TH NG CA TING VIT
TRONG THI K HI NHP QUC T HIN NAY
1. Sau thng li ca cuc khng
chin ln th hai (1954-1975), hon
thnh cng cuc thng nht t nc,
Vit Nam bc vo giai on khi phc
v xy dng kinh t thi bnh trong
iu kin rt kh khn l b bao vy v
cm vn. Cng khong thi gian
trong quan h quc t din ra nhng
thay i quan trng, v tnh th Chin
tranh Lnh chuyn sang hi kt. Xu
hng hp tc dn dn thay cho xu
hng i u. Nhanh chng nm ly c
hi thun li v trn c s chnh sch
i mi, Vit Nam tng bc vng
chc hi nhp vo tro lu chung ca
th gii. T t nc Vit Nam c sinh vin, hoc trn mt s trang
nhng bin chuyn ln trn hu ht cc
lnh vc ca hot ng x hi.
Theo quy lut ph bin, s bin
chuyn v cc mt x hi i hi ngn
ng phi c nhng thay i p ng
cc nhu cu giao tip mi. V th t khi
chnh sch i mi ca nc ta i vo
cuc sng th trong sinh hot ngn ng
ca x hi cng dn dn xut hin
nhng hin tng mi m. Nhng t
ng mi, cch din t mi c hnh
thnh lp y cc khong trng m
trong c cu ting Vit trc y cn
Bi Khnh Th(*)
thiu vng, chng hn trong lnh vc tin
hc, k thut s, sn xut kinh doanh
ca nn kinh t th trng, v.v... Bn
cnh cng c khng t cc cch ni,
cch vit khc l gy nn tm trng
bn khon, lo lng cho bn sc vn c
ca ting Vit, nht l t khi cc
phng tin truyn thng nu ln
nhng hin tng c vn ni cm
(nh cch ni ca mt phng vin ca
i pht thanh v truyn hnh Cn
Th). Thc t ny, lm xut hin ni lo
trong gii ngn ng khi hng ngy i
din vi cc vn ni cm ca ting
Vit trong li ni, i khi c bi vit ca
bo.(*)Nhng mt khc, vi cm thc
ngn ng (linguistic institution) ca
mt ngi theo di l thuyt tip xc
ngn ng (contact linguistics) v quy
lut bin i ngn ng chng ti cng
tm cch l gii cc s kin bnh tm
hn theo di s din bin trong sinh
hot ngn ng ca x hi chng ta hin
nay. Bi vit ny gp phn lm r
nhng vn nu trn.
(*)
GS., trng i hc Ngoi ng - Tin hc Tp.
H Ch Minh.
18
2. Thc ra, nhng bin chuyn
trong sinh hot ngn ng x hi p
ng cc thay i ca i sng x hi
cng tng lm ny sinh nhng bn
khon, bn tho kh si ni mt thi
nc ta. l sau chin thng in
Bin Ph, Hip nh Genve c k
kt, min Bc Vit Nam bc vo thi
k khi phc v xy dng kinh t sau
chin tranh. Khng ging nng thn
v rng ni l cc cn c khng chin,
i sng th trong xy dng ha
bnh i hi sinh hot ngn ng cng
phi c s bin chuyn tng thch
p ng cc nhu cu v phong cch
ngn t, v thut ng m s xut hin
nhng lnh vc khoa hc, k thut, kinh
t mi t ra. Trn th gii nhng bin
chuyn nh vy vo cc thi k trong x
hi c nhng thay i ln khng phi l
him c. l tnh hnh ting Nga sau
cch mng thng Mi (xem: 8), thc
trng ting Th Nh K gia th k XIX
(xem: 10)...
Nhng du sao cng khng th
khng tha nhn nhng hin tng ni,
vit, chp khc l trong ting Vit ang
din ra v xut hin ngy cng nhiu
l mt iu khng bnh thng. V
khng phi khng c l khi cng lun
i hi cc gii c trch nhim, hn ai
ht l gii ngn ng hc, cn c s quan
tm thch ng. Trc tin phi nhn
din r cn nguyn v hai mt ca vn
. Mt l chnh sch i mi v s hin mai, mc tm khng th a nhm
thc ha chnh sch y trong i sng
to nn nhng thay i ln trong nhn
thc (i mi t duy) v bao trm hu
ht cc mt ca hot ng x hi, t
kinh t n vn ha, gio dc, Mt
khc, trn bi cnh y s tip xc ngn
ng, tip xc vn ha trong nhng nm
qua gia Vit Nam v cc nc khc ca
cng ng th gii cng tr nn phong
Thng tin Khoa hc x hi, s 10. 2010
ph hn bao gi ht. S pht trin ca
ngnh cng ngh thng tin, khoa hc
my tnh, in thoi di ng cng to
thun li cho gii tr - vn l lp tui
nhy bn vi ci mi d dng tip cn
v cng nhanh chng tip nhn ci mi,
p dng ci mi. iu ny a li nhiu
ci li cho s pht trin ngn ng, v th
ni chung, theo nh kin nhiu nh
khoa hc, khng nn lm nht ch gii
tr pht biu trong hi tho ni trn.
Ti hon ton ng tnh vi kin
ny v nhn thy c nhiu hin tng
ngn ng mi l trong thi gian trc c
th dn dn c cng ng ngn ng
chp nhn vo h thng v tr thnh
chun mc ph bin vo thi k sau.
Thc t ny khng ch c ni n
nhiu ngn ng khc, m ngay trong
ting Vit ca chng ta cng khng
phi l xa l. Duy c mt iu cn c
bit ch l trong khi thc thi chnh
sch ngn ng, phi dnh v tr thch
ng cho vic gio dc ngn ng (1).
Khng th ph phn n gin ri cm
on. Vn l gio dc ngi dng
cng c ngn ng. Trc ht l gio dc
tnh cm yu qu ting m , c tinh
thn t trng, c vn ha trong cch
ng x ngn ng sao cho hp cnh, hp
tnh. Khi hc sinh, sinh vin giao tip
vi nhau qua in thoi, qua tin nhn,
chat th ni, ghi nh th no l
quyn t do. Nhng ngn ng @, tui
vo bi thi, giy t giao tip cng cng.
Nhim v gio dc ngn ng - lm
cho mi ngi yu qu ting m , c
vn ha trong giao tip ngn ng - phi
c t ra i vi c gia nh, x hi,
v bt u ngay tui u th, t thi k
tin hc ng cho n cc bc hc cao
dn khi gia nh k thc con em mnh
Th ng ca ting Vit
cho nn gio dc. Ngn ng hc cng
cn cung cp cho ngi hc quan nim
ng v mi quan h h tr gia vic
hc nm vng ting m v ngoi
ng, trong giai on hin ti c bit l
ting Anh. Nhng phi xc nh nhim
v nm vng ting m l yu cu c
tnh chin lc. Bi v vic hnh thnh
nn tng tnh cm v s hiu bit khoa
hc vng chc v ting m ngi
hc t thp n cao; t thu u th n
khi tr thnh ngi lao ng trng
thnh trong thi i pht trin nn
kinh t tri thc cng chnh l nn tng
hc tt ngoi ng v s dng ngoi
ng nh mt trong nhng cng c gip
hi nhp quc t thnh cng.
Chc hn v nhim v ny chng ta
cha lm tt nn mi c tnh trng lm
dng ngoi ng, lm mt i bn sc vn
c v s trong sng ca ting Vit,
khin chng ta phi nghe nhng li
cnh bo: ting Vit b ngc i, ang
suy thoi!... (12).
3. Qua nhng li l c t nhiu sc
thi bi quan, lo lng y, cc nh qun l
gio dc, vn ha hc, ngn ng hc cn
nhn thy r s i hi ca x hi v
trch nhim nh hng v cung cp
cho ngi s dng cng c ngn ng
trong giao tip nhng kin thc cn
thit mi ngi Vit Nam va an tm
vng tin vo ting Vit, va t thy
mnh u c trch nhim gp phn gi
gn s trong sng ca ting Vit v ng
thi lm cho ngn ng y ngy cng tr
nn phong ph hn, sn sng thch ng
vi mi bin i ca x hi.
Lm c s cho nim tin v tinh thn
trch nhim cn c l bi hc v ng
x ngn ng ca t tin ta t ngn xa,
v gn y hn l vo thi k nc ta b cuore na ced la lingua del pane.
19
bin thnh thuc a Php, v bi hc
t cha ng ca th h chng ta ngy
nay. Ting Vit tng phi vt qua
chng ng lch s di hng nghn
nm tn ti trong hon cnh ting
Hn v ch Hn l ngn ng ca vn t
ca th lc ngoi bang c u th khng
ch v qun s, chnh tr m c v b
dy vn ha, v dn s v din tch lnh
th(*). Ting ni v ch vit ca th lc
bnh trng ngoi bang y c t
tin chng ta ng bin thnh ngn ng
v ch vit chnh thc ca dn chng v
nh nc c lp sau khi thot khi nn
b thn tnh. n khi nc ta b bin
thnh thuc a Php ting Vit li phi
tip tc vo th yu, vn b khinh r.
nh trng, ting Php chim ly
a v ca ch Hn v ng tr mt cch
hng hch na (5, tr.51-72). Cc th h
ngi Vit Nam vo nhng giai on
lch s y c cch ng x ngn ng
linh hot v khn ngoan. Ting Hn,
ch Hn tng chng ch l ngn ng
ca bnh m c chuyn ha thnh
ngn ng ca tri tim(**) khi cc triu
i vng quyn dng chnh cng c
trong vic xy dng nn hnh chnh,
gio dc ca mnh v ni chung cho vic
phc hng nn ha Vit Nam, t vn
hc n s hc v cc khoa hc khc vo
nhng triu i t L Trn tr i.
Ting Hn Ch Hn c L Cng
Un nm 1010 dng ban Thin
(*)
Hn nhiu ngi cn nh lc y tng c
nhng cuc bn lun si ni xung quanh vn
du nhp t ng t cc ngoi ng trong qu trnh
xy dng thut ng mi, vn dng nhiu t
ng ting Trung trong ngnh giao thng ng
st chng hn.
(**)
Nguyn vn cu ny l bng ting c
J.Vendryes dn li trong Le language Introduction
linguistique a lhistoire. Paris: 1950, p.333, nh sau:
comme disent les Italiens, jamais la lingua del
20
chiu (Chiu di ), c L Thng
Kit vit L b nh Tng nm 1075,
Trn Hng o vit Hch tng s
(1285), Binh th yu lc trong thi k
chng Nguyn Mng (th k XIII),
Nguyn Tri vit Bnh Ng i co
(1428). Ch Nm xut hin vo khong
thi k ny cng da vo loi hnh ch
Hn v c cm mc u tin trong di
sn ca Nguyn Tri vi Quc m thi tp.
Vi ting Php, Vit Nam li c
cch ng x phn no khc vi giai
on ting Vit tip xc vi ting Hn.
Ngi Vit Nam mt mt tn dng
ng dn ngn ng v vn ha Php
nhm thu thi vn ha phng Ty
dn dn hnh thnh mt th h tn hc
b sung vo i ng tr thc cu hc vn
c m nhiu ngi trong s sau ngy
Cch mng Thng Tm nm 1945
tr thnh ht nhn u tin ca nn
gio dc, vn ha mi v nn hnh
chnh Vit Nam c lp. Mt khc,
nhng ngi yu nc, cc nh cch
mng Vit Nam cn dng ting Php
lm cng c trong cuc u tranh ginh
li nn c lp dn tc, gii phng t
nc khi ch thc dn - Ting Php
ngn ng ca Tuyn ngn nhn quyn
v dn quyn trong cch mng dn ch
t sn Php, cng l ngn ng Nguyn
i Quc dng trong Bn n ch thc
dn Php (Le Procs de la colonisation
francaise) v vit bi gi ng trn
LHumant, Le Populaire, La Vie
Ouvrire, La Revue Communiste khi
Ngi hot ng Paris. Ting Php l
ngn ng ca t Le Paria m Nguyn i
Quc va l ngi ng sng lp, iu
hnh va l tc gi ca rt nhiu bi
vit trn bo. Nhng nh yu nc khc
nh Phan Vn Trng, Nguyn An
Ninh cng dng ting Php nh cng c
Thng tin Khoa hc x hi, s 10. 2010
u tranh vi th lc thc dn, nui
dng lng yu nc ca ng bo Vit
Nam khi ang sng v lm vic Php,
v c khi cc v y tr v t nc mnh
qua hot ng ngn lun nh lp bo La
Cloche Fle, do lut s Phan Vn
Trng ch trng, nh cc bui din
thuyt ca Nguyn An Ninh(*) Si Gn.
Mt s ng x khc rt ng ch
ca mt lp tri thc c tn hc ln cu
hc thi by gi c th hin qua
vic dng ting Vit vi hnh thc ch
Quc ng trong lnh vc bo ch v
truyn b khoa hc. Ngay t u thp
nin th hai ca th k XX tr i vi s
xut hin ca cc t Hu Thanh, Thc
Nghip, Hc bo, Tp ch khoa hc,
Thanh Ngh, ting Vit tin vo mt
lnh vc mi: khoa hc t nhin v k
thut. Trong nhng bi vit tho lun
v cc vn : S dch ting ha hc
(Nguyn ng, 1922), Cch dch t ha
hc (Nguyn Triu Lut, 1926), Danh
t khoa hc (Nguyn Kim, 1933; inh
Gia Trinh, 1932; o ng Hy, 1932);
Cch t thm ra ting Vit v khoa
hc (ng D, Phan Khc Khoan,
(*)
Trong cc bi din thuyt v bi vit, Nguyn
An Ninh c li gii thch v sao phi dng
ting Php din thuyt v mi quan h gia
mt th ting chu u v ting m ca mnh:
- Nu ti ni chuyn vi qu v bng ting
Php, c l cng v mun ph by c mi
tng ca ti, t chng trong tm tay ca mt
qun chng ng o hn ng hu a ra mt li
thanh minh i vi nhng mi nghi ng ngu
xun ang lng vng quanh cuc i ti (trch
bi L tng ca thanh nin Vit Nam).
- Vai tr hng o ca gii tri thc chng ta
buc ta phi bit t nht l mt ngn ng chu
y hiu c chu uTuy nhin, s cn
thit phi bit mt ngn ng chu u hon ton
khng c ngha l t b ting m . Ngc li
th ting nc ngoi m mnh hc c phi
lm giu cho ngn ng quc gia (trch bi La
langue, libelatrice des peuples asservis).
Th ng ca ting Vit
1942); nht l trong Li dn sch Danh
t khoa hc (1942) ca tc gi Hong
Xun Hn chng ta c th nhn ra
nguyn tc ng x ngn ng c rt t
mt hng tnh ca vn ha, bao gm
thnh t ngn ng, Vit Nam: vt qua
mi th thch ca hon cnh chnh tr -
x hi, vn ha, ngn ng Vit Nam bit
tip nhn mt cch c chn lc, tinh t
cc yu t ngoi lai to nn sc mnh
v s phong ph cho vn ha, cho ngn
ng ca mnh. C th dng hnh nh
ni chng ct minh ha cho qu trnh
vn ha, qu trnh ngn ng Vit Nam
trong khi tip xc v giao lu vi nhng
thnh phn vn ha, ngn ng n t
bn ngoi tm cch thch ng cng
tn ti v lm giu thm cho mnh.
4. Tuyn ngn c lp ca nc Vit
Nam dn ch cng ha do Ch tch H
Ch Minh c trc cuc mt tinh ca
hng chc vn ngi H Ni thay mt
cho nhn dn c nc ng thi trn
thc t cng l li tuyn co v v th
ca ting Vit trong t cch l ngn ng
chnh thc ca mt quc gia tht s
thnh mt nc t do c lp (li trong
Tuyn ngn). Ring v mt ngn ng
Tuyn ngn c lp ca nc Vit Nam
Dn ch Cng ha ngy 2/9/1945 l s
kt tinh nhng yu t truyn thng ca
ting Vit c lu gi trong ngn t
ca tng lp bnh dn qua mi sinh hot
ngn ng i thng, trong cc hnh
thc vn ha dn gian tri qua nhng
bc thng trm t thi k Bc thuc
n thi thuc a Php. Mt khc y Vietnamese(50) 2. Official language population:
cng c s kt hp vi nhng g tinh ty
(v ngn ng, v phong cch) ngng t
t qu trnh ting Vit tip xc vi ting
Hn v ting Php cc giai on lch
s qua.
21
Sau khi Vit Nam ginh li quyn
c lp, ting Vit trn thc t tr
thnh ngn ng chnh thc ca ton th
nhn dn Vit Nam, c s dng trn
mi lnh vc ca i sng x hi. cc
vng min khc nhau trn ton quc,
tnh th chnh tr khng ging nhau
vng khng chin, vng gii phng hoc
vng b tm chim nhng cng v
chnh thc ca ting Vit lun lun
c gi gn v cng c, d c ni phi
tri qua nhng cuc tranh u kh cam
go. Kt qu l ting Vit ca chng ta
c gii khoa hc xc nh thuc 16
ngn ng l ting m ca s ng
ngi, v thuc 20 th ting l ngn
ng chnh thc ca c dn (13)(*).
Michael Clyne trong bi K hoch ha
ngn ng dng Vit Nam minh ha
cho trng hp quc gia sau khi thot
khi ch thuc a lin dng ting Vit
lm ngn ng chnh thc ca mnh, lm
chuyn ng trong gio dc (3, p.84-87).
Tt c nhng g c im qua
v dn chng tu trung u chng t
mt iu l hin nay trong qu trnh hi
nhp quc t ting Vit ca chng ta
v ang c mt th ng vng chc
trong cc ngn ng trn th gii. D
nhin trong hnh th tip xc ngn ng
ca qu trnh hi nhp quc t, s nh
(*)
The Toptwenty: 1. Mother tongue speakers:
Chinese (1000), English(350), Spanish(250),
Hindi(200), Arabic(150), Bengali(150),
Russian(150), Portuguese(135), Japanese(120),
German(100), French(70), Punjabi(70),
Javanese(65), Bihari(65), Italian(60),
Korean(60), Telugu(55), Tamil(55), Marathi(50),
English(1400), Chinese(1000), Hindi(700),
Spanish(280), Rusian(270), French(220),
Arabic(170), Portuguese(160), Malay(160),
Bengali(150), Japanese (120), German(100),
Urdu(85), Italian(60), Korean(60),
Vietnamese(60), Persian(55), Tagalog(50), Thai
(50), Turkish(50)).
22
hng ln nhau gia cc ngn ng l
iu tt yu. Nhng g gy nn s bn
khon lo lng c th v nh cc cn gi
mnh ch lm cho th ng ca mt
khm tre trc, mt cy trng lu nm
c gc vng, r su c th b nghing,
ng nht thi. Nhng ri gi bo qua i,
khm tre trc, cy ci c vun trng
lu nm s tr v th ng vn c ca
mnh v s cng bm chc hn vo nn
t. Bit vn dng bi hc ca cc th
h cha ng mnh trong qu kh v ng
x ngn ng gi gn tnh uyn
chuyn, linh hot ca ngn ng dn tc
qua qu trnh hnh chc trong cc hnh
th tip xc ngn ng a dng v phc
tp, th hn chng ta khng c g phi
bn khon, lo lng trc mt s bin
chuyn nht nh trong sinh hot ngn
ng hin nay. Thit tng hnh th tip
xc ngn ng hin nay s ch thm mt
th thch na v t ting Vit vi
th ng ca mnh s cng thm pht
trin v c cng c vng chc hn
trong thi k hi nhp quc t hin nay.
TI LIU THAM KHO
1. Bi Khnh Th. Ngn ng trong
gio dc v gio dc ngn ng. Bo
co khoa hc trnh by ti Hi tho
ngn ng hc ton quc ln th
nht, ti Cn Th, ngy 18/4/2009.
2. Bi Khnh Th. Ngn ng trong
gio dc v tip xc ngn ng Vit
Nam hin nay. Bo co khoa hc
trnh by ti Hi tho khoa hc quc
t v Cc ngn ng ng Nam ln
XIX (SEALS XIX), hp ti Tp. H
Ch Minh, ngy 28-29/5/2009.
Thng tin Khoa hc x hi, s 10. 2010
3. Michael Clyne. Language Planning.
International Encyclopedia of
Linguistics, Vol.1, 1992.
4. Marcel Cohen. Matriaux pour une
sociologie du language. Vol. I & II.
Paris: 1971.
5. ng Thi Mai. Ting Vit, mt biu
hin hng hn ca sc sng dn tc.
Trong sch Ting Vit v dy i hc
bng ting Vit. H.: Khoa hc x hi,
1975 (in ln th hai).
6. Ralph Fasold. The Sociolinguistics of
Society. Blackwell: 1984.
7. Lafargue P. La langue franaise avant
et aprs la rvolution. Critique
littraires , 1936 (1894).
8. Theo: G. Mininni. Marxist Theories
of Language in John F. A. Sawyer, J.
M. Y. Simpson (eds.). Concise
Encyclopedia of Sociolinguistics,
575578. Oxford: Pergamon Press,
2001.
9. Nguyn Vn Khang. Ngn ng hc
x hi. H.: Khoa hc x hi, 1999.
10. T. Tekin. Turkish. The Encyclopedia
of language and linguistics, Vol. 9,
p.4785 4787. Oxford: Pergamon
Press, 1994.
11. Ronald Wardhaugh. An Introduction
to Sociolinguistics Second Edition.
USA: B. Blackwell, 1992.
12. Tp ch Th gii mi, s 892,
ngy12/7/2010.
13. David Crystal. The Cambridge
Encyclopedia of Language.
Cambridge: CUP, 1987.