T lsh Matildn

Nj nga miqt e mi q sht shofer kamioni ka shkruar n xhamin e erpritses: Motorr dhe
femra, gzime e brenga. Dhe un nuk e mohoj se ai ka patur arsyet e veta t njmendta pr
t thn se gzimet dhe brengat q i sjellin grat bhen pak a shum drejtpeshim n balancn
e jets s tij.
Prsa m prket mua, s paku pr sa na takonte neve, mua dhe Matilds, un e shihja
peshoren plotsisht t ekuilibruar. Nga njra an, lart n krye, krahu i brengave, dhimbjeve.
Kshtu q, pas nj viti fejese q kishte qen vetm grindje, mri, ligsi e tradhtira, vendosa
ta lija me tmu dhn rasti m i par.
Ky rast nuk vonoi shum pr tia behur, nj mbrmje q i kisha ln takim n sheshin
Kampiteli, pran shtpis s saj. At mbrmje, Matilda, thjesht, nuk erdhi. N krye t ndonj
ore pritjeje, vura re se n vend q t brengosesha, ndjeva m shum nj lloj lehtsimi dhe e
kuptova se kishte mbrritur asti i ndarjes. Duke notitur midis nj dhembjeje vrerosse dhe
nj knaqsie majhoshe, gjysm i knaqur, gjysm i piklluar, u ktheva n shtpi dhe shkova
fill e n shtrat.
Mirpo, para se t shuaja dritn, bra solemnisht shenjn e kryqit duke shqiptuar me z t
lart:Ksaj here, mori fund, plotsisht!. Duhet theksuar q ky prbetim sikur m qetsoi
sepse fjeta, nnt or rrjesht dhe m doli gjumi vetm n mngjes kur nna erdhi e m zgjoi
se m krkonin n telefon.
Shkova t telefonoj n apartamentin prball tonit, te nj rrobaqepse me t ciln kishim
miqsi. Menjher, u dgjua zri i holl mblak i Matilds:
Si je?
Un iu prgjigja vrazhd:Shum mir.
- M fal pr mbrm, por nuk munda dot fare q t vija
- Nuk ka rndsi, i thash, mirupafshim, do shihemi nesr, kam dika pr t t thn
- E far?
- Dika me rndsi.
- Gj e mir?
- Varet pr mua, po.
- Po pr mua?
- Pasi u mendova mir nj hop, thash:Po, po, edhe pr ty!
- far sht, pra?
Do t ta them nesr.
- Jo, ma thuaj, tani, n ast.
1
 - Do t m vinte plasja!
- Mir por a e di prse po t t telefonoj? Se sht nj dit e mrekullueshme, se
sht dit feste dhe mund t shkonim me motoiklet buz detit. Si thua?
- U shastisa fare sepse nuk e prisja nj propozim kaq t przemrt, t br me nj z aq
mblak. Pastaj, mendova se fundja, at ka kisha pr t thn at dit, mund ta thoja pr
bukuri edhe t nesrmen; do t shkonim n det dhe un, n astin e duhur, do ti thosha se po
e lija dhe ksisoj hakmerresha disi. Mir, pr nj or, po vij t t marr.
Shkova t marr motoikletn dhe n orn e caktuar mbrrita posht shtpis s Matilds dhe
fishklleva si zakonisht pr ta thirrur. Ajo u sul menjher dhe m ra ndrmend q zakonisht
m linte t prisja kushedi se sa koh. Ndrsa ajo ngutej t vinte pr t m takuar, e vshtroja
tek qasej dhe e ndjeva edhe nj her se m plqente; Voglane, e shkatht, shum ezmere, me
fytyr t gjer posht porsi kotele, gojn e hijsuar nga nj push i leht, me sy t zinj,
qesndiss e shklqimtar, me flok t prer shkurt, aq t dendur e aq t derdhura mbi ball
saq t sillnin ndrmend leshin e ndonj kafshe t egr. Megjithat thash:Ajo m plqen,
nuk kam t them, m plqen vrtet shum, por po e l. Dhe vura re se ky mendim nuk m
turbullonte fare. Kur ajo mbrriti prball meje, ende duke guluar prej vrapit, m pyeti
menjher me nj z dhembshuror:Si ende je i zemruar pr dje, n mbrmje? Un u
prgjigja vrazhd: Eja, hip! dhe ajo hipi n motoiklet, duke u mbrthyer tek un me t
dyja duart. Dhe u nism.
Nj her, n shtitoren Kristofor Kolombi, midis moris s makinave dhe motoikletave n
dit feste, n diellin prvlues, nisa t mendoj ndrkaq me ngulm se far duhej t bja. Kur
duhej ti thosha se po ndahesha me t? N fillim mendova se do tia thosha sapo t kishim
mbrritur n det q tia nxija shtitjen e mandej ta sillja fill e n Rom: mendim hakmarrs.
Por, duke e vrar mendjen m tej, thash me vete se po t prishej shtitja, do t m prishej
edhe mua. Do tia lente m mir ta shijonte shtitjen (prse jo, tek e fundit?) edhe Matildn,
s paku gjer n nj far asti, t themi gjer nga ora dy, me t prfunduar dreka. Ose m mir
t priste fundin e shtitjes e ta vinte n dijeni n kthim e sipr, n po kt shtitore Kristofor
Kolomb, duke i folur pa e kthyer kokn, gjasme rastsisht. Ose edhe mund t priste t
mbrrinte n Rom e tia shprazte gjithka te pragu i ders:Lamtumir Matild po t them
lamtumir sepse sot sht hera e fundit q e kaluam bashk ditn.
Midis t gjitha ktyre mendimeve, nuk dija se cilin t zgjidhja. M n fund thash me vete
se nuk kisha koh t thurja plane, n astin e volitshm q ende nuk e njihja, do t merrja
vendim. Gjat ksaj kohe, sikur ti kishte marr me mend prsiatjet e mia, Matilda po
shtrngohej fort pas meje, madje ma kishte mbrthyer llrn e krahut sikur po ma cimbiste,
ka ishte pr at nj shpalim dhembshurie. E dgjova q m uuriti n vesh me z gazmor e
prdllues:Ej! E di q je br pr te berberi? T jan zgjatur aq shum flokt saq nuk gjej

2
m dot vend as pr nj puthje Me thn t vrtetn, kto fjal e kjo cmbitje m prekn
disi, por jo se ndrrova mendje:Mir, mir, sidokudo, sht tepr von!
Nj her, n Kastelfuzano, u nisa pr n drejtim t Torvajaniks ku e dija se nuk do t gjeja
ato ngulmime banjosh q i krkojn vetm ata q shkojn n det pr tu nxir, por asgj tjetr
prve mrqinjave dhe plazhit t shkret.
Me t mbrritur te vendi plotsisht vetmimtar, q prgjat gjith shpatit, gjer te vija e
bardh e plazhit, e mbulonte shkurrnaja e harlisur, gjelbroshe dhe e mpleksur, e degdisa
motoikletn buz rrugs, pastaj rendm sa na u morr fryma npr shtigje, midis kaubave
grumbullore t rrahura nga errat, gjer te vija e dallgve. E mbaja pr dore, por vet ajo m
kishte detyruar ta bja kt veprim dashuror e un nuk ia kisha prishur. Madje e ndjeva
prsri veten t mallngjyer si athere kur e doja. Gjithsesi, e ndjeva se isha po aq i vendosur
t ndahesha me t dhe kjo gj m ngjalli besim. Ajo m tha:Po, shkoj t zhvishem pas ksaj
kaube, mos shiko.
Dhe vrava mendjen nse ishte rasti pr ti thn vendimin tim: do ta merrte kt dush t
akullt pikrisht n astin kur qe lakuriq, gjith gzimi q i buronte nga bukuria e mjedisit dhe
nga kjo shtitje buz detit. Mirpo, kur u ktheva kaq ajo dhe e pash t dilte nga pas kaubs
me ato supe hollake e kraht e ngritur prpjet pr t zhveshur fundin nga koka, qllimi im
avulloi, u tret. Aq m tepr kur m tha me nj z dashuror:
Xhulio, mos pandeh se nuk t shikoj: po m prgjon!
Shkuam e u shtrim n rr, un prmbys, ajo n shpin, me kokn e mbshtetur pas
kurrizit tim sikur ta kishte nnkres. Dielli mi digjte shpatullat dhe rrn posht gjoksit tim.
Koka e saj m rndonte mbi shpin por ishte nj barr mblake. Pas nj heshtje t gjat, ajo
m pyeti:Prse je kaq i heshtur? far po mendon?
Un u prgjigja vetiu:Po mendoj pr at ka dua t t them.
- Po h, thuaje!
N t vrtet un po bhesha gati t flisja kur, e shkatht dhe e leht porsi fluturat q
fluturojn nga nj lule n tjetrn e nuk i kap dot kurr, papritmas ajo m tha:Mi lyej pak
shpatullat me vaj, nuk dua q t digjem
Edhe nj her, hoqa dor t shfrytzoja rastin dhe pasi mora shishkn e vajit ia leva kurrizin
q nga qafa gjer te beli. Kur mbaroi m tha:Po shkoj t fle. mos m shqetso Un
shtanga kur mendova se n thelb nuk i interesonte shum t dinte se far doja ti thosha.
Matilda fjeti rreth nj or, pastaj u zgjua dhe m tha:Eja t ecim buz ujit. Esht shum hert
pr tu lar por ma ka nda s paku t njom kmbt. Ajo m mori prdore dhe rendm s
bashku prmes plazhit kah deti. Vatt ishin t mdhaja e, pa ma lshuar dorn, ajo ecte
prpara, sprapsej sipas batics dhe zbatics s valve, n ern q frynte me shkulme, duke
lshuar klithma sa her q shtjella e vals m e shpejt se ajo, vrshonte dhe e mbulonte gjer te

3
gjuri. Teksa e shihja kaq t lumtur, nuk e di prse, pata ndjen mizore tia prishja qejfin dhe
klitha me sa m hante rryli i fytit q t dgjohesha megjith oshtimn gjmimtare t
detit:Tani, do t flas, mba vesh. Mirpo, n mnyr t paparashikuar ajo m mbrtheu befas
shum fort, duke m thn:M merr ndr krah e futm n uj provoje, por kujdes ama, se
mos m lshosh.
E mora n krah, ishte e rnd, paka se topolake, dhe shkova shum larg midis dallgve t
kreshpruara q ia hipnin shoshoqes, kaprtheheshin, thrrmoheshin cop e ik njra pas
tjetrs. Vrava mendjen prse e bri kt xhest dhe dola n prfundimin se me intuitn e saj
prej femre e kishte nuhatur ajo ka doja ti thosha nuk do t ishte dika e kndshme pr
veshin. Pasi shmangu kshtu rrezikun q vinte nse m linte t flisja, ajo m ftoi t
ktheheshim prsri n plazh.U ktheva, pra, dhe e vendosa gjith prkujdesi n rr. Ajo m
falenderoi me nj puthje n faqe:Dhe tani, eja t ham, tha.
Hapm pakon e dreks dhe hngrm sanduiet me proshut vii q i kishte prgatitur nna
ime. E mandej, dy or rrjesht i njjti avaz. I kisha n maj t gjuhs fjalt q doja ti thosha.
asti m dukej i volitshm, po bhesha gati t flisja Papritmas, ajo mu drejtua n mnyr
veanrisht dhembshurore ose bnte ndonj xhest t papritur ose edhe m ndrpriste fjaln.
Shum her m shkoi n mendje ta krahasoja me ato fluturat e bardha, flutura t lakrs, q
shfaqen t parat n pranver dhe jan m t pakapshmet: djall me brir sht ai q arrin ti
shtjer n dor. Tashm po m vinte ligsht q ndihesha gati t shprehesha, kur papandehur,
ajo hidhet e m thot vet:Pa h, m thuaj tani far kishe pr t m thn
Un sa hapa gojn, kur ajo klithi:Jo, jo, mos thuaj asgj lrm ta marr vet me mend
pa t shohim: dshiron t m thuash q m do?

Jo, u prgjigja un.

- Athere mos ta ka nda t m thuash q jam e bukur dhe t plqej?

- Jo.
- Epo, athere q do t martohemi s shpejti
- Jo.
Duke tundur kokn, tha:Meq vetm kto tri gjra m interesojn, pr t tjerat as q dua
tia di.
- Por, un duhet t t them se.
- Mi mbylli buzt me dorn e saj:Sht! Do t t jap nj puthje? mund t bja?
Nuk fola. Ajo hoqi dorn dhe i ngjiti buzt e saj mbi buzt e mia me nj puthje t gjat q
mu duk e iltr.
Sa shum gjra kishim br! Ishim thekrrisur n diell, kishim fjetur, kishim br nj
gjysm banje, kishim ngrn drek e biseduar gjat. Por, nuk e kisha thn at ka kisha pr

4
t thn dhe na mbetej vetm t iknim. U veshm srish secili pas nj kaube dhe prsri
duke veshur pantallonat asti mu duk i volitshm. Me nj z t natyrshm thash:Ja se
doja t thosha Matild: kam vendosur t t l.
Pasi i shqiptova kto fjal, vshtrova kaubn prapa s cils qe fshehur ajo, por nuk pash
asgj. Era frynte m fort se kurr dhe n kt vend t shkret dgjohej vetm shungullima e
shkulmeve q her ulej e her grihej dhe poterja e detit. A thua se Matilda qe zhdukur, se
fjalt e mia e kishin br t tretej n ajr porsi ato shtjella rre q era ngrinte paprer prmbi
duna pr ti shtyr gjithmon e m shum kah shkorreti.
Thirra: Matilda! por nuk mora prgjigje.
Klthita m fort:Matilda e prsri; ajo nuk u prgjigj.
I shqetsuar, pothuajse disi i llahtarisur nga mendimi se ajo mbase po derdhte lot hidhrimi,
se ndoshta kishte humbur edhe ndjenjat, vesha nxitimthi pulovrn dhe u turra me nj frym
kah kauba pas s cils duhej t ishte ajo. Por nuk kishte Matild. N rn, pash vetm
antn e dors dhe kpuckat e saj t kuqe. Mirpo, pikrisht n astin kur po kthehesha duke
e thirrur prsri e ndjeva q mu hodh prsipr si stuhi, me nj frtym t atill aq sa e humba
drejtpeshimin dhe u shemba me shpin n t njjtn koh me t.
Tani Matilda ishte ulur kalaki prmbi gjoksin tim, duke u shkulur gazi me gjith zemr e
duke m thn:Pa prsrite pak at q sapo the prsrite, pa hRra prcllitse po m
mbulonte t gjith fytyrn: Ajo vazhdonte t qeshte. M n fund, me burracakri, u
prgjigja:Mir, nuk do ta them prsri, po tani, lrm! Ajo nuk u ua menjher por
thaq:H, kaq? Kurse un pandehja se ishte fjala pr dika vrtet t rndsishme!
Pastaj ajo m la. Un u ova dhe befas ndjeva se isha i knaqur q kisha thn at ka kisha
dashur pa m marr ajo seriozisht, duke e par kt si nj nga ato batuta q shkmbejn t
dashuruarit me shoqi-shoqin. U ngjitm prpjet shpatit t hapur pr beli. I thash se e doja
aq shum dhe ajo tashm disi e ngrohur meq nuk i druhej m ndonj ndarje midis nesh, mu
prgjigj: Edhe un! Disa aste m von, ne po rendim prsri n shtitoren Kristofor
Kolombi. Por, me t mbrritur prpara shtpis s saj, ajo m tha duke m zgjatur
dorn:Xhulio, q nga sot, m mir t mos shihemi pr disa dit. Mua sikur mu mbajt
fryma dhe i lebetitur klthita Po pse? Athere, me nj buzqeshje gjith nur, ma
priti:Desha t t vija n prov ti doje t ndaheshe me mua, ? Por, vetm prej mendimit se
nuk do t m shihje disa dit, t ra nj ehre kaq e piklluar!
Mir, de, mir do t shihemi nesr
Ajo iku duke rendur kurse un si kaqol dhe e vshtroja teksa largohej.

Alberto Moravia

5
 Dukesha dhe Artari
Oliver Bacon jetonte n kulmin e nj shtpie, e cila sodiste prmbi Green Park. E kishte nj
apartament; karriget spikasnin n qoshkun e djatht karriget rrinin me hijen. Divani
mbushte hapsirat mes dritareve divani mbulohej me gobelina. Dritaret, tri syresh t tilla
gjatoshe, kishin nj largsi t mjaftueshme pr njsi rrjet dhe nj satin me figura. Bufeja,
veshur me mogan, mbshtetej e tejfryr me shishet e nevojshme t konjakut, uiskit dhe t
likereve. Q nga dritarja e mesit, ai hidhte vshtrime mbi siproret e lustruara t makinave t
mods s lart, ngjeshur rrugve t ngushta t Piccadilly-it. Nj vend i till pr t kqyrur kaq
rehat, vshtir se mund t prfytyrohej. Dhe, n do tet t paradites, ai kishte t shrbyer sak
mngjesin n tabakan e shrbtorit. Shrbtori i shpaloste robdishambrin e vet t kuq; do tia
priste letrat me nj ndarse t gjat dhe t holl; dhe prej andej do veonte letrat e bardha t
plota t ftesave, mbi t cilat qndronin t gdhendura vrazhd simbolet e dukeshave,
konteshave, viskonteshave dhe Zonjave t Nderuara. Pas, do t lahej; e ather, vinte koha q
mund t ushqehej me tostin e tij t prditshm; dhe, ather ai mund t lexonte gazetn me
ndriimin q prhapej nga nj llamb elektrike.
Vi re Oliver i drejtohej pastaj zakonisht vetvetes. Ju q e keni filluar jetn nga nj
rrugic aq e flliqur, ju q dhe pastaj do e prcillte shikimin drejt kmbve t tij, mbathur
me pantallonat q i rrinin aq perfekt; te kpuct e; n dollakt e tij. T gjitha t derdhura
mrekullisht, lbyrnin; prer nga copa m e mir, q realizohej prej grshrve m t
prmendura t Savile Row. Por, ai vet, e zhvishte shpesh veten dhe shndrrohej srish tek ai
djali i vogl n at rrugicn e errt. N fakt, e kishte llogaritur ndryshe dikur lartsin e
ambicies s tij teksa shiste qen t vjedhur te grat e mods s lart n Whitechapel. Dhe,
njher arriti q tia dilte me sukses. Ah, Oliver, i ishte qar e ma. Ah, Oliver. Kur do
t bhesh njher i arsyeshm, biri im
Dikur kishte br nj llogari m t thjesht: kishte shitur or t lira; pastaj kishte marr nj
kulet n Amsterdam Me kt kujtim, Oliveri i vjetr, tash edhe mund t zgrdhihej i qet,
kur e kujtonte fmijrin e tij. Po, ia kishte dal mban fal tre diamanteve; atbot bhej nj
komision pr smeraldet. Pikrisht, n at koh, ishte gjendur n nj dhom private pas
dyqanit n Hatton Garden; nj dhom me shkall, t sigurta, me xhama t trash t
mrekullueshm. Dhe, ather dhe ather Ai u zgrdhi. Kur kishte kaluar pastaj n nj
mbrmje t nxeht prmes qosheve t artarve, ndrsa ata ishin zhytur n diskutime pr
mime, miniera ari, diamante dhe raportime nga Afrika e Jugut, dikush i kishte drejtuar
gishtin n drejtim t hunds dhe i murmuriti: Hum-mmmm, ndrsa ai shkonte atypari. Nuk
kishte qen m shum se nj pshprim; m sakt, nj prekje e leht n shpatull, nj gisht n
6
hund, ky ngacmim i thjesht br mes tufzs s artarve, n at mbrmje t nxeht n
Hatton Garden.

Oh, sa shum vite t shkuara! Por, Oliveri, e ndjente ende at duhmn pas shpins s
tij, prekjen, apo murmurimn q do e shoqronte gjat n jet, sikur donte ti thoshte:
Shikoni at njomzakun Oliver artarin e vogl sapo shkoi andej. Ishte i ri
ather. Filloi t vishej mir e m mir dhe fillimisht pati nj karroc t mir; pastaj nj
makin; dhe frekuentonte shpesh nj dyqan veshjesh, ather prfundoi edhe n
grazhdet e kuajve. Dhe, bri nj vil n Richmond, e cila sodiste mbi lum, me
parmakt me trndafila t kuq; me t cilat, nj zonjushe ia raciononte me kujdes do
mngjes thiles s xhakets s tij.

Kshtu, tha Oliver Bacon duke u ngritur dhe duke shtriqur kmbt e tij Kshtu pra.
Dhe, ai u vendos nn pikturn e nj zonje t vjetr, veshur me mantel dhe ngriti duart: Un
e mbajta fjaln, iu drejtua duke i shtrir duart s bashku, pllmb mbi pllmb, n nj
mnyr, q dukesh sikur i bnte homazhe. E fitova bastin. Ishte kshtu, sepse n at koh,
ai ishte artari m i pasur n Angli; por, hunda e tij q ishte aq e gjat dhe aq e ndjeshme, bash
si feka e nj elefanti dukesh se rrfente n dridhmat e flegrave t saj (por dukesh se e
gjith hunda dridhesh dhe jo vetm flegrat e saj) se nuk ishte ende i knaqur; ende nuhaste
posht toks nj tjetr gj, q dukej se e ndillte pr m tej. Imagjino nj derr t strmadh n
nj kullot t pasur me krpudha; q pasi e kishte futur fekn nn tok, ndjente se priste
dika m t madhe, nj krpudh t zez m t mir, q fshihej thell e m thell toks.
Kshtu q, Oliveri i mbante gjithmon er toks s pasur t Mayfair, ku ishte krpudha tjetr,
m e zez dhe q gjendej vetm pak m tutje.
Q ather i kishte futur arturinat n planin e tij, rrinte i veshur me nj pallto t kaltr
zbriste shkallt duke veshur dorezat e tij t verdhreme, teksa mbante qenin; dhe lvizte duke
u kolovitur me gjysm nuhatje dhe gjysm i prekur nga hunda e tij e mpreht, ndrsa
prshkonte tutje-thu Picadilly-in. Por nse nuk ishte nj njeri i trishtuar, apo nj qenie e
paknaqur, nj dikush q krkonte dika, e cila fshihej, a e kishte fituar tashm vall bastin
e tij?
Tundej ngadal kur ecte ashtu, ngjashm me gjirafn e kopshtit zoologjik- sa nga njra an
n tjetrn, linte pas rrugt e asfalta, ngarkuar me grosistt dhe grat e tyre q mbllaiteshin
me kokn futur n qeset e letrs dhe pastaj i hidhnin copat e vogla t mbeturinave t
argjendta, zhubluar tejet n asfalt. Gjirafa i prbuz grosistt; gjirafa ishte e paknaqur me
fatin e tij; gjirafa shikon liqenin blu, dhe stolisjen e palmave q kundronte prball. Kshtu,
artari i madh, m i madhi n t gjith botn, tundej njsoj n Picadilly, i veshur shik me
dorezat, me qenin e tij; vese ende i paknaqur derisa mbrrinte dyqanin e tij t vogl, q

7
ishte br aq i famshm n Franc, n Gjermani, n Austri, n Itali dhe madje prmendej n
gjith Amerikn, bash ky dyqani i vogl i errt, aty n rrugn Bond Street.
Ashtu si zakonisht, eci me hapa t mdha prmes dyqanit, pa folur, rrethuar me katr burra,
dy prej t cilve ishin t vjetrit Marshall e Spenser dhe dy t rinjt Hammond e Wicks, q
qndronin drejt dhe e shikonin me zili Mjaftonte vetm gishti n dorezn e tij me ngjyr
qelibari t tundej, q t kuptohej se krkonte ekzistencn e tyre. Dhe, shkoi brenda dhe
prplasi mbas vetes dern e dhoms s tij.
Pastaj eli me krcllim dritaren. Piskamat e Bond Street u futn sakaq; deri edhe zhurma
m e largt e trafikut. Drita nga reflektort n pjesn e pasme t dyqanit e goditi murin deri
sipr. Nj pem lkundi gjasht gjethet e mdha t gjelbrta, sepse ishte qershor. Por, q kur
zonjusha, ishte martuar me Z. Pedder, pronarin e nj birrarie t vogl, aty askush nuk i
ngulte m at trndafilin n thilen e xhakets
Kshtu, ai bri nj si gjysm pshertim dhe gjysm afshom, kshtu q.
Ather, preku nj shenj n mur pas tij dhe paneli rrshqiti qetsisht ngadal nga nj
kasafort eliku, dhe pas saj u shfaq nj raft me pes, jo me gjasht t ndara, t gjitha pjes e
nj eliku t lustruar. Ai prdrodhi nj els, hapi njrn syresh; pastaj edhe tjetrn. donjra
prej tyre ishte e veshur me nj nnshtres kadife, mbuluar me ngjyr t thell t kuqe. N
seciln kishte arturina-byzylyk, gjerdan, vth, kurora, korneta; gur t lirt n guaska
qelqi, rubin; smeralde, perla dhe diamante. T gjitha t sigurta, feksnin, disa t ftohta dhe t
tjera q duket se digjnin ende, t prjetshme dhe q ndrionin me nj drit t prqendruar.
Lot!, u shpreh Oliver duke kqyrur n drejtim t perlave.
Gjaku i zemrs!, tha, duke par nga rubint.
Barut, vazhdoi, duke i frkuar diamantt, aqsa ato flakronin dhe digjnin.
Barut i mjaft t shprthej gjith Mayfair-in, gjith qiellin deri sipr, sipr e tejet. E
trhoqi kokn nga pas dhe lshoi nj tingull t ngjashm me hingllimin e kalit, ashtu si i
plqente ta prsriste shpesh.
Telefoni filloi t zukas me servilizm me nj tingull mbytazi mbi tavolinn e tij. E mbylli
kasafortn.
Pr dhjet minuta, u prgjigj. Jo m par. Dhe, u ul posht n tavolinn e tij dhe shikoi
tek kokat e perandorve romak, q qndronin serioz kah vazhds s mngve t tij. Srish e
zhveshi veten nga realiteti dhe u b ai djali i vogl, q luante me mermerin n lugin e ku
ditt e diela shiste qent e vjedhur. U b srish ai djali i vogl dinak dhe i zgjuar, q qeshte
me buzt si qershit e lngzuara.
I vendosi gishtat tek tirandat mbi bark; i zhyti n kutit me peshqit e frkuar dhe pastaj i
drodhi para njerzve. Ishte shtatholl, i zhdrvjellt, me syt si gur t lmuar. Dhe tani,
kraht e ors shkonin, oh, nj, dy, tre, katr Dukesha e Lambourne priste matan

8
begenisjen e tij; ishte bash ajo, dukesha e Lambourne, bija e bash njqind Erlave. Ajo e priste
prej dhjet minutash n karrigen n cep t dhoms. Atje priste pr begenisjen e tij. E do
duronte ashtu vetm q t kishte mundsin e takimit me t, derisa ai t bhej gati. Ai
shikonte orn n arkn e tij prej shagreni. Kraht lviznin. do tik-tak i ors e merrte e
drgonte diku kshtu i ngjante i dukej vetja me nj konserv, nj got shampanj apo nj
konjak tjetr i kndshm, nj cigare nga ato q kushtonin vetm nj gines. Ora i shtriqi ato n
tavolin pran tij, ndrsa dhjet minutat kaluan. Ather ai ndjeu hapat e buta dhe t avasht,
q po afroheshin; nj fshfrim po avitej nga korridori. Dera u el. Z. Hammond u vendos
kundruall murit.
Lartsia e saj, lajmroi ai.
E po priste atje, njsuar me murin.
Dhe Oliveri u ngrit dhe mundi t ndjente shushurimn e rrobave t Dukeshs, teksa ajo
prshkonte ngadal distancn q i ndante.
Ajo u duk nga larg duke e mbushur dern me nj arom, me prestigj, me arrogancn dhe
me madhshtin, q ishte pjes e krenaris s gjith dukeshave dhe dukve, q ishin t
prkundur njsoj si ajo. E ndrsa valt n ajr pak nga pak davariteshin, ajo u prthye, sikur
po ulej, duke i prhapur e llokoitur dhe pastaj si gati duke rn mbi Oliver Bacon, artarin e
madh duke e mbuluar at me piklat e ndritshme shumngjyrshe, t gjelbrta, roz, vjollc;
me aromn; edhe me ylberin; ndrsa rrezet i doln nga gishtrinjt, duke e prshndetur nga
kumbullat, q lbyrnin nga mndafshi i saj; edhe pse ajo vet ishte shum e madhe, shum e
trash, tepr e ngjeshur, pas cops prej mndafshi t till kaq roz, q e ngrthente t tr
pamjen e saj. Si nj adr dielli, mbushur plot stolisje, njsoj me palloin me shum pend, q
rreh kraht e tij, kshtu ajo filloi t mbshtjell pak nga pak puplat, kshtu u qetsua dhe
prgatiti veten, ndrsa ngadal filloi t zhytej n nj kolltuk t madh t lkurt.
Mirmngjesi z. Bakon, i sht drejtuar Dukesha. Dhe i dergji jasht kraht, duke i
nxjerr nga e hapura e dorezave t saj t bardha. E Oliveri u prkul, gati duke e prekur. Pr
fare pak, duart e tyre prekn lidhjen, q ishte fabrikuar prej kohsh mes tyre dhe q tash dukej
edhe m shum. Ata ishin t afrt, megjithse ende armiq; ai ishte mjeshtr, ajo ishte zonj,
secili e prfliste tjetrin, secili kishte nevoj pr tjetrin, secili e kishte frik tjetrin, secili e
ndjente kt dhe e dinte n do moment q do preknin duart kshtu, n dhomn e vogl me
at dritzn e bardh jasht dhe pemn me gjasht gjethe, ku vinte nga prtej tingulli i rrugs
dhe pas tyre kasaforta.
Po sot, Dukesh, m thuaj se far mund t bj pr Ju, i tha me shum butsi Oliveri.
Dukesha ia hapi zemrn, at pjes t saj intime, q hapej aq gjer. Me nj pshertim, por
jo me fjal, ajo mori nga nj ant nj qese mbshtjell me leck xhami, q i ngjante nj si
qelbsi t thar e t verdh. Dhe nga e ara e cops s fryr, ajo rrshqiti perlat: 10 t tilla

9
syresh. Ato u rrokullisn nga e ara e qeses s fryr, nj-dy-tre-katr-t ngjashm me vezt e
nj zogu t rnd.
T gjitha ato, do t m ln tashti, Z. Bakon, iu quravit ajo.
Pes, gjasht, shtat ato rrshqitn tej, teposht pjerrsive t gjra n ant e ngritura, q
binin mes gjunjve t saj, e q vazhdonin deri tek nj lugin e ngusht e teta, e nnta dhe e
dhjeta. Atje shtriqeshin n nj cop mndafshi me ngjyrn e pjeshks. Dhjet perla.
Q nga brezi i Appleby, u qa ajo. I fundit, t fundmet e t gjithave.
Oliveri u tendos dhe mori nj nga perlat n mes t gishtit t madh dhe gishtit tregues. Ai
ishte i rrumbullakt dhe i ndritshm. Por, ishte vall i vrtet apo kallp? Mos po e gnjente,
srish? A do t guxonte?
Ajo shtriqi gishtin e saj t but t trash prmes buzve. Nse Duka do ta dinte, i
pshpriti. I dashur Z. Bakon, pak fat i keq.
A po e mashtronte srish, mos srish ajo?
Ai i poshtr! Ai mashtrues, pshpriti ajo.
Njeriu me kockn e dal? Nj i keq-. Dhe Duka ishte po aq i drejt si nj mash; me ato
favoritet e tij katrore; po mund tia priste asaj, ti mbyllte fare gojn, nse do e dinte kt
sepse mesa di un, mendoi Oliver dhe i hodhi nj vshtrim plot siguri.
Araminta, Daphna, Diana, iu qa ajo. Jan thjesht pr to.
Zonjat Araminta, Daphne, Diana, bijat e saj. I njihte ato; i adhuronte. Por ishte Diana, ajo,
q ai e dashuronte.
Ju i dini t gjitha sekretet e mia, e pa ajo pak me t keq. Lott i rrshqitn, filluan ti
binin; lott, njsoj si diamantet, duke mbledhur lehtas pluhurin n gjurmt e vishnjta mbi
faqet e saj.
Miq t vjetr, murmuriti ajo, miq t vjetr.
Miqt e vjetr, prsriti, miqt e vjetr, ndrsa filloi t lpinte fjalt.
Sa krkon?!, e pyeti me dyshim.
Ajo i mbuloi perlat me duart e saj.
Njzet mij, pshpriti.
Ishte i vrtet apo kallp, ai q mbante tash n dor? Brezi i Appleby nuk ia kishte shitur
vall dhe m par? Ai mund ti bnte nj sinjal me zile Spencer-it apo Hammond-it. Merreni
dhe provojeni!, mundi tu thoshte. U zgjat n drejtim t ziles.
Ju mund t na vini nesr?, iu lut ajo, duke e ndrprer. Kryeministri-Lartsia e tij
mbretrore. Ndaloi nj hop. Dhe, Diana, shtoi ajo.
Oliveri e hoqi dorn nga zilja.
Ai shikoi pas saj, n pjesn e prapme t shtpive n Bond Street. Por nuk pa shtpit n
Bond Street, por nj lum nga ku dgjohej rrapllima; dhe sesi ngriheshin troftat e salmoni;

10
dhe kryeministrin; edhe vetveten po ashtu, veshur me nj pardesy t bardh dhe pastaj at,
Diann. Ktheu srish vshtrimin posht, drejt perls q mbante n dor. Si mund ta
kontrollonte n feksjen e lumit, n dritn e syve t Dians? Tashm ishin syt e Dukeshs q
rrinin t drejtuar tek ai.
Njzet mij, iu lut ajo. Pr nderin tim.
Nderi i t ms s Dians! Ai trhoqi librin e eqeve n drejtim t tij; nxori penn.
Njzet, shkroi. Pastaj ndaloi t shkruarit. Syt e gruas s vjetr n piktur i ishin drejtuar
nga sipr, ishte ajo, gruaja e vjetr, nna e tij.
Oliver, e paralajmroi ajo. Ki logjik! Mos u bj leshko!.
Oliver!, e luti me ngulm Dukesha. Ishte Oliveri tani dhe jo Z. Bacon. A do ta kalosh
gjith fundjavn me ne?
Vetm fare npr pyll me Diann! Duke kalruar vetm mes pyllit me Diann!
Njmij, shkroi dhe firmoi.
Ktu i ke, iu drejtua.
Dhe, ndrsa ajo u ngrit nga karrigia, u hapn srish t gjith rrotullat e adrs s diellit, t
gjith kumbullat e palloit, i gjith shklqimi i valve dhe shpata e heshtat e Agincourt. Dy
burrat e vjetr dhe dy m t rinjt, Spencer dhe Marshall, Wicks dhe Hammond u bn njsh
m pas, duke e ndjekur t zilisur, ndrsa ai e shoqronte zonjn prmes dyqanit drejt ders.
Pastaj tundi dorezn e tij t verdh afr fytyrave t tyre, ndrsa ajo mbante shtrnguar n
duart e saj, nj ek prej njzetmij paund me firmn e tij, nderin e saj.
...
Jan kallpe apo jan t vrteta? pyeti Oliveri, duke prplasur pas vetes dern e tij
personale. Atje qndronin ato, t dhjet perlat mbshtjell n letrthithsen mbi tavolin. I
oi ato srish n drejtim t dritares. I mbajti ato pastaj gjat nn lentat e tij drejtuar nga
drita Dikur kjo kishte qen, ajo, krpudha q e kishte drejtuar drejt toks! E prishur
prbrenda dhe e prishur n thelb!
M fal, ah, moj nn! pshertiu duke ngritur duart sikur po i krkonte falje gruas s vjetr
n piktur. Dhe, srish, ai ishte djali i vogl n lugin, q shiste qent t dieln.
Pr, murmuriti dhe duke shtriqur duart e tij bashk do t jet nj fundjav vrtet e
strgjat.

Virxhina Woolf (Prktheu Ben Andoni)

11
 Msuesja Bokarme
Ashtu sikundr ndodh kur njeriu kalon mes nj kopshti dhe zgjat dorn i shkujdesur e kput
nj filiz t njom e haprdahen gjethzat e pakta apo lulja e vetme, bash ashtu, duke kaluar
prmes jets s Maria Bokarmes, ather n lule t viteve, dikush e kishte lnduar rnd pr
nj trill t kot t astit. Ather ajo qe larguar nga qyteti dhe kishte shkuar n nj qytetth t
vogl buz detit t jugut pr t punuar si msuese.Tashm kishin kaluar shum vjet.Me t
mbaruar shkolln e mbasdites, msuesja Bokarme kishte zakon t shkonte t shtiste n molo
dhe aty, e mbshtetur mbas parmakut t skels, kalonte kohn, si bnin edhe njerz t tjer t
ngeshm, duke kundruar anijet e lidhura n breg: tredirekshe, peshkatore me vela, goleta,
secila me emrin e vet t shkruar n ki: Anxholina, Pllumbesha, Vllezrit Nogera,
Anunciatela dhe emrin e portit ku ishin regjistruar: Napoli, Kastelamare di Stabia, Gjenova,
Livorno, Amalfi: thjeshtsisht emra pr at q nuk njihte asnj nga ato qytete detare; por q,
kur i shihte t shkruara n ki t atyre anijeve aty, n syt e saj bheshin dika fort e afrt,
dika fort e pranishme e nj largsie t panjohur q e shtynte t pshertinte. Dhe ja, ku vinin
parancat, njra mbas tjetrs, me velat q cijatnin gzueshm, duke i rn rreth skajit t molit;
n seciln prej tyre ishin gatitur dhe rreshtuar n kuvert kanistrat pr peshkun, mbushur me
leshterik. Shumkush vraponte n skel pr t bler peshk t freskt pr dark; ajo rrinte dhe
vshtronte anijet, interesohej pr jetn brenda bordit t tyre, me aq sa mund t prfytyronte
duke par nga jasht.Ishte msuar me ern e rnd q lshonte siprina e yndyrt e atij uji t
ndenjur, e cila ngjante si nj shtres e qelqt ku, mes anijeve, mezi lvizte ndonj rrezatim
dredhullak. Knaqej duke vshtruar detart e atyre anijeve, tani t sigurta, aty n port, pa
menduar se ata mbase mezi pritnin t ktheheshin n ndonj port tjetr. Dhe duke vshtruar n
buzmbrmje fort e prqendruar majat e direkve t lart, shulicat, pallasartat, bashk me nj
gzim mbushur plot jet dhe me nj hutim marramends, ajo ndiente n vetvete nj mall t
mpreht pr gjith at qiell e pr gjith at det q kishin prshkuar ato anije, duke u nisur nga
kushedi far vendesh t largta. Duke fantazuar ksisoj, hera-her e prkundur nga hija q
rrinte si e varur n trajtn e nj bryme t murrtyer prmbi detin ende t ndriuar, nuk
kujtohej se, ndrkoh, aty n tok, n molo, ishte ngrysur dhe se gjith t tjert qen larguar,
duke e ln vetm q ta ndiente m fort kutrbimin e ujit t zi mbi ranishte, i cili, kur binte
dielli, bhej edhe m thers.Fanari jeshil i portit tashm ishte ndezur n maj t kulls s
bardh e t rrumbullakt, por nga afr bnte nj drit kaq t dobt e t fjollt, sa dukej e
pamundur t dallohej shkoqur nga larg. Kushedi pse, duke e vshtruar, msuesja Bokarme se
ndiente nj lshim t paprcaktuar; dhe kthehej e trishtuar n shtpi.Vese, shpeshher, t
nesrmen n mngjes, n agun e heshtur, kur ndonj anije, nisej me ngadal nga moli me t
12
gjitha velat e ndera q sia dilnin t shtyheshin nga era, e rimorkiuar nga ndonj avullore e
vogl, shumkush nga detart, t cilve u takonte t dilnin pr t dihatur pr her t mbrame
paqen e portit, nga i cili po largoheshin dhe t qytezs ende t prgjumur, merrte me vete pr
nj cop koh shmblltyrn e nj gruaje t gjor t veshur me t zeza q, n at or t
pazakont, vrojtonte nga moli i shkretuar at nisje t trishtuar dhe t ngadalshme.Sepse
msueses Bokarme i plqente q t prgjrohej n at mnyr, hidhurazi, duke par ato anijet
q linin portin n t aguar dhe vonohej aty duke ndjekur me sy velat q dora-dors fryheshin
nga era dhe merrnin me vete ata lundrtar, larg, gjithnj e m larg, n hapsirn e madhe t
qiellit e t detit, ku koh mbas kohe direkt ndrinin si argjend; derisa zilja e shkolls e
thrriste pr t kryer detyrn e prditshme.Kur shkollat mbylleshin pr pushimet verore,
msuesja Bokarme nuk dinte si ta shfrytzonte kohn e lir. Kishte kursyer gjat gjith atyre
viteve pune dhe mund t udhtonte: por i mjaftonte t ndrronte ashtu, duke vshtruar anijet
e lidhura n mol apo ato q niseshin.At ver n qytez kishin ardhur shum njerz pr t
pushuar n breg t detit. Ishin aq shum, sa nuk mund t ecje pr t shtitur n molo.
Madhshti ngjyrash perndimesh t mrekullueshme t Jugut, fustane t qeshura tyli,
ombrelka mndafshi, kapeleza kashte. Alamet zonjash, q sishin par ndonjher! Dhe grat
e shtruara t qytezs q rrinin goj hapur e sy aplyer dhe i soditnin. Vetm msuesja
Bokarme strandej: sikur t mos kishte ndodhur gj. Aty, te parmakt e skels, vazhdonte t
vshtronte detart q lanin kuvertn e ndonj anijeje, duke i hedhur njri-tjetrit pr qyfyr ujin
e kovave, duke rendur, duke krcyer dhe duke thirrur e duke qeshur me t madhe.Porse nj
dit:- Mirina!- Luila!- Po ti ktu? Kam gjysm ore q rri e t shoh: sht ajo? ssht ajo?
Po do ktu, moj Mirina?Dhe ajo zonjushe, mes habis s przier me nderim t grave t
shtruara t qytezs, e prqafoi, e puthi dhe e strputhi msuesen Bokarme me aq mall e
dashuri sa e lejonte korseja e shtrnguar.Msuesja Bokarme, e zn ngusht, meq se
priste at takim, hapi paksa duart e dobta e t zbehta pr t shprehur me at gjest nj far
dshprimi dhe tha:- Ka shum vjet, tashm!Duke thn kshtu, ndoshta pa e kuptuar as ajo
vet, sapo rrudhi fytyrn q ta shoqronte me nj buzqeshje at gjest t duarve, n cepat e
syve iu prvijua angshtia q lind nnshtrimi.- Mir un, po ti do ktu?- shtoi, sikur t
donte q, duke e shmangur at pyetje, ta largonte edhe at kureshtje t pashpirt t shoqes nga
vetja e saj tashm e ndryshuar dhe e veshur varfrisht. Dhe ia doli. Vetm habia q i
shkaktonte takimi mbas shum vjetsh me nj shoqe t vjetr t kolegjit dhe n at gjendje
mund tia davariste mendjen zonjs s bukur Valpieri. Meq iu kujtuan hallet e veta,
smendoi m pr shoqen.- Ah, sikur ta dije!Dhe duke u strzgjatur n nj mori hollsish, pa i
shkuar ndr mend se Mirina, meq si njihte as vendet dhe as njerzit pr t cilt i fliste, do ta
dgjonte me indiferenc, ajo vijoi historin e saj.Nj histori fort e dhimbshme, thoshte; dhe
ashtu mund t kishte qen. Skishte dyshim se vezullimi i gjith atyre xhevahireve q i

13
zbukuronin gishtat e duarve sikur ua paksonin ca vlern gjesteve me t cilat donte t
vrtetonte angarit e tmerrshme q kishte kaluar pr shkak se i shoqi e kishte ln n
vshtirsi t mdha.Msuesja Bokarme, duke u kujtuar se zonjat e qytezs po e shihnin me
prfillje pr shkak t atij intimiteti q po tregonte ndaj saj ajo zonja e huaj e bukur, gati-gati
po bindej se me t vrtet ajo dhe zonja Valpieri ishin t afrta me njra-tjetrn, edhe pse e
mbante mend mir q n kolegj skishin qen kurr shoqe t ngushta. Dhe se, prkundrazi,
ajo q kishte lindur n nj familje t varfr dhe q kishte hyr n at kolegj falas, m shum
edhe se sa nga ftohtsia prbuzse e shoqeve t pasura, kishte hequr keq bash nga mrit e
asaj Valpierit, e cila, meq i prkiste nj familjeje t rn nga vakti, skishte mundur ta
glltiste q shoqet e trajtonin keq dhe e vinin barabar me t. Valpieri po fliste, fliste
vazhdimisht pa menduar aspak se asaj gruaje t gjor provinciale po i bnin prshtypje ca
zbulime interesante q po shquante n fytyrn dhe n sjelljen e tjetrs.- Dhe e sheh? kt vit,-
thoshte tjetra,- mu desh t knaqem t vij ktu pr t br banjo n llixha. Mi kan porositur
mjekt dhe nuk kam si bj pa to. Prndryshe, as q do t vija! Uf, njerz! vend i humbur,
moj Mirina! Si bn q rri ktu? Lre, mos e pyet pastaj vend verimi! Nuk ka asfare burra:
vetm gra; dhe q t gjitha gra shtpiake! O Zot, m duket sikur m zihet fryma! Shyqyr q t
gjeta ty! Kam zn me qira dy si ti quaj? dy kthina, dy strofka ku m dridhet mishi t hy. I
sprkas do dit me kolonj. Po sfilitem. Po ti, bn ktu? Ku banon? A sma tregon shtpin
tnde?- Shtpin time?- tha msuesja Bokarme duke buzqeshur me zor.- Eh, skam shtpi.
Shtpia sht e shkolls. Nj paradhom e vockl, nj dhomz (ve e bukur e plot ajr) dhe
nj kuzhin sa nj grim ku mezi vij rrotull.- Do t ma tregosh,- prsriti tjetra, sikur t mos e
kishte mbajtur vesh.- Ah, po, se ti ktu je msuese. Si su kujtova? Msuese filloreje, jo?-
sht e vrteta jam drejtoresha e shkolls. Po edhe jap msim.- Ashtu? Po ke aq durim?-
Duhet t kem.- Mrekulli: domethn se do t kesh pak durim edhe pr mua. Se un st le m,
e dashur. Ti ke pr t qen spiranca e shptimit pr kt miken tnde anijembytur.Ndali pr
nj ast n mes t rrugs dhe shtoi, duke shkundur duart e saj plot unaza:- Jam anijembytur
n kuptimin e vrtet t fjals. Po tani t mos mendojm pr gjra t trishtuara. Eja shkojm
n shtpin tnde. Sa gjra kam pr t t thn pr shoqet tona t kolegjit! Prit, pa do t
dgjosh! Po dhe ti, me siguri, q do t kesh shum gjra pr t m rrfyer.- Un?- thirri
msuesja Bokarme.- E dashke t t rrfej un?Tashm e msuar prej shum vjetsh t
jetonte e mbyllur n vetvete, sapo ndonj pyetje rrekej ta rrmonte thell, e shmangte me nj
prgjigje bindse. Kur arritn para godins s shkolls, tha:- Ja ku mbrritm. Po deshe t
hysh brenda- Oh,- ia bri tjetra, duke ngritur kryet pr t par tabeln te porta.- Banoke
brenda shkolls?- Po, dhe do t shohsh q pr tu futur n dhomn time duhet kaluar prmes
nj klase: prmes s katrts.- Ah, sa pr at klas ndoshta jam ende e zonja!Dhe kur u fut
brenda se mbajti vendi! Pa shih! Pa shih! Bankat e radhitura, katedra, drrasa e zez, hartat

14
gjeografike npr mure; dhe ajo era e veant e shkolls! Deshi t ulej n njrn prej bankave
dhe, duke mbshtetur brrylat, pshertiu me kokn mes duarve:- Sikur ta dije sa po m bn
prshtypje !Pastaj, kur kaprceu pragun e dhomzs s Mirins, sreshtn habit. Nisi t
prplaste duart: fole e qet! vetmi e bekuar! Dhe duke br me shenj nga shtrati prej
hekuri, drit i pastr, me at kuvertn e qndisur me dor me pun kryqe dhe bordurn e
tejdukshme ngjyr qielli prej musline, thirri:- Kushedi ndrra sheh n t! ndrra t mbla e
t dlirta!Por shtoi se ajo do t kishte vdekur nga frika, po t flinte vetm n nj dhom si ajo,
me gjith ato klasat boshe rreth e rrotull.- Ma do mendja se mbyllesh me els.Dhe
prnjhersh, tek zgjati qafn pr t par me syzat me dorez nj fotografi t zverdhuar t
varur n mur dhe duke vn re se shoqja e saj, e prndezur befas n fytyr, po rrinte si e
ngrir para tryezs s shkrimit, bash sikur t donte ta fshihte at foto, buzqeshi dhe e
krcnoi gjith dredhi me gisht:- Pa shihe shejtankn, edhe ti? Lrm ta shoh!E shtyu butazi,
por menjher, duke e par shkarazi at portret, lshoi nj britm. Msuesja Bokarme u kthye
menjher, dyll e verdh dhe pr nj ast q t dyja u vshtruan sy ndr sy gjith urrejtje.-
sht kushriri im. E njeh?- Xhorxho Novi qenka kushriri yt?Dhe Valpieri mbuloi fytyrn
me duar.- E njeh?- nguli kmb msuesja Bokarme, me at instinktin agresiv, thuajse
qesharak, t nj kafshze t parrezikshme.Por zonja Valpieri, duke zbuluar fytyrn q tani i
ishte shndrruar krejt, pa ar kryet q ti prgjigjej, filloi t fliste e prndezur, duke
prdredhur duart:- O Zot, o Zot! Kshtu, ? Po m thuaj, a ke lajme prej tij?- do t thuash?-
Kshtu sht, ska dyshim! Ta besosh q kam t drejt t jem bestyte. Po pse e mban aty
kt fotografi t vjetr? E ke dashur? Thuajm t vrtetn. E shoh, e shoh, e shkreta ti. Mos
keni qen gj t fejuar?- Po,- u prgjigj msuesja Bokarme me nj fije zri.- Dhe ma mban
ende aty?- kmbnguli tjetra me zemrligsi.- T falnderosh Zotin, moj e shkret, q e ke
hequr qafe!Shtrngoi fort tmthat me duar, duke picrruar syt e duke rnkuar:- O Zot, o Zot
i madh, edhe ktu n fotografi m prndjek!- Po ai sht i martuar, ka fmij,- tha, si e
shastisur msuesja Bokarme.Valpieri e vshtroi me nj mshirim talls:- Sdo mend, pr ty
sht gruaja n mes. Dhe ti zakonisht e tradhton kshtu me at fotografi, e mora vesh! Por
un t flas pikrisht sepse sht e shoqja n mes dhe nuk dua t m ven faj nesr m shum
nga e kam hak.- Faj ty? Kush?- T gjith ju! A ssht kushriri yt? T lutem ma beso q
nuk sht rrnuar aspak pr shkakun tim, si thon t tjert. Kjo sht shpifje.- Si rrnuar?-
Rrnuar, po: dyqane t falimentuara, shpenzime t mendura! Jo pr mua, mba vesh mir!
Un u mashtrova poshtrsisht. Dhe nse tani ai ka kryer ndonj marrzi, sikundr kam frik,
dgjo, un shy n kt mes, nuk kam gisht!- Domethn, ti- U mashtrova po t them; dhe
tani, sikur t mos mjaftonte kjo, po shpifin kundr meje. Poshtrsi mbi poshtrsi. E, pra, ta
dish, do ta kisha falur sikur t mos m prndiqte qysh prej katr muajsh si qen i trbuar.
krkon nga un? M dhimbset: ka luajtur mendsh, sht br pr hekura. Po edhe un kam

15
mbetur pr gjynah t Zotit dhe nuk kam asnj mundsi ti vij n ndihm, asnj mundsi.
Sikur t donte Zoti e t gjendej dikush t m ndihmonte!Msueses Bokarme po i zihej fryma
nga habia dhe ankthi q i ngjallnin ato lajme dhe nga neveria q i shkaktonte ajo e pacip, e
cila, pa kurrfar droje, kishte guxuar ti afrohej n sy t t gjithve, aty n molo dhe tani ktu
po i ndrhynte n intimitetin e saj dhe po ia prdhoste at t fsheht t vjetr q e kishte br
t vuante n vashrin e saj dhe q tani, shndrruar n kujtim, ishte br nj ngushllim dhe
thuajse e vetmja krenari e jets s saj.Ndrkoh, Valpieri, duke menduar se prmimi q vihej
re ndr syt e shoqes nuk i drejtohej asaj, por Novit, i shtoi t sharat kundr tij dhe vijoi t
hiqej si viktim. Tha se Novi, mbase, kishte ende mundsi t shptonte po t arrinte ta gjente
shumn e nevojshme pr dorzani q duhej t derdhte pr nj npunsi t thjesht: pak,
dymbdhjet apo pesmbdhjet mij lira. Po ku ti gjente?- Ka pr t vrar veten, ma ka
shkruar! Tani mund ta kuptosh pse m bri aq prshtypje fotografia e tij aty. Oh, ta dish, ua
jep t gjithave at fotografi t vjetr. Ma ka dhn edhe mua. Prndryshe nuk do ta kisha
njohur. E prfytyron dot? Ka mbetur pa flok! Po mendo, mendo pak pr familjen e tij t
pafat!- Pr familjen?- shprtheu ather msuesja Bokarme, e prndezur nga prmimi.- M
duket se duhej ta kishe menduar prpara!- Po m akuzon edhe ti? Po a st thash se ai- Po;
por m von? Kur e more vesh se kishte grua, se kishte fmij?- Eh, ishte tepr von, e
dashur!- thirri Valpieri, duke br nj gjest trashanik.- E shoh se po merr val. Tepr von. E
kuptoj se ju t tjert O Zot, sikur t m kishte shkuar mendja se ti sht e uditshme q
Novi sm ka thn as gjysm fjale pr ty, e di? Dhe un shkoj e vij pikrishtE ndrpreu
fjaln: shikoi msuesen Bokarme dhe ia plasi nj gazi jerrs.- Dil jasht!- i thirri ather
msuesja, duke u dridhur e duke i treguar dern.- Nj minut,- i tha Valpieri, duke e marr
veten.- Po m dbon me gjith mend?- Po! Jasht! Dil jasht!- prsriti msuesja Bokarme,
duke prplasur kmbn prdhe, me syt mbushur me lot.- St shoh dot m n shtpin time!-
Po shkoj, po dal vet,- tha Valpieri duke u ngritur me nge.- Qetsohuni, qetsohuni, zonja
drejtoresh!Para se t kaprcente pragun, u kthye dhe shtoi:- Pshertima t mbara e plot t
puthura asaj fotografie!Dhe u zhduk, gjith duke qeshur me at z t jerr.Msuesja
Bokarme, kur mbeti vetm, e shkuli at fotografi nga muri dhe e shkapeti me aq vrtik mbi
tryezn e shkrimit sa xhami i kornizs s thjesht prej bakri u b copash. Pastaj shkoi e u
lshua mbi shtrat dhe, duke rrasur fytyrn n jastk, nisi t qante.Jo aq pr fyerjen, jo: qau pr
mjerimin e zemrs s saj, mjerim i nxjerr sheshit, i prtallur dhe i prshkelur: qau nga turpi
pr at q kishte br, pr at fotografi t vockl q e kishte vn aty n mur shum vjet m
par.Por skishte njohur as edhe nj ast t qet qysh prej vegjlis, kurr; tashm kishte
bjerr jo shpresn, por deri edhe dshirn pr t shpresuar pr kohn q i mbetej; dhe ather,
sikur t lypte nj kujtim jete, u ishte kthyer ditve t vuajtjes m t egr, t vetmes koh kur,
sado pr pak, kishte ndier se po jetonte me t vrtet: dhe e kishte krkuar at fotografi t

16
vogl, kishte bler at suaz t vockl dhe t lir dhe e kishte varur n mur, jo q ta shihnin t
tjert, po pr vete, vetm pr vete, sikur t donte ti provonte vetes se, ndrsa shum msuese
t tjera si ajo thonin, pa qen e vrtet, se n vashrin e tyre e kishin pasur edhe ato nj
historiz dashurie, ajo- ja ku ishte- e kishte pasur me t vrtet; kishte ekzistuar me t vrtet-
ja ku ishte- nj burr n jetn e saj.Sa ishte tallur ajo e pacipa me kt gj! Ishte dika e
vockl, nj fotografi e mjer e zverdhuar: nj nga ato historit e zakonshme q, pikrisht pse
jan t zakonshme, nuk prekin m asknd: sikur t jet se, meq jan t tilla, e pengojn t
vuaj njeriun q i prjeton .Munges prvoje, marrzi e nj fmije t ndryr n fillim n nj
jetimore, pastaj n nj kolegj. Kishte pak dit q kishte dal soje me diplomn e msueses
dhe tani po priste gjith ankth nj vend t thjesht n ndonj shkoll fillore fshati, duke i
hequr vetes gjithka pr t paguar qiran e asaj skute n qytet dhe me ato pak qindra lira q i
kishte fituar n nj konkurs pedagogjie, vitin e fundit t kolegjit, po jetonte duke pritur.
dhurat kishte qen pr t ai konkurs! Por edhe sa e oroditur ishte ndier, kur e kishte par
veten kaq vetm dhe kaq t lir, ajo q kishte jetuar gjithnj e ndryr! Dhe nj mngjes,
papritur dhe pa kujtuar, ishte gjendur vetm pr vetm me nj djalosh, i cili kishte nisur ti
fliste aty pr aty me mjaft konfidenc, duke e quajtur e dashur kushrirk. Dhe, natyrisht,
qysh n fillim, kishte krkuar q ajo t mos rrinte kokulur dhe t mos i ndukte dantellat e
mngs me thonjt q zakonisht nxnset e zellshme i mbajn t pagoditur; lart kryet dhe ta
vshtronte drejt e n sy, ashtu sikurse vshtron ai q nuk i druhet asgjje! Nj zot e di si nuk
kishte qar at her t par; dhe pastaj me prdllim i ishte lutur Zojs q t mos e shihte
m at njeri. Por t nesrmen ai ishte kthyer me nj pako pastash e nj tufz lulesh dhe e
kishte ftuar ti shkonte n shtpi t tij: e ma donte ta njihte at mbesk, vajzn e motrs s
dashur q kishte vdekur shum vjet m par. Kishte shkuar; dhe ajo teze, duke e kundruar
nga koka te kmbt, i kishte thn se i vinte keq q smund ta priste n shtpi, sepse aty ishte
Xhorxho- dhe me at rast nj varg kshillash pr t qen e kujdesshme, nj predikim i gjat
q ajo, duke e kuptuar dyshimin q e shtynte t emtn t fliste (ka sishte e zorshme pr tu
kuptuar), e kishte dgjuar me fytyr t prndezur nga turpi. Dy dit m von Xhorxho kishte
ardhur pr ta vizituar; dhe ather ajo, fort e ngatrruar dhe duke belbzuar, ishte prpjekur ti
jepte t kuptonte se nuk duhej t vinte m. Por ai at lutje t druajtur e kishte pritur duke
buzqeshur dhe t nesrmen i kishte shkuar prsri. Ksaj radhe ajo i kishte folur seriozisht:
ose ai nuk do t shkelte m aty, ose ajo do t shkonte tia thoshte tezes. Ashtu sikundr kishte
qeshur m par me lutjen e saj, tani ishte tallur me krcnimin: mund t shkonte kur t donte,
madje, do t ishte edhe m mir! Ksisoj do ti jepej mundsia tia thoshte haptazi s ms se
e donte. Meshkujt i thon duke qeshur kto gjra q n ato aste asaj ia onin zemrn pesh
dhe ia prndiznin gjakun. Qysh at dit ndrroi shtpi, pa ln gjurm. Dhe i kujtohej kishte
hequr n shtpin e re gjat atyre pesmbdhjet ditve q kishin kaluar derisa ai e kishte

17
gjetur prsri; i kujtohej ajo droja e paprcaktuar, mbase m shum pr vete se sa pr at, se
mos fakti q nuk do ta shihte, do t bhej shkak t ndryhej n vetmi. Nuk e ndiente veten
mir n at dhomn e re, edhe pse ishte ku e ku m pr t qen nga e para; shkonte do dit
n kolegj pr t takuar drejtoreshn q i kishte premtuar vendin e puns pr n vjesht. Dhe
nj mbrmje, kur sapo ishte kthyer, dgjoi trokitje n der dhe nj z frymval q i lutej ta
hapte. Sa koh e kishte ln matan, mbrapa ders, duke u dredhur prkndej dhe duke iu
lutur t ikte, ta linte t qet, t fliste me z t ult, pr hatr t Zotit, q t mos dgjonin
fqinjt: se ishte marrzi, se ishte poshtrsi ta komprometonte n at mnyr; mjaft, mjaft!
krkonte prej saj? Meq ai po vazhdonte t ngulte kmb dhe nuk kishte ndr mend t
largohej, mori prnjhersh nj vendim: vuri kapeln n kok dhe hapi dern:- Dakord.
Dalim bashk. Eja dalim!- dhe aty merrnin flak tr kujtimet, zemra e fishkur prndizej
prsri n zjarrin e asaj nate, t cilin skishin mundur ta shuanin gjith lott e derdhura m
pas. Dhe i ishte dukur sikur po ecte bash prmes flakve, vetm pr vetm me t, krah pr
krah rrugve t qytetit. Dhe mes rrmetit dhe zhurms s atyre rrugve i dgjonte shkoqur e
kthjellt fjalt q ai i pshpriste n vesh, duke ia shtrnguar krahun me krah. Nusk, e
thrriste: dhe ashtu gjithmon, n krah t njri-tjetrit, do t ecnin n jet. Vese tani duhej t
mposhtej kundrshtimi i s ms.Kur po ktheheshin n shtpi, mjaft von, ai i kishte zhvatur
premtimin se do ta prcillte vetm deri te porta, madje edhe ishte betuar pr kt; por
premtimin ia kishte br me kusht q ti jepte nj t puthur. N asnj mnyr! Qysh? N mes
t rrugs? Ai i tha se nuk kishte pasur parasysh portn e jashtme n rrug, por e kishte pasur
fjaln pr dern lart te shkallt; aty do ta puthte dhe pastaj, posi jo? do t largohej para se ajo
ta hapte dern: i ishte betuar pr kt. Vese, mbas puthjes s par, ndrsa ndodhej e vetme
brenda dhoms s vogl, e hutuar dhe duke u dridhur nga lumturia e po prpiqej t hiqte
karficn e kapels, ja ku prmes ders, u dgjua prsri zri i tij q po i lypte nj puthje tjetr,
vetm nj, vetm nj tjetr dhe pastaj jo m: do t largohej me gjith mend. Dhe ajo, m n
fund e thyer, mbasi i kishte thn kushedi sa her jo, e mposhtur dhe e detyruar nga q ai nuk
po tregohej aspak i kujdesur dhe i prmbajtur, hapi prsri dern.

Luigi Pirandelo, Prktheu: Amik Kasoruho

18
 Hipoteza
Duhet ndoshta ta kishte trullosur pak birra q po pinte pas nj ore tenisi n at pasdite furr
n nj nga ditt prvluese t asaj vere prjashtimisht t nxeht. Partneri i tij i
deriathershm, me t cilin n dy vjet e gjysm kishte mundur t fitonte nj her t vetme dhe
kjo pr arsyen e thjesht se ishte luajtur vetm me katr game pr shkak t errsirs po e
linte Ballkanin pr t shkuar me mision n Tokio, ku do t kishte mundsin t blinte verra
t vjetra Enol Gay, ose ndonj mark tjetr me emr djaloshari, t cilat bota i kishte harruar
krejt e preokupuar me gjetjen e mnyrs s mbrojtjes s gorills s malit n Ruanda dhe
xixllonjave n luginn e nj lumi t vogl n nj nga vendet e Europs Lindore. Pi-ej-di,
mbajts i dy nnshtetsive, n fytyrn e sinqert kishte prher nj t kuqe t leht q
tradhtonte origjinn e tij t vrtet mirsin sllave t prforcuar me nj vshtrim t qashtr e
patkeq, ka nuk e kishte penguar megjithat t shkruante doktoratur n nj universitet t
famshm e shoqruar kjo me mimin e vitit akorduar nga njri prej grupimeve shkencore n
atdheun e tij t dyt, shum m t madh e shum m t pasur.
Ndrsa konsulli, partneri i tij aktual, nga natyra i ashpr, mbante nj mjekr spic, s cils
mund ti shkonte pr mrekulli nj jak e bardh e ngrir, kaq mir e njohur edhe n piktur.
Luante mjaft mir tenis, tek partneri, e kishte zakon, krkonte edhe referenca historiko-
filozofike duke u nisur vetm e vetm nga mnyra e reagimit n loj. Kt gj bnte edhe me
Konsullin, sepse ky n fushn e tenisit zhvendosej plot nervozizm ka t bnte t dyshoje n
t shkuarn imperiale t vendit t origjins. Luante me topat me at lehtsi q demonstronte
Cortez me kokat e indianve pas poshtrimit t fundit q i kishte br Montezums, i cili
besonte se n personin e ktij aventurieri gjente shpirtin e Zotit ndaj edhe turprisht dhe pa
luft i dha atij dhe pesdhjet katilve t tjer Meksikn q ather vlente sa gjysma e bots e
pr m keq e konsideronte kt si nj shrbim ndaj lavdis hyjnore. Prball mjeshtris s
tjetrit Konsulli dora dors po rehabilitohej duke dshmuar se luftn sportive monte m
shum se gjithka, me rast po e qetsonte partnerin e tij n bindjen e dobsuar ndjeshm se
ishte pikrisht nderi ve zellit kristian t prcjelljes s t mirs gjithandej ku kjo mungonte
dukshm motori kryesor i misionit evangjelist t atdheut t tij n Botn e Re heretike q
krkonte konvertimin e shpejt dhe prfundimtar.
Kto gjra pr tenisin dhe partnerin i mendonte tek pinte birr ndan rrugs.
Mjedisi ngado nuk favorizonte mendime t bukura e t pastra, qndronte ulur prball nj
kukumali plehrash ndrsa dy metra m tej kutrbonte nj puset e bllokuar, t bnte, e till
ishte bukuria e oborreve t restoranteve dhe kafeneve n kt vend. Megjithat kjo nuk i
bnte prshtypje askujt. Shtoji ksaj edhe diellin verbues q spo e linte t hapte syt pa i
19
kapsallitur. Pikrisht ather, n gjysm mpirje e gjysm trullosje pati vegimin e turbullt t
pamjes s saj. Nuk dshironte t mendonte menjher pr t, po luftonte m tepr me gjumin
q po i vinte pr shkak t lodhjes nga loja, dielli dhe birra, por ja q pamja e saj u qartsua
vetvetiu dhe prfundimisht i pushtoi edhe mendjen.
Kjo ishte thjesht nj hipotez : po e takon at srish. Por ai sapo kishte par imazhin e saj,
aspak at vet. Prfytyroi madje se po bisedonte me t dhe jo me shmblltyrn e saj t
mjegullt.
E vrteta sht se pak koh m par kishte rimarr kujtimet nga takimi i mparshm.
Ia njihte dobsin pr gjahtart ziosh e ballult t pasaportave m t mira. I dridhnin npr
gishtat e vegjl t duarve t djathta me thonj me centimetra t gjat, shenja kto q donin t
thoshnin se poseduesit e tyre skishin nevoj t merreshin me kullotat e gjs s gjall
ndrkoh q femrat i kishin pa hesap, u mjaftonte vetm nj frshllim. Tregtonin pasaporta
sa tu donte qejfi, kurse ajo nn vshtrimin e tyre prbuzs lagej e tra, e gatshme dhe n
pritje t shenjs s par do t harronte madje edhe prezervativin. Sillej rreth tyre me
kombinime gjithfarlloj si e si ti nxiste tia lypnin, aroma e tyre baritore e bnte t dridhej
nga knaqsia. Ata, edhe pse tani kishin ndrruar profil, e kishin t koduar aromn
karakteristike n djers dhe n far. Ishte n gjendje t rrinte pinc me or t tra n lokale ku
mblidheshin pr t zgjidhur punt e tyre t fshehta, me shpresn se n fund ndonjri syresh
mund ta merrte me vete. Vishte me kt rast fustane t shkurtr, n nj koh q prgjithsisht
mbante pantallona ngaq vinte pak e hapur n legen, porq kjo mosprsosmri n kt pjes
t trupit nuk ishte thelbsore sepse standardi n kt vend krkonte proporcione t mira shtat-
kmb dhe mungesn e tuleve.
Iu kujtua kur i kishte treguar se gjith qyteti i zbeht i studentve n vendlindje, megjithse
nuk i dihet sa vet mund ta kishin tundur n harbimet e prnatshme npr klubet e nats, nuk
i kishte dhn asaj m shum sesa i dhan ndjeksit e palar t dhive n pak dit pushime n
kt rajon. Ndaj dhe prher aplikonte pr kurse vere n kt rajon t ngroht, pa krkuar
ndihmn e autoriteteve universitare, me pretekstin e zgjerimit t njohurive t nevojshme pr
krkimet e ardhshme shkencore, pr t cilat nuk sht se kishte menduar ndonjher
seriozisht.
Blegrinte me jav n kopet e pisanjosve t gjith rajonit, t cilt e kalronin me radh,
njlloj si kishin br n fmijri me dhit e prindrve. E fshikullonin her pas here edhe me
ndonj purtek gjat aktit duke i thirrur : Me-e-ee, Meeee-! N ritmin e shtyrjeve ajo
glthiste mbyturazi duke u falur knaqsi atyre q e vshtronin n pritje t radhs, ose t
tjerve q kishin mbaruar pun. Kur mbaronte me t gjith pak e ngjirur dhe me kofsh q
ende dridheshin,u shrbente prulshm alkoolin e prodhuar nga rrushi, ndrsa ata merreshin
me veten e tyre dhe as ia varnin fare teneqen.

20
 uditrisht rrfimet e saja nuk po i plqenin. I dukej sikur ajo e bnte pr ti lnduar
ambicjen, t zbavitej me adhurimin q kishte garantuar tek ai, ose ose ta shtynte q ai vet t
largohej prej saj sepse po e zotronte pak si tepr. Ndoshta po i binte n qaf padrejtsisht me
kto hamendsime, ajo i tregonte kto gjra kaq natyrshm e buzgaz saq n to nuk mund t
gjeje asnj mendim t keq apo synim t maskuar. Thjesht thoshte at q ndjente, tregonte at
q donte t tregonte dhe q i jepte knaqsi. Madje edhe at q ai ishte msuar ta merrte pr
munges luajaliteti apo, n rrethana t tjera, pr tradhti ajo e trajtonte thjesht si shfrytzim
rasti pr tu knaqur. Ishte n gjendje t gatitej pr seks ditn e mpastajme me berberin
aventurier, q qndronte gjith ditn e lume me nj penel n dor para dyqanit t vet dhe sa
her kalonte ajo i frshllinte pa pyetur aspak pr faktin se ajo gjendej n shoqrin e
mashkullit me t cilin pas pak do t kalonte gjith natn. Komentonte si pa dashur se po t
mos ishte ai penel do t linte ndonj takim me t, nga ana tjetr ishte tmerrsisht kurioze t
dinte si bhej ajo pun me nj mjet t till n dor. I bnte t gjitha kto kaq thjesht sa
vshtir tia merrje pr keq. Thoshte se kurvrin e kishte n gjak dhe shtonte me shaka se
tipari i saj dallues ishte shturrja gjenetike, ndrsa ai tek e dgjonte nuk shkonte m tej me
fjal por qndronte tek prcaktimi qejflie. Nj her tjetr i pat treguar se kur t kishte burr
do t bnte nj fmij sa pr tu marr me dika do t bnte kujdes q ai t ishte fmija i tij
sepse nuk donte t rrezikonte t bnte testin ADN ngaq n kt rast do ti duhej t risillte n
kujtes tr shpurrn e meshkujve q kishte mbajtur sipr. Sepse ajo nuk e kishte problem at
pun, e jepte kollaj fare majtas e djathtas pa ceremonira. Ishte disponibl, por ktu i duhet
dhn haku edhe nj far sqime e kishte, plqente tua jepte meshkujve me feromone
kafshrore natyrisht nse ekzistojn t till. Nuk kishte shpirt t keq, vetm se kt gj e
kishte n karakter, kshtu ishte gatuar.
Nga natyra vinte shum lineare, por aspak naive. M tepr ishte ai q nuk ishte n gjendje
ti shihte gjrat ashtu si ishin, duke e ndrlikuar kotmskoti gjykimin e tij npr kuptime t
maskuara t fjalve, me nj batare pyetjesh t panevojshme pr gjra t dukshme dhe
evidente. Edhe pse ai kishte eksperienc krahasimisht shum m mdhe n punt e seksit, pr
ka ajo mbahej njohse e mir dhe ustallesh, prapseprap ishte ajo q e njihte jetn m mir
se ai. Ai sidoqoft nuk dinte t pranonte kndvshtrimin e saj t thjesht pr jetn. Gjoja e
dinte se ajo kishte t drejt, megjithat nuk mund t lirohej nga mnyra e vet e t menduarit
ka e detyronte koh m koh ta fyente leht pr qndrimin e saj biologjist ndaj jets. Me
shum gjasa ishte orvatur me kt t justifikonte prkatsin e tij n nj kategori m t mir
individsh, m t rafinuar kur bhet fjal pr perceptimin e realitetit n nj koh kur n t
vrtet ndjente se edhe vet do t donte t zhytej n kt bot t thjesht, n botn e vrtet
biologjike, e thn shkurt, edhe ai donte t ishte si ajo vetm se nuk dinte. Ia kishte zili
vitalitetin, do t jepte shum t ishte n kt pik njlloj me t.

21
 Asnjher nuk e bnin pr t qeshur rrfimet e saja mbi pushimet ballkanase. E pr far :
t ndjente tek ajo vetm shtresn e dhjamit, apo kur ti vinte pr ta prekur t ledhatonte leshin
nakatosur me produktet e knaqsive epshore ?
Kujtimet rreth ktyre gjrave po zgjatnin si zgjat hapja e transheve n ushtri : nga tranazhi
deri n vaktin e dreks. Pamja e saj aty shfaqej, aty zhdukej. Po zhvillohej nj bised
imagjinare, e ndrprer me sulme t shkurtra t gjumit dhe mrzis shkaktuar nga vapa.
Dhe srish dgjoi edhe nj histori tjetr t saj. Kt radh sesi n klasn e dyt fillore, ashtu
si edhe shum voglushe para saj, kishte kaluar tek ateizmi fiziologjik dhe kishte msuar
me siguri nga ndonj ifute se edhe prifti dhjet. Ndrsa n moshn trembdhjetvjeare
kishte marr premtimin nga dajua se pr kt rast do ti dhuronte nj vibrator me ngjyra. Me
kusht q kur ta prdorte t mendonte vetm pr t dhe se askujt t mos i tregonte as vet
tezes jo. E donte dajon ngaq kur e merrte pr shtitje e lejonte t prdorte vibratorin sa her
t donte, sa her kishte dshir sepse n shtpi i duhej ta fshihte. Kishte qlluar madje q ta
fshihte ai kur ajo trembej t kthehej me t n shtpi.
Nuk ishte i sigurt n ishte ende kureshtar pr vazhdimin e historirave t saja. Ndoshta ajo
nuk po i tregonte fare vazhdimin, ndrsa ai vijonte t bluante n kok a ishte e mundur vall
q ajo t ishte Premtimi i tij, nse po, prse t ishte e infektuar me percpetimin mishror t
bots edhe pse n asnj rast pr t nuk mund t thuhej se operonte vetm me percpetim
vaginal, ajo zotronte edhe nj gjykim t shndetshm mbi jetn, kishte , ve ksaj, vizion t
mirpeshuar pr kariern e vet profesionale. Kishte planifikuar ta bnte kariern n kt rajon
t nxeht, nuk e plqente aspak klimn e veriut prej nga vinte. Dshironte t lidhej me ndonj
organizat bamirsie q vepronte ktyre anve dhe menjher e pa hezitim tu lehtsonte
jetn nevojtarve. Nse do t ndodhte t bnte ndonj gj n vendin e vet, nuk prjashtohej t
futej n sfern e small business dhe, duke se qen se koht e fundit po vrehej nj boom i
vrtet n ndrtim, ka shoqrohet me rritjen e krkess pr materiale ndrtimi, me shum
gjasa do ti futej hekurthyerjes q mund t rezultonte shum fitimprurse.
Hapja e transhes po zgjaste e po zgjaste duke i dhn atij mundsin t vijonte dialogun
imagjinar me t, ose m mir me thn me shmblltyrn e saj. E dinte se edhe pas ksaj
bisede hipotetike, edhe sikur t ndodhte ta takonte me t vrtet, asgj skishte pr t
ndodhur. Ishte i sigurt se nuk e priste m. Nuk e priste as si dashnore, sepse edhe n kt
sfer mbivlersonte dukshm kualifikimin e saj ama duke ngatrruar ekstensivitetin me
intesitetin. Kur m n fund ishte ngritur nga tavolina n restorantin e rrugics dhe ishte nisur
pr shtpi i pat dhn dum prfundimisht se nuk do t mendonte m pr t, sepse nj gj e
till as nuk kishte kuptim dhe as mendimi pr t nuk e bnte me krah.
Kjo gjendje zgjati deri n mbrmje.

22
 Kur ra nata u gjend n nj pub, fare pran shtpis, n lagjen q dikur u mbyllej njerzve t
zakonshm me dekada t tra dhe q i rezervohej vetm pushtetarve partiak zuri vend
pran banakut n fundin e t cilit qndronin dy motociklist harley t shogt e mjekrosh
njqindenjzetkilosh, njri prej t cilve me meshin n sy,q putheshin me epsh e q pak
nga pak po i shtrngonin dhe rrotullonin thithkat e sho-shoqit nn xhakaventot e zeza lkur.
N astet kur rreshtnin s puthuri, gjithsesi pa ndrprer ledhatimet n gjokset e bshm
leshtor- prkuleshin koh m koh, me hedhje t fuqishme t koks mbrapsh pr tiu
rikthyer srish puthjeve t zgjatura pasionante. Ishte pamje e uditshme kjo pr kt vend, ku,
megjith lirin e plot n dukje, ruhej gjithsesi nj vetprmbajtje n publik kur bhej fjal
pr demonstrimin e ndjenjave kur kto kaprcenin kuadrin e miqsis dhe przemrsis s
zakonshme. Me siguri q kan qen t huaj, t pavetdijshm pr egzotikn e tyre para syve
t autoktonve.
Ishte pikrisht kjo pamje q bri q ai t mos mbante premtimin. Nisi srish t mendonte
pr t. Tani po e shihte n vargun e gjat t valles dasmore ballkanase q e hiqte me nj
fustan t gjat t bardh dhe me karfic po t bardh n kok. Pas saj,prqark gjith salls,
sillej vargu i dasmorve kapur pr dore, i mbyllur nga fmijt q prpiqeshin pa eleganc t
mbanin hapin e t rriturve. Vetm se nuk po shihte bandillin dhe nuk po ishte i sigurt nse
edhe ai ishte ngritur n valle , apo ishte vetm ajo q po i jepte tonin dasms duke u hequr e
vetkanaqur n indiferencn absolute t dhndrit pron e t cilit ajo ishte br qysh nga ky
ast. Po shihte megjithat zgavrat e syve t krcimtarve fantazma, q sikur nuk donin ta
vshtronin me sy q shohin ngaq nuk donin t lexonin t vrtetn tashm t njohur se n
kt ceremoni martesore po ndillej humbja e saj, t ciln ajo nuk po e parandjente , apo
ndoshta edhe e parandjente por duke u shtirur fort e gzuar rrekej ta largonte. Pikrisht atij
asti pa dy pika loti t rrshqitnin nga syt e fiksuar n dy dhmb t zinj zbuluar nga e
qeshura sardonike. Pak nga pak, si n filmat me xhiro t ngadalta, tok me t po tretej me
hapin e valles edhe vargu i lugetrve duke u shndrruar n nj mjegull t errt e t dendur q
prthithte gjithka. U zhdukn m n fund nga kjo re e shfarosjes edhe ajo, edhe krcimtart,
edhe fmijt.
Nuk e dshironte pr t nj fund t till por as edhe nj lumturi t till. Porositi nj got
konjak vendi duke krkuar tia przienin me coca-cola, para t cilit gjith konjakt francez
me prjashtim t disa markave ekskluzive ishin si t pije fundet e fuive. Brandy-t t
ktushm i kishin vn emrin e heroit t tyre kombtar q shekuj m par i kishte br
rezistenc Perandoris otomane, Perandoris q i pat shrbyer besnikrisht pr nj far kohe
por duhet thn, i detyruar, kshtu q nuk llogaritet derisa nj dit ngriti krye pr
patriotizm duke krijuar me pjes t perandoris shtetin e tij paksa m t vogl.

23
 Edhe ajo dreq gote derdhi kujtime t mbla pr t. Iu kujtua kur i shpjegonte prse e bnte
at pun vendosmrisht me prezervativ, megjithse kishte pasur edhe raste t befta kur nuk e
prdorte. Kur e kishte br pa mbrojtje kishte vrejtur prishjen e lkurs sepse , prball
ndezjes s paprballueshme t hamshorve i ishte dashur t merrte postinor n doza t larta
gj q i shkaktonte quka t shpifura n lkur ndaj kishte vendosur prfundimisht se ishte pa
kuptim t glltiste nj grusht hapesh pr t rregulluar lkurn pas pallimit. Purat e
brengosnin ather kaq gjat sa e kishte pasur t pamundur t prqndrohej n msime. Ai e
kundrshtonte but duke thn se seksi me mbrojts sht njsoj si t lpish mjaltin prmes
xhamit, ndrsa ajo nuk bindej q nuk bindej duke e larguar argumentin e tij me thnien se
kt e kompensonte me shpeshtsin. I kapur pas fjalve ai kishte shtuar se ajo mendonte
kshtu vetm pr veten e saj, po palloshi ? Nuk lvizte q nuk lvizte nga istikami tek
lvdonte cilsin e lart t prezervativve, teknologjia e t cilve rriste jo vetm rezistencn
por edhe knaqsin, me kusht q t prdorej mall i cilsis s par. Prezervativi sht i mir
pr ata q shprthejn shpejt. Esht nj rrshqitje e kontrolluar. Ndrkoh di po krkonte n
ant duke u shtirur se nuk e kishte dgjuar pyetjen e tij nse ishte dakord q ai ti vendoste
nj minikondon n klitoris.
N kto e sipr kishte zbrazur edhe gotn e dyt. Ndrkaq ishte zbrthyer krejt. Po e
mbushte nj ndjenj dhembsurie. Zemrn po e prshkonte nj lloj ngrohtsie. Nuk mendonte
dot ndryshe pr t vese me ndjenj. I donte t mirn. Megjithat mendonte pa t kjo gj
nuk mund t ishte e mundur. Nga ana tjetr kishte vn bast se nuk do ta takonte m kurr, se
nuk do ta priste m kurr, nuk do t ishte me t asgjkundi dhe nuk do t shkonte kurrm pas
saj. Po si ? Prfundimisht, konkludoi-duke mbyllur njrin sy pa t ajo nuk bn dot.
Kur pas nj ftillimi fillestar bri t dilte nga pub-i dhe vendosi, ende jo shum i sigurt, t
bnte hapin e par prtej pragut ngriu nga tmerri. N fraksion sekonde shtangu n nj
paraliz ankthi, nj sekond m pas instiktivisht u trhoq me vrull, duke mbshtetur tek muri
i pub-it duart mbuluar n djers t ftohta. Pr pak sa nuk kishte shkelur nj lyps t shtrir
bash tek shkallt.
Dukej si n pikturn Britma t Munkut me dallimin q duke qen i gjall ishte m i
frikshm. Me alli deri n brez, me goj t mavijosur t hapur, i prkulur para, zgjaste n
form lutjeje duart skelet n nj prkulje jo njerzore sikur t mos kishte fare gjymtyr apo
nyje eshtrash. Me kokn e deformuar krejtsisht, sikur t qndronte mbi nj zverk t thyer e
shihte nga posht me ca sy t zgurdulluar, pa qerpik q nuk dukeshin t dallonin ndonj gj.
Blbzonte si prtej varrit. Me gjysmtrajtn e vet, krijuar me vullnetin e Perndis dukej
se akuzonte gjith t gjallt. Ky i sakatuar q shkaktonte nj tmerr fizik e metafizik dukej
sikur i kishte shtrir duart e tija t deformuara e t mbushura me iban pr ta trhequr at
pran vetes me qllim q n shtrgimin e vdekjes t mund ti belbzonte ndonj paralajmrim

24
ose mallkim. Ndenjur mbi shkall linte prshtypjen se ishte duke pritur pikrisht at. Dhe
ather pikrisht e kuptoi. Ai lyps i sakatuar prbindshm i kishte prcjell paralajmrimin :
mos e gnje veten me Premtimin, paralajmrimin tashm e ke marr. Nuk mund t krkosh
at ka nuk t lejohet, at ka nuk sht pr ty. Nuk ka asnj pik q ti mund t preksh.
Mos vall n vend t zhevahirve kishte kapur nj dor mbeturinash ? Mos vall me t
vrtet kt dshiron ? Krkoje plotsimin tnd gjetiu. Kjo nuk sht bota jote. I dridhur nga
tmerri, nuk ishte madje n gjendje t shtrinte dorn n xhep pr ndonj monedh pr ta
hedhur n kutin q rrinte para ksaj karakatine njerzore ogurzez prej Kasandre. N qoft
se thirrja zmbytur e lypsit e solli n vete, fal asaj kishte kuptuar se Vigjilia sht nj koh
e gzueshme barinjsh. Premtimi i tyre. Pikrisht atyre u kishte sjell peshqesh nj kuti plot
me lajme t mira andaj edhe padurueshm lshohej udhs npr klimn e jugut, q tu jepej
atyre bujarisht, me devocion dhe mirnjohje.
E more at pr Premtim me mendimin se ishte ylli yt q po binte. N t vrtet ajo ishte nj
komet q vetm kaloi npr qiellin jo tnd.

Zibi Sander, Prktheu: Astrit Beqiraj

25
 Lamtumir Tommaso
Mngjezit von, ndjeu menjher se nuk ishte mir, se ishte i lodhur pr vdekje, me kockat
cop. Nuk arrinte t hapte syt, e as t onte lart gjunjt pr t rrshqitur nga shtrati.
Ndenji aty edhe pak, dukej si t qe prej druri. Duhet t ishte pak pas ors njmbdhjet.
Nuk dgjoheshin as zra as zhurma, dhe koha duhet t ishte akoma e prap, sepse nga dritarja
hynte pak drit. Ndonj bori zhurmonte larg. Jepi, forca tha Tommaso, duke u br
kurreshtar t shkonte n rrethina pr t par qe, far kishte ndodhur.
N strmundim pr tu ngritur i erdhi nj e shkundje kolle, e menjher e zuri nj tjetr.
Tmarrt dreqi! , turfulloi i neveritur me veten. U kollit srisht, dhe ndjeu sikur gojn ta
kishte prekur me dor t pist: nj shije si hekur i ftoht gozhdash. Tommaso mbllaiti gojn,
pr t hequr at shije t hidhur, dhe u prkul pr t veshur kpuct. Por n vend q t
zvoglohej shija e hekurit shtohej, bhej gjithnj e m e embl, me pshtymn m t
bollshme. Po a kam hanger mbram, qurra tthata?! pyeti veten Tommaso, duke prekur
prsri me gjuh qellzn. Por pastaj, pa dashje syt u ndalen n kanotiere, dhe pau q ishte e
gjitha e njollosur me t kuqe. Qe gjak. Kur kish qn smur, shprthimet e gjakut nuk i kish
patur kurr. N fillim i dukej si ndrr: i pau dhe i pau prsri ato njolla gjaku, dhe i preku
me gisht: ishin t freskta, ngjitnin.
Po, asht tue ndodhun?! ia bri. Tashti dridhej e prplitej ngaq nuk shihte m. Iu desh
pak pr t kuptuar far qe: nj shfryerje e re kolli m e dendun se e para, e shkuli derisa e
hodhi.
Pasi u qetsua u ngrit dhe vrapoi per n WC. N shtpi ishte vetem, n at or nuk kishte
asnj njeri pasi t gjith ishin n pun. N t ecur vrejti se mrekullisht mbahej n kmb: por
megjithat vazhdoi deri te WC-ja, pr tu par n pasqyr. shte i gjithi i ndyr me gjak, n
mjekr, n fyt e kanotiere. O Zot, o nan! brtiti, gati i zbardhur nga frika. Kaloj duke u
anuar, e duke u mbajtur mureve n kuzhin, shkoi n lavaman, mori nj leck e lagu dhe filloi
t fshinte fytyrn dhe kanotieren: fshiu e fshiu, deri sa iu duk se u pastrua. Por ja, nj tjeter
goditje kolle, qe nuk mund ta mbante pasi n fund t fytit digjte si t kishte nj hekur t
skuqur, e lkundi si nj stuhi: dhe posht prsri, gjak n fytyr e gjoks. Tommaso priti sa t
mbaronte s kollituri, dhe mandej u pastrua prsri.
Ndenji pakz pa lvizur i lshuar tek lavamani, me rubinetin e hapur e pjatat e pista: kolla
nuk po i kthehej, dhe ather hap pas hapi, pasi kish shtrydhur e pasi e kish ngjyer me uj t
pastr u trhoq n dhomn e tij, shkoi pr tu kredhur prsri n shtrat.
Ndenji gjat aty, i pa lvizur, me fytyrn lart, me leckn e lagur dhe kmbt e shtrira mbi
karrigen e teshave. Nuk arrinte t arsyetonte, paralajmrimi ishte i tepert: priste vetm, me
26
gjith shpirt, q t kthehej dikush, q t kthehej nna, q ta ndihmonin. Por nuk gnjehej, e
dinte mir se far po i ndodhte. Jam tue vdek mendonte.
Per nj or e m tepr ndenji pa lvizur, pa ngritur nj gisht: m n fund dgjoi dern t
hapej, dhe hyri nna e tij. O nan?! thirri Tommaso, ndihem keq, shko thirr doktorin!
O Zot! , brtiti nn Mara, duke e par e kuptuar se ishte me t vrtet keq: e pau nj
ast, pa dtur far t thonte, me gojn q drdhej, sikur qe duke shprthyer n vaj .
Shpejt, shko me thirr doktorin, tmarrt mordja! , brtiti Tommaso. Nn Maria ia bri:
Po, po banu i mir! , u kthye dhe doli prsri gati duke vrapuar, e duke mbuluar fytyrn me
duar. Tommaso ndenji aty, pa levizur si m par, pr gati nj or tjetr. Ndrkoh kishin
ardhur babai dhe vllai, t uritur nga puna. Pasi pan se nuk ishte gati pr t ngrn dhe q
Tommaso ndjehej keq, u vun e u uln aty n dhomn e tij, dhe ndenjn t heshtur,
nganjhr duke e par, n pritje t doktorit.
Ky m n fund mbrriti, kqyri Tommaso-n, e preku gjithandej, pyeti q kur ishte me
tuberkuloz. E kishte me gjith- mend, dallohej se nuk kishte pse t tallej pr asgj. Ndrkoh
Tommaso-s i kishte ardhur nj tjetr kriz kolle, dhe kollitej, kollitej duke ndyer me gjak
gjith leckn q kishte n dor, dhe pastaj kllfin e jastekut q nna e tij kish vrapuar ta
merrte n raftin e vogl, duke mos gjetur shamija dhe peshqir.
Doktori tha se ishte m mir t drgohej n spital, dhe menjhr madje: nn Maria ndjeu
ti dridhen gjunjt, dhe ra posht me duar n shtrat, mbi trupin e djalit t saj. shte i treti q
onte n spital brnda nj viti. Por nuk kishe far t bje: pas dy orsh Tommaso tashm
iahte n shtrat, ne Poliklinik.
Pr dy dit ndenji pranueshm, i vinin t kolla do ast, por ai shpresonte gjithnj: hern e
par q shndoshur, dhe mund tia dilte pr s dyti. Nuk donte t bindej q pikrisht atij duhej
ti hapin gropen. Tashm ushqehej me spitale, aie dinte at q duhet t thonte dhe far
duht t bnt pr tu respektuar. Q ditn e par u tregua i kujdesshm q t mos i bnim ti
mungonte asgj nga ajo q i takonte.
Qndronte me mjekrn e shtrir, syrin katr duke luftuar kundr zbehjes q i vinte kur
nxirte gjak. Paka se ishte gjithnj e m keq.
T dieln erdhi pr vizit edhe Irena biles me miqt Diasira dhe Settimo. Ky i solli ca fruta
dhe marsal duke pritur astin q nuk ishin t shtpis, ia vuri n heshje, aty mbi komodin.
Edhe dy t tjert heshtn. Tommaso-ja i dobt si nj fmij, nn araft e tendosur nuk bnte
gj tjetr, ve shikonte jasht dritares: nuk tha nj fjal.
E nnshtruar si gjithmon, Irena ndenji pr ca koh zemrlshuar duke e par, duke folur
nn z me Diasir-n: mandej nuk mundi t prmbahej, duke fshehur fytyrn pas krahu, filloi
t qante e t qante. E pasi mbizotroi nj alamet heshtjeje n pavion, perreth u dgjua fort e
qara e saj, t gjith u solln pr t par. Duke e perqafuar, Diasira perpiqej ta qetsonte, por

27
Irena me nj shqetsim prej vajzukeje, nuk prmbahej m, , gjithka tashm qante ngadal: e
dinte qe nuk duhej ta bnte, se nuk shkonte, dhe me dor fshihte fytyrn, gjithnj e m e
dshpruar: derisa u larguan.
Erdhn pr ta takuar edhe ata t partis: tashm ishin nj mendje q, nse Tommaso do
vdiste, do ta vendosnin emrin e tij n seksionin e Pietralata, pr punen e mir q kishte br,
dhe q tani po e paguante kaq shtrenjt.
Gjithka e humbur, e uar dm; ishte edhe Lello dhe Zucablo, ky i freskt si nj moll e
sapo rn nga pema, vithedhjamur nn kaurrelin e flokve t oksigjenuara.
Pr rrethinat, Tommaso mbi at shtrat t that balte q e mbulonte, mori vesh vetm se
kishte qn per ti vizituar nj ministr: kishte br t njjtat premtime, dhe ndrkoh ata t
mbetur pa shtpi, ishin shprndar, nj pjes n ndonj kuvend, pjesa tjetr n ndonj shkoll,
ku tashm kishte t tjer t pa streh.
Pasi pleqt kishin prshndetur dhe ikur, Lello dhe Zucablo nxorn nga trasta disa dardha
dhe dy banane, ja pse ishin kaq t shtangur sa q nuk dinin t thonin.
Fruta, m bini?! , pyeti Tommaso. Po a bani? Asht dasht me mprue lule!
Qepe, Pui! , ia bri Zucablo, duke vn dardhat dhe bananet mbi shtrat: por i shptonte
pr t qar edhe atij.
a ka po qani, n ka ndonji pr m qa, ai jam un?! , ia priti Tommaso.
a? A jeni ju tue vdekun ?!
Me ato sy t ndritshm, n ato fytyra t tendosuna e t rreshkura nga dielli dhe uria, Lello
dhu Zucablo, rrinin akoma aty, nuk lviznin.
Ikni! , tha Tommaso. N vend q me mba shoqni mue, shkoni me thye brinat jasht, se
sot asht e dile!
Ktheu fytyrn nga ajo ana tjetr, dhe nuk foli m.
Por t vdiste, i qe fiksuar se duhej t vdiste brenda shtratit t shtpis s vet: dhe n t
vertet lejen pr ta kthyer prsri tashm ia dhan lehtsisht.shte nj dit e bukur,
mblsisht e mbl, fund shtatori, me diellin q shndriste n qiellin pa nj njoll, dhe
njrzit q thashethemonin, q kndonin rrugve, n trojet me ndrtesa t reja.
Pasi Tommaso ishte prsri n shtratin e tij t vogl, gati ju duk se ishte m mir.
N fund t fundit akoma nuk e kishin bekuar, pr disa or kolla i qe ndalur, dhe i kishte
krkuar nns pak nga ajo marsala q i kish sjell Irena. Por pastaj, pasi u b nat, u ndje m
keq, ghithnj e m tepr: e zuri nj shprthim i ri kolle me gjak, u kollit e u kollit, pa marr
frym srisht, dhe lamtumir Tommaso!

Pier Paolo Pasolini, Prktheu: Erion Temali

28
 Legjend
Kjo ka ndodhur n muzg, natn e Krishtlindjeve. Nga qielli i ult, i shajakt, dbora binte
shtruar dhe qet. Nj fshat shum i vogl, pran detit, ishte br akoma m i heshtur me
pirgjet e dbors t grumbulluara nga era. Shtpit prdhese me atit me tjegulla t zeza
ishin t mbledhura tok, ngjitur me njra tjetrn. N gjysm errsir, dobt, dalloheshin dy-tre
zjarre.
Dritaret e kambanoreve ishin t hapura krejt. Nn strehn e atis, tundej sa andej kndej
nj fener i tymt, duke lshuar npr errsir nj drit t dobt vezulluese. Dhe, ja, n dritare
u duk kambanori dhe ngriu me nj hije t lart, t palvizshme, n pritje t momentit t
fillimit t meshs.
Rrugicat e errta kishin mbetur shkret. Rrall t shihte syri ndonj zyrtar t vonuar, q ikte
me nxitim, ose ndonj puntor t mbushur plot me bohe dhe paketa. Para dyqanit t tregtar
Aronsenit ishte mbledhur nj turm fmijsh varfanjak, pr t par zbukurimet e
krishtlindjeve. Ato, t rregulluara mir e bukur n virtrin, rrezatonin nj shklqim verbonjs.
Brenda, n tezg, disa peshkatar dhe puntor po bnin blerjet e fundit pr fest. N dern
e dhoms ansore atyre u ra n sy Aronseni vet. Ai, trashaluq dhe i rrumbullakosur, me nj
buzqeshje t knaqur n fytyrn e dhjamosur, shfletonte nj alamet libri zyrtar.
Dhe krejt papritur ata pan nj t panjohur. Askush se mori vesh nga erdhi. Gjat gjith
kohs ai qndronte midis tyre, por ata as q e kishin vn re. T gjith heshtn. Lvizn si t
friksuar, t trembur dhe i lan vend t lir n tezg. Duhet thn se ishte e tmerrshme t
shikoje kt njeri. Ai kishte nj pamje prej zotnie. Por jo, ai shum shpejt ndryshonte n t
kundrt. Por kishte njfar force t uditshme, t pakuptueshme dhe gjithsecili e ndjente. Mos
vall ishin syt ata q? Ata, t zinj pus, shkreptinin n fytyrn e zbeht, duke br kontrast
me ngjyrn e prhimt t flokve dhe t mjekrs. Mos vall sjellja e tij? Ai mbahej si zotni
dhe, sa hap e mbyll syt, shndrrohej n shrbtor. E sigurt q ishte modesti.
Skishte mundsi q t vinte pr t bler sende. Ai kaloi pran njerzve t uditur dhe shkoi
drejt e n zyr tek Aronseni. Prse i duhej Aronseni? T gjith ndaln frymmarrjen dhe i
hapn vesht mir pr t dgjuar. Dhe ja, u dgjua zri i tij i ult dhe i qet, q prshtatej me
shtatin dhe pamjen e tij. Ai foli me njfar dialekti t uditshm. Nga biseda kuptuam se iu
lut pr t kaluar nj nat dhe pr nj cop buk, pr hir t fests s shenjt.
Dyqanxhiu Aronsen u shkput nga llogarit dhe e pa t panjohurin me shum kujdes q nga
koka deri tek kmbt.- Shtpia ime nuk sht hotel, u prgjigj ftoht. Nse keni dshir q
ta dini, ai ndodhet pak m tutje, po n kt rrugic. I ardhuri u kthye pr nga dera. Pikrisht

29
athere Aronseni sdi se kujtoi. Rrmoi me gishtrinj n xhepin e jelekut dhe gjeti m n
fund nj monedh t bronzt. Merreni! dhe e hodhi monedhn n tavolin.
Ktu qndorn edhe ajo q i uditi tej mase t varfrit. I panjohuri nuk deshi ti merrte
parat. Ai qndroi pr pak aste, vshtroi Aronsenin me nj shikim t mendueshm, t
dshpruar, i ktheu shpinn dhe doli duke ecur prmes turms q shikonte me goj hapur. Ata
as me sy nuk arritn q ta ndiqnin, pasi ai u zhduk nga syt. Askush nuk e mori vesh se ku
shkoi. Po i panjohuri shndetlig, i futur me gjith mjekr n jakn e ngritur t xhakets, u
largua tutje duke ar tufanin e trbuar. Atje, ku nj rrugic e shkurtr kryesore kalonte n nj
fush, u ndal ky i panjohur, pasi ndodhej atje nj shtpi e lart, e bardh, me nj kopsht t
madh. Ktu jetonte nj prift protestant. I panjohuri u ndal pr disa sekonda duke par sipr,
aty n katin e dyt, ku dritaret ndrionin qart. Pastaj u afrua dhe trokiti n der. Dern e hapi
nj shrbyese e re, me prparse t bardh. Shikimi i saj u ndesh me syt e zinj t ndezur dhe
nj ndjenj disi e uditshme, e paqart, e mbrtheu at. Ajo donte t thoshte dika, po fjalt
sikur i ngecn n gryk.
I panjohuri krkoi priftin. Shrbyesja, s cils po i dridheshin leqet e kmbve nga frika, u
ngjit n katin e dyt, ku prifti kishte br bekimin e krishtlindjeve. N prgjigje t t
rrahurave t zemrs, shrbyeses i erdhi nj z i dashur kumbues. I panjohuri hoqi kapelen dhe
hyri brenda. Ndrsa vajza qndroi t prgjonte mbas dere dhe zemra e saj dridhej n kraharor.
Dhe dgjoi ajo ca fjal t uditshme, lutjen pr kalimin e nats dhe pr nj cop buk pr
hir t fests s shenjt dhe ndjeu se ajo vetm kurrses, nuk do t mundej ta refuzonte. U
dgjua dhe zri i priftit, kumbues dhe i qeshur.

Bre mir q erdhe ktu, tha ai,- sepse nuk duhet q n famullin time, natn e
Krishtlindjeve t ket njerz t uritur dhe t ngrir nga t ftohtt. Pr kt jam kujdesur
vet. Shiko, atje prtej, n breg, sht nj azil, ku sht ngroht dhe rehat. Ai pret
njerz t till si ti. Dhe sot do t t japin sup me qumsht. Esht falas fare. Nj sup e
nxeht val, me qumsht t freskt, oriz dhe stafidhe, e trash si orb. Prifti u
mallngjye aq shum, saq zri iu drodh.- Atje mund t kalosh edhe natn. E gjith kjo
pr njzet e pes ere. Pothuajse falas fare. Nse je keq pr njzet e pes ere, athere
Shrbyesja dgjoi tringllimn e t hollave, q ndodheshin brenda kutis mbi tavolin.

Dhe papritur ra heshtja. Gjithka sikur ngriu. Dera u hap. I panjohuri doli, fytyra e tij tregonte
vuajtje. Shrbtorja, shkarazi, vuri re priftin, q po ndiqte me sy t panjohurin, duke ngelur
me goj hapur nga habia. Qet dhe pa u nxituar, i panjohuri zbriti shkallt dhe mbas tij u
mbyll dera e jashtme. Shrbyesja do t dshironte ta respektonte n nj far mnyre; t
vraposte mbas tij, ta kthente, ta ftonte n dhomn e vet. Asaj iu duk se prifti u b mkatar me

30
sjelljen e tij, po ajo nuk kishte fuqi t lvizte as gishtin. E zbeht, e tronditur, qndroi tek dera
duke shtrnguar zemrn me dor.
I panjohuri ndenjti pak te dera e vogl e kopshtit, duke par lart dritn e ngroht
prkdhelse q shklqente nga dritaret. Pastaj ngriti jakn dhe filloi t ec ngadal drejt
portit t vogl.
Ai u ndal prpara nj kasolleje t vjetr, shkataraqe, me xhama t krcur, q ndriohej nga
flaka e zbeht e nj qiriu. Pasi mbajti kapelen n njrn dor, trokiti n dern q mezi mbahej
n kmb dhe hyri brenda. N dhom ishte ngroht dhe qet, vetm se t zihej fryma nga
zagushia dhe tymi i shumt q dilte nga soba e prishur dhe drut e lagsht. N krye t
tavolins, ulur mbi nj karrige t thurur me kasht, plot madhshti dhe solemnitet, qndronte i
zoti i shtpis, Zakarias Ulsen, i cili m par kishte punuar mullixhi. Tani ishte pa pun dhe
mezi ai dilte mban me ndihmn e pakt n t holla q i jepnin. Pran sobs, pr zjarrin,
kujdesej e shoqja, nj grua thanatike, e rraskapitur. Ajo her mbas here trazonte brenda nj
kusie t madhe nga e cila dilte avull. N qoshe, pas sobs ishin rregulluar fmijt, p t
luajtur me ashkla druri. M i madhi, n pamje tregonte pr dymbdhjet deri n
katrmbdhjet vje, kuse m i vogli ecte kmbadoras, me sa duket nuk ishte ngritur akoma
n kmb.
T gjith i mbrthyen syt tek i ardhuri. Ndrsa ky vet, paqsor dhe i ndrojtur u ndal tek
dera dhe syt i shklqyen fort n at gjysmerrsir. Ai sikur pa tek t gjith njhersh
mshirim dhe keqardhje.

A mundet q t ha me ju dhe t kaloj edhe natn ktu?- tha qet dhe uli syt.

Po,- u prgjigj Zakarias Ulsen dhe pa nga e shoqja me nj vshtrim pyets- tani t
shohim se mund t sajojm.

E po n nj mnyr, ose n nj tjetr do t rregullohemi- tha ajo pa e prishur zemrn

dhe e ngriti pak poen q ishte mbi zjarr.

Nuk pritn shum gjat dhe u uln rreth tavolins. Secili kishte pan vetes nj pjat me sup
t nxeht. E zonja e shtpis kishte manovruar n shtrimin e tavolins, duke vn prpara
secilit nj lug jo t plot me gjalp. N t vrtet m t voglit i hodhi shum pak dhe ai e
prlau menjher. Ndrsa t panjohurit i bn nderin m t madh, e ftuan n krye t tavolins
dhe i dhan pr tu ulur stolin e thurur. I dhan gjithashtu dhe lugn e shtrenjt t bakrit, nj
send tepr i shtrenjt, i dhuruar ditn e martess. T tjert hngrn me lug t thjeshta, t bra
me dru ulliri. I panjohuri dukej ndryshe nga t tjert. Edhe nse ai do t donte t thoshte
ndonj fjal, nuk do t ishte e leht ta kuptonin. T vegjlit e shikonin me frik me bishtin e
syrit dhe as q kishin guxim t ngriheshin nga tavolina. Ndrsa djali i madh, Jan Eduardi, q

31
ishte nj fmij mendjempreht, i gjall, rrinte i qet. Por edhe ai kur i venin syt tek
mysafiri, turbullohej prej dyshimit q i ngjallej.
Madje, edh Zakarias Ulsen nuk e ndiente veten dhe aq mir.
Ai kishte fshehur n dollap nj shishe me alkool t mbushur prgjysm, pr t prgatitur nj
pon, meqnse ishte dhe nata e Krishtlindjeve. Por, mbasi e kqyri mir mikun, nuk i bri
zemra q ta nxirrte shishen. sht ky tip? Suditem po t jet njeri i Zotit. Po mund t mos
jet si gjith t tjert. Jo, jo, m mir t treohem i kujdesshm ndaj tij.
Dhe n vend t shishes s alkoolit Zakarias Ulsen nxorri librin e psalmeve dhe gjith
mbrmjen kndoi psalme. Nganjher edhe i panjohuri e mbante kngn; knga ishte e njjt,
por as nj fjal nuk i kuptohej. Njeri i uditshm! Kur shikon at, t duket sikur lexon bibln
ose dgjon prralla t mrekullueshme q vijn nga deti.
Psalmet zgjatn ca si shum. Prej zgjatjes s tyre gati sa sju ra t fikt, kshtu q Zakarias
Ulsen s bashku me familjen shkuan n shtrat. Mikut i shtruan sipr, n dhomn e Jan
Eduardit. Ata bn nj gjum t mbl dhe t qet deri n mngjes. Nj gjum t till mund ta
bjn vetm ata q e kan ndrgjegjen t pastr. Po n mngjes i panjohuri u zhduk. Askush
nuk e dgjoi dhe askush nuk e pa kur u largua. Ai mbeti si nj gjegjze q su arrit t gjendej
nga askush, kurse nata e Krishtlindjeve ngeli si nj ndrr e uditshme.
Pr nj koh t gjat n at qytet t vogl sflitej pr gj tjetr, por vetm pr t panjohurin.
donjri e kishte par dhe secili treonte pr t sipas mnyrs s vet. T gjith e pranonin
iden q ai nuk ishte nj njeri i zakonshm dhe, sa m tepr mendonin pr kt, aq m i
uditshm u dukej. I pari q e gjeti rrugn e zgjidhjes ishte lkurpunuesi i rrugs s
Zvonarit, i cili shkoi n nj kish t lir (kish q sht e ndar nga shteti).
Po ky zotri erdhi tek ne pr t liruar shpirtrat tan. Ktu, e mblodhn veten t gjith
dhe vrapuan me nj frym pr t par pikturat n altar dhe klithn nga habia. Nuk ngeli m
pas nj pik dyshimi. Po ajo fytyr, po ata sy. Madje edhe flokt dhe mjekra ishin si dy pika
uji.
Po vall si mund ta takonin Shptuesin n qytet? U kujtuan pr tregtar Aronsesin dhe
filluan t grshetonin ngjarjet.
T shumt ishin ata q e kishin dgjuar se si e przuri ai mikun nga oborri, pikrisht si
ndonj vagabond a tjetr t ktij lloji. Kshtu q ata q nuk kishin pse t blinin tek ky njeri.
Nga hidhrimi Aronseni iu vardis pijes dhe mori t tatpjetn. Skaloi as viti dhe ai u largua
i rrnuar nga qyteti i vogl. Madje edhe lek pr t paguar kabinn e anijes nuk kishte, kshtu
q u veua n kuvert.
Prifti mbahej si njeri i mir. Por edhe nga shtpia e tij zotria u largua pa ngrn asnj cop
buk. Po prifti ende vazhdonte t ishte prift. Asnjeri nuk kishte m dshir ta dgjonte. I

32
drguan ankesat e tyre edhe ipeshkvit duke mos patur fare mshir pr priftin. M von flitej
se ai e mbylli jetn e vet duke dhn msime n shtpi, diku larg n veri.
Po me Zakarias Ulsen far ndodhi? I varfri Zakaris Ulsen! Ai u soll me mikun tamam si
peshkatart e varfr n Galile dhe ndau me t copn e buks. Ky njeri duhej ndihmuar
prher. Dhe n Vitin e Ri Zakarias Ulsen iu bn aq t holla, saq mundi t shprngulej dhe
t vendosej me banim n nj shtpi t bukur, e lyer e gjitha me ngjyr t bardh, n periferi t
qytetit. Ndrsa kasollen e tij t vjetr e bleu kisha e lir pr zhvillimin e lutjeve t veta dhe e
quajti Betlem i Zotit.
Vetm n momentin e shprnguljes, ata vun re se kishin humbur lugn prej bakri. Me
siguri ka humbur n mes t ksaj rrmuje,- mendoi secili. Po tani do t gjendej para jo vetm
pr t bler nj lug t re, por edhe m shum.
Dhe djaloshit Jan Eduard, si u mendua mir, i erdhi ndrmend se natn e Krishtlindjeve
shkalla se si krciti n nj mnyr t uditshme. PO hapat e leht, t kujdesshm drejt dollapit
ku ndodhej luga, nuk i dgjoi vall?! Mirpo dhe ai vet nuk ishte i bindur, dyshonte se kjo
gj ndoshta i ishte shfaqur n ndrr dhe vendosi m mir t hesht. Jan Eduard ishte nj
djalosh mendjempreht.
M von, djaloshi Jan Eduard, mbasi doli n jet u b nj njeri i pasur dhe i respektuar nga
t gjith. U b pronar i nj fabrike t madhe mielli me emrin Zakariesen i K.
Dhe nganjher, n shoqrin e tij, e cila ishte n harmoni t plot, tregonte pr tu zbavitur
se si njher nj vjedhacuk italian e alarmoi gjith qytetin dhe vuri themelet e fabriks s
miellit Zakariesen i K dhe t gjith, ngaq ishte jashtzakonisht i dobt, e merrnin pr Zotin
ton. Kshtu e pasqyrojn At n altart e vjetr.

Jakob Sande

33
 Vetvrasja e trumcakut
Dhe trumcaku vuente nga melankolia. U lind n nj vend me t vrtet t shkret. N vend t
barit bijshin qime e derrit e n vend t pemve brinat e nj shtazs parahistorike. Dhe n kt
natyr e cila nuk mund t quhet natyr kush mos t bahet melankolik? Dihet se nj
trumcaku si duhet shum pr jet, por natyra, e cila nuk ishte natyr, si epte as aq. Mos
pyetni si e tek u gjet trumcaku nat vend, dhe si e tek u gjet njeriu n kt pik kozmike; nuk
dijm shum. Hipoteza dhe andrra. Miliona vjetsh dhe nj fjal goje, si pr shembull: t
bahet drit! Dhe drita u ba! A shifni? Nj fjal magjike! Hokus-pokus! Sa bukur!
Dhe un thash: t bindet trumcaku n nj vend ku n vend t barit bijn qimet e derrit e n
vend t pemve brinat e nj shtazs parahistorike.
Njher trumcaku qndroi mbi nj bren. U mrzit t shikoj qimet e derrit, u mrzit t
fluturoj prej brens mbi bren. Nga mrzia dhe idhnimi mbylli syt. Ra n pikllim
melankolik. Njeriu me temperament melankolik asht inteligjent. E inteligjenca n kuptim ma
t hapt t fjals, pakkuj i solli qetsi dhe t mir.
Dhe trumcaku, n maj t brens e n kulm t melankolis, vendosi t vritet. Plot ironi
filozofike shikonte rreth prqark vetes e vendimi i patundun mirfilli pasqyrohej ndr syt e tij
t dshpruem. Cicrroi nj here, cicrroi dy here; cicrroi tri here. Mandej nj crrrr e gjat e plot
mallngjim ishte porosia e tij e fundit. Testamenti i dhimave t tij. Dhe, pa u dhan krahve,
kcej prej brens ra mbi nj qime t derrit, t gjat e t mpreht si thika, dhe u ngul mbi t.
Trumcaku i ngulun mbi nj qime t derrit. Me kraht dhe puplat e tij lonte era dhe e sjellte
rreth qimes, si sillet dhe gjeli metalik n maj toxhaqeve tona. Atbot frynte veka jan kto
kaprcime logjike! Ka me brtit ndokush.
Po, lexues i dashtun e jo i cekt. Po! A pak po kemi kaprcime logjike, morale dhe dogmatike
n botn tone reale? Pse po zemrohe dhe po don me m gjykue pr disa kaprcime logjike
askuj damsjellje?

Migjeni

34
 Kjo nuk ka rrezik t ndodh me ty
Sulmi shprtheu nga ana tjetr e fushs; ai nuk hasi asnj qndres n qytet dhe kapi bregun e
lumit. Penge sa e vetme iu b nga rruga tr gropa dhe nga ndrtesat e ferms. Nikolas
Adamsi, duke ecur me biiklet, t ciln shtrngohej ta zbriste kur rruga ishte tr gropa, e
kuptonte kishte ndodhur nga pozicioni i t vdekurve.
Ata dergjeshin shtrir, ve apo bashk, mbi barin e lart t livadheve. T gjithve ua kishin
nxjerr xhepat jasht, ndrsa mizat i kishin mbuluar krejt. Pran do kufome apo grumbulli
kufomash shihje t shprndara letra t ndryshme.
Mbi bar, mbi gur, anash dhe n mes t rrugs, shihje t dergjeshin gjra nga m t
ndryshmet. Nj kuzhin lvizse, q duhej ta kishin sjell kur gjithka ishte e qet; anta
lkure, granata, helmeta, pushk, disa me qytn prpjet, bajoneta t ngulura n tok koht e
fundit ato ishin drmuar n pun. Dhe prsri granata, gjyle topash, helmeta, pushk, lopata
xheniere, arka municionesh, raketahedhse me fishekt e shprndar rreth e rrotull, anta t
ndihms s shpejt, antigaz dhe kllft e tyre, nj mitraloz trekmbsh mes gzhojave t
zbrazura, shiritat e t cilave dilnin nga arkat, pagure pa uj, shule t hequra, mbushs topi t
ngatrruar n mnyrn m t papritur dhe, kudo, mbi bar, prher t njjtat letra t
shprndara.
Nuk mungonin as librat e meshs, fotografit e skuadrave mitraliere, me ushtart e qeshur si
nj ekip shkolle para ndeshjes s fundvitit, por q tani dergjeshin grumbull dhe t fryr mbi
bar; syri t shihte kudo pankarta q tregonin nj ushtar me uniformn austriake duke shtrir
mbi shtrat nj femr; personazhet kishin nj qndrim joshs, tabloja ishte ngashnjyese dhe
nuk kishte asgj t prbashkt me dhunn e vrtet, ndrkoh q gruas ia kishin mbuluar
kokn me fustan dhe nj ushtar, pr ta mbytur, i kishte hipur mbi fytyr. Kudo kishte thirrje
frymzuese, t cilat dukej qart se ishin shprndar pikrisht para sulmit. Ato ishin przier
me fotot pornografike, me fotot e vogla t vajzave t fshatit, t bra nga fotograft e fshatrave
dhe letra, letra dhe letra. Gjithmon rreth ushtarve t vrar do t kishte grumbuj me letra dhe
sulmi i asaj dite nuk kishte si t bnte prjashtim.
Ushtart q dergjeshin aty sapo ishin vrar dhe askush nuk kishte ar kokn pr ta, vese pr
t u zbrazur xhepat. Niku vuri re se t vrart tan, ata q i mendonte si t till, uditrisht ishin
t pakt. Kapotat i kishin t zbrthyera dhe xhepat e kthyer; nga pozicioni i tyre mund t
krijoje nj ide t qart pr mnyrn dhe vrullin e sulmit. I nxehti i kishte fryr t gjith, pa
marr parasysh kombsin.
Qyteti ishte mbrojtur duke luftuar vetm nga gropat e hapura ans rrugs. N qyteti nuk
kishte hyr pothuaj asnj austriak. N rrug gjendeshin vetm tre kufoma austriaksh, q dhe
35
dukej qart se ishin vrar n ecje e sipr. Shtpit e qytetit ishin shkatrruar nga
bombardimet; rrugt ishin tr gur dhe mbeturina muresh, shtylla t rrzuara dhe copra
tullash. Shum gropa ruanin ende gjurmt q kishte ln aty ipriti. Toka ishte mbushur me
gjyle topash dhe shrapneli. Qyteti ishte i shkret.
Nik Adamsi kishte ecur, q nga Fornai, mes nj fushe t harlisur nga bari, pa takuar njeri.
Megjithat kishte par n t majt t rrugs topa t maskuar nga nj brez manash. Atij i
trhoqn vmendjen shtllungat e nxehta t ajrit, q ngriheshin nga topat q piqeshin nn
diell. Niku e kaloi qytetin i habitur q e gjeti t shkretuar dhe doli prej andej nprmjet rrugs
q ndiqte bregun e pjerrt, posht lumit. Prtej qytetit rruga zbriste mes nj rrafshine t
zhveshur. Niku pa ujin e qet t lumit, brrylin e poshtm t bregut, tokn tr llum, t
zbardhur nga dielli dhe strehimet q kishin ngritur austriakt. Gjithka ishte e gjelbr dhe tr
gjallri, si e kishte par hern e fundit dhe shugurimi i historis nuk kishte ndryshuar gj n
rrjedhn e lumit.
Batalioni ishte vendosur prgjat bregut, n t majt. N maj t bregut dukeshin disa njerz,
q kishin zn vend n nj varg gropash. Niku vuri re ku ishin vendosur mitralozat, topat dhe
raketat sinjalizuese, brenda kllfve t tyre. Njerzit flinin npr gropat e hapura ans
bregut. Nuk e ndaloi askush, ndoqi rrugn dhe ndrsa ishte duke iu shmangur balts, nj
nntoger i ri, i rruar pa kujdes, me syt e skuqur, i vuri revolen nn hund:
Kush jeni?
Niku ia shpjegoi kush ishte.
Po un si ta marr vesh se jeni ju dhe jo nj tjetr?
Niku i tregoi kartn e identitetit me fotografin e tij dhe me vuln e Armats III. Tjetri mori
kartn dhe nuk ia ktheu.
Kt, po e mbaj un.
Nuk keni pse ta mbani, ma ktheni, tha Niku. Largojeni revolen dhe futeni ku e ka
vendin, n kllf.
Nga ta di se jeni ju dhe jo dikush tjetr? prsriti oficeri.
Se kush jam, ua tregon karta e identitetit.
Po sikur ajo t jet e falsifikuar.
Mos u bni i marr, tha me mblsi Niku. M oni te komandanti i kompanis..
M duhet tju oj n shtabin e batalionit.
N rregull, ia bri Niku. Dgjoni, e njihni kapiten Paraviinin? sht nj burr trupmadh,
me mustaqe t holla, sht arkitekt dhe flet anglisht?
E njihni?
Pak.
kompani komandon?

36
 T dytn.
Ai komandon batalionin.
Mrekulli, tha Niku i lehtsuar q Para ishte mir. Shkojm n batalion.
Niku, kur kishte dal nga qyteti, dgjoi tre shprthime t fuqishme shrapneli, mbi nj nga
shtpit e shkatrruara. Bombardimi ishte ndrprer nga ai ast. Por oficeri kishte pamjen e
nj njeriu q e ka zn bombardimi n rrug. Tendosja dhe zri i ngjirur nuk donin t
ndryshonin. Nikut po ia gricte nervat revolja.
Ma hiq q ktej, tha ai. sht tr ky lum q i ndan ata nga ju.
Sikur t m ishte mbushur mendja se ishit spiun, do tiu kisha ln top n vend, ia bri
togeri.
Eja t shkojm n batalion, tha Niku. Ai nuk po e duronte dot oficerin.
Paraviini, q komandonte prkohsisht batalionin, rrinte ulur n tryezn e strehimit, q
shrbente si vendndodhje pr shtabin e prgjithshm. Ai u ua kur Niku e prshndeti, m
thatanik dhe m anglez se kurr.
Hello! ia bri. Nuk ju njoha. ju duhet juve kjo uniform?
Ma rrasn dhe mua.
Nikolas, jam shum i gzuar q po ju shoh.
Edhe mua m bhet shum qejfi q ju shoh n form t shklqyer. Si po ju ecin punt?
Kryem nj sulm t shklqyer, me t vrtet t shklqyer. Ejani, t jua tregoj.
Ai i tregoi n hart si ishte zhvilluar sulmi.
Po vij nga Fornai, tha Niku, dhe e pash me syt e mi si kishte ndodhur. Nj sukses.
Sulmi ishte i jashtzakonshm. Tmerrsisht i jashtzakonshm. U lidht me regjimentin?
Jo, vetm jam endur vrdall duke shpalosur uniformn time.
E uditshme!
T gjith mendojn se po pan austriakt nj uniform amerikane, do t mendojn se pas
saj do t vin t tjer.
Po nga ta marrin vesh se sht uniform amerikane? pyeti Paraviini.
Do tua thoni ju.
Po, po. Do t ju jap nj rreshter q tju tregoj rrugn dhe bjerini edhe nj her tr vijs s
frontit.
Si nj politikan i ndyr, ia bri Niku.
Po t ishit me veshje civile do t ishit m i pashm. Vetm me veshje civile do t dukeshit
vrtet m i pashm.
Me nj kapele me an t kthyera.
Ose me nj kapele t ngroht tr push. Xhepat do ti kisha plot me cigare, kartolina dhe
gjepura t ktij lloji, tha Niku. Do t m duhej edhe nj ant shpine plot me okollata. Dhe

37
t gjitha kto do ti shprndaja t shoqruara me fjal t mbla dhe me rrahje shpatullash. Por
nuk kishte as cigare, as kartolina, as okollata. Ather m than q t sorollatesha kot vijs
s frontit.
Jam i bindur se vetm prania jote do ta ngrej lart moralin e ushtarve tan!
Ju lutem, tha Niku, tr kjo histori ma ka sjell n maj t hunds. N parim, duhej tju
kisha sjell nj shishe konjak.
N parim! tha Para dhe vuri buzn n gaz pr her t par, duke zbuluar dhmbt e
zverdhur. shprehje e bukur! N parim! Doni nj got me grapa?
Jo, faleminderit, tha Niku.
Nuk ka aspak eter brenda.
E kam ende shijen e tij n goj, kujtoi papritmas, me nj qartsi t habitshme, Niku.
E dini, un e vura re se ishit i dehur, vetm kur filluat t flisnit pr t u kthyer me kamion?
Mua m kishte rn keq n kok, tha Niku.
Kurse un nuk mund ta bja kt, tha Para. Mua m ka zn nj her pija n betejn time
t par. Ishte beteja ime e par. U bra dru dhe kisha tmerrsisht etje.
Ju nuk keni nevoj t deheni.
Ju jeni shum m trim se un gjat nj sulmi.
Jo, tha Niku. E njoh mir veten, prandaj m plqen t dehem. Nuk m vjen aspak turp ta
pohoj kt.
Un nuk ju kam par asnjher t dehur.
Nuk m keni par asnjher! ia bri Niku. As ata nat kur shkuam nga Mestre n
Portogrande, kur doja t flija dhe mora biikletn dhe e hodha prsipr si t ishte batanije?
Kjo nuk ndodhi n front.
Le t mos flasim pr mua, ia bri Niku. sht dika q e njoh aq mir sa nuk kam asnj
dshir t flas pr t.
H pr h duhet t rrini ktu, tha Paraviini. Po t keni dshir, merr nj sy gjum. Kjo
strofull i rezistoi mir bombardimit. sht tepr vap pr t dal jasht.
Edhe un kshtu mendoj, nuk na ngut kush.
E kam seriozisht, si ndjeheni tani?
Faleminderit, shklqyeshm.
Jo, jo, e kam seriozisht.
Jam fare mir. Vese nuk m z gjumi pa drit. Tani pr tani kjo sht e gjitha.
Ather duhet t t operojn n kok. Nuk jam doktor, por jam i bindur pr kt.
Ata mendojn se sht m mir t shrohem pak nga pak dhe e kan ln me kaq. N fund
t fundit, ka ktu pr t vn alarmin? Besoj se nuk jap prshtypjen e nj t menduri?
Nga pamja dukeni n form.

38
 Po t futn n listn e t mendurve, ka marr fund do gj, tha Niku. Askush nuk ka m
besim te ju.
Nikolas, po t isha n vendin tuaj, do t merrja nj sy gjum, tha Paraviini. Sigurisht kjo
strofull nuk i ngjan aspak strehimit t batalionit ku u msuam t rrim, por presim q t na
vij nga asti n ast urdhri pr t lvizur. sht marrzi t dalsh jasht n tr kt vap.
Rregullohu si t rregullohesh n kt dyshek kashte.
Ashtu po bj, tha Niku.
Ai u shtri mbi dyshekun me kasht. Dhe u ndje tepr i zhgnjyer, q ishte katandisur n at
gjendje, aq m tepr q kjo i kishte rn n sy edhe kapiten Paraviinit. Strehimi ishte m i
vogl se strehimi ku toga e tij me rekrut t datlindjes 1899 u pushtua nga histeria sa
mbrriti n front dhe sa nisn t qllojn me artileri dhe Paraviini, me rripin e helmets mes
dhmbve, urdhroi ti nxirrnin dy e nga dy pr tu treguar se nuk kishte ndodhur gj. Ai e
dinte mir se ata nuk kishin pr ta prballuar goditjen, kur t gjendeshin mes betejs. Ai e
dinte se ajo luft ishte nj ndyrsi e madhe n qoft se nuk pushon s qari, ngjishja turinjve
q t vij n vete. Do ta kisha ln ndonjrin top n vend, por ishte tepr von. T tjert do t
jen edhe m t kqij. Ngjishja turinjve. Ata e shtyn sulmin pr n orn 5 e 20. Na kan
mbetur vetm katr minuta. Ngjishja turinjve ktij koqeje dhe merre me shkelma bythve. Ju
kujtoni se do t bjn para? N qoft se ngren duart prpjet, qrroji nja dy dhe mundohu ti
nxjerrsh jasht t tjert. Rreshter, mos ua ndaj syt pr asnj ast! Kur nuk t ndjek njeri,
sht e kot t ash prpara. flliqsi! N rregull, n rregull, shum mir. Pastaj, me syt tek
ora, me zrin e qet, me at z t qet q nuk kishte t paguar: Savoja. Dhe tregoi nj
gjakftohtsi t prkryer q askush nuk pati koh ta vr re. Pas shprthimit ishte e vshtir t
gjeje ushtart e tu; pothuaj pjesa m e madhe e strehimit ishte shembur. Kjo i ligshtoi. Ata
dinin ti kacavirreshin me gjakftohtsi s prpjets, n t vetmin rast kur nuk kishin marr
asnj eksitues. Kur u kthyen kasollja e teleferikut ishte prfshir nga flakt, disa nga t
plagosurit zbritn pas katr ditsh, t tjert nuk zbritn dot, kurse ne ngjiteshim dhe
ktheheshim prapa, vetm ngjiteshim dhe ktheheshim prapa. Dhe aty ishte Gabi Deslis, sado e
habitshme t duket, stolisur tr pupla; para nj viti m keni thirrur kuklla jon e shtrenjt, tra
la la la, keni thn se isha e kndshme, tra la la la, me pupla apo pa pupla; e hatashmja Gabi.
M kujtohet gjithashtu Harri Pilceri; ne i zbrisnim shpesh taksis, kur zinte akull e prpjeta e
kodrs. Ai nuk ia ndante syt kodrs netve kur ndrronte pr Sacr-Cur, t bardh dhe t
fryr si nj fllusk sapuni. Mikesha e tij ishte her me t dhe her me nj tjetr dhe ai nuk e
merrte vesh. Kjo kishte ndodhur netve kur lumi rridhte m ngadal se sa duhej t rridhte.
Dhe afr Fosalts ndodheshin nj shtpi e ult, lyer me t verdh dhe rrethuar me shelgje dhe
nj stall kuajsh. Aty ishte edhe nj kanal. Ai kishte kaluar andej me mijra her pa e vn re,
por kanali ishte atje, gjat tr netve, po aq i dukshm sa edhe kodra. Ai kishte frik nga

39
kanali. Shtpin e kishte m pr zemr se do gj tjetr dhe e shihte do nat n ndrr; ai
nuk kalonte andej dhe e kapte frika sidomos kur anijet lundronin n kanal mes shelgjeve,
brigjet e t cilit nuk u ngjanin atyre t nj lumi. Aty gjithka ishte m e ult se n
Portogrande, ku i pan t vinin duke u llapashitur mes fushave t prmbytura. Ata tundnin
pushkt mbi kokat e tyre dhe u prpin nga uji. Kush kishte urdhruar? Megjithse ishte
ndyrsisht e ngatrruar, ai prsri arrinte t ndiqte fillin e mendimeve t tij. Ja prse dhe i
kujtoheshin tr ato hollsi. Ai prpiqej t mos e humbiste fillin dhe donte t msonte me
saktsi ku ndodhej, por, papritmas, gjithka i mjegullohej pa asnj shkak; tani, pr shembull,
ishte shtrir mbi nj dyshek me kasht, n shtabin e nj batalioni dhe batalionin e
komandonte Paraviini dhe mbante veshur at uniform t ndyr amerikane. U ua ndenjur
dhe vshtroi prreth. T gjith ia kishin ngulur syt. Para kishte dal. Ai u shtri prsri.
Kuturisja e Parisit ishte shum m e vjetr. Ai kishte pasur frik vetm kur ajo iku me nj
tjetr. Kishin frik se mos binin dy her tek i njjti shofer taksie. Ksaj i trembej m shum.
Jo frontit. Tani nuk mendonte pr frontin dhe frika q i ishte shndrruar n makth, ishte pr
at shtpi t gjat, t verdh dhe pr pjest rrshqitse t bregut t lumit. Tani, ai ishte kthyer
prsri te lumi, kishte kaprcyer t njjtin qytet dhe aty nuk kishte m shtpi. Edhe lumi ishte
ndryshe. Po, ather, ku i kishte kaluar nett? Ku qe rreziku? Dhe prse zgjohej i mbytur n
djers, i angshtuar, si asnjher tjetr gjat nj bombardimi, pr nj shtpi, pr nj stall t
gjat dhe nj kanal?
Ai u shtri dhe zgjati me kujdes kmbt, t cilat i mpiheshin sa her q i mbante t mbledhura.
Vshtroi nga ana e vet adjutantin, dy radistt dhe dy ndrlidhsat, q rrinin pran ders dhe
vuri n kok helmetn e maskuar.
M vjen shum keq pr mungesn e okollatave, kartolinave dhe cigareve, tha ai.
Megjithat, kam uniformn.
Majori do t kthehet shum shpejt, tha adjutanti. (N at ushtri adjutantt nuk ishin
oficer).
Kjo uniform nuk sht krejtsisht e rregullt, u shpjegoi atyre Niku, por prsri t krijon
njfar ideje. S shpejti ktu do t ket miliona amerikan.
Ju mendoni se te ne do t vin amerikan? pyeti adjutanti.
Jam m se i bindur se do t drgojn amerikan dy her m t mdhenj se un, n lule t
moshs, trima q nuk u bn trr syri, djelmosha q flen natn, q nuk jan plagosur
ndonjher, q nuk i ka prekur kurr ndonj cifl gjyleje, q nuk kan lajthitur kurr nga
trut, q nuk kan patur kurr frik, q nuk pin alkool, besnik t t fejuarve q kan ln n
atdhe, q nuk u ka zn asnjher leshi i si t thuash, morra, tipa q u lshon koka tym. Do
t i shihni vet.
Italian jeni ju? pyeti adjutanti.

40
 Jo, amerikan. Ja, shihni uniformn. E ka qepur Spanjolini, vese nuk sht krejt n rregull.
Amerikan i Jugut apo Veriut?
I Veriut, ia bri Niku. Ai e ndjeu se po e merrte veten. Pas pak do t ishte i qet.
Po, ju, flisni italisht?
E pse t mos flas italisht? Ju shqetson q flas italisht? Nuk kam t drejt t flas italisht?
Keni dekorata italiane?
Gjith-gjith kam shirita dhe ertifikata. Medaljet do t vin m von. Ato ose ua japin
njerzve pr ti ruajtur dhe ata largohen me to, ose ju i humbni bashk me plakat e tjera, q
mund ti blini n Milano. Rndsi kan ertifikatat. Mos u bni xheloz q kam ertifikata.
Edhe ju, po t qndroni n front pr nj koh gjat, do t merrni dekorata.
Un jam veteran i fushats s Eritres, tha adjutanti me nj ton t rnd. Un kam luftuar
n Tripoli.
sht nder i madh pr mua q po ju takoj. (Niku i zgjati dorn.) Duhet t keni kaluar dit t
vshtira, i kam par dekorimet e juaja. Mos ju rastisi t merrni pjes n betejn e Karsos?
Ne sapo jemi thirrur nn arm. Brezi im sht tepr i vjetr.
Un, ka qen nj koh, kur nuk kisha mosh, ia bri Niku. Tani jam prjashtuar nga
shrbimi ushtarak.
Prse ndodheni ktu?
Un prfaqsoj uniformn amerikane, tha Niku. A nuk ju duket shum prfaqsuese? Jaka
sht pak e ngusht, s shpejti keni pr t par me miliona ushtar t veshur me t, ata kan
pr t gluar si karkalect. E dini, n Amerik, nj njeriu thatanik i thon karkalec. Por
karkaleci i vrtet sht i vogl, jeshil dhe pothuaj i pambrojtur. Prandaj nuk duhet t
ngatrroni nj njeri thatanik me nj karkalec gjashtvjear ose me nj gjinkall q lshon nj
tingull t veant dhe t pandrprer, t cilin nuk po arrij ta sjell ndrmend. Jam lodhur kot
tr ato her pr ta kujtuar. Sa m duket se e kujtoj, ai m zhduket. Do t m falni sikur ta
ndrpres me kaq bisedn ton?
Shko t gjesh komandantin, i tha adjutanti njrit prej ndrlidhsve. E shoh, q jeni
plagosur, iu drejtua pastaj Nikut.
Po, tha Niku, kudo nga pak. Nse interesoheni pr vrajat, mund tju tregoj vraja shum
interesante, por do t m plqente m tepr tju flisja pr karkalect. Domethn pr ata q ne
i quajm thatanik, por q n t vrtet jan karkalec. Kto insekte kan luajtur nj rol
shum t rndsishm n jetn time. Ndoshta do tju interesonte tju flisja pr kt gj? Ju
mund t sodisni uniformn time, ndrkoh q un do flas.
Adjutanti ia bri me shenj ushtarit tjetr t ndrlidhjes, i cili doli jasht.
Shiheni me kujdes kt uniform. Ju e dini q e ka qepur Spanjolini. Edhe ju mund ta
shihni, iu drejtua Niku radistve. N t vrtet un nuk kam grada. Ne varemi nga

41
Konsullata amerikane. Mund ti hidhni nj sy pa e ar kokn. Madje mund ta shihni edhe nga
afr, nse kjo ju knaq. Un do tju flas pr karkalecin amerikan. Me kt emr kishim
pagzuar nj karkalec t zi me trup mesatar. Ai na plqente prher. Ai reziston shum n uj.
Peshqit kan dobsi pr t. Karkalect m t mdhenj, ata q fluturojn me nj zhurm q i
ngjan zhurms s gjarprit me zili, kur ai tund zilen, i kan kraht me ngjyra t forta, disa n
ngjyr t kuqe t ndezur, t tjert n ngjyr t verdh me vija t zeza. Por n uj nuk ia vlejn
fare. Nuk bjn pr karrem. Ndrsa zeshkani sht nj karkalec me trup t bshm, t
ngjeshur dhe tepr i shijshm, q nuk di si tua prshkruaj m mir, juve, zotrinj, q nuk keni
pr ta par ndonjher. Por jam i detyruar t kmbngul n nj pik: ju nuk mund t siguroni
kurr nj sasi t mjaftueshme me insekte t tilla, t mjaftueshme pr nj dit t tr peshkimi,
duke i ndjekur pr ti kapur me dor ose duke u prpjekur ti vrisni me shkop; do t ishte
budallallk me brir dhe nj humbje e kot kohe. Po ua prsris, zotrinj, po vepruat n kt
mnyr nuk keni asgj n vij. Teknika m e mir q u duhet msuar gjith oficerve t rinj
n prdorimin e armve t lehta, po t lejohej t thosha edhe un fjaln time n kt fush,
ndoshta nj dit do ta kem kt mundsi sht prdorimi i nj rrjete peshkimi ose i nj
rrjete t sajuar me tylin q prdorim pr tu mbrojtur nga mushkonjat. Dy oficer kapin tylin
nga dy an t kundrta ose t themi, n do cep, me njrn dor shtrngojn pjesn e poshtme
t tylit dhe me dorn tjetr pjesn e siprme dhe fillojn dhe vrapojn duke ar ern.
Karkalect q i ka prfshir era prplasen pas rrjets dhe mbeten t kapur prej saj. Nuk sht
kushedi se far t kapsh nj sasi t madhe karkalecash dhe, pr mendimin tim, asnj oficer
nuk duhet t qarkulloj pa disa metra tyl pr mushkonja, q mund t kthehet n ast n rrjet
pr kapjen e karkalecve. Shpresoj, zotrinj, t kem qen m se i qart. Ka pyetje? Nse u ka
shptuar ndonj gj pa u kuptuar gjat paraqitjes sime, m pyesni, ju lutem, mos u
druani.Nuk keni gj pr t thn? Ather, n kto rrethana, do m duhet ta mbyll me fjalt e
nj ushtari dhe njeriu t madh, Sir Henri Uillson: Zotrinj, o duhet t komandoni o duhet tju
komandojn. M lejoni, zotrinj, tju prsris dika q do t doja t mos e harronit kurr,
dika q do t doja ta shihja t gdhendur n kujtesn tuaj, kur t dilni prej ktej: Zotrinj, ju o
duhet t komandoni o duhet tju komandojn. Kaq kisha, zotrinj, natn e mir.
Niku hoqi helmetn e maskuar, e vuri prsri n kok, pastaj doli nga strehimi, duke prkulur
shpinn. Para erdhi nga transheja i shoqruar nga dy ndrlidhsit. Dielli prvlonte. Niku
hoqi prsri helmetn.
Duhet menduar nj sistem pr t i lagur helmetat, ia bri ai. Po shkoj ta lag n lum. Niku
filloi ti kacavirret shpatit.
Nikolo, thirri Paraviini, ku po shkoni, Nikolo?
N t vrtet, nuk kam pse t shkoj deri n lum. (Niku u kthye me helmetn n dor.) Nj
djall sht kjo, si e that edhe e njom. Ju e mbani helmetn tr kohn n kok?

42
 Tr kohn, tha Para. S shpejti kam pr t qen tullac. Ejani, futuni brenda.
Para i tha t ulej, sapo hyn brenda strehimit.
E dini, kjo helmet e mallkuar, nuk vlen absolutisht pr asgj, tha Niku. M kujtohet ajo
koh, kur ishte gzim i madh ta mbaje n kok, sidomos ditt e para, por q ather i kam
par shpesh t mbushura me tru.
Nikolo, tha Paraviini, mua m duket se do t bnit mir t ktheheshit. Do t ishte m
mir pr ju t mos shkonit n front deri sa t siguronit furnizimet. Ktu nuk keni far t bni.
Po lvizt me produkte q krkojn nj shprndarje t prgjithshme, do t mblidhen shum
njerz dhe ka rrezik tiu bombardojn. Un nuk dua tju ndodh kjo gj.
E di q sht marrzi, tha Niku, Po kjo nuk varet nga un Un msova se brigada
gjendej ktu dhe vendosa t vij dhe tju shoh. Ju apo ndonj shok tjetr. Mund t kisha shkuar
n Zenzon apo n San-Dona. Do m plqente t shkoja n San-Dona t shihja urn.
Nuk dua tju shoh t vrtiteni ktej pa ndonj arsye t fort, tha kapiten Paraviini.
Shum mir, ia bri Niku. (Ai e ndjeu se po i fillonte prsri).
M kuptuat?
Natyrisht, ia bri Niku. (Ai u prpoq t mos e lshonte veten).
Prapje t tilla duhen t bhen vetm natn.
Dihet, ia bri Niku. (Ai e ndjeu se nuk do t prmbahej).
Si e shihni un komandoj nj batalion, tha Para.
E pse t mos komandoni nj batalion? pyeti Niku (Nuk kishte m forc Ai e ndjeu se po i
afrohej.) Dini t shkruani dhe t lexoni?
Di, tha ngadal Para.
Gjja m e trishtuar sht se komandoni nj batalion tmerrsisht t vogl . Prse nuk i
varrosin t vrart? Sapo i pash. Nuk kam asnj interes ti shoh pr s dyti. Prsa m takon
mua, mund ti varrosni, kur t doni, por sa m shpejt ti varrosni aq m mir sht pr ju. N
qoft se nuk veproni si ju them un, do t smureni t gjith keq.
Ku e lat biikletn?
N shtpin e fundit.
Jeni i sigurt se ndjeheni mir?
Mos u shqetsoni, tha Niku. Po ik
Shtrihuni edhe pak, Nikolo.
Mir.
Ai mbylli syt dhe n vend t shihte burrin me mjekr, q e vshtronte fare i qet nprmjet
shnjestrs, para se t trhiqte kmbzn, n vend t shkreptims s bardh dhe fshikullimi
me kamxhik, n vend t rnies n gjunj, n vend t gjakut t mbl dhe t ngroht n gryk,
pshtyr mbi gur, ndrsa ata kalonin para tij ai pa shtpin e gjat dhe t verdh me stalln e

43
ult dhe lumin shum m t gjer dhe m t qet se sa ishte n t vrtet.
O Zot! tha. Do bja mir sikur t ikja.
U ua.
Po iki, Para, do t kthehem mbasdite. Po mbrritn furnizimet, do ti sjell q sonte. N qoft
se nuk ka, do vij natn, kur t kem dika pr t sjell.
sht ende vap pr t ecur me biiklet, tha kapiten Paraviini.
Mos u shqetsoni pr kt, tha Niku. Ka pr t kaluar menjher. E pata nj tani, por nuk
ishte e tmerrshme. Kaloi fare leht. E ndjej kur m vjen, sepse filloj dhe flas pa pushim.
Po nis nj ordinanc me ju.
Jo, ju lutem, e di rrugn.
Do t vini prsri?
Me siguri.
M lejoni t nis
Jo, tha Niku. Ju jam shum mirnjohs.
Si t doni. Ather Ciao.
Ciao, tha Niku. Ai eci npr transhe pr t gjetur biikletn. Mbasdite, rruga prtej
kanalit, do t ishte n hij. Ajo ishte e rrethuar me drur, q nuk ishin prekur nga
bombardimet. Pikrisht atje, gjat nj marshimi, kishin takuar regjimentin e kalorsis Terza
Savoia, q kalronte mes dbors me heshtat n dor. N ajrin e ftoht fryma e kuajve dilte
nga goja e tyre shtllunga-shtllunga. Jo, kjo kishte ndodhur n nj vend tjetr. Po ku?
Do bja mir t arrija sa m shpejt tek ajo biiklet e mallkuar, tha Niku. Nuk kam aspak
qejf t humb rrugn dhe t mos mbrrij dot n Fornai.

Ernest Hemingway, Prktheu: Nasi Lera

44
 Macja e zez
Pr kt rrfim tepr t frikshm, por edhe po kaq t rndomt q po hedh n letr, nuk pres,
dhe as i lutem njeriu t m besoj. Dhe, sht e vrteta, do t isha i marr, po ta shpresoja
nj gj t till, mbasi edhe logjika m e thjesht nuk e prtyp dot at q m pan syt. Nuk
jam njeri pa mend, dhe ju siguroj, se nuk shoh endrra me sy hapur. Por, nj dit do t vdes,
prandaj dhe sot dua ta heq kt pesh nga shpirti im. Qllimi im i vetm sht q ti tregoj
bots hapur, sheshit, shkurt, sakt, e pa zbukurime, nj varg ndodhish t uditshme n
shtpin time. Ato ngjarje m kan tmerruar, m kan toruruar, m kan shkatrruar. Do t
prpiqem ti shtjelloj. Pr mua, ato kan qen llahtari; uroj q t tjerve tu duken m pak t
tmerrshme e m pak t ndrlikuara se stili barok. Kshtu qoft, q edhe un t gjej sadopak
arsye pr t qetsuar fantazmat e mia Uroj, q, t paktn pr ju, me nj arsye me t
shndosh, me nj logjik m t qet dhe pa nervozizm, si ndodhi me mua pr rrethanat q
mu krijuan, ta trajtoni si dika krejt t zakonshme e t ndodhur pr shkaqe krejt normale.
Q fmij kam qen nj natyr e bindur dhe e brisht. Kaq shum binte n sy butsia e
zemrs sime, saq shokt m vinin n loj. Isha i dhn, veanrisht, pas kafshve, prandaj
dhe prindrit ma bnin qejfin e m llastuan me shum kafsh shtpiake. Me to kaloja
shumicn e kohs, dhe ndihesha aq i lumtur kur i ushqeja dhe i prkdhelja! Un rritesha,
rritej edhe kjo veanti e karakterit tim, dhe prej saj mora nj nga burimet e mia kryesore t
knaqsis. Pr ju, q e keni provuar dhimbsurin ndaj qenit besnik, nuk e kam hi t vshtir
tua shpjegoj llojin apo thellsin e asaj knaqsie t rrall. Ajo dashuri bujare dhe
vetflijuese, q t godet mu n zemr, ve n prov edhe miqsin e besnikrin e njeriut.
Jam martuar hert, dhe sa mir q njoha tek ime shoqe nj gatishmri t ngjashme me
timen. Ajo e vuri re shpejt dobsin time pr kafsht shtpiake, dhe nuk la rast ti ikte pr t
krkuar ato m t lezetshmet. Kishim zogj, peshk t kuq, nj qen t zgjuar, lepuj, nj majmun
t vogl, dhe nj mace.
M von, macja jon u rrit, u b nj kafsh e madhe dhe e bukur; e gjitha e zez, dhe me
nj nuhatje mahnitse. Kur fliste pr inteligjencn e saj, gruaja ime, e cila ishte edhe disi
supersticioze, kujtonte nj pikpamje t lasht popullore, sipas s cils, t gjitha macet e zeza
ishin, thjesht, shtriga t maskuara. Jo se ajo e kishte fort seriozisht kt ide E prmenda, pa
ndonj arsye t veant, po ja q m erdhi ndrmend tani
Pluto, kshtu quhej macja, ishte kafsha ime e preferuar dhe e kisha shok loje. E ushqeja vet,
dhe ajo m shoqronte kudo npr shtpi. Mezi e ndaloja t m vinte pas kur dilja n rrug.
N kt mnyr, miqsia jon zgjati pr shum vite, gjat t cilve, temperamenti dhe
karakteri im (m vjen turp ta rrfej) psoi nj ndryshim rrnjsor pr keq. Ditpasdite, humori
45
im ndryshonte. Me hn, si i thon. U bra gjaknxeht, kisha m pak kujdes ndaj ndjenjave
t t tjerve. Pr nj koh t gjat prdorja nj gjuh t paprmbajtur; madje, prdorja edhe
dhun. Sigurisht, kafshve t mia iu desh t duronin ndryshimin e karakterit tim. Jo vetm q
i lash pasdore, por u tregova edhe i ashpr ndaj tyre. Megjithat, pr Pluton kisha goxha
merak se mos e keqtrajtoja. Ndrkoh, u tregova i paskrupullt edhe ndaj lepujve, majmunit,
por, edhe ndaj qenit, kur ndonjri m dilte prpara padashje, ose m prkdhelte. Por, me
kalimin e kohs, smundja mu shtua- smundje si alkooli! Edhe Pluto, e cila kishte nisur t
mplakej, ishte br ca grindavece. Kishte filluar ti ndiente edhe ajo efektet e gjendjes sime t
keqe shpirtrore.
Nj mbrmje, kur po kthehesha n shtpi nga nj lokal i qytezs, xurxull fare, vrejta q
macja m shmangej. E mbrtheva fort. Nga frika se mos e dhunoja, m kafshoi me dhemb
dorn. N ast, m pushtoi nj trbim djalli. Nuk e njoha m veten. Shpirti, dukej se m
kishte dal nga trupi, dhe di m e fort se ligsia mizore, e ushqyer edhe nga xhini q kisha
pir, m pushtoi do qeliz. Mora nga xhepi i jelekut nj biak, e hapa, rroka nga fyti kafshn
e gjor, dhe me ngadal, ia nxora njrin sy nga zgavra! Po m vjen turp, digjem, ngjethem,
teksa prshkruaj kt egrsi t neveritshme.
Me mngjesin, mu rikthye mendja e shndosh. E kisha marr veten nga xhindosja e nats
s shkuar. Ndjeva gjysmlemeri, e gjysmpendes pr krimin q kreva; ndonse ishte ve nj
ndjesi e dyshimt, kshtuq shpirti m mbeti i paprekur. Srish e teprova, dhe pak m von, i
mbyta me ver tr kujtimet e asaj q bra.
Ndrkoh, macja, ca ngadal, po e mori veten. Vrtet, zgavra e syrit q i mungonte ishte
ca e frikshme, por mesa dukej, nuk ndjente m dhimbje. Vinte rrotull shtpis, si zakonsht,
por, -doemos,- si pritej, nuk m afrohej aspak. U vrerosa nga shprfillja e dukshme e asaj
krijese q m kishte dashur kaq shum dikur. Vese, shpejt, kjo ndjesi ia la vendin irritimit. E,
m pas, si ndryshim i mbram dhe i pakthyeshm, deprtoi brenda meje shpirti i perversitetit.
Filozofia, as q do tia dij pr shpirtin. Nuk jam i sigurt as nse jeton shpirti im, aq sa jam i
sigurt se perversiteti sht nj nga impulset m primitive t njeriut- nj nga zotsit dhe
ndjesit m t pandashme, q jan prcaktuese pr karakterin e njeriut. E, cili nga ne nuk e ka
gjetur veten, me qindra her, madje, duke br ndonj veprim t ndyr, t turpshm, apo
qesharak, vetm pr arsye se e dim q nuk duhet kryer? A nuk kemi, megjith gjykimin ton
t mir, nj prirje t prjetshme pr ta thyer ligjin, thjesht, ngaq e dim se nuk duhet
shkelur? Them, se ky shpirt pervers u b, prfundimisht, pjes e qenies sime. Bash, kjo
dshir e fsheht e shpirtit tim, thjesht, pr t bezdisur t tjert, pr ti dhunuar, thjesht, pr
tu br keq, pr hir t keqdashjes, m nxiti ta plagosja edhe kafshn e gjor.
Nj mngjes, ashtu gjakftoht, si isha, i lidha maces sime nj lak reth qafs dhe e vara n
degn e nj peme. E vara me lott q m rridhnin urg, dhe, me keqardhjen m t hidht t

46
zemrs; e vara, sepse e dija fare mir q m kishte dashur, dhe se nuk m kishte dhn, as
edhe nj arsye pr ti br keq. E vara, sepse e dija q po mkatoja nj mkat t tmerrshm i
cili do t prdhoste shpirtin tim t pavdekshm, dhe Zoti Mshirplot nuk do t m falte
kurr
Mbrmjen e dits q kreva kt mizori, m zgjoi nj zjarr i madh. Mbulesa e shtratit tim
kishte marr flak. E gjith shtpia po digjej. Me shum vshtirsi, gruaja ime, shrbtorja
dhe un, ia mbathm larg zjarrit t madh. Shkatrrimi qe i plot. E gjith pasuria ime pr nj
ast t vetm, u gllabrua nga flaka, dhe mu desh t dorzohesha, t humbisja do shpres.
Po prpiqem t gjej lidhjen shkak-pasoj midis katastrofs dhe ligsis sime. Jam duke
rikujtuar do detaj t zinxhirit t gjat e t ngatrruar t fakteve, dhe nuk dua t le, as edhe nj
hallk t pazbrthyer. Nj dit m pas, shkova tek rrnojat. T gjitha muret, prve njrit,
ishin rrzuar. Ky ishte nj mur ndars, jo fort i trash, i cili ndodhej n mes t shtpis,
prball t cilit gjendej koka e krevatit tim. Atje, suvatimi i kishte br ball goxha zjarrit, gj
q e shpjegova me faktin se e ishte br s fundmi. Rretherrotull murit u mblodh nj turm e
madhe njerzish, dhe shum prej tyre po vzhgonin gjith vmendje nj pjes t veant t
tij. Fjalt e uditshme!, e veant!, dhe shprehje t tjera t ngjashme, m ngacmuan
kureshtjen. U avita dhe pash, si t gdhendur n nj basoreliev, mbi siprfaqen bardheme,
imazhin e nj maceje gjigante. Imazhi ishte i qart dhe, uditrisht shum i sakt dhe i
vrtet. Prreth qafs s kafshs ishte lidhur nj litar.
Fillimisht, kur u prballa me kt imazh, ndonse nuk doja, udia dhe lebetia ime qen
shum t mdha. Por, m pas, i thirra mendjes. Mbaja mend q macen e kisha varur tek nj
kopsht pran shtpis. Sa ra alarmi i zjarrit, kopshti u mbush me njerz, kshtuq ndonjri
prej tyre mund ta ket zbritur macen nga pema, dhe ta ket hedhur n dhomn time, prmes
dritares s hapur. Ka shum mundsi ta ken br, q t m zgjonin nga gjumi. Rnia e
mureve t tjer e kishte ngjeshur viktimn e mizoris sime brenda suvas s porsavn,
glqerja e s cils, tok me flakt, dhe me amoniakun e skeletit ia kishin formsuar portretin,
ashtu si e pash un.
Ndonse mir ishte q t arsyetoja dhe ta qetsoja ndrgjegjen, fakti befasues q iu tregova,
m mbeti n mendje. Muaj t tr nuk ia dola dot t shptoja nga fantazma e maces; dhe,
gjat ksaj kohe, m gjalloi n shpirt njfar ndjenj gjysmake, q i ngjante pendess, por jo,
jo!- nuk ishte vrtet e till. Arrita gjer n at pik, sa ndjeva keqardhje pr humbjen e maces.
Madje, edhe kur ndodhesha npr mejhane t ndyra, ku m ishte br zakon, tanim, t
shkoja, hidhja syt lart e posht pr ndonj kafsh tjetr, por disi t ngjashme n pamje, q t
mund t ma zvendsonte.
Nj mbrmje, i ulur, i drobitur, n nj kantin t flliqur, m trhoqi vmendjen nj objekt i
zi, q ndodhej maj nj fuie t madhe plot me xhin, apo rum, q prbnte orendin parsore

47
t dhoms. Kisha nj copher me syt mbrthyer tek ajo fui, por ajo far m habiti ishte
fakti se si nuk e kisha vn re m hert. I shkova pran dhe e preka me dor. Ishte nj mace e
zez, shum e madhe, po aq e madhe sa Pluto, dhe i ngjante goxha, prve nj detaji. Pluto
nuk kishte qime t bardha n asnj pjes t trupit, kurse kjo kishte nj njoll t madhe t
bardh, nj ngjyr e turbullt, q i mbulonte gati t gjith pjesn e kraharorit.
Kur e preka, objekti, apo gjja, menjher u hodh prpjet, grhiti fort, mu frkua pas dors ,
dhe duket se u knaq nga prania ime. Kjo na ishte krijesa q po krkoja. I krkova bujtinarit
q ta blija, dhe ai nuk sht se m kundrshtoi, por nuk dinte asgj rreth saj. Madje, tha, se as
q e kishte vn re m par.
Vazhdova ta prkdhelja, dhe, kur bra t nisem pr n shtpi, macja shfaqi gatishmrin t
m vinte pas. E lejova ta bnte, duke u prkulur dhe e prkdhelur si m par. Si erdhi n
shtpi, macja, pa nj pa dy, u prshtat me t, dhe menjher u b e paraplqyera e gruas sime.
Un, pr vete, e kisha zt q po miqsohej me mua. Ishte krejt e kundrta e asaj q prisja,
por, nuk di si dhe pse, dhimbsuria e saj aq e dukshme m bezdiste e m ndillte krup.
Pakngapak, kto ndjesi neverie dhe mrzie m dhan shijen e hidhur t urrejtjes. I
shmangesha maces; njfar ndjenje turpi dhe kujtimi i aktit tim t mparshm mizor m
penguan q t abuzoja fizikisht me t. Pr disa jav nuk e godita, as e dhunova; por,
gradualisht, dita me dit, nisa ta shihja me nj ndjenj neverie q nuk tregohet dhe,
heshturazi, i largohesha si kolers pranis s saj t urryeshme.
Ajo far e shtoi, padyshim, urrejtjen time ndaj kafshs ishte zbulimi, t nesrmen pasi e
mora n shtpi, se asaj, ashtu si edhe Plutos, i mungonte njri sy. Ky detaj bri, q ime shoqe,
e cila, si ju thash, e ka n nj shkall t lart njerzillkun,- (gj q, dikur, ka qen edhe nj
nga tiparet e mia dalluese,- burim i knaqsive m t pastra), t lidhej edhe m shum me t.
Prkundr neveris sime, afiniteti i maces ndaj meje rritej prdit. M ndiqte hap pas hapi
dhe, me aq kmbngulje, sa ju, t nderuar lexues, as mund ta imagjinoni. Sapo ulesha, ajo
kruspullosej nn karrigen time, ose m hidhej mbi prehr, dhe m mbulonte me ato
prkdhelit e saj t neveritshme. Sapo ngrihesha pr t ecur, m hidhej ndr kmb, dhe sa
sm rrzonte; m shtrngonte me kthetrat e saj t gjata e t mprehta, e m ngjitej n kraharor.
Ather, sidoq m kapte dalldia ta drmoja me ndonj goditje turinjve, e mbaja veten.
Arsyeja: kompleksi i krimit tim t hershm; m hipnin t dridhura frike nga kafsha!
Kjo nuk ishte saktsisht frik pr ndonj dmtim fizik. E kam vshtir ta shpjegoj kt frik.
M vjen ndot nga vetja, po, edhe ktu n qeli ku jam, llahtarin q m zinte ma shkaktonte
nj prbindsh, dhe ky prbindsh ishte, thjesht, nj mace. Gruaja ma kishte trhequr m
shum se nj her vmendjen pr llojin e njolls, q ua prmenda edhe juve, dhe prbnte
dallimin e vetm t dukshm mes kafshs s uditshme, dhe asaj q kisha varur. Lexuesit do
ti kujtohet q, kjo shenj, edhe pse e madhe, fillimisht ishte shum e paqart. Por

48
dalngadal, n form gati t pakuptimt, t ciln, pr nj koh t gjat, mendja ime nuk
arrinte ta perceptonte, zuri t kthjellohej. Tani, ajo prfaqsonte nj objekt q ngjethem ta ze
ngoje. I friksohesha dhe i druhesha m shum s do gjje tjetr n bot, dhe doja vetm ta
hiqja qafe egrsirn. Tani m shfaqej imazhi i nj gjje t neveritshme, t kobshme, i
TRIKMBSHIT! Oh, shkaktar gjmzi e i lemerishm i Llahtarit dhe Krimit, i Agonis dhe
Vdekjes!
Tani isha vrtet i mjer, prtej mjerimit t Njerzimit. Madje, nj bish e egr, t
ngjashmen e s cils e kisha shkatrruar me prmim; nj bish e egr. Isha shndrruar n nj
bish t maskuar pas imazhit t t madhit Zot. Hidhrim i padurueshm! O Zot! Qetsia, pr
mua vdiq nj her e mir. Nuk shlodhesha dot as ditn, as natn! Dikur, macja nuk m linte
asnj ast vetm; m von, m mbrthenin endrra t shpeshta dhe m kapte nj frik q
stregohet. Mbi fytyr ndieja frymn e ngroht t asaj gjs, peshn e madhe. O Zot! Ishte nj
pesh e rend dhe nj makth q doja ta hiqja e nuk e hiqja dot nga zemra. Nn trysnin e ksi
prndjekjesh, edhe ajo pak mirsi q m kishte mbetur, shterroi. Mendime t kqija, ato m t
errtat e m t ligat, mu bn miqt e vetm. Zymtsia e temperamentit tim u kthye n
urrejtje ndaj gjithkaje dhe gjithkujt. Ndrkoh e braktisa veten verbrisht n shprthimet e
papritura, t shpeshta, t pakontrolluara t trbimit tim, dhe gruaja ime, nuk ankohej m. O
Zot! Vuante prulsisht dhe me durim.
Nj dit, kur po bja ca pun shtpie, macja m erdhi pran n qilarin e ndrtess s vjetr,
ku na u desh t jetonim ngaq ishim t varfr. M ndoqi tatpjet shkallve. Mend u plandosa
me kryet prdh. M nevrikosi, m trboi. Nga zemrimi, harrova fare frikn q kisha ndjer
gjer ather, rrmbeva nj spat, shenjestrova goditjen n kokn e maces e cila, payshim, do
t kishte mbetur n vend, nse do t kishte shkuar ashtu si dshiroja. Por, synimit tim i vuri
fre dora e gruas sime. U trbova nga ndrhyrja e saj, mora vrull nga xhindosja ime
demoniake, e trhoqa krahun q m kishte mbrthyer, dhe ia ngula spatn n kok. Gruaja ra
e vdekur n vend, pa as edhe nj rnkim.
Pasi kreva kt vrasje t tmerrshme, menjher, ngadal e me kujdesin m t madh, i vura
vetes detyrn e fshehjes s trupit. E dija mir se nuk do t mundja ta nxirrja nga shtpia, as
ditn e as natn, pa rrezikun q t m pikasnin fqinjt. Sa gjera m kaluan nepr mend! Nj
her mendova tia coptoja trupin n pjes t vogla, pastaj ta hidhja n zjarr. Nj her tjetr,
thash t grmoja nj grop n dyshemen e qilarit dhe atje ta fshihja. Pastaj, mendova ta
hidhja n pusin e kopshtit, apo ta paketoja n kuti, kinse do ta shisja, dhe t njoftoja portierin
q ta largonte nga shtpia. N fund, zgjodha at q mu duk m e sigurt se t tjerat. E ndava
mendjen ta varrosja n murin e qilarit, si bnin murgjit mesjetar kur varrosnin viktimat e
tyre.

49
 Qilari, sikur ishte br tamam pr kt qllim. Muret nuk ishin fiksuar mir, e s fundmi,
qen suvatuar me nj lla t ashpr, t cilin lagshtia nuk e kishte lejuar t ngurtsohej. Pr
m tepr, n nj nga faqet e murit kishte nj dalje, e br pr nj oxhak t rrem, q ishte
mbyllur pr ti prngjar pjess tjetr t qilarit. Nuk kisha asnj mdyshje; mund ti hiqja
tullat n at an, ta shtija trupin brenda dhe ta rindrtoja murin si m par, n mnyr q
askush t mos vinte re dika t dyshimt.
Nuk u gabova me kt prllogaritje. Me nj lev, i hoqa tullat lehtsisht dhe, pasi e futa
trupin n murin e brendshm, e vendosa n pozicionin q duhej. Me fare pak mundim e
ringrita t gjith strukturn si n fillim. Gjeta glqere, rr dhe lesh; me shum merak, gatita
lla, q nuk dallonte nga ai i vjetri, dhe kshtu, zuri fill puna me tullat. Kur mbarova, u
knaqa q gjithka shkoi mbar. Muri, as q t lindte prshtypjen m t vogl se ishte prekur.
Mbeturinat prtok i mblodha me shum kujdes. Vshtrova prqark n mnyr triumfuese,
dhe i thash vetes: T paktn, ksaj here nuk m vajti dm puna.
Hapi i rradhs ishte krkimi i egrsirs q ishte dhe shkaku i gjith mjerimit tim. E ndava
mendjen q ta vrisja. Po ta hasja at ast, nuk do t kisha kurrfar mdyshjeje pr fatin e saj.
Po ja, q kafsha tinzare na ishte alarmuar nga dhuna e zemrimit tim t hershm dhe mu
shmang. sht e pamundur ta prshkruaj. Nuk mund ta imagjinoni dot ndjenjn e thell, t
hareshme t lirimit q mu ndez n kraharor q kafsha e prbuzur mu hoq nga syt.
Shptova- uf! As q u duk gjat nats, dhe s paku nj nat, qysh prej ardhjes s saj n shtpi,
fjeta si qengj, ndonse me barrn e nj krimi n shpirt!
Kaluan edhe dita e dyt dhe e tret, dhe ajo q m mundonte nuk po dukej. Edhe nj her,
mora frym lirisht. Monstra, nga frika, ishte larguar nj her e mir nga godina! Nuk do tia
shihja m bojn! Lumturia ime ishte e pafund! Ndjenja e fajit pr krimin tim t errt nuk m
shqetsont m. Disa hetime ishin br, dhe u tregova i gatshm t bashkpunoja me policin.
Madje, u b edhe nj krkim, por, natyrisht, asgj skishte pr tu zbuluar. E quaja t sigurt
lumturin time t ardhshme.
Ditn e katrt, pas vrasjes, erdhi n shtpi krejt papritur nj skuadr policie, dhe vazhdoi t
bnte hetim rrnjsor npr godin. Por un ndihesha i sigurt se vendi i fshehjes ishte i
paarritshm, kshtuq nuk u ndjeva hi n siklet. Polict m krkuan tu bashkohesha gjat
hetimit. Nuk lan qoshk pa rrmuar. Ata zbritn tri a katr her n qilar, dhe prmbysn
gjithka. Nuk mu drodh qerpiku. Zemra m rrihte qetsisht, si t isha njeriu m i pafajshm
n bot. I rash qilarit kryqetrthor. Mblodha kraht mbi gjoks dhe lvizja lirshm lart e
posht. Polict mbetn plotsisht t knaqur dhe u bn gati t largoheshin. E kisha vshtir
ta prmbaja gzimin e madh q ndieja n zemr. Sm rrihej pa nxjerr, qoft edhe nj fjal,
si ngadhnjimtar q isha, n mnyr q ti bindja dyfish n pafajsin time.

50
 -Zotrinj! -u thash m n fund, ndrsa ekipi po ngjitej lart, -Jam i knaqur q hoqa
mdyshjet tuaja. Ju uroj shndet, dhe pakz m tepr mirsjellje! Meq ra fjala, kjo Kjo
sht nj shtpi e ndrtuar fort mir. (Nga dshira e shfrenuar q t thoja dika, nuk po e
kuptoja fare at q nxirrja nga goja.) Mund t them, se kjo sht nj shtpi e ndrtuar
mrekullisht mir. Kta mure Po largoheni, zotrinj? Kta mure jan t puthitur mir.
Dhe, me kapadaillk ngrita shkopin q kisha n dor dhe godita fort n at pjes t murit, pas
s cils gjendej trupi i gruas sime.
Zoti m ruajtt dhe m shptoft nga helmi i Djallit! Pa u mbytur mir jehona e goditjes,
nj tjetr jehon mu prgjigj nga varri! Nj britm, fillimisht e mbytur dhe e kputur, si
ngashrima e fmijs u shndrrua shpejt n nj ulrim t gjat, t fort, t vazhdueshme,
tejnormale dhe jonjerzore Nj britm, klithm vajtuese, ca nga tmerri e ca nga gzimi i
shptimit, a thua se vinte nga vet ferri, e bashkuar me fytin e t dnuarve n agonin e tyre,
dhe e djajve t ngazllyer nga dnimi.
sht e kot, besoj, tju rrfej mendimet e mia. Gati i zalisur u ktheva nga muri prball.
Pr nj ast, skuadra e policve mbi shkall, e shastisur nga tmerri dhe frika gjer n palc,
nuk lvizi. Pastaj, nja dymbdhjet qyta armsh njhersh goditn murin. Ai u shemb
trsisht. Tanim, trupi, krejtsisht i kalbzuar dhe i mbuluar me gjak i gruas u shfaq para
syve t t pranishmve. Mbi kokn e gruas u duk bisha e neveritshme: me gojn e kuqe t
hapur dhe syt flakrues. Ishte ajo q m nxiti n ngasje t vrisja nj njeri; ishte ajo kallauzi
q m dorzoi tek xhelatt. N mur ia paskam br varrin!

Edgar Allan Poe, Prktheu: Fiona Kopali

51
 Shtegu i rnd
Prbri hapjes s errt t shkmbit, n t hyr t gryks, rrija i nguruar dhe ktheva kokn
prapa.
Dielli ndriste at bot t kndshme t blert, e mbi livadhe, lulzimi ngjyr kafe i barit
valzohej dhe drithrinte. Ishte e kndshme t ishe aty n ngrohtsin dhe qetsin aq t
dashur, aty ku shpirti jehonte thekshm dhe gzueshm sikur grerza n erand t rnd dhe
drit t fort; ndoshta isha i marr q desha ta lija kt dhe ti ngjitesha malit.
Udhrrfyesi im m fshiku leht n sup. Largova syt nga peizazhi i dashur, si njeriu q
detyrohet t largohet nga banja e ngroht. Tani shihja grykn q shtrihej n errsirn pa diell,
nj prrua i errt prvidhej nga nj e ar, bari i zverdhur rritej n tufa t vogla brigjeve, n
shtratin e tij dukeshin gurt q ishin rrokullisur, gurt e t gjitha ngjyrave, t zbardhur, pa
jet, si eshtrat e krijesave q kan vdekur shum koh m par.
Do t pushojm, i thash udhrrfyesit tim.
Ai buzqeshi leht, pastaj u ulm. Bnte freskt dhe prej gryks pa diell vinte si prrua i errt
nj frym e ftoht e shkmbit.
sht e prap, e prap t shkohet ksaj udhe! sht e prap t detyrohesh t kalosh npr kt
hyrje t zymt shkmbore, t ecsh npr kt prrua t ftoht, t ngjitesh n errsir e ksaj
gryke t llomitur!
Shtegu duket i tmerrshm, thash me prtes.
Sikur t ngrihej nga hiri, n mua u ndez nj shpres e fuqishme, e pabesueshme dhe e
paarsyeshme, nj shpres q mbase mund t kthehemi prapa, se udhrrfyesi im mund ti
lejoj vetes t bindet se ne mund t kursehemi nga e gjith kjo. Po, pse jo, me t vrtet. A
nuk ishte nj mij her m i bukur vendi q lam pas? A nuk rridhte atje jeta m begatshm,
m ngroht e m magjepsse? Dhe, a nuk isha un nj qenie njerzore, fmijrore, nj krijes
jetshkurtr, me t drejtn e nj copze lumturi, nj kndi t kndshm nn diell, nj pamjeje
t qiellit t kaltr dhe t luleve?
Jo, un doja t rrija aty ku isha. Nuk kisha dshir ta krijoja heroin a dshmorin! Do t
knaqesha gjith jetn time po t m lejohej t qndroja n lugin dhe n diell.
Tashm kisha nisur t mrdhija; nuk ishte e mundur t qndroja ktu m gjat.
Po nerth, m tha udhrrfyesi. Do t ishte m mir t ecim tutje.
Sa e tha kt, ai u ngrit dhe n ast u zgjat me tr gjatsin e vet duke m shikuar i
buzqeshur; nuk kishte as prbuzje as simpati n buzqeshjen e tij, as ashprsi, as
bashkndjesi. Nuk kishte asgj prve kuptimit, asgj prve dijenis. Ajo buzqeshje
thoshte: T njoh. E di q ke frik dhe e di si ndjehesh. N asnj mnyr nuk kam harruar
52
kryelartsin tnde t djeshme e t pardjeshme. Secila nga lvizjet qyqare prej lepuri n t
cilat tash po sharron shpirti yt, secili prej shikimeve joshse n shklqimin e dashur t diellit
atje jasht, sht shum i njohur dhe i afrt pr mua para se ta shfaqsh at.
Me kt buzqeshje m shikoi udhrrfyesi im dhe u nis i pari drejt humners s errt para
nesh, e un e urreja dhe e doja si e do dhe e urren i ndshkuari spatn mbi qaf. Mbi t
gjitha, e kisha mri dijen e tij, zotsin e prijsit dhe qetsin e tij, mungesn e dashur t
dobsis, dhe urreja do gj tek un pajtohej me t, q i jepte t drejt, q dshironte t ishte
si ai, t shkonte pas hapave t tij.
Kishte kaluar nj cop rrug, i kishte rn trup prroit duke shkelur mbi gur dhe ishte mu n
pikn ku do t zhdukej nga shikimi pas kthess s par.
Ndal!, e thirra un, i mbushur me frik sa njkohsisht fillova t besoj: nse kjo ishte
ndrr, n kt ast tmerri im do ta shprishte dhe un do t zgjohesha. Stop! thirra. Un
nuk mund ta bj kt, nuk ende jam gati.
Udhrrfyesi ndaloi dhe m shikoi nga ana tjetr, pa turp, me kuptimin e tij t tmerrshm, me
dijen dhe parandjenjn e padurueshme se kishte kuptuar do gj m hert.
Mos ke dshir t kthehemi? pyeti ai, dhe nuk e kishte prfunduar fjaln e fundit kur e
mora vesh, plot mllef, se do t thosha jo, se duhej t thosha jo. Dhe, njkohsisht, n mua,
do gj, aq gjat e njohur, e dashur dhe e besuar, brtiste me dshprim: Thuaj po, thuaj po!
dhe gjith bota e vendlindja ishin lidhur si nj gjyle prangash n kmbe.
Doja t brtisja po, edhe pse e dija shum mir se nuk mund ta bja kt.
Ather, me dor t zgjatur, udhrrfyesi im shnjoi prapa, nga lugina, dhe un u ktheva edhe
njher nga ato vise t dashura. Ajo q shihja tani ishte m e dhembshmja nga kishte
mundur t ndodhte: I shihja luginat dhe fushat e mia t dashura q dukeshin t zbehta dhe pa
shklqim n diellin e zbardhur e t dobsuar, ngjyrat prziheshin, falso e t ashpra, hijet
kishin nj t zez t ndryshkur dhe pa magji dhe zemrs i ishin shkurtuar t gjitha, ishin
humbur sharmi e aroma gjithka kmbngulte me ern dhe shijonte deri n turrbullimin
marramendsisht t mbl. Oh, e njihja mir gjith kt, sa e kisha frik dhe e urreja kt truk
t tmerrshm t udhrrfyesit, kt degradim t gjithkaje q ishte e dashur dhe e kndshme
pr mua, q ia shtrydhte shpirtin dhe lngun, duke i falsifikuar errat dhe duke i helmuar
fshehurazi ngjyrat! Oh, e njihja kt; ka ishte deri dje ver, sot ishte uthull. Dhe uthulla nuk
do t kthehet kurr m n ver. Kurr m.

Isha i qet dhe i piklluar ndrsa shkoja pas udhrrfyesit. Ai tash kishte t drejt, si
gjithmon. E mira e s mirs ishte q s paku e shihja, e jo, si ndodh zakonisht, n momentet
e vendimmarrjes, t zhdukej papritur dhe t m lente vetm me zrin e huaj n mua, n t
cilin n ato aste ai e shndrronte veten.

53
Un isha i qet por zemra m thrriste fuqishm: Vetm rri, un do t vij pas!
Guralect e prroit ishin shum t rrshqitshm; ish e lodhshme dhe marramendse t ecje
kshtu, hap pas hapi, gurve t vegjl t lagur q rrqitnin dhe fundoseshin nn kmb. N t
njjtn koh shtegu i prroit filloi t thepisej dhe muret e shkmbinjve t errt nisn ti
afroheshin njri tjetrit, fryheshin dhe secili prej skajeve shfaqte nj tentim keqdashs pr tu
shembur pas shpine, pr t na ndar prjet nga bota. Mbi shkmbinjt e verdh t mbuluar
me myshk rridht nj litar uji. Skishte qiell mbi ne, as re, as kaltrsi.
Eca e eca, duke i shkuar pas udhrrfyesit dhe shpesh duke mbyllur syt nga frika dhe
pshtirja. Ather aty ish nj lule e errt q rritej bri shtegut, nj e zez e kadifes s
pikllueshme. Ishte shum e bukur dhe m dukej shum e afrt, por udhrrfyesi im ecte edhe
m shpejt dhe un e ndieja se po t qndroja nj ast, nse i kushtoja m tepr se nj shikim
atij syri t piklluar kadife, dshprimi dhe vrenjtsimi im pa shpres do t bheshin
gjithkaplues dhe t padurueshm, kurse shpirti im do t mbetej i burgosur prjet n at
vend t pandjesis dhe menduris qesndisse.
Zvarritesha i lagur e i ndyt dhe, derisa muret e shkmbinjve i afroheshin njri-tjetrit mbi ne,
udhrrfyesi filloi t kndonte kngn e vjetr t ngushllimit. Me zrin e tij t pastr rinor ai
kndont pas do hapi: Do tia dal, do tia dal, do tia dal! E dija mir se dont t m jepte
zemr dhe t m nxitonte, t ma kthente mendjen nga rruga e gjat dhe nga kjo rrug e
pashpres e ferrit. E dija se m priste ti bashkangjitesha kngs s tij. Por un e
kundrshtova kt, nuk do tia dhuroja at ndjenj t fitores. A kisha un disponim pr t
knduar? A nuk isha nj krijes njerzore, nj djal i thjesht, i gjor, i cili duke mos e
dgjuar zemrn e tij, ishte nxitur n nj situat dhe veprim, t cilin Zoti nuk e kishte pritur
kurr nga ai? A nuk ishin secila prej lule-mos-m-harro-ve apo lulkuqeve t lejuara t rrin
aty ku ishin rritur, skaj prroit, t lulzonin e t vyshkeshin sipas zakonit?
Do tia dal, do tia dal, do tia dal! spushonte t kndonte udhrrfyesi. Oh, sikur t isha n
gjendje t kthehesha mbrapa! Por me ndihmn e shkatht t udhrrfyesit, kishte koh q
kisha kaprcyer muret dhe humnerat, prtej t cilave nuk kishte m kthim. Lott m digjnin
n gryk, por nuk guxoja t qaja.
Dhe kshtu shprfillshm e zshm iu bashkova kngs s udhrrfyesit, me ritm e tonalitet,
por jo me fjal; dhe ndryshe nga ai, kndova me ngulm: Duhet, duhet, duhet! Por, nuk ishte
pun e leht t ngjitesh prpjet e t kndosh njkohsisht, shpejt u mbusha frym dhe u
detyrova ta mbyll gojn duke guluar. Por ai vazhdoi t kndoj palodhshm Do tia dal, do
tia dal, do tia dal!, dhe me koh, megjithat, bri q ti bashkohem kngs me fjalt e tij.
Tani ngjitja ishte m e leht dhe nuk ndihesha i detyruar, bile doja t vazhdoj, kurse sa pr
lodhjen, nuk mbeti asnj gjurm e saj.
Ather, shkrepi nj drit brenda meje, dhe sa m shum zgjerohej, aq m shum shkmbi i

54
but zmbrapsej, bhej m i that, m dashamirs, shpesh e ndihmonte kmbn q rrshqiste,
dhe, mbi t gjitha, gjithnj e m shum hapeshin qiejt e kaltr, si prrua e vogl e kaltr midis
brigjeve shkmbore, dhe, sakaq, si liqe i vogl q zgjatej e zgjerohej.
U prpoqa ta shprfaq vullnetin tim m fuqishm e m thekshm, derisa liqeni qiellor
vazhdoi t hapej e shtegu t bhej m i kalueshm, por, her-her nxitoja, i lir, ngushticave
t gjata, duke mbajtur leht hapin me udhrrfyesin tim. Ather, papritur, pash majn, fare
pran, sipr nesh, t thepisur e vezulluese n ajrin e ndritur prej diellit.
Jo larg, m posht majs, ne dolm zvarr nga nj plas, dielli ua msyu syve t magjepsur,
dhe kur i hapa prap, gjunjt u shkundn nga tmerri, sepse e pash veten tek qndroja i lir
dhe pa mbshtetje n kreshtn e rrpinjt; prreth kishte hapsira t pafund dhe thellsi t
kaltra tmerruese, vetm maja e thepisur qndronte mbi ne, e ngusht si shkall. Por dielli
dhe qielli ishin prap aty, dhe kshtu ne kaprcyem kt zon t fundit t tmerrshme, hap pas
hapi, me buz t ndrydhura e vetulla t lidhura. Dhe ndaluam mbi maje, si figura pa rndsi
mbi shkmbin e nxehur n diell, n nj ajr t ashpr e thrrs.
Ishte nj mal i uditshm dhe nj maj e uditshme! E arritm duke u ngjitur mureve
shkmbore krejtsisht t zhveshura, dhe mbi at maje, nga guri, rritej nj pem, nj pem e
forte, e lakuar, me deg t forta, q rrinte jashtzakonisht uditshm dhe e vetmuar, e rnd
dhe e paepur n shkmb, me t kaltrn e leht ndrmjet degve. Dhe n maje t ksaj peme,
rrinte nj zog i zi q kndonte me z t ashpr. ndrra t qeta t nj syri gjum prmbi bot,
dielli rrezatonte, shkmbi vezullonte, pema ngrihej krenare, zogu kndonte me z t rnd.
Knga e tij e vrazhd thoshte: Amshim, amshim! Zogu i zi kndonte dhe syri i tij bosh e i
ashpr ishte ngulur mbi ne si nj kristal i zi. Ishte vshtir ti qndroje atij shikimi, vshtir
ishte ta dgjoje kngn e tij, dhe, mbi t gjitha, ishte e frikshme vetmia dhe zbraztia e atij
vendi, zgjerimi i qiejve t zhveshur. T vdisje ishte lumturi e pabesueshme, t rrije aty,
dhimbje e paemr. Dika duhej t ndodhte tash, menjher; ndryshe, ne dhe bota do t
ngurtsoheshim nga lemeria. Ndjeva se ajo prhapej n ajr drejt nesh, e nxeht dhe
ndrydhse si fryma para stuhis. E ndjeva tek drithronte n trupin dhe shpirtin tim si zjarrmi.
Prnjherit zogu u prplit n deg dhe u krodh kryeshyt n zbrazti.
Me nj krcim, udhrrfyesi im u zhyt n kaltrsi, ra drejt qiejve t shndritshm, iku
fluturimthi.
Tani vala e fatit kishte arritur kulmin, cop-cop ma bri zemrn dhe fashiti n heshtje.
Dhe tashm po bija, u zhyta, krceva, fluturova; i mbshtjell n nj vorbull t ftoht,
shprtheva, i lumtur dhe me dridhje e dhembje ekstaze, posht n pafundsi deri te gjiri i
nns sime.

Hermann Hesse, Prktheu Rozafa Basha

55
 3 tregime nga Charles Baudelaire

Vetmia

Nj gazetar filantrop m thot se vetmia sht e keqe pr njeriun; dhe, pr t mbshtetur tezn
e tij, ai citon, ashtu si gjith ata q nuk besojn leht, fjal t Etrve t Kishs.
Un e di q Demoni i frekuenton me dshir vendet e shkreta, dhe q fryma e vrasjes dhe
shthurjes prflaket mrekullisht te vetmit. Por, do tishte e mundur q kjo vetmi t qe e
rrezikshme vetm pr shpirtin e ngeshm e t prartur q e mbush me pasionet dhe kimerat e
tij.
Sigurisht q nj llafazan, knaqsia m e madhe t cilit qndron tek e folura nga maja e nj
katedre apo tribune, do rrezikonte shum t bhej nj i marr i trbuar n ishullin e
Robinsonit. Nuk krkoj nga gazetari im virtytet kurajplota t Kruzoes, por krkoj q ai t
mos i mbuloj me akuza dashnort e vetmis dhe t misterit.
N racat tona drdllitse, ka individ q do pranonin me mosdashjen m t vogl dnimin
me vdekje, nse do tu lejohej t mbanin nga maja e gijotins nj fjalim t buhishm, pa u
trembur se daullet e Santerre-it do tu prisnin befasisht fjaln.
Nuk ua qaj hallin, sepse zbuloj se derdhjet e tyre gojtare u sigurojn knaqsi t njjta me
ato q t tjert i marrin nga heshtja dhe prehja shpirtrore; por i prmoj.
Un dua, mbi t gjitha, q gazetari im i mallkuar t m lej t zbavitem pas qejfit tim. Ju,
pra, nuk provoni kurr- m thot ai, me nj ton hundor tepr apostolik,- nevojn pr t ndar
me dik tjetr knaqsit tuaja?. Shikojeni ziliqarin e holl! Ai e di q un i prbuz
knaqsit e tij dhe vjen t futet m marifet te t miat, ky ters i urryer!
Kjo fatkeqsi e madhe q smund t jesh i vetm!, thot diku La Bruyere-i, si pr ti
br me turp t gjith ata q ngarendin t prhumben mes turms, duke pasur frik se sdo
mund ta duronin veten.
Pothuajse gjith fatkeqsit na vijn ngaq skemi ditur t rrim n dhomn ton, thot,
m duket, nj tjetr urtan. Pascal-i, duke thirrur kshtu n qelizn e prehjes shpirtrore gjith
ata mendjehumbur q e krkojn lumturin te lvizja dhe te nj prostitucion q do mund ta
quaja vllazrues, po qe se do flisja gjuhn e bukur t shekullit tim.

56
 Cila sht e vrteta?

Kam njohur njfar Benedikta, q mbushte atmosfern me idel, syt e s cils prhapnin
dshirn e madhshtis, t bukuris, t lavdis dhe t gjithkaje q t bn t besosh te
pavdeksia.
Por kjo vajz e mrekullueshme ishte shum e bukur pr t jetuar gjat; ajo vdiq vetm pak
dit pasi e kisha njohur, dhe un vet e varrosa, nj dit kur pranvera tundte temjanicn e saj
gjer te varrezat. Isha un ai q e varrosa, t mbyllur mir brenda nj tabuti t br me nj dru
aromatik dhe t pavdekshm si sndukt e Indis.
Dhe, teksa syt i mbaja ngulur mbi vendin ku ishte kallur thesari im, krejt papritur pash
nj njeri trupvogl q i ngjante n mnyr t habitshme t ndjers e q, duke prplasur me nj
egrsi histerike e t uditshme kmbt mbi tokn e shkrift, thoshte duke u shkrir s qeshuri:
Jam un Benedikta e vrtet! Jam un, nj maskaresh e madhe! Dhe, si dnim pr
marrzin dhe verbimin tnd, ti do m dashurosh kshtu si jam!
Por un, i trbuar, iu prgjigja: Jo, jo jo! Dhe, pr ta theksuar m fort refuzimin tim, e
godita aq fort tokn me shut saq kmba mu zhyt gjer te gjuri brenda varrit t porsabr,
ku, si nj ujk i kapur n grack, qndroj i mbrthyer, ndoshta prgjithmon, n gropn e
idealit.

Dehuni

Duhet t jesh gjithmon i dehur. Ktu qndron gjith puna; kjo sht e vetmja shtje. Pr t
mos ndier barrn e tmerrshme t Kohs q ju thyen shpinn e ju krrus drejt toks, duhet t
deheni pa pushim.
Po me far? Me ver, me poezi a me virtyt, si t doni. Por, dehuni, ama.
Dhe nse ndonjher, n shkallt e nj pallati, mbi barin e gjelbr t nj hendeku, n
vetmin e zymt t dhom suaj, ju zgjoheni dhe dehja ju sht paksuar apo zhdukur
plotsisht, pyetni ern, valn, yllin, zogun, sahatin, gjithka q ofshan, gjithka q ecn,
gjithka q kndon, gjithka q flet, pyetni sa sht ora; dhe era, vala, ylli, zogu, sahati, do
tju prgjigjen: sht ora pr tu dehur! Pr t mos qen skllevrit e martirizuar t Kohs,
dehuni, dehuni pa reshtur! Me ver, me poezi a me virtyt, sipas dshirs

Prktheu Alket ani

57
 Ligji dhe fytyra
Ndrsa rrija n skel e shikoja afkat, nj polici q bnte patrullimin n kt lagje i ra n sy
fytyra ime e trishtuar. Isha zhytur krejt n vzhgimin e zogut krahleht, q ngjitej me vrtik
e kridhej mandej posht me sulm, n krkim t kot t ushqimit; skela ishte e shkretuar, uji i
gjelbr dhe i trash prej vajit t flliqur; n lkurn e tij me kore pluskonin gjithfar
rrangullash t hedhura. Nuk dukej asnj anije, vinat ishin t ndryshkur, depot t rrzuara,
madje nuk shiheshin as minj q dilnin n periudhat e zeza n bankin; zotronte qetsi. Q
prej shum vjetsh, ishte ndrprer do lidhje me jasht.
Un ia kisha ngulur syt afks e ndiqja fluturimin e saj. E friksuar, si nj dallndyshe q
parandien mot t keq, ajo sillej n afrsi t siprfaqes s ujit nganjher e vetmuar, her tjetr
duke klthitur guxonte t sulej lart e t puqte me shoqet rrugn e saj. Po t kisha mundsi t
shprehja ndonj dshir, ather m e dashura do t ishte q t ushqeja afkat, tu shkrmoqja
thrime e tu caktoja atyre fluturimeve kuturu nj pik t bardh, tu vija nj qllim drejt t
cilit t hovnin, t ndreqja kto luhatje klthitse udhsh t ngatrruara me an t hedhjes s
nj cope buke, q do t paketohej brenda tyre ashtu si mblidhet nj shkulm gjalmesh. Por
edhe un vet isha gjithashtu i uritur, i lodhur si afkat, ndonse i lumtur me gjith trishtimin
tim, sepse ishte bukur t rrije atje me duar n xhepa, duke kundruar shpezt e duke glltitur
trishtimin.
Befas, mbi supin tim ra nj dor e rnd dhe nj z tha: Ejani me mua! Njkohsisht, dora
u prpoq t m shkulte e t m trhiqte pas. Un qndrova n vend, e shkunda at dhe fola
qet:Jeni i mendur?!
Shok, tha ai, gjithnj pa ia par fytyrn, ju paralajmroj!
Zotri, ia ktheva un.
Nu ka m zotrinj, thirri i inatosur. Ne jemi t gjith shok.
Ai apiti pran meje e po m kqyrte n profil, kshtu q u shtrngova ta mbledh vshtrimin
tim t lumtur endacak dhe ta zhys n syt e tij t guximshm; tjetri qndronte serioz tamam si
nj buall q ska ngrn prej dhjet vjetsh asgj, prvese detyrs s tij.
Pr far shkaku, nisa t flisja.
Ka alamet shkaku, fytyra juaj e trishtuar, tha ai.
Un qesha, kurse ai shtoi me nj zemrim t vrtet: Mos qeshni!
N fillim pata menduar se do t ishte i mrzitur, ngaq nuk kishte arrestuar asnj prostitut t
paregjistruar, asnj detar q kolovitej, as hajdut e zjarrvns, mirpo tani vura re se e kishte
krejt seriozisht: ai donte t m arrestonte.
Po prse?, pyeta i qet. Prpara se t kujtohesha pr ndonj lvizje, kyi i dors s majt
58
mu mbrthye n nj byzylyk dhe at ast e kuptova se isha prsri i humbur. U ktheva pr
her t fundit drejt afkave endacake, vshtrova qiellin e bukur gri dhe u prpoqa t hidhesha
nga skela, pasi m dukej m mir t mbytesha vet n at uj t njelmt e t flliqur, sesa t
m mbysnin xhelatt diku n ndonj qoshe ose t m rrasnin prsri n burg. Por duke m
mbrthyer mir, polici m trhoqi pran vetes, aq sa ishte e pamundur t shqitesha prej tij.
Pyeta prap:
Po prse, prse? Ka nj ligj, sipas t cilit ju t gjith duhet t jeni t lumtur. Un i
lumtur jam!, thirra. Fytyra juaj e trishtuar, tundi kokn ai. Po ky ligj sht i ri, thash.
Ai ka tridhjet e gjasht or dhe ju e dini mir se do ligj hyn n fuqi njzet e katr or pas
shpalljes s tij. Kt nuk e dija. M kot shfajsohesh, ligji u shpall pardje n t gjitha
altoparlantet, n t gjitha gazetat dhe, ktu m vshtroi me prbuzje, ata q nuk lexuan
as bekimet e gazetave a t radios, morn njoftim nga komunikatat, q u shprndan n tr
rrugt e rajhut. Pra, do t na duhet t marrim vesh se ku i kaluat ju, shok, tridhjet e gjasht
ort e fundit.
Ai m zvarriti tutje. Tani e ndjeva se bnte ftoht dhe se nuk kisha kapot, vetm tani u shfaq
si duhet uria ime, q hungronte prpara ports s stomakut, vetm tani e kuptova se isha
edhe i palar, i parruar e zhelan, ndrkoh q kishte ligje t cilat urdhronin se do shok
duhet t jet i pastr, i rruar, i lumtur e i ngopur. Ai m shtynte prpara si nj dordolec q i ka
dal boja, q kurrkush m sia ka frikn dhe i duhet ndrruar vendi npr sinoret e ars.
Rrugt ishin t shkreta, largsia deri n rajon nuk ishte e madhe dhe, sido q e kisha ditur se
ata do t gjenin nj shkak pr t m arrestuar prsri, prapseprap po m ndrydhej zemra,
pasi ai po m onte prmes vendeve t rinis sime, q kisha menduar ti vizitoja menjher
pas soditjes s skels: kopshtet me gmusha t harlisura nga mungesa e sistemimit si dhe me
shum rrugkalime, tani kishin ndrruar, ato kishin marr forma katrkndshe e ishin
destinuar pr Lidhjen Kombtare, e cila pikrisht prej aty niste marshimet t hnave, t
mrkurave e t shtunave. Vetm qielli e ajri kishin mbetur si m par, si n ato dit kur zemra
ime ishte plot ndrrime.
Teksa ecnim, aty-ktu pash se n disa kazerma dashurie ishte varur tashm shenja shtetrore
pr ata q t mrkurn kishin radhn t knaqeshin me gzimin higjienik, mirpo edhe disa
mejhane dukej se tani ishin autorizuar pr t vn n hyrje t tyre dhnien e pijes, nj got
birre t stampuar, prej teneqeje, t lyer me fasho t pjerrta me ngjyrn e rajhut: kafe e hapur
kafe e mbyllur kafe e hapur. Sigurisht, tashm gzimi mbretronte n zemrat e atyre q
prfshiheshin n listat shtetrore t pirsve, atyre q dfrenin me birr.
T gjith njerzve sa hasnim, u ngjitej shenja e padyshimt e qejfit dhe fluidi i holl i zellit u
ndizej edhe m tepr, me t pikasur policin: teksa kalonin shpejt, merrnin nj pamje t qeshur
n fytyr. Dhe grat q ktheheshin nga magazinat, mundoheshin tu jepnin fytyrave shprehjen

59
e atij gzimi q pritej prej tyre, sepse ishte i ndaluar nj gazmim mbi detyrat e nj amvise, e
cila mbrmave duhet ta forconte puntorin shtetror me ushqim t mir. Mirpo t gjith kta
njerz shkisnin me shkathtsi larg nesh, kshtu q nuk shtrngoheshin ta kryqzonin rrugn a
t ndesheshin me ne; kudo mbi rrug, ku shfaqeshin gjurm jete, zhdukeshin njzet hapa para
nesh, secili mundohej t futej shpejt n nj shitore ose t dredhonte n nj qoshe, kurse disa
paraplqenin t apiteshin drejt ndonj shtpie t panjohur e t prisnin me frik pas ders,
derisa t shuheshin hapat tan.
Vetm nj her, pikrisht kur kaprcenim nj kryqzim, na hasi nj burr i moshuar, tek i cili
dallova shkarazi distinktivin e msuesit; nuk kishte m mundsi t shmangej dhe ather, pasi
prshndeti sipas rregullave policin (ndrkoh, n shenj bindjeje absolute, e goditi vetveten
tri her me shuplak), u mundua pra, ather, t prmbushte detyrn e tij, at q krkohej prej
tij, domethn t m pshtynte tri her n fytyr, duke m nmur gjithashtu me nofkn e
detyrueshme Derr tradhtar. Ai u prpoq ta bnte mir kt veprim, mirpo qlloi q dita t
ishte e ngroht dhe grmazi i tij i thar, kshtu q mua m ran vetm ca sprka fare t
vockla, pa substancn e duhur, t cilat u prpoqa pa dashje, kundr rregullave, ti fshija me
mng, por si prgjigje polici mu ngjesh n prapanic dhe m goditi me grusht n mes t
shtylls kurrizore, duke shtuar me z t qet: Shkalla I, q do t thoshte: Forma e par e
ndshkimeve q prdor do polic!.
Msuesi ia mbathi me ngut. Ve tij, t gjith ia doln t na bjn bisht. Vetm se edhe nj
grua, q po merrte ajrimin e porositur mbrmave mu prpara kazerms s dashuris, nj
biondin e zbeht dhe e fryr, m hodhi nj puthje t shpejt ajrore dhe un i buzqesha
mirnjohs, teksa polici hiqej sikur nuk kishte vn re asgj. Ata jan t detyruar tua lejojn
ktyre grave nj liri t till, q shokve t tjer do tu sillte me siguri ndshkim t rnd;
arsyeja sht se ato japin nj ndihmes t madhe pr ngritjen e gzimit t prgjithshm
puntor dhe vlersohen si prjashtim ndaj ligjit, nj lshim, rndsin e t cilit filozofi
shtetror Dr.Dr.Dr. Zblajgwth e damkosi n revistn e detyruar pr filozofin (shtetrore) si
shenj e nj nisme liberalizmi. Nj dit m par, gjat rrugs sime pr n kryeqytet, kisha
lexuar disa faqe t revists n klozetin e nj shtpie fshatari, t cilat nj student, mbase i biri i
fshatarit, i kishte pajisur me shnime fort mendjemprehta.
Pr fat t mir, arritm me koh n rajon, sepse posa ushtuan sirenat dhe kjo do t thoshte se
n rrug do t derdheshin mijra njerz me ehren e lumturis s prmbajtur n fytyr (pas
mbarimit t puns ishte urdhruar t shfaqej gzimi, por jo tepr i madh, ndryshe dshmoohej
se puna ishte barr, ngazllimi prkundrazi duhej t mbretronte me fillimin e puns,
ngazllim e kng), dhe t gjith kta mijra do t duhej t m pshtynin mua. Sidoqoft,
rnia e sirens shnonte vetm mbarimin e puns, por jo daljen n rrug, q ndodhte pas
dhjet minutash, sepse ndrkoh secili ishte i detyruar t pastrohej me themel, sipas parulls

60
s shefit t athershm t shtetit: Lumturi dhe sapun!.
Dera e rajonit t ksaj lagjeje, nj bllok i thjesht betoni, vzhgohej nga dy roja q m
dhuruan n kalim masat fizike t zakonshme: m goditn vrullshm n tmtha dhe i
krcitn tytat e revoleve mbi supet e mia, sipas nenit t ligjit shtetror nr.1: Secili polic ka t
drejtn tia nnshtroj pushtetit t tij do njeri t kapur (ata kuptojn: t arrestuar), me
prjashtim t atij q e kap dhe q do t ket knaqsin t ndrmarr n hetime do mas t
prshtatshme trupore. Ligji shtetror nr.1, ka kt kuptim t vrtet: do polic mund t
ndshkoj secilin, duhet t ndshkoj secilin q fajsohet pr keqbrje. Nuk ka
pandshkueshmri pr asnj shok, por ka mundsi pandshkueshmrie.
Tani ne po prshkojm nj korridor t gjat, t zhveshur, me shum dritare t mdha; pastaj
hapet automatikisht nj der, sepse rojat kan lajmruar ndrkoh arritjen ton, meq n ato
dit, kur gjithka ishte e mir, e rregullt dhe secili mundohej t frkohej me sapunin e
urdhruar, n ato dit pra, arritja e nj t kapuri (t arrestuari) shprehte nj ndodhi.
Hym n nj dhom thuajse t shkret, ku kishte vetm dy kolltuk, tryeza e shkrimit e
telefoni. Mua m duhej t qndroja n mes t dhoms, ndrsa polici hoqi helmetn dhe u ul.
N krye nuk ndodhi asgj; ata bjn gjithmon kshtu. Kjo sht m e keqja n at qetsi;
un ndieja si m varej gjithnj e m shum fytyra, isha i lodhur, i uritur dhe tani m ishte
zhdukur edhe gjurma e fundit e asaj lumturie t trishtuar, sepse e dija se isha i humbur. Pas
pak astesh, hyri pa bzajtur nj njeri i gjat, i zbeht, me uniformn kafe t shefit paraprak;
u ul pa shqiptuar asnj fjal dhe mi mbrtheu syt.
Profesioni? Njeri i thjesht. Lindur? A.I. 901, thash. Puna e fundit? I burgosur.
T dy pan njri-tjetrin. Liruar kur dhe ku? Dje, shtpia 12, qelia 13. I liruar pr ku?
Pr n kryeqytet. Dokumentin. Un nxora nga xhepi dshmin e lirimit dhe ia zgjata. Ai
ia qepi syt karts s gjelbr, q niste me prshkrimin e t dhnave t mia.
Faji q ke br ather? Fytyr e lumtur. T dy shkmbyen prsri vshtrime mes tyre.
Shpjegime, krkoi shefi paraprak. Aso kohe, thash, fytyra ime e lumtur i ra n sy nj
polici, nj dit kur ishte urdhruar zi e prgjithshme. Ishte dita e vdekjes s shefit. Koha e
dnimit? Pes. Sjellja? E keqe. Shkaku? Pjesmarrje e pamjaftueshme n pun.
Mbaruam.
Me kaq, shefi paraprak u ngrit, mu afrua dhe m theu tamam tre dhmbt e prparm:
veprim q tregonte se, si prsrits, un duhet t damkosesha, nj mas shtes, t ciln nuk e
kisha llogaritur. Pastaj ai doli nga dhoma, duke ia ln vendin nj djali trupmbushur, me
uniform kafe t errt: shefi.
Ata m goditn t gjith: shefi, mbishefi, kryeshefi, katranossi dhe katranossi prfundimtar,
krahas tyre edhe polici; prmbushn t gjitha masat fizike si urdhronte ligji; dhe ishin po
ata q m dnuan me dhjet vjet pr shkak t fytyrs sime t trishtuar, ashtu si m kishin

61
dnuar me pes vjet m prpara pr shkak t fytyrs sime t lumtur.
Por un, pasktaj, do t prpiqem t mos kem m fytyr, natyrisht, po tia dal t mbahem kta
dhjet vjett e ardhshm pran lumturis dhe sapunit

Heinrich BLL, Prktheu Dhurim Koi

62
 Dueli
Henry James, veprn e t cilit ma zbuloi Zonja Figuera, njra prej dy heroinave t mia,
ndoshta nuk do ta kishte prmuar kt histori. Ai do ti kishte kushtuar m shum se njqind
faqe ironike e t dhimbsura, t zbukuruara me dialog t ndrlikuar dhe prpikrisht t
dykuptimt. Ka shum mundsi q do ti kishte shtuar edhe nj lloj toni melodramatik.
Thelbsorja e dekorit nuk do t kishte ndryshuar: Londr ose Boston. Ngjarjet ndodhn n
Buenos Ajres dhe un do ti l po aty. Do t kufizohem vetm duke br nj prmbledhje t
ksaj historie, ngaq prshkrimi i evolucionit t saj t ngadalt dhe t atmosfers s saj
mondane nuk ka t bj me zhanrin tim letrar. Diktimi i ktij tregimi pr mua sht nj
aventur modeste e dors s dyt. M duhet t paralajmroj lexuesin se episodet kan m pak
rndsi se situata q i ka krijuar dhe se personazhet.
Klara Figuera me mbiemr vajzrie Glenkern ishte e gjat e kryelart; kishte nj floknaj
vezulluese t kuqrreme. M tepr intuitive se intelektuale, ajo nuk ishte mendjempreht, por
dinte t monte mendjen e miqve e madje edhe t mikeshave t saj. Kishte nj shpirt
mikprits. I plqente larmia; kjo sht ndoshta arsyeja q kishte br aq udhtime. Ajo e dinte
se mjedisi ku i qe dhn t jetonte ishte nj przierje, shpeshher arbitrare, ritesh dhe
ceremonish, por kto rite e zbavitnin dhe ajo i prmbushte me dinjitet. Prindrit e martuan,
ende shum t re, me avokatin Izidro Figuera, i cili ishte ambasadori yn n Kanada e q e
braktisi m n fund kt detyr, me pretekstin se n epokn e telegrafit dhe telefonit,
ambasadat ishin nj anakronizm dhe prbnin nj shpenzim t kot. Ky vendim i shkaktoi
armiqsin e gjith kolegve t tij; Klars i plqente klima e Otavs ajo kishte prejardhje
skoceze dhe detyrat e nj gruaje ambasadori i prmbushte me dshir, megjithat nuk
mendoi t kundrshtonte. Figuera pas pak kohe vdiq; Klara, mbas shum vitesh
pavendosmrie dhe krkimi t brendshm, iu prkushtua pikturs, e frymzuar ndoshta nga
shembulli i mikes s saj Marta Pizarro.
Fakt karakteristik: nuk flitej kurr pr Marta Pizarron pa saktsuar s ishte motra e t
ndriturs Nelida Sara, e cila jetonte e ndar nga i shoqi.
Para se t zgjidhte penelin, Marta Pizarro kishte menduar t bnte karrier letrare. Ajo mund
ti shprehte mendimet n frngjisht, gjuh kjo e zakont e leximeve t saj; spanjishtja, pr t,
nuk ishte tjetr vese nj idiom, pr prdorim shtpiak, si ishte guaranishtja pr zonjat e
provincs s Korrientes. Nga gazetat kishte lexuar shkrime t Lugones-it dhe t madrilenit
Ortega y Gasset; stili i ktyre mjeshtrve ia vrtetoi frikn se gjuha q i qe dhn ishte m e
aft pr drdllisjen e kot sesa pr shprehjen e mendimit apo pasioneve. Nga muzika dinte
aq sa duhet t dish pr t mos u dukur i pavend n nj sall koncerti. Ajo ishte nga provinca e
63
San Luisit; e nisi karriern e piktorit me disa portrete t prpikt t Juan Crisstomo Lafinur-
it dhe t kolonelit Pascual Pringles, portrete q, si mund t merrej me mend, i bleu Muzeu
Provincial. Nga portreti i lavdive lokale ajo kaloi te shtpit e vjetra t Buenos Ajresit, t
cilave u pikturoi oborrt modest me ngjyra jo m pak modeste dhe pa dekorin zulmmadh
me t cilin i veshin t tjert. Dikush sigurisht jo zonja Figuera pretendoi se arti i saj
frymzohej drejtprsdrejti nga mjeshtrat gjenovez t shekullit XIX. Midis Klara Figueras
dhe Nelida Saras (e cila, me thon, kishte qen e dashuruar me Izidro Figueran) kishte patur
gjithmon njfar rivaliteti; ndoshta dueli ndodhi mes ktyre t dyjave dhe Marta nuk ishte
tjetr vese nj instrument.
Gjithka, e dim tashm, fillon njher jasht prpara se t mbrrij m n fund tek ne. Grupi
i piktorve, sot i harruar kaq padrejtsisht, q u quajtn konkrtet apo abstrakt, si pr t
treguar prbuzjen e tyre ndaj logjiks dhe gjuhs, sht nj shembull mes shum t tjerve i
ksaj dukurie. Ata vlersonin, besoj, se ashtu si muzika q ka t drejt t krijoj universin e
vet t tingujve, edhe piktura, motra e saj, mund t provonte ngjyra dhe forma q nuk
riprodhonin gjrat q na shohin syt. Lee Kaplan ka shkruar se tablot e tij, q indinjonin
borgjezt, mbanin parasysh ndalimin biblik, t respektuar nga feja islame, t riprodhimit me
duar njerzore t fytyrave t qenieve t gjalla. Ikonoklastt, argumentonte ai, ishin duke
rimkmbur traditn autentike t artit plastik, t falsifikuar nga heretik t till si Drer apo
Rembrandt. Kta denigrues e akuzonin se u ishte referuar shembullit q na japin qilimat,
kaleidoskopt dhe kravatat. Revolucionet estetike u propozojn njerzve tundimin nga
paprgjegjshmria dhe lehtsia; Klara Figuera zgjodhi t bj piktur abstrakte. Ajo
gjithmon e kishte shprehur botrisht kultin e Turner-it; ajo u gatit t pasuronte artin konkret
me shklqimet e saj t pasakta. Punoi pa u ngutur, rikrijoi apo shkatrroi kompozime t
ndryshme dhe, gjat dimrit t vitit 1954, ekspozoi nj seri akuarelesh n nj galeri t rrugs
Suipacha q ishte e specializuar pr veprat q nj metafor ushtarake, ather n mod, i
quante t avangards. Nj fakt paradoksal ishte se, ndrsa kritika n trsin e saj ishte
dashamirse, organi zyrtar i Abstraktve e qortoi pr format e saj anormale q, pa qen
figurative, sugjeronin trazime t nj perndimi dielli, t nj pylli apo t detit dhe nuk i
nnshtroheshin t qenit vetm rrath apo vija t ashpra. E para q vuri buzn n gaz ishte me
gjas Klara Figuera. Ajo kishte dashur t ishte moderne dhe modernt nuk po e pranonin.
Krijimi i veprs s saj ishte pr t m i rndsishm se suksesi dhe ajo vazhdoi punn. E
paprekur nga ky episod, piktura po ndiqte shtegun e vet.
Dueli i fsheht kishte nisur. Marta nuk ishte vetm nj artiste; ajo interesohej gjith zell pr
at q nuk sht e padrejt t quhet ana administrative e artit dhe ajo ishte zvends-sekretare
e shoqats s quajtur Rrethi i Giotto-s. Aty nga mesi i vitit 1955 ajo msoi se emri i Klars, s
pranuar tashm si antare, figuronte n listn e antarve t komitetit. Ky fakt, i rndomt n

64
dukje, meriton nj analiz. N t vrtet, Marta kishte mbshtetur kandidaturn e mikes s
saj, por dihet mir, sado e habitshme q mund t duket, se personi q bn nj nder, n njfar
mnyre, ushtron ndikim mbi personin prfitues.
Aty nga 1960-a, dy penel t klasit ndrkombtar na qoft i falur ky zhargon po
konkurronin pr mimin e par. Njri nga kandidatt, m i moshuari, kishte br portrete
madhshtor guaosh t tmerrshm, me shtat skandinavi; kundrshtari i tij, shum i ri, kishte
mbledhur vota dhe kishte ngjallur skandal me kompozime t nj inkoherence t studiuar.
Antart e juris, q i kishin kaluar q t gjith t pesdhjetat, trembeshin mos i damkosnin si
t prapambetur ndaj anonin nga ky i fundit, i cili, me thn t vrtetn, nuk u plqente aspak.
Pati debate t ashpra, fillimisht plot mirsjellje, pastaj t zvarritura, pa mundur t mbrrihej
n nj mendje. Gjat votimit t tret, dikush tha:
Mendoj se B. nuk sht gj; n fakt, m duket me keq edhe se Znj. Figuera.
Do t votonit pr t? tha nj tjetr, jo pa njfar ligsie.
Po iu prgjigj i pari, q po nervozohej.
At pasdite, mimi iu dha njzri Klara Figueras. Ajo ishte e shquar, e hirshme, me nj moral
t pastr dhe, n villn e saj n Pilar, bnte pritje ku revistat m t shtrenjta drgonin
gjithmon fotograf. Banketi klasik i nderit u organizua dhe u dha nga Marta. Klara e
falenderoi me disa fjal fort t ndiera; ajo vrejti se nuk ka kontradikta midis tradicionales
dhe modernes, midis rregullit dhe aventurs, dhe se tradita sht br prej nj vargu shekullor
gjrash t guximshme. N kt ceremoni qen t pranishm shum njerz t rretheve
mondane, pothuaj gjith antart e juris dhe disa piktor.
T gjith mendojm se fati na ka rezervuar nj lloj jete meskine dhe se mnyrat e tjera t t
jetuarit jan m t vlefshme. Kulti i guaove dhe Beatus ille jan nostalgjira borgjezsh;
Klara dhe Marta, t lodhura nga rutinat e jets shoqrore, kishin zili botn e artistve, njerz
q ia kushtojn ekzistencn krijimit t veprave t artit. Them se n qiell fatlumt mendojn se
prparsit e situats s tyre jan zmadhuar nga teologt q kurr atje su ka shkelur kmba.
Ndoshta n ferr t dnuarit nuk jan gjithmon t lumtur.
Dy vjet m von, n Kartagjen u mbajt Kongresi i Par Ndrkombtar i Arteve Plastike
latino-amerikane. do republik drgoi prfaqsuesin e saj. Tema e kolokiumit na qoft i
falur ky zhargon ishte e nj interesi frgllues: a mundet artisti t mos mbaj parasysh at
q sht autoktone, a mundet ai t heq ose t zhduk faunn dhe florn, a mund t jet i
pandjeshm ndaj problemeve t rendit shoqror, a mund t mos bashkoj zrin e vet me zrin
e gjith atyre q luftojn imperializmin anglo-sakson, etj.? Para se t ishte ambasador n
Kanada, Izidro Figuera kishte kryer n Kartagjen nj mision diplomatik; Klara, paksa e
krenuar prej mimit q kish marr, tani deshi t rikthehej atje si artiste. Shpresa e saj u
zhgnjye; nga qeveria u caktua Marta Pizarro. Ndrhyrjet e saj (ndonse jo gjithmon

65
bindse) qen herpashere t shklqyera, sipas dshmis s paanshme t korrespondentve t
shtypit t Buenos Ajresit.
Jeta nuk mund t jet e prjashtuar nga pasionet. Dy grat e gjetn tek piktura ose, m sakt,
tek lidhjet q kjo e fundit vendosi midis tyre. Klara Figuera pikturonte kundr Marts dhe n
njfar mnyre pr Martn; secila ishte gjykatsja e kundrshtares s vet dhe publiku i vetm
i tjetrs. N tablot e tyre, q askush nuk i shikonte m, besoj se vrej, si mund t
parashikohej, nj ndikim t ndrsjellt. sht e rndsishme t mos harrohet se ato e donin
sho-shoqen dhe se gjat ktij dueli intim ato vepruan me nj ndershmri t prsosur.
Pikrisht n kt koh Marta, q nuk ishte m e re, refuzoi nj propozim pr martes: i
interesonte vetm beteja e vet.
M 2 shkurt 1964, Klara Figuera vdiq nga nj anevrizm. Kolonat e gazetave i kushtuan
artikuj t gjat nekrologjik, si shkruhen akoma n vendin ton ku femra sht nj specimen
i llojit, dhe jo nj individ. Prve disa aludimeve t shkurtra pr talentin e saj pikturor dhe
shijen e saj t holl, i lvduan ndjenjat fetare, mirsin, filantropin e prhershme e pothuaj
anonime, familjen atrore i ati, gjenerali Glenkern, kishte marr pjes n fushatn e Brazilit
dhe vendin q ajo zinte n sferat m t larta t shoqris. Marta ather kuptoi q jeta e saj
nuk kishte m asnj kuptim. Nuk ishte ndier kurr m e panevojshme se tani. Kujtoi
prpjekjet e saj t para, t largta tashm, dhe ekspozoi n Sallonin Kombtar nj portret t
prkor t Klars, sipas mnyrs s atyre mjeshtrave anglez q i kishin adhuruar aq shum
q t dyja. Dikush gjykoi se ai portret ishte kryevepra e saj. Ajo nuk pikturoi m kurr.
N kt duel t holl q vetm disa miq t ngusht mundn ta zbulojn, nuk pati as dshtim
as fitore, madje as prballje apo shfaqje t dukshme prve atyre q u prpoqa t prmend me
nj pen t respektueshme. Vetm Zoti (t cilit nuk ia njohim preferencat estetike) mund tu
jap palmn prfundimtare. Historia q lindi nga errsira rikthehet n errsir.
Jorge Luis Borges
Prktheu: Alket ani
0
Tweet
Like
1
Dueli
Posted in Proz
Henry James, veprn e t cilit ma zbuloi Zonja Figuera, njra prej dy heroinave t mia,
ndoshta nuk do ta kishte prmuar kt histori. Ai do ti kishte kushtuar m shum se njqind
faqe ironike e t dhimbsura, t zbukuruara me dialog t ndrlikuar dhe prpikrisht t
dykuptimt. Ka shum mundsi q do ti kishte shtuar edhe nj lloj toni melodramatik.

66
Thelbsorja e dekorit nuk do t kishte ndryshuar: Londr ose Boston. Ngjarjet ndodhn n
Buenos Ajres dhe un do ti l po aty. Do t kufizohem vetm duke br nj prmbledhje t
ksaj historie, ngaq prshkrimi i evolucionit t saj t ngadalt dhe t atmosfers s saj
mondane nuk ka t bj me zhanrin tim letrar. Diktimi i ktij tregimi pr mua sht nj
aventur modeste e dors s dyt. M duhet t paralajmroj lexuesin se episodet kan m pak
rndsi se situata q i ka krijuar dhe se personazhet.
Klara Figuera me mbiemr vajzrie Glenkern ishte e gjat e kryelart; kishte nj floknaj
vezulluese t kuqrreme. M tepr intuitive se intelektuale, ajo nuk ishte mendjempreht, por
dinte t monte mendjen e miqve e madje edhe t mikeshave t saj. Kishte nj shpirt
mikprits. I plqente larmia; kjo sht ndoshta arsyeja q kishte br aq udhtime. Ajo e dinte
se mjedisi ku i qe dhn t jetonte ishte nj przierje, shpeshher arbitrare, ritesh dhe
ceremonish, por kto rite e zbavitnin dhe ajo i prmbushte me dinjitet. Prindrit e martuan,
ende shum t re, me avokatin Izidro Figuera, i cili ishte ambasadori yn n Kanada e q e
braktisi m n fund kt detyr, me pretekstin se n epokn e telegrafit dhe telefonit,
ambasadat ishin nj anakronizm dhe prbnin nj shpenzim t kot. Ky vendim i shkaktoi
armiqsin e gjith kolegve t tij; Klars i plqente klima e Otavs ajo kishte prejardhje
skoceze dhe detyrat e nj gruaje ambasadori i prmbushte me dshir, megjithat nuk
mendoi t kundrshtonte. Figuera pas pak kohe vdiq; Klara, mbas shum vitesh
pavendosmrie dhe krkimi t brendshm, iu prkushtua pikturs, e frymzuar ndoshta nga
shembulli i mikes s saj Marta Pizarro.
Fakt karakteristik: nuk flitej kurr pr Marta Pizarron pa saktsuar s ishte motra e t
ndriturs Nelida Sara, e cila jetonte e ndar nga i shoqi.
Para se t zgjidhte penelin, Marta Pizarro kishte menduar t bnte karrier letrare. Ajo mund
ti shprehte mendimet n frngjisht, gjuh kjo e zakont e leximeve t saj; spanjishtja, pr t,
nuk ishte tjetr vese nj idiom, pr prdorim shtpiak, si ishte guaranishtja pr zonjat e
provincs s Korrientes. Nga gazetat kishte lexuar shkrime t Lugones-it dhe t madrilenit
Ortega y Gasset; stili i ktyre mjeshtrve ia vrtetoi frikn se gjuha q i qe dhn ishte m e
aft pr drdllisjen e kot sesa pr shprehjen e mendimit apo pasioneve. Nga muzika dinte
aq sa duhet t dish pr t mos u dukur i pavend n nj sall koncerti. Ajo ishte nga provinca e
San Luisit; e nisi karriern e piktorit me disa portrete t prpikt t Juan Crisstomo Lafinur-
it dhe t kolonelit Pascual Pringles, portrete q, si mund t merrej me mend, i bleu Muzeu
Provincial. Nga portreti i lavdive lokale ajo kaloi te shtpit e vjetra t Buenos Ajresit, t
cilave u pikturoi oborrt modest me ngjyra jo m pak modeste dhe pa dekorin zulmmadh
me t cilin i veshin t tjert. Dikush sigurisht jo zonja Figuera pretendoi se arti i saj
frymzohej drejtprsdrejti nga mjeshtrat gjenovez t shekullit XIX. Midis Klara Figueras
dhe Nelida Saras (e cila, me thon, kishte qen e dashuruar me Izidro Figueran) kishte patur

67
gjithmon njfar rivaliteti; ndoshta dueli ndodhi mes ktyre t dyjave dhe Marta nuk ishte
tjetr vese nj instrument.
Gjithka, e dim tashm, fillon njher jasht prpara se t mbrrij m n fund tek ne. Grupi
i piktorve, sot i harruar kaq padrejtsisht, q u quajtn konkrtet apo abstrakt, si pr t
treguar prbuzjen e tyre ndaj logjiks dhe gjuhs, sht nj shembull mes shum t tjerve i
ksaj dukurie. Ata vlersonin, besoj, se ashtu si muzika q ka t drejt t krijoj universin e
vet t tingujve, edhe piktura, motra e saj, mund t provonte ngjyra dhe forma q nuk
riprodhonin gjrat q na shohin syt. Lee Kaplan ka shkruar se tablot e tij, q indinjonin
borgjezt, mbanin parasysh ndalimin biblik, t respektuar nga feja islame, t riprodhimit me
duar njerzore t fytyrave t qenieve t gjalla. Ikonoklastt, argumentonte ai, ishin duke
rimkmbur traditn autentike t artit plastik, t falsifikuar nga heretik t till si Drer apo
Rembrandt. Kta denigrues e akuzonin se u ishte referuar shembullit q na japin qilimat,
kaleidoskopt dhe kravatat. Revolucionet estetike u propozojn njerzve tundimin nga
paprgjegjshmria dhe lehtsia; Klara Figuera zgjodhi t bj piktur abstrakte. Ajo
gjithmon e kishte shprehur botrisht kultin e Turner-it; ajo u gatit t pasuronte artin konkret
me shklqimet e saj t pasakta. Punoi pa u ngutur, rikrijoi apo shkatrroi kompozime t
ndryshme dhe, gjat dimrit t vitit 1954, ekspozoi nj seri akuarelesh n nj galeri t rrugs
Suipacha q ishte e specializuar pr veprat q nj metafor ushtarake, ather n mod, i
quante t avangards. Nj fakt paradoksal ishte se, ndrsa kritika n trsin e saj ishte
dashamirse, organi zyrtar i Abstraktve e qortoi pr format e saj anormale q, pa qen
figurative, sugjeronin trazime t nj perndimi dielli, t nj pylli apo t detit dhe nuk i
nnshtroheshin t qenit vetm rrath apo vija t ashpra. E para q vuri buzn n gaz ishte me
gjas Klara Figuera. Ajo kishte dashur t ishte moderne dhe modernt nuk po e pranonin.
Krijimi i veprs s saj ishte pr t m i rndsishm se suksesi dhe ajo vazhdoi punn. E
paprekur nga ky episod, piktura po ndiqte shtegun e vet.
Dueli i fsheht kishte nisur. Marta nuk ishte vetm nj artiste; ajo interesohej gjith zell pr
at q nuk sht e padrejt t quhet ana administrative e artit dhe ajo ishte zvends-sekretare
e shoqats s quajtur Rrethi i Giotto-s. Aty nga mesi i vitit 1955 ajo msoi se emri i Klars, s
pranuar tashm si antare, figuronte n listn e antarve t komitetit. Ky fakt, i rndomt n
dukje, meriton nj analiz. N t vrtet, Marta kishte mbshtetur kandidaturn e mikes s
saj, por dihet mir, sado e habitshme q mund t duket, se personi q bn nj nder, n njfar
mnyre, ushtron ndikim mbi personin prfitues.
Aty nga 1960-a, dy penel t klasit ndrkombtar na qoft i falur ky zhargon po
konkurronin pr mimin e par. Njri nga kandidatt, m i moshuari, kishte br portrete
madhshtor guaosh t tmerrshm, me shtat skandinavi; kundrshtari i tij, shum i ri, kishte
mbledhur vota dhe kishte ngjallur skandal me kompozime t nj inkoherence t studiuar.

68
Antart e juris, q i kishin kaluar q t gjith t pesdhjetat, trembeshin mos i damkosnin si
t prapambetur ndaj anonin nga ky i fundit, i cili, me thn t vrtetn, nuk u plqente aspak.
Pati debate t ashpra, fillimisht plot mirsjellje, pastaj t zvarritura, pa mundur t mbrrihej
n nj mendje. Gjat votimit t tret, dikush tha:
Mendoj se B. nuk sht gj; n fakt, m duket me keq edhe se Znj. Figuera.
Do t votonit pr t? tha nj tjetr, jo pa njfar ligsie.
Po iu prgjigj i pari, q po nervozohej.
At pasdite, mimi iu dha njzri Klara Figueras. Ajo ishte e shquar, e hirshme, me nj moral
t pastr dhe, n villn e saj n Pilar, bnte pritje ku revistat m t shtrenjta drgonin
gjithmon fotograf. Banketi klasik i nderit u organizua dhe u dha nga Marta. Klara e
falenderoi me disa fjal fort t ndiera; ajo vrejti se nuk ka kontradikta midis tradicionales
dhe modernes, midis rregullit dhe aventurs, dhe se tradita sht br prej nj vargu shekullor
gjrash t guximshme. N kt ceremoni qen t pranishm shum njerz t rretheve
mondane, pothuaj gjith antart e juris dhe disa piktor.
T gjith mendojm se fati na ka rezervuar nj lloj jete meskine dhe se mnyrat e tjera t t
jetuarit jan m t vlefshme. Kulti i guaove dhe Beatus ille jan nostalgjira borgjezsh;
Klara dhe Marta, t lodhura nga rutinat e jets shoqrore, kishin zili botn e artistve, njerz
q ia kushtojn ekzistencn krijimit t veprave t artit. Them se n qiell fatlumt mendojn se
prparsit e situats s tyre jan zmadhuar nga teologt q kurr atje su ka shkelur kmba.
Ndoshta n ferr t dnuarit nuk jan gjithmon t lumtur.
Dy vjet m von, n Kartagjen u mbajt Kongresi i Par Ndrkombtar i Arteve Plastike
latino-amerikane. do republik drgoi prfaqsuesin e saj. Tema e kolokiumit na qoft i
falur ky zhargon ishte e nj interesi frgllues: a mundet artisti t mos mbaj parasysh at
q sht autoktone, a mundet ai t heq ose t zhduk faunn dhe florn, a mund t jet i
pandjeshm ndaj problemeve t rendit shoqror, a mund t mos bashkoj zrin e vet me zrin
e gjith atyre q luftojn imperializmin anglo-sakson, etj.? Para se t ishte ambasador n
Kanada, Izidro Figuera kishte kryer n Kartagjen nj mision diplomatik; Klara, paksa e
krenuar prej mimit q kish marr, tani deshi t rikthehej atje si artiste. Shpresa e saj u
zhgnjye; nga qeveria u caktua Marta Pizarro. Ndrhyrjet e saj (ndonse jo gjithmon
bindse) qen herpashere t shklqyera, sipas dshmis s paanshme t korrespondentve t
shtypit t Buenos Ajresit.
Jeta nuk mund t jet e prjashtuar nga pasionet. Dy grat e gjetn tek piktura ose, m sakt,
tek lidhjet q kjo e fundit vendosi midis tyre. Klara Figuera pikturonte kundr Marts dhe n
njfar mnyre pr Martn; secila ishte gjykatsja e kundrshtares s vet dhe publiku i vetm
i tjetrs. N tablot e tyre, q askush nuk i shikonte m, besoj se vrej, si mund t
parashikohej, nj ndikim t ndrsjellt. sht e rndsishme t mos harrohet se ato e donin

69
sho-shoqen dhe se gjat ktij dueli intim ato vepruan me nj ndershmri t prsosur.
Pikrisht n kt koh Marta, q nuk ishte m e re, refuzoi nj propozim pr martes: i
interesonte vetm beteja e vet.
M 2 shkurt 1964, Klara Figuera vdiq nga nj anevrizm. Kolonat e gazetave i kushtuan
artikuj t gjat nekrologjik, si shkruhen akoma n vendin ton ku femra sht nj specimen
i llojit, dhe jo nj individ. Prve disa aludimeve t shkurtra pr talentin e saj pikturor dhe
shijen e saj t holl, i lvduan ndjenjat fetare, mirsin, filantropin e prhershme e pothuaj
anonime, familjen atrore i ati, gjenerali Glenkern, kishte marr pjes n fushatn e Brazilit
dhe vendin q ajo zinte n sferat m t larta t shoqris. Marta ather kuptoi q jeta e saj
nuk kishte m asnj kuptim. Nuk ishte ndier kurr m e panevojshme se tani. Kujtoi
prpjekjet e saj t para, t largta tashm, dhe ekspozoi n Sallonin Kombtar nj portret t
prkor t Klars, sipas mnyrs s atyre mjeshtrave anglez q i kishin adhuruar aq shum
q t dyja. Dikush gjykoi se ai portret ishte kryevepra e saj. Ajo nuk pikturoi m kurr.
N kt duel t holl q vetm disa miq t ngusht mundn ta zbulojn, nuk pati as dshtim
as fitore, madje as prballje apo shfaqje t dukshme prve atyre q u prpoqa t prmend me
nj pen t respektueshme. Vetm Zoti (t cilit nuk ia njohim preferencat estetike) mund tu
jap palmn prfundimtare. Historia q lindi nga errsira rikthehet n errsir.

Jorge Luis Borges, Prktheu: Alket ani

70
 Ura
Isha i ngurt dhe i akullt, isha nj ur, qndroja mbi nj humner, m kt an ishin ngulur
majat e gishtrinjve t kmbs, m ann tjetr ishin ngulur duart dhe kisha kafshuar n
argjiln q thrrmohej. Kindat e xhakets m flatronin anve. Posht n thellsi zhurmronte
prroi i akullt i troftave. Asnj turist nuk kuturiste n ato lartsi rrug pa rrug, ura nuk ishte
shnuar ende npr harta. Ashtu po qndroja dhe prisja; m duhej t prisja; asnj ur q sht
ngritur dikur nuk mund t pushoj s qeni ur pa u rrzuar. Dikur aty nga mbrmja, a ishte
ajo e para apo e njmijta, nuk di ta them, mendimet m vinin t pshtjelluara dhe gjithmon
rreth e rrotull aty nga mbrmja n ver, ndrkoh q prroi shushurinte errtas, dgjova
hapat e nj burri. Tek un, tek un. Nderu o ur, vihu n pozicion, me trart pa parmak,
mbaje at q t sht besuar, lmoja pasigurin e hapit, por nse ai luhatet, dil n pah dhe
vrvite si Zot malesh tej n tok. Ai erdhi, m goditi me majn e hekurt t bastunit, pastaj mi
ngrti kindat e xhakets dhe mi ndreqi, majucn e bastunit e shkoi mbi kauben e flokve t
mia dhe e la nj koh t gjat aty brenda, ndoshta duke hedhur vshtrimin prtej. Por pastaj
n at koh un po ndrroja pas tij pr male e lugina ai krceu me t dyja kmbt mu n
mes t trupit tim. Un u drodha n nj dhimbje t egr, pa kuptuar asgj. Kush ishte ai? Nj
fmij? Nj gjimnast? Nj trim i artur? Nj vetvrass? Nj joshs? Nj asgjesues? Dhe u
ktheva pr ta par. Nj ur q kthehet! Nuk isha rrotulluar ende, kur u rrzova dhe menjher
u bra cop-cop duke u shpuar tej e tej nga gurt e mpreht q gjithmon m kishin
kundruar n mnyr aq paqsore prmbi ujt e rrmbyer.

Franz Kafka, Prktheu Ardian Klosi

71
 3 tregime nga Nonda Bulka

Lypsi

M ndjek nga dita sa her vete n shtpi:

Nm nj lek, zotni!
sht nj djal i vogl, shtatvjear, i zi pis nga fytyra, i that, i shkurtr, pa rroba, pa
kpuc; si rron, as un nuk e di. Syt e tij jan pasqyr e egr, e gjall dhe e tmerrshme e
fukarallkut. Vuan nga uria, vuan nga t ftohtt, vuan nga do gj. Por i ka mbetur aq fuqi, sa
t thot: Nm pak buk!
T mendohesh thell, m e mira q mund ti bsh, sht ta helmosh. Se helmi sht ilai i
fukarallkut.
E di q feja dhe ligji m helmojn mua, po t bj nj vepr t till. Se njeriu ska t drejt tia
marr jetn njeriut. Po a ka vall njeriu t drejt tia shtoj vuajtjet tjetrit? Se lypsi me lekun
tim sbn tjetr vese shton ymrin, domethn jetn, domethn fukarallkun. Mshira
private nuk e zgjidh kurr problemin shoqror.
Po le t kthehemi te historia e lypsit. Dit pr dit m krkonte dika Se dit pr dit
kishte nevoj barku i tij. Her i jepja, her jo.
Nj dit nuk e pash t m dal rrugs! Dy dit, tri, katr. Thash me vete: u b vall?
Dhe shkoi nj muaj, shkuan dy, po lypsin se pash m!
M erdhi keq, doja t dija u b; se fytyra e tij ishte simpatike, me gjith shmtimin
tmerrues, ku pasqyrohej uria dhe vdekja e ngadalt. Jo, se pash m! dhe mu b si ide fikse!
doja t dija u b.
Dhe u enda andej-ktej. N do cep takoja nga nj lyps t vogl, si ai (t gjith lypsit
ngjasin, se ngjyra e uris nuk ndryshon), por sishte ai.
Shkuan qysh ather katr muaj.
Fillova ta harroja lypsin tim.
Sonte befas mu kujtua. E ku ta dish! Ndoshta ka vdekur
Gazeta smund ta prmend emrin e tij. Vdiq ndoshta ndoshta rron i smur. Nuk e di. E
ku ta marrsh vesh sa korr prdit drapri hyjnor!
Shkurt 1936

72
 Sa kushton nj njeri?!

T mendosh pak, do t vsh re se vlefta e njeriut n flori ka zbritur n nj mnyr t

jashtzakonshme.
N koht e vjetra shiteshin njerzit sheshit dhe blersit nuk mungonin. Sot nj tregti t till e
ndalon ligji. Mirpo, sikur legjislatorit ti merrte perndia mendt dhe ta anulonte at ligj
do t ngjiste vall? Asnj ndryshim. Prfytyroni nj njeri: mua pr shembull. Kam pes
fmij, gruan dhe vjehrrn (meq kam hyr dhndr brenda). Skam mjaft fitime dhe dua t
nxjerr n pjac vjehrrn e ta shes. Kush ma z me dor? Sikur t paguash edhe dy dollar, sta
merr njeri. sikur t nxjerr n pazar gomarin, mund ta shes katr dollar.
Prfytyroni nj shtet q ka shum npuns, shum tagrambledhs, shum ministra ose shum
deputet. Pr t balancuar buxhetin vendos t shes disa prej tyre. Ska shtet t huaj q t vr
kalem n shitjen origjinale. Si do ti thuash tjetrit. Sa e blen kt deputet, sa paguan pr kt
llogaritar, ose sa para jep pr kt protokollist?
Ai do t prgjigjet: Do t t shes un?
Ashtu si n do gj tjetr, kemi siprprodhim njerzish. Le t thon sa t duan se
beqarllku sht nj krim.
Vetm nj luft i lan hallet. Kur rriten n tre vjet e sipr dhjet milion kreatyra t njoma,
doemos q vlefta ngrihet. Por luft ska ngaher. udi e madhe! U mbushn plot 16 vjet q
Evropa nuk i ka shpallur luft Evrops. Prse kjo moskujdesje? bn konferenca e
armatimit? Cila sht detyra e saj? do gj ka mas: 16 vjet pa luft sht nj katastrof
paqsore
Prandaj ra edhe vlefta e kafshs fodulle, q quhet njeri.

Nga Nonda Bulka (Chri-Chri), Janar 1934

73
 Gjysm Ore Joshqiptar
Vendosa t bhem gjysm ore italian. Do t zhvishem krejt nga ndjenjat shqiptare; bile nuk e
njoh fare Shqiprin. Do t ndryshohem pr gjysm ore dhe do t bhem nj nga ata italian
t cilt skan as m t vogln ide pr Shqiprin; t cilt smerren me politik; nuk din
vese t lvrojn arat e tyre. Nj dit dikush vjen e m pshprit n vesh fjaln Albania.
Che cosa ?1, i them mikut. Por ai sm prgjigjet. Dhe un, pr kuriozitet, hap
Nuovissima Enciclopedia Italiana, Milano, 1936, Il edizione.2
Tamam! Kush m mir se Enciklopedia do t m jap nj ide t qart mbi fjaln Albania?
Dhe hap n faqen 57; e gjeta fjaln q krkoja. Dhe ja lexoj:
Albania: krahin turke! prodhon ver, mjalt, krimba mndafshi!? Flitet Frigje(!?), o
greko-latine. Raca, klima, besimet, t prziera. Natyr kryengritse pr Ballkanin, shkndij
frike pr Evropn!
Ka dhe xhevahire t tjera, por kto jan nga m t muarat. Tashti un, si italian i paditur,
mora nj ide mbi Shqiprin; dhe ide!
Pas pak, nj dit befas lexova n fletore se Italia ka lidhur nj traktat miqsie me Albanin
(krahin turke); si? jemi aleat me shtetin q sht gati ti vr flakn Evrops?
Dhe e humba toruan U shkunda, u lkunda, erdha ndr mend, u bra shqiptar.
Dhe si i till flas tashti: Enciklopedia italiane e vitit 1936, meriton nj vend klas nderi n
muzeun e Milanos. Eruditi q harroi fjaln Albania, ka nevoj pr msimin e par t
shkolls fillore. Se kur shkruan dika mbi kt tok, duke pasur trut mbi hn, sht m mir
ta thyej, ta bj cop-cop at qerrata pen, se nuk e ka zanat; le t zr nj zanat tjetr, ve
jo redaktor i enciklopedis m t madhe t Italis.
Redaktori i enciklopedis le t bhet bojaxhi, se edhe atje me pen do t punoj; por t paktn
le t flliq muret, por jo sedrn e nj shteti, qoft edhe i vogl.
Nj nga t metat ose cilsit (quaji si t duash) tona, sht gjaknxehtsia, kur goditemi n
nder. Sidomos kur kritikat vijn nga shpifje, nga mrira ose nga injoranca.
Dikur nj erudit serb doli prpara bots letrare dhe tha se shqiptart kan bisht. Natyrisht
historiani i famshm, nuk besoj t ket fituar mimin e historis me at libr. Sot n shekullin
XX, 1936, eruditi milanez, del e thot se skemi gjuh, skemi kombsi, se jemi krahin
turke. Mashalla! Jo, xhanm!
Po sikur ne, nesr t nxirrnim nj enciklopedi dhe t prsrisnim pr shtetin italian po ato
prartje t eruditit milanez, bhej ather? Lesh e li

74
 Nga Nonda Bulka, Korrik 1936

75
 Hajdutt e kishs
far bn ujku kur ulkonja dhe klysht e tij kan uri e jan me bark bosh, kur ankohen dhe
grinden me njri-tjetrin, far bn ujku? Un them se ujku del nga strofka n krkim t
dikaje pr t ngrn dhe ndodh q, nga dshprimi, zbret n fshat dhe hyn n ndonj shtpi.
Dhe fshatart q e vrasin kan t drejt ta vrasin; por edhe ai ka t drejt kur hyn n shtpin
e tyre dhe i kafshon. Kshtu t gjith kan t drejt dhe askush se ka gabim; dhe nga nj
arsyetim i till lind vdekja. At dimr un isha nje ujk dhe ashtu si ujku, nuk jetoja n ndonj
shtpi, por n nj guv, atje posht Monte Marios, n nj minier t braktisur pocolani.
Kishte mjaft guva, por m t shumtat ishin t zna nga shkurret; vetm dy ishin t banuara, e
imja dhe ajo e nj plaku q nj pjes t dits lypte, ndrsa pjesn tjetr e kalonte duke
mbledhur vrdall rrecka. Quhej Puliti. Vendi i mbrojtur nga mali ishte i verdh e i zhveshur
dhe hyrjet e guvave ishin gjith tym dhe t errta. Prpara guvs s Pulitit gjendej gjithmon
nj grumbull rreckash dhe ai q rrmonte aty vazhdimisht, ndrsa prpara guvs sime ishte
nj bidon benzine q shrbente si furnell pr gruan time, e cila ashtu n kmb, me fmijn
n krah, tundte erashkn pr t ndezur copat e qymyrit. Brenda, guva ishte bile m e mir se
nj dhom me mure, gjith hapsir, e that, e pastr, me dyshekun e vendosur n fund t saj
dhe me rrobat e varura npr gozhda. Familjen e lija tek guva dhe vet shkoja n Rom pr t
krkuar pun; isha puntor krahu dhe pr m tepr hapja kanale. Pastaj, erdhi dimri, dhe se di
prse, por kanale filluan t hapeshin gjithnj e m pak, dhe un ndrrova zanat disa her, por
gjithmon pr pak koh, gjersa n fund mbeta pa pun. N dark, kur kthehesha tek guva dhe
shihja nn dritn e llamps me vaj, gruan time t strukur n dyshek, djalin e vogl q ajo
mbante n gji dhe dy fmijt e tjer m t mdhenj q luanin prtok e m vshtronin; dhe
tek lexoja n ata katr pal sy t njjtn shprehje t uris, m dukej m t vrtet sikur isha
nj ujk i rrethuar nga familja e tij prej ujqrish prreth dhe mendoja: Nse n nj nga kto
dit nuk do ti sjellsh pr t ngrn, do ta shohsh q kan pr t t shqyer. Puliti, ai plaku i
keq, q po ta shihje me at mjekrn e tij t bardh, dukej si shnjtor, por, n fakt, sapo hapte
gojn, kuptohej menjher se kriminel ishte, m thoshte: Pse bni fmij? Q t vuajn? Po
ti, pse smbledh bishta cigaresh? Me bishtat e cigareve, mund t nxjerrsh dika, gjithmon.
Por mua sm plqente q t vija vrdall duke mbledhur bishta cigaresh; doja t punoja me
kraht e mi. Nj mbrmje, nga dshprimi, i thash gruas sime: Smundem m e di do
bj? Do t z nj qoshe rruge dhe i pari q do t kaloj Gruaja m ndrpreu: Mos do q t
prfundosh n burg? Un i thash: T paktn n burg ke t hash. Ndrsa ajo ma priti: Ti,
po ne jo. Kjo vrjtje e fundit, e pranoj, qe vendimtare.
Puliti ma sugjeroi iden e kishs. Ai i frekuentonte kishat pr t lypur dhe i njihte t gjitha, si
76
t thuash, nj pr nj. M tha se po t mbyllesha n mbrmje n kish dhe po t dija si t
veproja, n mngjez mund tia mbathja pa rn n sy. Pastaj m kshilloi: Ki kujdes se
priftrinjt sjan budallenj mallin e kushtueshm e futin npr kasaforta, ndrsa ato q
sheh rrotull jan pa shum vler. N fund pohoi se ishte i gatshm t ma shiste ai mallin q
do t vidhja. Pra, si t thuash, ma futi krimbin edhe pse m pas un as q e mendova apo fola
m pr nj gj t till. Por dihet, idet jan si ato pleshtat, lvizin vet dhe athere kur se
pret, t futin nj t pickuar dhe t bjn t hidhesh prpjet.
Kshtu, nj mbrmje, kjo ide m dha nj t pickuar dhe un vendosa ta bisedoj me time
shoqe. Duhet t kini parasysh se gruaja ime sht shum fetare dhe, si t thuash, e gjeje m
shum n kish se sa n shtpi. Ma priti menjher: Mos u mnde gj? Un e kisha
parashikuar kundrshtimin e saj dhe iu prgjigja: Kjo nuk sht vjedhjepr far sht
malli n kish? Pr t br mir nse ne marrim dika, bjm n fund t fundit? Bjm
mirkujt, n fakt, duhet ti bhet mir prve se neve q kemi aq shum nevoj? Mu duk e
tronditur dhe m pyeti: Po ty si t hipn n kok kto ide? Un i thash: Ti mos u shqetso,
po mu prgjigj ktu: a ssht e shkruar q duhet tu japsh pr t ngrn t uriturve? Po?
Jemi apo sjemi t uritur? Po? Pra n kt mnyr ne bjm detyrn tonmadje bjm edhe
nj mirsi. I fola e i fola gjat, duke kmbngulur tek feja q, si e dija, ishte dhe pika e saj e
dobt, gjersa e binda. Pastaj, shtova: Meq sdua q t mbetesh e vetme, do t vish me mua
kshtu q, nes na kapin, n burg do t shkojm t dy. Po fmijt? Fmijt do tia lm
Pulititpastaj do t mendoj Zoti pr ta. Kshtu pra ram dakord dhe e biseduam edhe me
Pulitin. Shqyrtuam s bashku planin, dhe m pas si e miratoi, n fund tha, duke lmuar
mjekrn: Domenico, dgjoje plakunmos u merr me zemrat prej argjendiskan shum
vlershiko xhevahiret!
Kur kujtoj Pulitin, mjekrn e tij dhe seriozitetin me t cilin ai m jepte kto kshilla, gati-gati
m vjen pr t qeshur.
Ditn e caktuar, ia lam fmijt Pulitit dhe zbritm me tram n Rom. Tamam si dy ujqr t
uritur q zbresin nga mali n fshat; dhe kushdo q mund t na shiht, kishte pr t na marr
pr dy ujqr; gruaja ime e shkurtr dhe rrapashyte, me kurriz dhs shpatulla t dala, me flokt
kaurrela t ngritur prpjet si flak mbi kokn e saj, me pamje t vendosur, ndrsa un kock
e lkur, me fytyrn e prer q nxinte nga mjekra. Kishim zgjedhur nj kish t vjetr; n
afrsi t njrs nga rrugt kryesore q gjendej n nj rrugic. Kishte shum vitrina me zemra
t argjenda dhe t praruara, q vareshin npr mure. Po un ia kisha vn syrin nj vitrine m
t vogl, ku, n mes t disa zemrave m pak t kushtueshme, ekspozohej nj gjerdan me gur
t muar n nj sfond prej kadifeje t kuqe. Kjo vitrin gjendej n nj kapel kushtuar Shn
Maris; dhe, n fakt, n maj t altarit posht nj baldakini, ishte statuja e Madons, me
madhsi natyrore, e gjitha e pikturuar, me kokn e rrethuar nga nj aureol llambushkash,

77
ndrsa, tek kmbt, kishte shum vazo me lule dhe shum shandan. Hym n kish pasi
kishte rn nata, dhe n nj moment, kur skishte njeri, u fshehm pas altarit, n at kapeln
ku ishte vitrina. Zbritm dy-tri shkall t vogla q gjendeshin prapa statujs. Natn von,
kishari filloi t endej andej-kndej npr kish, duke trhequr zvarr kmbt dhe duke
brtitur: Po mbyllet; por prapa altarit nuk erdhi dhe u mjaftua me fikjen e t gjitha llampave
me prjashtim t dy t voglave me ngjyr t kuqe, anash statujs. M pas e dgjuam q
mbyllte dyert dhe n fund prshkoi tr kishn prgjat tr gjatsis s saj dhe u largua n
drejtim t Sakristis. Ja m n fund n errsir, n at koridorth, ndrmjet altarit dhe faqes s
absiss. Mua m kishte pushtuar ankthi dhe i thash nn z gruas sime: Hajde, shpejtta
hapim vitrinn. E dgjova t m prgjigjej: Pritpse nxiton, pastaj e pash t dilte nga vendi
i fsheht. Shkoi n mes t kapels, bri n at gjysm errsir nj prkulje, pastaj bri kryqin,
duke ecur mbrapsht, u prkul prsri dhe bri kryqin pr her t dyt. M n fund e pash tek
gjunjzohej n tok, n nj cep t kapels, duke i bashkuar duart sikur lutej. Se lloj lutjesh
ishin, nuk e di, por e kuptova se sishte shum e bindur q po vepronte drejt, ashtu si i kisha
thn un dhe donte t sigurohej, aq sa mundej, paraprakisht. E pash q ulte kokn, duke e
fshehur fytyrn me at masn e flokve dhe pastaj tek e ngrinte fytyrn drejt asaj dritzs s
kuqe duke lvizur buzt, dhe tek e ulte at prsri, tamam si gjat rruzareve. Iu afrova dhe i
mrmrita i shqetsuar: Lutjet mund ti kishe thn n shtpi! Por ajo ma ktheu vrazhd: M
lr rehat, ik, largohu, kisha sht shum e madhe.pikrisht ktu gjete t rrish? I
pshprita: A do t lutesh q un t mund ta hap vitrinn? Ndrsa ajo ma ktheu rnd prsri:
Nuk dua asgj bile, at shufrn e hekurit ma jep mua. Shufra e hekurit ishte nj tip llozi m
se i mjaftueshm pr t hapur at vitrin t lkundshme. Ia dhash dhe u largova.
U vrdallosa npr kish, pa ditur t bja. Kisha, n at gjysm errsir, m shtinte frikn
me ato qemeret e saj t lart dhe t errt q tundeshin edhe nga nj pshertim e leht: me at
altarin e madh, atje n fund, monumental dhe paksa t ndriuar dhe me vendet e rrfimit t
zeza t mbyllura, t zhytura n errsir npr nefet ansore. Duke ecur n maj t
gishtave, shkova tek dera, i vetm, ndrmjet dy rreshtave t bankave t boshatisura, e ndjeja
nj far rrnqethjeje sikur dikush po m ndiqte nga pas. Provova ta hap dern, por pash q
ishte e mbyllur mir, ather u ktheva mbrapsht dhe shkova e u ula tek nefi i majt, prpara
nj varri t ndriuar nga nj drits e kuqe. Varri i murosur kishte nj rras mermeri t zi, t
shndritshm dhe paraqiste dy figura ve e ve: njra ishte nj skelet me nj drapr n dor,
ndrsa tjetra, nj grua lakuriq e mbshtjell e gjitha me flokt e saj. T dyja figurat ishin prej
mermeri, t shndritshme dhe t gdhendura shum mir; kshtu q un u hutova disi duke i
vshtruar dhe ashtu i prqndruar i tri m dukej, ndoshta pr shkak t errsirs, sikur figurat
lviznin dhe sikur ajo gruaja donte ti shptonte skeletit, ndrsa ky i fundit, gjith delikates e
mbante nga krahu.

78
Pr t marr zemr, e ova mendjen tek guva, tek fmijt, tek Puliti; dhe sikur ata t m
kishin propozuar t kthehesha mbrapsht dhe t zgjidhja rrugn q duhej t ndiqja, un do t
kisha br t njjtn gj ose s paku nj gj shum t ngjashme me at. Shkurt, sishte rastsi
fakti q ndodhesha n nj kish dhe sishte gjithashtu rastsi q isha aty pr at qllim dhe
sishte po ashtu rastsi q skisha gjetur ndonj pun tjetr m t mir pr t br. Me kto
mendime n kok m erdhi gjumi dhe fjeta. Qe nj gjum i rnd, pa ndrra t cilit i vinte
vuln nj i ftoht i till q zakonisht ndjehet n bodrume. Kshtu m zuri gjumi dhe nuk
ndjeva m asgj.
M pas dikush filloi t m tundte ndrsa un, ashtu n gjum i thash: Ej, ngadalbn
kshtu? M n fund, meq vazhdonin t m tundnin, hapa syt dhe pash disa njerz rretull
meje: kisharin q m shihte me sy t zgurdulluar, famullitarin, nj plak ky, me flok t bardh
dhe t shpurpurisur dhe me rrobn ende t pazbrthyer; dy tri roje dhe, n mes t rojeve,
gruan time m t zymt se kurr.
Thash, ashtu pa lvizur: Na linijemi jabanxhinj dhe hym n kish pr t fjetur. Ather
nj nga rojet m tregoi dika q aty pr aty, ngaq isha ende i trullosur prej gjumit, e mora pr
nj rozare, por ishte gjerdani me gur t muar. Po kjoedhe kjo pr t fjetur? Shkurt, pas
disa shpjegimeve t tjera, rojet na futn n mes dhe dolm s bashku nga kisha.
Ishte ende nat, por edhe pak dhe zbardhte dhe rrugt ishin t zbrazura dhe t lagura nga
vesa. Ecnim me t shpejt, n ato rrugica, n mes t rojeve, me kokn ulur dhe t heshtur. Tek
shihja gruan time t shkret q ecte prpara, ashtu shpatullane dhe e shkurtr si ish, me
fundin e shkurtr dhe me flokt e ngritura prpjet, ndjeva dhmbshuri dhe i thash njerit nga
rojet: M vjen keq pr t dhe pr fmijt e mi. Roja m pyeti: Ku i ke fmijt? . Ia tregova,
ndrsa ai ma ktheu: Po ty, baba me fmij, si t hipi n kok nj gj e till?Nuk mendove
pak pr fmijt e tu? Un iu prgjigja: Se mendova pr ta, prandaj dhe bra ato q bra.
N komisariat, nj djalosh biond, i ulur prapa nj tryeze, me t na par na tha: Vjedhs
faltoresh, ? Por gruaja ime, krejt papritur brtiti me nj z t tmerrshm: Zoti vet e di, q
sjam fajtore. Un sia kisha dgjuar ndonjher at z dhe mbeta me goj hapur. Komisari
tha: Athere sht yt shoq fajtor. As ai? Mos jam gj un fajtori? Po gjerdanin ku e gjete
athere? Ndrsa gruaja ime: Shn Maria zbriti nga altari, hapi me duart e saj vitrinn dhe m
dha gjerdanin. Shn Maria tjetr gj t ka dhn Shn Maria. Dhe gruaja ime, po me at
z, duke ngritur njern dor: Vdeksha, nse gnjej! Vazhuan t na pyetnin, nuk e di pr sa
koh, por un vazhdoja t thoja se nuk kisha par asgj, gj q isht e vrtet; ndrsa gruaja
ime prsriste gjithmon se ia kishte dhn Shn Maria gjerdanin. Her pas here brtiste:
Gjunjzohuni prpara mrekullis. Dukej e ekzaltuar dhe gati si e mendur. M n fund e
morn me vete, ndrsa ajo vazhdonte t brtiste e ti krkonte ndihm Shn Maris: m duket
se e uan n infermieri. M pas komisari m pyeti nse gruaja ime ishte gj e marr. Un iu

79
prgjigja: Ku ta gjesh, sikur t ishte ashtu; duke menduar se t mendurit nuk vuajn dhe
gjrat i shohin me at kndvshtrimin e tyre. Por mendova edhe se ime shoqe mund t kishte
thn t vrtetn dhe gati-gati m vinte keq q nuk e kisha par me syt e mi Shn Marin tek
zbriste nga altari, hapte vitrinn dhe i jepte gruas sime gjerdanin.

Alberto Moravia, Prktheu: Alban Bobrati

80
 Tatpjeta e Artit dhe Shekspiri i pagdhndur,
Oscar Wilde
Kjo pjes sht nj pjesz monologu i njrit prej personazheve t Wilde n Decay of lying,
Vivian. N kt pjes, prmes gojs s njrit prej personazheve t tij m t gjetur, ai tregon
evoluimin e mendimit pr artin dhe problemet e kohs s tij

Vivian (Duke lexuar): Arti fillon me nj zbukurim abstrakt, me nj pun t qashtr
imagjinative, q bhet e knaqshme duke u marr me at q sht e pavrtet dhe jo-
ekzistente. Ky sht edhe hapi i par. M pas, Jeta trhiqet kaq shum me kt udi t re,
saq krkon vetvetiu t pranohet n kt qark, q rrezaton aq shum sharm. Arti e merr jetn
si pjes t materias t tij t ashpr, e rikrijon dhe e rimodelon at n forma t reja, sht krejt
indiferent ndaj fakteve, shpikjeve, imagjinatave, ndrrave, dhe mban ndrmjet vetes dhe
realitetit barriern e padeprtueshme t stilit t bukur, apo t trajtimit zbukurues dhe t
prsosur. Hapi tjetr sht kur Jeta merr ann e eprme dhe e drejton Artin drejt humbtirs.
Ky sht rrnimi i vrtet, dhe prej ksaj ne po vuajm sot.
Marrim rastin e drams angleze. N fillim n duart e priftrinjve, arti dramatik ishte
abstrakt, dekorativ dhe mitologjik. M pas, ai vendosi Jetn n shrbim t tij dhe duke
prdorur disa forma t jashtme t jets, krijoi nj rac krejtsisht t re njerzore, pikllimi i s
cils ishte shum m i dhimbshm sesa vet pikllimi q kish ndjer ndonjher njeriu.
Ndrsa, gzimi, ishte shum m i thell edhe sesa gzimi i t dashuruarve, q kishin brenda
zemrimin e Titanve dhe qetsin e Zotave, q mbartnin mkate monstruoze, por edhe t
mrekullueshme, virtyte sa monstruoze aq edhe t mrekullueshme. Arti dramatik iu dha atyre
nj gjuh t ndryshme nga ajo e prdorimit t zakonshm, nj t till gjuh plot muzik
rezonante dhe ritme t mbla, t krijuara posarisht pr nj kadenc sublime, apo t
prkdhelura me aq delikates, nga nj ritm ndrrues dhe zbukuruar me fjal t
mrekullueshme dhe pasuruar me deklamime plot krenari. Ajo mban fmijt e saj veshur me
petka t uditshme dhe iu jep atyre maska dhe, sipas krkesave t saj, bota antike na ngrihet
prej varrit t mermert. Nj ezar i ri endet prmes rrugve t Roms s ringritur dhe
zbukuruar me pendt e purpurta dhe duke luajtur me flaut drejton nj Kleopatr tjetr, e cila
kalon e qet lumin e Antinout. Miti i vjetr, legjenda dhe ndrra morn kshtu formn dhe
prmbajtjen. Historia sht rishkruar trsisht dhe zor t gjendet nj dramaturg, q nuk do t
kuptonte se qllimi i Artit nuk sht thjesht e vrteta, por vet bukuria n kompleksitetin e
saj. N kt gj, ata edhe kishin plotsisht t drejt. Arti, n vetvete, sht pa asnj dyshim

81
nj form e ekzagjerimit dhe przgjedhja, q sht shpirti i vrtet i artit, nuk sht asgj m
shum se sa nj mnyr e intensifikuar e mbi-theksimit.
Por Jeta shpejt e prish kt perfeksion t forms. Madje, edhe tek Shekspiri, ne mund t
shohim fillimin e fundit t ktij fenomeni. Kjo tregohet me an t thyerjes graduale, q ai i ka
br vargut t bardh n dramat e fundit dhe me prparsin q i sht dhn prozs, apo
mbi-rndsin q i ka dhn karakterizimit. Pasazhet tek Shekspiri dhe ato jan shum ku
gjuha sht e pagdhndur, vulgare, e ekzagjeruar, e artur, madje edhe e pahijshmne, t gjitha
pr hir t Jets, thrrasin pr nj jehon t Zrit t saj dhe mospranim t futjes s stilit t
bukur, pa t cilin jeta do ta kish t vshtir t gjente t shprehurin. Shekspiri nuk sht
domosdoshmrisht nj artist i prsosur. Ai sht shum i mir pr t deprtuar direkt n jet,
dhe pr t marr q andej shprehje natyrale t jets. Ai harron q n momentin kur Arti
kufizon mjedisin e tij imagjinues, ai kufizon do gj. Gte ka thn diku: In der
Beschrankung zeigt sich erst der Meister, (Mjeshtria njihet kur ka kufizime)
Kur punon brenda limiteve mjeshtri e zbulon veten dhe limiti, kusht kryesor pr do lloj
arti, sht stili. Megjithat, nuk kemi nevoj t merremi m gjat me realizmin e Shekspirit.
Shtrngata sht perfeksioni m i madh i palinodave. Ajo ka dshironim t vinim n dukje
ishte se puna e mrekullueshme e artistve t kohs s Elisabets dhe atyre jakobin,
prmbante brenda vetes farat e shprbrjes s saj, dhe q nse prshkroi fuqin e tij duke
prdorur jetn si materie t ashpr, ai prshkroi edhe gjith dobsin e tij duke prdorur jetn
si nj metod artistike.
Dhe, si rezultat i paevitueshm i ktij zvendsimi apo imitacioni, n krkim t nj mjedisi
m kreativ, ky kufizim i ksaj forme imagjitative na ka dhn sot melodramat moderne
angleze.
Karakteret n kto drama flasin n sken, ekzaktsisht ashtu si ato mund flasin n jet; ato
nuk kan as inspirim dhe as aspirata; ato jan marr direkt nga jeta e vrtet dhe kan
riprodhuar vulgaritetin deri n detajet m t imta. Ato kan paraqitur ecjen, mnyrn,
kostumin dhe aksentin e njerzve t vrtet; ato duhet t kalojn kshtu t pavrejtura n
kompartimentin e klasit t tret n nj tren. Dhe ah, sa t mrzitshme q mbeten kto drama!
Ato nuk zvendsojn asgj kur prodhohen, madje edhe at prshtypje t realitetit, t cilin ato
vet e kan si qllim dhe q prbn t vetmen arsye pr t ekzistuar. Ndrsa si nj metod
realizmi, duhet thn se kjo sht komplet nj dshtim.
Ajo q sht e vrtet pr dramn dhe romanin nuk sht m pak e vrtet rreth ktyre
arteve, t cilat ne i quajm arte dekorative. Gjith historia e ktyre arteve n Evrop sht nj
regjistr i lufts n mes Orientalizmit me Refuzimin e sinqert t imitimit, dashurin e tij pr
marrveshjen artistike dhe paknaqsin pr prfaqsimin aktual t ndonj objekti t Natyrs
dhe shpirtit ton t vrtet imitativ. Kudo q paardhsit kan qen dominant, ashtu si n

82
Bizant, Siili apo n Spanj, me an t kontaktit real, apo n pjesn e mbetur t Evrops, fal
ndikimit t Kryqzatave, ne patm nj pun imagjitative dhe t mrekullueshme n t ciln
gjrat e dukshme t jets jan shndrruar n marrveshje artistike dhe n gjra pr t cilat Jeta
nuk ka qen e shpikur dhe modeluar pr knaqsin e saj. Por, edhe pse jemi kthyer te Jeta
dhe Natyra, puna jon sht br gjithmon e m shum vulgare, e zakonshme dhe aspak
interesante. E kshtu ndodh q tapicerit moderne, me efektet e tyre n ajr, me perspektivn
e shtjelluar me aq fines dhe shprhapjen e gjer q i bjn qiellit t paan, besimin, q na
japin dhe realizmin punues nuk mund t ken kurr at bukuri, q e imagjinojm t gjith.
Xhamat piktorik t Gjermanis, na duken si absolutisht t neveritshm. N Angli, ne kemi
filluar t shtrojm qilima, por vetm pr arsyen e thjesht se jemi rikthyer n metodn dhe
shpirtin e Lindjes. Rrugicat dhe qilimat tan t njzet viteve t shkuara, me t vrtetat e tyre
tunduese dhe solemne, nderimi i tyre i kot pr natyrn, riprodhimet e tyre t ndohta t
objekteve q jan aq t dukshme, jan br madje edhe deri tek Filistint, nj burim i
pamshirshm talljeje.
Nj mysliman i kulturuar njher e nj koh, na ka br nj vrejtje: Ju kristiant jeni kaq
t zn n keqinterpretimin e Urdhress s Katrt, sa q nuk e keni menduar se mund t
kishit koh t bnit nj aplikim artistik pr t dytin. Ai kishte shum t drejt sepse e gjith e
vrteta e problemit sht kjo: Shkolla e mir pr t msuar art nuk sht JETA, por ARTI.
Dhe tani po ju lexoj nj pasazh, q m duket se i zgjidh kto shtje plotsisht. Nuk ka
qen gjithmon kshtu. Ne skemi m nevoj t themi asgj rreth poetve, qoft edhe pr
pohimin e pafat t Z. Wordsworth, ata kan qen n t vrtet plot besim pr misionin e tyre
t lart dhe jan t njohur n mnyr universale pr t qnurit absolutisht t pabesueshm.
Por, n punt e Herodotit, i cili po t shikohej nga prpjekjet aspak t sinqerta dhe t cekta
t pseudo-modernve pr t verifikuar historin e tij, nuk ishte udi q mund t quhej prej
tyre edhe si Babai i gnjeshtrave; n fjalimet e botuara t Ciceronit dhe n biografit e
Suetoniusit n gjrat m t mira t Tacitit; n Historin Natyrore t Plinit; n Periplus t
Hanos; n t gjitha kronikat e hershme; n Jetn e vrtet t Shenjtve; n Froissart dhe tek
Sr Thomas Malory; n udhtimet e Marko Polos; n Olaus Magnus dhe Aldrovandus dhe
Konrad Lycosthenes me librin e tij t mrekullueshm Predigiorum et Ostentorum
Chronicon; n autobiografin e Benvenuto elinit; n kujtimet e Kasanovs; n Historin e
Murtajs s Defos; n Jetn e Honson t Boswell-it; n syrgjynet e Napoleonit dhe n
punt e t dashurit ton Carlyle Revolucioni francez i t cilit, sht nj nga romanet historike
m t mrekullueshm q jan shkruar ndonjher, fakte q ose jan mbajtur n pozitat e tyre
t ndrvarura, ose jan dbuar n hapsirn e gjer t monotonis. Tani do gj ka ndryshuar.
Faktet e vrteta nuk gjenden vetm n pikmbshtetjen e historis, por ato kan uzurpuar dhe
sfern e Trillit dhe kan invaduar deri edhe mbretrin e Romantizmit. Prekja e tyre e

83
frikshme sht kudo. Ata kan vulgarizuar njerzimin. Komercializmi i ashpr i Ameriks,
shpirti materialist dhe indiferenca e saj pr ann poetike t gjrave dhe mungesa e
imagjinats dhe idealeve t larta t paarritshme, jan plotsisht pr shkak se vendi ka
adoptuar si imazh pr heroin e tyre kombtar, nj njeri, q sipas dshmis s tij, e kishte t
pamundur t tregonte nj gnjeshtr, dhe, nuk sht shum pr t thn. Kshtu, mund t
thuhet se historia e Xhorxh Uashingtonit dhe pema e tij e qershis ka br dmin m t madh
n hapsirn m t shkurtr kohore, sesa do tregim tjetr moral n gjith historin e letrsis.
Cyril: Djali im i dashur!
Vivian: Un t siguroj se ky sht pikrisht rasti, dhe pjesa m zbavitse sht ajo q
historia e pems s qershis sht krejtsisht nj mit. Sidoqoft, ju nuk duhet t mendoni se
un jam aq i dshpruar rreth t ardhmes artistike, qoft n Amerik, apo n vendin ton.
Dgjoni kt:
Ne nuk kemi asnj lloj dyshimi se disa ndryshime do t ndodhin m par s t mbyllet ky
shekull. T lodhur nga monotonia, pr t prmirsuar bashkbisedimin e atyre q nuk kan as
humorin e duhur pr t ekzagjeruar dhe as inteligjencn pr t qn romantik t lodhur nga
njeriu inteligjent, prfytyrimet e shkuara t t cilit jan gjithmon t bazuara mbi kujtesn,
qndrimet e t cilit jan gjithmon t varura nga mundsit, dhe q n do koh sht i
besueshm pr tu mbshtetur nga Filistint e gjor q ndodh t jen t pranishm, Shoqria
hert apo von duhet ti kthehet udhheqsit t saj t humbur, mashtruesit t kulturuar dhe
trheqs.

Kush ishte ai q i pari, pa kaluar njher jasht caqeve t egra, do ti thoshte edhe njeriut t
habitur t shpellave ne Perndimin e Diellit se sa keq kishte trhequr Megatheriumin nga
errsira e purpurt e shpells s tij, apo si kishte gjakosur Mamuthin me nj t shtn t
vetme t hobes dhe sesi solli me vete dhmbin e tij t praruar. Pr kt, ne nuk mund t
tregojm sot dhe kt madje nuk e bn as edhe ndonj nga antropologt tan modern, nuk do
kish kurajo t na tregonte, me gjith shkencn aq shum t vlersuar. Cilido q t ket qn
emri apo raca e tij, ai pa dyshim ka qen, themeluesi i vrtet i marrdhnieve shoqrore. Pr
qllimin e mashtruesit sht e thjesht, kryesor sht sesi duhet t krijohet sharmi, knaqsia
dhe t dhnit knaqsi. Ai sht baza e vrtet e shoqris s qytetruar, dhe pa t nj fest-
mbrmje qoft edhe n vilat m t mdha do t ishte e mrzitshme si nj leksion n Shoqrin
Mbretrore, apo nj debat tek Autort e Inkorporuar, apo si n ndonj nga komedit absurde
t Z. Burnand.

As ai nuk do t jet i mirpritur nga shoqria. Arti, si nj thyerje nga shtpit-burg t
Realizmit, do t rend ta nderoj dhe do t puth buzt e tij t bukura false, duke njohur

84
faktin se vetm ai sht n posedim t nj sekreti t madh t gjith manifestimeve t saj. Ai
sht sekreti q e Vrteta sht e gjitha dhe absolutisht nj shtje e stilit; ndrsa Jeta-e varfr
dhe e mundshme sht jeta njerzore pa interes e lodhur prej t prsriturit t vetes pr
nevojat e Z.Herbert Spencer, kurse historiant shkencor dhe hartuesit e statistikave n
prgjithsi, duhet q ta ndjekin bindshm dhe do t prpiqen t riprodhojn me nj mnyr t
thjesht dhe amatoreske disa nga mrekullit, pr t cilat ai flet.
Marr nga Decay of lying

Oscar Wilde, njeriu i par modern, vzhguesi m i madh i epoks s tij, nj irlandez i lindur
pr t prmbysur zakonet dhe q vdiq si pasoj e nj kryevepre q sht jeta.
Oscar Fingal OFlahertie, Wills Wilde ka lindur n Dublin n 16 tetor t vitit 1854.
Babai i tij, Sir William, ishte nj okulist me fam evropiane (mjekoi dhe mbretin Oscar t
Zvicrs, q me prokur u b dhe kumbari i Wilde), i dhn shum pas aventurave galante,
karriera e tij u bllokua dhe ai vdiq n vitin 1876. E ma, Jane Francesca Elgee, n rinin e saj
kishte mbshtetur shtjen e pavarsis irlandeze me shkrime si Shpresa dhe ajo mblodhi
rreth vetes nj sallon letrar pikrisht n Dublin e m pas n Londr. I edukuar n fen
protestante, Wilde studioi n Portora Royal School t Enniskillen dhe n Trinity College
t Dublinit, ku spikati pr aftsit e tij n latinisht dhe n greqisht, dhe fitoi nj burs studimi
pr n Magdalene College t Oxford-it. Pasi u vendos n Londr u vetshpall kryetari i nj
lvizjeje, q asnjher nuk sht prcaktuar qart, q quhej lvizja estetike (ishte n mod
ather, npr sallone, t shfryheshe ndaj shmtive t bots moderne), iu dedikua kshtu nj
jete trsisht mondane, gj q e oi dhe t binte n sy pr shfaqjet e tij ekstravagante.

85
 Gjyqi
N hyrjen e salls s seancave gazetart dhe qytetart llomotitnin turbull, me kokat e
mbshtjellura nga tymi i duhanit, syt e vagullt nga mngjesi dhe ehren e shqetsuar nga ky
lajm i keq q kishte shkundur qytetin dhe kishte br vajzat, nga dyzet vje e posht, t blenin
nga nj sprkats prvlues pr syt e monstrs q me dhmbt e kuq far nuk u punonte
ktyre qenieve t brishta e t pafajshme. Si ishte e mundur? pyesnin njerzit veten. Kaq e
madhe ishte bota, pse ky monstr ti zgjidhte viktimat e tij n Tiran? Pse pikrisht aty n
qendr, ku vajzat e zgjedhura, me jetn prpara, nj profesion t mir, lekt stiv aty ku
burrat me kollare, me lulmozat mbi vesh e gjerdant n xhep, i prisnin me buzqeshje t
kristalta (t teknologjis t fundit dentare)?
Vajzn time? Jo, mazallah, mrmriste Sadiku me urrejtje. Ai kishte shitur tokn n nj
fshat t Tirans dhe tani kishte bler nj hyrje te Komuna e Parisit. Nga lekt e toks po
paguante edhe doktoraturn e vajzs s virgjr, tridhjetenj vjeare, dhe nuk mund ta
imagjinonte se ky monstr vinte n rrezik jetn e ktyre femrame me t ardhmen e kristalt.
Do zoti e varin, mrmriti pr monstrn e Tirans dhe grushtin e djatht shtrngoi pr tu
siguruar se nuk kishte humbur elsin me t cilin kyte t bijn qysh ditn q ishte prhapur
lajmi i monstrs. Edhe disa muaj dhe e bija merrte doktoraturn e universitetit privat. Pse ta
linte t rrezikohej nga ky prbindsh?
Erdhi! Erdhi, brtitn disa dhe Sadiku me t tjer u trembn, duke pandehur se mos bhej
fjala pr monstrn.
Takat e gjykatsit, sakaq, oshtinin n hyrjen e gjykats dhe t gjith filluan ti hapnin
rrugn. Prit pak, i foli ai fotoreporterit. Shkundi mir xhaketn, eli dhmbt e kristalt dhe
i bri shenj burrit q t shkrepte aparatin. Falemnderit, ia bri fotoreporteri. Gjykats
Sknderi i dha nj buzqeshje dhe pastaj i foli shoqrisht. Mos ma harro at porosin!
Aman!
As mos e diskuto!
Polict eln dern e salls, ndrsa njerzit e fundit dhe Sadiku nuk donin t hapnin
rrrugn.
Aman zoti gjykats!
Shklqesia juaj!
Drejtsi o zot!
Ligji mbi t gjitha!

86
 Litarin monstrs, brtiti edhe Sadiku, kur e pa se t gjith t mbledhurit t njjtin hall
kishin; mos pale ky monstra i Tirans u prishte fatin e kristalt virgjreshave q donin burra
me gjerdan.
Sknderi u buzqeshi t pranishmve me siklet dhe, prpara se t hynte n sall, dika i
vrau shikimin. Fashon, i foli ai policit te dera dhe gishtin tregues drejtoi nga busti i
perndeshs s drejtsis, t cils i kishin dalur t dy syt si dac. Duhet t jet gjithnj
qorre, i tha ai policit, dhe ky i fundit ia mbuloi syt nga e para bustit t bronzt t Nn
Terezs (q kur ia mbyllnin syt me fash shndrrohej n perndeshn Iustitia). Gjykatsi
vazhdoi n brendsi, ndrsa polict mbylln dyert duke shuar zrat e njerzve t irrituar.

Gjykats Sknderi u ngjit n podium, u ul n karrigen e rehatshme, rregulloi flokt, tendosi

togn e zez mbi supet dhe nj moment drejtoi vshtrimin nga salla. Dy tavolina t vogla
ishin vendosur n ballin; prapa tyre ngriheshin parmakt e drurit dhe m tej stolat me
vzhguesit q murmuritnin.
Qetsi ju lutem, i urdhroi gjykatsi dhe trokiti dy her ekiin e drunjt. Bri t shikonte
nga tavolina e paditsve, por dika nuk po shkonte mir u kujtua pr gjyzlykt. I nxori nga
xhepi i xhakets, ua pastroi xhamat me nj cep nga toga e zez, i vuri dhe pastaj di nisi t
vinte re. Kmbt e bukura t paditses, nj vajz njzetepes vjeare, me flokt kaurrela,
fytyrn zeshkane dhe syt e prhumbur nga tmerri q i kishte shkaktuar monstra i Tirans.
Prbri vajzs ishte prokuror Gimi, shok i vjetr i Sknderit, rreth t tridhjetave, por shum i
zoti; kishte kryer aq e aq porosi pr Sknderin dhe t tjert. dhe ja tani i printe fati i
kristalt i Gjykats s Tirans.
Pasi i tundi pak kokn n mirnjohje Gimit, ktheu vshtrimin edhe nga krahu i mbrojtjes
dhe u befasua disi. Akoma nuk paska dalur n pension ky, prbluajti pr Qirjakon. Kush
tia ket dhn kt pun? Monstra nuk ka lek pr avokat. Me k parti t jet? Nuk ia vari
shum avokat Qirjakos dhe u kthye srish nga Gimi. Prokuroria gati, pyeti kt t fundit.
Gimi vshtroi vajzn q mezi prtypej nga frika e monstrs, i ledhatoi pak supin q ti jepte
zemr, u ua n kmb dhe foli. Seanca t filloj.
Po mbrojtja, pyeti Sknderi Qirjakon.
Eh! Qirjako thithi edhe nj her llulln, e fiku dhe pastaj iu prgjigj pyetjes me nj
gjysmpyetje. Ju e dini, si ta keni
Silleni, urdhroi gjykats Sknderi polict.
Nj nga polict i ra tre her ders nga hynin t pandehurit dhe me tu shuar trokitjet e ders,
t tjera trokitje (ksaj radhe m t lehta, por me interval t dendur) filluan t dgjoheshin.
Sknderi ktheu kokn nga salla dhe vuri re prokurorin q po i pshpriste njzetepes
vjeares s friksuar n kulm. I erdhi pak pr t qeshur dhe hapi regjistrin pr t lexuar emrin

87
e vajzs. Shsh Ndaloi pak dhe pastaj e provoi ta shqiptonte nga e para at emr.
Shshsheila, mundi ti fliste ksaj radhe n emr. Mos kij frik se sht gjykat ktu, nuk
sht rrug!
Nj polic zuri t zgrdhihej, pasi e kuptoi se karigia e Sheils kishte kaq or q lkundej
nga dridhmat e friks. Mamaja e Sheils, sakaq, u ua nga stoli dhe i prkdheli shpatulln
vajzs duke i pshpritur fjal inkurajuese. Mos kij frik gjerdani im! Do shkoj e drejta n
vend.
Uluni ju lutem, i foli Sknderi mamas s Sheils dhe pastaj i tha vajzs ta prmbante
veten.
Sheila shtrngoi buzt, e sikletosur, dhe tundi fytyrn gjynahqare n shenj pohimi. Pa
mbaruar ende kt form komunikimi me gjykatsin, tre trokitje t forta dere do i ngrinin
gjakun.
Hapeni dern, brtitn polict, nga qelia ku mbaheshin t pandehurit prpara se t hynin
n salln e seancave.
Gjykatsi i dha shenj policit q zgrdhihej me Sheiln dhe ky nisi t trhiqte shulin e
gjat, q me zhurmn e tij jerrse t rrqethte mishin dhe t shkaktonte nj neveri t
pashpjegueshme akustike. Polici tjetr zuri flegrn e majt dhe t dy prnjhersh filluan t
hapnin dern. Sakaq, nj rreze e madhe qorruese, e nj mngjesi t mir me diell, pr qytetin
q kishte sjellur monstrn prpara drejtsis, ra nga dritarja e qelis s ngusht drejt e n
salln e seancave.
Uaaaah, ulritn grat e trembura t salls, megjithse monstra nuk dukej ende. Karigia e
Sheils nisi t lkundej me zhurma dridhse nga e para.
Qetsi, ndrhyri Sknderi dhe trokiti ekiin q t pranishmit t mos pshtjelloheshin.
Hajde, hajde, i foli ksaj radhe me t but monstrs, sikur ti drejtohej ndonj bebeje apo
ndonj kafshe shtpiake. T gjith kishin hapur syt si dac, ndonse sipas Sknderit drejtsia
duhet t ishte qorre.
Zinxhirt q lidhnin duart dhe kmbt e monstrs filluan t krcisnin, porse ai nuk dukej
ende. Situata u b tepr e friskhme. Nj vajz e vogl, kushrir e Sheils, q kishte ardhur
hane nga Fieri pr t par gjyqin, u shurros padashur n stol. E ma hoqi shallin dhe nisi t
pastronte stolin me takt, prpara se t lageshin t tjert.
Mbylleni at der, se na qorruat, brtiti gjykatsi.
Pas oshtims q lshoi prplasja e ders, rrezet e diellit u shuan vetvetiu. Disa gra brtitn,
t trembura nga e para. Pas tyre i futn nj ulrim edhe disa burra, t cilt rrezet i kishin
verbuar fare dhe tani frkonin syt t trembur.
E marrt dreqi kt pun, mrmriti gjykats Sknderi.
Gimi vazhdonte ti jepte zemr Sheils s trembur, ndrsa Qirjako zuri t krkonte llulln.

88
 Kur t gjith u qetsuan dhe syt nuk iu dhimbnin m nga kontrasti i rrezeve me mugtirn,
filluan dalngadal t dallojn monstrn e Tirans. Ai qndronte i ngrir n qendrn e
trekndshit q ngrihej midis podiumit, tryezs s mbrojtjes dhe ders s qelis. Dy polict i
rrinin prbri dhe kjo i qetsoi disi grat e salls. Tani ato nuk brtisnin m, por ia ngulnin syt
prbindshit nga koka e deri te kmbt; kurse prbindshi nuk i shikonte fare, sikur t mos
ishte ai q kishte ngacmuar rreth tridhjet prej tyre. Faktikisht shtati i tij i krrusur nuk i
lejonte ti shikonte ato qenie n fytyr. Ky ishte edhe fati m i madh i grave. Monstra i
Tirans nuk i shikonte dot n sy, paka rrezikshmris q prbnte pr to. Viktimat e tij ai i
dallonte nga kmbt, por edhe nga duart. Ashtu kishte dalluar edhe Sheiln. Duart e saj t
lmuara femrore, pa asnj qime, me gishtat e holl, t gjat e t drejt, dhe nj ngjyrosje
zeshkanookollate e kishin shtyr prbindshin e Tirans q tia zinte dorn me fuqi dhe tia
kollofiste gishtat me goj, tia thithte dhe tia jargoste t gjith, njrin pas tjetrit. Mir q
kishin ndrhyr mamaja dhe shoqet (q Sheila kishte mundur t marr dorn e saj mbrapsht),
se pale mund t kishte ndodhur at dit.

Sheila kishte ardhur n Tiran pr t kryer nj master n psikologji, t gjente nj pun t

mir, ti mblidhte lekt stiv, t njihte burrin me gjerdant n xhep dhe t arrinte fatin e
kristalt, si t gjitha virgjreshat e tjera q mbrrinin n Tiran do jav. Dhe nuk kishte
br kjo femr pr fatin e kristalt. Ajo vet ishte kthyer n kristalin e prindrve Diploma,
bursa, mime akademike, mime nga bashkia, shoqri aristokrate, veshje Armani, ajfon t
gjenerats s pest, e sa e sa arritje t tjera. Kujt tia priste mendja q fatin e kristalt t ksaj
vajze do e prishte monstra i Tirans? Kujt tia priste mendja q psikologia e universitetit
privat t binte mbi kt prbindsh? ironi e fatit! Kjo vajz e kristalt me kt djal t
balt. Dhe t gjith e dinin q monstra i Tirans kishte dalur nga balta. Po, po, ishte e vrtet!
Njher unat e mir t Kombinatit kishin dashur ta shptonin lagjen nga monstra dhe e
kishin marr me vete n rezervuarin e Sharrs. Aty i kishin br ca pompa uji, e kishin ln
rreth pes minuta pa frym, por dreqi mbeti gjall. E morn pastaj e uan n nj stall derrash
afr Erzenit, e mbuluan me lluc dhe bajga dhe ai prap gjall. Qysh ditn q u kthye n
Kombinat nga stallt e derrave atij i mbeti pseudoja Marjus Lluca q erdhi nga balta. Edhe
n gjendjen civile dhe dosjet e policis ashtu mbeti emri i tij, Marjus Lluca. Por damka e tij
nuk mbeti vetm n Kombinat e Tiran. Thon q prej tij hyri n gjuhn shqipe ajo thnia
sipas s cils gjn e keqe e keqja nuk e z. Ai njeri ishte vrtet shum i keq. Njher
shokt e klass e mbylln n kazanin e plehrave. Ndejti dy dit aty, hngri lkura patatesh
dhe fatkeqsisht pr Tirann nj qen zgjidhi litarin q lidhte kazanin, duke i shptuar jetn.
ironi e fatit! Po t mos ishin ato lkura patatesh dhe ai qen rrugsh, monstra i Tirans nuk
do bnte krimet e tij. Dhe sa e sa vajza prpara Sheils kishte ngacmuar. Njrs njher ia

89
kishte marr cigarn nga dora. T dua, i kishte brtitur. Ktu jan jargt e tua, e pyeti dhe
filloi ta hante t gjith cigaren e ndezur. Vajza e shkret ishte llahtarisur dhe ia kishte krisur
vrapit. Njher tjetr i kishte vjedhur kpucn nj sekretareje. Ajo ishte ulur n nj stol afr
Piramids; po bnte pushimin e gjora dhe nuk ia kishte pritur mendja se do gjendej n
shnjestrn e monstrs s Tirans. Ktu jan djerst e tua, kishte pyetur t gjorn dhe kishte
shqyer kpucn q tia nuhaste ern mir. Nga tmerri i atij krimi, vajzs i ran t fikt.
Mirpo kjo ngjarje nuk ia shuajti hovin monstrs. Ai vazhdoi goditjet e tij flagrante n at
qytet t qet pa krime (thon q trimat dhe dhjaksit kishin nnshkruajtur kontrat q t dytt
as t revoltoheshin dhe as t denonconin, duke ulur kshtu krimin drejt shifrs zero. por t
gjitha kto, sigurisht, ndryshuan me ardhjen e monstrs). Kulmi i aktivitetit, ajo domethn
q tronditi gjith qytetin, erdhi n vjeshtn e 2013ts
Nj mesnat shtatori, monstra i Tirans i ishte qepur nj vajzeje q kishte dalur nga nj pab
te Blloku. E kishte gjmuar drejt Shallvareve dhe vajza q nuk dukej aspak e dehur, pasi
kishte kthyer kokn nja dy her prapa, pr tu siguruar se nuk e kishte ndjekur njeri, zbriti me
nxitim bregun e Lans. U fsheh pas nj bredhi, uli pantallonin Armani prej lkure dhe zuri
punn E gjora vuante nga trazimet anale dhe nuk kishte par rrugzgjidhje tjetr. Ku tia
priste mendja se po e ndiqte montsra i Tirans? Pikrisht! Ky i fundit i kishte vn re t gjitha
dhe me nj shpejtsi djallzore, kishte gjetur qoshen ku nj miku i vet lustraxhi fshihte nj
kov e ca mjete t tjera. Kishte rrmbyer kovn me nja dy lecka, kishte rrshqitur me gjoks
mbi barin e Lans, me nj hapje marramendse krahu mbushi kovn me uj dhe pastaj si hije
e keqe i ishte shfaqur t gjors nga prapa. Do ta laj un bythn prdit, i kishte thn n
mes t errsirs. Aman bhu gruaja ime! Vijoi nj ulrim cingrruese q zgjoi gjith
Shallvaret. Disa zun be q vajza q ulriti ashtu po vdiste, por ajo e gjora vetm se kishte
rn me t ndenjurat n pisllkun q kishte lshuar vet. Monstra ishte zhdukur at nat nga
frika, por krimet e tij u intensifikuan. Rasti i fundit i kishte dhn shpresa se dika do t
arrinte n at zon. Dilte do nat me kovn me uj dhe nja dy lecka n dor dhe priste vajzat
q vuanin nga trazimet anale. Ulrimat u bn rit pr zonn. Banort e Shallvareve merrnin n
telefon policin do nat.
Lajmi i monstrs q gjmonte vajzat, me kovn n dor, u hap n t gjith Tirann.
Njerzve nganjher nuk ua mbante goja emrat e vajzave q ishin br viktima t monstrs
dhe e ardhmja e vajzava prishej vetvetiu. Burrat me fatin e kristalt nuk u jepnin m gjerdan
ktyre vajzave, por ia jepnin ndonj tjetre e cila nuk kishte kaluar nga duart e monstrs.
Kshtu, dmi psikologjik q monstra u shkaktonte ktyre vajzave ishte i pashmangshm,
mirpo dmi m i madh ishte dmi moral dhe tiransit e vlersonin shum moralin. Vajza q t
meritonte burrin me gjerdan dhe respektin shoqror duhet t ishte e virgjr. Aq shum
vlersohej virgjria, sa edhe vajzat kishin nisur t betoheshin n vaginn e patrazuar. Mos

90
ma prekt burr vaginn po ta kem br un kt, betohej ndonjra dhe aq mjaftonte q
njerzit t ndalonin dyshimet. Virgjria ishte virtyti m i madh i Tirans. Kjo dukej edhe te
fakti se e gjith bota kishte nj form virgjrie, kurse n Tiran virgjrit ishin katr. Ishin
virgjria histerikostudimore, virgjria e bler, virgjria e trazuar anale dhe virgjria politike.
Nga kto katr kategori virgjreshat e trazuara anale ishin m fatzezat (ktyre u binte m
shum n qaf prbindshi, kur kryente krimet te Lana) kurse virgjreshat politike ishin m
besniket. Pr kto t fundit thon q shteti shqiptar kishte paguar pes doktor (Mjekt e
Etiks) t cilt i kontrollonin do mngjes. Kur ndodhte ndonj incident pr shkak t gishtave
q hynin m thell se ishte nevoja, doktort i qepnin politikanet nga e para dhe ato do
mngjes ishin t virgjra. Virgjria prgjithsisht dhe virgjria politike veantisht ishin shum
t rndsishme pr rendin social. Ndrkoh q n etapat e historis bota ishte sunduar midis
patriarkatit apo matriarkatit, Tirana tani kishte hyr n etapn e vaginomerkatit. Pra nga vlerat
e vagins varej fati i kristalt i femrs, i familjes s saj, i arritjeve dhe i suksesit q u vishte
burrave (se edhe kta nse nuk u siguronin vagina t mira e t patrazuara vetes nuk mund t
pretendohej se kishin arritur shum n jet). Ky rend social ishte vendosur prej vitesh, mirpo
ky monstra i Tirans duket se po i vinte tritolin paktit shoqror. Nse ai ngacmonte ndonj
virgjresh politike athere njerzit do llapnin dhe virgjreshave histerikostudimore do u
hipte zilia dhe do u binin n qaf profesorve (profesort poashtu do humbnin grat). Mbas
virgjreshave histerikostudimore, virgjreshat e trazuara anale do fillonin t trazonin edhe
vaginat dhe shum farmaci do humbnin klientet pr mjekimet e anusit. Virgjreshat e blera
poashtu nuk do paguanin m doktort pr qepje dhe si rrjedhoj do degjenerohej i gjith
vaginomerkati tiranas; nse analofarmacit dhe vaginoqepsit mbylleshin, dmi ekonomik
do t ishte i madh. Rreziku me pak fjal ishte serioz pr t gjith, pr vajzat e kristalta, pr
tregun e gjerdanve, pr shoqrin, pr demokracin, pr politikn, pr gjith Tirann. Nj
zot e di se hata e madhe do t kishte ndodhur nse kjo Sheila Brisku nga Fieri nuk e fuste
n kurth monstrn e Tirans.
Menjher pas arrestimit t Marjus Llucs, linjat telefonike pothuajse do t bllokoheshin
nga telefonatat q shkonin breshri pa pushim. Policia u telefononte kanaleve televizive pr
t njoftuar suksesin, publiku i telefononte policis s Tirans pr ta uruar, virgjreshat i
telefononin njra tjetrs pr t dhn lajmin e liris s daljes, djemt e kristalt merrnin n
telefon kompanit e gjerdanve, partit satelite uronin partin e madhe, presidenti i Iranit
mori n telefon presidentin e Shqipris pr ta uruar pr arritjen n drejtim t mbrojtjes s
virgjris, papa i Vatikanit i telefonoi arqipeshkvit t Tirans, kryeministri u lidh me gjykats
Sknderin, kurse ministri i punve t brendshme me prokuror Gimin. Atmosfera ishte aq e
gzueshme pr publikun, por kaq e rnd por monstrn e Tirans, fati i t cilit ishte vulosur
tashm. Kt fakt e kishe kuptuar edhe vet monstra. Si i ngrir, i heshtur pa fjal, qndronte

91
midis podiumit dhe tryezs s mbrojtjes, me grushtet e mbledhura fort, t paralizuara nga
prangat, posht qafave t duarve t bardha pa qime, nn mngt e mbledhura t kominosheve
me kuadratet bardhezi, q her e bnin t ngjante si tifoz i mendur i Juves e her si nj
Xhoker q femrave u kallte tmerrin. Vetullat gjarprore ngjyrgshetenj e hapur i onte drejt
tmtheve, pak nga sikleti dhe pak nga dshira q t shikonte m tepr. Kokrdhokt e
mdhenj me kornet jeshile i fryheshin dhe sa nuk i plcisnin brenda zgavrave t mdha, t
cilat si dy guaska midhjesh kapeshin posht eshtrs s skalitur t ballit t ngrysur q kishte
nisur ti rrudhej, ashtu si po i rrudheshin fytyra qose dhe mbigoja e pusht, sipr buzs s
gjat e aq t holl, sa kurr nuk arrinte tia mbulonte dy dhmbt e prparm, t cilt t ndar
nga nj boshllk i nguleshin te buza e poshtme.
Gjykats Sknderi tek e shikonte at njeri rreth nj e gjashtdhjet e pes centimetra, t
holl, t krrusur e t shtrembt si degt e shelgut, filloi ti thrriste mendjes. far mund tu
bj femrave ky? N t sms edhe kjo dynja, bubrroi me vete dhe pastaj nxori zrin e
vrazhd q i krkonte detyra. Ju lutem uleni t pandehurin, i urdhroi dy polict.
Tek ecte si nj kibernetik i kurdisur prej qelqi, Marjus Lluca zuri t prdridhte qafn, t
zgrdhinte e t shtrembronte fytyrn e djemnuar (nga xhindt a nga grat), t ciln vetm ata
q ishin ulur pran mundeshin tia dallonin. Po vinte rrotull Qirjakos kur dika n t djathtn
do i zinte shikimin. Qeshi pak, duke kafshuar buzn dhe duke rrudhur hundn. Ajo dor e
lmuar femre, prbri dors s prokurorit, i shkaktoi nj eufori. Pr nj ast e harroi prse
kishte ardhur aty sot dhe pse emri i tij kishte shkaktuar kaq zhurm t madhe n Tiran.
Shshsh, shqiptoi sapo u kujtua se ajo dor i prkiste Sheils dhe se nj her e kishte lpir
si akullore. T dua, i foli me zrin e ngjirur, pa mundur ta ngrinte kokn drejt saj. Bhu
gruaja ime!
Ai nuk kishte mbaruar fjaln, vetm kur u dgjua nj ulrim n sall. Sheila po godiste
kokn me pllmbt e saj, nga tmerri q i kishte shkaktuar monstra. Ulritn edhe grat e
tjera; ca filluan ta shanin monstrn me fjal e t krkonin q drejtsia t mbronte Sheiln.
Gimi zuri nga supi Sheiln e strmunduar, kurse Sknderi i bri vrejtje Qirjakos. Do ia
mbyllsh gojn, i foli, apo ta gjykoj n munges?!
Qirjako mori llulln e vet dhe pa e pyetur ia rrasi n goj t pandehurit; m tej e uli afr
vetes. Mos fol, i tha, se jam un ktu. Deshi ti thoshte edhe ndonj gj m tepr, por
pastaj pyeti veten se vler kishin fjalt me monstrn e Tirans. U kthye nga Sknderi q t
ndiqte seancn.
Gjykatsi i irrituar prezantoi shpejt e shpejt shtjen dhe pa humbur koh me paraprgatitje
dhe shqyrtime t teprta ftoi prokuror Gimin q t niste procedimin. Ky, pasi i premtoi
Sheils se drejtsia do t shkonte n vend, ngjeshi mir xhaketn mbi gjoks, liroi pak edhe
kravatn, pa gjith inat nga tavolina e mbrojtjes dhe trhoqi antn e lkurs q kishte midis

92
kmbve. U ua n kmb, hapi antn, zbrazi nj turr me gazeta n tavolin dhe pasi i
hodhi nj vshtrim irritues t gjith t pranishmve pas tij (pr at padrejtsi t madhe q i
kishte ndodhur qytetit), zuri ligjratn. Nse ju jeni t gatshm zoti gjykats. Nse Sheila
ndihet e gatshme. Gimi ktheu nj her kokn nga njzetepes vjearja e trembur dhe pastaj u
drejtua srish nga Sknderi. Nse do i pranishm n kt sall, por edhe nse vet ky
zotria, drejtoi ai gishtin nga Qirjako (pa ia hedhur aspak shikimin), q ka marr prsipr
mbrojtjen e asaj q asnj rrethan, asnj kauz, asnj justifikim, asnj fjal, asnj lutje nne,
asnj logjik nuk do e shfajsonte. Nse jeni t gatshm t dgjoni t padgjuarn, t
mendoni t pamenduarn, t imagjinoni at q nuk imagjinohet, t kuptoni at q nuk
kuptohet, t ndieni tmerrin, t shikoni ferrin, t deprtoni errsirn, t kaprceni humbtirn,
t duroni dhembjen, turprimin, shkeljen, poshtrimin. Nse jeni t gatshm t dgjoni pr
krimin q ndodhi mbi kt engjll t pafajshm me ndrrat e kristalta dhe fatin prej gjerdani,
si edhe mbi gjith ata engjj t tjer q tani jan mbyllur n shtpi dhe nuk dalin dot n rrug
pr shkak t ktij, Gimi nuk e thirri dot as monstr e as njeri (po ta thrriste monstr kishte
hall se do e kundrshonte mbrojtja, po ta thrriste njeri kishte hall se do i nnvlefsonte
rrezikun q paraqiste pr njerzit e tjer), me emrin Marjus Lluca. Un do bj detyrn time
pr t paraqitur rrezikun e plot q ky, Gimi prap nuk e thirri Marjusin njeri, prbn pr
qytetin ton t ndershm. Jeni t gatshm q t vazhdoj?
Gjykats Sknderi ishte prgjumur me ligjratn e Gimit.
Jeni t gatshm, e pyeti Gimi edhe dy her t tjera.
Po, po! Vazhdoni! Sknderi u prmend.
Sepse krimi mbjell ferrin, Tirans ia vjedh nderin. vazhdoi edhe nja njzet minuta t
tjera bilbil Gimi dhe n nj moment u kujtua se ishte prokuror dhe jo orator. U sigurua se
gjykatsi, salla dhe sidomos mbrojtja e mori mesazhin (se aty do zbatohej dshira e Gimit)
dhe pastaj ia nisi puns s investigimit. Solli rreth dhjet dshimtart q njihnin veprat e
monstrs, personalitetin e tij, prirjet kriminale, por edhe vet femrat q ishin abuzuar nga
Marjus Lluca. Dshmitarja e par ishte edukatore Roza e cila i rrfeu auditorit se si Marjus
Lluca n kopsht ua merrte biberonat vajzava dhe i fuste n brekt e veta. Pas kmbnguljes
s prokurorit q edukatorja t deklaronte gjithka, ajo me gjysm zemre e pranoi se njher
monstra, kur ishte pes vje, i kishte kafshuar vithet. Pas Rozs dshmoi Tosi, shoku i klass
q mezi e kishte mbyllur n kazanin e plehrave. Ai u tregoi t gjithve se si monstra e kishte
detyruar at dhe djemt e mir t klass q ti jepnin nj msim t domosdoshm. Me lot n
sy u rrfye se ishte mrzitur shum kur msoi se Marjus Lluca q erdhi nga balta kishte
mbijetuar pr shkak t nj qeni rrugsh. Mbas dshmive t atyre q e njihnin erdhi radha e
vajzave q ishin abuzuar nga Marjus Lluca. Disa nga vajzat erdhn me ferexhe, jo sepse ishin
myslimane, por sepse nuk donin q t pranishmit ti mbanin mend. E para ishte sekretarja t

93
cils monstra i kishte shqyer kpucn. I rrfeu salls se si at kpuc t marks Ralph Lauren
e kishte bler me nj kredi t marr nga Banka e Tirans dhe se si nuk mund ta pranonte q ai
prbindsh mund t vazhdonte jetn i lir pas atij krimi. Mbas sekretares, prokuror Gimi
thirri nj vajz t cils Marjusi i kishte vjedhur sutienin nga teli i rrobave. Mbas asaj erdhi t
dshmonte edhe vajza t cils monstra i hngri cigaren. Erdhi edhe nj tjetr t cils i kishte
lpir akulloren. Pasoi nj lehon t cils ia kishte thar gjirin e majt, teksa t shkretn e
kishte zn gjumi tek Teatri Kombtar i Opers dhe Baletit. Erdhn edhe dy virgjresha t
trazuara anale, por vetm njra mezi ia arriti q ta prfundonte dshmin. Por edhe njerzit
nuk donin ta dgjonin dshmin e dyt deri n fund. T gjith e dinin se far tmerri ishte t
t rrinte tjetri nga prapa, me kovn n dor, n momentin e ndyrjes.
Pasi i mori n pyetje t gjith dshmitart, Gimi deshi ti jepte goditjen m t rnd
monstrs s Tirans. Prokurori i mori leje Sknderit q t dshmonte edhe vet paditsja,
Sheila Brisku. E njihni Marjus mm. Prokurorit i mbeti mja n fyt (pa e ndrtuar epitetin
monstr), nga droja se mos nevrikosej Qirjako pr nxitje paragjykimesh. Llucn, plotsoi ai
emrin e ln prgjysm.
Po, tundi kokn Sheila, teksa nxori at z t mekur.
Ku sht? Si e pa se Sheila e trembur nuk po kuptonte, Gimi vazhdoi ta pyeste. Do i
tregosh salls se ku po ulet Marjus Lluca?
Sheila ngiriti dorn e majt dhe tregoi me gisht nga tryeza e mbrojtjes, mirpo ksaj radhe
dika nuk i plqeu gjykats Sknderit. Zonja Brisku, ndrhyri ky i fundit, ju lutem
shikojeni mir t pandehurin. sht ai personi t cilin akuzoni pr ngacmimemt dhe shkeljet e
tjera?
Sapo e kuptoi se Sheila ishte e detyruar q ti hidhte shikimin, monstra i Tirans ngriti
vetullat nga gzimi. Dy gropa iu krijuan prbri buzve, hunda iu fry pak, kurse balli iu
rrudhos ai po buzqeshte. Dy syt, si guaska t kapura nga nj tel, i drejtoi plot akrritje
nga Sheila. Mezi po priste pr at takim sysh. Fryma po i merrej nga deliri, filloi t skuqej
pak, nuk po duronte; po i lutej perndis s montsrave q vajza ta shikonte, edhe pse me
detyrim. Po rrinte n pritje, u mundua shum q t mos ia hiqte surratit at buzqeshje t
rrall.
Pas urdhrit t gjykatsit, Sheila filloi ta kthente vshtrimin andej nga kishte drejtuar dorn,
shum ngadal pr shkak t pasiguris.
Sa m shum q vshtrimi i saj afrohej drejt tryezs, aq m shum i akrriste syt Marjus
Lluca q erdhi nga balta.
Vetm kur nj moment Sheila e ndaloi kthimin e koks. Dika nga brenda i tha se nuk e
shikonte dot ndyrsirn drejt pr drejt. Futi dorn n xhepin e xhakets, nxori celularin dhe

94
nisi t rrmonte fotografit dixhitale. Ja ky sht, shpertheu ajo me syt nga celulari. Ky
sht, i tha Gimit dhe i tregoi ekranin e celularit.
Prokurori u afrua, e pa mir fotografin dhe ia mori celularin nga dora. Paditsja sht e
tronditur zoti gjykats. Gimi vazhdoi drejt podiumit. Nuk mundet ta shikoj t pandehurin
n sy. Po ja, shikoni kt foto zoti gjykats! Nuk ka dyshim q sht i pandehuri Marjus
Lluca.
Gjykats Sknderi u prkul pak dhe zuri celularin nga dora e prokurorit. N at moment
Gimi ktheu kokn nga Sheila. Ajfon fajv es, iu drejtua paksa i habitur. Sa lek e bleve?
Sheila u b gati ti prgjigjej, por e pa se si Sknderi i shtrngoi buzt nga Gimi dhe kshtu
e la muhabetin aty.
Hmm, Sknderi pa fotografin dhe pastaj ngriti syt nga i pandehuri, i cili nuk
buzqeshte m. Po! Keni t drejt! Ai sht, u prgjigj gjykatsi dhe i bri shenj Gimit q
tia tregonte fotografin edhe Qirjakos.
Avokati e mori celularin e vuri prbri fytyrs s habitur t t pandehurit, thithi edhe nj
her llulln dhe pastaj pa nxjerr asnj kundrshtim ia ktheu aparatin prokurorit.
Tani q t gjith u bindn se Sheila e njihte fytyrn e t pandehurit, seanca mund t
vazhdonte. Vajza u foli t pranishmve pr ditn e par q kishte ardhur n kontakt me
monstrn. Iu tregoi se si ajo e kishte pasur mendjen tek celulari dhe se si nj z i kishte thn,
m quajn Marjus. Dukeni vajz e kndshme. Mund ta di si e keni emrin? Ajo i kishte
zgjatur dorn e majt, se t djahtn bashk me shikimin ia kishte vjedhur celulari, vetm kur
kishte ndodhur ajo e papritur skandaloze. Iu rrfye salls se sa shum kishte qar gjith natn
me tmerrin q i kishte shkaktuar ajo lpirje e babzitur gishtash, nga m i madhi gjer tek m i
vogli. Nuk e donte m veten pas asaj ngjarjeje. Do donte t hapej toka; me gjith krevat ta
prpinte dhe ta shpinte n parajsn e virgjreshave. Mirpo kur i than se kush ishte njeriu q
i kishte kollofitur gishtat dhe se sa viktima t tjera kishin rn n duart e tij djallzore, Sheila
i kishte thn vetes se drejtsia do t vihej n vend. Me vetmohim dhe kuraj kontakoi
policin e Tirans, u raportoi incidentin dhe u shprehu dshirn pr t bashkpunuar n
mnyr q monstra si Marjus Lluca t mos i prishnin qetsin dhe nderin qytetit. Pas
gatishmris s policis, Sheila u ngul pr or t tra n vendin ku Marjus Lluca i kishte
lpir gishtat. E priti derisa monstra u rishfaq; nga ai moment filluan peripecit e vajzs dhe
t policis. Me iltrsin m t madhe u tregoi t pranishmve do akt, do fjal q kishte
kmbyer me monstrn, do mesazh e do telefonat. Syt iu mbushn me lot nga ato tmerre
femrore q ishte detyruar t prjetoj. Megjithat e mbajti veten mir. Ia arriti ta bnte salln
t kuptonte se far prpjekjesh dhe sakrificah t mdha kishte br, vetm e vetm pr t
rivendosur virgjrin dhe drejtsin tiranase. Kur vajza ndaloi rrfimin me zrin q dridhej,
n sall mbizotroi heshtja. Nse dika dgjohej, ishin ato rnkime t mbytura femrash t

95
cilat ishin prekur aq shum, saq kishin zn shamit pr t fshir lott. Burrat n sall nuk
guxonin t nxirrnin z. Ishin turpruar jasht mase nga rrfimet e Sheils. Si t mundej nj
mashkull tia bnte kto gjra nj vajzeje? Ata e dinin se Marjusi ishte mendur, megjithat
aktet e tij i turpronin. Disa burra ishin skuqur n fytyr. Edhe gjykatsi me prokurorin ishin
skuqur. Qirjako, poashtu, ia kishte ngulur syt e shastisur Marjus Llucs. A mbrohet djalli,
kishte pyetur avokati plak veten, paka gjith atyre viteve prvoj.
Pr rreth dy minuta askush nuk fliste, ndrsa Sheila vazhdonte t prlotej me fatin e saj prej
gjerdani q po krisej qysh tani n rini. Kur kaluan dy minutat e heshtjes, prokuror Gimi a pa
edhe nj her me urrejtje surratin e monstrs q u shkaktonte grave kto pshtirosje t
padgjuara ndonjher. Pasi mori frym thell vendosi q ta vazhdonte akuzn deri n fund. I
krkoi Sheils q t ulej dhe pastaj i krkoi policve q t sillnin evidencn e krimit. Nj
polic solli, t mbshtjellur mir me celofan, armn t ciln Marjus Lluca prdorte gjat
krimeve t tij. Prokuror Gimi kshilloi Sheiln q t mos trembej, se ajo arm nuk do binte
m n duart e Marjusit. N vijim thirri specialistin e ANC-s, q ti shpjegonte gjykatsisht se
si dhe kur arma n fjal ishte prdorur.
Specialisti, pasi u betua se do thoshte vetm t vrtetn, i tregoi salls se si sulmet e Marjus
Llucs kishin qen t dendura dhe kishin dalur nga nj mjet i tipit LG Optimus, i kategoris
S, seris LS670 dhe i kalibrit Android. Iu zbuloi pik pr pik prmbajtjen e sulmeve dhe iu
shpjegoi mnyrn e intensifikimit agresiv. Sipas specialistit, m dat 11 shkurt, n orn
njzetetre e pes, i pandehuri e kishte tronditur vajzn me njzetenj qitje brenda vetm pes
minutash, q kjo prkthehej n nj sms pr do katrmbdhjet sekonda.
Me t dgjuar dshmin, prokuror Gimi mbeti me gojn e hapur. I hodhi plot dhembshuri
nj vshtrim Sheils, e cila po qante me kujtimin e atyre sulmeve barbare, dhe pastaj si pr t
ln mbresa n sall iu kthye srish specialistit. Si that zotri, si that? E dgjova mir? Nj
es em es do katrmbdhjet sekonda?
Po, foli specialisti. Me ekspertizn m t lart q ANC i ofron kombit dhe konsumatorit,
kemi verifikuar se nga mjeti q kishte i pandehuri jan kryer nj qitje do katrmbdhjet
sekonda pr nj kohzgjatje prej pes minutash. Lokalizuam banesn ku vepronte i
pandehuri, lajmruam policin, po vazhdonte speciliasti, por Gimi tashm i ishte afruar
gjykats Sknderit dhe me gjest ndrpreu specialistin.
E dgjuat dshmin zoti gjykats?
Sknderi vari turinjt n shenj serioziteti.
Akuza prfundon ktu zoti gjykats. Nuk ka mbetur m gj pr t shtuar, i foli Gimi dhe
vajti u ul prbri Sheils s drojtur.
Keni ndonj pyetje pr specialistin, pyeti Sknderi mbrojtjen.
Pyetje? Qirjako u habit me pyetjen. pyetje ti bj un?

96
 Ju e dini, iu prgjigj gjykats Sknderi dhe pastaj i dha leje specialistit q t shkonte.

Dgjuam t gjith procedimin nga ana e akuzs, i foli gjykatsi salls. Tani ju lutem
tregoni vmendje gjat procedimit t mbrojtjes! Mbrojtja, iu drejtua ai Qirjakos q kishte
hapur syt si guak. Pasi avokati nuk po reagonte, gjykats Sknderi ngriti zrin. sht e
lutur mbrojtja t nis procedimin!
Qirjako kruajti mjekrn nja dy her, thithi llulln, e fiku, e futi ne xhepin e xhakets, ktheu
kokn nga i pandehuri q kishte humbur toruan, kruajti kokn dhe, n momentin q Sknderi
do thrriste nga a para, dika e bindi q t ngrihej nga karigia. Avokati eci drejt podiumit,
pastaj u kthye nga salla. Si e pa se t gjith e shikonin me dyshim dhe prmim, ngaq kishte
dalur t mbronte monstrn e Tirans, vendosi t mos i prfillte fare. U kthye i tri nga
gjykats Sknderi dhe nisi procedimin. Mbrojtja ka nevoj pr m shum koh q t
mbledhi.
Vrejtje zoti gjykats, ndrhyri me vrap Gimi, ndrsa Qirjako nuk kishte mbaruar ende
fjaln. Mbrojtja kishte tre muaj koh pr vlersimin e evidencs.
Vrejtja pranohet, iu prgjigj Sknderi. Cili do jet dshmitari juaj i par, pyeti n
vazhdim Qirjakon, pa ia pranuar krkesn pr shtyerje t seancs.
Shoku i vetm i Marjus Llucs, Merluc Jusa.
Silleni, i foli gjykatsi.
Hmm, shtrembroi buzt Qirjako, teksa kruante mjekrn e bardh. sht n spital, nuk
vjen dot sot. Duhet
Vrejtje zoti gjykats, ndrhyri srish Gimi. Merluc Jusa sht shtruar n prikiatri. Ja ku
e kemi raportin e mjekut. Gimi ngriti dorn me nj kopje nga kartela e Merluc Juss.
Dshmia e tij nuk mund t t merret n konsiderat.
Vrejtja pranohet, ndrhyri srish gjykatsi. Dshmitari tjetr si quhet, pyeti n
vazhdim Qirjakon.
Nuk ka dshmitar tjetr. Qirjako po frkonte kokn, disi i stresuar me situatn.
H, nxori Sknderi nj z. far evidence tjetr keni pr t na sjellur?
Po presim vlersimin e psikiatres nga Ambulanca e Madhe. Pr tre dit
Vrejtje zoti gjykats. Prokuroria ka vrtetimin e QKSHMs pr situatn mendore t
Marjus Llucs. Ambulanca e Madhe nuk mund t dali mbi QKSHMn. Marjus Lluca sht
subjekt i prgjegjshm ndaj ligjit. Urdhroni vrtetimin! Gimi i la letrn gjykatsit dhe u
kthye n tavolinn e tij.
Vrejtja pranohet, vendosi gjykatsi. Kishit gj tjetr, pyeti n vijim Qirjakon.
Jo zoti gjykats. Kaq kisha. Qirjako u kthye n tryezn e mbrojtjes. I bri nj shenj
keqardhse Marjusit. Ja! U mundova shum, deshi ti thoshte, por i pandehuri as q ia vari.

97
Si e pa se mbaroi pun pr sot, avokati ndezi llulln dhe bashk me t tjert e oi vmendjen
nga gjykatsi.
Sknderi e vuri re at shikim t Qirjakos dhe t tjerve. Pr nj moment vshtroi Sheiln e
irrituar; vajza mezi priste q ligji t fliste pr at padrejtsi fatprishse q i ishte shkaktuar.
Gjykatsi e kapi menjher domethnien e asaj mimike t vajzs dhe pa fjal i premtoi se do
e ndshkonte keqbrsin. A mbrohet djalli, pyeti Sknderi veten, sikur ti kishte lexuar
trurin Qirjakos. Sa turp o zot! Na turproi Tirann ton. Monstra, bubrroi pa z. I dha nj
buzqeshje inkurajuese asaj qenie t brisht e t pafajshme dhe pastaj e ktheu kokn nga
djalli fajtor. far t bj me ty? H! Gjrat duken kaq pastr. Nuk ka zot t t shptoj sot,
mendoi dhe pr nj ast i tha vetes se duhet ti jepte ndshkimin maksimal q parashikonte
ligji. Ndyrsirat e tjera duhet t merrnin msim nga ndshkimi i Marjus Llucs. Nuk duhej ti
prishej emri dhe nderi Tirans n asnj mnyr. Krimi nuk duhej toleruar. O zot sa i
shmtuar q sht krimi, bubrroi nga e para. Pr nj ast imagjinoi surratin e shpifur t
ndyrsirs q ndiqte vajzat me kovn n dor, n errsir, prgjat Lans. Si tia falte at
krim? Po sikur i pandehuri t kishte hapur ndonj guv, t mbushur me vajza t virgjra, diku
n ndonj cep t Lans? Sknderi u ndje i dobt me mendimin se drejtsia i kishte duart e
lidhura nga kozmopolitanizmi dhe monstrat si Marjus Lluca nuk merrnin dot ndshkimin
maksimal, si djegje n turrn e drunjve, mbushje e gojs me prush, shtypje e koks me
bulldozer, coptim testikulash e gjymtyrsh. Nuk ishte ky ndshkimi m i mir pr monstrat e
Tirans? Nj moment filluan ti dhimbseshin virgjreshat e gjora. Po sikur ti kishte lidhur n
shpelln e tij? Po sikur ti kishte futur n nj rrjet peshku dhe t kishte br nj dyshek
virgjreshash t shtriqte shpinn mbi to dhe t mbante herdhet ngroht? Po sikur monstra
tiu pshtynte fytyrat? Me nj biak tiu ante gjokset dhe tiu nxirrte gjakun. Po sikur t
zbrazte bidonat me qumsht mbi kofsht dhe vaginat e tyre? Gjykatsit i mizroi koka me ato
mendime. Nj zjarrmi e pashpjeguar i mbrtheu kraharorin. I trembur dhe i turpruar me
skenaret kriminale, uli fytyrn nga regjistri. Nuk donte ta shikonin t tjert, teksa hetonte
krimet n mendjen e tij. O zot, po m ndodh kshtu, pyeti veten dyzet vjeari. Krimet iu
intensifikuan m shum n tru. T zhveshura, si i kishte br nna, t rreshtuara pr dy, me
gjinjt e shpuar nga ganxhat q iu kishte ngulur Marjus Lluca, virgjreshat e lidhura po
parakalonin n bulevardin e Tirans. Femrat nxirrnin klithma nga dhimbjet, teksa formonin
at kolon t gjat, pa fund. N krye, litarin e trhiqte monstra, i cili me kokn e ulur dhe
shtatin e krrusur dukej m serioz se kurr. Sknderit iu dhimbsn ato qenie me vithet e
zbuluara, q iu vareshin nga fajet e bots. Faji ishte i madh pr t gjith qytetin q kishte
lindur monstrn. Aq i madh edhe numri i viktimave. Virgjreshat e zhveshura shkelnin dhe
stivoheshin mbi njra tjetrn, teksa ndrtonin nj piramid t tult mu te Sheshi Sknderbeu.
Kur maja e piramids nuk merrte virgjresha t tjera, ato filluan t vareshin n kullat e qytetit,

98
tek Pallati i Kulturs, te Muzeu Kombtar, te Bashkia e Tirans dhe te do ndrtes e qendrs.
Disa, si flutura t balsamosura, ndrtonin nj rrjet kofshsh, gjoksesh e duarsh, prreth
mureve t Banks. Njra ishte varur me kok posht nga shpata e Sknderbeut. Teksa tundte
duar e gjokse, e gjora ulriste n krkim t shptimit. Tre t tjerave, Marjusi ua kishte kapur
flokt te e njjta ganxh; si bretkosat, me kmbt e holla e t bardha q lviznin, i kishte
varur te maja e Sahatit. Nj fatzez, poashtu, i kishte hipur Shn Palit kalu, te Katedralja
Katolike. Ndrsa duart i kishte kapur fort pas qafs s shenjtorit, kurse kmbt i kishte
gjarpruar rreth mesit t tij, me vithet q po i shqyheshin, brtiste e shkreta pr pak drejtsi
hyjnore. Gjykatsi i skuqur dhe i djersitur nga mizoria e krimit deshi ta ndshkonte monstrn
e Tirans n vend, por pastaj iu kujtua kozmopolitanizmi. Mori frym q t lirohej dhe i
premtoi vetes se drejtsia do shkonte n vend. Solli ndrmend do gj tjetr q nuk kishte t
bnte me virgjreshat e zhveshura. U kujtua se n zyrn e tij kishte ln nj shishe Bacardi.
At do bj i tha vetes, teksa mundohej t qetsohej. Mbylli regjistrin dhe u ngrit n kmb.
Seanca rihapet pas nj ore, pa e ngritur fytyrn, i foli salls dhe kokulur u largua me nxitim
drejt zyrs.
N raste t tjera, gjykatsit kishin nevoj pr t paktn tre dit koh q t merrnin nj
vendim, mirpo n rastin e monstrs s Tirans, shkelja ishte aq flagrante, krimi aq brutal,
evidenca aq dominuese, saq humbja e kohs ishte e kot. Sknderi u ul n zyrn e tij, piu nja
tre teke Bacardi, lagu pak ballin me uj, i bri nj telefonat t shoqes, i tha se e donte shum,
i premtoi nj gjerdan nga Gjeneva, e siguroi se trupin e saj nuk do e cnonte asnj monstr,
dhe pastaj, i ndrgjegjsuar n kulm, mbylli celularin dhe nisi t prpilonte vendimin. Nj
vit pr ngacmim seksual, dy vjet pr tentativ prdhunimi, dy vjet pr prishje t qetsis
publike, tre vjet pr mosprfillje t pushtetit dhe policis, gjasht muaj pr vjedhje celulari,
gjasht muaj pr dmet ekonomike q i shkaktoi viktims. I lexoi t gjitha akuzat pr s
dyti dhe vendosi se t gjitha pranoheshin nga Gjykata e Tirans; i pandehuri ishte fajtor. Vuri
firmn posht vendimit, deshi ta pinte edhe nj teke tjetr, por pa se ora ishte fiks
pesmbdhjet, n orn shtatmbdhjet kishte ln takim me t shoqen, q t shkonin pr
nj dark t mir n Vlor. Nuk deshi t humbte m koh me at q nuk kishte zot q ta
mbronte, rregulloi togn e zez dhe u kthye n salln e seancave.
Erjus Mezini

99
 Qent ballkanas
Qenin e Albanit, i quajtur Ilir, e kafshojn fqinjt e tij, sidomos qeni serb dhe grek; ai italian,
m pak, sepse sht dembel pr t notuar deri n brigjet e Adriatikut. Albani, i cili sht mjaft
krenar pr qenin e tij, Ilirin, vendosi t hedh h pr h, qenin grek dhe at serb n Gjyqin
Ndrkombtar t Kafshve,i rehabilituar pran Gjyqit Ndrkombtar t Hags pr kriminelt
e lufts.
Edhe sot, ai i lidhi n qaf qenit shallin kuqezi me dashuri dhe kujdes, i dha nj kock t
strlpir n vend t sills dhe i ledhatoi kmbn e djatht, q qeni serb ia kishte kafshuar
para disa ditsh.
Hetuesit evropian vendosn kt her t bjn hetime nga afr. Ata propozuan t vrojtojn
sjelljen e qenve ballkanik pr t kuptuar prse qeni shqiptar, Ilir, sht ai q kafshohet m
shpesh, dhe, m e rndsishmja:pse ata sulen shpesh njkohsisht drejt tij?
S bashku me hetuesit erdhn edhe dy doktor kafshsh, njri i specializuar n mjekimin sa
m t shpejt dhe t mir t plagve, kurse tjetri, i specializuar n botn shpirtrore t qenve,
pra,n ann psikologjike.
Grupi i hetuesve evropian u prit me salltanet n Aeroportin e vetm shqiptar, Nn Tereza.
Naiviteti dhe servilizmi arriti kulmin kur vjehrri i Albanit, Kooja, propozoi t bnin aheng
n shenj respekti pr miqt evropian.
-Po ata po vijn pr t shruar plagt, dhe jo pr t krcyer- iu hodh gati n fyt nipi i tij,
poet.
-Teveqel- murmuriti ai i xhindosur.
Vjehrri, edhe pse me vshtirsi, u bind q ahengu ishte i teprt pr nj ngjarje t till t
trisht.
M n fund komisionert mbrritn n shtpin e Albanit, e cila n syt e tyre ishte nj vil
luksoze.
-Ku sht qeni?- pyetn njzri komisionert anglez, holandez dhe gjerman.
-Atje, atje sht krenaria ime- bri me gisht Albani. Komisionert vun re bollkun e
dhjamt n barkun dhe n muskujt e Albanit.
t shihnin? Nj kontrast trondits ndrmjet trupit estetik e luksoz t vils se Albanit dhe
pamjes s trisht t shtpis s qenit. Qeni i lidhur, i dobt kock e lkur, me nj trup
anatomik, ku secili mund t numronte brinjt e tij, lihte pa pushim. Ajo, q i ra n sy
hetuesve ishte edhe mnyra si e mbante kokn kur lihte,ndrsa syt dhe turirin i drejtonte nga
t gjitha ant. Prandaj ata nuk e morn pr baz justifikimin e t zotit t tij, Albanit, se ai
lehte gjithmon ndaj t huajve.
100
 -Po pse e mbani t lidhur qenin?- e pyeti mjeku i dyt evropian ose psikologu i qenve.
-Pasi po ta lesh t lir, nuk leh.Ai egrsohet kur e lidh dhe qeni kshtu duhet t jet.
Jetojm n Ballkan, n nj gadishull plot me egrsira dhe hajdut.
-Njeriu nuk sht shkptur nga xhungla nse qenin e sheh si roj shtpie-u kundrprgjigj
psikologu i qenve.
-Pa shih kush flet! Ju andej nga Evropa varni n dritare ose prbri ports kryesore tabela
me fytyrn e qenve ku shkruhet: Ktu ruaj un- u prgjigj Albani me nj fytyr sarkastike.
-Ata qente tane kane frike nga minjte dhe jo me te ndeshen me grabitesit e shtepive tona-
mendoi holandezi ne heshtje.
Ndrkaq qeni i tij, Iliri, po lihte but me bishtin ndr shal. Albani, pr t treguar sesa e
donte kafshn e tij shtpiake, urdhroi nusen ti jepte gjell. Pastaj i rregulloi shallin kuqezi,
dhe, meq bnte ftoht, ia mbshtolli trupin e rrgjuar dhe t tretur nga pangrnia me
flamurin shqiptar.
-Si e quajn qenin?- pyeti mjeku tjetr, i cili po i mjekonte plagn dhe studionte shenjat e
dhmbve t qenit serb.
-Ilir, natyrisht, Ilir-prsriti Albani.
-Kjo kolibja e qenit tnd, e kalbur i shkokrka mjaft pr shtat ksaj vils tnde- mrmriti
mjeku i plagve.
Mbasi hngrn nj drek t mir, mjekt hetues u nisn drejt qenve t tjer ballkanas.Ata
bn hetimet paraprake dhe pas bisedimesh gjaknxehta, sidomos me pronart e qenve serb,
grek dhe bullgar, arritn ti bindin kta t fundit q ti vrojtonin qent n nj fush t hapur
gjat nj dite t tr. Mjeku psikolog propozoi q,do pronar t merrte shtpizn e drunjt t
qenit t tij, pr ti ofruar atij njfar sigurie. Fusha vrojtuese u vendos t ishte asnjanse pr t
mos krijuar privilegje psikologjike pr nj qen t caktuar.
Shtat qent ballkanas u zgjidhn nga zinxhirt dhe u lan t lir n fush. Mjekt,
kuptohet, po rrinin n gjemba me shqisa t mprehura n kulm pr t parandaluar do lloj t
papriture t pakndshme, ndonj kafshim dinak, t shpejt, ka do t minonte ndoshta
plotsisht projektin hetues psikologjik.
Psikologve u ra menjher n sy sjellja e pasigurt e qenit shqiptar, Ilirit, i cili bishtin e
mbante ndr shal, turirin e gjat dhe t ngusht t drejtuar drejt putrave thonjthyera. Ai rrinte
i heshtur, shmangte do shikim t drejtprdrejt me qent e tjer, t cilt nga ana e tyre,
silleshin krejt ndryshe. Ata vraponin egr n t gjitha drejtimet. Qeni serb, dhjamplot e me
muskuj t fort, reflektonte hijen e nj ujku, sa dinak edhe krenar. Qeni grek dhe bullgar her
prqafoheshin n ajr me putrat e prparme, her hungrinin krcnueshm. Qent e tjer
sillenin, gjithashtu, t hutuar, sidomos ai boshnjak dhe malazez.Ata her demonstronin sjellje

101
agresive dhe her vetmbrojtse, sidoqoft ata ishin m aktiv dhe m t qart sesa qeni
shqiptar.
Psikologu u bind plotsisht se sjellja e pasigurt dhe gjynahqare e qenit shqiptar ndikoi
jashtzakonisht n sjelljen e qenit serb dhe grek, t cilt papritur po bheshin gjithnj e m
sulmues dhe m t rrezikshm ndaj qenit shqiptar.
-E di ti q qeni yt, Iliri, sht burimi i rritjes s adrenalins t qenit serb dhe grek? N botn
e kafshve, m i dobti sht i paracaktuar t ngordh ose t paktn t kafshohet keq- i
pshpriti psikologu holandez Albanit, me qllim q serbi dhe greku t mos e dgjonin.
Albani rrudhi vetullat i zemruar.
-Nuk e ke lexuar diplomacin botrore? Qent shqiptar me sjelljen e tyre t urt, si Iliri
tani, krijojn baraspesh paqeje n Ballkan, prkundrazi do t kishim pasur vazhdimisht
kafshime- u kundrprgjigj ai.
-Duhet t prkujdesesh pr Ilirin m mir. Ne, evropiant kemi 67 vjet q nuk ju kafshojm
m. Si sht e mundur q qeni yt, Iliri, nuk sht shndoshur as edhe nj kilogram?-e pyeti
psikologu.
-Jepi t haj m mir dhe msoje t vetmbrohet. N t kundrt, qent serb e grek, dhe ai
bullgar m pak, do t ndrrojn gjithnj ti shkpusin ndonj kmb ose vesh.
Kur Albani e akuzoi holandezin dhe anglezin si tregtar skllevrish t papar, ata iu
prgjigjn: Po! Ne kemi tregtuar skllevr, por sot kafsht n vendet tona, sidomos qent dhe
macet, kan m shum t drejta sesa njerzit ktu. Si e shpjegon ti kt?
Albani i zemruar shau nn hund pederast holandezin, kurse anglezin pijanec dhe
gjermanin hitleruc.
Ai i vuri rripin n qaf qenit t tij, Ilirit, q po dridhej nga frika, dhe u largua.
-Bje pr t mirn tnde dhe at evropiane. Ushqeje m mir Ilirin, rregulloja kasollen dhe
msoje t vetmbrohet. Vetm ather mund t themi se ju prodhoni paqe n Ballkan.
Prndryshe, ju vetm sa i mbani t ndezura epshet primitive t qenve serb, grek, bullgar.
Mos harro,q kto jan shekuj t art, sepse m von Evropa mund t primitivizohet serish
dhe ti ndrsej qent e saj n pyllin e mendur evropian, si dikur dhe ti i di pastaj pasojat
pr Shqiprin?- i rikujtoi psikologu holandez Albanit -i cili u largua duke i nxjerr gjuhn
nga dritarja e xhipit t tij shum t rehatshm.
Rezart Palluqi

102
 Vendosa t shkoj n Amerik
Vendosa t shkoj n Amerik.
Un nj e uli dy.
Un kisha shtat vjet edhe uli gjasht.
Un i veshur me nj kmish pa mng, pantallona gjermi gju. uli, kmish me mng.
Q t dy sbathur.
Q t dy pa takije.
Na kish djegur fort djelli, q nga vesht e gjer n thembrat e kmbve dhe kishim kmbyer,
asaj vere, tri lkura. Nuk di sa lkur ndron gjarpri n mot e sa qime ujku, po neve kishim
ndruar tri lkur.
Dhe ish Korrik.
Pa fjal se edhe n kto lkurat e reja drizat kishin ln mjaft gjyrma, po u pyes Zotrin
tuaj, qysh do ish e mundur ndryshe t arrish, deg me deg, ku jan folet ose t mbledhsh
kumbulla n mezhdat e arave ?
Kshtu si ishim, ne vendosm t shkojm n Amerik.
Po t deshnim mund t shkonim e n Vllahi, se pr ne q t dyja ishin n der e shtpis:
ktu Vllahija, aty Amerika po neve na u pat mbushur mendja pr n Amerik. Vllahija u
b batall q kur doli Amerika, pat thn, dikur, Trifun kasapi edhe neve e kishim mbajtur
ment fjaln e tija.
Vllahija ka mbetur vetm pr sy-lesht q shkojn Shngjergjit e vijn Shmbitrit thesh
fshati, edhe as un, as uli nuk ishim sy-lesh.
Prve ksaj :
t krkoni n Vllahi, kur Vllahin e bri batall vet Trifun-kasapi? na kishin thn
nuset.
Edhe fjala e nuseve ish pr ne fjal vendimtare, asaj kohe.
Se, pata harruar tu them q n fillim, q un edhe uli ishim t martuar, me kuror, si e desh
puna.
Nusja ime kish shtat vjet dhe i theshin Marin.
Edhe sepse, uli edhe un ishim br vllezr -me gjak n gisht, si bhen vllezrit nuset
tona ishin kunata.
Prandaj rrinim tok, n nj shtpi me t ndara shum aty pran jazit.
Shtpija jon ish ndrtuar me gur lumi, t rradhosur n tok njri pas tjatrit. Kish edhe port
edhe der, pr t hyr e pr t dal.
Atje brenda Marina ime edhe nusja e ulit bnin punt e shtpis : buk prej balte t thara n
103
djell mi copa qaramidhe edhe gjell prej lvezhge bostani.
Atje prisnim e prcillnim miqsin t moshs son, dyke u prshndoshur si prshndoshen
t mdhenjt.
Mir ndajnat, moj nus e ilit.
Ose :
Mirse u gjejm, moj nuse ulit.
Mir se ardhe, t lumt kmba, urdhro e hyr brnda.
Ju arthin nj mij t mirat po do shkoj, se kam djal n djep e m qan.
Ajo q thesh se i qante djali kish tet vjet.
Dhe pastaj :
Do-nj kart a kini marr nga t largmit, moj nuse ilit ?
Kemi marr, kemi marr, falemeshndet t gjithve, i math e i vogl.
T fala past e gzuar q paski marr fjaln e mir.
Dhe zonjat e shtpis u jepnin dy pika uj n nj cop filxhani. Ksaj i theshin kafe e raki, si
pas rastit, edhe miqsija bnte sikur e pinte dyke uruar.
Sa t mir e paske goditur, moj nus e ulit, pr dasm e pr gzim.
T lumt goja, tu bft eargjend.
Dhe, kur shvilloheshin kto ceremoni, un dhe uli rrinim mi gur, jasht shtpis, edhe si
burra q ishim, bnim sikur nuk u vinim veshin (se flasin grat midis tyre sduhet t mbash
veshin.)
Asohere kjo Marina ime kish nj up q ish upa jon.
Edhe kjo upa jon ish nj deg shelgu me dy bigla n vend t kmbve e veshur me tre
gishtrinj basm.
Edhe dega e shelgut me dy bigla qante kur e kur, si qajn gjith fmija, kur u vjen t qajn.
Marina e qortonte, po m kot, se gjer mos afronte ne gjiri, pr qumsht, kjo foshnja nuk
pushonte.
Edhe kur ngjisnin kto t gjitha un e uli rrinim gjith mi gur e bisedonim si burrat pr t
tjera pun me rndsi
Pa m ish kjo nus e ilit (ili jam un) nj voglushe e bardh si nj top dbore, sy
shkruar si udija, sa dgjonja dendur botn t flas: Si rusp sht ti rrmbesh kokn e t
iksh !
Dhe kur dgjoja kto m bhej nj bosh i math n zemr se fort e desha, sa isha gati ta mbyll
nr kafaze e nr zendan
E desha fort, po pr t thn nuk i thesha.
E prse ti thesha kur ajo vete ish nusja ime ?
Lonim bashk lodrn e t mdhenjve dhe dashuroheshim pa folur.

104
Nj dashuri si prej s vrteti, shkuar s vrtetit.
Kur ndaheshim ndajnatave m dukej se isha i dnuar t hy n burgje. Ndjenja nj bosh t
math, t math, ktu n zemr. Po dendur haseshim edhe pas ndajnat, ne kroj, ku
Mmemjer m drgonte t lahem nga pluhuri i dits. Dhe vonohesha atje gjer sa trokiste
dera e dilte edhe Marina pr tu lar. Pa rrinja i turbulluar fort dyke vshtruar Marinn qysh
mirrte uj me grushte pr t lar syt e saj t shkruar. E qysh pastaj, sbulonte kmbn, gjer lart
prmbi gju, edhe e vinte atje ku rrithte kroj.
Dhe kaq t bardha ishin pulpat e Marins, atje ne uji i shkmbzuar, sa m mbushej shpirti
me dridhje shum e kthenja kryet, nga pjergulla, a n yjt e qiellit, pr t mos ta vshtruar
Po desha, dhe desha me vrull t vonohet sa m shum.
Dhe un desha m kot se ajo mbaronte s rrahuri ujin me duar e kemb dhe si mbaronte m
thesh :
Tashi, natn e mir.
Edhe ikte me vrap pr n shtpi e m linte t mjeruar fort.
E n vrap e sipr i ndrinin kmbt si dbora, mbrenda n terrt.
Si mbyllej dera un vonohesha dhe pak pr t dgjuar zrin e kronjve dhe pastaj kthehesh
dyke frshllyer, se ish errt.
Pa nat pr nat e shihja Marinn n ndrr. Sikur dilte nga kora e vinte pran meje. Edhe
kur kroji e jazi e bulkthi i shtroheshin kngs s tyre, ne ngriheshim s bashku, n
prfytyrime pa mbarim mbi dh e mbi ujra. Sbrisnim kur e kur mbi tok a mbi njato pem t
lulzuara a npr gshtenja dhe si qndronim pak pr t pir uj n kronjt e ftoht, rifillonim
fluturimet tona.
Kjo pat qen dashurija ime par, q m bnte kaqe t lumtur e kaq t mjer.
Dhe pastaj nuk guxonja tja tregoja.
Nj dit nga ato ditt e shumta t asaj kohe ishim duke luar sy-mbyllur me ulin e me t
tjer.
E zura pr dore Marinn dhe vrapuam t fshihemi gjkund, aty ne mulliri. Ishim t lodhur
fort edhe vendi i vogl sa nj fole shpeshrije. Rrinim pran e pran, aq pran sa dgjonja si
i rrihte zemra tak-tak si trojka e mullirit. Kurr nuk kisha qen aq pran Marins dhe kurr
nuk i pata ndjer sa for mund ti rrah zemra. Pa era e trupit t saj t val si era e luleve t
fushs q m bnte t mbyll syt, i lumtur.
Sa i vogl ish furiqi yn !
Po, sado i vogl q ish na nxinte q t dy: mua edhe Marinn time.
Dgjuam q prtej nj z q thrriste:
el ! el !
U shtypm njri pas tjetrit, n folen ton.

105
I ndjenja tani fijet e flokve t arta n fytyrn time.
Dhe morniza lumturije m zbrisnin npr trup.
Dhe tjatr zhurm, prve zemrs s Marins edhe ujit t jazit q derdhej bosh, nuk kish.
Doli nj kocomi, aty ne hambari i vogl, i vogl sa nj arr. I vrau drita syt edhe, fsh-
fsh, me gjith bisht, hyri prap n vrim.
Ngrita syt t vshtroj nj miz q sillej mbi ne edhe hasa vshtrimin e Marins.
Befas kjo nusja ime rrmbeu fytyrn nr duart e saj dhe me vshtroi drejt nr sy.
Mos luaj! urdhroi zri i saj.
Dhe une slojta.
Mbaji syt hapur !
Dhe un i mbajta.
Shkoj gjsend, ja, ktu brenda, n syt tnd.
N syt e mij ? do t ish n syt e mij? A mos do-nj kocomi ? A do-nj miz ? A do-nj
thes me kasht ?
E lash Marinn t vshtroj.
Isha nj lodr nr duart e saj.
Dhe lodr jam sot n duar vashash.
Ti ke n sy brenda nj up q lot. Dua ta di cila sht ?
Balli i Marins ish vrejtur fort. Si mali i That me dbor, kur vijn ta rrethojn ret. M
friksoj zri i saj dhe nuk lojta vendit.
As nuk pulita syt.
Por pr t vshtruar e vshtrova edhe un drejt n sy. N syt e saj t kaltr e t kulluar si
engjllushet e korave. Dhe ja ! atje brenda pasqyrohej fytyra ime (si e kisha par nr flluskat
e ujit t liqerit e nr flluskat e sapunit).
Marina m lshoi fytyrn e foli :
Pash nj up n syt tnd. Lonte-lonte si nusk e lals e sdinja cila ish. Kisha frik mos
ish do-nj tjatr. Tashi m duket se jam un.
Mua mu hodh zemra prpjet.
Ti je, thash, ti je ska tjetr. E gjer n Perndija e gjer n mali, ti. Ja, edhe un jam n syt
tnd. Kur do bhem i math e do kem shum pare do martojemi me t vrtet.
Me duak ?
Me duak, me tela, me fustan.
Un e dua boj-qielli.
Boj-qielli, si ta duash ti.
E me dorza t bardha, pe hoje.
Pe hoje t bardha.

106
 Sa m do ti mua ?
Gjeeer ne mali e m lart, gjeeer ne gjoli.
Edhe un gjer ne mali. Sa Nnn, e m shum !
Ishim tari pran m pran, sa faqja ime prekte me t sajn.
Dhe ujit rrithte me zhurm.
Dhe kocomiu hynt e dilte, aty pran hambarit.
Dhe zemra e Marins ish qetuar krejt
T pash, t pash! u dgjua zri i Dimushit jasht.
ape t zbardhur n kalldrm. U ngritm dhe ne. Dhe dor pas dore rentm dhe hym n
brithmn e shokve.
Amerika jon e asaj kohe ish aty, afr tregut, n nj vend ku ishin copa xhami e filxhani.
Kto ishin dollart tan.
Kur e kur bridhnim edhe n Amerik t Zez, q ish pak m tej. Ktu kish kuti t bardha e t
kuqe e dy-tre gishtrinj basm me ngjyra (se kisha upz e duhej veshur, mos na qesh
bota)
Pr kto vise kaq t largta u patm nisur nj dit vere, un nj e uli dy.
Shum her mundet tu pata nisur pr Amerik e vise t tjera n kohn e Marins, po at t
asaj dite nuk m vjen ta harroj kurr.
Sbritm gjat jazit dyke mbajtur prdore nj spango t gjat ku kishim lidhur nj cop
drras. Ky ish vaporri yn i ujit.
Se ne kishim dgjuar se n Amerik shkojet me vapor t ujit
Marina edhe nusja e ulit e disa fqinjri vinin pas nesh.
Ndarja pat qen e mallngjyeshme e me shamiz n dor, si bjn t mdhenjt, kur ndahen.
T na shkruani karta, foli Marina.
Do shkruajm pr dit, i thash (asaj kohe un kisha filluar t bja karabacka n pllak).
T vini shndosh e t ktheji shndosh, me pare nj shosh, foli nus e ulit.
Dhe pastaj si t mdhenjt, u pushtuam n krah dhe bm sikur qajm.
E zura ulin pr dore edhe sbritm nga rema.
Nuk fliste as ay, as un.
Mblothm me zell xhame e copa teneqeje e shum sende t tjera me vler, pr nder t
shtpis.
Dhe kur pregatiteshim t nisemi pr n vilajet, u javitn aty prpara nesh Arapi, Durua i
Lluks edhe Verdhaniku.
Ata t tre prtej, ne t dy ktej.
Midis nesh uji i jazit.
Ku do vini o Duro ? (Arapi ish m i math po ne pysnim Duron).

107
 Xhe-ku vem, ande posht, foli Arapi, po yve ?
N shtpi.
Ne xhe-ku vem pr t mir, foli Durua.
Ndejm pastaj e m stham gj : ata prtej edhe ne ktej jazit.
Arapi, Durua edhe Verdhaniku u afruan kok me kok edhe biseduan gjsend.
Pastaj Arapi foli :
Po t doni i marrim dhe yve, apo doni t loni me upat ?
Tr krenaria jon prej burri, e prekur ksilloj, ndjehej e shkelur npr kmb.
Hapa gojn e fola :
Thoni ku do veni edhe pastaj
Biseduan q t tre kok me kok, po theshin andej jazit dgjohej edhe ketej. Na e kishin
nevojn pr t forcuar tarafn se t tjert ishin zhgan nga pes nga gjasht e m shum.
Skishin ata Arap mi krye, po ishin t shum.
Po t vini, ne u rrfejm.
Vijm.
Kan ardhur qerret me bar ne Hani i Petros. Vem ngjeshm bar edhe pastaj kollovitemi me
qerre n fushn e matan.
U zum krah pr krah me ulin e folm sa folm n vesh. Pastaj nxorra gjith thesaret q
kisha mbledhur n Amerik edhe ia dhash ti vendos n vendin q dinim ne (ja u tregoj tani
juve, po t mos i thoni Duros : n mur t mullirit ne qoshja, sht nj vrim sa t futsh
krahun).
Un kalova remn edhe hyra midis t tjerve.
Prisni se ja po vjen e uli.
Dhe si ardhi uli u nism q t pes, krah pr krah, me Arapn n mes, dyke u hedhur
prpjet si keca Marsi e dyke knduar :
Ore djali Jaes,
Trim o Kapedan ;
Kur m shkon sokakut,
Hidhesh si shejtan
Nuk di si hidhej djal i Jaes, po neve si shejtan e shkuar shejtanit, arok e shkuar arokut,
pelivan !
Prpara Hanit kishim qndruar, me t vrtet, nja pes qerre me bar, t ngarkuara gjer n
maj, sa dukeshin si miza qet prpara.
Binte er lule nga t fushs.
Brnda n plevice bari ish ngjitur gjer afr trarve.
Kish shum djem t moshs son e m t mdhenj q ngjishnin bar. Hym edhe ne edhe ia

108
krism lodrs. Ngjiteshim n trar, njri pas tjatrit, edhe hidheshim prposh, me sulm.
Zireshim dor pas dore edhe lonim valle.
Ndaheshim n tarafe, ca me Kapedan Kajon e ca me Myftara Bimbashn edhe nisnim luftn,
bam-bum ! kush ishte i mundur mbulohej me bar.
Nr ato pak reze djelli q hynin trthorazi lvrinte tremba-tremba pluhuri q ngrihej s
rposhmi.
Ardhi pastaj uli q jasht ku kish vajtur t pij uj edhe tha :
Ore djemani, po shkojn qerret pr n fush.
Sa t mbyllesh e t hapesh syt Hani mbeti bosh edhe qerret plot.
Disa prej nesh hypn n rrazhnicat e qerres.
Ishin t kuq si lulja e kuqe.
Dhe trupi na ish plot me byk t ngjitur me dirs.
Na dilte sojesh nj avull i zjarrt.
Binte er katrani nga boshtet e rrotave.
Aga, m merr edhe mua, vinte do-nj i vonuar.
Edhe mua, Aga !
Edhe mua !
Edhe ngarkoheshin qerret me djaj t kuq. Kur niseshim pr n udh nj brithm gazi ant
rrugt, sikur ish dasma e Rogoz Beut t Tokoi Pashajt.
Hajs, hajs ! brtisnim ne. Dhe qet nxitonin apet.
Oha, oha ! ia priste i zoti i qerres. Dhe na kanosej t na zbres posht.
Po nuk na zbriste.
Dhe ne linim qet e fillonim bisedimet tona.
Kishim qen pes, tani ishim tet.
Rruga ishte plot fije bari e fije kashte.
Kur iu afruam lumit, Arapi i hodh posht. Edhe ne pas tij.
Ore, ne do vem t lahemi ne sofat, kush t doj le t vij.
U kputn nja tre nga qerret e tjera edhe u bashkuan me ne. T tjert, q t mos i bjn volln
Arapit, sbritn pak m tej.
Kaluam gardhin me ferra edhe u lshuam arave, prmes, q t shkurtojm udh.
Misri e kish bukn t njom, qumsht jo tjatr. Edhe ish vaditur rishm. Ku shkelm ne mbet
gjyrmr e gjall, sikur kishin shkelur pelat e egra. Balta ish e but fort e sikur ish br q t na
prkdhel kmbt.
Nuk kputm gj se e lam kur t kthehemi (se ku ti fshehsh ata kallpe, kur shkon t
lahesh,) vetm Arapi, si arap q ish, mori dy kunglleshka t njoma, pr t lojtur n uj, n
vent t topit. Un edhe uli kputm ca mustaqe misri edhe rrahm ti ngjitm ndn hund

109
q t dukemi si burrat e inimainit.
Kishim edhe shum gjer buz liqerit kur u dgjua zri i Arapit, si ay i Bajram tellallit :
Nj dy tri mbetet i share kush hyn i fundit n uj !
Pa fjal se Arapi na e kish punuar e ish nj t shtn gur prpara. Po, edhe kshtu e shara ish e
shar.
U thirrm kmbve sa m t mund npr misr, npr kunguj e mbi gjerdh. E q mi gjerdh
kush mi tel kush ndn tel, me t guluar e me shpirt n goj, gjer buz liqerit. Aty hith
kmishn, hith pantallonat edhe bulldump ! N uj.
Un dhe uli kishim sveshur kmisht q rrugs, n vrap e sipr e hym n uj nr t part.
Vetm e vetm mos na qeshn se mbetm t shar ! Ca mbetn prapa, me kockorre e gjemba
n kmb, e ca se i zuri teli e i orri frtel-frtel. Durua ra n uj me gjith kmish, Koomiu
me gjith takije, un i ucit, al-al, me gjith kockorre e kmbs.
Po puna sht se nuk mbetn t shar.
Ish kaq i ngroht ujt, kaq i mbl djelli i Korrikut dhe kaq i math gazi e zhurma sa,
prnjmend, e harrova krejt Marinn time edhe shtpin pran jazit.
U pata nisur pr n Amerik, po ja q n liqer ish m mir !
T bjm luft ! tha dikush.
Luft ! Luft ! t tjert.
Edhe zuri lufta.
Me uj, jo me zjarr si bhet lufta e vrtet.
Uj q ia hithnin shoqi-shoqit, si strkala, n fytyr.
Dhe n kto strkala lonin gjith ngjyrat e ylberit.
Un jam Karadaku !
Un jam Nemci !
Un jam inmaini !
Edhe, Karadak-e-Nemc-e-inmain-bashk e sa e sa kombe t tjer, bjer e bot, me uj
shoku-shokut, sa nuk dukej gjer n sofat t dyt ve se shkumb e gjall.
Prite o Karadak topn e Nemces !
Prite, Nemc, plumbin e Karadakut.
Prite ! Prite !
Hynte pastaj me kuje e buj t madhe si ariu i malit Moskovi, si i thesh vetes Rrapi i Xhyres,
e na vinte t gjith prpara, shkumb pr shkumb e val pr val, gjer sa na lshonin syt
shkndija ngjyr-ngjyr.
Linim asohere luftn pr do-nj Arap a pr do-nj Rrapi q e kishin inatn t fort e dilnin t
lodheshim n an. Shtriheshim sa gjat e gjr, n shur.
Pa na vrtitej kjo bot, me male, me kodra, si n motn kur do dal Qoft-largu me nj stom

110
uj n dor. Njqind daulle n vesh, njqind pela t egra mi krye e gjith kjo bot vrtitu
rotull, si pa gj t keq.
Platiteshim pastaj, dalngadal, edhe dremitnjim pak.
Kur na shtrngoj urija, uli shkoj ne Teto-Vasa, q e kish aty pran e na solli buk e djath.
Buke erepi, kjo, e but si pambuku. Ha e ha gjer sa smbeti thrrime pr be.
Na digjej tani gryka pr uj, po, kroji ishte larg. Ngrehu tani ili e hyr prtej sofatit t tret,
me not t rrept, edhe pi uj sa t duash, se liqeri sht plot. Ish pak si ngroht ky uji i liqerit
ton, binte era peshk e barishta, po i kulluar si ay ska tjatr. Edhe i mbl, mjalt. Edhe i
leht si penda, se jo me kot ish uj i rrahur n dallg.
Dhe ksilloj, hyr e dil, bjer e ngrehu : t lodhur nga noti t kapitur nga djelli e t drmuar
nga lufta, me shkndija n sy e daulle n vesh, ndenjm aty gjer afr zemrs.
E kur rrinim dyke u thekur e pjekur n shur, u dgjua zri i Arapit :
Ore, t vin ata t katr q jan me mua.
Hynte ktu edhe ili edhe uli.
U mblodhn kok-m-kok, me bark : un nj, uli dy, Durua tre, Verdhaniku katr edhe
Arapi pes.
Arapi foli :
Ore do tu them gjkafsh, po sht i shar ay q rrfen. Ta dini !
I shar tham ne.
E tja marr zhaba dhis qumshtin.
Tia marr.
Iu mbyllt dera me ky e katinare.
Iu mbyllt.
Mir. Tashi u them : Kam pikasur n nj vent, q se di asnjeri, nj fole laraske. Ka njzet
vez. Ne jemi pes. I marrim, i ndajm nga katr pr shoq edhe i a vem klloks t na
nxjerr laraska. Njzet laraska ! I rritm e di un vet bjm pastaj.
I lidhm pr kmbe.
Lre ti, pa t them.
Neve na u turbullua krejt edhe ajo pak mendje q kishim kur dgjuam pr njzet laraska.
Me bisht ?
Ke par ti laraske pa bisht ? A, bir, a ku je ngrysur ?
Mir, n jan me bisht, i duam.
Ne q foshnja i shkonim laraskat mi qaramidhe e mi plepa, po as ne, as guri ton nuk i zinte.
Me kot u hidhnim dhmbt q na ndrroheshin e u brtisnim :
Moj larask,
Kmb-kask

111
ato gjith maj plepit. E q atje na vshtronin me prbuzje.
Tani, njzet laraska t vogla n duar tona !
Vem ? pyeti Arapi
Vem ! ne t gjith.
Haj, po mos na pikasin t tjert.
U veshm tins e u mblodhem ne Luadhi.
Na u lut Kocomiu ta marrm, po kush ndahej nga t katr laraskat e tija ?
Na ra gjyrms, gjer ne Plepi, Gagai edhe Ogii, po ne iu lshuam me gur edhe ata, pan
pan, e u kthyen.
Kaluam npr mezhda e gjerdhe, dyke shkundur, ktu nj kumbull, aty nj arr e prtej do-
nj aguridhe t thart.
Brodhm gjer prtej Udhs s madhe, n Ajazm e gjer n Shpelln e lakuriqve, po folen
nuk e gjetm.
E kan marr t tjert foli Arapi i zmruar.
Edhe u betua pr kt uj e pr kt dh e pr shpirt t t vdekurve, se do tu punonte t
njmij e njqindat gjer sa tia japin prape laraskat, se t tijat jan.
Me q ishim aty shkuam ndn Gur t etheve edhe lam shenj t grisur nga ipet e
kmishve.
U kthyem n Ajazm e pim uj t ftoht, sa ment e shteruam. Kaq etje kishim !
Pikasm aty nj moll t vers, t bryllt, po na thirri dikush q prtej e na ra me gur. Ju
prgjegjm e ne me gur, po as-nj moll pr be nuk muarrm.
Ishim t lodhur fort dhe djelli m t pernduar.
Na digjej trupi si furr e Xha-Ndinit, sa na ndrohej lkura.
Asohere mu kujtua mua edhe ulit se u patm nisur asaj dite pr n Amerik.
I lam shokt edhe u przjem me dhit e fshatit q ktheheshin nga mali.
Un e gjeta Gjesn ton, uli Sarn : i zum pr qafe edhe zbritm pr n shtpi, n mes t
tufs.
Shtpija jon ish shkretuar krejt. Nj pjes e gurve ishin hedhur n jaz.
As Marina aty, as Pina aty.
Na kishin pritur gjith ditn e pastaj kishin hyr npr shtpi.
E ndjem veten fajtor.
Ishim t mjer fort, sikur kishim ngrn shprnda.
Sdi kush na pat pikasur (t jet Gagai ? t jet Kocomiu ? t jet Laboti ?) vendin ton ne
qoshja e mullirit ku kishim fshehur thesaret.
Vendin e gjetm bosh
Kaq gaze e kaq mjerime, mbrnda nj dite !

112
Asaj ndajnate nuk guxova t dal ne kroj pr t pritur Marinn.
Kisha turp
Nuk di n doli edhe ajo pr t lar ato pulpat e bardha e ata syt t shkruar.
ilit iu mbytn gjemit me rresk m talli motra e madhe.
I sht rrjepur hunda nga djelli foli tjatra.
I shkon sa ti vij rradha t martohet qeshi Nna.
E mir-mir, ay sht i martuar me kuror.
Dhe qeshn t gjith.
Ata qeshn e mua m vinte t qaj.
Edhe m duket se ndjeva si me ngrohn syt. Glltita lott e teprta edhe lash kaq sa t kem
zhizha t ndritura e reze t arta midis syrit e zjarrit.
Dark nuk hngra. M patn thn nnt her t rri n sofr e un prita t dhjetn.
Po e dhjeta nuk ardhi.
Dhe mbeta pa buk.
Fjeta i mjeruar edhe i penduar fort.
Kur i kujtoj kto t gjitha sikur ndje edhe sot nj gur mulliri prmbi zemr.
Sikur e shoh Marinn me pulpa t bardha, me sy t shkruar dhe me at trup t nxeht, q
mbante er lule-fushe, aty ndn at pjergulln e krojt a ne foleja jon e mullirit e m vjen
t ik e t marr malet
Mitrush Kuteli

113
 6 tregime nga Charles Baudelaire

I huaji

Thuajm, k do m shum, njeri i mistershm, atin, nnn, motrn apo vllan?

Nuk kam as at, as nn, as motr, as vlla.

Miqt e tu?

Tani po prdorni nj fjal t cils gjer m sot sia di kuptimin.

Atdheun tnd?

Nuk e di as se ku ndodhet.

Bukurin?

Do ta doja me gjith zemr, perndesh dhe t pavdekshme.

Arin?

E urrej, sikruse ju urreni Zotin.

Epo ather cfar do ti, i huaj i jashtzakonshm?

Un dua ret ret q prshkojn qiellin atje tutje atje tutje t mrekullueshmet
re!

Nj hokatar

Festimi i Vitit t Ri kishte arritur kulmin e vet; nj rrmuj balte dhe dbore, e prshkruar nga
mijra karroca, e prndritur nga lojrat e bombonet, gluese n lakmira e dshprime; sht
marrzia zyrtare e nj qyteti t madh, e aft t turbulloj edhe mendjen e vetmitarit m
kokfort.
N mes t ksaj katrahure t potershme, nj gomar ecte me gjallri, ndjekur nganj harbut i
armatosur me nj kamxhik.
N castin kur gomari po merrte kthesn e nj rruge, nj zotri bukurosh me doreza, i
lustruar, mizorisht i kravatuar e i burgosur n nj kostum fringo t ri, u prkul n mnyr
ceremoniale prpara kafshs s prulur dhe i tha duke hequr kapelen:Ju uroj nj vit t mbar

114
e t lumtur! Pastaj u kthye nga miqt e tij me nj pamje mburraveci, si t krkonte miratimin
e tyre pr t kurorzuar suksesin e vet.
Festimi i Vitit t Ri kishte arritur kulmin e vet; nj rrmuj balte dhe dbore, e prshkruar
nga mijra karroca, e prndritur nga lojrat e bombonet, gluese n lakmira e dshprime;
sht marrzia zyrtare e nj qyteti t madh, e aft t turbulloj edhe mendjen e vetmitarit m
kokfort.
N mes t ksaj katrahure t potershme, nj gomar ecte me gjallri, ndjekur nganj harbut i
armatosur me nj kamxhik.
N castin kur gomari po merrte kthesn e nj rruge, nj zotri bukurosh me doreza, i
lustruar, mizorisht i kravatuar e i burgosur n nj kostum fringo t ri, u prkul n mnyr
ceremoniale prpara kafshs s prulur dhe i tha duke hequr kapelen:Ju uroj nj vit t mbar
e t lumtur! Pastaj u kthye nga miqt e tij me nj pamje mburraveci, si t krkonte miratimin
e tyre pr t kurorzuar suksesin e vet.
Gomari as nuk e vuri re kt hokatar t holl dhe vazhdoi t vraponte me zell atje ku e
thrriste detyra.
Kurse mua m zuri papritur nj trbim i pakufishm kundr ktij tyryfyli t prsosur, q
mu duk se mishronte krejt mendsin dhe humorin francez.

Confiteor i artistit

Sa deprtuese jan muzgjet vjeshtore! Ah! Deprtuese gjer n dhimbje! Sepse ekzistojn disa
ndjesi fort t kndshme q, ndonse t mjegullta, jan t fuqishme; dhe nuk ka maj m t
mpreht sesa ajo e Pafundsis.
knaqsi e madhe sht t kredhsh vshtrimin n hapsirn e pafundme t qiellit e t
detit! Vetmi, heshtje, dlirsi e pakrahasueshme e kaltrsis! Nj vel e vockl q frgllon n
horizont, dhe q me voglsin dhe vetmin e saj imiton jetn time t pandreqshme, melodi
monotone e valve; t gjitha kto mendojn nprmjet meje, ose un mendoj nprmjet tyre
(sepse n madhshtin e ndrrimit kuptimi i unit humbet shpejt!); ato mendojn, them un,
por n nj mnyr muzikore dhe piktoreske, pa strhollime, pa silogjizma, pa prfundime.
Sidoqoft, kto mendime, pavarsisht nse dalin prej meje apo burojn prej gjrave, shum
shpejt bhen tepr t fuqishme. Dhe energjia e knaqsis t krijon nj shqetsim e nj vuajtje
pozitive. Nervat mia tepr t tendosura nuk japin tashm vec ca dridhje cjerrse e t
dhimbshme.
Tani thellsia e qiellit m pikllon; qartsia e tij m acaron. Pandjeshmria e detit,
pandrueshmria e pamjes, m revoltojn A duhet vall pambarimisht t vuash apo ti
largohesh pambarimisht Bukuris? Natyr magjiplot dhe e pamshirshme, kundrshtare

115
gjithmon fitimtare, lerm! Mjaft i tundove dshirat dhe krenarin time! Studimi i Bukuris
sht nj dyluftim, ku artisti klith nga tmerri prpara se t dorzohet.

Dshprimi i plaks

Plaka e rregjur dhe e fishkur u ngazllye krejt kur pa at fmij t bukur, t cilit t gjith sa
ishin prpiqeshin ti bnin qejfin dhe ti plqenin; at qenie t bukur, po aq t brisht sa plaka
e vogl, dhe po si ajo, pa dhmb e pa flok.
Dhe plaka iu afrua q ta prkdhelte e ta gzonte. Por fmija i tmerruar filloi t prplitej
nn prkdheljet e gruas s drobitur dhe shtpia ushtoi nga kuisjet e tij.
Ather, plaka e shkret u trhoq n vetmin e saj t prhershme, dhe duke qar n nj
knd thoshte me vete:Ah! Mjer ne femrat e plakura q na ka kaluar mosha pr tiu plqyer
njerzve, madje edhe t pafajshmve; ne u kallim datn fmijve t vegjl q duam t
prkdhelim!

Dhoma dyshe

Nj dhom q i ngjan nj ndrre, nj dhom me t vrtet shpirtrore, n t ciln atmosfera e

amullt sht lehtas e ngjyruar n roz e n blu. Aty shpirti kridhet n nj banj plogshtie, t
aromatizuar me keqardhje e dshir.- Esht nj mugtir e kaltr dhe e trndafilt; nj ndrr
epshndjellse gjat nj eklipsi.
Orendit kan trajta t zgjatura, t kapitura, t mekura. Duken sikur ndrrojn dhe jetojn
n nj gjendje somnambulike, njlloj si bota bimore e minerale. Stofrat flasin nj gjuh t
heshtur, sikurse lulet, qiejt, diejt q perndojn.
Mbi mure, asnj ndotje artistike. N krahasim me ndrrn e kulluar, me ndjesin e
paanalizuar, arti i prcaktuar, arti pozitiv, sht nj blasfemi. Ktu gjithcka ka qartsin e
mjaftueshme dhe errsirn fort t kndshme t harmonis.
Nj kundrmim fare i leht, i przgjedhur me shije t prsorur dhe i przier me nj not
lagshtire, noton n kt atmosfer ku mendja e dremitur prkundet nga ndjesi q t kujtojn
serat e ngrohta.
Tyli bie si shi i dendur mbi dritare e mbi shtrat; ai derdhet si ujvar dbore. Dhe mbi kt
shtrat sht shtrir Idhulli, mbretresha e ndrrave. Po si vall ndodhet ajo ktu? Kush e
solli? Cfuqi magjike e vendosi mbi kt fron ndrrimi e knaqsie? Po crndsi ka? Ja tek
sht! Un e njoh.
Ja tek jan ata sy, flaka e t cilve prshkon muzgun; ata sy t mpreht e t tmerrshm q i
njoh nga djallzia e tyre e frikshme. Ata trheqin, magjepsin, prpijn vshtrimin e
kokshkretit q i sodit. I kam studiuar shpesh kto yje t zinj q zgjojn kureshtjen dhe
adhurimin.
116
 Cilit demoni zemrmir duhet tia di pr nder q gjendem kshtu i rrethuar me mister, me
heshtje, me paqe dhe parfume? O lumturi e prsosur! Ajo q ne zakonisht quajm jet, edhe
n shprehjen e saj m t lumtur ska asgj t prbashktme kt jet kaq t eprme q po
njohj tani e q po shijoj minut pas minute, sekond pas sekonde!
Jo! Ska m minuta, ska m sekonda! Koha sht zhdukur; Prjetsia mbretron, nj
prjtsi ndjesh!
Por nj trokitje dere e tmerrshme, e rnd, oshtin dhe si n nj ndrr skterre, m duket
sikur marr nj goditje kazme mu n lukth.
Dhe ather nj Fantazm hyn brenda. Esht nj ftues gjyqi q vjen t m torturoj n emr
t ligjit; sht nj dashnore e ndyr q vjen t ankohet e ti shtoj banalitetet e jets s saj
dhimbjeve t asaj times; ose shegerti i nj drejtori gazete q krkon vazhdimin e
dorshkrimit.
Dhoma parajsore, idhulli, mbretresha e ndrrave, Silfida sic thoshte i madhi Rene, e
gjith kjo magji u zhduk nga trokitja e dhunshme e Fantazms.
O tmerr! Tani m kujtohet! M kujtohet! Po! Kjo karakatin, ky vend ku mbretron mrzia
e prhershme, sht tamam i imi. Ja ku jan orendit budallaqe, t pluhurosura, t ciflosura;
vatra pa zjarr e ndotur nga t pshtyrat; dritaret e trishtuara mbi pluhurin e t cialve shiu ka
ln vazhda; dorshkrimet plot zhgarravina ose t paprfunduara; kalendari mbi t cilin lapsi
ka shnuar datat ogurzeza!
Dhe ai parfum i tjetrbotshm q dehte ndjeshmrin time t rafinuar, medet! Esht
zvendsuar nga nj kundrmim i qelbur duhani, przier me nuk di cfar myku t
neveritshm. Tani ktu mund ti mbash er thartirs s dshprimit.
N kt bot t ngusht, por kaq t pshtir, vec nj send i njohur m buzqesh: shishka e
lodanumit; nj mikesh e vjetr dhe e tmerrshme; e si t gjitha mikeshat, mjerisht! Bujare n
prkdhelje e tradhtira.
Oh! Koha u shfaq prsri; Koha mbretron e plotfuqishme tashm; dhe bashk me plakn e
shmtuar sht kthyer e gjith shpura djallzore e Kujtimeve, Keqardhjeve, Ngrceve,
Frikve, Anktheve, Maktheve, Pezmeve dhe Nevrozave.
Ju siguroj q tani sekondat jan br t forta e solemne, dhe cdonjra, duke u sulur jasht
lavjerrsit, thot:- Un jam Jeta, e padurueshmja dhe mizorja Jet!
Ekziston vetm nj sekond n jetn njrzore q ka pr mision t jap nj lajm t mir,
lajmin e mir q i shkakton gjithkujt nj frik t pashpjegueshme.
Po! Koha mbretron; ajo e vendosi prsri tiranin e saj brutale, por mua m shtyn prpara
si ka, me hostenin e saj t dyfisht. Hya! Ec pra, gomar! Djersit pra, skllav! Jeto pra, i
mallkuar!
Secili Kimern e vet

117
 Nn nj qiell t gjer gri, mbi nj fush t gjer e me pluhur, pa shtigje, pa lndina, pa nj
gjmbac, pa nj hithr, takova disa njerz q ecnin t krrusur. Secili prej tyre mbartte mbi
shpin nj kimer t madhe, po aq t rnd sa nj thes me miell a me qymyr, apo pajisjet e nj
ushtari romak.
Por kafsha e prbindshme nuk ishte nj pesh pa jet; prkundrazi ajo e mbshtillte dhe e
shtypte njeriun me muskujt e saj t fuqishm e t zhdrvjellt dhe mbrthehej me ca kthetra
t mdha mbi gjoksin e mbartsit t vet, ndrsa koka e saj e strmadhe kaprcente ballin e
njeriut dhe dukej si nj nga ato helmetat e lemerishme me an t t cilave lufttart e lasht
shpresonin tia shtonin tmerrin armikut.
Pyeta njrin prej tyre se ku shkonin ashtu. Ai mu prgjigj se nuk dinte gj, as ai, as t
tjert; po me siguri q po shkonin diku, meqnse nj nevoj e pamposhtme i shtynte q t
ecnin.
Dicka e cuditshme m ra n sy: asnjri prej ktyre udhtarve nuk dukej t ishte i acaruar
kundr bishs s tmerrshme q i varej qafs e i qepej shpins; thua se e quante si pjes
prbrse t vetes. T gjitha ato fytyra t lodhura e serioze nuk tregonin asnj lloj dshprimi;
nn kupoln e zymt qiellore me kmb t zhytura n pluhurin e nj toke po aq t piklluar sa
dhe qielli, ata ecnin me pamjen e nnshtruar t atyre q jan t dnuar t shpresojn
pafundsisht.
Procesioni kaloi pran meje dhe u zhyt n horizont, aty ku siprfaqja e rrumbullakuar e
planeti i prvidhet kureshtjes s vshtrimit njerzor.
Pr disa caste u mundova me ngulm t kuptoja kt mister; por shum shpejt e
paprballueshmja mosprfillje m kaplloi dhe un u ndjeva dhe m i drrmuar sesa ata vet
nn kimerat e tyre shtypse.

118
 4 rrfime nga Khalil Gibran
Mbi t Dhnit dhe t Marrit
Njher na jetonte nj burr q na kishte nj lugin plot e prplot me gjilpra. Nj dit e
jma e Jezusit vajti tek ai e i tha: Mik, rroba e djalit tim sht grisur dhe m duhet ta arnoj
prpara se ai t shkoj n tempull. A smund t m japsh nj gjilpr?
Dhe ai i dha asaj jo nj gjilpr, por i mbajti asaj nj ligjrat diturie mbi t Dhnit dhe t
Marrit tja pronte t birit prpara se t shkonte n tempull.
Shtat vett
N orn m t qet t nats, teksa isha shtrir prgjumsh, shtat vetet time u uln s
bashku dhe ja si biseduan n pshprim:
Vetja i par: Ktu, tek ky i mendur, kam banuar gjith kta vjet, me asgj pr t br
prvese tja prtrij dhimbjen ditn dhe tja rikrijoj trishtimin natn. Nuk e duroj dot m
fatin tim, tani rebeloj.
Vetja i dyt: Shorti yt sht m i mir se imi, vlla, sepse m sht dhn ti jem vetja e
gzueshme ktij t menduri. I qesh t qeshurn dhe i kndoj ort e tij t lumtura, dhe me
kmb trefish me flatra i vallzoj mendimet e tij m t shndritshme. Jam un q duhet t
rebeloj ndaj jetess sime kapitse.
Vetja i tret: Dhe mua m mbeti, vetes s shtypur dashurie, flakadanit flakruar pasionesh
t egra e dshirash fantastike? Jam un vetja smur dashurie q duhet t rebeloj ndaj ktij t
menduri.
Vetja i katrt: Un, ndr t gjith ju, jam m i mjeri, se asgj sm sht dhn prve
urrejtjes s urryer dhe neveris shkatrruese. Jam un, vetja e stuhishme, i linduri n guvat e
zeza t Ferrit, q duhet t protestoj kundr shrbimit ktij t menduri.
Vetja i pest: Jo, jam un, vetja menduese, vetja trillane, vetja e uris dhe etjes, i dnuari pr
t bredhur papushim n krkim t gjrave t panjohura dhe gjrave ende t pakrijuara; jam
un, jo ju, q duhet t rebeloj.
Vetja i gjasht: Dhe un, vetja puntore, argati i prbuzur, q, me duar t duruara, me sy t
malluar, u jap form ditve n imazhe dhe u jap elementeve pa form forma t reja dhe t
prjetshme-jam un, vetja e vetmuar, ai i cili duhet t rebelohet kundr ktij t menduri t
shqetsuar.
Vetja i shtat: Sa e uditshme q t gjith ju duhet t rebeloni kundr ktij njeriu, sepse secili
nga ju ka nj fat t parathn pr t prmbushur. Ah! T mund t isha nj si ju, nj vete me fat
t prcaktuar! Por un kam asnj, un jam vetja q sbn gj, q rri n heshtje, boshi askund
dhe askur, ndrsa ju jeni t zn duke rikrijuar jetn. Jeni ju apo jam un, fqinj, q duhet t
119
rebeloj?
Kur vetja e shtat kshtu foli gjasht vetet e tjer e pan me mshir por sthan gj m
shum; dhe ndrsa nata u b m e thell njri pas tjetrit shkuan t flen mbshtjell me nj
bindje t re dhe fatbardh.
Por vetja e shtat mbeti duke par dhe vshtruar n asgj, q sht mbas gjith gjrave.
Luft
Nj nat nj fest u mbajt n pallat, dhe atje mbriti nj njeri dhe ra prmbys para princit,
dhe gjith festuesit e vshtruan at, dhe pan se njri nga syt e tij ishte nxjerr dhe se zgavra
boshe gjakonte. Dhe princi hetoi prej tij: t ka rn ty? dhe burri u prgjigj: O princ, un
kam profesionin e hajdutit, dhe kt nat, ngaq nuk kishte hn, un shkova t vidhja
dyqanin e kmbimeve valutore, dhe ndrsa u kacavara prmes dritares bra gabim dhe hyra
n dyqanin e endsit, dhe n errsir rash n vegjn e endsit dhe syri im u krua. Dhe tani, o
princ, un krkoj drejtsi mbi endsin.
Athere princi drgoi pr endsin dhe ai erdhi, dhe u shpall q nj nga syt e tij t kruhej.
O princ foli endsi, shpallja sht e drejt. sht mir q nj nga syt e mi t merret. Por
prap, medet! T dy jan t nevojshm pr mua q un t mund t shoh t dy ant e rrobs q
end. Por un kam nj fqinj, nj kpucar, i cili gjithashtu ka dy sy, dhe n zanatin e tij t dy
syt nuk jan t nevojshm.
Athere princi drgoi pr kpucarin. Dhe ai erdhi. Dhe ata i nxorrn njrin nga dy syt
kpucarit.
Dhe drejtsia u knaq.
Dhelpraku
Nj dhelprak pa hijen e tij n agim dhe foli: sot do t kem nj gamile pr drek. Dhe gjith
mngjesin doli pr t par pr gamile. Por n mesdit ai pa hijen e tij prsri dhe foli: nj mi
mjafton.

120
 7 rrfime nga Khalil Gibran
I menduri
Ju m pyesni si u bra nj i mendur. Ndodhi kshtu: nj dit, koh m par se shum zota
lindn, un u ngrita nga nj gjum i thell e gjeta se t gjitha maskat e mia ishin vjedhur,
shtat maskat q kisha stisur dhe veshur n shtat jett,- ndaj renda pa mask prmes rrugve
t mbushura duke brtitur: hajdutt, hajdutt, hajdutt e mallkuar.
Burra dhe gra m prqeshn e disa rendn n shtpit e tyre nga frika prej meje.
Dhe kur arrita n pazar, nj riosh hipur maj atis thirri: ai sht i mendur. Pash lart ta
shihja at; dielli puthi faqen time t zbuluar pr her t par. Pr her t par dielli puthi
faqen time t zbuluar dhe shpirti im u ndez me dashuri pr diellin, e un nuk i desha m
maskat e mia. E si n ekstaz thirra: bekuar, bekuar qofshin hajdutt q m vodhn maskat.
Kshtu un u bra nj i mendur.
Dhe gjeta njheri lirin e vetmis dhe siguri ndaj t qenit i kuptuar, se ata q na kuptojn
skllavrojn dika n ne.
Por le t mos jem shum krenar me sigurin time. Se dhe hajduti n burg sht i sigurt nga
hajduti tjetr.
Zoti
N lashtsi, kur drithma e par e ligjrats m erdhi n buz, ngjita malin e shenjt dhe i
fola Zotit, duke i thn: Mjeshtr, jam skllavi yt. Vullneti yt i fsheht sht ligji im dhe un
do t t bindem ty prgjithmon.
Dhe Zoti nuk u prgjigj, por si stuhi e fuqishme shkoi prtej.
Mbas njmij vjetsh ngjita malin e shenjt dhe i fola Zotit srish, duke i thn: Krijues, un
jam krijesa jote. Nga balta m ngjize dhe ty t detyrohem me gjithsej.
Dhe Zoti nuk u prgjigj, por si njmij flatra t buta shkoi prtej.
Mbas njmij vjetsh hipa malin e shenjt dhe i fola Zotit srish, duke i thn: At, un jam
biri yt. N mshir dhe dashuri m ke lindur, dhe prmes dashuris e adhurimit un do t
trashgoj mbretrin tnde.
Dhe Zoti nuk u prgjigj, por si mjegulla q u hedh vello kodrave t largta shkoi prtej.
Mbas njmij vjetsh hipa malin e shenjtruar dhe srish i fola Zotit, duke i thn: Zoti im,
synimi dhe prkryerja ime; un jam e djeshmja jote, ti je e nesrmja ime. Un jam rrnja jote
n tok dhe ti je lulja ime n qiell, dhe s bashku ne rritemi faqe diellit.
Athere Zoti u prkul mbi mua, dhe m pshpriti n vesh fjal t mbla, dhe porsi deti q
prqafon rrken q rrjedh n t, m prqafoi mua.
Dhe kur un zbrita n lugina e fusha Zoti ishte atje gjithashtu.
121
 Miku im
Miku im, un nuk jam dukem. Dukja sht vese rrob q vesh, nj rrob e thurrur me
kujdes q t m mbroj mua nga pyetjet e tua dhe ty nga braktisja ime.
Un n mua, miku im, strehohet n shtpin e heshtjes, dhe atje do t qndroj
prgjithmon, i padallueshm, i paafrueshm.
Un nuk dua t t bj t besosh n far them as t m zsh bes n far bj, se fjalt e mia
sjan vese mendimet e tua t zshme dhe bmat e mia shpresat e tua n veprim.
Kur ti m thua po fryn er e lindjes, un them h, er e lindjes po fryn; se un nuk dua
q ti ta dish se mendja ime nuk rreh n ern por n detin.
Ti nuk mi kupton mendimet detare, e, as un nuk dua t ti bj t kuptueshme. Un n det dua
t jem vetm.
Kur sht dit me ty, miku im, sht nat me mua; e megjithat athere un flas pr dallgn e
mesdits q vallzon mbi kodra dhe hijen e purpurt q vidhet udhs prgjat lugins; q ti t
mos e dgjosh kngn e territ tim as ti shohsh flatrat e mia t rrahin kundr yjeve; un
knaqem q ti as mos i shohsh as dgjosh. Un me natn dua t jem vetm.
Kur ti ngjitesh n Parajsn tnde un zbres n Ferrin tim, dhe athere kur ti m quan prtej
humners t paur bashkudhtari im, shoku im, un ta kthej ty shoku im, bashkudhtari
im, se un nuk dua t shohsh Ferrin tim. Flaka do t t djeg shikimin dhe tymi do t t
mbush flagrat. Dhe un e dua Ferrin tim aq paq t t le ty ta vizitosh. Un n Ferr dua t jem
vetm.
Ti dashuron t Vrtetn, t Bukurn dhe Drejtsin; dhe un pr hatrin tnd them se sht
mir dhe prshtatshm t dashurosh kto gjra. Por n zemrn time un qesh me dashurin
tnde. Megjithat un nuk dua t ma shohsh t qeshurn. Un dua t qesh vetm.
Miku im, ti je i mir, i kujdesshm dhe i ditur; cuq, ti je i prkryer dhe un, gjithashtu, flas
me ty me dituri dhe prkujdesje. Megjithat un jam i mendur. Por un e maskoj mendurin
time. Un dua t jem i mendur vetm.
Miku im, ti nuk je miku im, por si t t bj ta kuptosh? Rruga ime nuk sht rruga jote, por ne
ecim tok, dor pr dore.
Dordoleci
Njher i thash nj dordoleci: duhet t jesh lodhur s ndnjuri n kt fush t vetmuar.
Dhe ai m tha: knaqsia pr t trembur sht e thell dhe zgjat, dhe un kurr slodhem prej
saj.
I thash un, mbas nj minute mendim: sht e vrtet; se dhe un gjithashtu e kam njohur
at knaqsi.
Tha ai: vetm ata q jan t mbushur me kasht mund ta din.
Athere un e lash at pa e ditur n m pati prgzuar a n m pati nnvlersuar.

122
Nj vit shkoi, gjat t cilit dordoleci u shndrrua n filozof.
Ndrsa kur kalova pran tij prsri pash dy sorra q ndrtonin fole nn kapeln e tij.
Somnambulet
N qytetin ku u linda jetonte nj grua dhe e bija t cilat ecnin n gjum.
Nj nat, kur qetsia pushtoi botn, gruaja dhe e bija, duke ecur, n gjum, u takuan n
kopshtin e tyre me tis mjegulle.
Dhe mamaja foli, dhe tha: m n fund, m n fund, armikja ime! Ti nga e cila mu shkatrrua
rinia q e ke ngritur jetn tnde mbi rrnojat e times! T t kisha vrar!
Dhe e bija foli, dhe tha: o grua e urrejtshme, egoiste dhe plak! Q qndron midis lirueses n
mua dhe meje! Q e do jetn time nj jehon t jets tnde t shuar! T kishe vdekur!
N at ast nj kndez kndoi dhe t dyja grat u zgjuan. Mamaja foli butsisht: a je ti e
shtrenjta ime? Dhe bija u prgjigj butsisht: po e dashur.
Qeni i menur
Nj dite kaloi pran nj shoqrie macesh nj qen i menur.
Ndrsa u afrua dhe pa q ato ishin shum t prqndruara dhe nuk i kushtuan vmendje, ai
ndaloi.
Athere atje n mes t shoqris u ngrit nj maok i madh, hijernd, q pa ndr ta dhe foli:
Vllezr, lutuni; dhe kur t jeni lutur prsri dhe prsri, pa asnj mdyshje, athere vrtet do
t bien minj.
Dhe kur qeni e dgjoi kt qeshi me zemr dhe u kthye nga ata duke u thn: o mace qorre
dhe budallaqe, mos nuk sht e shkruar dhe mos nuk e kam ditur dhe t part e mi para meje
se ka bie me lutje, besim dhe prgjrim nuk jan minj por koska.
Dy oshnart
Prmbi nj mal t veuar, na jetonin dy oshnar q adhuronin Zotin dhe donin njri tjetrin.
Tanithi, kta dy oshnart na kishin nj tas balte, q ishte pasuria e tyre e vetme.
Nj dit nj shpirt i keq na hyri brenda n zemrn e oshnarit m t vjetr, dhe ai shkoi tek
m i riu dhe i tha: sht koh gjat q kemi jetuar s bashku. Erdhi koha pr ne q t
ndahemi. Le ti ndajm pasurit.
Athere oshnari i ri na u dshprua e i tha: M pikllon, Vlla, q ti duhet t m lsh. Por n
kshtu t duhet t bsh, ashtu u bft. dhe i solli tasin e balts edhe ja dha atij duke i thn:
Ne smund ta ndajm kt, Vlla, ndaj qoft jotja.
Athere oshnari m i vjetr na i tha: Bamirsin nuk do ta pranoj. Nuk do t marr asgj
prve gjs time. Ky duhet t ndahet.
Dhe m i riu na i tha: n tasi sht i thyer, pr far mund t t shrbej ty apo mua? N t
plqen m mir le t hedhim short.
Por oshnari m i vjetr na i tha prsri: Un dua vetm drejtsi dhe gjn time, dhe un nuk

123
do tja besoj drejtsin dhe gjn time rastisjes s kot. Tasi duhet ndar.
Athere oshnari m i ri sna mund t arsyetonte m tej dhe i tha: n sht vrtet dshira jote,
por dhe kshtu ti smund ta kesh at, le ta thyejm tasin njitash.
Por faqja e oshnarit t vjetr na u nxi m tepr dhe ai thirri: Ah ti frikacak i mallkuar, q
nuk do t ndeshesh.

124
 Anmiku n shtpi
T dielave e t marteve nadje Simon Rrukulli se linte kurr pa shkue n mesh. Donte me
qen n rregull me Zotin. Aty n kish, ndr banga t para, lutej pr vete e pr punt e veta.
Natyra e tij shum e prshpirtshme, nuk e shtynte fort me u lut pr knd tjetr, por lutej
shpesh ku ndr disave, sidomos kundr anmiqve t besimit t tij. Faroji, o Zot!. Deri diku
qndronte mbrenda rregulls e zakonit, prandaj duhej, n nj pikpamje, lvdue. udia e
prshpirtnis s Simon Rrukullit niste aty kur ai, n vargun e anmiqve t besimit, fuste t
gjith ata q urrente pr arsyena vetjake. As nuk i shkonte mendja se mund t gabonte n
gjykim, kaq bindje ushqente n drejtsin e pastrtin e shpirtit t vet. Kur, me gjith hovin e
shpirtit t pastr naltonte kah qielli lutjen zharritse: Faroji, o Zot!, mendja i shkonte te Tef
Ballstani, q si linte kurrkah shteg tash do koh n tregti, te kushrini i vet q i qiste fjal pr
disa tok t pandame, te nj varg i gjat njerzish q, n nj mnyr a n nj tjetr, ia kishin
prish qejfin.
Vese ka, dit-dit, aty n kish, t gjith ata q prmendm, kalonin n rend t dyt e
shigjetat e mnis s tij fetare ai i drejtonte vetm kundr Tush Kezens.
Faroji, o Zot!
Lutjen e bante n shums, pse Tush Kezena para tij prfaqsonte masn e re t sotme.
Lypte prej qiellit, tue mendue ate, farimin e tij edhe t gjith shokve q i ngjanin.
Si shifet, natyra e Simon Rrukullit, prirej ma fort kah mnia se kah simpatia. Pak sende ai
plqente e donte n kt bot, por shum tjera urrente e mninte. Kishte maraz fletoret, si
shqipe, ashtu t hueja, edhe kurr si prekte me dor; kishte maraz marrdhaniet shoqnore e
prandaj as vet nuk shkonte, as familjen se onte kund e jetn e prmblidhte n shtpi, n
dugaj dhe n kish; kishte maraz e njihte t kota t gjitha ato pun q slidheshin drejtazi a
zhdrejtazi me dobin vetjake. Por, n mnyr t veant, urrente t rijt e sotm Anima ata
q mbaronin ndonj shkoll jasht. Gjithka n ta e trbonte.
Mninte at mnyr t zhdrvjellt e t sigurt ecjeje t tyne, fjalt e qarta n do ras,
iltrsin e sjelljeve, thjeshtsin ndr marrdhanie.
-Po shifi shifi
Prej dritorjet t dugajs tregonte me gisht kur prshkohej atypari ndonj sish.
-Pse i japin gjith at randsi vedit, xhanm? ka kujtojn se jan?
Kur kalonte Tush Kezena, se zinte vendi. U hidhte prej ndejses, shtiste mbas banakut tue
u dridh n nj zemrim t pakuptueshm. Edhe shegertat u uditnin pr furin e asaj mnie.
Edhe mendonin qenien e ndonj shkaku t msheft.

125
 Por, jo: nga asnj shkak i msheft sburonte ajo mni. N asnj pun t tregtarit sish przie
kurr djaloshi. Ai e urrente vetm pse shumkush vinte tue ia lvdue.
Tush Kezena, shkrimtari i ri shkodran, shembr i Hilush Vilzs, kalonte habitshm, para
dugajs s anmikut t panjoftun, humb ndoshta n ndonj aso prftimesh q, mandej, vesh
me nj shqipe t harmonishme dilnin ndr libra t tij. Kurr si shkonte mendja se aty afr,
dikush, e shante me t dhanun.
-Shife si ec njher I duket se vetm ai asht i mem n Shkodr, e kurrkush tjetr
Simon Rrukulli se njifte mir Tushin. Jo vetm q librat e tij si kndonte (ai skndonte
asnj libr), por von mori vesht se djaloshi shkruente. Filloi me pas maraz kur e ndeshi s
pari n nj vizit pr emn, te nj mik i prbashkt. Tregtari i njoftun, krenar pr pasuni e
pun t ngritun, ndej n krye t vendit n odn mbush me gjind, kuvendonte tue shit dije e
marifet, si gjithmon. E qe, hyni i riu Zuni vend n nj skaj. Dikush e pyeti dika sa u ul. E
sa nisi ai me fol, t gjith u solln me e ndgjue, edhe harruen bisedn e Simon Rrukullit.
Edhe ky qe i shtrnguem me ia vu veshin, tue e mshef pezmin e prmbrendshm.
Djaloshi thonte sende e fiiste n mnyr q ai skuptonte mir. Vetm vinte re se fjalt e tia,
t rrjedhshme e t sigurta, e mbushnin me nj shqetsim t holl. Simon Rrukulli, i cili
besonte ngultas n zotsin e truve t veta, shka do q kaprcente kuptimin e tij, e numronte
ja marri pr tu prbuz, ja mbrapshti kundr feje e kundr Zotit. Kshtu q edhe bisedn e
asaj dite, mbajt prej djaloshit e ndjek me vrejtje prej t tjerve, mbasi smundi ta prfshij
me kuptim t vet, e numroj t rrezikshme e trushkyese.
-Ah, ai luteran!
Nxitohej me dnue fjalt e djaloshit se ato ia cnonin parimin gjykues themelor q tregtari
prdoronte me shoshit sendet e ktij shekulli. Ndiente qartas se pr at djal parja e gjaja,
zotsia n tregti, nderi i mbshtetun mbi ato rregulla jete q ai mbante me fanatizm,
mendimet q frymzuen e gjithnj frymzonin do vepr t tij, sprmbanin at vler q
urtia dhe prvoja e tregtarit u jepte. Tush Kezena peshonte e maste veprat e njerzve me nj
kandar e me nj mas tjetr. Kjo gja e trbonte Simon Rrukullin. Mos me nderue e admirue
at, me gjith at zotsi n rregullim t punve t veta, mos me pranue me bindje t plot do
parim e gjykim t tij, q ishte n hir e n rrug t Zotit, i dukej mkat e krim. Kush binte n
kt mkat, jo vetm ishte anmik i tij, por edhe i fes. Prandaj: Faroji, o Zot!.
Nj dit, pak para mesdite, erdhi n dugaj me ndreq disa llogari Kel Mashi, burr bukur i
motnuem, msues shkolle fillore n qytet, njeri i squet dhe i urt. Mbante n dor nj fletore
shqipe. Simon Rrukulli, si kryen pun, pyet pak si n shpoti:
-ka thon kto gazeta?
Msuesi, ndej n karrige para tryezs s zotit t dugajs, hapi fietoren, ia solli faqet tue i
hedh nj sy. Tha:

126
 -Se kam pa ende. Por kjo sasht nj fletore me lajme.
Merret me letrsi. Paska nj artikull t Tush Kezens.
Tregtari krceu:
-ka din me shkrue ai bihude?
-Jo, sa me shkrue, shkruen mir prgjegji msuesi qet-sisht. Shumkush se merr vesht
pse ai ka ndiesi t reja e prandej prdor edhe trajta t reja shprehjeje. Trut tona jan msue
me u rrokullue mbi shina t nj letrsie t vjetrueme. Ai rreh nj rrug t parrahun ndr ne
deri m sot.
Tregtari shprazi fishekun q n t tilla biseda ruente pr n fund:
-Paj, un skam nge me u habit mbas ktyne sendeve, q ju njihni ma mir. Vetm tham se
pr at djalin ka ardh koha me zan mend e me gjet ndonj pun, pse kshtu asht
n rrezik me ndej pa buk me gjith nan e motr.
Msuesi ndgjoi kumbont e mesdits dhe u ue tue ia prit:
-Kurrkush ma tepr se meriton nj pun. Ndoshta mos t ishte aq i zoti e kishte gjet.
Mundet q tash vuen edhe pr buk. Poett i ndjek ky fat i zi. Por un tham, simbas meje,
padrejtsi e madhe m duket mos me qen i ushqyem prej dheut shqiptar shi njaj q kndon
me dashuni t parrfyeshme bukurit e atij dheut.
E shkoi.
-Kan dal mendsh t gjith u idhnue Simon Rrukulli.
Pr me pas t drejt me hangr duhet me punue. E ajo q ban ai teveqel, sasht nj
pun.
U ngjit nalt n shtpi, q e kish sipr dugajs. Sofrn e gjet t shtrueme. Dita, e bija e tij
njzetvjeare, priste t an me u ul n tryez. Pshtetej n kanape me nj libr n dor. Sa
hyni i ati, la librin dhe i qiti t atit gotn e zakonshme t rakis. Simon Rrukulli, me raki n t
djathtn, shtrini kot t majtn kah libri mbi kredenc. U prdrodh si ta kish hangr gjarpni.
Vikati:
-Si? Edhe ktu n shtpi time?
-ka ke, more njeri? pyeti Ganxhja, e shoqja, tue hy n od t buks.
Ai, ndez n fytyr, me nj furi t trbueme, shqeu katr copash librin edhe e flakroi n
tavanr
-ka qe? pyeti rishtas grueja, tue u afrue trembshm kah burri.
Ky, as me fol smundte prej zemrimit. I qiste shkumb goja. Shtiste npr od si i
mendun.
-Po a se shef se na ka mblue marrja e turpi? Edhe n shtpi time kso punsh! Ia mbrrijtme
edhe ksaj dite! E ka hangr dreqi vajzn; a se shef-a? a i ke syt n ball? Por ktu, sa t
jem gjall, sundoj vet. A mort vesht? Sundoj vet.

127
 Dhe tue u drejtue krcnueshm kah vajza:
-E ti, n da me u shnjerzue E ama ndrhyni:
-ka ke me vajz: a ban me e dijt?
-Deli zot, po; banu edhe ti me te
-ka ka? u soll e ama e pyeti t bijn. ka e ka kap? Kjo q kish ndej tue e shikue t
atin deri ather me udin ma t madhe, u shkund e bani me za t tan pezm:
-Pr pun t librit, ve
-Por ka asht ai dreq librit, mos m ban me e true? Nj libr shqip
Dhe i ati prap filloi me za shpotie t idht:
-Po, po; shqip Sot librin e nesr ate Shqip, po. Sasht pr tu udit kur ta gjej nj dit
edhe ate ktu Asht nis kshtu: sot libri, nesr ai
-Pash fen q kemi, pr ke flet? pyeste gjithnj e ama t bijn.
Dita, pr t parn her n jet t vet, u idhnue aty para prindve. Ato dyshime, ato t
fyeme t zhdrejta q ia lshonte i ati, e neveritn. Padrejtsia e qart i dha guxim me fol
ashtu si nuk kishte fol kurr.
-Don me dit pr ke flet? Pr Tush Kezenn flet. M ka gjet me nj libr t tij e mendon
kush e di se ka. Por a doni me dijt nj gja? Dal e iku e ju la, po m fojt prap
ashtu. Pse kndoj librat e tij, nuk m duket se jam ul aq posht sa
Ia kputi vaji fjaln. Doli prej ods tue lan t dy prindt me goj hapt. Ishte e para her
q vajza fliste me aq hov n sy t atit.
-A shef? Njkt vajz t vetme kemi, edhe ksaj don me ia shti dergjn i brtiti e shoqja
t shoqit e shkoi me pajtue t bijn.
Simon Rrukulli mbet vetm para sofrs s shtrueme. U lshue n kanap, i lodhun n trup e
n shpirt. Shkaku i atij, tashti turbullime edhe n familje. Ai lutera oi syt prpjet e,
me t tan hovin e shpirtit t prshpirtshm, u lut me mend:
Faroje, o Zot!
Kso here lutja i doli n njjs
Ernest Koliqi

128
 Prtej valvet t kohs
Nat gushti
I.
T vrtetn e s vrtets, as un sdi tju them sa breza kan shkuar q kur u prish e u
shkretua Katjeli i Mokrs.
Mbaj mnt vetm se kam dgjuar nga pleqt e lasht, e kta nga pleqt e tyre, se ky Katjeli i
Mokrs paska patur qn dikur ndofta pes-a-gjasht breza prpara nesh nj fshat i math e
i begam fort. Vndsit e tija paskshin qn trima t ndjer e paskshin lftuar me t vrtet
si burra n balln e burrave pr t mbruar vendin e nder nga turku.
Nga ky shkak turqit kur e muarr e paskan shkretuar q nga themeli.
Sot, n gjith grykn ku pat qn njher katundi jan prhapur pyje gshtenjash, driza e
dllinja. Viset sheshe t pllajavet jan br luadhe e ara ku thekri na rritet dy boj njeriu. N
vise-vise duken edhe sot, afron nj me dhen, themelet e murevet t vjetr, si krhr t dal
nga lndina. N vjesht a n prenver kur damalugu hap brazdat e dheut q drmohet si
bukvale, andej-kndej dalin copa pploa t gdhendura me dor e tulla t kuqe mun si flaka
e zjarrit. N dimbr zbresin gjer ktu posht bishat e malit.
Vetm kjo kodra e Shn e Djels ku pat qn dikur kisha e fshatit, ka mbetur edhe sot e
pacnosur prej dors s njeriut. Vendi i saj as lrohet, as mbillet, as korret. Ktu njihen edhe
sot murishtat e vjetra t kishs e rrasat e rnda t themelit t pa blojtura prej kohs. Rreth-e-
rrotull, npr plisa e fjer, duken gur varresh me ipe t mbuluar me myshk. N mes t
Kishs s Shn e Djels q i prngjan njj anije s fundosur nr ujra, dheu sht pak si i
batisur dhe apet e njeriut godasin m bosh.
Nj plhur fshehtsije, q t bn t bjesh n mendime, mbulon t gjitha kto vise e
grmadhat e lashta. Fshatart q ngjiten t korrin thekrat a t mbledhin gshtenjat edhe
barinjt e bagtive rrfejn se shum her, e m fort n nett me hn, dalin e shtisn npr
murishta e lndina njers t mbdhenj t veshur me mngore e fustane t bardha, edhe treten
pastaj, rishtas, m t thyert t nats.
Vraga q nis nga an e djatht e Shn e Djels zbret n fshat buz-liqerit, kur se ajo q nis nga
an e mngjr, ndrethon npr pyllin e dendur t gshtenjave duke ngjitur e dyke zbritur
kurrizet e ukave, e del mi Gurin e Kol Brans, nj rras e lartr dy-tre hostene q qndron
vngr mi greminat e bregut.
Rrfejn goj-pas-goje pleqt e lasht se ktu pat qn n kohrat e vjetra, nj qytez e vogl,
qyteza e Zotit Kol Bran Katjelit.
Edhe thon se ktij Kol Brans i paskan humbur n luftrat e prgjakshme t asaj kohe, kur
129
hyri turku n Shqipri, t pes djemt e gjith niprija. Edhe si u sosn kta t gjith edhe
turqit iu afruan Katjelit, Kol Brana ngjiti shkallt e gurta t qytezs, mbylli dyert edhe priti
t afrohet rrebeshi. E athere kur ardhi armiku as dora as kmba nuk iu droth nga pleqrija.
Shum koh gryka buiti si buet kur lftojn trimat e ballit. Lftonte Zoti Kol Brana vet
M von, kur kshtjella ra, nuk u gjend brenda prve se nj plak i thinjur me gjoksin e
mbushur plot plag. Zoti Kol Brana i Katjelit t Mokrs nuk ishte m n jet.
Q asaj kohe muret e kshtjells u gremisn e mbretrija e dllinjave i mori vndin. Vetm
guri i Kol Brans, si i thon edhe sot, ka mbetur i patundur prej valvet t kohs e prej
valvet t turkut.
II.
Vndin ku pat qn dikur Katjeli i Mokrs edhe kisha e Shn e Djels e kam shkelur dendur
vet me kmbt e mija. N vogli ne djemuria e fshatit ngjiteshim gjer atje pr t mbledhur,
si pas zakonit t vjetr, poleska e manushaqe pr llazoret e vashave. Kjo ngjante n Mars a n
Prill kur gjelbronin pllajat e korijevet e kur t velte era e luleve. Vinim pastaj m von pr t
marr shndet, kur lulzonin gshtenjat dyke u ngarkuar me xhiger t bardh e t verdh.
Kur sbriste tatpjet era e malit, sillte gjer brenda n fshat fije nga lulet e tyre.
Shmbitrit e Listopathit, gjer sa afroheshe dbora, ngjiteshim dendur pr t mbledhur ndonj
gshtenj nga drut e Gjergollinjve.
Po e vrteta sht se n at koh vinja n Katjel ditn e kthehesha m t ngrysur. Rasti pr t
ndenjur nj nat t tr mutfaq m von, sot e disa vjet.
E ja se qysh:
Atij moti kisha ardhur s largu, nga vnd i huaj, pr t shkuar pushimet e vers. Kisha
dgjuar se dy miq t mir t ders son, e mbase far e fis, mirreshin me krkimin e haznave
npr male. E prandaj, sa mbante vera e gjer afrohej Shmbitri, shtisnin viset e Mokrs mal-
m-mal e breg-m-breg t trhequr prej ndriimit magjistar t florinjve q i thrrisnin
ndndhe.
E drejta sht se bota e fshatit qeshnin me ta po kjo nuku i ndalonte asfare t shkojn punn
si u thesh shpirti.
Nj nat njrit prej tyre iu paskej fanitur n ndr nj vash e re, e veshur n t bardha, si
vishen grarija e Mokrs, edhe i paskej thn:
Jam ne Shn e Djela e Katjelit, njzet e pes pash nga kisha, andej nga e djathta, as eja e m
nxir.
Kjo i paskej ngjar m dy jav t Gushtit, m t gdhir t Shmris. Edhe ky si paskej
pritur disa dit gjer t prtritet hna, e pastaj n nj ndajnat, me shokn tjatr e me mua
bashk, ngjiti grykn e Katjelit.
Ishim n Shn e Djel kur hnza e re filloj t ngrihet q prtej Malit t That. E kuqe si

130
prushi n fillim, kjo hn e Gushtit na u b m von si e lar me ergjnd. E gjith malet e gjith
brigjet edhe gjith liqeri u mbuluan me nj linj t bardh
Miqt e mij q skishin koh t vshtrojn as hn e as udit e ksaj nate Gushti, nxuar nga
torba nj litar e disa kazma, shnuan vndin njzet e pes pashe nga an e djatht e mezit t
kishs edhe nisn t rmojn. N fillim rmuan q t dy e m pastaj, kur gropa u fellua, radh
pas radhe njri punonte kazmn dhe tjetri lopatn. Toka ish e ngjeshur fort dhe pa e lidhur me
fije rnje gshtenje.
Puna mbajti afron dy or, gjer sa hna u ngjit gjer n mezin e kubes s qellit.
E n qetsin e fell t ksaj nate vere goditjet e kazms sikur ishin rnkime t mbytura q
dilnin nga bota tjatr.
Nga do-nj shpes pa fole dilte dendur prej pylli e si hithte hijen e vet mi murishtat e Shn e
Djels, humbiste rishtas n pyll.
E kazma rmonte-rmonte e rnkimet e bots tjatr madhoheshin-madhoheshin
Tanithi n grop na u shfaq nj lloj shtrati i hirt porsi gur shurishte dhe midis tij disa
drudheza t bardha q ngjanin me disa iskra eshtrash.
Kazma pushoj.
Ktu paska qn nj varr, pshpriti njri nga miqt q ish brenda n grop.
Tjatri u unj, mori pak dhe n dor e thrmoj midis gishtrinjvet pa foli pakz m von:
Varr paska qn, vrtet
Dhe shtoj:
Jemi n varret e Katjelit t mom.
U unja edhe un pran grops s hapur dyke gjunjzuar n tokn e nxjer jasht. Athere nj
dor u sgjat s brndshmi, dora e mikut pa fjal, e m la n pllmb nj aspr t bardh,
nj lloj kostandinari me shkronja t blojtura. Pas pak dora dolli s rish me nj kryqz t art e
me nj send t udim q i prngjante njj vthi. T paktn ksilloj gjykuam e vendosm ne
t tre. Dhe me qn se vendosm ksilloj, shokt vzhguan me vrrejtje t himt t gjejn
edhe tjatrin. Po vzhgimi na dolli i kot se vthi tjatr duket se u pat przjer me tokn n
rmitje e sipr dhe n vnd t vthit gjetm nj lloj rnje q mbante er temjani.
Ky pat qn thesari q nxuarm n Shn e Djel n at mesnate Gushti me hnn
pesmbdhjet mi krye.
Shokt e mij nuk ishin as fort t gzuar as fort t dshpruar. Si pas gjuhs s tyre n kt
gjah t thesarve nuk lispet t dshprohesh leht se vjen nata e lumtur kur njher e
njher E m fort se kt radh kishin gjyrmn e thesarit i cili mundet t gjindej ose pes
pash m lart ose pes pash m posht.
Mua kjo ngjarje m vuri n mendime. E kur miqt e mij hithnin prap grop n dherin e
nxjer q t mos len as nj gjyrm, un rash t lodhem nr barishta. Q brenda nga gjiri i

131
pyllit ndjenja tani shkoqitur rgtimet e mburimeve. Prtej midis malesh dukej nj ip i liqerit
i iskrosur prej do-nj ere q sbriste nga gryka.
Vall mall e dshir e pat shtyr vashn e varrit ti shtihet n ndr njj gjahtori
thesarsh? Mos e shrngonte, vall, fort ky zndani i varrit a mos dshronte t vshtroj
hnn e plot e t ndjej ern e lulevet dhe t barit q sbriste nga malet? A mos e kish marr
malli pr tingllimin e zilevet e pr rgtimn e krojt?
E sikur m vinte keq se nuk u paskesha lindur n nj koh tjatr disa breza prpara.
E kur mendohesha ksilloj gropa u pat mbuluar e sheshuar e mi t ish ndezur tani nj zjarr
me shkorreta pr t humbur gjyrmn e krkimevet. E mua ky zjarri m dukej sikur ish nuri q
digjej mi varrin e nj vashe q pat vdekur e re.
Me qn se kjo nat ish e bukur po si nj nat pralle si srrfehet dot me goj, gjumin e par
vendosm ta bjm n nj padin t vogl me bar t njom, prmi krua.
Nuk sht mir t flem pran krojt, foli njri nga shokt, se natn vozitn hije.
Ky vnd sht i shkelur nga t bardhat, vazhdoi gjith ay me nj lloj dridhje t fsheht n
zemr.
Po sepse ne si vum veshin, fjalt e tij i mori era edhe ay ra pas vrags son.
Shtruam disa shtrate fjer n padin edhe ram t flem. Mbules kishim qellin e sbardhllyer
prej pahut t hns. Fjeri e gjethet na mbytnin me ern e tyre. E sa t nmrosh gjer m pes,
miqt e mij i zuri gjumi.
Vetm mua harroj t m zer. Rinja n shtratin e njom me duart nn krye: vshtronja qellin
e dgjonja rgtimet e krojt dhe rnkimet e mbytura t pyllit. Q t largoj mendimet e pyetjet
e vet-vetes fillova t nmroj yjet. E ndava kuben q sipr meje n tri pjes me vija
prearthe edhe nisa q nga pjesa q mi Rrzhan. Vura m njan tridhjet e tre yj m t
ndrim, dyzet e pes m t shuar dhe nuk di sa yjeze t tretura. Kto t fudnit lvrinin pa
pushuar e dukeshin e dukeshin rishtas sa q syt e mij nuk kishin se qysh tu dalin zot. Pastaj,
sdi se qysh, vijat e mija u fshin dhe yjt u ngatruan po si mendimi im.
Mu kujtua befas pralla e Bir t Mbret, dhe e vashs s kopshtarit q i ngjante nga bukurija
s Bukurs s Dheut:
Vash, o moj vash, sa yjez ka qelli?
O i Bir i Mbret, o i Bir i Mbret, sa lule ka fusha?
Pa dalngadal-e-dalngadal pyetjet e prgjigjiet u bn ujem me yjt e Rrzhanit e me
rgtimet e mburimit. E mu duk befas sikur nga hija e gshtenjave dolli nj linj e bardh e
shkiti si nj er gjer ne padina jon e nga mezi i saj u fanit nj vash.
Flen q t tre? pyeti nj z i njom.
Flen, iu prgjigj nj tjatr. Edhe ndjeva pastaj sikur nj dor e bryllt, pa fjal dora e

132
vashs linj-madhe, mi preku e mi magjepsi qpallat
Athere fjeta me t vrtet.
III.
Dalngadal-e-dalngadal sikur prej qnies t sotme filloj t ngrihet nj lloj mbulese e himt e
hendur prej valvet t kohs. Kjo na i ngjante nj plhure t ngjyr hiri q u hepua, u tret e
firos n mugtir. Athere palt e dheut e t lndinavet, t derdhura mi mure e gur, se u
trhoqn m njan si pas nj urdhrate, edhe, sa t mbyllsh e t hapsh syt, t gjitha
ndrtesat e mome u rritn sikush n vendin e par. Tani Katjeli i Mokrs, ky fshat i bukur i
Zotit Nikoll Brans, mu faneps ashtu sikundr se pat qn katr-a-pes breza njeriu m par.
N fillim thash se jam n ndr a m pat magjepsur dora e bryllt e vashs q dolli nga flett
e gshtenjavet e prandaj rraha t gjej fillin e vrtet t qnies s vrtet. Sepse un ndjenja n
shpirt njlloj przjerje midis dy shekuj t ndryshm. Katjeli ish, pa fjal, Katjel, me kopshte e
shtpi t gurta sindozot q pat qn qmoti, po mndja ime kish mbetur n nj mot tjatr m
t ri. Ndjenja sikur gjendesha midis dy bot t ngatruara njra me tjatrn: bota sotme dhe
bota e pernduar. Disa grima mu duk edhe sikur gjendesha n dy vise t ndryshme: n
grmadhat afron pa gjyrm t Katjelit dhe n Katjelin e mom t pa cnosur prej tallazevet
t kohs.
Po, pr fatin tim, kjo gjendje nuk u sgjat fort sepse mndja mu kthjelltsua shpejt e shpejt
edhe ja se u gjenda krejt, me trup e shpirt, n Katjelin e Mokrs n kohn e Zotit t
Shqipris Gjergj Kastrioti.
Shtpit e fshatit ishin t gurta e t mbuluara me plloa t gdhndura mir e bukur dhe rruga
e shtruar me gur shpinte ne kisha e Zonjs Shn e Djel.
E u pikasa se un qnksha Rodovani, Rodovani i Vllastar Katjelit, djal i ri i veshur me
mngore liri, me kallca e me fustane kinda-kinda. Pa mu kujtua se athere, n vitin e
Tnzot nj mij e katr qint e gjashtdhjet e tre, mbretronte n zemrn time Engjllina,
Engjllina e motra e Kostandinit. Kjo Engjllina na ish nga bukurija mi gjith shoqet e fshatit
e ky Kostandini na ish trimthi m i ndjer e vllajthi im mi dhemshur. Edhe sepse m kish
marr malli fort pr kt t fejuarn e spirtit tim pata sbritur asaj dite ne Kroj ku vinin pr
uj vashat e Katjelit. Po se at dit ne Kroj nuk u patn ndodhur prve se dy vasha t tjera. E
njra prej tyre, q ma dinte brengn e tetmbdhjet vjeteve, m pat folur ksilloj:
Rodovan, o Rodovan, Engjllina vasha jote s bashku me Kostandinin po t pret ne Zonja
Shn e Djel ku do filloj vallja e Ristozit Tnzot.
Athere mu kujtua se, me t vrtet, ish dit e tret e Pashks s Madhe kur vashat e fshatit
heqin vallen e Ristozit ne Sheshi i Shn e Djels.
Atje e pash, me t vrtet, Engjllinn time t bukur si ftoj i bardh, t bryllt si er e
malit.

133
Disa nga vashat e fshatit tn kndonin kngn e Ristozit me nj z q t lavoste shpirtin dhe
t tjerat hiqnin vallen dyke dredhur e prdredhur bel e holl si mnjolla. Engjllina ime se
m ish n kryen e valles dhe gjith syt e bots se i ndiqnin me udi mjeshtrin plot magji
t valles. Pa se kur ma hasi vshtrimin fytyra se iu ndes si prushi edhe unji kryet tatpjet.
Athere, q tiu them t drejtn e Zotit, nga malli e gazi shpirti mu pat dredhur sindozot se
dridhet flet e plepit kur fryn era e ndajnats.
Po se asohere nj grim vetm, nj grim t errt, kur i pash kryqthin e gushs edhe
vthzat e veshit mu pat kujtuar kjo jet e sotme, ndra e mikut tim me vashn qe pat
thirrur n Shn e Djel, gropa e hapur n nj nat me hn pikrisht n vndin ku m
buzqeshte aqe mbl Engjllina ime, dhe jeta e bot e tr mu patn dukur t murrme e pa
shije si uji pas nj lngate.
Pikrisht atas ndjeva mi sup dorn e Kostandinit edhe fytyra e tij q m nxirte mallin e
Engjllins sime m solli rishtas n ujrat e para t lume.
Rodovan, vllajthi im, prse t shoh t errsuar?
E athere pushoj vallja e vashave e Engjllina na ardhi pran. E kur m ardhi Engjllina
pran mu sikur nj djell mu pat lindur n shpirt
U gjenda pastaj n nj tjatr shesh, ne sheshi i burravet, ku trimat e fshatit me Kostandin n
krye, tregonin mjeshtrin e shigjets e t shpats. E ish asaj dite n Katjelin e Mokrs nj
brithm e nj gas si nuk pat qn asnjher.
Pastaj, sdi se qysh, filli i jets s par sikur u kput pre dore njeriu.
Un Rodovani i Vllastarit sikur isha gjith n Katjelin e Mokrs po se tanithi ky fshati yn
sikur paskshe humbur brithmn e gazin e par. Nj ushttar kaluar paskej sjell brenda n
fshat lajmin e zi se qeni turk po vintej n viset tona dyke vrar e prer do gj t gjall.
Ndjeva asohere se q nga kodra e Shn e Djels sbriste tatpjet tingllimi i dredhur i
kambans q hepohej e tretej n grykn e lumit sindkur sbriste n nj tjatr bot. Djemt e
fshatit me shtijza n dor e shpata pr brezi ngjiteshin n nxitim e sipr n kodrn e kishs ku
do mblidhej pleqrija. Pa mu duk sikur burrat e fshatit tn paskshin shkuar n luft e
dhogat e zeza q mbyllnin dritaret tregonin se shum nga shtpit e Katjelit kishin mbetur t
shkreta e pa zot.
Nxitova apet q t arrij shokt. U gjendm befas ne Sheshi i Shn e Djels ku ish mbledhur
gjith fshati pr kuvend e bisedim. Tinglli i kambans ish shojtur dhe nj pushim i rnd
kish rn mi gjith botn.
Q brenda, nga Kisha e Zonjs Shn e Djel vinin pshpritje t mbytura.
Pleqt e t part, t gjith veshur me floke t bardha, nxuar ksulat e hyn dyke u krusur n
dern e unjtr t faltores.
Sbrita edhe un shkallt e gurta edhe u gjenda n Shn e Djel.

134
Er temjani e qirinjsh.
Flag t arta kandilesh.
Zri i ngadalshm i urats.
Ti lutemi Tnzotit
Pleqt qndronin kryeunjur e dgjonin me bindje t knduarat e lutjet q vinin nga alltari.
Plakat e grat u luteshin koravet.
Ynzot! Ynzot! na mbaj n hijen Tnde!
Ynzot! Ynzot! na mbruaj nga armiku!
Ynzot! Ynzot! na mbruaj foshnjat e t miturit!
Ynzot! Ynzot! Ynzot!
u gjenda pastaj srish n Shesh.
Pleqt kishin ndenjur n lndin, pran varrevet, e bisedonin.
Ne t rinjt qndronim m kmb, pakz m tej.
Burrat midis moshs son e midis pleqvet ishin t pakt. Kta kishin zn grykat e viset ku
do shkonte qeni turk.
Qetsi e rnd si plumbi.
Pleqt e ndjer mbaruan kuvendin edhe u ngritn n kmb. Ne t rinjt, q ishim si do-nja
nj qint veta, u afruam. Disa gra t thyera nga mosha e nga brengat bn dy-tre ape.
Pa midis pleqvet se dolli nj plak bujar i lasht e shpatull-gjr, si ishin burrat e asaj kohe, e
na vshtroj me nj vshtrim shqiponje.
Ky qnke vet Zoti Nikoll Brana i Katjelit.
Dikush m pshpriti:
Ligjron yn-Zot Nikoll Brana.
E me t vrtet pas dy-tri grimave dgjova kuvndin e Zotit Nikoll Bran Katjelit.
Na foli mi t kqijat q punonte turku q linte kudo shkelte hi e varre, mi luftat e pareshtura
t arbrvet e mi trimrit e tyre.
Pastaj, e ktu iu paskej errur balli si nata, kuvndoj mi nj armik nga gjaku arbr me emrin
Ballaban q vinte n balln e turkut pr t prishur vllezrit e vendin e tij.
Mallkuar qoft pr jetn e jets, foli urata i Shn e Djels.
Mallkuar qoft bres-pas-bresi! Mallkuar qoft! fol pleqrija.
Prej shpate arbri iu dertht gjaku, mbylli Zoti Nikoll Brana.
E pastaj u b disa grime qetsije q t prmbushet mallkimi. Tingllimi i kambans, i dal
vet-vetiu, e shpuri prtej, mbase vet ne Zot i math e i vrtet.
Ky Zoti Kol Brana na u drejtua pastaj neve t rinjve e na ligjroj kuvendin q kish drguar
Gjergj Kastrioti, Prengu i Krujs e Kryezoti i arbrit: ti bjem befas turkut nga malet e ti
japm gjmn e zez.

135
Djemt ngritn lart shpatat dyke u lidhur pr besn e arbrit e pr Tnzotin.
Urata na bekoj, mmat na pushtuan me lot nr sy.
Mua m rrihte zemra si zogu n leqe se ndjehesha si i ndar midis dy bot t ndryshme
Befas mu pat fanitur prpara Gjoni i Prendit i veshur me fustane kinda-kinda, me helme n
krye, me pafta ergjndi n gjoks e me shtijz n dor. Ish nga trupi i kaloris.
Eja, Rodovan, pr Tnzotin
Athere u ndjeva rishtas i gjith asaj bote dhe hyra midis shokvet. Zoti Nikoll Brana q ish n
kryet tn, nipr e strnipr, i ngjante njj Shndlliu-plak me shpat n dor
Hodha vshtrimin prtej e mu duk sikur nj vash, q i prngjante ksaj Engjllins sime,
m vshtronte me mall e breng e ndofta dyke lotuar.
Ktu filli i ndrs s katjelit mu kput befas.
U sgjova i lodhur.
Era shushlliste midis fletvet t gshtenjavet. Hije t rnda lngonin mi murishtat e Katjelit.
Hna po shdukej prtej Rrzhanit t Mokrs edhe liqeri hynte n terrt.

136
Mitrush Kuteli

137
 Mademoiselle Claude
Kur fillova me e shkrue kt tregim, ia nisa me mendimin q Mademoiselle Claude ishte nj
kurv. Natyrisht q ajo sht kurv, su mundova aspak me e mohue kt, por tash them ve:
Po qe se Mademoiselle Claude sht kurv, ather far emri t gjej pr femrat e tjera q
njoh? N njfar mnyre kjo fjal nuk mjafton. Mademoiselle Claude sht m shum se nj
kurv. Nuk e di se si ta quaj. Mbase vetm Mademoiselle Claude.
Aty kishte teton, e cila e priste do mbrmje. E thn tro, kt histori nuk mundesha me e
marr n mirbesim. Djalli e marrt teton! M shum ishte kodoshi i saj. Por tekefundit, kjo
nuk ka t bj me asknd tjetr, prve se me t. Megjithat m mundonte ky zotria q e
priste dhe q ndoshta e rrihte, nse ajo nuk kthehej n orarin e caktuar. Dhe marrdhnia e saj
me dashnin (e kam fjaln q Mademoiselle Claude dinte me dashurue vrtet), n mendimet
e mia fshihej gjithnj imazhi i atij djaloshi gjakpirs me ball t vogl, i cili ia prpinte gjith
ajkn. Nuk sht e arsyeshme me e marr seriozisht nj kurv edhe po t jet dorlshuar
dhe e gatshme, edhe nse ia fut n xhep nj kartmonedh 1000frangshe(po kush do ta bnte
kt) aty sht gjithmon nj zotri, i cili e pret diku, dhe ajo ka ke pasur ishte ve nj
prov shpenzimi; gjithsesi ai e merr ajkn, te jesh i sigurt.
Por e gjith kjo ishte, si e mora vesh m von, nj shprdorim i pastr ndjenjet. Aty nuk
kishte asnj kodosh t paktn jo n rastin e Clauds. Un jam i vetmi kodosh, q ajo ka
pasur ndonjher. Dhe njkohsisht nuk e mbaj veten pr kodosh. Ndoshta ndrmjets do
ishte fjala e duhur. Tashti jam ndrmjetsi i saj. Dhe kjo sht e drejt!
E mbaj mend mir hern e par se sa leshko u tregova, kur at e mora n dhomn time. Aty
ku femrat jan n loj, un tregohem gjithnj leshko. E keqja sht q un i hyjnizoj, e femrat
nuk duan q ti hyjnizosh. Ndrkoh ato duansidoqoft natn e par n dai besojeni n
dai jo u tregova sikur mos t kisha shkuar n shtrat me ndonj femr m par. Deri m sot
nuk e kam kuptuar se si ndodhi. Po ja q sht e vrtet.
Para se t bhej gati t zhvishej, m kujtohet q ajo po rrinte afr shtratit, po m vshtronte
dhe mbase po priste q un me ba hapin e par. Un po dridhesha. Po dridhesha edhe kur
dolm nga kafeneja. I dhash nj puthje fluturimthi m duket se n buz. Nuk e di
ndoshta e putha edhe te vetullat jam prej atyre burrave q e bjn dika t tillme nj
femr q nuk e njoh. Se pata nj ndjesi, sikur ajo po m bnte nj nder t madh. Edhe nj
kurv mund ta bj burrin t ndjehet kshtu. Por, si e thash, Claude nuk ishte vetm nj
kurv. Para se t hiqte kapeln, shkoi te dritarja, e mbylli, dhe po ashtu edhe perdet. Mandej
ajo m hodhi nj shikim, buzqeshi dhe murmuriti dika, q donte t zhvishej. Teksa ajo po
bhej gati te bideja, fillova t zhvishem edhe un. Isha vrtet nervoz. Mendova se mos do ti
138
vinte keq, po ta shihja, prandaj fillova t merresha me letrat n tryezn time. Shkarravita disa
shnime dhe e hodha mbulesn mbi makinn e shkrimit. Kur u ktheva nga ajo, e pash tek
rrinte pran lavapjats n kmish, duke thar kmbt.
Mbylle dern! Shko n shtrat! tha. Dhe na e ngroh vendin! e ndrkaq vazhdoi t fshihej
me peshqir edhe disa her t tjera.
Gjithka qe aq e natyrshme saq fillova ta humbja nervozizmin dhe dobsin time. Vrejta
q orapet i kishte hequr me kujdes dhe n ijt e saja kolovitej dika si korac, t ciln ajo e
hodhi mbi mbshtetset e karriges.
N dhom ishte shum ftoht. U puthm dhe ndenjm pr nj koh t gjat ashtu t heshtur,
pr nj koh t gjat, dhe ngrohm njri-tjetrin. Njrin krah ia kisha vn rreth qafs dhe me
tjetrin e mbaja duke e shtrnguar. Ajo vazhdonte me m vshtrrue me t njjtin shikim ftues,
t cilin pr her t par e kisha vn re, kur hym n dhom. Fillova t dridhesha prap.
Frngjishtja m kishte ln n balt.
Tash nuk e mbaj mend m, a i thash ather apo n at ast q e dua. Mbase ia thash.
Sidoqoft, nse ia thash, ajo mund ta ket harruar menjher. Kur po ikte, i dhash librin
Afrdita, pr t cilin tha q nuk do ta kishte lexuar kurr; edhe nj pal orape mndafshi,
t cilat i kisha bler pr dik tjetr. E kuptova q u gzua pr orapet.
Kur e takova hern tjetr, e kisha ndrruar hotelin. I hodhi nj sy shpejt e shpejt dhoms
dhe shqoi menjher, q un nuk isha n gjendje t mir. M pyeti me nj ton shum naiv, n
kisha mjaft pr t ngrn. Nuk duhet t rrish shum ktu, m tha. sht vend shum i
trishtueshm. Ndoshta nuk tha i trishtueshm, por kt donte me than, jam i sigurt.
Ishte vrtet i trishtueshm. Mobiliet po shembeshin, xhamat e dritares ishin t thyer, tapetit
i kishin dal fijet e ishte i ndotur dhe uj nuk kishte vazhdimisht. Edhe ndriimi ishte i errt
nj ndriim i verdh dhe i errt, q batanijes s shtratit i jepte nj pamje t shkret dhe t
mykur.
At mbrmje m tha se ishte xheloze pr nj arsye q nuk e dinte. Ti do dik tjetr e
kishte fjaln.
Jo, nuk dua asknd tjetr, iu prgjigja.
Ather m puth pra m tha dhe mu ngjesh krejt afr; trupin e kishte t ngroht dhe po i
kruhej. Mu duk sikur do notoja n ngrohtsin e trupit t saj jo t notoja, por t mbytesha
n knaqsi.
Mandej folm pr Pierre Loti dhe pr Stambollin. Ajo m tha q do kishte qejf me shkue
nj dit n Stamboll, edhe un, i thash, do kisha dasht me shkue atje. Dhe befas m tha
m duket se kshtu: Ti je njeri me shpirt. Nuk u mundova ta mohoja m duket se u ndjeva
i lumtur. Kur nj kurv t thot q je njeri me shpirt, ather kjo n njfar mnyre ka kuptim
m shum. N prgjithsi kurvat nuk flasin pr shpirtin.

139
 Mandej ndodhi dika tjetr e uditshme. Nuk pranoi me i marr parat. Mos e vrit
mendjen pr para, m tha. Tani jemi miq. E ti je shum i varfr
Ajo nuk pranoi q t ohesha nga shtrati pr me e shoqrue deri jasht. Mori disa cigare n
antn e saj dhe i la n tryezn pran shtratit; njrn prej tyre ma futi n goj dhe ma ndezi
me nj akmak t vogl bronzi, q ia kishin dhuruar. Ajo u prkul q tm jepte puthjen para
se t largohej.
E kapa fort prkrahu. Claude, i thash, je pothuajse engjll.
Ah non! ma ktheu menjher, e syt e saj shprehn gati dhimbje dhe tmerr.
Kjo pothuajse ishte vrtet halli m i madh i Clauds. E ndjeva n ast. E mandej letra q
ia dhash letra m e bukur q kam shkruar gjith jetn time, megjithse frngjishtja ishte
prtok. E lexuam bashk n kafenen, ku takoheshim zakonisht. Si e thash, frngjishtja
ishte e tmerrshme, me prjashtim t nj ose dy pasazheve, t cilat i kisha vjedhur nga Paul
Valery. Ajo ndalua pr nj ast, kur mbrriti te ky pasazh. E ke shprehur shum bukur!
thirri. Vrtet shum bukur! Mandej m hodhi nj shikim shum domethns dhe vazhdoi
me lexue m tej. Oh, nuk ishte Valery ai q po ia bnte kt nder. Sigurisht q jo. Edhe pa t
do ia kisha dal mban. Jo, ishte fjala pr engjllin. Dhe e kisha djallosur prap e kt her
e zbukurova aq mbl dhe impresionuese sa kisha mundur. Por kur mbrritm n fund t
letrs, po ndihesha i shqetsuar. Nuk dua t them, q nuk ishte serioze ka kisha shkruar, por
mbas gjesteve t para spontane nuk e di, por ishte bash letrsi. Dhe mandej letra mu duk
m e shpifur se kurr, kur Claude pak m vone, meq ishim ulur n an t shtratit, donte me e
lexue prap, ku kt her m bri vrejtje pr gabimet gramatikore. Pak e nga pak e humba
durimin me te, e ajo u ndje e lnduar. Por megjithat ishte shum e lumtur. M tha q letrn
do ta ruante prgjithmon.
N t gdhir ajo u largua. Prap tetoja. Ndrkoh isha msuar me kt histori. Ve ksaj, do
ta kisha marr vesh, po t mos ishte tetoja. Claude nuk dinte t hiqej dhe ato fjalt pr
engjllin e kishin mahnitur.
Isha zgjuar dhe po mendoja pr t, por jo shum. Vrtet q kishte qen magjepsse ndaj
meje. Po kodoshi! Mendova edhe pr t, por jo shum. Nuk e vija m ujin n zjarr. Claude
mendoja ve pr t dhe se si mund ta bja t lumtur. Spanj KapriStamboll e kisha
para syve se si endej e qet nn ndriimin e diellit, duke u hedhur tul buke pllumbave apo
duke i par tek laheshin, apo tek rrinte shtrir n hamak me libr n dor, me librin q i kisha
rekomanduar un. Vajza e gjor, mbase gjith jetn e saj nuk kishte shkuar m larg se n
Versaj. E kisha para syve shprehjen e syve t saj, teksa po hipnim n tren, dhe m von, tek
po rrinte pran nj pusi diku n Madrid ose Sevilje. E ndieja se si ecte prkrah meje, krejt
pran, gjithnj pran meje, sepse nuk dinte t bnte me veten, madje edhe kur rrinim t
heshtur m plqente. M mir t kesh pran nj si Claude sesa nj dreq llafazanet, apo nj

140
krijes t leht dhe t vogl, e cila don vetm me zhvat dika prej tjetrit, edhe kur fle me t.
Jo, me Claudn ndjehesha i ngrohur. Ndoshta m von do bhej e mrzitshme m von
m von. Isha n qejf q kisha prfunduar me nj kurv. Nj kurv besnike! O Krisht, njoh
njerz q do gajaseshin, po tia thosha kto fjal.
Po i bja planet nj pr nj: vendet ku do qndronim, rrobat q ajo do vishte, se pr far do
flisnimgjithkagjithka. Ajo ishte katolike m duket, por pr mua pak rndsi kishte.
Madje ishte krejt n rregull. Shum m mir me shkue n kish pr me dgjue meshn sesa
me studiue arkitektur e brokulla t tjera. Po t donte, do isha kthye edhe vet n katolik e
marrt djalli edhe njher! Do bja gjithka donte ajo po qe se i bhej qejfi. Fillova ta
pyesja veten, n kishte ndonj fmij diku, si e kan nj pjes e mir prej ktyre vajzave.
Imagjino: fmija i Clauds! Jo, kt fmij do e doja m shum se timin. Po, Claude duhej t
kishte nj fmij do doja me u kujdes pr t. Isha i sigurt, do vinte nj koh, kur ne do
kishim nj dhom t madhe me ballkon, nj dhom me pamje kah lumi, dhe lule n parvazin
e dritares, zogj q kndonin (n fantazin time e pash veten me nj kafaz n dor, duke
shkuar n shtpi. Krejt n rregull, prderisa mund ta bnte t lumtur!). Por lumi nga koha
n koh duhet t ket lumenj ktu. Luaj mendsh pas lumenjve. M kujtohet njher n
Roterdam Ve mendimi me u zgjue n mngjes, kur rrezet e diellit deprtojn prmes
dritareve, kur ke pran nj kurv besnike dhe t dashur q t don, q t don deri n menduri,
kur zogjt cicrojn dhe kur tryeza sht gati, ndrsa ajo po lahet dhe po kreh flokt gjith
ata burra, me t cilt ka shkuar, e tash ti, pikrisht ti, e ndrkoh atypari lundrojn barka,
direke dhe trungje, ku gjith lumi i mallkuar i jets tnde rrjedh brenda teje, brenda saj,
brenda gjith atyre burrave q jan prapa teje dhe q do vijn m pas; lulet, zogjt, dielli, t
gjitha kto rrjedhin aty brenda; ku ajri t mbyt dhe t shkatrron. O Zot! M jep nj kurv, ta
kem pran prher!
I jam lutur Clauds me u shprngul tek un dhe nuk ka pranuar. Kjo sht goditje. E di, jo
se jam i varfr Claude din gjithka pr gjendjen time ekonomike, pr librin q po shkruaj
etj. Jo, ka nj arsye tjetr, m t thell. Por ajo nuk don tma thot.
E mandej ka edhe dika tjetr: kam filluar t bj si shenjt. Bj shtitje t gjata npr qytet,
dhe ajo ka po shkruaj tani, nuk ka t bj fare me librin tim. Duket, a thua se jam i vetm n
univers, a thua se jeta ime sht e mbyllur dhe e izoluar si ajo e nj statujet. Madje kam
harruar edhe emrin e krijuesit tim. Dhe kam ndjesin, sikur t gjitha veprimeve t mia u ka
ardhur fundi, sikur un duhet t bj ve mir n kt bot. Nuk pres konfirmim prej askujt.
Nuk dua t pranoj nga Claude ndonj bamirsi tjetr. E kuptoj mir se sa borxhli jam ndaj
saj. Claude, po vshtron e trishtuar tashm. Nganjher kur e gjej vetm t ulur n kafene,
mund t betohem q ajo i ka syt t prlotur. E di, tashti ajo m don. M don me prgjrim.
Nga ora n or rrin e ulur aty te tarraca e kafenese. Nganjher shkoj me t, sepse nuk mund

141
t duroj ta shoh aq t palumtur, ta shoh duke pritur, duke pritur, duke pritur Madje pr t
kam folur edhe me disa shok t mi; q ta vinin re. Po, gjithka sht m mir sesa ta shohsh
Claude aty duke pritur, gjithnj duke pritur. ka mendon kur sht e ulur vetm aty?
E pyes veten se do t thoshte, po t shkoja nj dit tek ajo dhe ti fusja n xhep nj
kartmonedh 1000-frangshe. Ve t shkoja tek ajo, kur ta ket at shikimin e saj
melankolik, dhe ti thosha: Ktu ke dika q e kam harruar kto koht e fundit.
Nganjher, kur rrim t shtrir krah pr krah, dhe kur vjen ai momenti i gjat dhe rndues i
heshtjes, ajo m thot: Pr far po mendon? Dhe un gjithnj prgjigjem: Pr asgj! Por
ajo q mendoj vrtet sht: Ktu ke dika q Kjo sht ana e bukur e mour a crdit.
Kur ndahet nga une, bien kambanat e argjendt. Ajo ma jep gjith rehatin. V kokn prap
mbi jastk dhe e shijoj gjith lezet cigaren e holl q ma ka ln ktu. Skam nevoj me u
kujdes pr asgj. Po t kisha n goj dhmb t vn, jam i sigurt se ajo nuk do t harronte
me i fut n nj got me uj e me i lan n tryez pran shtratit tim, bashk me shkrepsen,
zhavarinn e gjitha rraqet tjera. Pantallonat e mia jan palosur me kujdes dhe kapela bashk
me pardesyn jan t varura n varsen e rrobave afr ders. Gjithka sht n vendin e vet. E
mrekullueshme. Po t kesh nj kurv, zotron nj diamant.
M e veanta ktu sht se ndjesia e bukur zgjat. sht nj ndjesi mistike, dhe pr tu br
mistik, duhet t ndjesh plotnin e jets. Nuk m intereson shum, a jam shenjt apo jo.
Shenjti lufton tepr. Por brenda meje nuk ka m luft. Un jam br mistik. Brenda meje
dgjoj zrin e mirsis, paqes dhe kthjelltsis. Klientt e Clauds i sprapsi gjithnj e m
shum, dhe kur e takoj, ajo nuk e ka m at shikimin e trisht n syt e saj. Ne ham gati do
dit bashk, ajo ka qejf me m ue n lokal t shtrenjta, e un nuk ngurroj m. E shijoj do
ast t jets lokalet e shtrenjta si edhe t lirat. Prderisa ajo ndjehet e lumtur
Por prapseprap mendoj pr dika. Me siguri pr nj hi, por koht e fundit ky hi po
bhet gjithnj e m i rndsishm n mendimet e mia. Hern e par nuk e zura me goj. Nj
tek e panevojshme ndjenjet, mendova. N fakt e magjishme. Hern e dyt ishte ndjenj e
mbl apo vetm pakujdesi? Patjetr, rien dire. Mes hers s par dhe t tret u bra,
simethan, jo besnik. Po, njher n mbrmje po ecja prgjat bulevardit Grand pak i dehur.
Pasi kisha shtitur q nga Place de la Rpublique deri te Le Matin Spiessruten, m kapi pr
dore nj kurv e madhe dhe e zgjebosur, t cils ndonjher tjetr as q do ia kisha varur. Nj
histori qesharake! do minut i trokisnin klientt n der. Valltare t vogla dhe t gjora nga
Folies-Bergre i lypnin bakshish Monsieur-it t mir pak a shum 30 franga. Po pse i luten
ato? Pour rien por le plaisir. Nj mbrmje krejt e uditshme dhe krejt qesharake. Ngacmimi
fillon mbas nj ose dy ditsh. Shqetsimi. Ecja e nxituar drejt spitalit amerikan. Vegimet e
ndershmris dhe cigareve t tij t zeza. Por do gj sht n rregull. Shqetsim i
panevojshm.

142
 Kur ia them kt Clauds, m vshtron gjith habi. E di se ke plotsisht besim tek un,
Claude, por Claude nuk pranon t harxhoj koh pr ksisoj gjrash. Nj burr, q ia bn
femrs kt me vetdije edhe pasi e sheston mir e mir n mendime, sht kriminel. Kjo
sht pikpamja e Clauds. Cest vrai, nest-ce pas? pyet ajo. Natyrisht, sht e vrtet.
Megjithse por ne nuk flasim m pr kt. do burr, q do bnte kshtu, sht nj
kriminel.
do mngjes, kur pi parafinonin tim e pi gjithnj me lng portokalli m duhet t
mendoj pr kta kriminel q ia fusin nj femre. Parafinoni e bn lugn shum veshtullore.
Duhet me e la mir. Un i laj shum mir thikn edhe lugn. Gjithka e bj me kujdes kjo
ka t bj me natyrn time. Pasi laj fytyrn, shoh peshqirin. Qiradhnsja nuk m jep kurr m
shum se tre peshqir n jav, t enjten, dhe ato ndoten prnjher. Thikn dhe lugn i fshij
me peshqir. Pr fytyrn prdori batanijen e fshij leht me cepin e batanijes n fund t
kmbve.
Rue Hippolyte Mandron m duket i shpifur. Nuk i honeps dot gjith ato rrugt e ndotura, t
ngushta dhe me kthesa n mjedise romantike. Parisi duket si smundje kanceri e madhe dhe e
shmtuar. Rrugt jan si t pllakosura prej zjarri. do njeri sht kshtu n qoft se nuk
kan blenorragji, ather kan sifiliz. E gjith Europa sht e infektuar, e Franca sht ajo q
e ka infektuar. Kshtu sht kur adhuron Rabelais-in dhe Voltaire-n! Duhet t kisha shkuar n
Mosk, ashtu si e kam pasur ndrmend. problem ka, edhe nse nuk ka dit t diel n
Rusi? Tashti e diela sht si do dit tjetr, vetm se rrugt jan m t populluara, qarkullojn
m shum viktima, q ia fusin njri-tjetrit.
Ju lutem ta kini parasysh se nuk po shfryj pr Claudn. Claude sht diamant, nj engjll,
dhe ktu nuk ka pothuajse. Aty sht kafazi i zogut, q varet para dritares, aty jan edhe lulet
megjithse jo n Madrid apo Sevilja; nuk ka pus, as pllumba. Jo, por do dit klinik. Ska
m restorante t shtrenjt. do mbrmje shkojm n kinema dhe mundohemi me e mbajt
kokn lart. Nuk mund ta duroj m pamjen Caf du dome dhe Coupole Ata burra, t ulur n
tarracn e kafenes, kmishat e tyre t ngrira dhe Eau-de-Cologne. Nuk ishte faji i Clauds. U
mundova me e paralajmrue pr kta djelmoshat babaxhan. Ajo kishte nj vetbesim t
nmur injektimet e gjith yklat e bishtat. E nga ana tjetr: do burr q do bnte dika t
till Ndrkoh, tamam kshtu ndodhi. Me jetue me nj kurv edhe po t ishte kurva m e
mir n t gjith botn nuk domethan se po te nxihet jeta. Jo se bhet fjal pr numrin e
burrave, megjithse nganjher mundet me ti ue nervat. sht higjiena e vazhdueshme,
rregullat e kujdesit, gabimet, kontrollet, shqetsimi, frika. E mandej, megjithat i thash
Clauds ia prsrita disa her: Kujdes prej ktyre bukuroshve.
Jo, vrejtjet ia bj vetes pr gjithka ka ndodhur. Jo q t jem i knaqur me t qenit shenjt,
doja edhe ta dshmoja. Kur burri e kupton q ai sht shenjt, duhet me e ln prnjher me

143
kaq. Me u mundue me luejt shenjtin me nj kurv t vogl, sht tamam sikur me dasht me
shkue n parajs duke u ngjitur nga shkalla e pasme. Kur Claude m prqafon tash m don
m shum se kurr , m duket vetja sikur t isha nj mikrob i mallkuar, q ka sheshuar
rrugn n shpirtin e Clauds. E ndjej, q edhe nse po jetoj me nj engjll, duhet me u
mundue me u tregue burr. Ne duhet me dal jasht nga kjo biruc e ndotur dhe me jetue nn
ndriimin e diellit, n nj dhom me ballkon dhe me pamje kah lumi, me zogj, me lule; aty ku
jeta rrjedh vetm un dhe ajo e asgj tjetr.
Henry Miller, Prktheu Ervin Lani

144