Japan izmeu dva svjetska rata

Za vrijeme japanskog carstva Meidi, ukinut je feudalni sistem, zapoeo

je brzi privredni razvoj Japana, okonana je teritorijalna razdijeljenost zemlje
i izvrena je upravna reforma i modernizacija vojske. Od 1870-ih, Japan se
ukljuuje u podjelu interesnih podruja.

Kao rezultat Kinesko-Japanskog rata i Rusko-Japanskog rata, Japan je

kontrolisao Tajvan i pola Sahalina, a kasnije je pripojio Koreju (1910).

Ranih godina XX vijeka, Japan je poveao uticaj i proirio vojsku, to

dovodi do invazije Mandurije i drugog Kinesko-Japanskog rata (1937). Japan
zatim sklapa Trojni savez s Njemakom i Italijom.

I Taio period

Ovo je period vladavine cara Taioa (1912-1926). Jedan japaski istoriar

okarakterisao je ovaj period kao eru velikih mogunosti. Koristei termin
''Taio demokratija'', neki istoriari njime oznaavaju novu tendenciju u
politici i drutvu. Neki drugi, pak, fokusirajui se na niz drugaijih tendencija,
tvrde da je vjerodostojno rei da se upravo u Taio periodu nalaze korijeni
radikalnog nacionalizma, ekspanzionizma i antiliberalizma koji e obiljeiti
30-e i poetak 40-ih godina XX vijeka.

Poslije ratna spoljna politika Japana

Sa zavretkom Prvog svjetskog rata, Japan se

ponovo vratio politici saradnje sa zapadnim silama.
Godine 1918. saveznici su zahtjevali od Japana
uee njegovih vojnih snaga u Sibirskoj
intervenciji. Kao jedna od velikih sila, Japan je
uestvovao u pregovorima o Versajskom mirovnom
ugovoru 1919, a dato mu je i mjesto stalnog lana u
Savjetu novoformirane Lige naroda.
 Na ameriku inicijativu 1921. godine sazvana je Vaingtonska
konferencija o smanjenju mornarikih snaga i o kolektivnoj bezbjednosti u
Istonoj Aziji. Pomorskim sporazumom konano je dogovorena proporcija u
tonai veih brodova britanske, amerike i japanske flote u odnosu 10:10:6.

Posljedice Prvog svjetskog rata - stanovnitvo i privreda

Povlaenje evropskog kapitala sa azijskog trita po izbijanju Prvog

svjetskog rata dovelo je do razvoja industrije u Japanu. Ratni privredni uspon
donio je brz i lak uspjeh. Od 1912. do 1919. godine, nominalni nacionalni
dohodak je vie nego utrostruen i porastao sa 4,2 milijarde na 13,3 milijarde
jena. Ovaj uspon imao je i socijalne posljedice. Broj industrijskih radnika dva
puta se poveao, a udio muke radne snage u tekoj industriji znatno je
porastao. Oekivano, i broj radnih sporova je povean. Godine 1914. bilo je
zaboljeeno svega 50 radnikih sporova, dok je taj broj 1918. iznosio 417.
Meutim, mnogo ea bila je Pirinana pobuna 1918. godine. Ove masovne
narodne demonstracije protiv prekomjernog poveanja cijene pirina proirile
su se iz sela i manjih gradova u unutranjosti do velikih gradova, kao to su
Tokio, Osaka i Kjoto. Narodne mase koje su preplavile ulice, upadale su u
prodavnice pirina i kue zelenaa pustoei ih.

Zajedno sa okonanjem rata, okonan je i ekonomski prosperitet.

Kolaps inostranog trita donio je recesiju 20-ih godina XX vijeka i mnoga
preduzea, grcajui u dugovima, nisu bila u stanju da obezbjede novi kapital.
Veliki tokijski zemljotres iz 1923. godine razorio je iroke oblasti Tokija i
Jokohame, jedan od glavnih ekonomskih centara Japana. Takozvani
''privredni bum obnove'', koji je potom uslijedio 1924. godine do 1925, donio
je privremeni predah od aktuelne ekonomske depresije, ali poetkom ova
perioda dolo je do velikog kolapsa (finansijska kriza 1927).

Razvoj demokratije u Japanu

Godine 1919. i 1920. intelektualci, studenti i radnici demonstrirali su

ulicama traei opte pravo glasa za mukarce. Iako su se opozicione partije
u Skuptini zalagale za ukidanje prava glasa po osnovu visine poreza, kabinet
Hare Takaija odbio je prijedlog za opte pravo glasa dostavljen Skuptini
1920. godine.

Nezadovoljni time, gradska intelegencija i narodni pokreti izveli su

radikalan zaokret poetkom 20-ih godina. Radniki pokret, na elu sa
Japanskom federacijom rada (CogoMeu), osnovanom 1921, doao je pod uticaj
voa koji su bili naklonjeni anarhosindikalizmu, socijaldemokratiji ili
marksizmu. Udruenja studenata takoe su se radikalizovala. Kao potvrda za
najgora strahovanja konzervativnog politikog establimenta 1922. godine,
osnovana je Japanska komunistika partija.

Skuptina je usvojila umjerene reformistike mjere, kao to su Zakon o

arbitrai u radnikim sporovima, Zakon o nadnici i sl. Posebno treba istai
usvajanje Zakona o optem pravu glasa iz 1925. godine, kojim je pravo glasa
dato svim mukarcima starijim od 25 godina. Da bi se privukli oni sa
novodobijenim pravom glasa, 1926. godine osnovan je veliki broj manjih
''trolegarskih partija'' kao to su Radniko-seljaka partija ili Japaska
radniko-seljaka partija.

Reakcije na razvoj demokratije

Tenja ka demokratiji, reformi i promjenama poivala je na uskoj osnovi.

Velika veina stanovnitva jo uvjek je ivjela u seoskim zajednicama, gdje su
stari obiaji i tradicionalne vrijednosti snano ouvani.

Na univerzitetima konzervativni studenti su se organizovali kako bi se

suprostavili uticaju radikalnih studenata. Godine 1924. osnivaju se
nacionalistike organizacije, kao to je Kokuhona (Drutvo za nacionalnu
osnovu).

Iako je usvajanje Zakona o optem pravu glasa iz 1925. godine bilo znak
demokratskih tendencija, na drugoj strani, kao protivtea, usvajanje Zakona
o ouvanju javne bezbjednosti na istoj Skuptini 1925. godine bio je znak
konzervativnih i desniarskih tendencija. Ovaj zakon prvi put je primjenjen
1926. godine kako bi se suzbio radikalni pokret studenata na univerzitetima.
Krajem 20-ih godina osnaene su snage specijalne visoke policije, koje su 30-
ih godina postale glavni instrument za represiju, ne samo radikalizma, ve i
svih drugih politikih neistomiljenika.

Kultura

Obrazovana srednja klasa u gradovima sa udnjom je itala najnovije

prevode zapadne literature i tako inila publiku za nove eksperimente u
knjievnosti, pozoritu i slikarstvu. Nove vrste masovnih medija, visokotirane
novine, mjeseni asopisi opteg usmjerenja, kao i radio emisije obogaivale
su kulturni ivot u Japanu. Znaajan napredak u knjievnosti predstavljala je
pojava grupe irakaba. lanovima grupe bila je zajednika pripadnost visokoj
klasi, kao i njihov osnovni humanizam. U jola slikarstvu, Jasui Sotaro i
Umehara Rjuzaburo, vrativi se iz Pariza, donijeli su stilove Sezana i Renoara.
Slikari japanskog stila, kao to su Jokojama Taikan i iida unso, iako u
manjoj mjeri, takoe su primila uticaje evropskih stilova.

II ova period

Vladavina cara ove (Hirohita), od 25.

decembra 1926. godine do 7. januara 1989.
godine, najdua je vladavina jednog cara u
japanskoj istoriji, a istovremeno je i jedna od
najburnijih i najkontraveznijih. U periodu od 62
goine, Japan je preao sloen i esto
kontradiktoran put od dobra parlamentarne
demokratije i miroljubive meunarodne saradnje
do doba militarizma i svjetskog rata, kao i od doba
poraza i okupacije, do obnove i prosperiteta.

Parlamentarizam i meunarodna saradnja

U vrijeme kada je car ova stupio na prijesto, inilo se da je Japan

krenuo putem pribliavanja zapadnim demokratijama. Meutim, u pozadini
optih pozitivnih kretanja u Taio periodu bilo je i ozbiljnih problema. Korist
od ekonomskog rasta prvenstveno su imali novi finansijski konglomerati i
veliki gradovi. Manja preduzea i veina seoskog stanovnitva ostavljeni su
van toga i morali su da se suoe sa produbljenim problemom siromatva.
Pored toga, finansijska kriza 1927. godine i ova depresija koja je bila
pokrenuta krahom Njujorke berze 1929, uinile su da je japanska ekonomija
zapala u optu konfuziju, to je ozbiljno poljuljalo povjerenje javnosti u vladu.
Deflaciona politika i skidanje budeta vojnicima i administrativnim radnicima,
koje je pokuao da primjeni premijer Hamagui Osai, nisu bili dovoljni da
povrate vjeru u politiki sistem ili u vladavinu politikih partija. U strahu od
nadolazeeg marksistikog pokreta, vladini zvaninici su u ime iskorjenjivanja
komunizma primjenili Zakon o ouvanju javne bezbjednosti iz 1925. godine
kako bi suzbili neistomiljenike.

Militarizam i autoritarizam

Japan je sa parlamentarizma i internacionalizma 20-ih godina,

postepeno preao na militarizam, autoritarizam i diplomatiju ''sljeenja
sopstvenog puta'' u Aziji. Napori Hamaguijevog kabineta da se nastavi
politika meunarodne kontrole oruanih snaga na Pomorskoj konferenciji u
Londonu 1930. godine, naili su na veliko nezadovoljstvo sve neposlunije
vojske, a samog Hamaguija ubili su pripadnici desnice. Situacija se pogorala
kada su neposluni armijski oficiri reirali incident u Manduriji u septembru
1931. godine da bi stvorili marionetsku vladu Manduko 1932. godine. Godine
1933. Japan je izaao iz Drutva naroda.

Uslijedio je pokuaj pua od 26. februara 1936. godine, koji je potresao

same temelje civilne vlasti. Pobuna je suzbijena, ali stvarna mo je sve
intezivnije prelazila iz ruku partijskih politiara u ruke onih koji su, nadalo
se, bili sposobniji da kontroliu militariste. Prvi meu ovim novim voama bio
je princ Konoe Fumimaro. On je bio postavljen umjesto premijera od juna
1937. do januara 1939. godine, a zatim ponovo od jula 1940. do oktobra 1941.
godine.

Konoeova linost bila je nekako nejasna. Bez sumnje, elio je okonanje

sukoba i haosa, ali je bio slab i neodluan, a kako je i sam bio dovoljno
nacionalistiki nastrojen, nije inio nita da se suprostavi takozvanoj ova
restauraciji, kako su je zvali reakcionari desniari. Povrh svega, dozvolio je da
incident na mostu Marko Polo eskalira u rat irokih razmjera izmeu Kine i
Japana.

Drugi Kinesko-japanski rat (1937 1945)

Drugi kinesko-japanski rat koji je trajao od 7. jula 1937. do 9.

septembra 1945. bio je najvei azijski rat u XX vijeku. Od 1937. borbe su se
vodile izmeu Republike Kine i Japanskog Carstva, a nakon japanskog
napada na Pearl Harbor, drugi kinesko-japanski rat postao je dio jo veeg i
globalnog sukoba, Drugog svjetskog rata, kao glavna fronta na pacifikom
bojitu.

Iako su se dvije zemlje naizmjenino sukobljavale jo od 1931. formalno

je veliki rat poeo tek 1937. i trajao je sve do predaje Japana 1945. Prije 1937.
sukobi Kine i Japana odvijali se u obliku manjih i lokalnih incidenata. Incident
u Mukdenu 1931. je bio uzrok
invazije na Manduriju, a
posljednji od slinih incidenata bio
je sluaj mosta Marka Pola 1937.
koji je oznaio poetak
sveobuhvatnog rata izmeu dviju
zemalja. Rat je bio rezultat ve
deceniju duge japanske
imperijalistike politike s ciljem dominiranja Kinom u svrhu politikog i vojnog
osiguranja ogromnih rezervi sirovina i ostalih resursa.

7. jul 1937. dogodio se Incident kod mosta Marko Polo koji se nalazi
sjeverizapadno od Pekinga, a u kome su japanski i kineski vojnici
razmijenili paljbu, nakon ega izbija Drugi kinesko-japanski rat. To se na
podruju Azije smatra poetkom Drugog svjetskog rata.

ang Kaj-ek morao je sklopiti sporazum sa KP Kine, te se do kraja

godine odvijalo niz borbi Japanaca i kineskih snaga predvoenih s jedne
strane Kuomintangom, a s druge komunistima. Iako su Kinezi uspijevali
povremeno pruiti ozbiljniji otpor, japanske snage su bile u velikoj premoi.
Kuomintanke snage nisu uspjele zadrati Japance koji su u julu zauzeli
Peking (29. jul), Tientsin, Kalgan i druge gradove u sjevernoj Kini. U bici za
Shangai, Japanci su mobilizovali 200.000 vojnika i napali ga 13. avgusta, a
zauzeli su ga nakon tri mjeseca tekih borbi. U bitci za Nanking je pak ubijeno
vie od 300.000 Kineza to neki nazivaju i masakrom. Nakon japanskog
osvajanja Shangaia i Nankinga krajem godine, ang Kaj-ek je bio prisiljen
premjestiti sjedite vlade u Wuhan (Hankow). Japanci su nastavili
napredovanje sa sjevera i juga prema srednjoj Kini. Nadmoniji u naoruanju,
Japanci su bombardovanjem gradova prouzrokovali teke gubitke, posebno
meu civilima.

Nakon konanog neuspjeha pregovora, japanska vlada u januaru

odluuje unititi nacionalnu Kinesku vladu, i namjerava krenuti u ofanzivu
na Wuhan, za to je trebalo osvojiti sva vanija eljeznika vorita. U
pokuaju da ostvari tu namjeru, Japanci ulaze u bitku za Taierduang, u kojoj
Kinezi poetkom aprila ostvaruju svoju prvu ozbiljnu pobjedu.

U aprilu, u Japanu stupa na snagu Zakon o mobilizaciji koji sve

privredne i drutvene aspekte usmjerava ka efikasnijem voenju rata. Kad
raniji general i protivnik daljnje eskalacije, Ugaki Kazushige, postaje ministar
inostranih poslova Japana, u svijetu se bude nade za mirno rjeenje konflikta
s Kinom. No, umjesto da se situacija smiri, dolazi do spora sa SSSR-om oko
Mandurije, a posljedica je rusko-japanski pogranini sukob iz kojeg Sovjeti
izlaze kao pobjednici. U drugom pokuaju Japan u maju osvaja grad
Taierduang, no mit o nepobjedivosti japanske vojske je slomljen.

Da bi zaustavio Japance, ang Kaj-ek u maju otvara nasipe uz utu

rijeku i poplavljuje ogromna podruja, no kako civilno stanovnitvo nije bilo
upozoreno, poginulo je oko 890.000, a oko 12 miliona Kineza ostalo je bez
krova. Bujice su odnijele oko 4.000 sela i 11 gradova. Poplave su na nekoliko
mjeseci zaustavile japanski prodor prema Wuhanu.

Tek krajem oktobra Japanci, uz velike gubitke, osvajaju Wuhan, a

kratko nakon toga, bez veeg otpora, i Kanton. Vlada je tada morala prei u
Chongqing na koji su poela i prva masovna bombardovanja s mnogo civilnih
rtava. Kako su japanske snage tada blokirale Kinu s mora, do kraja 1938.
izgraen je put snabdijevanja Kine preko Burme.

Ipak, usprkos svega toga, nije dolo do eljene kapitulacije Kine, a

japanski stratezi su bili prisiljeni prihvatiti injenicu da e ovaj rat trajati
znaajno due od planiranog.

Drugi mandat Konoea

Za vrijeme svog drugog mandata, Konoe je uveo Japan u sudbonosni

Trojni pakt (1940) sa Italijom i Njemakom. Ova odluka da se pridrui silama
Osovine, kao i potpisivanje Sovjetsko-japanskog pakta o neutralnosti u aprilu
1941. godine, bili su odraz razmiljanja ministra spoljnih poslova Macuoka
Josukea. On je bio ubjeen da e vrst stav i novi savezi ubjediti Ameriku i
Veliku Britaniju da Japanu daju slobodne ruke u Aziji i na Pacifiku, naroito
zbog toga to su ove dvije zemlje u to doba bile preokupirane zapanjujuim
uspjesima njemake vojske u ranim fazama Drugog svjetskog rata u Evropi.
Ovim potezom, Japanci ne samo da nisu obeshrabrili Ameriku, nego su samo
podigli napetost izmeu ove dvije zemlje.

Izvor: Istorija Japana - iz Kodanine ilustrovane Enciklopedije Japana,

grupa autora (Piter Dus Taio period, Piter Frost ova period), str. 67-75.