Tipovi trita u ekonomici

Seminarski rad

Tuzla, 2017

1
Sadraj
1. Uvod .................................................................................................................................................... 3
2. Pojam trita ........................................................................................................................................ 4
3. Funkcije trita..................................................................................................................................... 5
3.1. Informativna funkcija .................................................................................................................. 5
3.2. Selektivna funkcija ........................................................................................................................ 5
3.3. Alokativna funkcija ...................................................................................................................... 5
3.4. Distributivna funkcija................................................................................................................... 6
4. Cilj i svrha trita.................................................................................................................................. 6
5. Podjela trita ...................................................................................................................................... 6
6. Temeljne trine strukture .................................................................................................................. 9
6.1. Savrena konkurencija .................................................................................................................. 9
6.2. Nesavrena (nepotpuna) konkurencija ...................................................................................... 13
6.3. Vrste nesavrene konkurencije .................................................................................................. 13
6.3.1. Monopol .............................................................................................................................. 13
6.3.2 Duopol .................................................................................................................................. 14
6.3.3 Oligopol ................................................................................................................................ 14
7. Literatura ........................................................................................................................................... 16
8. Zakljuak ............................................................................................................................................ 17

2
1. Uvod

Imovina i trite predstavljaju dvije osnovne institucije privrednog sistema. Imovina odreuje
ko e biti uesnik na tritu i kako e se ponaati u trinoj razmjeni, dok trite predstavlja
ureeni i ustaljeni postupak odvijanja razmjene. Ta ureenost trita znai da postoje
odreena definisana pravila ponaanja kojih treba da se pridravaju uesnici u razmjeni. Na
osnovu ovoga svaki uesnik u razmjeni moe da predvia reakcije drugih uesnika na
aktivnosti koje on preduzima, kao i mogue sankcije u sluaju ako se jedan od uesnika u
razmjeni ne pridrava ustaljenih pravila ponaanja. Na osnovu ovoga moe se rei da trite
predstavlja ureeni i ustaljeni mehanizam robne razmjene. Moe se definisati kao ukupnost
odnosa ponude i potranje koji se na odreenom prostoru i u odredjeno vreme ispoljavaju
povodom razmjene roba i usluga.Da bi se neki proizvod mogao prodavati, za njega treba da
postoji trite. Ukoliko nema trita nema ni biznisa. Trite nije statian i nepromjenljiv
potencijal. ta vie, to je jedan dinamian organizam u kome se kontinuirano deavaju
raznovrsne ekonomske i drutvene promjene. Na njemu se svakodnevno pojavljuju novi
prodavci i kupci, dok neki stari nestaju. Pojavljuju se i novi ponudbeni artikli, a drugi se tiho
gube, jer su potroai za njih izgubili interes. Zato je neophodno upoznavanje potreba, elja i
interesovanja kupaca radi poznavanja i praenja trine popotranje, jer nema vanijeg
zadatka od stalnog pronalaenja novih kupaca i zadravanja postojeih.

3
2. Pojam trita

Trite se moe definisati na razliite naine u zavisnosti od svrhe definisanja.

Razliitost gledita i definicija o tritu izraz je poznate injenice da je trite kao fenomen
veoma kompleksno, da postoje mnogobrojni aspekti analize trita i razliite forme u kojima
se trite ispoljava.
Posmatrano sa aspekta odnosa koji se uspostavljaju na tritu, definie se kao: sveukupnost
odnosa ponude i potranje koji na odreenom mjestu i odreenom vremenu utiu na prodaju
pojedinih roba i skup svih ustanova podruja i ureaja koji omoguuju organizovani i stalni
kontakt izmeu kupaca i prodavaca.
Iz ugla marketinga trite se moe definisati kao agregatni skup snaga i uslova u okviru kojih
kupci i prodavci donose odluke koje rezultiraju u transferu roba ili usluga
Opta teorija sistema definie pojam trita kao jedan sloen dinamiki i stohastiki sistem,
koji je istovremeno podsistem sistema funkcionisanja velikog ekonomskog sistema .
Razmatrajui definicije trita konstatujemo da bi se u svim novijim definicijama mogle
izdvojiti tri razliite grupe, s obzirom na znaaj koji se u tim definicijama pridaje pojedinim
komponentama trita.
U te grupe spadaju:
u prvoj grupi definicija akcijenat je stavljen na same uesnike u razmjeni na ukupnost
kupaca i prodavaca, tako da se tu posebno istie personalna komponenta trita
u drugoj grupi definicija moe se uoiti da se istie odnos izmedju nosilaca ponude i
potranje, tj. akcijenat je stavljen na kontakte izmeu aktera u procesu razmjene
u treoj grupi definicija moe se uoiti da se akcijenat stavlja na sueljavanje ponude i
potranje
Dakle moe se uoiti da postoje jasne razlike u definisanju trita. Dati jednu potpunu
definiciju trita znailo bi da se u definisanju pored uzimanja u obzir njegovih komponenti,
moraju uzeti u obzir i njegova struktura i funkcije. U pojedinim definicijama moe se uoiti
pokuaj, da se struktura trita svodi na ukupnost ponude i potranje, a funkcije na njihovo
sueljavanje. Ono to se ne nalazi u mnogobrojnim definicijama trita, moe se nai u
brojnim analizama konkretnog trita, gde je trite kao fenomen nalo svoje potpuno
objanjenje.
Stepen razvijenosti i stabilnosti trita je u korelaciji sa razvijenou i stabilnosti velikog
ekonomskog sistema, mada trite moe pruiti relevantne informacije za sagledavanje nekih
karakteristika stanja velikog ekonomskog sistema.
U ekonomskoj teoriji esto se javljaju nesporazumi, jer se ne shvata da trite tamo gdje je,
neophodno, mora funkcionisati kao kompletan i razvijen sistem. Treba imati jasnu predstavu
o njegovoj strukturi bez koje on ne bi mogao funkcionisati kao podsistem, te razlikovati
izvjesne njegove sistematske nedostatke od odredjenih nedostataka koji su mu samom sebi
svojstveni. Ova negativna dejstva se moraju odredjenim mjerama ekonomske politike ublaiti,
pa ak, u odreenim sluajevima i sasvim neutralisati.

4
3. Funkcije trita

Osnovna funkcija trita ogleda se u povezivanju proizvodnje i potronje. Ova osnovna

trina funkcija moe se raslaniti na etiri konkretne trine funkcije:

1. informativna funkcija
2. selektivna funkcija
3. alokativna funkcija
4. distributivna funkcija

3.1. Informativna funkcija

Trite prima jednu optu informaciju o stanju ponude i potranje za odreenom robom ili
uslugom. Ta informacija je u stvari trina cijena. Na osnovu kretanja trine cijene privredni
subjekt se moe informisati o stanju ponude i potranje, na konkretnom tritu, i na osnovu
toga uoiti i vidjeti gde je njegovo mjesto u odnosu na tu cijenu. A proizvoai su nuno
povezani (kroz kupoprodajne transakcije na tritu ) i na razmjenu svojih proizvoda, kako bi
nabavili neophodne inpute za proces proizvodnje ili da bi realizovali svoju robu.

3.2. Selektivna funkcija

Trite vri selekciju privrednih subjekata kroz proces konkurencije. Na tritu se za istu vrstu
proizvoda formira jedinstvena cijena po kojoj svi prodavci prodaju svoje proizvode. Oni koji
imaju nie trokove proizvodnje ostvaruju veu zaradu, dok neefikasni proizvoai ne mogu
svoje trokove da podmire na osnovu trine cijene i posluju sa gubicima tako da pre ili
kasnije moraju napustiti ovu djelatnost. Zbog toga, proizvoai, da bi ostvarili svoje ciljeve,
tj. maksimizirali profit, svoju proizvodnju moraju prilagoavati zahtevima i kriterijumima
trita kroz stalne promjene, usavravanja i preorjentaciju u proizvodnji.

3.3. Alokativna funkcija

Trite omoguava razmjetaj (alokaciju) privrednih resursa na pojedine privredne aktivnosti

u kojima se stvaraju neophodni proizvodi i usluge. Na osnovu kretanja cijena proizvoda u
pojedinim djelatnostima, vlasnici privrednih resursa povlae svoje resurse iz djelatnosti sa
loom perspektivom poslovanja i ulau ih u druge djelatnosti gde su vee mogunosti zarade.
U zavisnosti od toga da li trine cijene rastu ili opadaju, ponuda i potranja se mijenjaju sa
tenjom da se uravnotee.

5
3.4. Distributivna funkcija

Trite ovu funkciju ostvaruje odreivanjem cijena faktora proizvodnje ime utie na
formiranje primarne raspodjele drutvenog proizvoda, na osnovu koje njihovi vlasnici stiu
dohodak i uestvuju u raspodjeli novoostvarene vrijednosti.

4. Cilj i svrha trita

Cilj istraivanja trita je smanjenje trinog rizika i poveanje vjerovatnosti uspjeha i

valjanosti marketinkih odluka na temelju dobivenih informacija te jaanje konkurentnosti na
tritu. Ciljevi istraivanja trebaju biti jasno i precizno definirani te sadravati: to se eli
istraiti, koji su sve initelji problema, moe li se na njih utjecati, kolike se posljedice
problema i dr.
Svrha istraivanja trita jest dobivanje informacija na temelju kojih se odluuje u poslovanju
te smanjenje nesigurnosti i neizvjesnosti u odluivanju. Nakon to se prikupe i analiziraju
podaci dobiju se informacije na temelju kojih u poslovnom svijetu, poslovni ovjek odluuje.
Informacije su rezultat istraivakog procesa, odnosno rezultat odreenog postupka obrade i
analize podataka, predstavljene u obliku prikladnom za odluivanje.

5. Podjela trita

Zavisno sa kojeg stanovita vrimo podjelu, trite se moe klasifikovati na sledei nain:

1) Posmatrano sa geografskog aspekta, trite se dijeli na:

lokalno trite, koga karaktrie ponuda i potranja na uem lokalnom podruju

(grad,optina)
regionalno trite, predstavlja skup lokalnih trita, pri emu se ponuda i
potranja odvijaju na regionalnom prostoru
nacionalno trite, unutranje ili domae, predstavlja skup regionalnih trita u
okviru jedne zemlje, pri emu domaa ponuda ne mora biti usmjerena na
domau potranju, ve moe biti usmjerena i na svjetsku potranju. Domaa
potranja se takoe moe alimentirati iz inostranih izvora, a ne samo iz domae
ponude.

6
 svjetsko trite, predstavlja trite svih zemalja svijeta, pri emu svjetsku
ponudu, odnosno potranju, sainjavaju ukupna ponuda, odnosno potranja
proizvoda ili usluga svih zemalja svijeta.

2) Sa aspekta trinih sturktura moe se izvesti podjela na:

perfektno (trite neograniene, potpune konkurencije)

imperfektno trite (trite ograniene konkurencije).

Perfektno trite karakterie razmjena po trinim cijenama koje se obrazuju kao sinteza
postojeih odnosa ponude i potranje. Zbog velikog broja uesnika, kako na strani ponude,
tako i na strani potranje, niko od njih svojim individualnim postupcima ne moe uticati na
promjenu trinih cijena. Osnovne primjese postojanja trita perfektne konkurencije su:

a. autonomnost ponaanja trinih subjekata - to podrazumijeva punu slobodu

trinih uesnika, odnosno odsustvo administativnih i restriktivnih mjera kojima
se suava autonomija ponaanja privrednih subjekata;
b. ravnotea ponude i potranje ukupna ponuda treba da je jednaka ukupnoj
tranji;
c. supstitivnost podrazumijeva potpunu identinost jednog proizvoda kod svih
proizvoaa koji ga proizvode, to ima za posljedicu da je presudan kriterijum
njihovog izbora prodajna cijena;
d. slobodna cirkulacija kapitala predstavlja odsustvo bilo kakvih prepreka
seljenju kapitala iz jedne privredne grane u drugu, iz jednog preduzea u drugo;
e. atomiziranost ponude i potranje podrazumijeva brojnost i prodavaca i
kupaca, tako da svako od njih, u odnosu na druge, ne moe biti u poziciji da
utie na poveanje ili smanjenje kupovine, odnosno prodaje, na nivo i odnose
trinih cijena;
f. fleksibilnost cijena znai da se u zavisnosti od rasta ili pada ukupne ponude i
potranje,mijenjaju i cijene;
g. transparetnost trita pretpostavlja da su svim trinim uesnicima poznati i
dostupni svi faktori relevantni za formiranje ponude i potranje;
h. selektivnost trita podrazumijeva mogunost eliminacije pojedinih trinih
uesnika, koji nisu u stanju da opstanu na tritu.

7
Imperfektno trite karaktriu:

a. ogranienost konkurencije, to dovodi do snanijeg uticaja ponuaa, odnosno

kupaca na proces formiranja trinih cijena,
b. diferenciranje proizvoda i cijena iste namjene, tako da se isti proizvod i usluge
iz potpuno identinih uslova i koji bi trebalo da se realizuju po jednakim
prodajnim cijenama,
c. prodaju i kupuju po razliitim cijenama;
d. relativno slabija meugranska obilnost sredstava.

Imperfektno trite moe biti posljedica dejstva brojnih faktora, pre svega nedovoljnog broja
kupaca ili prodavaca, odnosno nedovoljne atamiziranosti ponude ili potranje, zatim
nehomogenosti proizvoda, odreenih akcija i mjera drava, nedovoljne transparetnosti trita i
sl. Ako su na odreenom tritu prisutne imperfektne trine strukture, i ako na strani ponude
postoji samo jedan ponua, tada je re o monopolu, o dva duopolu, o tri ili vie
oligopolu ili polipolu. Ukoliko na strani potranje imamo samo jednog kupca, govorimo o
monopsomu, o dva dvopsonu, o tri ili vise oligopsonu ili polipsonu.

3) Sa aspekta marketinga relevantna je podjela trita na:

trite line potronje

trite proizvodno uslune potronje.

Trite line potronje ine potroai , proizvoai i institucije koji obezbeuje dobra i usluge
za zadovoljenje individualne potrebe. Domainstvo je ovdje osnovni nosilac potranje i
ponude.

Trite proizvodno uslune potronje ine potroai, proizvoai i institucije koji, svi
zajedno, obezbjeuju ponudu i realizaciju proizvoda ili usluga za zadovoljenje proizvodno
uslunih potreba kolektivnih potroaa.Subjekti iz oblasti privredne i neprivredne djelatnosti
su osnovni nosioci potranje i ponude.

4) Sa stanovita predmeta kupoprodaje postoje sledee vrste trita:

trite roba i usluga

trite faktora proizvodnje ( kapital, rad, zemlja )
trite novca i hartija od vrijednosti

8
Trite novca Predstavlja dio finasijskog trita na kome se stavlja u promet kapital radi
oplodnje u vidu kamate. Dijeli se na: trite kratkoronog i dugoroog zajmovnog kapitala.

Trite kapitala Dijeli se na bankarsko i berzansko trite. Na bankarskom tritu izmeu

vlasnika kapitala ( zajmodavca ) i dunika uspostavljaju se kreditni odnosi. Na berzanskom
tritu vri se kupovina i prodaja obveznica, akcija i hartija od vrijednosti. Berzansko trite
se dijeli: na primarno, sekundarno i tercijarno trite. Na primarnom tritu vri se promet i
plasman novoemitovanih akcija ( akcionarska drutva ). Sekundarno trite kapitala
organizuje se sa ciljem da se na njemu obavlja promet ve izdanih akcija, a na tercijarnom
tritu kapitala posluju brokerske firme, koje u prometu sa hartijama od vrijednosti ne ele da
posrednicima na tritu plaaju bilo kakvu proviziju.

Trite radne snage Cijena radne snage se ne odreuje samo od odnosa ponude i potranje,
ve i od velikog broja drugih faktora. Na ovom tritu su suprostavljeni interesi radnika i
poslodavca. Na tritu radne snage nije mogue formirati najamninu kao cijenu radne snage
na onom nivou koji bi omoguio da ne postoji viak ponude rada nad tranjom. Za ovo trite
je karakteristino da postoji nezaposlenost. Tako na ovom tritu postoji asimetrinost u
kretanju najamnine, koja se ogleda u brem porastu najamnine od poveanja potranje za
radnom snagom u uslovima privrednog razvoja i sporijem padu najamnine u odnosu na
smanjenje potranje za radnom snagom u uslovima usporavanja privredne aktivnosti.

5) Prema koliini robe koja se kupuje i prodaje:

trite na veliko
trite na malo

6. Temeljne trine strukture

6.1. Savrena konkurencija

Savreno konkurentno trite je trite na kojem sve firme proizvode identine proizvode, a
svaka je firma tako mala da njen izbor razine proizvodnje ne utjee na cijelu industriju.
Ulazak na takva trita je lak, ukoliko se ukae prilika za ostvarivanjem profita. Takoer,
ukoliko ponu gubiti novac izlazak je lak.

9
Pretpostavke savrene konkurencije su:

preuzimanje cijena (price taking),

homogenost proizvoda,
slobodan ulaz i izlaz.

Preuzimanje cijena: Na tritu konkuriraju mnoge firme, pa se svaka firma za svaki svoj
proizvod susree s veim brojem izravnih konkurenata. Budui da je prodaja svake
pojedinane firme ini samo manji dio trita, njene odluke nemaju nikakvog utjecaja na
cijene na tritu. Stoga svaka firma preuzima trine cijene kao zadane. Dakle, na savreno
konkurentskim tritima pojedinane firme su preuzimatelji cijena (price-takers). Preuzimatelj
cijena je firma koja nema nikakvog utjecaja na trine cijene, pa stoga uzima trine cijene
kao zadane.

Homogenost proizvoda: Do preuzimanja cijena najee dolazi na tritima gdje firme

prodaju identine ili gotovo identine proizvode. Kad su proizvodi svih tvrtki na tritu
savreno zamjenjivi, odnosno kad su homogeni, nijedna firma ne moe podignuti cijene
svojeg proizvoda iznad konkurencije bez da joj znatno opadne prodaja.

Veina poljoprivrednih proizvoda je homogena (kukuruz, penica, jeam...), kao i nafta,

benzin, sirovine poput bakra, eljeza, drva, pamuka i slino. Ekonomisti takve homogene
proizvode nazivaju robama. Sve ove robe imaju ista svojstva, te ukoliko se neka firme odlui
podii cijenu, prodaja e joj opasti.

Slobodan ulaz i izlaz je situacija u kojoj ne postoje ogranienja u vidu posebnih trokova koji
bi tvrtki oteali ulaz (izlaz) u neku industriju. Kupci mogu lako zamijeniti jednog dobavljaa
drugim, a dobavljai mogu neometano izlaziti i ulaziti na trite. Radi se o ulasku na trita u
koja pridolica ne mora ulagati velika sredstva, tako da joj je i izlazak ako pone gubiti novac
lagan.

Budui da je pojedinana konkurentna firma preuzimatelj cijena, krivulja potranje D s kojom

se suoava dana je ravnom crtom. Kad se pojedinana firma suoi s vodoravnom krivuljom
potranje, to znai da moe prodati dodatnu jedinicu proizvoda bez sputanja cijena.

Dodatna jedinica proizvoda poveava ukupne prihode firme za iznos koji je jednak cijeni.

Krivulja popotranje (D) s kojom se pojedinana firma suoava na konkurentnom tritu

predstavlja istovremeno tvrtkinu krivulju prosjenog i graninog prihoda. Uzdu krivulje
popotranje, granini prihod, prosjeni prihod i cijena imaju iste vrijednosti.

D = P = AR = MR

Savreno konkurentna firma treba izabrati razinu proizvodnje pri kojoj je granini troak
jednak cijeni:

10
MC(q) = MR = P

Uvjet za maksimiranje profita glasi:

Granini prihod (MR) je jednak graninom troku (MC) u taki u kojoj krivulja graninog
troka raste. Cijena (P) mora biti jednaka ili vea od minimalnog prosjenog varijabilnog
troka (AVC).

PAVC

Pravilo o razini proizvodnje:

Ako firma proizvodi, to bi trebalo biti na razini na kojoj je granini prihod jednak graninom
troku.

U kratkom roku preduzee ostvaruje ekstraprofit. Firma moe poslovati s kratkoronim

gubitkom jer oekuje da e zaraditi profit u budunosti kad cijena njenog proizvoda poraste ili
troak proizvodnje padne. U kratkom roku dozvoljavamo preduzeu da posluje i sa gubitkom
u visini FC. Sve dok je trina cijena P AVC preduzee treba nastaviti s proizvodnjom.

Pravilo zatvaranja:

Firma treba zatvoriti pogone kad je cijena njenog proizvoda uz razinu proizvodnje pri kojoj se
maksimizira profit manja od prosjenog ekonomskog troka, odnosno prosjenog varijabilnog
troka AVC

Da bi se maksimizirao profit potrebno je ispuniti 2 uvjeta:

1. MR = MC nuni uvjet

= TR TC

d / dQ = 0

dTR / dQ dTC / dQ = 0

dTR / dQ = dTC / dQ

Kako je dTR / dQ = MR, i dTC / dQ = MC

Slijedi da je : max (TR-TC) u taki (Q) gdje je MR = MC

Obrazac MC = MR ima ope znaenje u podruju maksimalizacije profita i primjenjuje se pri

odreivanju toke ravnotee u svim trinim stanjima.

2. ( nagib MR) < ( nagib MC) dovoljan uvjet

11
 d2 / dQ2 = d2TR / dQ2 d2TC/dQ2

d2 / dQ2 < 0

d2TR / dQ2 d2TC / dQ2 < 0

d2TR / dQ2 < d2TC / dQ2

Ako je MC<MR ukupni se profit nije maksimizirao i preduzeu se isplati poveati

proizvodnju

Ako je MC>MR razina ukupnog profita se smanjuje i preduzeu se isplati smanjiti

proizvodnju

Ako je MC = MR kratkoroni se profiti maksimiziraju.

Kako je u savrenoj konkurenciji granini prihod MR jednak cijeni P, to znai da e

preduzee maksimizirati profit pri onom obujmu proizvodnje kod kojeg su granini trokovi
jednaki cijeni MC = P

Uvjet maksimizacije profita konkurentnog preduzea u dugom roku:

* p = LRMC, u dijelu gdje LRMC raste

* p LRATC

U dugom roku nema fiksnih initelja proizvodnje pa nema ni fiksnih trokova.

U dugom roku, svi su trokovi varijabilni preduzee moe sve proizvodne inpute
prilagoavati zahtjevima proizvodnje.

Radi poveanja outputa, preduzee proiruje svoje kapacitete i zapoljava vie proizvodnih
initelja. U dugom roku razina proizvodnje konkurentne firme koja maksimizira profit trebala
bi se nalaziti u taki u kojoj su dugoroni granini trokovi (LRMC) jednaki cijeni (P).

Za razliku od kratkog roka, u dugome roku preduzee ne ostvaruje ekstraprofit, ve samo

normalan profit: - zbog slobodne ulaska/izlaska iz grane, preduzea privuena ekstraprofitom
ulaze u granu - krivulja agregatne ponude pomie se udesno, to uzrokuje pad cijena na tritu
- pad cijene postupno smanjuje ekstraprofit i svodi ga na razinu normalnog profita.

12
Uz pretpostavku zadovoljenja uvjeta maksimizacije profita konkurentnog preduzea dugog
roka ( p = LRMC; pLRATC): - ravnotea preduzea dugog roka ujedno je i ravnotea
kratkog roka:

p = MR = AR = d = LRMC = LRATC = SRMC = SRATC

- ravnotea preduzea je i najnia taka krivulje LRATC, to znai da nema rasipanja resursa

- ravnotea preduzea je i optimalna razina proizvodnje dugog roka (

ekonomija/disekonomija obujma)

6.2. Nesavrena (nepotpuna) konkurencija

Nepotpuna konkurencija je takvo stanje na tritu u kojem postoji jedan ili vie subjekat koji
mogu utjecati na formiranje cijena i koliina koje se nude ili trae. Posljedice tog stanja su :

1. previsoke cijene
2. manja potronja
3. visoki trkovi
4. manja efikasnost

Trite nepotpune konkurencije je ono gdje:

5. postoji mogunost odreivanja cijena od strane kako ponude tako i popotranje.

Pretpostavka te mogunosti je ogranieni broj privrednih subjekata.
6. Privredni subjekti na tritu nesavrene konkurencije su price makeri. U svojoj
poslovnoj politici se rukovode odreivanjem cijena i koliina.
7. Postoji vea ili manja ogranienost ulaska i izlaska drugih privrednih subjekata u
granu.
8. Za razliku od savreno konkurentnih preduzea ija je krivulja popotranje
horizontalna krivulja popotranje preduzea u nepotpunoj konkurenciji je
negativnog nagiba.

U nepotpunoj konkurenciji postoji snana dravna intervencija u ekonomske procese. Drava

moe poticati potpunu konkurenciju pomou protumonopolistkog zakonodavstva.

6.3. Vrste nesavrene konkurencije

6.3.1. Monopol

13
Oblik nesavrene konkurencije gdje cjelokupnu ponudu kontrolira samo jedno preduzee.
Javlja se u proizvodnji onih dobara i usluga koji nemaju svojih supstituta. Javlja se u onim
privrednim granama u kojima je ulazak konkurentima veoma otean ili onemoguen.

Izvor monopolske moi

Do pojave monopola mogu dovesti brojni razlozi:

1. Nadzor nad sirovinama est sluaj u nekim granama industrije. Tako,

preduzee koje ima nadzor nad nekom rudom, npr boksitom, moe postati
monoploist u proizvodnji aluminija.
2. Vlasnitvo nad patentima preduzee koje ima patent za proizvodnju, npr.,
specifinih strojeva, moe postati jedini proizvoa tih dobara
3. Politika cijena esto, preduzee koje prvo zapone s proizvodnjom nekog
dobra, voenjem politike cijena onemoguuje konkurente i postaje monopolist
4. Prirodni monopol prirodni monopol imaju preduzea iji AC snano padaju s
poveanjem proizvodnje zbog velike ekonomoije opsega, pa takvo preduzee
moe proizvoditi ukupnu proizvodnju grane djelotvornije nego to bi to uinila
mnoga preduzea zajedno. To je est primjer u distribuciji

6.3.2 Duopol

Oblik nesavrene konkurencije gdje cjelokupnu ponudu kontroliraju dva preduzea. Javljaju
se u onim privrednim granama gdje je ulazak konkurentima veoma otean. Proizvodi
duopolista mogu biti homogeni, ali i diferencirani.

6.3.3 Oligopol

Oblik nesavrene konkurencije u kojoj nekoliko preduzea sudjeluje u cjelokupnoj ponudi.

Javljaju se u onim privrednim granama gdje je ulazak konkurentima otean. Proizvodi
oligopolista su homogeni ali i diferencirani. Tipino oligopolno trite je trite automobila.

6.3.3.1 Klasifikacija oligopola

1. Obzirom na homogenost proizvoda kojeg preduzee proizvodi, odnosno

mogunosti njegove supstitucije:
homogeni ( isti) oligopoli
nehomogeni oligopoli

14
2. Obzirom na broj preduzea na tritu:
duopol dva preduzea na tritu
ostali modeli oligopola vie preduzea na tritu

3. Obzirom na samostalnost njihova nastupa na tritu:

modeli samostalnog djelovanja oligopoliste:

a. Klasini model
b. Cournotov model
c. Bertrandev model
d. Edgeworthov model
e. Stackelbergov model
savremeni modeli :
a. model prelomljene krivulje popotranje
b. model prostrane distribucije preduzea
model koordiniranog djelovanja oligopoliste:
a. formalno uz sporazum
b. neformalno bez sporazuma

4. Obzirom na politiku konkuriranja preduzea na tritu:

modeli konkuriraju odreivanjem koliine
modeli konkuriraju odreivanjem cijene
modeli necjenovnog konkuriranja putem elemenata
obzirom na ekonomsku stranu preduzea:
a) simetrini oligopoli - oligopoli prilino jednake ekonomske
snage.
b) asimetrini oligopoli - oligopoli razliite ekonomske snage.

15
7. Literatura

Mikroekonomija - skripta, peto izdanje Robert S. Pindyck i Daniel L. Rubinfeld

http://hr.wikipedia.org/wiki/
http://www.authorstream.com
http://web.efzg.hr
http://edukacija.rs

16
8. Zakljuak

Postoje brojne definicije trita, jer je ono kompleksan sistem kod koga se pored uzimanja u
obzir njegovih komponenti, moraju uzeti u obzir i njegove funkcije i struktura kako bi
definicija bila to potpunija. Jedna grupa definicija trite definie sa aspekta sueljavanja
ponude i potranje, druga sa aspekta odnosa nosilaca ponude i potranje, a trea sa aspekta
ukupnosti ponude i potranje na tritu. Najee se definie kao odreeno mjesto ukupnosti
ponude i potranje u odreeno vrijeme, na kome se vri razmjena roba i usluga. Osnovni
trini subjekt jeste preduzee koje vri odreene usluge ili proizvodnju materijalnih dobara
iju ponudu vri na tritu.

U trinom mehanizmu postoje razliite trine strukture. Glavne trine strukture su:

trita savrene konkurencije (ma kojima niti jedan kupac ili prodavac nema uticaja na
cijenu) i
monopoli (na kojima pojedini subjekti mogu uticati na cijenu (truta nesavrene
konkurencije)

Na osnovu gore kazanog moemo zakljuiti kako je odabir najprikladnijeg trine strukture
jedno od najvanijih pitanja vlasnika preduzea ve prilikom pokretanja novog posla i ulaska
na trite. Svaki od navedenih trinih oblika ima prednosti i nedostatke. Razlog tome je to
preduzee odabire da ue na trite savrene konkurencije jeste i mogunost slobodnog
izlaska iz te grane, dok na tritu nesavrene konkurencije to nije sluaj. Za spreavanje da
neko preduzee dobije pretjeranu trinu mo obino se oslanjamo na antitrustovske zakone.

17