
Yar iletken malzemeler ne iyi bir iletken,
ne de tam bir yal tkand r. Elektronikte
kullan lan ok nemli malzemelerdir;
ipler, i lemciler, transistorler gibi
elemanlar n retiminde kullan l r. Silisyum
ve germanyum en yayg n kullan lan yar
iletkenlerdir
Atomsal ba lar bak m ndan yap lan
s n fland rmada bu malzemeler yukar daki
drt gruba da girmez. Yar iletkenlerde
kimyasal bile imin hassas kontrol ile
elektronik zellikler kontrol edilebilir. Bu
malzemeler ve geli tirilen yeni teknolojiler
sayesinde ok kk boyutlarda elektronik
devreler elde etmek mmkn olur.

rnek 2: Saydam seramikler Arad m z 3 zellik vard r:
Seramikler genellikle kristal tozlar n n, Dayan m, sneklik ve fiyat.
yksek dayan ml ve gzeneksiz rnler a. Dayan m bak m ndan
elde etmek iin yksek s cakl kta metaller, seramikler ve
pi irilmesi ile elde edilir; ancak buna kompozitler seilebilir.
ra men nemli miktarda gzenek ierirler. b. Ancak malzemenin
Malzeme iinden geen k demeti, bu k r lgan olmas n
gzeneklerde sa laca ndan malzeme istemedi imizden seramik
saydam de ildir. Sadece % 0,3 malzeme kullanamay z ve
gzeneklilik bulunmas bile malzemeyi bu durumda 2 seenek
opak yapar. Uygun katk lar ile bu kal r..
gzeneklerin giderilmesi mmkn olmu c. Fiyat a s ndan bakt m z
ve saydama yak n seramikler elde zaman ise kompozitlerin
edilmi tir. Bylelikle 1000 C'ye kadar yksek fiyat ndan dolay
kabilen sodyum lambalar n n retimi metal tercih edilir.
mmkn olmu tur.
Hangi metal ala m n n kullan laca ise

a a daki ekilde belirlenir:
1.3. Malzeme Seimi

Mhendislik uygulamalar iin on binlerce
malzeme iinden en uygun seimin
yap lmas gerekmektedir. Bu tr bir
seimde nce kullan lacak malzemenin
hangi gruptan (metal, plastik, seramik v.s)
olaca na karar verilmeli, daha sonra bu
gruba giren malzemeler aras nda en
uygunu seilmelidir. Bu seim s ras nda
sistematik d nmek ok nemlidir.
RNEK
-inde 14 MPa bas nc nda gaz bulunacak
bir gaz tpn iin malzeme seelim.

Ayn gaz tpn uak-uzay sanayinde
kullanmam z gerekti i zaman arad m z
zellikler dayan m, sneklik ve hafiflik
olmaktad r. Dayan m ve sneklik
bak m ndan tercih edilebilecek malzemeler
yine metaller ve kompozitler olmaktad r.
Ancak bu kullan m yerinde hafiflik nemli
oldu u iin tercihimiz daha hafif olan olan
kompozitten yana olacakt r, nk metal
seilmesi halinde tp daha a r olacakt r.
Hangi kompozitin kullan laca ise

a a daki ekilde belirlenir:

2. Atomsal Ba Elektronlar n ktleleri ok d k
olmas na kar n her biri bir protonun
Atomsal ba lar n olu umunda elektron- ters i aretli elektrik ykne sahiptir ve
lar n rol byktr ve iki farkl tr ba bunlar ekirdek etraf nda belirli sabit
olu abilir: yrngelerde bulunurlar.
Elektronlar aktar l r veya payla l r, bu
ekilde atomlar aras ok gl ba lar
olu ur. (iyonik ve kovalent)
2.2. Ba Enerjisi ve Ba Trleri
Elektron aktar m veya payla m Ba enerjisi iki atomu birbirinden ay rmak
yoktur; atomlar veya molekller iin sarf edilmesi gereken enerjidir.
aras nda zay f ekim kuvvetleri vard r Kuvvet yol e risinin alt ndaki alana
(van der Waals) e ittir. Kuvvet e risi enerji e risinin
trevidir. Kuvvetin s f ra e it oldu u
atomlararas ekme ve itme kuvvetlerinin
e it oldu u denge konumudur ve ayn
zamanda enerji e risinin minimum oldu u
konumdur.
2.1. Atomun Yap s

Elektronlar bir ekirdek etraf nda
yrngelerde bulunurlar.
ekirdekte protonlar ve ntronlar
vard r.
Proton ve ntronlar 1.66x10-24 gr
a rl ndad r. Bu a rl k bir birim
(gram-atom) olarak kabul edilir ve
ekirdek ktleleri bu birimle llr.
Bir gram ntron veya protonda
Avogadro say s kadar tanecik vard r:
6.02214199 x 1023 Kom u atomlar aras ndaki ba lar en d
ekirdekte bulunan proton say s , o yrngedeki (valans) elektronlar n n
atoma ait atom numaras d r. aktar lmas veya ortak kullan m ile
Ayn say da proton ieren, ancak gerekle ir, yani atomlar n ba lanmas
ntron say lar farkl olan atomlar asl nda elektronik bir olayd r. Bunun
izotop olarak adland r l r. d nda elektron aktar m veya payla m
Atomun kimyasal karakterini ekirdek olmayan (mesela dipol olu turan
yap s , atomsal ba karakterini ise molekllerin ters elektriksel ykl
elektronlar belirler. ular n n birbirini ekimi) ikincil zay f
ba lar da vard r.
Aran - Mal 201 Ders Notlar 6

yonik Ba
Bir atomdan di erine elektron aktar m ile
olu ur. 9yonik ba lar metallerle ametaller
ve metallerle kkler aras nda olu an
ba lard r. Metaller kimyasal olaylar
s ras nda elektron vermeye yatk n
olduklar ndan elektron vererek pozitif,
ametaller ise elektron almaya yatk n
olduklar ndan elektron alarak negatif yk
kazan rlar. Bu ekilde olu an (+) ve (-)
ykler birbirini byk bir kuvvetle
ekerler. Bundan dolay iyonik ba larda
ba enerjisi ok yksektir. Bu malzemeler
kat halde elektri i iletmezler, ancak s v Atomlararas Kuvvetler
zeltiler iinde bu iyonlar hareket
edebildiklerinden bir elektrolit olu ur. ekme ve itme kuvvetlerinin e it oldu u
atomlar aras uzakl k, denge konumudur.
9yonik ba a sahip malzemeler, iinde (+)

ve (-) atomlar n belirli bir dzen ierisinde
yerle ti i bir kristal yap olu turabilirler.
rne in NaCl moleklnde, bir elektron
klora aktar l r ve sodyum katyonu ile klor
iyonu ortaya kar. Bu iki ters ykn ao denge konumu her iki iyonun
birbirini ekmesi ile ba olu ur. Bu ba yar aplar n n toplam na e ittir.
yne ba l de ildir. Bu iyonlar birbirlerini
her do rultudan ekebilirler. ?ekilde bu
iyonlar n 3 boyutlu olarak nas l istiflendi i
grlmektedir. Bu dzenleme max. say da Burada iyonlar birbirine temas eden sert
kar ykl atomla kom uluk sa lanacak krecikler olarak d nlm tr. Bu
ekilde olmaktad r. Burada her birine kar yar aplar, atomun ntr veya iyon halinde
atomdan 6 adet kom u (koordinasyon bulunmas na gre de i ebilir.
say s ) d mektedir.

Kovalent Ba
Kovalent (valans elektronlar n ortak
Koordinasyon Say s (KS)
kullanan) anlam na gelir. 9yonik ba dan
9yonik ba yne ba l de ildir. rne in farkl olarak yne ba l d r. Atomlar kendi
NaCl kristalinde, Na atomu 6 Cl atomu ile, aralar nda ba olu tururken elektron
Cl atomu da 6 Na atomu ile evrilmi tir. al veri inde bulunmay p elektronlar n
Bu durumda her iki iyon iinde ortakla a kullan rlar.
koordinasyon say s 6 d r, yani her birinin
6 yak n kom usu vard r.
9yon ba lar nda koordinasyon say s n
hesaplamak iin kk atom atomun
evresine s abilecek en fazla byk atom
say s aran r. Bu say kar ykl iyonlar n
yar aplar oran na r/R ba l d r.

VanDerWaals veya kincil Ba lar
Burada elektron aktar m veya payla m
yoktur ve ters i aretli elektrik yklerine
sahip yap ta lar n n iyonsal ba a benzer
ekilde birbirini ekmesi sz konusudur.
Ancak elektron aktar m olmad ndan
elektrik yk farklar her bir atom veya
molekl birimi iindeki pozitif ve negatif
yklerin asimetrik da l m ile ilgilidir
(dipol) ve iyonik ba la kar la t r ld nda
ok daha zay ft r.
Bu tip ba lar geici veya kal c dipoll
olmak zere ikiye ayr labilir.
rne in Argon gaz moleklnde kar
atomun ekirde i taraf ndan ekilen
ift izgi iki ift ortak elektron oldu unu elektronlar nedeniyle geici zay f bir dipol
gsterir. Etilende bu ba ifti ayr ayr tek olu turur.
ba olarak kullan larak polietilen zincir
molekln olu turulur.
Metalsel Ba
9yonik ba elektron transferi ierir ve
ynden ba ms zd r. Kovalent ba ise
elektron payla m ierir ve yne
ba ml d r. Metalsel ise elektron payla m
ieren ynden ba ms z bir ba trdr.
Burada valans elektronlar n n konumu
belirli de ildir, ok say da atom kristal Molekl yap s na ba l olarak bu tr
kafes iinde valans elektronlar n ortak dipoller kal c da olabilir; bu durumda ba
olarak kullan rlar (elektron bulutu veya biraz daha gl olur. Buna en iyi rnek su
gaz !) molekldr.
Kovalent ba l zincirlerin olu turdu u bir
yap larda (rne in polimerler), zincirler
aras da da zay f ikincil ba lar vard r;
dolay s yla bu malzemelerde d k
dayan mlar ve d k erime s cakl klar sz
konusudur.
Elektronlar hareket edebildiklerinden

metaller elektri i iletebilirler. 9stiflenme
geometrisi iyonik ba da oldu u gibi s k,
koordinasyon say s yksektir, KS = 8 - 12.

3. Kristal Yap lar Kristal Kafes Sistemleri:
Malzemeler atomlar n bir araya gelmesi ile Do adaki btn kristal malzemeler 7
olu ur. Yap ierisinde atomlar bir arada kristal sistemin birine uyarlar.
tutan kuvvete atomlar aras ba denir. 7 Kristal Sistemi
Yap ierisindeki atomlar farkl dzenlerde
bulunabilir:
Kristal Yap lar
Atomlar boyutlu bir dzene gre
dizilirler. Kristal yap (kristal kafes) olarak
adland r lan bu yap tr metallerde,
seramiklerde, seramik camlarda ve baz
polimerlerde grlr. Polimerlerin molekl
yap lar karma k oldu undan, bu
malzemelerde kristalle me, ancak yerel ve
hacim olarak en ok %50 miktar nda
olabilir.
Kristal Olmayan Yap lar:
Atom veya molekllerin rasgele dizildi i
yap lar amorf olarak adland r l r (rne in
gazlar). Baz malzemelerde tm yap iin
geerli olmayan k sa mesafeli dzenler
grlebilir, rne in baz camlarda.
Kristallerde Birim Hcre:
boyutlu dzende srekli olarak tekrar
eden yap ya birim hcre denir. Birim
hcre kristal yap n n ierisinde tekrar eden
yap lar n en basitidir. Birim hcrelerinin
kenar uzunluklar kafes Parametreleri
olarak adland r l r.
Bu birim hcrelere atomlar n istifleni i

bak ndan da farkl seenekler vard r.
rne in kbik kristal iin:
Birim Hcre
10
3.1. Miller "ndisleri
Kristal yap lardaki de i ik dzlem ve
do rultular adland rmak zere Miller
indisleri kullan l r.
Kafes Noktalar
Eksen tak m n n ba lang c olarak herhangi
bir atom al nabilir. Kafes noktalar n n
konumlar , birim hcrenin kenar
uzunluklar birim kabul ederek bunlar n
katlar olarak verilir.
Kafes Do%rultular :
Paralel do rultular iin tek bir indis
kullan l r; bu do rultular n indisinin
belirlenmesinde, bu do rultular aras ndan
eksen tak m ba lang c ndan kan do rultu
al n r ve zerindeki kafes noktalar ndan en
Kafes dzlemleri:
kk tam say l koordinatlara sahip
noktan n koordinatlar k eli parantez ile Dzlem indisleri u ekilde saptan r:
gsterilerek indis olu turulur [111] , [112] = Dzlemin eksen sisteminin ba lang -
gibi. Gerekirse orant l olarak en kk c ndan gemesi durumunda en yak n
tam say ya evrilir. Say lar k eli parantez paralel dzlem al n r.
iine virglsz olarak konur. Negatif = Dzlemin koordinat eksenlerini kesti i
konumlar, say lar zerindeki (-) i areti ile noktalar belirlenir.
gsterilir. = Bu de erlerin tersi al n r, orant l en
Kafes iinde birok do rultu kristallografik kk tam say lar bulunur.
olarak e de erdir, rne in hacim = Bulunan say lar normal parantezde
diyagonalleri. Atom dizili i bak m ndan virglsz olarak ifade edilir.
ayn olan bu do rultular bir aile olarak = Negatif say lar zerinde (-) i areti ile
kabul edilir ve a l parantez ile gsterilir. gsterilir.
11
Birim hcrede bulunan atom say s :
Birim hcrede bulunan tam atom say s n
ifade eder.(Atom say s /hcre).
Koordinasyon say s (KS):
Her bir atoma en yak n kom u atomlar n
say s d r.
Atomsal dolgu faktr (ADF):
Atomlar n kat kre olarak kabul edilerek
saptanan, atomlar n toplam hacminin birim
hcre hacmine oran d r. (ADF=Atom
hacmi / hcre hacmi). ADF malzemenin ne
kadar s k istiflendi ini gsterir.
Do%rusal atom yo%unlu%u:
Merkezleri sz konusu do rultu zerinde
bulunan atomlar dikkate al narak,
atomlar n dizilme s kl klar bulunur (atom
say s / birim uzunluk).
rnekler
Dzlemsel atom yo%unlu%u:
Merkezleri sz konusu dzlem zerinde
Ayn zelli e sahip, yani atom dizili i
bulunan atomlar dikkate al narak,
bak m ndan ayn olan dzlemler dzlem
atomlar n dizilme s kl klar bulunur (atom
ailesi olu tururlar. Byk parantez ile
say s / birim alan).
gsterilir. >ekilde grld gibi {100}
dzlem ailesine 6 farkl dzlem girer
12
YAPI KS ADF
BAZI Atomun yar ap n R olarak al rsak ve
RNEKLER birim hcrenin kenar n da a olarak al rsak
an n R cinsinden ifadesi a = 4R / tr.
Basit kbik 6 0.52 -
Atomlar n dizili s kl n ifade etmek iin
Hacim atomsal dolgu faktr ADF kullan l r. Bu
G-Fe, Ti,
merkezli 0.68 faktr hesaplamak iin atomlar n dolu
8 W
kbik kreler oldu u varsay l r, sonra birim
Yzey hcredeki atomlar n toplam hacmi birim
L-Fe, Cu, hcre hacmine blnr. Buna gre
merkezli 0.74
12 Al, HMKn n atomsal dolgu faktr;
kbik
Hekzagonal ADF=[(Atom Say s /Hcre) x (Bir Atomun
12 0.74 ,Zn,Be, Hacmi)] / [Birim Hcrenin Hacmi]
s k paket
ADF=[2x4QR3/3] / a3 = [2x4QR3 /3] / [4R / ]3
=0,68
Bu sonuca gre HMK kafese sahip bir
3.2 Metallerin Kristal Yap lar yap da hacmin %68i dolu %32si bo tur.
Metallerde genellikle 3 tr kristal kafese Cr, G-Fe, V, W, hacim merkezli kbik
rastlan r: hmk, ymk ve sdh yap ya sahip metallerden baz lar d r.
Hacim Merkezli Kbik Yap (HMK) Yzey Merkezli Kbik Yap (YMK)
Kpn her k esinde birer atom ve Yzey merkezli kbik kafeste birim
merkezinde de bir atom bulunur. K e hcrenin k elerinde birer ve yzeylerin
atomlar merkez atoma temas ederler. merkezinde de birer atom vard r. Yzey
Gerekte her k edeki atom 8 kom u birim merkezlerindeki atomlar n yar s gz
hcre aras nda payla lmaktad r. Bu nne al nan birim hcreye, di er yar s da
durumda k e atomlar n n toplam 8x1/8=1 kom u birim hcreye aittir. Kafesteki atom
dir. Kpn merkezinde bulunan bir atomla say s yzeylerde 6x1/2=3 (6 yzey 1/2 er
birlikte birim hcredeki toplam atom say s atom ) k elerde 8x1/8=1 (8 k e 1/8er
2 olur. Hacim merkezli kbik yap n n, atom ) olmak zere toplamda 4tr. Yzey
koordinasyon say s 8dir. merkezindeki atomlar k edekilere temas
eder.
13
Birim hcrenin bir kenar a, bir atomun MX Formll Seramikler
yar ap da R olarak al n rsa an n R M, metal elementini X ise ametal elementi
cinsinden ifadesi gstermektedir.
a = 4R / dir. YMK n n atomsal dolgu
faktr 0,74 tr. ADF = [4x4QR3 /3] / a3 =
0,74 CsCl Yap s : Basit kbik yap ya
Bu dolgu faktr ayn byklkteki sahiptirler. Birim hcre ba na 1 iyonu
atomlar iin en yksek de erdir. YMK ve 1 iyonu olmak zere toplam 2 iyon
yap da grnen hacmin %74 dolu, bulunmaktad r. Her ne kadar CsCl bile ik
%26s bo tur. Koordinasyon say s ise 12 yap lara iyi bir rnek te kil etse de yayg n
dir. 6-Fe, Cu, Al, Pb, Ag, Au, Ni, Pt olarak kullan lan bir seramik de ildir.
malzemeleri bu tip kristal yap ya
sahiptirler.
S k Dzen Hegzagonal Yap (SDH)
S k dzen hegzagonal yap , HMK ve
YMK yap lara gre daha karma kt r.
K elerde 4x1/12=1/3 ve 4x1/6=2/3 ve
merkezde 1 atom olmak zere birim
kafeste toplamda 2 tane atom bulunur.
Hegzagonal s k dzenin atomsal dolgu
faktr 0,74 tr (YMK ile ayn ). YMKda NaCl Yap s : Birok nemli seramik
en yo un dzlem (111), SDHda (0002)ye malzeme bu yap dad r. Her kafes
tekabl eder. Aradaki fark sadece atom noktas nda iki iyonlu (bir sodyum ve bir
dizili i en s k olan dzlemlerin birbirini klor) bir YMK yap ya sz konusudur. Klor
izleme s ras ndan ileri gelir. Hegzagonal iyonlar normal YMK kafes noktalar nda
kafeste AB olarak iki, yzey merkezli yerle mi lerdir. Sodyum iyonlar ise kpn
kbik kafeste ise ABC olarak de i ik kenarlar nda ve kp merkezinde yerle irler.
tabaka birbirini izlemektedir.
Be, Mg, G-Ti, Zn, Zr bu tip kafes

yap s na sahip tipik metallerdir.
3.3. Seramiklerin Kristal Yap lar

Seramikler, metallerden ok daha karma k
kimyasal bile imlere ve kristal yap lara
sahiptir. Seramik malzemelerde s ka
rastlanan kristal kafeslerine rnekler
a a da verilmi tir:
14
Formll Seramikler 3.4 Polimerlerde Kristal Yap lar
, ve bu yap ya sahip tipik Metal ve seramiklerdeki atom ve iyonlar n
metallerdir. dzenleni lerine gre polimerlerin yap lar
ok daha karma kt r. Burada uzun zincir
molekller sz konusu oldu undan, bu
Yap s : Silika veya malzemelerin dzenli bir kristal yap
mhendislikte yayg n olarak kullan lan bir olu turmalar ok zordur. Kristalle me
malzemedir. Yeryznde ham madde ancak bu zincirlerin uygun dzenlenmeleri
olarak bolca mevcuttur. Karma k bir ile yerel olarak ve en yok yap n n
yzey merkezli kbik yap dad r. %50sinde olu abilir.
Formll Seramikler
Yap s : Yakla k olarak hegzagonal

bir yap ya sahiptir. Kafesin birim
hcresinde 30 iyon bulunur. Formle gre
12 iyon ve 18 iyon olarak ayr l r.
Formll Seramikler
Yap s : Basit kbik, yzey
merkezli kbik ve hacim merkezli kbik
yap n n kombinasyonundan olu maktad r.
K elerde , yzey merkezlerinde
ve hacim merkezlerinde iyonlar
bulunmaktad r. Her kafes noktas nda ve
birim hcre ba na 5er iyon bulunmaktad r
( bir , bir ve ).
3.5. X-I= n Difraksiyonu
X nlar yard m ile, bir kristalde atom
dzlemleri aras ndaki etkile im ve
malzemenin kafes parametreleri
belirlenebilir. X- nlar difraksiyonu
tekni i ile ayn zamanda bilinmeyen
malzemelerin tan mlanmas veya kafes
yap lar belirlenebilir.
X nlar n n rastlad her atomdan, ayn
dalga boyunda fakat d k iddette ikincil
dalgalar sa l r. Kresel olarak yay lan bu
dalgalar, aralar ndaki giri im sonucu belirli
a larda birbirlerini yok eder veya
kuvvetlendirir. Sz konusu kuvvetlendirme
yay nan dalgalar aras ndaki faz fark n n
dalga boyunun tam katlar olmas halinde
gerekle ir. Bu ko ul, T dalga boyu, d
kafes dzlemleri uzakl ve U geli a s
aras ndaki Bragg yans ma denklemi olarak
15
an lan nT = 2dsinU ba nt s n n sa lanmas
durumunda gerekle ir. Burada n birinci,
ikinci, nc, vs. mertebeden difraksiyon
dalgalar n tan mlar.
U a s genellikle Bragg a s olarak

tan mlan r. Buna kar n 2U a s
difraksiyon a s olarak tan mlan r.
16
4. Kristal Yap Kusurlar
Dzenli Kat zeltiler: Baz kat
zeltilerde dzenli istiflenme grlebilir
Kristal yap lar kusursuz de illerdir ve bu (birim hacimdeki atomlar n kar m
kusurlar n varl o u kez malzemelerin oranlar n n sabit ve kafes iindeki
davran n belirleyici rol oynarlar. yerlerinin belirli olmas ).
4.1. Noktasal (0-boyutlu)Kusurlar rnek: AuCu3 zeltisi
4.1.1. Kat zelti (Kimyasal Kusur)
Bir metale ait kafes iinde di er atomlar n
varl bir kusur olarak d nlebilir. Bu
durum kat zeltilerin olu tu u metal
ala mlar nda sz konusudur.
Yer alan kat zeltisi: Metal kafesindeki
bir atomun yerini farkl bir atomun
almas yla olu ur.
rnek: Nikel metal kafesinin iinde bak r
metalinin znmesi.
Metal d & kristal kafeslerde kat zelti
olu umunda (rne in seramiklerde) kat
zelti olu mas iin (zellikle iyonik ba l
kafeslerde) bir ko ul vard r ve zeltiye
yeni atomlar n girmesi durumunda da
toplam elektriksel ykn ntr olmas
gereklidir. Kafese giren atomun elektriksel
yknn di er atomdan yksek olmas
Bu tip bir kat zeltinin her oranda durumunda yap da bo luklar olu abilir.
olu abilmesi (tam znrlk) iin Hume- rnek: MnO kafesi iinde NiO ve Al2O3
Rothery Kurallar n n sa lanmas gerekir: znmesi
Kristal kafesler ayn olmal d r
Atom yar aplar aras ndaki fark en ok
%15 olmal d r
Ayn say da valans elektronlar
bulunmal d r
Benzer elektro-negatiflik (elektron
ekme kabiliyeti) olmal d r
Ara yer kat zeltisi: Metal kafesindeki

bo luklara farkl atomlar n yerle mesidir.
Bunun iin atom aplar aras ndaki fark n
byk olmas laz md r.
rnek: Fe-kafesinde C atomlar
17
4.1.2. Bo&yer ve Arayer Kusurlar hareket h z artar. H z artt ka denge
mesafeleri byr, s nan metal genle ir.
Bo& yer kusuru: Atom olmas gereken

yerde, atomun eksikli idir.
Ara yer kusuru: Atom olmamas gereken
yerde fazladan bir atomun bulunmas d r.
4.1.3. Frenkel ve Schottky Kusurlar

Schottky Kusuru: Ters elektriksel ykte
iki iyonun kristal kafesinde olmas Bir atomun kafes iindeki bir denge
beklenen yerde bulunmamas d r. Bu konumundan di er bir denge konumuna
bo luklar n ift olmas n n nedeni, elektrik gemesi iin belirli bir e ik enerjisine (q)
ykndeki ntrl n korunma gere idir. sahip olmas gerekir. A a da verilen
Frenkel Kusuru: Bir atomun yer Maxwell-Boltzman Da5 l m 'na gre
de i tirerek, bir bo yer ile fazladan bir ara malzemenin s cakl n artt nda yksek
bir yer atomunun olu turdu u bir kusurun enerjili atom bulunma ihtimali, dolay s yla
ortaya kmas d r. bu e ik de erini a arak kusur olu ma ans
artar.
rne in:
4.1.4 Noktasal Kusurlar n Is l Etkilerle P = Gazlarda ortalama enerjiden 8E kadar
Olu&umu daha fazla enerjiye sahip bir molekle
rastlama olas u ekilde ifade edilebilir:
Malzemenin s cakl artt ka enerjisi ve
atomlar n n denge konumlar etraf nda
18
(Maxwell-Boltzman Da l m ) (daha tok) olmas n istenebilir (rne in
di li arklar). Bunun iin para karbon
oran d k bir malzemeden retilir ve
daha sonra karbonlu bir ortamda yzeye
karbon yay nd r labilir. S cakl k ve sre
kontrol edilerek, karbon atomlar n n di li
yzeyine istenilen miktar ve derinlikte
yay nmas n sa lanabilir. Bylece di li
ark n d yzeyin istenilen yksek
sertlikte, i k s mlar n n ise daha tok
olmas sa lanabilir.
Yani malzeme s cakl artt ka
atomlar n n hareket h z n ve yksek
enerjili atom bulunma ihtimalini,
dolay s yla kusur olu ma ans n art rm
oluruz. Bir kusurun olu mas iin atomun
gerekli e ik enerjisini a mas gerekir.
Nokta kusurlar bu tr s l titre imler
sonucu ortaya karlar.
Nokta Kusurlar ve Kat Halde
Yay nma: Kristal kafesleri iinde de
yay nma (atomlar n yer de i tirmeleri) sz
konudur ve bunun iin kafeste bo yer
olmas nemlidir. rne in, metallerdeki
noktasal kusurlar malzeme iinde atom Yay nma (Fick) Kanunlar :
yay nmalar n kolayla t r r. Ayr ca
s cakl n yksek olmas bu olay n h z n
art r r ve atomlar s l titre imlerle bu
hareketi sa lar.
Yay nmadan yararlanarak, kafes iinde

farkl atomlar n hareketi sa lanabilir; Fick kanunlar difzyon kurallar n verir.
rne in demir kafesinin iine karbon Bu denklemlerdeki difzyon katsay s sabit
atomunun girmesi gerekle tirilir olmay p a a daki formle gre s cakl kla
(demir+karbon=elik). Mhendislikte baz artar. Do, zen ve znen atomlar n
paralar n yzeyinin sert (a nmaya cinsine ba l olan bir sabit bir de erdir.
dayan kl ), i k s mlar n ise az karbonlu
19
Sonu olarak noktasal kusurun fazla
olmas durumunda ve yksek s cakl klarda
yay nma h z daha yksektir.
Atomlar n kafes iindeki yay nma h zlar ,
tane s n rlar nda, tane iinde ve yzeyinde
farkl d r. Tane iinde yay nma h z en
d ktr, nk atomlar en iyi orada
istiflenmi lerdir. Tane s n r nda yay nma
h z , tane iinden daha fazlad r, nk tane Kenar Dislokasyonu
s n r ndaki dar bir blgede amorf yap sz
konusudur. Tane yzeyinde ise yay nma
h z en byktr.
Vida dislokasyonu
Dislokasyonlar sadece ok k sa
blmlerinde saf kenar veya saf vida
karakteri gsterirler. Genellikle bu ikisinin
4.2. izgisel (1-boyutlu) Kusurlar bile imi olan kar & k dislokasyon
halindedirler.
4.2.1. Dislokasyonlar
Dislokasyonlar kristal kafes iindeki
izgisel kusurlard r. Bki tr dislokasyon
vard r:
Kenar dislokasyonu; kafes iinde sona
eren ek bir kafes dzleminin varl olarak
d nlebilir.
Vida dislokasyonu; Kafes dzlemi
kendisine dik olan dislokasyon izgisi
etraf na spiral eklini al r.
20
Bir dislokasyonu Burgers Vektr (yani tm ba lar n ayn anda kopmas iin)
karakterize eder. Dislokasyon izgisini ok byktr. Oysa deneysel olarak
kapsayacak ekilde bir atomdan ba lay p bulunan degerler bu teorik kuvvetlerin ok
saat ynnde ayn ad mlarla nce yukar , alt ndad r. Bunun nedeni dislokasyonlar n
sonra sa a, daha sonra a a ve en son ad m ad m ilerleyerek ok daha d k
olarak sola do ru hareket ederiz. Biti ten kuvvetlerle kal c ekil de i imini
ba lang ca do ru bir vektr izdi imizde sa lamas d r.
ortaya kan vektr Burgers Vektrdr.
Bu vektr kenar dislokasyonunda
dislokasyon izgisine dik, vida
dislokasyonunda ise dislokasyon izgisine
paraleldir.
Dolay s yla kristal yap larda ekil

de i imi iin dislokasyonlar n varl ok
nemlidir. Dislokasyonlar n hareketi ile
Kenar dislokasyonu iin Burgers vektr btn ba lar koparmam za gerek olmadan
ile ok daha d k zorlamalar ile ekil
de i imleri gerekle ir.
Dislokasyonlar ve Plastik =ekil De5i&imi Bu hareketi bir solucan ilerlemesine
benzetebiliriz.
Kristal kafeste kal c (plastik) ekil

de i imi iin kafesin bir blmnn,
kom u atomlarla ba lar n kopar p kayma
dzlemi boyunca telenmesi gerekir.
Bunun iin hesaplanan teorik kuvvetler
21
Dislokasyon hareketi mekanizmas kristal arkas ndan gelenler ile birlikte bu
yap ya sahp malzemelerde kal c ekil blgelerde bir dislokasyon y lmas
de i iminin nas l olu tu unu a klamaya olu turur. Artan zorlama ile birlikte yeni
yard m eder. Malzemeler iinde kusur dislokasyonlar olu ur, say lar gittike
olarak belirli miktarda dislokasyon artan dislokasyonlar birbirilerini de
bulunur. Ayr ca etkiyen gerilmeler alt nda engellemeye ba larlar. Yani malzemeyi
yeni dislokasyonlar ortaya kar. D ar dan kal c ekil de i tirmek iin gereken
mekanik bir zorlama olursa malzeme gerilmenin srekli artt r lmas gerekir.
ortaya kan kayma gerilmeleri Malzemenin plastik ekil de i imine kar
dislokasyonlar hareketlendirir ve ekil direnci giderek artar. Bu olay pekle&me
de i imi olu ur. olarak adland r l r.
Dislokasyonlar zellikle metal kafeslerinde Ala& mlama yoluyla dayan m art &
kolay ilerlerler. nk kafes iindeki tm Ala mlama ile kafesin iine ok say da
atomlar elektronlar n ortak olarak arayer ve yeralan atomlar n n girece inden.
kulland klar iin, dislokasyon hareketi dislokasyon hareketi zorla r ve
sonras kristalin elektrik ykleri malzemenin akma dayan m artar.
bak m ndan bir de i ime u ramas sz
konusu de ildir.
Bir malzemenin kal c ekil de i tirmesini
zorla t rmak (akma dayan m n art rmak!)
iin al nmas gereken en etkin nlem,
dislokasyon hareketinin gle tirilmeye
al makt r. Dislokasyon hareketini
zorla t ran de i ik engeller szkonusudur:
Tane s n rlar dislokasyonu engeller. Tane
s n rlar artt ka (taneler kldke) Dislokasyonun hareket etmek istedi i yn
dislokasyonlar n hareketi zorla r. Bu
yzden dislokasyonlar ince taneli Yksek s cakl klarda pekle&me
malzemelerde kaba taneli malzemelere olmamas
gre daha zor hareket ederler ve bu durum Yksek s cakl larda atom hareketlili i ve
dayan m artt r r. Kafes iindeki yabanc yay nma artaca ndan, kal c ekil
atomlar kristal yap y arp lmas na ve de i tirme sonras bozulan ve ok say da
dislokasyon hareketlerinin zorla mas na kusur ieren kristallerde atomlar yeniden
neden olur. Daha nce kal c ekil dzenlenebilir (yeniden kristalle me) ve
de i imine u ram ve kafesi iinde ok dislokasyon yo unlu u d ece inden
yo un dislokasyon bulunan malzemelerde pekle menin etkisi ortadan kalkar.
ise dislokasyonlar birbirlerinin
hareketini engeller.
Kristal yap ya sahip metal malzemelerde Kristal yap s karma& kla&t ka &ekil
malzemelerin birok mekanik davran vermenin gle&mesi
dislokasyon hareketleri ile kolayl kla Seramikler de kristal yap ya sahip
a klanabilir: olmalar na ra men, seramiklerde
So5uk &ekil vermede pekle&me dislokasyon hareketleri grlmez ve bu
malzemelere kal c ekil vermek
ok kristalli metallerde dislokasyon imkans zd r. Buna neden hem kafes
hareketleri e itli engeller taraf ndan yap lar n n karma k olu u, hem de
k smen nlenir. Gekil de i imi s ras nda dzlemlerin telenmesi ile rne in iyonik
ilerleyen dislokasyonlar bu tr engellere kristallerde elektrik yklerinin da l m nda
gelince durmak zorunda kal r ve dengesizliklerin ortaya kmas d r.
22
Kayma Sistemleri Kritik kayma gerilmesi bile&eni
Dislokasyon hareketi kristal yap iinde

kayma gerilmelerinin etkisi ile gerekle ir.
Dislokasyonlar atom yo unlu u en yksek
dzlemlerde ve bu dzlemler zerindeki
yo un do rultularda kayarlar. nk bu
ekide atomlar n kayma iin gerekli yer Dislokasyon hareketleri iin kayma
de i imleri azalaca ndan dolay kaymaya gerilmesinin etkimesi gereklidir. Tek
kar direnleri klr ve hareket daha eksenli zorlamalarda dahi (ekme, basma
kk gerilmelerle gerekle ir. rne in gibi) para iindeki de i ik kesit ve
yukar da (b) eklindeki kayma dzleminde do rultularda kayma gerilmeleri olu ur (I)
dislokasyonlar en rahat ilerler. ve bu de er yukar daki ba nt yard m yla
hesaplanabilir. Grld gibi en byk
Kayman n meydana geldi i dzleme kayma gerilmesi ekme do rultusu ile 45
kayma dzlemi; bu kayma dzlemi iinde a yapan dzlemde ortaya kmaktad r.
kayman n meydana geldi i do rultuya da
kayma do5rultusu denir. Bu dzlem ve 4.3. Dzlemsel (2 boyutlu)
do rultular n meydana getirdi i sisteme Kusurlar
kayma sistemi denir. Kayma sistemi ne
kadar ok olursa plastik ekil de i imi o
kadar kolayla r.
?kiz s n rlar : Kafeste atom dzlemleri

ikiz dzlemlerine gre simetrik olarak
dzenlenebilirler. Bu kusur, HMK ve SDH
yap larda mekanik zorlama; YMK
yap larda ise yumu atma tavlamas ( s l
i lem) sonucu olu ur. Bkiz s n rlar
dislokasyon kaymas n gle tirir ve
metallerin akma dayan m n artt r r.
23
Malzeme Yzeyleri: Kristal kafesinde
malzemenin yzeyleri de bir dzlemsel
kusur olarak d nlebilir.
Kk a l tane s n rlar , biti ik kafesler

aras nda kk bir ynlenme
bozuklu unun olu turdu u bir dislokasyon
s ras d r. Kenar dislokasyonlar taraf ndan
olu turulan kk a l tane s n rlar e ik
s n rlar, vida dislokasyonunun neden
oldu u s n rlar ise burkulma s n rlar olarak
adland r l rlar.
Tane s n rlar : Mhendislik
malzemelerinin yap lar tek bir kristalden
olu maz. Bu malzemelerde yap lar ayn
oldu u halde uzay iindeki konumlar
4.4 Kristal Yap da Olmayan
birbirinden farkl olan kristal parac klar Kat larda 2-boyutlu Kusurlar
(taneler) bulunur. zel olarak retilen tek At omlar n rasgele istiflendi i yap lar
kristaller d nda , normal malzemeler ok amorf olarak adland r l r, Baz
tanelidir. Bu nedenle tek kristalde malzemelerde ise kristal yap olmasa da
zellikler yne ba l (anizotrop) olmas na ba ka bir k sa mesafe dzeni bulunabilir.
kar n, ok taneli (polikristal) malzemeler,
tanelerinin ok say da ve konumlar n n
rasgele olmas nedeniyle izotrop olarak
kabul edilebilirler.
Tane s n rlar ; birbirinden ay ran yzeydir
ve atomlar n dzgn yerle medi i dar bir
aland r.
Byk a l tane s n rlar nda, s n r
boyuncs atomlar her iki kristale de uyum
sa layamad ndan rasgele dizilmi lerdir
ve ok dar bir alanda yap amorf olarak
d nlebilir.
24
4.5. Elektron Mikroskoplar Taray c Elektron Mikroskobu
Elektron mikroskoplar nda elektronlar n Taray c elektron mikroskobunda
parac k ve dalga etkile iminden malzemenin inceltilmesine gerek yoktur ve
yararlan l r ve elektron n bir cismin elektron nlar n n malzemenin
grntsn olu turmak iin kullan labilir. yzeyinden yans mas incelenir. Elektron
H zland r lm elektronlar ok k sa dalga n incelenecek yzeye odaklan r ve
boyuna sahiptir, bylece ok daha k sa yzeyini taramaya ba lar. I n n rnek
dalga boylar ile daha fazla bytme yzeyini taramaya ba lamas yla yzeyden
oranlar ve daha iyi ay rma gc elde sa lan elektronlar, malzemeye gre pozitif
edilmesi sa lan r. Standart bir elektron voltajda tutulan anotta toplan r.
mikroskobunun ay rma gc birka Yzeyde bulunan ve elektron n ile
nanometre seviyesindedir. Elektron uyar lan atomlar n yayd dalga boyu
mikroskobunda n n geti i blge karakteristik bir zelli idir ve her atomun
yksek vakum alt ndad r ve n hava dalga boyu farkl d r. Bu zellikten
moleklleri taraf nda sapt r lamaz. faydalanarak sa lan dalga boylar n
Elektron mikroskoplar iki e ittir. belirleyerek inceledi imiz malzeme
Transmisyon Elektron Mikroskobu yzeyindeki elementleri bulabiliriz.
Taray c elektron mikroskobu ile malzeme
Bu mikroskopta elektron n kal nl
yzeyinin topografik grnts de
ok inceltilmi bir rne e ynlendirilir.
incelenebilir ve mikroskobun ay rma gc
Elektron n malzeme iinden geer
10nm mertebesindedir.
(transmisyon), projeksiyon mercekleri
gerek grnty foto raf gibi film zerine
d rr. Malzeme iindeki kusurlar n n
ynn etkileyece inden bunlar
belirlemek ve izlemek mmkn olur.
Transmisyon electron mikroskobunda
kullan lan rnekler ok ince olmal d r. 10-
20nm (100 atom kal nl ) kadar ince
rnekler zel yntemlerle
haz rlanabilir.
Taray c elektron mikroskobu
Transmisyon elektron mikroskobu Bir metalde k r k yzeyi
25
5. Mekanik zellikler Gerilme:
Malzemelerin uygulanan mekanik Herhangi bir kesitte birim alana d en

zorlamalara alt ndaki davran , mekanik kuvvete gerilme denir. Kuvvet kesite dik
zellikler olarak adland r l r. Mekanik ise ve boy de i imlerine yol a yorsa
zellikler esas olarak atomlar aras ba normal gerilme ( ), kuvvet kesit iinde
kuvvetlerinden kaynaklan r, ancak bunun ise ve a de i imlerine neden oluyor ise
yan nda malzemenin iyap s n n da byk kayma gerilmesinden ( ) sz edilir.
etkisi vard r ve i yap sal de i iklikler Normal gerilmeler art i aretli ise ekme,
yap larak mekanik zellikler nemli eksi i aretli ise basma anlam na gelir. Bir
oranda geli tirilebilir. paraya uygulanan kuvvet ve momentler,
incelenen kesitin durumuna gre hem
Her malzeme iin karakteristik bir normal, hem de kayma gerilmeleri
gerilme ekil de i tirme ili kisi vard r; olu turacakt r.
bu e ri genellikle ekme deneyi ile
saptan r ve malzemenin mekanik davran ekil De i imleri:
ile zellikleri hakk nda ok nemli bilgiler D kuvvetler alt nda malzemeler ekil
ierir. de i imine u rarlar. Kuvvetlerin
kald r lmas halinde ba lang boy ve
5.1. Gerilme- ekil De i tirme biimine dnlrse, malzemenin u rad
Tan mlar ekil de i imi elastik, aksi halde plastik
(kal c ) olarak adland r l r.
Gerilme alt ndaki paralarda boy ve a
de i imleri meydana gelir. -L boy
de i imi ilk l boyu Lo de erine
oranlan rsa birim uzama & olarak
adland r lan birimsiz bir byklk elde
edilir. & = -L / Lo
Bu de er yzde olarak verilirse yzde
uzama % 1 = (-L / Lo)x100) olarak
adland r l r. 6ekil de i iminin uzama veya
k salma olmas na gre bu de er art veya
eksi i aretli olabilir.
Tek eksenli gerilme alt ndaki bir para
uzarken ayn zamanda gerilmeye dik
do rultuda da daral r.
oran Poisson oran olarak adland r l r.

Elastik ekil de i imindeki Poisson
katsay s metaller iin yakla k olarak 0,3
civar ndad r.
Kayma gerilmeleri nedeniyle olu an a sal
ekil de i imi ise boyutsuz bir byklk
olan ; (radyan) ile verilir ve birim kayma
; olarak ad n al r.
Normal ve kayma gerilmeleri
Aran MAL201 Ders Notlar 26

Elastiklik ve Kayma Modl E:
Elastik alanda gerilme ile birim uzama
do ru orant l d r ve bu blgede Hooke
kanunu geerlidir. Gerilme-birim uzama
e risinde bu blge grlen do runun e imi
elastiklik modl olarak adland r l r.
Elastiklik modl malzemenin yay
katsay s olarak d nlebilir ve birimi
gerilme ile ayn d r.
E = -?/-1 (bak ekme e risi)
Kayma gerilmesi ile elastik birim kayma
aras ndaki ili ki ise G = -@/-; olarak
verilir. Burada G kayma modldr.
Yukar da an lan elastiklik bykl
(E, G ve v) birbirinden ba ms z
de illerdir ve aralar nda a a da verilen
ba nt vard r, yani ikisinin bilinmesi ekme deneyinde malzemeye yava yava
durumunda ncs hesaplanabilir. artan darbesiz ekme zorlamalar
uygulan r. Uygulanan kuvvet, deney
E = 2.(1+v)
paras eksenindedir ve malzemenin
5.2. ekme Deneyi kesitine niform olarak da l r. Kuvvet
para kesitine dik oldu u iin normal
gerilmeler sz konusudur. Deney s ras nda
uygulanan kuvvet F ve bu zorlama alt nda
gerekle en uzama de erleri -L kaydedilir
ve deney kopma olu ana kadar srdrlr.
Gerilme de eri
Birim uzama de eri de ilk l boyuna

oranlanarak birim uzama 1H (veya yzde
uzama) olarak hesaplan r.
-L = L - L0 [mm]
ekme deneyi, bir malzemenin dayan m n

ve mekanik davran lar n belirlemek iin
yap l r ve malzeme deneyleri aras nda en
nemlilerden biridir. Kar la t r labilir Gerilme ve birim uzaman n
sonular elde etmek iin, ekme deneyleri hesaplanmas nda deney ba lang c ndaki
standartlara uygun olarak yap l r. Trk kesit bykl ve ba lang taki l
Standartlar nda bu deneyin yap l ve boyunun kullan lmas ile elde edilen bu
deney paras n n haz rlan n n ayr nt lar de erlere mhendislik gerilmesi ve
TS 138 EN 10002-1 standard ile mhendislik birin uzamas ad verilir.
belirlenmi tir. Deney s ras ndaki kesit ve boy
de i imlerini dikkate alarak hesaplama

yap l rsa elde edilen de erler ise gerek Poisson Oran v
gerilme ve gerek birim uzama olarak Tek eksenli gerilme alt nda bir paraya
adland r l r ve ilerde daha ayr nt l olarak gerilmeye dik do rultuda da ekil
ele al nacakt r. de i tirmek zorundad r,
ekme makinesinde kaydedilen kuvvet
uzama e risi ve yukar daki ba nt lar
yard m yla mhendislik ekme e risi
kolayl kla elde edilir, ? = f(1). E rinin
do rusal olan ba lang k sm nda ekil oran Poisson oran olarak adland r l r.
de i imleri elastiktir. Akma gerilmesinin
a lmas ile kal c ekil de i imleri ba lar.
Akma ba lad ktan sonra kuvvetin
bo alt lmas ile elastik ekil de i iminin
geri dnd ancak kal c birim
uzamalar n kald grlr.
ekme e risi yard m yla malzemeye ait u

zellikler belirlenebilir:
Elastiklik E ve Kayma Modl G (GPa)
Hooke kanunu geerli oldu u bu blgede Elastiklik S n r e
gerilme ile birim uzama do rusal Bu de er malzemede elastiklik blgesinin
orant l d r. Bu blgedeki do runun e imi sona erdi i ve kal c ekil de i iminin
elastiklik modl olarak adland r l r. ba lad gerilme de eridir. Bu de erin
E = -?/-1 e ri zerinde tam olarak belirlenmesi g
oldu undan bunun yerine kar la t rma
Bu de er atomlar aras ndaki ba kuvveti
de eri olarak belirli bir kal c uzaman n
ve kafes yap s ile ilgilidir. E ri ne kadar
olu tu u (mesela %0,2) gerilme de eri
dik olursa malzeme o kadar rijit, ne kadar
(akma dayan m ) daha yayg n olarak
yat k olursa o kadar esnek olur.
kullan l r.

Akma Dayan m geri dner ve malzemede belirgin akma
tekrar ortaya kar.
Belirli bir miktar kal c uzaman n olu tu u
(mesela %0,2) gerilme de eri akma Kal c ekil De i imi ve Pekle me:
dayan m 0,2 olarak kullan l r. Bu de er Akma s n r ndan sonra kal c ekil de i imi
elastiklik s n r ndan ok daha kolay ba lar. Kal c ekil de i imi srdke, ekil
belirlenebilir. Baz zel durumlar iin % de i iminin devam etmesi iin gerilmenin
0,2den farkl de erler kullan labilir. art r lmas gerekti i grlmektedir. Bunun
rne in yksek s cakl klarda ve plastik nedeni rne in metalsel malzemelerde
malzemelerde % 1 al nabilir. artan dislokasyon yo unlu u sonucu,
Akma dislokasyonlar n hareketiyle ba lar. dislokasyonlar n birbirini kar l kl
Akma dayan m , malzemenin kal c ekil engellemesidir (pekle me).
de i tirmeden k labilecek en st gerilme Kuvvetin kald r lmas durumunda bo alma,
s n r d r. Hooke e risine paralel bir do ru boyunca
Baz malzemelerde (yumu ak eliklerde) olur ve geriye kal c bir ekil de i imi
akman n ba lad gerilme de eri a kca kal r. Kuvvet yeniden art r l rsa ekil
grlebilir (Belirgin Akma Dayan m ). de i iminin bo alma e risi boyunca
Burada alt ve st akma s n rlar sz ilerledi i ve bir nceki yklemede
konusudur. Bu malzemede st akma gerilmenin bo alt ld gerilme de erine
s n r yla alt akma s n r aras nda kadar elastik olarak devam etti i ve bu
dalgalanman n nedeni, ba lang ta kafeste noktadan sonra kal c ekil de i iminin
bulunan ara yer atomlar n n dislokasyon devam etti i grlr. Yani kal c ekil
cephesindeki bo luklara yerle mesi ve de i tirmi bir malzemenin akma dayan m
dislokasyonlar n ilk hareketini pekle me sonucu artmaktad r.
gle tirmesidir. Rlk hareket sonras bu
ekme Dayan m
engellerden kurtulan dislokasyon
hareketlerinin rahatlamas ile bir sre akma ekme deneyindeki en byk kuvvetin Fm
daha kolay gerekle ir. 6ekil de i imi ba lang kesitine So blnmesi ile elde
grm bu malzeme akmadan sonra uzun edilen maksimum gerilmedir.
sre bekletilirse, ara yer atomlar = Fm / S0
dislokasyonlar engelleyen konumlar na

Maksimum de ere ula t ktan sonra Kopma Uzamas A ve Kopma Bzlmesi Z:
kuvvetin d mesi , deney paras n n belirli ekme dayan m na ula lmas ndan sonra
bir kesitten bzlmeye ba lamas ekil de i imi devam eder ve sonunda
nedeniyledir, kesitin daralmas nedeniyle kopma olu ur. Kopma uzamas , deney
ekil de i iminin devam iin gereken numunesinde olu an toplam kal c ekil
kuvvet giderek d er ve sonuta kopma de i iminin (Lu-L0) ba lang boyuna oran
olu ur.
olarak verilir.
niform Uzama Yzdesi
Deney paras nda yerel bzlme ba layana
kadar (max. Kuvvet noktas ) gerekle en
uzama miktar d r. Buraya kadar uzama
niformdur, yani parada boy uzar, kesit Kopma bzlmesi ise kopma sonras ndaki
niform olarak daral r, ancak biim en byk kal c kesit de i iminin ba lang
korunur. Uzaman n niform olmas n
kesitine So oran d r.
sa layan, yani yerel bzlmenin deneyin
en ba lang c nda ba lamas n engelleyen
pekle me olay d r, yani ekil de i tiren
malzemenin dayan m n artmas d r. Bu
sayede deney paras n n herhangi bir kesiti Kopma uzamas ve bzlmesi de erleri,
di erlerinden daha fazla ekil de i tirse malzemenin dayan m hesaplar nda ok
bile, bu blge derhal pekle ir, dayan m nemli de ildir, ancak malzemenin ekil
artar ve ekil de i tirme di er kesitlerde de i tirme kabiliyeti (snekli i) hakk nda
devam eder. Ancak ekil vermeye devam nemli bilgiler ierir.
ettike pekle menin etkisi giderek azal r ve Rezilyans ve Tokluk:
bir noktadan sonra bu dengeleme art k
sa lanamaz, yani en zay f kesitteki ekil Malzemenin birim hacmi iin harcanan
de i imi devam ederek ekil de i imi ekil de i tirme i i, ekme e risinin
(bzlme) ve kopma bu blgede alt ndaki alan yard m yla hesaplanabilir.
yo unla r. Elastik s n ra kadar harcanan i , bir
niform uzama de eri nemli bir malzeme malzeme iinde kal c ekil de i imi
zelli i olup, bir malzemeye ekme (akma) ba lamadan depolanabilecek
yoluyla yerel bzlme olmadan niform maksimum elastik ekil de i tirme
olarak ekil verilebilecek st s n r belirler. enerjisini verir ve rezilyans olarak
adland r l r. rne i yay malzemelerinde
rezilyans n yksek olmas arzu edilir.

Malzemenin kopmas na kadar harcanan
enerji ise e rinin alt nda kalan alan n
tmdr ve tokluk olarak adland r l r.
Yksek tokluk mhendislik malzemeleri
iin aranan ok nemli bir zelliktir.
Gerek Gerilme Birim uzama e risi

Mhendislik gerilme ve birim ekil
Sneklik / Tokluk
de i tirme de erleri, deney s ras nda
Bir malzemenin kal c ekil de i tirme kaydedilen kuvvet F ve uzamalar n AL
kabiliyetine ise sneklik denir ve bu ba lang kesiti So ve ilk l boyuna Lo
zellik iin kopma uzamas ve kopma blnmesi ile hesaplanm t r, yani kesit ve
bzlmesi lt olarak kullan labilir. boy de i imleri dikkate al nmam t r.
Tokluk iin ise malzemenin kopmas iin Birok uygulamada sadece kk ekil
harcanmas gerekli enerji bir lttr, de i imleri sz konusu oldu undan o u
sneklik yan nda malzemenin dayan m da kaz bu de erler ile al mak yeterlidir.
tokluk iin belirleyicidir.
Ancak byk ekil de i imlerinin sz
Gevrek Snek K r lma konusu oldu u (rne in ekil verme) gibi
Kopma kesitinin grnm de uygulamalarda, ba lang kesiti yerine
malzemenin ekil de i imi davran anl k gerek kesit ve boy de erleri al narak
hakk nda bilgiler ierir. Gevrek gerek gerime ve birim uzama de erleri
malzemeler fazla ekil de i tirmeden gereklidir. Her iki e ri aras nda zellikle
kuvvete dik bir ayr lma k r lmas ile boyun vermenin olu tu u noktadan sonra
koparlar. Snek malzemelerde belirgin byk fark vard r.
nemli bir yerel kal c ekil de i imi Gerilme - birim uzama ba nt s (ekme
grlr. e risi) her malzemeye zg bir
karakteristik bir e ridir ve malzemelerin
mekanik davran lar ile ilgili ok yararl
bilgiler ierir. Malzemenin tr ve
durumuna ba l olarak de i ik e riler elde
edilir; a a da de i ik malzeme ait ekme
e risi rnekleri verilmi tir.
Ayr ca a a daki tabloda nemli
mhendisl k malzemelerinin ekme deneyi
ile saptanan zellikleri verilmektedir.

Baz malzemelerin mekanik zellikleri
Elastiklik Akma ekme Kopma
Modl Dayan m Dayan m Uzamas
(GPa) (MPa) (MPa) (%)
Orta karbonlu elik 200 600 750 17
Ala ml elik 200 680 800 22
Ostenitik paslanmaz elik 193 205 515 40
Martenzitik paslanmaz elik 200 700 800 22
Tak m eli i 1380 1550 12
Lamelli Dkme Demir
Sfero Dkme Demir
Aluminyum 3000 serisi 70 145 150 13
Aluminyum 2000 serisi 70 410 460 8
Magnezyum ala m 45 220 290 15
Pirin
Bronz 110 320 650 34
Lehim ala m 33 42 60

5.3. Sertlik
Sertlik, malzemelerin sert bir ucun
bat r lmas na gsterdi i diren olarak
tan mlanabilir. Bu deneyde genellikle
standart bir u, sabit bir kuvvetle cisme
bast r l r, bu batma ile olu an izin
bykl , bu malzemenin plastik (kal c )
ekil de i tirmeye direncinin bir lt Brinell Sertlik Deneyi yumu ak ve orta
olarak de erlendirilir. Kuvvet uygulanarak sertlikte malzemeler iin kullan l r, rne in
u bat rma d nda: yzeyi izme, darbe ile sertle tirilmi elikler iin Brinell sertli i
u bat rma, paraya vurulan cismin geriye genellikle tercih edilmez. Rz yzeyi
s ramas gibi yntemlerin kullan ld alan n n belirlenmesi iin iz ap n n optik
sertlik deneyleri de vard r. olarak llmesi gerekir ve hassas bir
lm iin malzeme yzeyi deney
llen sertlik de erleri sadece ncesinde dzgn ve parlak olarak
kar la t rma say lar d r, yani elde edilen haz rlanmal d r.
de erler tasar mlarda do rudan
kullan lamaz. Ancak bu deney, kolay
yap labildi i ve sadece kk bir iz Vickers Deneyi:
b rakarak malzemenin dayan m ve a nma
davran hakk nda bilgi sa lad iin Bu yntemde kullan lan u tepe a s 136o
zellikle kalite kontrolde yayg n olarak olan bir elmas kare piramittir. Olu an izin
kullan lan bir yntemdir. k egen ortalamalar al narak yzey
belirlenir ve Vickers sertli i hesaplan r:
De i ik sertlik yntemleri aras ndan

malzemenin tr ve sertli ine en uygun
olan n n seilmesi nemlidir. Metal ve
ala mlar iin kullan lan en yayg n sertlik
yntemleri unlard r: Standart kare piramit bu u ile farkl
kuvvetler uygulanabilir ve yntem de i ik
sertlikte ve kal nl kta malzemeler iin
Brinell Deneyi: kullan labilir, yani kullan m alan geni tir.
ok kk kuvvetlerle ve mikroskop
D ap nda bir elik bilya, bu apa uygun alt nda al arak malzeme iyap s ndaki
olarak seilmi bir F kuvveti ile de i ik blgelerin sertliklerini belirlemek
malzemenin yzeyine bast r l r. Standart dahi mmkndr. Ancak Brinell deneyinde
kuvvet ve bilya aplar (1,25 -10 mm) oldu u gibi, iz alan n n belirlenmesi iin iz
seilerek malzemeye uygun deney boyutunun optik olarak llmesi zaman
ko ullar belirlenir. Ancak farkl bilya ap al r ve malzemenin yzeyi dzgn ve
ve bast rma kuvveti ile yap lan deneylerde parlak olarak haz rlanmal d r.
sonular aras nda baz farklar grlebilir.
Deney sonras nda iz optik olarak llr Bu yntemin stnl , llen sertli in
ve kuvvet olu an izin yzey alan na deneyde uygulanan kuvvetten ba ms z
blnerek Brinell Sertlik Say s elde edilir. olmas d r. Ancak ok kk yklerde
elastiklik pay artar, dolay s yla sertlik
de eri biraz yksek kar.

Rockwell DeneyF:
Bu yntemde di erlerinden farkl olarak iz Farkl malzemeler ve sertlikler iin
yzeyi de il, iz derinli i llr. kullan lmak zere de i ik Rockwell Sertlik
Dolay s yla bat r lan ucun olu turdu u izin skalalar tan mlanm t r. Bat r lan u elmas
kal c batma derinli ini, hassas olarak koni veya elik bilya olabilmekte ve
llerek sertlik de eri do rudan de i ik bat rma kuvvetleri uygulamaktad r.
belirlenebilir. Rz zerinde optik lmlerin Bunlar aras nda en yayg n kullan lan
yap lmas gerekmedi inden deney daha yntemler yukar daki tabloda verilmi tir.
k sa srede yap labilir. Farkl yntemlerle belirlenmi sertlik
Deney s ras nda ilk temas sa lamak ve de erleri kar la t rma amac yla birbirine
varsa bo luklar gidermek iin bir n yk dn trlebilir ve bu amala kullan lan
Fo uygulan r. Daha sonra ana ykn F1 dn trme tablolar vard r.
uygulanmas ve kald r lmas ile kal c bir
Sertlik - ekme Dayan m ili kisi
batma derinli i tb olu ur ve bu derinlik
llerek malzemenin sertli i do rudan Sertlik de eri malzemenin kal c ekil
belirlenir. de i tirmeye olan direncinin bir lt
oldu undan, malzemenin akma dayan m
ile ilgilidir. ok basit ve abuk yap labilen
bu deney yard m yla malzemenin dayan m
de eri hakk nda ok kaba bir fikir
edinilebilir.

5.4. Vurma (entik Darbe) Deneyi
Malzemenin gevrek k r lma e ilimini
belirlemek iin yap l r. Mhendislik
tasar mlar nda malzemelerin yeterli
toklu a sahip olmalar ok nemlidir. Bu
deneyde zerinde entik a lm standart
deney paras bir sarka eki yard m yla
k r l r ve ekicin sal nma yksekli i
kayb ndan ( h > h) k rma iin sarf edilen
enerji saptan r. Bu ekilde belirlenen k rma
i inin say sal de eri tasar m
hesaplamalar nda say sal bir de er olarak
kullan lamaz, sadece malzeme davran n n
bir gstergesi olarak de erlendirilir.
5.5. K r lma Mekani i
Gevrek-Snek Gei S cakl

Malzemenin gevrek k r lma e ilimi oram
s cakl kl na ba l d r. zellikle hacim
merkezli kbik kafese sahip malzemeler
(rne in ferritik ve martenzitik elikler)
keskin bir gevrek-snek gei s cakl Malzemelerin gerilme alt nda iki veya daha
gsterirler; yani belirli bir s cakl n fazla paraya ayr lmas k r lma olarak
alt nda malzemenin vurma i i ok d er, adland r l r. K r lma gevrek ve snek
yani malzeme gevrek davranmaya ba lar. karakterde olabilir; k r lman n nas l olaca
Bu s cakl n belirlenmesi iin en uygun malzemeya ba l oldu u gibi uygulanan
yntem de i ik s cakl klarda vurma deneyi gerilmeye, s cakl a ve deformasyon h z na
yaparak ekildeki e riyi belirlemektir. ba l d r.
Gevrek k r lmada kal c ekil de i imi
nemsiz dzeylerdedir ve atla n
olu mas ile bymesi byk bir h zla olur.
Aniden ortaya kan bu k r lma tr ok
tehlikelidir. zellikle toklu u d k
yksek dayan ml metaller, seramikler ve

hatta baz plastikler gevrek davran Malzemenin k r lma toklu u KIc de eri
gsterirler ve zellikle yap da entik nemli bir zelliktir ve standartlarla
olu turabilecek sreksizliklerin (rne in belirlenen deneyler yard m yla belirlenir.
atlak, mikro gzenek, kal nt vb) (KIc atla n normal gerilmeler ile a larak
bulundu u noktalardan gevrek olarak gevrek k r lmaya zorland duruma I
k r l rlar. Gevrek k r lmaya neden modu- ait K r lma toklu udur). K r lma
olabilecek en nemli faktrler unlard r: toklu u deneylerinde deney paras nda bir
entik a l r ve bu entikte dinamik
Bir enti in varl ,
zorlamalar alt nda keskin bir yorulma
Darbeli zorlamalar, atla olu turulur. Daha sonra deney
D k s cakl klar paras ekmeye zorlanarak bu atla n
Malzemelerin k r lma davran lar n n gevrek k r lmas iin gerekli gerilme de eri
bilinmesi gvenli tasar mlar yapabilmek bulunarak malzemenin k r lma toklu u
iin ok nemlidir ve K r lma Mekani i hesaplan r.
olarak adland r lan ayr bir bilim dal
olarak ele al nmaktad r. 5.6. Yorulma
K r lma Mekani inin temelini Griffithin Bir paraya etkiyen gerilmelerin,
ideal bir gevrek cisim iin ortaya koydu u malzemenin akma dayan m n n alt nda,
kriter olu turmu tur: Bir atla n yani elastik blgede kalmas durumunda
bymesi ancak bu s rada serbest kalan herhangi bir mekanik hasar beklenmez.
elastik enerjinin yeni bir yzey yaratmak Ancak bu zorlamalar n yn ve iddeti
iin gerekli yzey enerjisine e$it veya daha dinamik olarak de i iyorsa bu durumda
fazla olmas halinde gerekle$ebilir dahi hasar olu abilir ve k r lmaya kadar
gidebilen bu olay yorulma olarak
Bu kriterden yola karak gevrek k r lma
adland r l r. Dinamik zorlamalar alt nda
kritik olan bykl n Gerilme iddeti
al an tm tasar mlarda malzemenin
arpan K oldu u gsterilmi tir.
yorulma dayan m ok nemlidir ve
K=[.?. . uygulamada olu an hasarlar n o unlu u
yorulma k r lmalar d r.
Burada [ boyutsuz geometrik de i ken, ?
k r lma noktas ndaki gerilme ve a ise Yorulma hasar n n olu umunda iki farkl
atlak uzunlu udur. evre sz konusudur: atlak olu umu ve
atlak ilerlemesi. atla n ba lang c
K de erinin bir malzeme zelli i olan genellikle iyap da veya yzeyde bulunan
K r lma Toklu u Kc de erini a mas ok kk bir kusurda (iyap da kal nt ,
durumunda k r lma olu ur. K r lma yzeyde entik, izik vs) gerilme y lmas
mekani i esas al narak yap lan olu mas ve bunun sonucu akma
tasar mlarda, paran n herhangi bir
zorlama alt nda ani ve gevrek k r lmamas
iin
K = H. . < Kc art sa lanmal d r.
Dolay s yla ani ve gevrek k r lma
olmamas iin:
Gerilme belirli ise atlak boyunun
kritik de erden kk olmas veya
atlak boyu belirli ise gerilmenin kritik
gerilmeden daha kk olmas gerekir.

dayan m n n yerel olarak a lmas ile Yorulma deneyleri sabit bir ortalama
ortaya kar. Yerel kaymalar n bulundu u gerilme iin farkl gerilme genlikleri
bu blgede yn de i tiren ekil de i imleri al narak yap l r ve yorulma k r lmas n n
yzeyde girinti ve k nt lara, bir sre grld k r lma evrim say lar saptan r.
sonra da bir mikroatlak olu umuna neden Farkl genliklerde yap lan bu deney
olur. Bu mikroatlak ad m ad m ilerleyerek sonular yard m yla seilen ortalama
bir makro atlak olu turur ve bu atlak gerilme iin Whler e risi olarak
yeterli bykl e ula t nda yorulma adland r lan e ri izilir. Whler e risinin
k r lmas n ortaya kar. belirlenmesi iin ok say da deney
noktas na gerek duyulur; dolay s yla
yorulma deneyleri uzun ve pahal
deneylerdir.
Bir yorulma k r n n karakteristik yzeyi, Whler e risi baz malzemeler iin

stteki ekilde grlmektedir. atla n (rne in eliklerde) bir asimtota yakla r,
ilerledi i blgede yay lan dalgalara yani belirli bir gerilme genli inin alt nda
benzeyen izgiler dikkati ekmektedir. Bu kal nd srece yorulma hasar olu maz,
izgiler, farkl atlak ilerleme ko ullar na yani malzeme sonsuz mrl olur.
tekabl eden blgeleri ay r r ve duraklama Metallerin ise biro unda bu asimtot
izgileri olarak adland r l r. Duraklama grlmez (rne in alminyum
izgileri yard m yla atla n ba lad ve ala mlar nda).
ilerledi i blgeler kolayl kla belirlenebilir.

5.7. Srnme ve Gerilme
Gev emesi
Uygulanan gerilmeye ba l olarak
malzemeler nce elastik ekil de i imi
gsterirler; e er zorlama de eri akma
dayan m n gemi ise malzeme plastik
ekil de i imi gsterir. Malzemenin
gsterdi i bu ekil de i imleri zaman n bir
fonksiyonu de ildir, yani gerilmenin uzun
sre uygulanmas durumunda, ekil
de i iminde zamanla bir artma grlmez.
Buna kar n ortam s cakl yeterince
yksek ise, gerilme ve s cakl k seviyelerine
ba l olarak, malzeme zamanla plastik
ekil de i iminin devam etti i grlr, Rlk yklemede, gerilmenin etkisiyle 1o
yani malzemenin boyu srekli olarak artar. kadar bir n ekil de i imi grlr. Daha
Bu olay n grld yksek s cakl klar, sonra, sabit alt nda malzemenin boyu
genellikle malzemenin mutlak erime srekli olarak artar. E ride 3 farkl blge
s cakl n n (K olarak) yar s ndan daha dikkati ekmektedir:
byk olan s cakl klard r
Srnme h z n n zamanla azald
Sabit bir gerilmenin yksek s cakl kta birincil srnme,
malzemeye etkimesi durumunda H z n yakla k sabit oldu u ikincil
malzemenin zamana ba l olarak kal c blge (en nemli blgedir; srnme
ekil de i tirmesine srnme (creep) ad hesaplamalar yap l rken bu blge
verilir. dikkate al n r). Bu blgede srnme
h z 1= sabittir ve kararl srnme
hz olarak adland r l r. Kararl
srnme h z ; gerilmeye, s cakl a ve
i yap n n fonksiyonu olan bir malzeme
zelli idir,
H z n zamanla art p k r lma ile
sonulanan nc blge.
Srnme ekil de i imi yay nmadan
(difzyondan) etkilenir. Dolay s yla,
srnme Arrhenius tipi ba nt yla
s cakl n kuvvetli bir fonksiyondur. Q
de eri (srnme aktivasyon enerjisi)
yksek ve difzyon katsay s d k olan
malzemeler, srnme ile ekil de i imine,
di er bir de i le srnme hasar na kar
daha dayan ml d rlar.
Yani srnme s l aktive bir olayd r, ve
kararl srnme h z n n gerilme ve s cakl k
ile de i imi a a daki ba nt ile verilir:
Srnme deneyi sabit s cakl k ve sabit
gerilme alt nda yap l r ve birim uzaman n
zamanla art srnme e risi olarak izilir.

Mhendislik tasar m hesaplamalar nda
kullan lmak zere, bir malzemeye ait
srnme zellikleri de i ik ekillerde
verilebilir. rne in:
Srnme S n r : belirli bir s cakl k ve sre
iin malzemede belirli bir kal c uzamaya
neden olan gerilme
Srnme Kopma Sresi: belirli bir
s cakl k ve sre iin malzemenin
kopmas na neden olan gerilme (a a daki
ekil)

6. Faz Diagramlar Saf metaller tek fazl d r, iyap lar ok
taneli olsa bile, taneler farkl
6.1. Faz Kanunu olmad ndan ayr faz say lmaz.
Bir madde ba kuvvetleri etkisi alt nda eliklerde karakteristik bir iyap olan
en d k enerjili denge konumunda perlit ise, yukardaki ekilden grld
bulunan atomlar grubundan olu ur. gibi ferrit ve sementit fazlar n n lamelli
Ko ullar de i irse enerji ieri i de i ir, olarak dzenlenmesi ile olu ur.
denge bozulur, atomlar daha d k Serbestlik Derecesi: Fazlar n say s
enerji gerektiren ba ka bir denge sabit kalmak ko uluyla birbirinden
konumuna geerek de i ik biimde ba ms z olarak de i tirilebilecek
dizilir ve sonuta yeni bir faz olu ur. durum byklklerinin say s d r.
Faz: yap n n atomsal boyutlar n (S cakl k, bas n, bile im)
zerinde kimyasal ve yap sal olarak Gibbs Faz Kanunu: Dengede olan
homojen ve zellikleri birbirinden farkl ok fazl bir sistem iin a a daki gibi
olan blmlerinden her birine faz ad gsterilir:
verilir. Faz kavram sadece fiziksel
durum (kat , s v veya gaz) ile S=BF+2
e anlaml de ildir. rne in metal B: Bile en Say s
ala mlar nda ayn anda birden fazla
F: Faz Say s
kat faz mevcut olabilir.
S: Serbestlik derecesi
Bile en: Bir ala m n olu turan
kimyasal elementlere o ala m n Teknikte genelde atmosfer bas nc nda
bile enleri ad verilir. Faz iindeki al ld ndan, bas nc n sabit olmas
bile enlerin deri ikli i genellikle a rl k durumunda Gibbs Faz Kanununda
yzdesi olarak verilir. serbestlik derecesinin say s 1 azal r (1
atm sabit bas nta)
S=BF+1
6.2. Faz Diyagramlar

Fazlar n olu umunda ve dn mnde
ana etken enerji ieri idir, bu ieri i
de i tiren ana etken s cakl k,
bas n ve bile imdir. Faz (Denge)
Diyagramlar yard m ile belirli bir
malzemede sisteminde s cakl k ve
bile ime ba l olarak olu acak fazlar n
trleri, bile imleri ve miktarlar hatta i
yap lar da belirlenebilir.
Tek bile enli, yani deri ikli in sabit
oldu u saf su iin faz diyagram
a a da verilmektedir, bu diyagramda
s cakl k ve bas nca ba l olarak fiziksel
durum de i imleri grlmektedir.
Benzer ekilde saf demire ait faz
diyagram da verilmi tir.

Tam znrlk, ala mlarda yayg n
bir durum de ildir. Tam znme
durumuna verilebilecek bir rnek Bak r
ve Nikel ala m d r. Tam znrlk
durumunun olu mas iin bile enlerin
Hume - Rothery ko ullar na uygun
olmas gerekir (bak. 4.1).
Bu tr faz diyagramlar so uma
diyagramlar yard m ile elde edilirler.
Faz diyagramlar yard m yla bir Birbirini iinde kat durumda tam olarak
maddeye ait faz durumlar , s cakl k T, znen iki bile enli bir sistem olan
bas n p ve deri iklik cye ba l olarak Cu-Ni sisteminin faz diyagram n n elde
belirlenebilir. Malzeme biliminde en edili i a a da grlmektedir.
yayg n olarak yararlan lan faz
diagramlar , sabit atmosfer bas nc iin
ala mlara ait ikili faz diyagramlar d r
(B=2, p=st.). ki bile enli olan faz
diyagramlar nda yatay eksende bile im
(deri iklik), d ey eksende ise s cakl k
bulunmaktad r. Bu diyagramlar, verilen
her s cakl k ve bile im iin denge
durumundaki fazlar n gsterirler.
kili Diyagramlara rnekler:
a) Kat Durumda Tam znrlk:
Diyagramda grld A ve B
bile enleri srekli olarak, yani her
oranda tek fazl bir yap (SS kat
zeltisi)olu turmaktad rlar. Yani d k
s cakl klarda her iki atom ortak bir
kafes iinde birbiri iinde her oranda
znmektedirler (tam znrlk).
Bunun d nda yksek s cakl klarda
s v faz ve ayr ca kat ile s v fazlar n
birlikte bulundu u bir blge vard r.

b) znmezlik Durumunda tektik
Reaksiyon
Faz diyagramlar yard m yla iki faz n

birlikte bulundu u blgede belirli bir
s cakl ktaki fazlar n deri ikliklerini
bulmak mmkndr. Yukar daki
diyagramda da gsterildi i gibi, nce
iki fazl blgede likds ve solids Yukar daki diyagram A ve B atomlar na
e rilerini kesecek ekilde bir do ru ait kafeslerin di er atomu kendi
izilir (ba izgisi). Bu yatay n, e rileri kafesine almad (tam znmezlik)
kesti i noktalar yukar da da grld durumunu gstermektedir. D k
gibi, fazlar n bu s cakl ktaki s cakl klarda iyap da bu iki faz ayr
deri ikliklerini verir (ba izgisi kural ). ayr bulunmaktad r (A + B) .
A a daki diyagramda ise tam Diyagrama ad n veren tektik nokta,
znrlk iin belirli bir bile imdeki so uma s ras nda s v faz n sabit
sistemin, s v dan itibaren so urken s cakl kta iki kat faza dn t
iyap s n n olu umu incelenmi tir. noktad r. Bu noktan n s cakl na
Atomlar n amorf dzende bulundu u tektik s cakl k, bu bile imine de
s v faz so umaya ba lad nda s v tektik bile im denir. Her iki faz n bir
iinde kristaller ekirdeklenmeye ve arada olu mas nedeniyle, tektik
taneler olu maya ba lar (K1). iyap lar ince taneli iyap lard r ve
So utulma i lemine devam edildi inde fazlar s k istiflenmi olarak yan yana
ve solids e risine ula ld anda bulunurlar. rne in bir faz n iinde
kat la ma tamamlanm ve taneli bir di eri krecik veya lamel eklinde
yap ortaya km olur. da labilir. Bu tr iyap lar n mekanik
zellikleri iyidir.
Malzemenin bile imi tektik bile imden
farkl ise, kristalle me sabit s cakl kta
de il belirli bir s cakl k aral nda olur
ve tektik s cakl a inildi inde bir
miktar s v mevcuttur. Artan bu s v
tektik bile im oran na sahip
olaca ndan, iki ayr kat faza ayr larak
tektik yap da kat la r .

Diyagramda grld gibi tektik
bile imde ve s v fazdan so utularak
elde edilen iyap , tam znmezlik
durumundan farkl de ildir. Ancak bu
noktan n sa na ya da soluna
gitti imizde s v iinde yukar da da
anlat ld gibi birincil kristalle meler
oldu u grlr. Baz bile imlerde
tektik reaksiyon grlmeyebilir ve oda
s cakl nda do rudan >-faz n n
c) S n rl znrlk Durumunda blgesine inildi inde tek fazl ok taneli
tektik Reaksiyon bir kat zelti szkonusudur, ayn ey
? faz iin de geerlidir. S v ve
Malzemelerde tam znmezlik kat n n birlikte bulundu u blgelerden
durumuna de il, daha ok s n rl geerek ortaya kan iyap larda,
znrlk durumuna rastlan r, yani birincil kristallerin d nda son kalan
her iki bile en belirli oranlarda di er s v n n kat la mas da tektik iyap da
elementi kafesi iinde zebilir. ortaya kar.
A a da s n rl znrlk iin bir
tektik diyagram n iin hali
grlmektedir. Burada >-faz , A
atomunca zengin olup iinde belirli bir
miktar B atomu bulunan bir kat
zeltidir. ?-faz ise, B atomunca
zengin olup iinde belirli bir miktar A
atomu zm tr.
d) tektoid Reaksiyon
tektik reaksiyona benzer ekildedir;
burada bir kat zelti sabit s cakl kta
iki farkl faza ayr maktad r.(tektikte
s v faz, iki kat faza ayr r)

e) Peritektik Reaksiyon Fazlar n a rl k oranlar .
Sabit bir s cakl kta, biri s v olan iki faz
reaksiyona girerek yeni bir kat faz
olu turur.
rne in yukar daki diyagramda verilen

s cakl k ve bile im (% 40 B) iin ba
izgisi izilirse, > ve ? fazlar
bulunmaktad r. Ba izgisinin iki
f) Peritektoid Reaksiyon ucundan inilen d eyler bu fazlar n
Peritektoid reaksiyona benzer ekilde bile imlerini vermektedir (%20 ve 77).
iki faz reaksiyona girerek yeni bir kat Bu fazlar n a rl k yzdeleri ise kald ra
faz olu turur. (Peritektikte ba lang kural ile kolayl kla hesaplan r (Kald ra
fazlar ndan biri s v d r) kural na gre, Y noktas nda
desteklenmi bir kald rac n dengede
g) Allotropi : olabilmesi iin X ve Z noktalar na
Bile imi sabit kalan bir malzemenin as lmas gereken a rl klar n
s cakl kla birlikte kafes yap s n n hesapland d nlebilir).
de i mesine allotropi ad verilir.
A a da grld gibi saf demir,
atmosfer bas nc nda s cakl kla kafes
yap s n de i tirmektedir.
yap lar n Olu umuna rnekler

(yava so-uma):
Fazlar n a- rl k oran n n hesaplan

(Kald ra Kural ):
Faz diyagramlar yard m yla herhangi
bir bile im ve s cakl k iin elde
edilebilen bilgiler unlard r:
Hangi fazlar n bulundu u,
Fazlar n bile imleri ve

Baz nemli kili Faz Diyagramlar :
Fe Fe3C Sistemi
Demir-Karbon ala mlar mhendis- eliklerin i yap s ndaki karbon,

likte yayg n olarak kullan lan elikler ve teknikte geerli so uma h zlar nda ayr
dkme demir malzemelerin esas n bir faz olarak de il, demir karbr
olu turur. %2nin alt nda karbon ieren (sementit) iinde bulunur. Bu nedenle
ala mlar elik, %2nin stnde karbon yukar daki diyagram Fe-Fe3C olarak
ieren malzemeler ise dkme verilmi tir.
demirlerdir.

Pb Sn Sistemi (rne-in lehim
malzemeleri)
Bu diyagram yard m yla,bile iminde

Cu- Zn Sistemi (rne-in pirinler)
%1,1 C bulunan bir eli in iyap s n n
nas l saptanaca bir rnek olarak
yukar da gsterilmektedir. S v dan
kat la arak %100 ostenit (g) olarak
olu an iyap dan, s cakl k d tke (h)
tane s n rlar nda sementit
ayr maktad r, a eklinde tane
s n rlar nda ayr an bu sementitin
d nda iyap da ostenit bulunmaktad r.
tektoid s cakl n hemen stnde
tektoid bile ime sahip olan ostenit,
tektoid dn mn tamamlanmas n-
dan sonra perlite (ferrit + sementitin
lamelli kar m ) dn mektedir. Bu tr
bir iyap n n mikroskop alt nda gerek
grnm a a da verilmektedir.

7. Kinetik ve Is l lemler s cakl klarda faz de i"imi sreci daha uzun
iken, belli bir s cakl k aral nda bu
Faz diyagramlar n n bir di er ad denge dn"m ok h zl gerekle"mektedir. Bu
diyagramlar d r ve herhangi bir s cakl kta nedenle e rinin ortas nda bir burun
denge durumundaki iyap lar verir, yani olu"maktad r. Bu e rinin neden bu "ekilde
sz konusu fazlar n olu"umu iin gerekli olu"tu unu a klamak iin baz temel
yay nma srelerinin var oldu u kabul kinetik kurallar n bilinmesi gerekir.
edilir. Dolay s yla so uman n yava"
gerekle"tirildi i ve s cakl n her an Faz Dn m:
dengenin srdrlebilece i yava"l kta
de i"tirildi i varsay l r.
Pratikte ise bu durum farkl olabilir,
so uma h zl olabilir ve zaman ok
nemli bir faktr haline gelebilir. Gerekli
yay nma sresi var olmad iin, faz
de i"imi iin ko"ullar n ayn olmas na
ra men, so utma h z n n farkl oldu u
durumlarda ok farkl yap lar ortaya
kabilir.
Yani istenilen iyap lara ula"mak iin
s cakl k yan nda zaman da nemlidir. Bu
amala faz diyagramlar na zaman
boyutunun da eklendi i ZSD (zaman
s cakl k dn"m) diyagramlar
geli"tirilmi"tir. (/ngilizce TTT: time -
temperature - transformation).
Zaman- nc Boyut:
Kat la"mada ekirdeklenme ve Byme
A"amalar
S v iinde bir kat faz n olu"umunu rnek
alal m. nce s v n n iinde kristal
dzeninde kat faz olu"umu ba"lar
(ekirdeklenme), daha sonra bu ekirdekler
byr ve tm s v y kaplar.
ekirdeklenme H z :
rne in; yukardaki diyagramda T1

s ca nda herhangi bir x noktas ndaki
fazlar n dn"mnn tamamlanmas iin
gerekli sre t1 sresidir. Diyagram
zerinde her bir s cakl kta gerekli dn"m
iin sreler a ka grlr ve her s cakl k
iin faz de i"im sresi farkl l k
gstermektedir. ok yksek ve d"k

S v iinde kat faz ekirdeklerinin
olu"mas n etkileyen en nemli etken
s cakl kt r. S cakl k, faz diyagram ile
belirli olan likids s cakl n n alt na
indi inde, atomlar kat faza ait kristali
olu"turmak isterler ve bu kat la"ma iste i
s cakl k d"tke artar. Yani s cakl k
d"tke s v faz n dengesizli(inin katk s
ve birim zamanda olu"an ekirdek say s
artar.
te yandan d"k s cakl klarda
ekirdeklerin olu"mas iin gerekli olan
atom hareketlili i (yay nma) d"ktr, ZSD
atom hareketlili i s cakl k ykseldike
artar, yani ekirdek olu"umu iin gerekli Yay nmal Dn mler
olan yay nman n katk s yksek s cakl kta Belirli bir s cakl kta faz diyagram nda
daha fazlad r. grlen bir faz n olu"mas iin belirli bir
Bu iki etki yukar da grafik olarak sreye ihtiya vard r. Ayr ca dn"mn
gsterilmi"tir ve bunlar n toplanmas gerekle"ti i s cakl k olu"an iyap y da
sonucu ortaya kan net ekirdeklenme belirleyici rol oynar ve farkl s cakl klarda
h z n n belirli bir optimum s cakl kta en farkl iyap lar ortaya kabilir. Ostenit
yksek oldu u grlmektedir. Perlit (<-Fe Fe3C) tektoid dn"m
buna bir rnektir. Otektoid bile"imdeki bir
elik iin bu dn"me ait ZSD-diyagram
Byme H z a"a da verilmektedir. 600 700 C aras
dn"mlerde kaba perlit, 600 400C
Olu"an bu ekirdeklerin bymesi iin de aras ince perlit, 400Cnin alt nda ise
atomlar n yay nmas gereklidir ve byme beynit iyap lar olu"maktad r. 400 Cnin
h z yksek s cakl klarda daha yksektir. alt nda olu"an beynit, ferrit ve sementitin
Bu "ekilde byyen ekirdekler taneleri lamel olu"turamadan birlikte bulundu u
olu"turarak tm s v kat la" r. Toplam ince taneli bir mikroyap d r.
dn"m h z n , ekirdeklenme ve byme
h zlar belirler
Kat la"ma reaksiyonu iin ZSD diyagram
tektoid eli in ZSD-Diyagram

Yava So(uma >> Kaba Perlit
Beynit: Ostenit ve
sementitin
en ince yap s Dislokasyon hareketlerinin engellendi i
Yay nmas z Dn mler gevrek, akma dayan m ve ekme dayan m
ok yksek bir fazd r.
(Martenzitik)
So uma h z , faz de i"imi iin mevcut
sreleri belirler ve bu h z yksek olursa
denge fazlar n n olu"umu dahi
gerekle"emeyebilir
rne in eli in tektoid reaksiyonunda
ostenit ve ferrite dn"mektedir. Bu iki
faz n kafesleri farkl d r: ostenit yzey
merkezli kbik kristal yap ya (ymk), ferrit
ise hacim merkezli kbik yap ya sahiptir.
Faz dn"m s ras nda bu kristal yap
de i"imi kk telenmelerle
gerekle"tirilir. rne in yzey merkezli
kbik birim hcrelerin aras nda hacim
merkezli tetragonal bir birim hcrenin var
oldu unu d"nebiliriz. /"te bu tetragonal
birim hcre boyca k salarak hacim
merkezli kbik kafese dn"r.
Ancak kafeste karbonun arayer atomu
olarak bulunmas durumunda, ymk kristal
yap n n merkezine yerle"mi" olan karbon
arayer atomu, hmk yap ya dn"mde,
hmk tetragonal yap n n bir kenar nda kal r
ve e er ba"ka konumlara yay nacak zaman
bulamaz ise, tetragonal kafesin kbik
kafese dn"mesini engeller ve birim
hcrenin k salarak tam kbik kristale
ula"amas na engel olur. Yksek so utma
h zlar nda ortaya kan, bu farkl faza
martenzit denir. Martezitin i gerilmeler tektoidst eli in ZSD-Diyagram
ieren tetragonal bir kafesi vard r.

Martemperleme: Suverme gibi h zl
so utmalarda paran n farkl blgeleri
aras nda so uma h z fark ndan dolay
s cakl k farkl l klar ve yksek i
gerilmeler olu"ur ve bunlar atlaklara
neden olabilir. rne in suvermede merkez
ile yzey aras ndaki s cakl k fark ok
yksektir. Yzey daha d"k s cakl kta
olaca iin daha fazla bzlmek ister,
merkez ile bzlme fark ndan dolay
yzeyde ekme gerilmeleri ortaya kar.
Sonu olarak yzeydeki iyap gevrek bir
martenzit ise, suverme atlaklar meydana
gelebilir. Bunu nlemek iin suverilen
malzeme yukar daki grafikte grld
gibi martenzit dn"m s cakl n n hemen
7.1. eliklerin Is l lemi stnde bir sre bekletilir ve yzey ve
Suverme ve Temperleme: Martenzit merkez s cakl klar n n dengelenmesi
dayan m yksek, ancak buna kar" n ok sa lan r. Daha sonra yava" so uma ile dahi
gevrek ve k r lgan bir fazd r. Temperleme gerekle"en martenzit dn"m s ras nda
i"lemi ile, suverme sonras olu"an arp lma ve atlamalar n olu"mas sz
martenzitik iyap ya sahip elik daha az konusu de ildir.
k r lgan ve tok yap labilir. Temperleme
tektoid dn"m s cakl n n alt nda
uygulanan bir s l i"lemdir. Eekilde
grld gibi eli e nce ostenit
s cakl ndan martezite dn"ecek bir
h zda suverilir. Daha sonra tektoid
s cakl n alt nda bir s cakl kta tutularak
temperlenerek elik iyap s ndaki
martenzit, ferrit faz iinde demir karbr
parac klar ndan olu"an bir yap ya
dn"trlerek yumu"at l r. Bylelikle
gevrek martenzit daha tok hale getirilerek
onun dayan m ndan yararlan l r.
Ostemperleme: Karbon eliklerinde

beynit yap s elde etmek iin yap lan bir
s l i"lemdir. /"lem baz eliklerde tokluk
ve snekli i art rmak iin, su verme ve
temperleme yerine kullan l r. elik nce
ostenit hale getirilir daha sonra martenzit
dn"m s cakl n n hemen stndeki bir
s cakl kta sabit s cakl kta tutulur (rne in
erimi" tuz banyosunda), burada
bekletilerek ostenit > beynit dn"mnn
tamamlanmas beklenir. Daha sonra

havada su verilir. Elde edilen son iyap verilen utan uzakl kl a (farkl so uma
beynittir. Ostemperlenmi" beynitik elikte h zlar ) ba l olarak sertlik de erleri
iyi dayan m zellikleri yan nda yksek llr ve grafi e ta" n r.
tokluk da elde edilir.
Sertle me kabiliyeti Jominy Deneyi:
eli in sertle"me kabiliyeti, malzemede su
verme sonras nda meydana gelen sertli in
derinli ini ve da l m n belirten bir
zelliktir.
Sertle"me kabiliyeti Jominy deneyi ile
belirlenir. Jominy deneyinde normalize
edildikten sonra ostenit s cakl na
kar lm " numunenin bir ucuna h zla su
pskrtlr. Numune boyunca farkl
so uma h zlar ve farkl sertlikler olu"ur.
De(i ik elikler iin Jominy Deneyi
Sonular
Yukar daki grafikte de i"ik elikler iin
sertle"me kabiliyetleri veren Jominy
e rileri grlmektedir. Bu eliklerin
hepsinde karbon yzdesi ayn d r (%0,4);
ancak rne in 4340 eli inde su
pskrtlen yzeyden uzakla"t ka
sertlikteki d"me sadece 13 HRC iken,
8640 eli inde ise bu fark 35 HRCdir.
4340 ve 8640 eliklerinin yzey sertlikleri
ayn d r (53 HRC); fakat 4340 eli i, d"k
so uma h zlar nda dahi sertle"tirilebildi i
iin 8640 eli ine gre sertle"me kabiliyeti
Jominy Deneyi daha iyidir. Yani sertlik de eri ile
sertle"me kabiliyeti birbirinden tamamen
farkl kavramlard r.
7.2. kelme Serle mesi

(Ya land rma).
Bu s l i"lemde dayan m yksek olan bir
ikinci faz, iyap da kk parac klar
halinde keltilir. kelen parac klar
dislokasyon hareketlerine engel olarak
malzemenin dayan m art r r. kelme
sertle"mesinin uygulanabilmesi iin, bir faz
Jominy Deneyi so uma h z n n de i"imi
iinde ikinci faz olu"turacak ala" m
Jominy Deneyinde numune iindeki elementinin znrl nn s cakl k
so uma h z , su pskrtme ucundan d"tke azalmas gerekir.
uzakl a ba l olarak de i"ir. Deney
sonras nda numune yzeyi ta"lan r, su

A r Ya lanma: keltme (ya"land rma)
i"leminde tutma sresi ile sertli in
de i"imi a"a da grlmektedir. Grafi in
ba"lad nokta a" r doymu" kat zeltiyi
temsil eder daha sonra kelmelerin
ba"lamas ile sertlik (ve dayan m) artar.
Maksimum sertlik iin optimum bir
ya"land rma sresinin oldu u
grlmektedir. Burada ala" m n iindeki
keltiler en uygun boyutta ve en iyi
da l mdad r. Malzemenin daha uzun
sreler bu s cakl kta tutulmas halinde
rne in yukar da verilen Cu-Al faz
sertli in azalmaya ba"lad grlmektedir,
diyagram nda, aluminyumca zengin K kat
bu durumda ala" m n iindeki keltiler
zeltisinde, s cakl k 550den a"a
irile"ir ve keltilerin dayan m art rma
d"erken, Cu znrl nde bir azalma
etkisi giderek azal r.
olmakta ve normal ko"ullarda bu so uma
s ras nda tane s n rlar nda N faz
olu"maktad r.
Ancak N faz n tane ilerinde ve daha ince
olarak keltmek ve bu "ekilde
dislokasyon hareketlerini engelleyerek
dayan m art "lar sa lamak mmkndr.
Bunun iin a"a daki keltme
(ya"land rma) s l i"lemi yap labilir.
kelme sertle"mesi temel basama :

zeltiye alma: Malzeme 550 C s cakl a
kar l p gerekli sre tutulur ve bak r n
tm zndrlr.
Su verme: Malzeme h zla oda s cakl na
so utulur, so utma ortam genellikle
7.3. Yeniden Kristalle me:
sudur. Yay nma imkan bulamad iin
kendi faz n olu"turamayan Cu atomlar ,
kat zelti iinde a" r doymu" olarak
kal r.
Ya land rma: A" r doymu" bu yap ya,
uygun s cakl k ve sreler s l i"lemi
uygulanarak ve N faz n n ince da lm "
olarak kelmesi sa lan r.

So uk "ekillendirme uygulanm "
metallerde (rne in haddeleme i"lemi
sonras nda) malzeme iyap s nda byk
"ekil de i"imleri olu"ur: taneler deforme
olur, dislokasyon yo unlu u ve kafes
kusurlar artar. Malzeme pekle"ir,
dayan m artar, ve snekli i d"er.
Bu durumdaki bir malzeme, atomsal
yay nmalar n n mmkn oldu u yksek
s cakl klarda tutulursa (tavlama) , iyap da
yeni dzenlemeler gerekle"ir. Tavlama s cakl n n art " ile malzemede
Tavlama s ras nda s cakl a ba l olarak; so uk "ekil verme sonras olu"an
Toparlanma veya pekle"menin etkisi azal r. Sertli in h zla
Yeniden kristalle"me grlr. d"t s cakl klar, yeniden
Toparlanma: ok yksek s cakl klara kristalle"menin oldu u s cakl klard r.
k lmayan toparlanma s ras nda
dislokasyonlar ve di er kusurlar kk
telenmeler ile daha uygun konumlara
hareket ederler. Sertlik az da olsa d"er,
sneklik biraz artar ve ancak en belirgin
etki elektrik iletkenli inin artmas d r (kafes
iinde elektronlar n hareketi kolayla" r).
Yeniden Kristalle me(Rekristalizasyon):
Ayn malzeme daha yksek s cakl klara
kar ld nda, iyap n n tmyle
yenilenmesi, yani yeni ve gerilmesiz
tanelerin ekirdeklenerek bymesi ile
malzemenin "ekil verme ncesi iyap s na
kavu"mas mmkn olur.
Yeniden kristalle"menin mmkn Metallerin yeniden kristalle"me s cakl ,
olabilmesi iin: malzemenin erime s cakl ile ilgilidir.
Malzemenin so uk "ekil de i"tirmi" ve Yeniden kristalle"me s cakl , Kelvin
iyap s n n yksek oranda kusur olarak ifade edilen erime s cakl n n 1/2si
iermesi, ile 1/3 aras ndad r.
Yay nman n kolayl kla mmkn
oldu u bir s cakl kta yeterli sre
tutulmas gereklidir.
Yeniden kristalle"meye etki eden faktrler:
Metalin daha nceki biim de i"tirme
miktar , s cakl k, zaman, ba"lang taki tane
bykl , ala" m n bile"imidir. Tane irile mesi: Kristalle"me i"lemi
Malzemenin nceden grd "ekil s ras nda malzeme, gere inden daha
de i"tirme miktar artt ka yeniden yksek s cakl klarda ve gere inden daha
kristalle"me iin gerekli s cakl k d"er ve uzun sreler tutulur ise tane irile"mesi
ok say da noktadan ekirdeklenme meydana gelir. Tane irile"tike
ba"layaca iin yeniden olu"an tanelerin malzemenin dayan m d"er.
boyutlar klr.

8. Metal ve Ala mlar Snf Ala m Yayg n rnekler
Elementleri
Metaller ve ala mlar mhendislikte en
yayg n olarak kullan lan malzemelerdir ve 10XX C 1020, 1040, 1060
genellikle demir esasl lar ile di erleri 11XX C,S (Otomat) 1120
olmak zere iki grupta ele al n rlar.
2XXX Ni 2130
8.1. Demir Esasl Mhendislik
3XXX Ni + Cr 3140
Malzemeleri
4XXX Mo + Cr + Ni 4140, 4340
Kullan lan metalsel malzemelerin %90
demir esasl d r. Demir esasl malzemeler 5XXX Cr 5160
karbon ieri ine gre elikler ve dkme
6XXX V 6150
demirler olmak zere ikiye ayr l rlar:
7XXX W 7230
elikler % C 0,05 - 2
Dkme demirler % C 2 - 4,5 86XX Ni + Cr + Mo 8620, 8660
8.1.1. elikler 92XX Si 9260
elikler esas olarak Fe-C ala mlar d r.

Ancak bile imlerinde sadece karbonun elik Trleri
bulunmas durumunda (karbon elikleri)
bu eliklerin baz zellikleri yetersiz kal r:
Gevrekli e yol amadan 700 MPa a. Yap elikleri:
zerindeki dayan mlara sahip Profil, lama, ubuk, boru, vb..
olamazlar,
Fe 37, Fe 42, Fe 50 (ekme dayan m na
Sertle me kabiliyetleri d ktr,
gre kodlama- Avrupa)
Korozyon direnleri zay ft r,
Gevrek-snek gei s cakl klar USA 1010, 1020 vb.
yksektir. Yass rnler
Bu nedenle eliklerde karbon d nda Mn, Fe10 Siyah sac
Si, Cr, Ni, Mo, V, W, Al gibi de i ik
elementlerle ala mlama yap l r: Fe12 DKP sac (Tufal al nm )
Ala mlama ile eliklerin kullan m Fe13 ve Fe14 Derin ekme kalitesinde sac
zelliklerinin (Dayan m, Sneklik, Teneke,
Tokluk, A nma Dayan m , Sertle ebilme
Galvaniz sac,
Kabiliyeti, Tane Kltme Etkisi,
Korozyon Dayan m , Yksek S cakl k Gemi saclar vb
Dayan m , Elektriksel, Manyetik zellikler b. Islah elikleri
vs) ve imalat zelliklerinin (So uk
>ekillendirilebilirlik, S cak >ekillendiril- Su verme / temperleme i lemleri ile
ebilirlik, Tala l ?malata Elveri lilik, zellikleri dzenlenebilir eliklerdir. Basit
Dklebilirlik, Kaynak Kabiliyeti, karbonlu veya ala ml trleri vard r.
Nitrrlenebilirlik vs) geli tirilmesi c. Sementasyon elikleri
mmkndr.
Yzeye karbon yay nd r larak, i k s mlar
elikler de i ik standartlara gre tok, yzeyleri ise sertle tirilmi paralar n
s n fland r l r ve kodlan r. rne in imalat iin kullan lan eliklerdir. D k
AISI(ABD) normlar na gre s n fland rma karbonlu veya d k ala ml
ve kodlama a a daki ekildedir. malzemelerdir.
Aran-MAL201 Ders Notlar 55

d. Nitrrasyon elikleri k. Supap elikleri
Yzeye azot yay nd rarak yzey sertli i Yksek s cakl k dayan m ve erozyona
sa lanan elikledir. Orta karbonlu ve nitrr dayan m yksek eliklerdir, motorlarda
yap c element ieren malzemelerdir. kullan l r.
e. Otomat elikleri l. Tak m elikleri:
ok iyi tala l imalat zellikleri vard r. De i ik imalat yntemlerinde tak m
Genelde kkrt ile ala ml eliklerdir. malzemesi iin d nlm eliklerdir.
f. Paslanmaz elikler: S cak 4 elikleri S cak ekillendirme
ve dkm kal plar nda
Ala m elementi olarak yksek oranda Cr So5uk i elikleri: so uk
ve Ni ieriren pahal eliklerdir. Paslanmaz ekillendirmede
eli in bile iminde en az %12 Cr Kesme tak m elikleri: Tala l imalat
bulunmas halinde yzeyde koruyucu bir tak mlar iin kullan l r.
oksit tabakas olu ur. De i ik trleri vard r. m. Rulman elikleri
Cr ieren ferritik paslanmaz elikler
grece olarak daha ucuzdur (410, 430). Sertlik a s ndan yksek karbonlu,
Ostenitikler ise Cr ve Ni ierir. Bu tr yorulma dayan m a s ndan ise metallujik
eliklerin korozyon direnci daha iyidir olarak temiz (kal nt lar az) kalite
ve daha kolay ekillendirilebilirler elikleridir.
(304, 316). n. Elektrik elikleri
Suverilerek slah edilebilen Si oran yksek eliklerdir. Bu tr
martenzitik paslanmaz trleri de eliklerde manyetik kay p azd r.
vard r. (420, 440) Transformatrler ve elektrik motorlar nda
kullan l r.
g. Yay elikleri o. Ostenitik elikler (manyetik de5il)
Bu tr elikler iyi sertle ebilme Deformasyon sertle mesine ok duyarl
kabiliyetine sahiptir. Genellikle orta malzemelerdir, oda s cakl nda ostenit faz
karbonludur ve elastik s n rlar yksektir. elde etmek iin Mn ile ala mlama
yap lm t r.
h. C vata elikleri p. Yksek Dayan ml D k Ala ml
So uk ekil vermeye (ovalamaya) uygun, elikler (HSLA Steels)
basit karbonlu veya ala ml eliklerdir. Bu eliklerde yksek dayan m ve
ekillendirilebilme kabiliyeti, mikro
ala mlama ile ekonomik olarak sa lan r
i. Yksek S cakl k (Boru-Kazan) (Ti, Nb, V gibi). Bu malzemelerde
elikleri zellikler etkili bir ala mlama ve kontroll
Yksek s cakl k kullan mlar iin s l / mekanik i lemlerle geli tirilir. Bu
d nlm tr. Kaynak kabiliyeti iyidir ve mazemeler zellikle otomotiv sektrnde
yksek i letme s cakl klar nda grafitle me sac kaporta malzemesi olarak kullan l r.
(sementitin grafit ve ferrite fazlar na Yksek dayan mlar hafif tasar mlara imkan
dn mesi) e ilimi d k eliklerdir. sa lar, ayr ca imalat kolayl ndan dolay
da tercih edilirler.
j. D k S cakl k elikleri
r. Maraging elikleri:
ok d k s cakl klarda bile yksek
tokluklar n koruyan genellikle Mn veya Ni ok yksek ekme dayan mlar na sahip
ile ala mland r lm eliklerdir. eliklerdir(2000-3000Mpa). Ayr ca yksek
s cakl k dayan m nlar da yksek

oldu undan stratejik malzemelerdir. ?ki iyap da grafit faz olu ur.
ayr dayan m art rma mekanizmas birlikte
H zl so uma >> Sementit + Perlit (Yar
vard r: martenzit dn m ve Kararl )
ya land rma. Gnmzde birok stratejik
uygulama iin (rne in askeri amacl ) Yava so uma >> Grafit + (Perlit veya
gerekli eliklerdir. Ferrit) (Kararl )
s. Sperala mlar: Dkme Demir Trleri:
1000 C zerindeki s cakl klarda dahi Bile imdeki karbonun hangi faz iinde
yksek dayan ml ve kararl eliklerdir. bulundu u ve bu faz n iyap daki da l m
geometrisine gre s n flanan de i ik
t. Dkme elikler: dkme demir trleri vard r. Bunlar n
eli in dklebilme kabiliyeti ok iyi kimyasal bile imleri aras nda nemli bir
de ildir. Bu nedenle sadece plastik ekil fark yoktur.
verme (dvme gibi) yntemleriyle imalat n
a. Beyaz Dkme Demir
zor oldu u (ok byk paralar) ve dkme
demirlerin dayan m n n yetersiz kald
durumlarda kullan l rlar.
8.1.2. Dkme Demirler
Dklebilme zellikleri ok iyi olan FeC-
Si ala mlar d r. Dayan mlar eliklere
oranla d k ve gevrek malzemelerdir;
buna ra men ekonomikleri ve baz imalat
zellikleri nedeniyle yayg n olarak
kullan l rlar. Yksek h zda so uma neticesi tm karbon
iyap da sementit iinde bulunur, grafit
Dkme demirlerde s v fazdan so uma faz yoktur. Beyaz dkme demirin bu
yeterince yava olur ise, ve bile imde ekilde adland r lmas n n nedeni k r lma
grafitin ayr bir faz olarak ayr mas n yzeyinin beyaz veya parlak kristalsi bir
sa layan elementler (Si gibi) bulunursa, yap da olmas d r. Beyaz dkme demirler

yksek sertlik ve k r lganl a sahiptir ve iindedir. Temper dkme demiri elde
o unlukla mkemmel a nma ve etmek iin beyaz dkme demirler yksek
y pranma direnleri iin kullan lmaktad r. s cakl kta ve uzun sreli bir s l i leme tabi
Ancak beyaz dkme demirlerin tala l tutularak sementit iindeki karbonun kk
olarak i lenmesi imkans zd r. parac klar halinde grafite ayr mas
sa lan r. Ferritik ve perlitik tipleri vard r.
b. Lamel Grafitli (K r) Dkme Demir
Perlit oran ile dayan m artar. Grafitin
lameller halinde bulunmamas ile dayan m
ve toklukta nemli iyile meler sa lan r.
d. Kresel (Sfero) Dkme Demir
Karbon iyap da lamel eklinde grafit faz

iinde bulunur. Ko ullara ba l olarak
karbonun bir k sm perlit iinde de
(sementit olarak) bulunabilir:
ok yava so uma h z (Ferrit + Lamel
grafitler), dayan m d k
Daha h zl so utma ile (Perlit + Lamel
Grafitler), Karbonun bir k sm sementit
iinde oldu undan dayan m greceli
olarak daha yksek
Gevrek ve ekme dayan mlar d k
malzemelerdir. Ancak dkme ok uygun
ekonomik malzemelerdir.
Grafitin ya lay c etkiye sahip olmas
nedeniyle, s n rl bir ya lama gerekle ir
Ferritik ve Perlitik Sfero Demirler
vee a nmaya direnleri yksektir. Tala l
imalat zellikleri ok iyidir. Grafit Kresel grafitli dkme demirler k r dkme
lamellerinin olumlu bir etkisi malzemeye demirin retim stnlkleriyle eli in
titre im snmleme zelli i mhendislik stnlklerini birle tirir. Bunu
kazand rmas d r. sa layan grafit faz n n kresel olarak
bulunmas d r. Sv metale yap lan
c. Temper Dkme Demir
ala mlama ile kat la ma s ras nda grafitler
kresel olarak olu tu undan, temper
dkme demirlere gre imalat sreci ok
daha kolayd r. Kresel grafitli dkme
demir iyi bir ak kanl a, mkemmel
tala l i lenebilirli e ve iyi a nma
direncine sahiptir. Ayr ca bu tr dkme
demirin yksek dayan m tokluk sneklik
s cak i lenebilirlik ve sertle ebilirlik gibi
eli e benzer zellikleri de vard r.
Temper dkme demirin ba lang Kullan m zellikleri bak m ndan en
malzemesi beyaz dkme demirdir. Beyaz geli mi dkme demir tr olarak kabul
dkme demirde karbon tmyle sementit edilirler.

Dkme Demir Trleri, Sembolleri ve Elektrik ve s iletkenli i ok iyidir.
Kullan m Yerleri Gevrek-snek gei s cakl
DD Tr Kullan m Yerleri olmad ndan dolay , aniden ok so uk
ortama girdi inde dahi gevrekle mez.
Beyaz DD 5tcler, Temper Dkme Oksidasyon ve korozyona dayan kl d r.
Demir iin ba lang malzemesi
Yzeyinde koruyucu oksit tabakas
Sert Tekerlekler, zincir di lileri, bulunur, izilse bile hemen tekrar
Kabuklu olu ur. Oksit tabakas n n bile imi
K r DD Motor bloklar , kompresr ayarlanarak farkl renkler almas
silindirleri, tezgah gvdeleri, sa lanabilir.
motor ve pompa gvdeleri, . Sertli i ve a nma dayan m d ktr.
Temper G aktarma organlar na ait Yksek s cakl klarda zellikleri iyi
DD paralar, direksiyon mafsallar , de ildir.
ba5lama elemanlar , fittingler
Aluminyum ala mlar nda de i ik
Sfero DD Valf ve pompa gvdeleri, di li
taslaklar , miller, krank milleri, dayan m art rma yntemleri seilebilir,
yksek dayan ml otomotiv ancak en etkin dayan m art rma
paralar .. yntemi, keltme sertle mesidir
(ya land rma).
8.2. Demird Metal ve Ala mlar
Baz metal ala mlar ve bunlar n

elikler ile kar la t r lmas (ba5 l)
Alminyum ala mlar dvme ve dkm

ala mlar olarak iki gruba ayr l r.
8.2.1. Aluminyum ve Ala mlar

Yo unlu u 2,7g/cm3 tr. elikten
sonra kullan m alan en yayg n olan
metalsel mhendislik malzemesidir ve
hafifli i nedeniyle zellikle uak uzay
sanayinde tercih edilir.
Elastiklik modl 70GPad r (elik
200 GPa); yani elikten daha az rijittir
ve ayn zorlama alt nda eli e gre 3 Malzemelerin s l i lem durumlar temper
misli daha ok esner. gsterimleri ile ifade edilir. Aluminyum
zgl dayan m iyidir (birim a rl k ala mlar n n baz temper gsterimleri
ba na dayan m). Ayn yk eli e a a daki gibidir. rne in: 2024 T6
gre daha hafif malzemeyle ta r. (yapay ya land r lm bir Al-Cu ala m )

8.2.2. Magnezyum ve Ala mlar
En nemli Bak r Ala mlar :
Yo unlu u sadece 1,74 g/cm3 dir. Pirinler Cu Zn
Hafifli in nemli oldu u yerlerde Bronzlar Cu Sn (kalay
kullan l r. bronzu), (Mn-, Al-, Si- bronzu)
Elastiklik Modl d ktr (45 GPa)
Yayg n kullan lan mhendislik
malzemeleri aras ndaki rijitli i en az 8.2.4. Di5erleri
olan malzemelerden biridir. Berilyum ve Ala mlar
SDH kafes yap s ndan dolay , gevrek
Yo unlu u sadece 1,85 g/cm3dir.
ve ekillendirilmesi g bir
Elastiklik Modl 280 GPa (elikten
malzemedir.
yksek ! )
Yksek s cakl klarda oksijenle h zla Rijitlik ve hafifli in nemli oldu u
tepkimeye girer ve tutu ur. Bu durum yerlerde kullan l r (rne in uzay sanayi
imalatta ve kullan mda sorunlar yarat r. konstruksiyonlar nda)
Tuzlu sulu ortamlar d nda korozyona Elektromanyetik geirgen bir
dayan kl d r. malzemedir.
ok pahal , toksik, ve reaktiftir.
8.2.3. Bak r ve Ala mlar
Yo unlu u yksektir, 8,9 g/cm3. Nikel ve Ala mlar
Elektrik ve s iletkenli i mkemmel Korozyon dayan m ve yksek s cakl k
bir malzemedir zellikleri iyidir.
Di er demird metallere gre sertlik,
Nikel, ostenitik paslanmaz eliklerin
a nma dayan m ve yorulma dayan m
ana ala m elementlerinden biridir.
daha iyidir.
YMK kafese sahip oldu undan kolay
YMK kafese sahip oldu undan, kolay
ekillendirilebilir
ekillendirilebilir. Di er birok imalat
yntemli iin de uygundur. Monel olarak adland r lan Ni+Cu
Korozyon dayan m iyidir. ala mlar , korozyon dayan m ok
Bile imine gre de i ik renkler alabilir. yksek malzemelerdir.
Ss e yas ve madeni para imalinde Sperala mlar n ana ala m
kullan l r. elementlerinden biridir.
De i ik yntemlerle dayan m
art r labilir.(Bak a a daki tablo). En Kobalt ve Ala mlar
yksek dayan mlar ya land r lm Cu-
Be ala lar nda elde edilir. A nmaya ve vucut s v lar na dayan kl
bir malzeme oldu undan, vcut
protezlerinde tercih edilir.

Titanyum ve Ala mlar K ymetli Metaller
Mekanik ve korozyon zellikleri iyidir. Alt n, gm , platin
Yo unluk sadece 4,5 g/cm3dir. Korozyon dayan mlar ok yksektir.
Alt n elektrik sanayinde, platin ise
Akma dayan m , yorulma dayan m
otomotiv sanayinde egzos filtresi
bak m ndan elik ile kar la t r labilir
olarak kullan l r.
ve daha hafif bir malzeme oldu undan
rne in uak-uzay sanayinde tercih
edilir.
inko ve Ala mlar

Erime s cakl d ktr.
Korozyona dayan kl d r
Bas nl dkm yntemine uygun bir
malzemedir.
Salar n galvanizlenerek korozyondan
korunmas nda kullan l r.
Kur un ve Ala mlar

Erime s cakl d ktr, oda
s cakl nda yeniden kristalle ir.
Yksek yo unlukludur ve n
geirgenli i d n oldu u iin
radyasyondan korunmada kullan l r.
Lehim ala mlar nda ana ala m
elementlerindendir.
Az miktarda antimon ile
ala mland r larak dayan m yksel-
tilebilir.
Toksik olmas kullan m alanlar n
s n rlar
Ak plakalar , imalinde kullan l r.
Refrakter Metaller
Molibden, Niyobyum, Renyum, Tantal,
Volfram
ok yksek s cakl klarda zelliklerini
kaybetmeyen malzemelerdir.
Yksek s cakl klarda sper
ala mlardan daha dayan kl d rlar.
Metalik malzemelerin pahal oldu u
veya kullan lamad yerlerde tercih
edilir.

9. Polimerler Mhendislik uygulamalar$ iin daha
yksek s$cakl$klarda kullan$labilen
Kk molekl birimlerinin (mer) uzun trleri geli tirilmi tir.
zincirler halinde birle erek olu turdu u
zincir molekllerinden (polimer), ikincil
veya apraz ba larla birbirlerine Termosetler: Molekl zincirleri apraz
ba lanarak olu turdu u malzemelerdir. a larla ba lanm$ ve rijit 3 boyutlu bir yap$
ortaya $km$ t$r.
apraz ba lanma tamamland$ktan

sonra malzeme rijitlik kazan$r ve bu
i lem geri evrilemez.
Yksek s$cakl$klarda yumu ama ve
erime olmaz, malzeme yanar.
Geri kazan$lmas$ ok gtr.
Merlerin birle mesi ile polimerlerin
olu umu Elastomerler: Az say$da apraz ba l$
zincirlerdir. Yap$ rijit de ildir,
9.1. Polimer Trleri

Polimerler termoplastikler, termosetler ve
elastomerler olmak zere ana gruba
ayr$l$r.
Termoplastikler: %kincil van der Waals
ba larla ba l$, lineer polimer
moleklleridir.
Polimer zincirleri, uygulanan kuvvet ile

birbiri zerinde kaymazlar, ama apraz
ba lar kopmadan malzeme esneyebilir
(lastik gibi). Yay gibi davranabilen
molekller, uygulanan kuvvet
kald$r$ld$ $nda apraz ba lar sayesinde eski
konumlar$n geri dnerler.
VanderWaals ba lar$ yakla $k 100oC da 9.2. Polimerizasyon

zay$flar ve malzeme yumu ar. Monomer birimlerinden ba layarak
Kolayl$kla ekil verilebilir. polimer zincirlerinin elde edilmesine yol
Geri kazan$larak tekrar kullan$labilir. aan reaksiyonlara polimerizasyon denir.

Polimerizasyon reaksiyonlar$ iki trl
olabilir: Ekleme Polimerizasyonu,
Yo u ma Polimerizasyonu (polikonden-
zasyon)
Ekleme Polimerizasyonu: Bu tip
polimerizasyonlarda molekln ift ba $
a$l$r ve herhangi bir yan rn olu madan Etilen ve vinil-klorit kar m
iki ayr$ ba ba $ olu turur.
Yo u ma Polimerizasyonu (Polikonden-
zasyon): Burada ba olu umu reaksiyonu
s$ras$nda polimer zincirine girmeyen bir
molekl a$ a $kar. Bu genellikle HO,
HCI ve CHH gibi basit bir molekldr.
Fenol-formaldehidin polikondenzasyonla
olu umu (bir su molekl a$ a $kar)
Polietilende Ekleme polimerizasyonu

(OH-serbest radikali)
Kopolimerizasyon: Molekl zincirleri
genellikle sadece tek bir tr mer ierir,
ancak plastik teknolojisinin ilerlemesiyle 2
veya daha fazla mer eklenerek yap$lan
polimerlerin daha stn fizik zelliklere
sahip oldu u grlm tr. Bu ekildeki
yap$lara kopolimer denir ve metallerdeki Polikondenzasyon sonucu ortaya $kan
kat$ zeltiye benzetilebilir. boyutlu a molekl yap$s$
9.3. Polimerlerin Yap sal

zellikleri
Etilen / vinil-klorr kopolimeri Polimerizasyon derecesi, n:
-(C2H4)-n
Baz$ durumlarda ise, malzeme iki farkl$ Polimerizasyon derecesi, zincirdeki mer
zincir molekln kar$ $m$ndan olu ur. say$s$ n ile ifade edilir. Molekl a $rl$ $
veya uzunlu u ile de verilebilir.
Polimerizasyon derecesi molekl trne ve

polimerizasyon ekline ba l$d$r. Molekl zincirlerinin de i ik yap lar :
Polimerizasyon derecesi ne kadar byk
De i ik Atom Dzenleri:
olursa zincirler o kadar zor hareket eder ve
malzemenin yksek s$cakl$k dayan$m$ ile
rijitli i artar. Polimerizasyon derecesi
dolayl$ olarak vizkozite veya $ $k
sa$lmas$ ile de llebilir. Bir polimerde
molekl uzunluklar$n$n da $l$m$ a a $daki
ekildedir.
Dallanma: Ana zincir dallan$r. Dallanma

sonucu molekllerin birbirine kenetlenir ve
hareketleri zorla $r (yksek dayan$m ve
rijitlik)
apraz Ba lanma: Kom u zincirler

apraz ba grevi yapan bir molekl veya
atom yard$m$yla ba lan$r. Bylece
zincirlerin kayma hareketleri nlenir.
apraz ba lanman$n olmas$ iin zincirde
polimerizasyon sonunda doymam$ C
atomlar$n$n bulunmas$ gerekir ve ba lama
Polimerizasyon derecesinin etkileri:
bu noktalarda gerekle ir.
Polimerizasyon artt$ka rijitlik ve
akma dayan$m$ artar
Molekl yap$s$ karma $kla t$ka
yksek s$cakl$k dayan$m$ ve erime
noktas$ ykselir
Molekl yap$s$ karma $kla t$ka
kristalle me oran$ d er.
Molekl zincirleri aras$ zay$f
vanderWaals ba lar$ apraz ba lar
ile glendirilebilir. apraz ba l$ (vulkanize) lastik

Polimerlerde Kristalle me: 9.4. Termoplast Polimerlerin
Mekanik Davran
S cakl n yap ve zelliklere etkisi
Polimer moleklleri k$smen kristal dzene

sahip olabilir. Ancak malzemenin %100
kristalle mesi mmkn de ildir,
kristalle mi blgeler amorf yap$ iinde
da $l$r. Vizkoelastik 3ekil De i imi
Polimer Katk lar

Polimerlerin grn lerini, imalat
zelliklerini ve kullan$m alanlar$n$
geni letmek iin de i ik katk$lar kullan$l$r.
Yumu at c : D k molekl a $rl$kl$ bir
polimer ile kar$ t$r$l$r.
Dolgu: Zincir hareketlili ini k$s$tlayarak
dayan$m$ art$r$r. Boyut kararl$l$ $ ve
ekonomiklik sa lar.
Takviyeler: Polyesterin cam lifler ile
takviye edilmesi gibi.....
Stabilizatr: Zamanla zelliklerin Bir termoplastikte (%50 kristalle mi )
olumsuz ynde de i mesini (oksidasyon, elastiklik modlnn s$cakl$kla de i imi
$s$l, ultraviyole vs etkilerle) nler (Tg gei s$cakl$ $, Tm erime s$cakl$ $)
Ayr$ca alev geciktirici ve

renklendiricilerden yararlan$l$r.

Polimerlerde ekme E risi
Termosetlerlerde apraz ba lar bulundu u

iin zincirler boyutlu bir rijit bir a
olu turur; zincirler hareket edemez ve
Termoplastiklerde kristalle me ile mekanik
sneklik ok d ktr. Malzemenin rijitli i
davran$ lar$n$n de i imi
ve dayan$m$ yksektir.
Termoplastiklerde ise akma s$n$r$na kadar
elastik ekil de i imi grlr, bu noktadan
sonra molekl zincirlerinin birbiri zerinde
kaymas$ ile plastik ekil de i imi ba lar.
Zincirler birbiri zerinde kayar ve polimer
zincirleri ekme do rultusunda
dzenlenirler.
Elastomerler kuvvet etkimesi ile a$l$rlar
ve az say$da apraz ba eski konumlar$n$n
kaybolmas$n$ nler, ve zorlaman$n
kald$r$lmas$yla eski boylar$na geri dnerler.
Elastomerlerin 3ekil De i imi

Artan apraz ba lar$n rijitli e etkisi
Elastomerler kopma olu madan %1000e

kadar uzama kapasitesine sahiptirler.
Hekilde grld gibi ekme gerilmeleri
alt$nda molekl zincirleri a$lmaktad$r ve
gerilme kalkt$ $nda apraz ba lar
sayesinde eski konumlar$na
dnmektedirler.
Elastomerlerde lastiksi blge geni tir

artt$ka van der Waals ba lar$ zay$flamakta
ve
Elastiklik modl d mekte,
ekme dayan$m$ d mekte,
Sneklik artmaktad$r.
Yayg n Kullan lan Polimerlere rnekler
Bir elastomerin gerilme-birim uzama e risi

(do rusal olmayan elastiklik)
Elastomerlerde zincir molekller a$ld$ka
ve ekme do rultusunda dzenlendike,
zincirlerin daha fazla a$lmaya devam
etmesi gle ir ve malzemenin rijitli i
(elastiklik modl) artar. Yani malzeme
do rusal olmayan (Hooke kanununa
uymayan) bir elastik davran$ a sahiptir.
S cakl n Etkisi:
Bir mhendislik termoplasti inin de i ik

s$cakl$klar iin gerilme-birim uzama
e rilerinden grld gibi, s$cakl$k

10. Seramik ve Camlar
Seramikler, bir veya birden fazla metalin,
metal olmayan elementler ile birle mesi ile
olu an inorganik malzemelerdir. Kullan m
ok eski olan ve ortam etkilerine en
dayan kl malzeme grubudur. Gnmzde
seramikler, mlek, tu!la ve porselenleri
ieren klasik seramik tan m na gre daha
geni bir malzeme grubunu iermekte ve
zelliklerinin geli tirilmesi iin en
ara t rmac lar n ok yo!un al t ! bir
malzeme grubunu olu turmaktad r.
Seramiklerin karakteristik zellikleri:
Genellikle bir metal ile ametalin
bile i!idir; ba!lar tamamen iyoniktir
Yer kabu!unda bulunan elementler
veya iyonik ile kovalent kombinasyonu
karakterindedir.
Dislokasyon gibi her hangi bir kal c
ekil de!i tirme mekanizmas olmad !
iin sert ve ok gevrektir.
Genellikle elektrik ve s l yal tkand r
Saydam, yar -saydam veya opak
olabilirler
Camlar ise genellikle silikat esasl amorf Silikat olmayan oksit seramikler:
malzemelerdir ve seramiklerin alt grubu
olarak ele al n rlar. Silikat seramiklerden daha pahal d r;
Bu blmde incelenecek malzemeler u nkleer yak t (uranyum oksit), elektronik
ekilde s n fland r labilir: ve manyetik seramikler olarak de!i ik
Seramikler (kristal yap l ) uygulama alanlar vard r.
Camlar Oksit olmayan seramikler:
Cam seramikler
Silisyum karbr ( s tma eleman ,
10.1 Seramikler a nd r c ), silisyum nitrr (kesme tak m )
Seramiklerde kendi aralar nda ayr grup bu gruba giren malzemelere rnek olarak
alt nda ele al n rlar. gsterilebilir.
Silikatlar
Silikat olmayan oksit seramikler
Oksit olmayan seramikler 10.2 Camlar - Amorf Malzemeler
Silikatlar: Camlar da genellikle silikat esasl d r ve
silikat a! iine uyumlu di!er oksitlerin de
Do!ada bol miktarda bulunan silikatlar,
kat lmas ile elde edilir. Camlar amorf
seramik malzeme retiminde yayg n olarak
malzemelerdir ve belirli bir s cakl ! n n
kullan l r. Beton, tu!la, kiremit, cam ve
alt nda rijit kat gibi davran rlar; bu halde
porselen gibi yap malzemelerinin temel
a r so!utulmu sv olarak
bile enleri silikatlard r.
d nlebilirler.
Silikat esasl camlar, Si ve O
elementlerinin yerkabu!unda oka

bulunmas dolay s yla maliyet a s ndan Bor Cam : Cam biimlendirici olarak S=O2
avantajl d r. A! olu turan silikat iine den ba ka Bor ieren oksit B2O3 bulunur.
eklenen di!er katyonlar, tetrahedral a! Laboratuvar ve mutfak e yas
kesintiye u!rat rlar ise malzemenin erime
Pencere Cam : %30 katk ierir
s cakl kl ! d er; bylece cama biim
vermek kolayla r (Na20 gibi). Baz Emaye: Metalleri korozyondan korumak
oksitler ise (TiO2, Al2O3) silikan n yerine amac yla kullan l rlar. (DERS K TABI)
geer ve a! n bir paras olurlar. Silikat esasl olmayan camlar reaktif
olduklar ndan ticari nemleri daha azd r.
Genellikle silikat camlara katk olarak
kullan l rlar. Baz lar ise elektronik ve
optik uygulamalarda kullan l rlar.
10.3 Cam - Seramikler

Cam olarak biimlendirilip, daha sonra
kristalle tirilerek seramik malzemeye
dn trlrler. Bylece hem cam n kolay
biimlendirilebilme zelli!inden, hem de
serami!in stn kullan m zelliklerinden
yararlan l r.
Is l oka dayan kl , genle me katsay s
d k hatta negatif olan (Li2O.Al2O3.SiO2
gibi) gibi trleri vard r.
10.4 Mekanik zellikler

Seramik ve camlar gevrek malzemelerdir.
Bu malzemelerde atlak genellikle mevcut
sreksizliklerden ve ekme gerilmelerinin
etkisi ile ba lar. Dolay s yla bu gruba giren
malzemelerin basma dayan mlar , ekme
dayan mlar n n yakla k 10 kat d r. Bu
nedenle mhendislik tasar mlarda seramik
ve camlar, genellikle basma zorlamalar
Yayg n kullan lan camlar: alt nda kullan l rlar.
Vitray silika: %100 e yak n SiO2 ierir.
1000oCye kadar dayanabilir. rnek: F r n
ve Pota camlar .

Is l Genle menin S n rlanmas Nedeniyle
Olu an Is l Cok
ekme ve Basma Gerilmeleri Alt nda
Gevrek K r lma
Seramik benzeri gevrek malzemelerde
ekme deneyi yapmak g oldu!undan,
mekanik zellikleri saptamak iin
noktadan e+me deneyi yap l r.
Is l Yay nman n S n rl Olmas Nedeniyle

Olu an Is l Cok
10.6 Camlar n Viskoz .ekil

De+i1imi
10.5 Is l .ok
Kristal yap ya sahip seramiklerde
Seramiklerin yksek s cakl k kararl l klar dislokasyon hareketleri veya vizkoz ak
ve s yal tkanl klar yksektir. Bu nedenle gibi mekanizmalar szkonusu
yksek i letme s cakl ! nda al an olmad ! ndan, biimlendirilebilmeleri ok
uygulamalarda: rne!in f r n ve ocaklarda, gtr. Ancak camlar amorftur ve vizkoz
uzay meki!inin atmosfere giri te srtnme ak 1 mekanizmas ekil de!i imini
nedeniyle a r s nan d kaplamas gibi kolayla t r r.
yerlerde kullan l rlar.
te yandan ok gevrek olan bu Amorf camlar d k s cakl klarda a r
malzemelerin s iletimleri d k, s l so!umu s v lar olarak d nlebilirler.
genle meleri yksek oldu!undan, Gei s cakl ! n n (Tg) alt nda rijit ve
gevrek bir kat gibi davran rlar; gei
Is l genle menin engellendi!i
s cakl ! n n stnde ise yumu ak viskoz
durumlarda ve
bir malzemeye dn en cama kolayl kla
h zl so!uma s ras nda olu abilecek
ekil verilebilir. Erime s cakl ! n n stnde
s cakl k farkl l klar nedeniyle
ise cam, art k bir s v d r.
yksek gerilmeler ortaya kar ve s l ok
hasar meydana gelir.

Camlara uygulanan i1lemler:
Tavlama:
H zl so!uma s ras nda s cakl k
dengesizliklerinden kaynaklanan i
gerilmeleri giderir
.ekillendirme yumu ama s cakl ! n n
stnde yap l r.
Temperleme:
Cam yzeyinde basma i gerilmeleri
olu turarak, malzemeyi atlak olu umuna
kar duyars z hale getiren bir s l i lemdir.
Seramik ve camlarda s cakl kla hacmin

de!i imi izlenerek yap sal dn mler
belirlenebilir
Viskozite (3):
Kristal olmayan vizkoz bir malzemenin
ekil de!i imine kar direnci vizkozite (E)
olarak adland r l r. D k vizkoziteli
malzemeler kolay akarlar. Camlar n
viskozitesi s cakl kla de!i ir ve malzeme
davran lar n n farkl oldu!u de!i ik
blgeler ortaya kar.
Temperlenmi cam imalinde s cakl k ve

gerilme profilleri
Malzeme cams duruma gei s cakl ! n n
zerine s t l r; daha sonra yzeyi hava
ak m nda veya ya! banyosunda h zla
so!utulur.
Paran n i ve d k s mlar aras ndaki
s cakl k farklar ortaya kar. Daha so!uk
olan d yzey bzlmek ister, ancak hala
s cak olan s cak i k s m bunu engellemek
Camlarda viskozitenin s cakl kla de!i imi ister ve sonuta, d yzeyde ekme, i
k s mda basma i gerilmeleri olu ur.

So!uman n bu ilk evrelerinde hala I k, bir ortamdan di!erine geerken
yumu ak olan i k s mda etkiyen basma k r lmaya ve yans maya u!rar. I ! n
gerilmeleri sonucu viskoz ak d t! dzlemin normali ile gelen ve
mekanizmas ile ekil de!i imi (k salma) yans yan ! n yapt ! a lar e ittir; ancak
gerekle ir ve iki blge aras ndaki d k r lmayla olu an a gelme a s ndan
k sm n nceden bzlmesinden k r lma indisine ba!l olarak byk veya
kaynaklanan boy farklar dengelenir. kk olabilir. K r lma indisi n,
malzemeye zg bir zelliktir; k r lma
So!uma devam etti!inde bu kez so!uyan i
indisi byk olan malzeme, ! normale
blgeler bzlmeye al r, ancak bu oda
yakla t rarak k rar.
s cakl ! na nceden so!umu ve kat
durumda bulunan d yzey buna engel Her malzemenin k r lma indisi
olmaya al r. Yani d k s m i k sm n
bzlmesini engellemek (onu eski boyunda
n = vvakum/vfaz = sinIi /sinIr
tutmak) iin i k sma ekme gerilmeleri eklinde tan mlan r. K r lma indisi n-
uygular; i k s m ise bzlmeye al rken de!eri byk olan malzemeler iyi
d k sm nda kendisiyle birlikte boyunun yans t c d rlar. rne!in cam emaye
k salmas n sa!lamak iin d k sma basma kaplamalarda yans t c l k istenen bir
gerilemeleri uygular. Sonuta d yzeyde zelliktir, lenslerde ise k kayb ndan
basma , i yzeyde ise ekme i gerilmeleri dolay istenmeyen bir zelliktir.
olu ur.
Gevrek malzemelerde atlak olu umu iin
ekme gerilmeleri daha etkin oldu!undan,
yzeyinde basma i gerilmeleri bulunan bu
malzeme k r lmaya kar daha az
duyarl d r (Temperlenmi Cam).
10.7. Optik zellikler
Baz malzemelerde optik zellikler ( !
yans tma, k rma, yutma, geirme gibi
zellikler) mekanik zelliklerden daha
nemlidir. rne!in birok optik
uygulamada (pencere camlar , mercekler Yans may azaltmak iin yzey kaplamas
gibi) kullan lan camlar, bu gruba giren kullan m
malzemelerdendir. Yans may azaltan yzey kaplamalar :
Mikroskop merceklerinde ve gzlk
camlar nda uygulan r. rne!in K
kal nl ! nda bir kaplama yans may azalt r.
Kaplama malzemesinin k r lma indisi,
fazlar n indislerinin aras ndad r,
kaplaman n st ve alt yzeyinden yans yan
birincil ve ikincil yans ma nlar n giri imi
sonucu yans ma yok edilmi olur. Sonuta
yans ma azal r, ancak k r l p geen n n
glendi!i sylenemez.
K r lma ve Yans ma

Yzey przll!nn yans maya etkisi
Yzey prznn yans maya etkisi:
Ortalama yzey ile gerek yzeyin paralel
olmamas przllk olu turur. Ortalama
yzey d ndaki gerek yans malar sonucu
olu an da! n k yans ma, yzey przll!
ile artar.
Bir gzenekte ! n sa lmas
Saydaml k, Yar saydaml k ve Opakl k:
Malzemeler k geirgenliklerine gre
saydam, yar saydam ve saydam olmayan Renk olu1umu:
eklinde s n fland r labilir. Camlarda Bu durum belirli dalga boylar n n malzeme
opakl k, sa lma mekanizmas yla taraf ndan emilmesi ile ilgilidir. Yans yan
a klanabilir. Yap iindeki gzenek veya veya geen farkl nlar n de!i ik dalga
taneciklerden dolay ! n sa lmas boydaki kar mlar gzmz taraf ndan
gerekle ir. Bunlar n boyutunun grlebilir alg lanarak renk olu ur. Beyaz k grnr
k dalga boyundan ok kk olmas spektrumdaki tm dalga boylar ndaki
durumunda sa lmay etkilemezler. Dalga nlar n kar m d r. Ancak k rm z dalga
boyuna yak n tanecikler veya gzenekler boyunun ok emilmesi bir durum ortaya
sa lmay maksimuma yakla t r r. karsa, mavi k n plana kar ve maviye
Saydaml ! nleyen gzenekler ve yak n bir renk alg lamas olur. Cama uygun
tanecikler sa lma merkezleri olarak da iyonlar kat larak, belirli dalga boylar n n
adland r l rlar. emilmesi ve malzemede renk ayarlamas
yap lmas mmkndr.
Yar saydam bir cam levhadan !n

yans mas ve gei i
%1 kobalt ieren cam n emme e!risi

11. Kompozitler toklu u, yani paralanmas iin gereken
enerjiyi art r l r.
Bilindi i gibi mhendislik malzemeleri
genellikle metaller, seramikler ve Elektrik iletkenli i: Enerji nakil
polimerler olmak zere ana grupta ele hatlar nda elektrik tellerinin
al nmaktad r. Bu gruplara ait malzemelerin dayan mlar n n yksek, iletkenli inin
en karakteristik zellikleri birbirinden ok de iyi olmas gerekir. Bunun iin d #
farkl d r. Yo unluk, dayan m, tokluk, s l bak r (alternatif ak m yzeyden iletilir),
kararl l k gibi zellikler, malzemenin ii ise dayan m yksek elikten
kullan m zellikleri; biimlendirme, meydana gelen teller retilebilir.
birle#tirme gibi zellikleri ise imalat A nma dayan m : A# nma
zellikleridir. Baz malzemelerin imalat dayan m n art rmak amac yla;
zellikleri, baz lar n n ise kullan m malzeme yzeyleri sert (a# nmayan) bir
zellikleri iyidir. rne in; metallerin malzemeyle kaplan r.
tokluklar iyi, seramiklerin ise olduka
ktdr. Polimerlerin biimlendirilmesi Korozyona dayan m: Malzeme
snek olduklar ndan dolay kolay iken, yzeyine ortam etkilerine daha
dayan mlar n n d#k olmas dezavantaj dayan kl bit tabaka kaplan r. kelme
olu#turur. Seramiklerin s l kararl l klar sertle#mesi uygulanm # aluminyum
iyidir, fakat biimlendirme, birle#tirme gibi ala# mlar n n (rne in Al-Cu) korozyon
imalat zellikleri genelde ktdr. Tm dayan m d#k oldu u iin,
zellikler dikkate al nd nda, metallerin yzeylerine saf aluminyum (100-200
zellikleri en uygunudur, dolay s yla mikron kal nl nda) giydirilir.
(yanl # yapma ihtimali en az oldu u iin)
mhendisler uzun y llar malzeme
seiminde genellikle metalleri tercih 11.1. Kompozit Trleri
etmi#lerdir. Kompozitler matris malzemesine gre
Bu gruba ek olarak birden ok Plastik Matrisli,
malzemenin birle#tirilmesiyle olu#turulan Metal Matrisli ve
kompozitler drdnc malzeme grubu Seramik Matrisli olarak s n flan r.
olarak de erlendirilmektedir. ,ki veya daha Matris; takviyeyi ta# yan esas malzemedir.
fazla malzemenin uygun olan zelliklerini Kompozitlerde matrisin grevi #unlard r:
tek malzemede toplamak, veya yeni bir d # zorlamalar takviye malzemelerine
zellik ortaya karmak amac yla makro aktar r,
dzeyde birle#tirilmesi ile geli#tirilmi# onlar darbelerden ve ortam etkisinden
malzemeler, kompozit (karma malzeme) korur,
olarak adland r l r (rne in cam takviyeli baz durumlarda malzemenin
plastik, beton, ah#ap vb.). toklu unu art r r (rne in, matrisin
Kompozitlerde Geli tirilen zelliklere metal olmas tokluk sa lar).
Baz rnekler: Polimer Matrisli Kompozitler
Rijitlik,Dayan m: Polimer matrise Polimer Matrisli Kompozitlerde polimer
elyaf takviye ile dayan m ve rijitlik matrise takviye tap larak rijitlik ve
art r l r. dayan m kazand r l r. Genel olarak matris
K r lma toklu u: Kerpi, bal k iine olarak termosetler seilir. Termoset s v
saman lifleri kat larak yap lan ve halde kullan larak, takviye yap l r ve matris
as rlard r kullan lan bir yap malzemesi ierisinde apraz ba lar olu#turacak
trdr. Saman kat larak kerpiin sertle#tirici kat l r. Yani, retimi kolayd r.
Aran Mal201 Ders Notlar 74

Baz plastik matris malzemeleri Kompozitler takviye trne gre de
s n flanabilir:
TERMOSETLER
Polyester Genel amal yap lar
(genellikle dokuma
elyaf takviyeli)
Epoksi Yksek dayan m Takviye, matrisin zellikle mekanik
zelliklerini geli#tirir.
Fenolik Yksek s cakl k Elyaf Takviyeli Kompozitler
uygulamalar Parac k Takviyeli Kompozitler
TERMOPLAST*KLER Tabakal Kompozitler
Naylon66 Termoplastiklerin
kullan m yayg n
Polikarbonat
de ildir, ancak yksek
Polistiren toklu un gerekti i
durumlarda tercih edilir
Elyaf Takviyeli Kompozitler (ETK)
Metal Matrisli Kompozitler

Metal matrisler dayan m daha yksek Bu tr kompozitlerde, matristen dayan m
malzemelerdir, tokluklar ve kullan m bak m ndan nemli bir beklenti yoktur.
s cakl klar daha yksektir. Ancak erime Matris lifleri yerinde tutar, ortam
s cakl klar yksek oldu undan, retimleri etkilerinden korur ve kuvvetleri liflere
daha gtr. Bu nedenle takviye olarak her iletir; kuvvet ise tmyle elyaf taraf ndan
malzeme kullan lamaz. ta# n r. Dayan m ve rijitli i yksek olan
Seramik Matrisli Kompozitler elyaf lifleri takviye olarak kullan l r.
Kuvvet tmyle elyaf taraf ndan ta# n r.
ok yksek s cakl klar iin uygundur,
Srekli veya sreksiz elyaf ile takviye
dayan mlar yksektir ancak gevrek
yap labilir.
malzemelerdir. Seramiklerde genellikle
elyaf takviye kat larak tokluk art r lmaya Bu malzemelere rnek olarak cam takviyeli
al # l r (kerpi rne i). plastikler (fiberglas) gsterilebilir.

Cam, karbon, kevlar ve bor elyaf
e#itlerine baz rneklerdir. ,stenilen
kompozitin zelliklerine gre uygun bir
elyaf seilerek kompozit olu#turulur.
Cam liflerin dayan mlar yksektir, ancak
elastiklik modulu ancak Al kadard r.
Karbon, kristal ya da amorf yap iinde
bulunabilir. Kristal #eklinde bulunmas
yksek rijitlik sa larken, amorf yap ya
dahip iken dayan m ykseltir.
Kevlar, yo unlu u ok d#k, daha az
rijit, fakat karbona gre daha ucuz bir
takviye malzemesidir. ,malat zellikleri iyi
Takviye olarak kullan lan elyaf biimleri oldu undan, s ka kullan l r.
(a) srekli elyaf (Bu tip bir takviyede, Bor; rijitli i yksek bir takviye tr olup,
liflere paralel do rultuda dayan m yksek metal matrise uygun bir malzemedir.
olur. Yani, zellikler kuvvetin ynne (rne in; aluminyum matrisli bir kompozit
ba ml d r (anizotropik). yap lacaksa, yksek s cakl klarda
(b) k rp lm # elyaf (rn. Kee) aluminyumu eritip iine takviyeyi koymak
(c) dokuma (rn. Kevlar) laz md r. Bu nedenle matris iin yksek
s cakl klara dayanabilecek bir malzeme
uygun olur. Bu tr kullan mlar iin bor
uygundur, ancak di er elyaf e#itlerine re
ok daha pahal d r.
Elyaf Takviyeli Kompozitlerin Baz
Malzemeler ile Kar# la#t r lmas
Elyaf n ynlendirilerek kullan lmas

halinde zellikler yne ba ml
(anizotropik) olur.
Baz Elyaf Trleri ve zellikleri:
Elyaf Yo unluk, ekme Elastiklik
g/cm3 Dayan m , Modl,
MPa GPa
Cam 2,54 3500 75
Karbon 1,85 2000- 520-220
3000
Kevlar 1,44 2700 130
Bor 2,68 3500 415

MALZEME Yo unluk ekme Day. Elast. Mod. zgl ekme zgl Elast.
(g/cm3) (Mpa) (Gpa) Day. (Mpa) Mod. (Gpa)
Ala# ms z elik 7,9 400 203 58 26
Aluminyum 2,8 84 71 30 25
Al ala# m 2024 2,8 247 69 88 25
SiC(par.)- Al KM 2,8 500 90 179 32
Ah#ap (kay n) 0,7 110 13 157 1
Kemik 1,8 38 26 75 14
Plastik Malzeme 1,2 60 3 50 2,5
Karbon-Epoksi KM 1,5 1650 140 110 93
Kevlar-Epoksi KM 1,4 1400 77 1000 55
Cam-Epoksi KM 1,8 1150 42 639 23
Parac k Takviyeli Kompozitler

b. Kk Parac k Takviyeli:
a. *ri Parac k Takviyeli: Genellikle metal matrisli malzemelerde
Yk matris ve elyaf birlikte ta# rlar . kullan l r. Kuvvetler matris taraf ndan
zellikler izotropik malzemelerdir. ta# n r. Parac klar dislokasyon hareketleri-
rnekler: ni engelleyerek dayan m art r rlar. zel-
likler izotropiktir.
Tabakal Kompozitler
Beton: ak l + kum + imento. ,ri ve

kk parac klar n belirli bir hacmi ,stifleme geometrisi zellikleri belirler.
doldurmas
Sandvi Paneller: ,ki yzey tabakas

aras na bal pete i #eklinde bir tabakan n
birle#tirilmesi ile meydana gelir. Bu tr
Sermet: WC/Co, Sert wolfram karbr kompozitler basmaya ve e meye dayan k-
parac klar n n, toklu u yksek kobalt l d r, ayr ca hafif olmas da bir avantajd r.
matris iinde bulundu u kesici ular.

11.2. Elyaf Takviyeli Kompozitlerin Kuvvetleri gerilme ve alanlar cinsinden
(ETK) Mekanik zellikleri: yazarsak
ETK malzemelerin zellikleri, homojen ve
izotrop (rne in metaller gibi)
malzemelerden ok farkl d r. Bu bulunur. Burada
malzemelerde, malzemeyi olu#turan
bile#enlerin zellikleri (elyaf ve matrisin)
ve bunlar n geometrik dzeni belirleyicidir.
Elyaf ve matris zellikleri verildi inde e#itli i geerlidir.
malzemenin yeni mekanik zelliklerini Elyaf srekli oldu undan hacim oranlar
inceleyen bilim dal na mikromekanik ad iin
verilir.
vm = Am / Ac ve = Ae / Ac
ETKlar n zelliklerine etki eden
faktrlerin ba#l calar #unlard r: vm + ve = 1
Bile#enlerin hacim oranlar , biim e#itlikleri geerlidir. Dolay s yla yukardaki
ve byklkleri denklemi Acye ve birim uzama de erine
Bile#enlerin geometrik dzenleni#i blersek
Bile#enlerin zellikleri
Bile#enler aras ndaki arayzeydeki
ba lar n zellikleri
Srekli Elyaf Takviyeli Kompozitlerde
Elastik Modln Bulunmas : bulunur ve gerekli k saltma dzenlemeler
Takviye Do rultusunda Ykleme ile
Ec = vm.Em + vf.Ef
elde edilir. Yani bu kompozitin takviye
do rultusundaki elastiklik modl her bir
bile#enin hacim oran ve elastiklik
modlnn arp mlar n n toplam d r. Bu
tarz bir hesaplama KARI IMLAR
KURALINDA PARALEL TOPLAMA olarak
adland r l r.
Srekli elyaflar tek ynde dzenlenmi# bir

karma malzemeye takviye do rultusunda
kuvvet uyguland nda elyaf (f), matris (m)
ve kompozit (c) ayn miktarda
uzayaca ndan:
yaz labilir (e uzama durumu).

Kompozitin ta# d kuvvet ise, elyaf ve
matrisin ta# d kuvvetlerin toplam d r.

Burada dikkat edilmesi gereken, bulunan E Bu durumda malzemenin uzamas
de eri malzemenin takviye do rultusun-
daki elastiklik modl oldu udur. Bu
Ghc = Ghm + Ghf
denklemin geerli olmas iin: takviye olur. te yandan
srekli olmal ve elyaf matris ba tam Ghc = Hc . hc,
olmal d r. Ghm = Hm . hm,
Bu denklemin herhangi bir di er kompozit Ghf = Hf . hf
zelli i iin genel ifadesi a#a daki oldu undan
#ekildedir:
Hc . hc = Hm . h c. vm + Hf . h c . vf
Ec = F vi.i
Ic/Ec = Im/Em . vm + If/Ef . vf
Burada vi, i bile#eninin hacim oran , i
ise i bile#eninin zelli idir. rne in ve gerilmeler e#it oldu undan a#a daki
kompozitler iin yo unluk da bu #ekilde denklem elde edilir.
hesaplanabilir.
Takviye Do rultusuna Dik Ykleme
yani kompozitin takviyeye dik elastiklik
modl her bir bile#enin hacim oran ile
elastiklik modlnn blmlerinin
toplam d r. Bu tarz bir hesaplama
KARI IMLAR KURALINDA SER
TOPLAMA olarak adland r l r. A#a da e#
uzama ve e# gerilme durumlar iin de i#ik
hacim oranlar nda kompozitin elastiklik
modlnn de i#imi gsterilmektedir. , E#
uzama durumunda elyaflar n elastiklik
Srekli elyaflar tek ynde dzenlenmi# bir
modlne katk s e# gerilme
karma malzemeye takviye do rultusuna
durumundakinden daha ciddidir.
dik kuvvet uyguland nda elyaf (f), matris
(m) ve kompozit (c) ayn gerilmeler alt nda
kalaca ndan
yaz labilir (e gerilme durumu).

Kompozitin uzamas ise elyaf ve matrisin
uzamalar n n toplam d r. ,#lem yaparken
kolayl k sa lamas a s ndan toplam lif
alan na sahip tek bir lif varm # gibi
d#nlebilir
Bu denklemin herhangi bir di er kompozit

zelli i iin genel ifadesi a#a daki
#ekildedir:
Ec = < (vi /i)
Burada vi : i bile#eninin hacim oran , i
ise i bile#eninin zelli idir.

Taneleri niform Da lm Parac kl Takviye-Matris Arayzeyinin Dayan m :
Bir Kompozit Bir kompozitte hasar olu#umu a#a daki
biimlerde olur:
1) Matris takviye araba gl ise k r lma
birlikte olur, malzeme rijit ve gevrektir.
rlr
2) Ara yzey ba zay f ise matris k r l r,
tam hasar olu#umu iin liflerin matristen
ekilmesi gerekir. Malzemenin tok olmas
iin liflerin matrise ok s k ba l olmamas
gerekir, bu durumda liflerin ekilmesi iin
srtnmeye kar# enerji harcanacakt r.
Bu tr malzemelerin elastiklik modl

hesaplan rken e# uzama ve e# gerilmede
kullan lan e#itliklerin genelle#tirilmi# hali
kullan l r
Ekn = vm x Emn + ve x Een
Denklemdeki n de eri, e# uzama durumu
iin +1, e# gerilme durumu iin -
1dir.Yksek elastik modll parac k ve
d#k elastik modll matris oldu unda
n=0,elastik modl d#k parac k ve
elastik modl yksek olan matrisler iin
n= al n r. Asl nda bunlar bize kesin
sonu vermemekle beraber malzeme
hakk nda fikir sahibi olmam z sa lar.

BAZI KARAILAATIRMALAR:
Kompozit malzemelerin zgl

dayan mlar n n klasik malzemelerle
kar# la#t r lmas
Seramik matrislerde sreksiz elyaf

takviyesi ile toklukta nemli art #lar
sa lan r.

12. Ortam n Etkileri
12.1. Korozyon
Korozyon metallerin ortam ile kimyasal
veya elektrokimyasal reaksiyonu sonucu,
zelliklerinin olumsuz ynde
etkilenmesidir.
Kimyasal Korozyonda metalin
genellikle elektron verdi i bir
reaksiyon olu ur.
Elektrokimyasal Korozyonda konum
olarak o unlukla farkl yerlerde
olu an iki ayr reaksiyon vard r. Bunlar Pilling Bedwoth oran malzemenin
aras nda elektrik yklerinin kar l kl oksitlenmeye olan direncini belirler. Bu
de i imi sz konusudur. de er olu an oksit hacminin, yerini ald
metalin hacmine oran olarak hesaplan r.
12.1.1 Kimyasal Korozyon M .d
P B=
Metal ve ala mlar n n, elektrik iletkenli i a.m.D
olmayan, gaz ortamlar iindeki
M = Oksitin molekl a rl
korozyonudur. Metal genellikle elektron
verir ve reaksiyon olu ur. Di er element d = Metalin zgl a rl
genellikle oksijen oldu undan metal m = Metalin atom a rl
elektronu oksijene verir ve reaksiyon
sonucu yzeyde metal oksit tabaka olu ur. D = Oksit iindeki metal atomu say s
Oksidasyon reaksiyonu zellikle yksek Bu de er 1den kk ise gzenekli bir
s cakl klarda belirgindir ve bu durumda oksit tabakas , ok byk ise yzeye
olu an korozyon rnne tufal denir. tutunamayan ve dklen bir oksit tabakas
2 Mg + O2 >> 2MgO olu ur. Her iki durumda da oksit tabakas
koruyucu de ildir. Yzeye tutunan
koruyucu oksit tabakalar nda P-B oran
genellikle 1 ile 2 de erleri aras ndad r.
Oksit Tabakalar
Oksit tabakalar de i ik zelliklerde
olabilir:
a) Yzeye tutunan, ancak gzenekli
b) Yzeye tutunan, gzeneksiz ve
koruyucu
c) Yzeye tutunmayan ve dklen

kelir (galvanik yzey kaplama!). Anotta
(+) ise metal atomlar elektron vererek
reaksiyona girerler.
D bir elektrik ak m kayna olmasa dahi
her metalin farkl bir elektrolitik znme
e ilimi vard r. Bu zellik elektrokimyasal
gerilim de eri ile verilir. Her malzemenin
standart bir elektroda gre elektod
gerilimini a a da grlen yar m pil
hcresi ile llebilir .E er E0 s f rdan
byk ise bak r standart elektroduna gre
katodiktir.
Olu an metal oksidin yzeye tutunmas ve

koruyucu karakterine gre oksit
tabakas n n kal nl parabolik veya
do rusal olarak artar.
- Lineer (do rusal) karakter (koruma
zelli i kt):
y1= c1.t + c2
- Parabolik karakter (koruma zelli i iyi)
y2= c3.2 + c4
12.1.2 Elektrokimyasal Korozyon

Elektrokimyasal korozyonda konum
olarak farkl yerlerde olu an iki
reaksiyon vard r (anot ve katot).
Elektrokimyasal korozyonun her iki
kimyasal reaksiyonunda da elektrik Elektrokimyasal Gerilim De erleri
yklerinin kar l kl de i imi zorunludur.
Bu de i im metallerde elektron iletimi
yoluyla olur, metalin d nda ise ak m
elektrolit zerinden sa lan r. Elektrolitler
o unlukla s v zeltiler olmakla birlikte,
toprakta ve tuz eriyiklerinde de iyon iletimi
mmkndr.
Katotta (-) elektrolit iindeki pozitif

iyonlar ynelir ve burada elektron alarak

Farkl elektrokimyasal gerilim de erine Korozyon atla : Mekanik zorlamalar
sahip metallerin yanyana getirilmesi ve bir alt nda atlak ular nda. En tehlikeli
elektrolit zerinden temas halinde bir korozyon biimi olup, noktasal korozyon
korozyon pili (galvanik hcre) olu ur. Bu gibi ok zor fark edilir. Taneleraras ve
metallerden greceli olarak asal olmayan tanelerii olabilir.
metal anot olarak elektrolite metal iyonlar
verir. Elektrokimyasal Korozyon Trleri
Galvanik hcre, iki metalin elektrolit iine Temas korozyonu: Farkl malzemeler
dald r lmas ve elektrotlar n birbirine temas sonucu ortaya kar. C vata ile
ba lanmas yla olu an yap d r. Bu bunun ba land ana malzemelerin farkl
metallerden biri daha asald r, yani anottur, olmas gibi gibi, makro temas pili.
di eri katottur. Korozyon anotta meydana
gelir, katota bir ey olmaz.
Bu tr temas pilleri (galvanik hcreler)

mikroskopik dzeyde de olu abilir.
rne in farkl iyap bile enlerinin
bulunmas (alfa-beta pirinci), tane
s n r n n tane iinden farkl olmas
(taneleraras korozyon) gibi..
12.2 Korozyon Trleri
Biimsel S n flama
Genel korozyon: Tm yzeyde etkindir,

niform ve yava ilerler. Korozyonun
neden oldu u maddelerden tr
kolayl kla farkedilerek nlem al nabilir.
Noktasal korozyon: Yerel ukurlar olu ur
veya yzeyin alt oyulur. Zor fark edilir; Taneleraras korozyon: Tane s n r na
olu acak hasar, korozyon hasar n n yak n amorf blgelerde veya baz ala m
kendisinden ok daha a rd r. elementlerindeki farkl l klar nedeniyle
(rne in paslanmaz eliklerde tane
s n r nda krom karbr kelmesi) ortaya
kar.

Aral k korozyonu: Dar aral klarda veya
s zd rmazl k yzeylerinde olu an aral k
korozyonu da farkl havaland rma
nedeniyle olu ur.
&ekil de i tirme farkl l klar nedeniyle

olu an elektrokorozyon, rne in bklm
bir ivide so uk ekil de i tirmi blgeler.
Oksijen Deri ikli i Pili: Elektrolit Mekanik zorlamal korozyon

iindeki oksijen giri inin e itli blgelerde trleri:
farkl olmas nedeniyle olu an Gerilme korozyonu: Gerilme korozyonu
havaland rma pili nedeniyle korozyon elektrolit iinde bulunan ve bir atlak
olu abilir. rnekler: ba lang c ta yan para zerine ekme
gerilmelerinin etkimesi ile ortaya kar.
Hidrojen gevrekli i: Gerilme, elektrolit
ve atlak gibi eleman mevcuttur. Ancak
hasar mekanizmas di er korozyon
trlerinden farkl d r. Burada hidrojenin
malzeme iine yay nmas ve daha sonra
malzeme ii mikro bo luklarda hidrojen
molekln meydana getirirken i
bas nlara, gerilmelere ve dolay s yla
atlaklara yol amas sz konusudur.
Korozyon yorulmas : Korozyon olu um
nedenleri benzerdir, yaln z burada atlak
yorulma sonucu olu ur.
Mekanik zorlamal korozyon trleri
aras nda iki kat maddenin srtnmesi
sonucu ortaya kan srtnme korozyonu,
akan s v lar iinde olu an erozyon
korozyonu ve kavitasyon korozyonu da
s ralanabilir.

12.3 Korozyondan Korunma
Korozyondan korunmak iin de i ik
yntemler uygulanabilir:
Uygun Malzeme Seimi
Uygun Tasar m
Aktif Korunma
Pasif Korunma
D elektrik potansiyeli uygulanmas ile de

12.3.1. Aktif korunma korozyon reaksiyonlar azalt labilir,
Katodik koruma: Kurban anot kullanarak rne in toprak alt ndaki boruya do ru
korunacak malzeme katot haline getirilir, ak m uygulan r. Bu sayede boru katot
rne in inko kaplama (galvanizleme) durumuna gelir ve korunmu olur.
12.3.2. Pasif korunma:

Bu yntemlerde elektrolitin etkinli ini
azalt lmaya al l r
Elektrolitin de i tirilmesi: Hnhibitr
denilen kimyasal maddeler eklenebilir,
kapal devre sistemlerde ak kan oksijence
fakirle tirilebilir.. Kalorifer suyuna iyon
hareketini yava latan tuzlar katmak bu
ynteme rnek olarak verilebilir.
inko ve kalay kapl eliklerin korozyonu
Korunacak metalden elektroliti uzak tutan
Katodik korumaya bir di er rnek, suyun her trl nlem anla l r. Organik (ya ,
iinde veya toprak alt nda kalan metallerde balmumu, plastik), metal olmayan
korozyonu engellemek iin bu metallere inorganik (oksitler, fosfatlar, seramikler,
temas edecek ekilde asal olmayan reaktif emaye) ve metal yzey koruma
bir metal yerle tirilmesidir. kaplamalar ndan yararlan l r.
Farkl malzemeler aras nda korozyon pili
olu mas iin ara yal tkan tabakalar ile
engellenebilir. Yani galvanik hcre
olu umu engellenmeye al l r.
Malzemede i gerilmenin oldu u
blgelerde anodik davranma e ilimi vard r
(rne in so uk ekil de i tirmi blgeler).
Homojenle tirme, yeniden kristalle me,
gerilme giderme tav s l i lemlerle bu
gerilmeleri gidermek korozyonu azalt r.
Tasar m tedbirleri al nabilir. rne in;
c vataya plastik pul koyma, boyama,
Kurban elektrot gvdenin malzemesinden emaye kaplama, metal birle tirmelerde
daha anodik yap da olacak ekilde seilir. aral k b rakmama ve son are olarak da
Bu sayede kurban elektrotta korozyon malzemenin mrnn biraz daha uzamas
meydana gelir ve bu kurban elektrot bitene iin anot yzey alan n byk semek.
kadar gvde korozyondan korunmu olur.

12.2. A nma Archard A nma Katsay s
De i ik a nma trleri vard r: Birbiri zerinde hareket eden bir malzeme
iftinin a nma dayan m Archard
Adhezif a nma
Katsay s kA ile ifade edilir.
Abrazif a nma
Erozyon Birim kayma uzunlu u ba na yzeyden
Kavitasyon kaybedilen malzeme hacmi, a nma h z W
olarak tan mlan r. Archard A nma
Adhezif a nma Katsay s kA, birbiri zerinde srtnen
Adhezif a nmada iki yzey birbiri malzeme iftinin a nmaya direncini temsil
zerinde kayar. Przler yksek bas n eden bir de erdir.
alt nda temas eder, k smen kaynar ve
koparlar.
W = kA A p
Burada
A: yzey alan , p: bas n, kA: Archard
Abrazif a nma a nma katsay s d r.
Bu tr a nmada araya giren a nd r c sert
parac klar vard r. Bu durumdan imalatta
da yararlan l r (ta lama, z mparalama vb.)

13. Elektriksel ve Manyetik
zellikler
/~n.q.
13.1. letkenlik n: yk ta y c say s
Malzemeler iindeki elektrik iletimi, q: ta y c ba na yk
uygulanan bir elektriksel alan n etkisiyle : ta y c hareketlili$i
malzeme iindeki yk ta y c lar n
hareketleri ile olu ur. Elektronlar, elektron
bo luklar , anyon (-) ve katyonlar (+) Metaller iin ta y c h z nemli iken
ba l ca yk ta y c lard r. Metallerin yal tkan ve yar iletkenler iin ta y c
elektrik iletkenli$inin iyi olmas , kafes say s nemlidir. nk metallerde ta y c
iinde valans elektronlar n n serbeste elektron say ca boldur, daha ok ta y c n n
hareket edebilmesi ile ilgilidir. h z ve ta y c lar n engellerle kar la p
Bir iletkenin elektrik direnci R, iletkenin kar la mad $ nemlidir. Yal tkanlarda ve
geometrisi ve malzemenin zgl direncine yar iletkenlerde ise ta y c say s az
ba$l d r oldu$undan say lar nem kazanmaktad r.
R= *.L / A
Burada * zgl diren(ohm.cm), L direncin Metallerde ta y c eleman elektronlard r.
uzunlu$u(cm), A ise direncin kesit alan d r Yar iletkenlerde ise elektronlar ve
(cm2). Bu de$erin tersi olan / de$eri ise elektronlar n olu turdu$u bo luklar elektrik
zgl iletkenlik olarak tan mlan r (/ = 1 / iletimine katk da bulunur. Ta y c lar n h z
*; ohm-1.cm-1) zgl iletkenlik ve zgl atomik ba$a, kafes kusurlar na, mikro
diren malzemenin ay rt edici yap ya, iyonik bile enlere ve difzyon
zelliklerindendir. oran na ba$l d r. Btn bu etkilerden
dolay malzemeler ok farkl iletken
Elektrik iletkenli$i ta y c say s yla, yk zelliklere sahiplerdir. De$i ik
miktar yla ve ta y c n n hareketliili$i ile malzemelerim iletkenlik de$erleri a a$ da
orant l d r. grlmektedir.

Enerji Bantlar Modeli
Elektriksel iletkenli$i elektronlar n enerji
band modeli ile a klanabilir. Bir atomda
elektronlar tan mlanm enerji
seviyelerinde bulunabilirler, ayn konumda
spin ynleri ters olan bir iftten fazla
elektron bulunamaz (Pauli prensibi).
Atomlar bir kat iinde yan yana
bulunduklar nda, aralar ndaki uzakl $a
ba$l olarak birbirleri ile giri imde Enerji bantlar n n atomlararas
bulunurlar ve tek atom iin belirlenmi uzakl k ile de$i imi
enerji seviyesinde de$il, birbirine ok
yak n enerji seviyesinin yer ald $ belirli Valans band : K smen veya tamamen dolu
enerji bantlar iine yerle irler. ?letkenlik en yksek enerji band ,
iin en d bantlar nem ta r, rnek olarak letim Band : K smen dolu veya bo enerji
sodyum kristalindeki enerji seviyelerini band . ?letim bu enerji seviyesindeki
al rsak: elektronlar ile gerekle ir. Yar dolu bir
valans band ayn zamanda iletim band d r.
Bu bantlar aras nda elektronlar n
bulunamayaca$ yasak enerji seviyeleri
bulunabilir.
Yal tkan ve Yar iletkenler
Tek bir sodyum atomunun

enerji seviyeleri
Elektrik iletkenli$i, yani bir elektronun

serbest hale gelerek hareket edebilmesi iin
bulundu$u dzeyin stnde bo bir enerji
seviyesine ykseltilmesi gerekir. Yar
iletkenlerde ve yal tkanlarda valans band
tam doludur, bo st seviyeler yoktur; yani
daha fazla elektron alamaz, dolay s yla
iletim normal ko ullarda mmkn de$ildir.
Bu malzemelerde valans band ile iletim
band ile aras nda bo bir yasak blge
Sodtum kristalinde 3s enerji seviyesi yar vard r, iletim iin elektronlar n st enerji
dolu bir bant eklinde olu mu seviyesine kmas ve bu blgeden
atlamas gerekir. Bu durum rne$in yksek

s cakl klarda s l aktivasyondan ile
sa$lanabilir. Yar iletkenlerde bu atlama
oda s cakl klar nda dahi mmkn olabilir;
bir elektronun iletim band na atlamas
halinde valans band nda geriye bir bo luk
(art yk) kal r. Bunlar n yk ta y c
olarak kullan lmas ile iletim mmkn
olur. Yal tkanlarda ise bu yasak blge
aral $ aral k daha fazlad r (>2 eV) ve
atlama imkans zd r.
Metallerde ise valans band tam dolu
de$ildir veya iletim band ile rt r.
Dolay s yla elektronlar st enerji
seviyelerine kolayl kla karak iletimi 0 K s cakl $ nda yar dolu bir valans
sa$layabilirler. band nda enerji seviyeleri (Ef: Fermi
enerjisi)
letkenlik ve atomsal ba n ilgisi:

Yal tkanlar: Genellikle elektronlar n
atomlara ba$l oldu$u iyonik (ve k smen
kovalant) ba$lar
T > 0 K iin yar dolu bir valans band nda
Yar iletkenler: Genellikle zay f kovalent enerji seviyeleri
ba$lar
Valans band tam dolu ise, en st enerji
letkenler: Elektronlar n serbeste hareket dzeyi iletim band na atlayabilecek
edebildi$i metaller seviyeye ykselebilir.
Fermi enerjisi
Elektronlar enerji band n n en alt
dzeyinden ba layarak band doldururlar. 0
Kde en st enerji dzeyine Fermi enerjisi
ad verilir.
S cakl k artt ka s l aktivasyonla baz
elektronlar Fermi enerjisinin stne kar
ve arkalar nda bo dzeyler olu ur.
rne$in yar dolu valans bantar nda s l
aktive olmu elektronlar n seviyesi
ykselir, Fermi de$erinin zerine kar.

letkenli e etki eden de i"ik faktrler:
Elektrik iletkenli$i malzemenin iyap s na
da duyarl d r. Metallerde kafes kusurlar n n
varl $ zgl direnci art r r:. rne$in ticari
bak r n direnci saf bak rdan daha yksektir,
bunun nedeni ticari bak r n iinde bulunan
kat k lar n birer kafes kusuru olarak
elektron hareketlili$ini d rmesidir.
Az miktarda kat lan elementlerin bak r n

zgl direncine etkisi
Baz letken Malzemeler:
Ayr ca so$uk ekil de$i tirerek pekle mi
malzemede dislokasyon yo$unlu$u Gm": ok iyidir , ancak pahal d r
yksektir ve bu kafes kusurlar direncin Bak r: en yayg n kullan lan, ancak
artmas na neden olurlar. dayan m d k.tr (dayan m art rmak iin
pekle me veya kelme sertle mesi,
mesela Cu-Be ala mlar )
Aluminyum: Hafifli$in nemli oldu$u
yerlerde kullan l r
Is tma elemanlar : Yksek zgl dirence
sahiplerdir, Ni-Cr ala mlar
13.2. Is l iftler (Termokupl

termoeleman)
Fermi enerji seviyesi s cakl $a duyarl d r,
te yandan metallerde, s cakl k artt ka yani iletken bir telin s cak ucunda so$uk
kafesteki atomlar n s l titre imleri ucuna gre daha yksek enerji
artaca$ ndan, elektron hareketi zorla r ve seviyelerinde elektronlar bulunur ve bu
diren artar. S cakl k art ka zgl diren elektronlar kar uca giderek, s cak u (+),
do$rusal olarak artar ( s l titre imler). so$uk u ise (-) ykl olur. Bu tr
* = *os [1+K(T-Tos)] duyarl l $ farkl olan iki malzemeden (A
ve B metalleri) olu turulan bir s l ift
os: oda s cakl $ sayesinde s cakl k lmleri yap labilir.
E$er voltmetreyi ba$lad $ m z telle, di$er
teli ayn malzemeden kullan rsak

voltmetrenin iki ucu aras ndaki gerilim 0
olacakt r. Bu yzden farkl teller den
olu an bir s l ift (termokupl) kullan r z.
nk farkl tellerin s l duyarl l $ de
farkl d r.
13.2 Yar iletkenler

Yar iletkenlerde iletim band bo , valans
band ise doludur, ancak yasak blge dar
oldu$undan (<2eV), rne$in yksek
s cakl klarda elektronlar valans band ndan
iletim band na atlayabilir. En nemli
yar iletkenler peryodik cetvelin IV.
Grub nda olan Si, Ge ve Sndir.
Yar iletkenler, Has ve Katk l olmak zere
iki ayr gruba ayr l r.
Has Yar iletkenler:
Bu malzemelerde yasak blge aral $ dar
oldu$undan s l ve benzer etkilerle
elektronlar iletim band na geebilirler.
A ve B metallerinden olu an bir Is l ift
?letim band na geen bir elektron valans

band nda bir bo luk (art yk) b rak r.
Elektron ve bo luklar n say s ayn d r. Bir
elektriksel alan uygulan r ise elektronlar ve
bo luklar ters ynde hareket ederek iletime
katk da bulunurlar.
rne$in Sida oda s cakl $ nda (Eg=1,1eV)
Baz s l iftlerde olu an gerilimin 1013 atomdan sadece bir tanesi iletim
s cakl kla de$i imi band na geer. S cakl k artt ka has
yar iletkenlerde iletkenlik artar (normal
metallerin tersine!).

Katk l Yar iletkenler:
Has yar iletkenin iletkenlik zelikleri,
malzemeye kafes yap s na uygun katk larla
(doping) de$i tirilir. n-tipi ve p- tipi olmak
zere iki tr vard r. Bu katk difzyon
veya ion implantasyonu gibi yntemlerle
ok d k dzeylerde yap l r.
Kat lan yeralan atomlar nda, valans
elektronlar say s yar iletken malzemeden
farkl d r. rne$in fosfor gibi 5 valans
elektronuna sahip bir element 4 valans
elektronlu Si kafesine kat l rsa, be inci Yar iletken Kullan m na rnek: Diyot
elektron zay f bir ba$la kal r ve kolayl kla
iletim band na atlayabilir. Bu tip katk larla
n-tipi yar iletken elde edilir.
n- tipi yar iletken

Valans elektron say s matris
malzemesinden daha az olan bir katk
yap ld $ nda (mesela 3 valans elektronlu
Al), valans band nda bir bo luk olu ur (+
yk ta y c ). Bu tip katk lara akseptr
denir ve yar iletken p-tipi olarak an l r.
Bir p-n diyodunda uygulanan gerilimin

ynne ba$l olarak, arayzey iletken veya
yal tkan olur. Yani p-n diyodu sadece bir
ynde ak m gemesine izin verir.
p- tipi yar iletken

13.3. Dielektrik Malzemeler olur. Bir malzemenin zerinde yk
depolayabilme yetene$i dielektrik
Kapasitrler (yal tkanl k) sabiti ad verilen katsay ile
Kapasitrde elektronlar n kutuplanarak llr ve bu katsay her malzemede farkl
elektriksel yk elektrik alan n ierisinde de$er al r. Hesaplama kolayl $ a s ndan
depolayabilme zelliklerinden faydalan l r. her malzemenin dielektrik katsay s ,
Burada iki metal tabaka aras na bir bo lu$un dielektrik katsay s na gre
yal tkan malzeme yerle tirilir. Bir elektrik oranlan r ve ortaya kan yeni katsay ya
ve elektronik devre eleman olan ba$ l dielektrik (yal tkanl k) sabiti ad
kapasitrler yk depolamak amac yla verilir, k saca vakumun yal tkanl temel
kullan l r ve genelde paralel iki plakadan al narak di er malzemelerin yal tkanl
olu urlar. Bir kapasitrn s $as C = Q / buna gre k yaslan r. Vakumun dielektrik
V, gerilim birimi ba na depolayabildi$i sabiti 1dir; hava ve di$er birok gaz n 1
yk miktar d r. ise yak nd r. Ancak plakalar aras na bir
ba ka malzeme yerle tirilirse kapasite
Artan gerilim plakalar aras nda de arja yol
belirgin olarak artar.
aabildi$inden, araya dielektrik malzeme
konulur. Bylelikle kapasitrn Elektrik alan iinde olan malzeme
plakalar na, ayn gerilim dzeyi iin daha yap s ndaki dzenleme polarizasyon
fazla elektriksel yk konulabilir ve olarak adland rl r ve kapasitrn elektrik
kapasitrn s $as artt r lm olur. yk yo$unlu$unun artmas n n nedenidir.
Polarizasyon mekanizmalar (dipol

olu"umu/ynlenme)
De$i ik polarizasyon mekanizmalar
vard r:
?ki paralel iletken plaka +Q, Q ile

yklenirse, plakalar aras nda bir elektrik Elektronik polarizasyon: Uygulanan
alan olu ur. Paralel plakal kapasitr iin, elektrik alan negatif elektron bulutlar n
kapasite de$eri C, plakalar n geometrisine positif ekirde$e gre kayd r r. Tm
ve plakalar aras ndaki dielektrik malzemelerde grlr.
malzemeye ba$l d r.
C = Yr . Yo . A / L = Y . A / L
A plakalar n yzey alan , L plakalar aras
a kl k, Y ise ortam n dielektrik sabitidir.
Yo vakumdaki dielektrik sabiti (8.85x10-12
F/m2), Yr ise malzemenin ba$ l dielektrik
sabitidir.
Yal tkan dielektrik malzemelerin iinde
depolayabilece$i yk miktar o malzemeye yonik polarizasyon: Tm iyonik
zg bir karakteristiktir, yani farkl malzemelerde grlr. Uygulanan elektrik
malzemelerin ayn ko ullarda alan katyon ve anyonlar ters ynlere
depolayabilecekleri yk miktar da farkl teler.

13.4. Manyetiklik
Molekler polarizasyon: Baz

malzemeler kal c electrik dipollere
sahiptir (H2O gibi). Elektrik alan olmadan
dipoller rastgele da$ l r, uygulan rsa
ynlenirler. Atomlar yrngelerinde dnerken, her
elektron ifti, bir manyetik kutup ifti
Dielektrik dayan m olu turur. Ayn enerji seviyesinde spinleri
ok yksek elektrik alanlar uygulan rsa ters olan iki elektron oldu$undan, bu
(>108 V/m) dielektrik malzeme iindeki alanlar birbirini yok eder. D yrngedeki
elektronlar iletim band na zorlan rlar ve valans elektronlar ise giri im halinde
elektrik bo al m olabilir (dielektrik olduklar iin manyetik kutuplar rastgele
dayan m, bozulma veya y k m gerilmesi). ynlendi$inden toplam etkileri ihmal
edilebilir.
Dielektrik dayan m, yal tkan malzemelerin
karakteristikleri aras ndad r ve bir Ancak atomda dolmam bir valans alt
malzemenin yal tkanl $ n yitirip dzeyi varsa, burada bulunan tek atomun
bozuldu$u gerilim, yal tkanlar iin nemli kutup ifti atomun manyetik davran n
bir gstergedir. Kondansatrlere belirtilen belirler. Tranzisyon elemanlar nda (Fe, Ni
s n r gerilimlerden daha yksek bir gerilim vs) dolmam enerji dzeyleri
kesinlikle uygulanmamal d r, nk bu bulundu$undan, manyetiklik a s ndan
ekilde kondansatr iletken haline gelir ve farkl zelliklere sahiptirler ve nitekim bu
i levsiz kal r kutup iftleri ynlenerek makro dzeyde
bir manyetik moment yaratabilirler.
Piezoelektriklik
Baz seramik malzemelerde, d
kuvvetlerin uygulanmas ile olu an ekil
de$i imi sonucu bir polarizasyon ve
elektrik alan ortaya kar. Bunun tersi de
olabilir, yani bu malzemelere gerilim
uyguland $ nda ekil de$i iklikleri ortaya
kar.
Piezo elektrik malzemeler olarak
adland r lan bu malzemeler yard m yla,
mekanik biim de$i iklikleri elektrik
?inden ak m geen bir iletkenin
sinyallerine (mikrofonlar, uzama ler,
evrasinde manyetik alan olu ur. Bir
sonar sensrler) veya elektrik sinyalleri
bobinde bu manyetik alan n iddeti
mekanik biim de$i ikliklerine
dn trlebilir H = 0,4 ^ n I / L
Bu malzemelere rnek olarak baryum olarak ifade edilir. Bobin iine manyetiklik
titanat BaTiO3, kur un zirconat PbZrO3, zelli$i olan bir malzeme yerle tirilirse
kuvarz gsterebilir. alan iddeti artar. Manyetik ak hem
uygulanan alan iddetine, hem de bu
malzemeye ba$l d r.
B = . H

kutup iftleri dnerek ynlenirler. Paralel
hale gelerek manyetik ak y ok
ykseltirler. Manyetik alan kalk nca tekrar
da$ n k hale gelir. Baz malzemelerde ise
bu ynlenme kal c olur, bunlara sert
manyetik malzemeler denir.
Ferrimanyetik Malzemeler: Baz
karma k seramiklerde farkl manyetik
momentlere sahiptir ve ters ynde paralel
dizilmi tir. Manyetik alan etkisiyle az da
olsa ferromanyetiklere benzer davran lar
gsterirler.
Uygulanan manyetik alan etkisi ile

malzeme iindeki kutup iftleri ynlenerek Malzeme Alan etkile"imi Histerizis
manyetik ak belirli bir doyum seviyesine Manyetik alan yn de$i tirirse kutup
kadar artar. malzemenin ba$ l manyetik iftleri yn de$i tirirler. Baz
geirgenli$idir ve bo luktaki de$eri 1dir. malzemelerde bu s rada ok enerji
Demir iin bu de$er yakla k 5000dir. harcan r, i srtnmeler malzemenin
Malzemeler manyetik alana gsterdi$i
tepkilere gre s n flanabilir:
Diamanyetik Malzemeler: Valans alt
dzeyeri tam doludur. Uygulanan alan
mevcut elektonlarla etkile erek zay flar.
Bu tr malzemeler Cu, Ag, Zn vs.
Paramanyetik Malzemeler: Dolmam
valans alt enerji dzeyleri vard r. Mevcut
manyetik kuvvet iftleri rastgele da$ n kt r.
Net bir manyetiklik zay ft r, Al, Ti gibi.
Ferromanyetik Malzemeler: Bu
malzemelerin manyetik geirgenli$i ok Histeriiz iinde kalan alan evrim
byktr. Dolmam enerji seviyelerindeki boyunca kaybolan enerjidir.

s nmas na neden olur. Ayr ca kutup Enerji kay plar n azaltmak amac ile trafo
iftleri dnerken ba$ boylar de$i ir ve bir yap m nda kullan lmak zere, taneleri
v nlama duyulur (magnetostriksiyon). ynlenmi elik salar geli tirilmi tir.
Malzemeler sert ve yumu ak manyetik
malzemeler olmak zere ikiye ayr l r.
Yumu"ak Manyetik Malzemeler:
Hizterisiz kayb ok az Trafolar,
(transformatrlerde kullan l r, rne$in %3
civar nda Sil ieren trafo salar ).
Sert Manyetik Malzemeler: Histerizis
kayb byktr, manyetik alan kald r lsa
dahi kal c manyetikliklik vard r, Taneleri ynlenmi trafo saclar
(M knat slar, AlNiCo ala mlar )
Manyetikli e Etki Eden Faktrler:

Kutup iftleri ynlenmi bir m knat sta,
s cakl k artt ka kutuplar rastgele
ynlenmeye ba lar. Kal c manyetiklik
azal r ve belir bir s cakl kta kaybolur
(Curie s cakl $ ).
Metal iindeki kafes kusurlar (mesela
dislokasyonlar) kutup iftlerinin dnmesini
gle tirir Saf ve tavlanm demir en
yumu ak malzemedir.
Manyetik ynlenme kristallografik
do$rultuya da ba$l d r. A a$ daki ekilden
Baz demir esasl malzemelerin
grld$ gibi hmk demir kafesinde
manyetiklik zellikleri
malzeme [100] do$rultusunda en
yumu akt r, yani bu do$rultuda ynlenmi
bir malzemede histerizis kay plar en azd r.

14. ngilizce Malzeme Terimleri
A
abrasive wear abrazif a nma
activation energy aktivasyon enerjisi
addition polymerization ekleme polimerizasyonu
additive katk
adhesive wear adezif a nma
age hardening ya lanma sertle mesi
aggregate parac k
aggregate composite parac kl kompozit
alloy ala m
aluminum alloy alminyum ala m
amorphous amorf
anion negatif iyon, anyon
anisotropic anizotropik
annealing tavlama
anode anot
anodic reaction anot reaksiyonu
aqueous corrosion sulu korozyon
Arrhenius equation Arrhenius e itli#i
atactic ataktik dzen
atomic mass atom ktlesi
atomic number atom numaras
atomic packing factor atomsal dolgu faktr
atomic radius atom yar ap
austempering ostemperleme
austenite ostenit
austenitic stainless steel ostenitik paslanmaz elik
Avogadros number Avogadro say s
B
bainite beynit
binary diagram ikili diyagram
blend harman (kar m)
body-centered cubic hacim merkezli kbik
bond angle ba# a s
bond length ba# uzunlu#u
bonding energy ba# enerjisi
bonding force ba# kuvveti
borosilicate glass borsilikat cam
Bragg angle Bragg a s
Braggs law Bragg kanunu
branching dallanma
Brinell hardness number Brinell sertlik say s
brittle gevrek
brittle fracture gevrek k r lma
Burgers vector Burgers vektr
95
C
carbon steel karbon eli#i
cast iron dkme demir
cathode katot
cathodic reaction katot reaksiyonu
cation pozitif iyon
cavitation kavitasyon
cement imento
ceramic seramik
ceramic-matrix composite seramik matrisli kompozit
chain growth zincir bymesi
Charpy test Charpy deneyi
clay kil
coherent interface ba#da k arayzey
cold working so#uk ekillendirme
colorant renklendirici
component bile en
composite kompozit
concentration gradient konsantrasyon gradyeni
concrete beton
condensation polymerization yo#u ma polimerizasyonu
conductor iletken
continuous fiber srekli elyaf
coordination number koordinasyon say s
copolymer kopolimer
copper alloy bak r ala m
corrosive wear korozif a nma
coulombic attraction koloumb ekimi
covalent bond kovalent ba#
creep srnme
creep curve srnme e#risi
critical resolved shear stress kritik kayma gerilmesi bile eni
cross-linking apraz ba#
crystal (Bravais) lattice kristal (Bravais) kafesi
crystal system kristal sistemi
crystalline kristal yap l
crystalline ceramic kristal yap l seramik
cubic kbik
cubic close packed kbik s k dzen
D
degree of polymerization polimerle me derecesi
degrees of freedom serbestlik derecesi
diffraction angle difraksiyon a s
diffraction geometry difraksiyon geometrisi
diffractometer difraktometre
diffusion coefficient yay nma katsay s
diffusional transformation yay n ml dn m
diffusionless transformation yay n ms z dn m
dipole dipol
96
dislocation dislokasyon
dislocation climb dislokasyon t rmanmas
dispersion-strengthened metal dispersiyonla sertle tirilmi metal
double bond ift ba#
ductile snek
ductile iron sfero dkme demir
ductile-brittle transition temp. gevrek - snek gei s cakl #
ductility sneklik
dynamic modulus of elasticity dinamik elastiklik modl
E
edge dislocation kenar dislokasyonu
effective dynamic modulus effektif dinamik modl
E-glass E-cam
elastic deformation elastik deformasyon
elastomer elastomer
electrochemical cell elektrokimyasal pil
electromotive force series elektromotif seri
electron elektron
electron cloud elektron bulutu
electron density elektron yo#unlu#u
electron gas elektron gaz
electron orbital elektron yrngesi
electron sharing elektron payla m
electron transfer elektron iletimi
electronic ceramic elektronik seramik
electroplating elektrolitik kaplama
element element
enamel emaye
energy level .enerji seviyesi
engineering polymer mhendislik polimeri
engineering strain mhendislik birim uzamas
engineering stress mhendislik gerilmesi
erosion erozyon
eutectic composition tektik bile im
eutectic diagram tektik diyagram
eutectic reaction tektik reaksiyon
eutectic temperature tektik s cakl k
eutectoid diagram tektoid diyagram
F
face-centered cubic yzey merkezli kbik
family of directions do#rultu ailesi
family of planes dzlem ailesi
fatigue curve yorulma e#risi
fatigue strength (endurance limit) yorulma dayan m (yorulma s n r )
ferritic stainless steel ferritik paslanmaz elik
ferrous alloy demir esasl ala m
fiberglass fiberglas (cam elyaf)
fiber-reinforced composite elyaf takviyeli kompozit
97
Ficks first and second law 1. ve 2. Fick Kanunu
fillers dolgu maddeleri
flame retardant alev geciktirici
flexural modulus e#ilme modl
flexural strength e#ilme dayan m
fracture mechanics k r lma mekani#i
fracture toughness k r lma toklu#u
free radical serbest radikal
Frenkel defect Frenkel kusuru
G
gage length l boyu
galvanic corrosion galvanik korozyon
galvanic protection galvanik koruma
galvanic series galvanik seri
galvanization galvaniz kaplama
galvanized steel inko kapl (galvanizli) elik
gaseous reduction gazl indirgenme
Gaussian error function Gauss hata fonksiyonu
Gibbs phase rule Gibbs faz kural
glass cam
glass transition temperature cams duruma gei s cakl #
glass-ceramic cam-seramik
glaze sr
grain tane
grain boundary tane s n r
grain boundary diffusion tane s n r yay n m
grain boundary dislocation tane s n r dislokasyonu
grain growth tane irile mesi
grain-size number tane bykl# numaras
gram-atom gram atom
gray cast iron k r dkme demir
Griffith crack model Griffith atlak modeli
Guinier-Preston zone Guinier-preston blgesi
H
half-cell reaction yar m pil reaksiyonu
hardenability sertle me kabiliyeti
hardness sertlik
hardwood sert ah ap
heat treatment s l i lem
hexagonal hexagonal
hexagonal close packed hexagonal s k dzen
high-alloy steel yksek ala ml elik
high-strength low-alloy steel yk. dayan ml d k ala ml elik
Hookes law Hooke kanunu
Hume-Rothery rules Hume-Rothery kurallar
hydrogen embrittlement hidrojen gevrekli#i
hypereutectic tektik st
hypereutectoid tektoid st
98
hypoeutectic tektik alt
hypoeutectoid tektoid alt
hysteresis histerisiz
I
inhibitor inhibitr
insulator yal tkan
intefacial strength arayzey mukavemeti
interititial solid solution arayer kat zeltisi
intermediate compound ara bile ik
interplanar spacing dzlemleraras mesafe
ion iyon
ionic bond iyonik ba#
ionic concentration cell iyonik konsantrasyon pili
ionic radius iyonik yar ap
isostrain e uzama
isostress e gerilme
isotactic izotaktik dzen
isotope izotop
J
Jominy end-quench test Jominy-utan su verme deneyi
K
kaolinite kaolinit
kinetics kinetik
L
laminate tabakal
lattice constant kafes sabiti
lattice direction kafes do#rultusu
lattice parameter kafes parametresi
lattice plane kafes dzlemi
lattice point kafes noktas
lattice position kafes pozisyonu
lattice translation kafes telenmesi
lead alloy kur un ala mlar
leathery deri gibi
lever rule kald ra kural
linear expansion coefficient do#rusal s l genle me katsay s
linear defect do#rusal hata
linear density do#rusal yo#unluk
linear growth rate law do#rusal byme h z yasas
linear molecular structure lineer molekl yap s
liquidus likids
longitudinal cell uzunlamas na hcre
long-range order uzun mesafe dzeni
low-alloy steel d k ala ml elik
lower yield point alt akma noktas
99
M
magnesium alloy magnezyum ala m
magnetic seramic manyetik seramik
malleable iron temper dkme demir
martempering martemperleme
martensite martenzit
martensitic stainless steel martenzitik paslanmaz elik
martensitic transformation martenzitik dn m
mass balance ktle dengesi
materials selection malzeme seimi
matrix matris
Maxwell-Boltzman distribution Maxell-Boltman da# l m
mechanical stress mekanik gerilme
melting point erime noktas
melting range erime aral #
mer mer
metallic metalsel
metallic bond metalik ba#
metal-matrix composite .metal matrisli kompozit
metastable yar kararl
microstructural development mikroyap sal geli im
Miller indices Miller indisleri
Miller-Bravais indices Miller-Bravais indisleri
mixed dislocation kar k dislokasyon
mixed-bond character kar k ba# karakteri
modulus of elasticity elastiklik modl
modulus of elasticity in bending e#mede elastiklik modl
modulus of rigidty rijitlik modl
modulus of rupture kopma modl
mole mol
molecular length molekl uzunlu#u
molecular weigth molekl a# rl #
molecule molekl
monomer monomer
N
network copolymer a# kopolimer
network former a# olu turucu
network modifier a# de#i tiricisi
network molecular structure a# molekl yap s
neutron ntron
nickel alloy nikel ala m
nickel-aluminum superalloy Ni-Al sper ala m
noble asal
noncrystalline kristal yap da olmayan
nonferrous alloy demird ala m
nonoxide ceramic oksit olmayan seramik
nonsilicate glass silikat olmayan cam
nonsilicate oxide ceramic silikat olmayan oksit seramik
nuclear ceramic nkleer seramik
100
nucleation ekirdeklenme
nucleus ekirdek
O
octahedral position oktahedral pozisyon
ordered solid solution dzenli kat zelti
overaging a r ya lanma
oxidation oksitlenme
oxide oksit
oxide glass oksit cam
oxygen concentration cell oksijen konsantrasyon pili
P
parabolic growth rate law parabolik byme h z yasas
partially stabilized zirconia k smi stabilize edilmi ZrO2
particulate composite parac kl kompozit
pearlite perlit
periodic table periyodik cetvel
peritectic diagram peritektik diyagram
peritectic reaction peritektik reaksiyon
permanent dipole kal c dipol
phase faz
phase field faz alan
pigment pigment
Pilling-Bedworth ratio Pilling-Bedworth oran
planar defect dzlemsel hata
planar density dzlemsel yo#unluk
plastic plastik
plastic (permanent) deformation plastik (kal c ) deformasyon
plasticizer plastikle tirici
point defect noktasal hata
Poissons ratio Poisson oran
polar molecule polar molekl
polyethylene polietilen
polyfunctional ok fonksiyonlu
polymer polimer
polymer-matrix composite polimer matrisli kompozit
portland cement portland imento
pottery mlek
precipitation hardening kelme sertle mesi
primary bond birincil ba#
primary stage birinci a ama
primitive ilkel
property zellik
protective coating koruyucu kaplama
proton proton
pure oxide saf oksit
101
Q
quasicrystal kristal benzeri
R
radial cell radyal hcre
radiation radyasyon
random solid solution rasgele kat zelti
rapidly solidified alloy h zl kat la m ala m
recovery toparlanma
recrystallization temperature yeniden kristalle me s cakl #
recrystallization yeniden kristalle me
reflection rules yans ma kanunlar
refractory refrakter, yksek s cakl #a dayan kl
reinforcement takviye malzemesi
repulsive force itme kuvveti
resolved shear stress kayma gerilmesi bile eni
rigid rijit
Rockwell hardness Rockwell sertli#i
rubbery lastik gibi
rusting paslanma
S
sacrificial anode kurban anot
scanning electron microscope tarama elektron mikroskopu
Schottky defect Schottky kusuru
screw dislocation vida dislokasyonu
secondary bond ikincil ba#
self-diffusion zyay n m
semiconductor yar iletken
shear modulus kayma modl
shear strain kayma birim ekil de#i imi
shear stress kayma gerilmesi
short-range order k sa mesafe dzeni
silica silisyum dioksit
silicate silikat
silicon silisyum
sintering sinterleme
slip system kayma sistemi
soda-lime-silica glass klasik cam
sodium chloride soydum klorr
softening point yumu ama noktas
softwood yumu ak ah ap
solid solution kat zelti
solidus solids
solute znen
solution hardening kat zelti sertle tirmesi
solution treatment zndrme i lemi
solvent zen
spalling pul pul dklme
specific strength zgl dayan m
102
stabilizer stabilizatr
stainless steel paslanmaz elik
state hal
static fatigue statik yorulma
steel elik
strain hardening pekle me
strength-to-weigth ratio dayan m/a# rl k oran
stress cell gerilme pili
stress relaxation gerilme giderme
structural material yap malzemesi
substitutional solid solution yeralan kat zeltisi
superallloy sper ala m
surface yzey
surface analysis yzey analizi
surface diffusion yzey yay n m
surface fatigue wear yzey yorulma a nmas
syndiotactic sindiyotaktik dzen
T
tempered glass temperlenmi cam
tempered martensite temperlenmi martenzit
tempering temperleme
tensile strength ekme dayan m
termal vibration s l titre im
tetrahedral tetrahedral
theoretical critical shear stress teorik kritik kayma gerilmesi
thermal activation s l aktivasyon
thermal conductivity s iletkenli#i
thermal shock s l ok
thermoplastic termoplastik
thermoplastic elastomer termoplastik elastomer
thermosetting termoset
tie line ba# izgisi
titanium alloy titanyum ala mlar
tool steel tak m eli#i
toughness tokluk
transformation toughening dn mle tokla ma
transmission electron microscope transmisyon elektron mikroskopu
TTT diagram ZSD (TTT) diyagram
twin boundary ikiz s n r
U
unit cell birim hcre
upper yield point st akma noktas
V
vacancy bo yer
vacancy migration bo luk hareketi
valence electron valans elektronu
van der Waals bond van der Waals ba#
103
viscoelastic deformation vizkoelastik deformasyon
viscosity viskozite
viscosus deformation viskoz deformasyon
viscous viskoz
vitreous silica cams silika
volume (bulk) diffusion hacim yay n m
W
wear a nma
wear coefficient a nma katsay s
whisker whisker (k lcal kristal)
white cast iron beyaz dkme demir
whiteware porselen
wood ah ap
working range al ma aral #
woven fabric dokuma kuma
wrougth alloy dvme ala m
X
x-ray diffraction x- n difraksiyonu
Y
yield point akma noktas
yield strength akma dayan m
Youngs modulus Young modl
Z
zinc alloys inko ala mlar
104
Yararlan lan Kaynaklar
1. Shackelford, Introduction to Materials Science for Engineers, McMillan, 1992.
2. Bargel&Schulze (ev.Gle&Aran), Malzeme Bilgisi, #T Yay(n( 1995.
3. Askeland&Phule, The Science and Engineering of Materials, Thomson, 2006.
4. Callister Jr., Materials Science and Engineering, John Wiley & Sons, 2000.
5. 3.Gle, Malzeme Ders Notlar , #T Makina Fakltesi, 1985.
6. K.Onaran, Malzeme Bilimi, Bilim Teknik Yay(nevi, 1993.

Mal201 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mal201 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T Makina Fakltesi

MAL 201- MALZEME B LG S

De!i ik kitaplardan derlenerek !renci katk&lar&yla haz&rlanm& t&r.

Aran - MAL201 Ders Notlar 1

Aran - MAL201 Ders Notlar 2

Aran - MAL201 Ders Notlar 3

Hangi metal ala m n n kullan laca ise

1.3. Malzeme Seimi

Aran - MAL201 Ders Notlar 4

Hangi kompozitin kullan laca ise

Aran - MAL201 Ders Notlar 5

2.1. Atomun Yap s

Aran - Mal 201 Ders Notlar 6

9yonik ba a sahip malzemeler, iinde (+)

Aran - Mal 201 Ders Notlar 7

Aran - Mal 201 Ders Notlar 8

Elektronlar hareket edebildiklerinden

Aran - Mal 201 Ders Notlar 9

Bu birim hcrelere atomlar n istifleni i

Be, Mg, G-Ti, Zn, Zr bu tip kafes

3.3. Seramiklerin Kristal Yap lar

Yap s : Yakla k olarak hegzagonal

U a s genellikle Bragg a s olarak

Ara yer kat zeltisi: Metal kafesindeki

Bo& yer kusuru: Atom olmas gereken

4.1.3. Frenkel ve Schottky Kusurlar

Yay nmadan yararlanarak, kafes iinde

Dolay s yla kristal yap larda ekil

Kristal kafeste kal c (plastik) ekil

Dislokasyon hareketi kristal yap iinde

?kiz s n rlar : Kafeste atom dzlemleri

Kk a l tane s n rlar , biti ik kafesler

Taray c elektron mikroskobu

Transmisyon elektron mikroskobu Bir metalde k r k yzeyi

Malzemelerin uygulanan mekanik Herhangi bir kesitte birim alana d en

oran Poisson oran olarak adland r l r.

Normal ve kayma gerilmeleri

Aran MAL201 Ders Notlar 26

Birim uzama de eri de ilk l boyuna

ekme deneyi, bir malzemenin dayan m n

Aran MAL201 Ders Notlar 27

ekme e risi yard m yla malzemeye ait u

Aran MAL201 Ders Notlar 28

Aran MAL201 Ders Notlar 29

Aran MAL201 Ders Notlar 30

Gerek Gerilme Birim uzama e risi

Aran MAL201 Ders Notlar 31

Aran MAL201 Ders Notlar 32

De i ik sertlik yntemleri aras ndan

Aran MAL201 Ders Notlar 33

Aran MAL201 Ders Notlar 34

5.5. K r lma Mekani i

Gevrek-Snek Gei S cakl

Aran MAL201 Ders Notlar 35

Aran MAL201 Ders Notlar 36

Bir yorulma k r n n karakteristik yzeyi, Whler e risi baz malzemeler iin

Aran MAL201 Ders Notlar 37

Aran MAL201 Ders Notlar 38

Aran MAL201 Ders Notlar 39

6.2. Faz Diyagramlar

Aran MAL201 Ders Notlar 40

Aran MAL201 Ders Notlar 41

Faz diyagramlar yard m yla iki faz n