HEMIJSKA

KINETIKA
Docent dr Mara Alek
Aleksi
si

HEMIJSKA KINETIKA

NA
NAIN ODIGRAVANJA REAKCIJE OD
PO
POETNOG DO KRAJNJEG STANJA

ISPITIVANJE BRZINE I MEHANIZMA HEMIJSKE

REAKCIJE

1
 DVE oblasti hemijske kinetike
1. Ispitivanje MEHANIZMA hemijske reakcije:
- odreivanje elementarnih stupnjeva reakcije
(tip reakcije: povratna, paralelna, uzastopna)
- najsporiji elementarni stupanj odreuje brzinu reakcije.

2. FORMALNA KINETIKA
- ispitivanje zakonitosti po kojima se odigrava ukupna
reakcija
- ispitivanje uticaja (koncentracije, T, katalizatora) na
brzinu hemijske reakcije

1.

Ispitivanje MEHANIZMA hemijske reakcije:

- odreivanje elementarnih stupnjeva reakcije

(tip reakcije: povratna, paralelna, uzastopna)
- najsporiji elementarni stupanj
odreuje brzinu reakcije

2
 Reakrant Produkt
[R] [P]

ZAKON O DEJSTVU MASA

Guldberg-Vage-ov zakon

Pri konstantnoj temperaturi (T=const) brzina hemijske
reakcije je upravo proporcionalna proizvodu
koncentracija reaktanata podignutih na stepene jednake
stehiometrijskim koeficijentima u hemijskoj jednaini.

na primer za reakciju datu u optem obliku:
aA + bB cC + dD
primenom zakona o dejstvu masa brzina reakcije je:

v = k c aA c bB
k konstanta brzine hemijske reakcije

3
 Opta podela reakcija

Homogene samo jedna faza

Heterogene dve ili vi
vie faza

i jedne i druge dele se na

Kona
Konane ili nepovratne

Ravnote
Ravnotene ili povratne

Podela hemijskih reakcija prema mehanizmu

PROSTE
Odigravaju se u jednom stupnju
na nain koji je prikazan stehiometrijskom jedna
jednainom.
inom
Svi molekuli reaktanata reaguju istovremeno.
Brzina zavisi od ukupnog broja molekula reaktanata
od molekularnosti

SLO
SLOENE
Odigravaju se kroz niz stupnjeva - preko vie
ELEMENTARNIH REAKCIJA.
Mehanizam se ne mo
moe utvrditi iz stehiometrijske jedna
jednaine.
Brzina reakcije ne zavisi od ukupnog broja molekula reaktanata
od molekularnosti.
Brzinu odreuje najsporija elementarna reakcija.

4
Molekularnost reakcije
 Ukupan broj molekula reaktanata iste ili razli
razliite
vrste koji u
uestvuju u elementarnoj reakciji

 Defini
Definie je stehiometrijska jedna
jednaina elementarne
reakcije i predstavlja teorijski izveden izraz

 Reakcije se dele na:

 Monomolekulske
 Bimolekulske
 Trimolekulske
 Polimolekulske

Reaction Mechanisms
Rate Laws for Elementary Steps

Prentice Hall 2003 Chapter 14

5
Hemijske reakcije prema mehanizmu
dele se na:
1. Ravnotene AP
A P1
2. Paralelne A P2
AX
3. Uzastopne ili konsekutivne XP
A R1 L R1 + B P1 + R2
4. Lanane
R2 + C P2 + R3 L

5. Katalitike A+K P+K

Ravnotena reakcija

AP

6
Paralelne reakcije A
k1
X
A
k2
Y

I slu
sluaj k1>>k2

Paralelne reakcije A
k1
X
A
k2
Y

II slu
sluaj k2>>k1

7
Uzastopne ili konsekutivne reakcije A
k1
X
k2
P

I slu
sluaj k1>>k2

Uzastopne ili konsekutivne reakcije A

k1
X
k2
P

II slu
sluaj k2>>k1

8
 2.

FORMALNA KINETIKA

ispitivanje zakonitosti po kojima se

odigrava ukupna reakcija
ispitivanje uticaja (koncentracija, T,
katalizatori) na brzinu hemijske reakcije

Vreme trajanja i brzina hemijske reakcije

 Trenutno-
Trenutno- milioniti deo sekunde
 Milijarde godina (radioaktivni raspadi)

Na osnovu vremena trajanja odreuje se brzina hemijske

reakcije:

Brzina hemijske reakcije promena koncentracije

reaktanata ili proizvoda reakcije u jedinici vremena
dc
v=
dt

9
 dc
v= trenutna brzina
dt
Brzina u 5 s Brzina u 45 s

A+ B C + D

Koncentracija reaktanata se smanjuje - brzina
nestajanja reaktanata ima negativan predznak

Koncentracija produkata raste - brzina nastajanja
produkata ima pozitivan predznak

dc A dc dc dc
v= = B = C = D
dt dt dt dt

Brzina zavisi od koncentracije, prirode supstance, i
temperature

10
 aA + bB cC + dD

1 dc 1 dc 1 dc 1 dc
v= = A
= = B C D

a dt b dt c dt d dt

x2

dx = x + C dx = x
x1
2 x1

x2
dx dx x
x = ln x + C
x1
x
= ln x 2 ln x1 = ln 2
x1
1
x2
dx 1 dx 1
x2 x + C
= x x 2 x 2 x1
=
1

1 1 1
x2
dx 1 dx
x 3 = 2x 2 + C x3 2 x2 x2
=
x1 2 1

1 1 1
x2
dx 1 dx
xn = (n 1) xn1 + C xn (n 1) xn21 xn1
=
x1 1

11
 UTICAJ KONCENTRACIJE REAKTANATA NA
BRZINU HEMIJSKE REAKCIJE RED REAKCIJE
na
nain na koji se brzina reakcie menja sa promenom
koncentracije svakog pojedina
pojedinanog reaktanta koji u
uestvuje u
reakciji predstavlja se REDOM REAKCIJE
REAKCIJE

v = k c aA c bB
Za reakciju:
aA + bB cC + dD
RED REAKCIJE (ukupan red reakcije) JEDNAK JE ZBIRU
SVIH EKSPONENATA U IZRAZU ZA BRZINU REAKCIJE

n=a+b

Red reakcije se definie u odnosu na svaki pojedinani reaktant kao vrednost

eksponenta nad njegovom koncentracijom u izrazu za brzinu reakcije.

Reakcija je reda a u odnosu na reaktant A

Reakcija je reda b u odnosu na reaktant B

RED REAKCIJE aA + bB cC + dD v = k c aA c bB

 Kako eksponent u izrazu za brzinu hemijske reakcije

predstavlja stehiometrijski koeficijent, red hemijske
reakcije ukazuje na ukupan broj molova koji u uestvuju u
reakciji.

 Neslaganje izmeu teorijski izra

izraunatih i
eksperimentalno dobijenih brzina kod slo
sloenih reakcija.

 Red reakcije se ODREUJE EKSPERIMENTALNO!

EKSPERIMENTALNO!

 Red reakcije se NE MO
MOE DOBITI ispitivanjem
stehiometrijskih odnosa

12
 RED REAKCIJE SE NE MO
MOE DOBITI ISPITIVANJEM
STEHIOMETRIJSKIH ODNOSA
zato to:

 Kod slo
sloenih reakcija mehanizam reakcije ne odgovara
stehiometrijskoj reakciji.
 Mogu
Mogue je postojanje niza meustupnjeva u kojima u uestvuju i
supstance koje nisu obuhva
obuhvaene stehiometrijskim izrazom.
 Mogu
Mogue je da stehiometrijska jedna
jednaina obuhvata supstancu koja
je prisutna u vi
viku, ili iz reakcije izlazi nepromejena, pa njena
koncentracija ne uti
utie na brzinu reakcije....

RED REAKCIJE
Zbir eksponenata iznad koncentracija reaktanata samo onih
molekulskih vrsta koje odreuju brzinu reakcije.

PRIMER: Reakcija razlaganja azot-pentoksida

Bimolekulska reakcija
2 N 2O5 4 NO2 + O2

Predstavlja slo
sloenu
(1) N 2O5 NO2 + NO3
reakciju koja se
( 2) NO2 + NO3 NO2 + NO + O2
odigrava u tri stupnja
( 3) NO + NO3 2 NO2
Odrediti molekularnost:

(1) povratna, ravnotena Ukupne reakcije Ne odreuje se

(1) i (2) uzastopne, konsekutivne Elem. stupnja (1) Monomolekul.
(2) i (3) uzastopne u odnosu na NO
Elem. stupnja (2) Bimolekul.
(2) i (3) paralelne u odnosu na NO3
Elem. stupnja (3) Bimolekul.

13
 PRIMER: Reakcija razlaganja azot-pentoksida
2 N 2O5 4 NO2 + O2
 Eksperimentalno je naeno da se
ova slo
sloena reekcija odigrava
brzinom reakcije prvog reda (n=1)
v = k1c A
jer se pona
ponaa po jedna
jednaini .
 Brzinu slo
sloene reakcije odreuje
najsporija elementarna reakcija N 2O5 NO2 + NO3
prva (1)
monomolekulska
 Molekularnost najsporije
elementarne reakcije poklopila se
sa redom slo
sloene reakcije. dc N O
 Brzina ove slo
sloene reakcije 2 5
= k1c N O
prikazuje se kao brzina najsporije dt 2 5

(monomolekulske) reakcije

HEMIJSKE REAKCIJE: PROSTE - odigravaju se u jednom stupnju

SLOENE - odigravaju se kroz niz stupnjeva -
SLO
preko vie ELEMENTARNIH REAKCIJA

RED REAKCIJE SE ODNOSI NA UKUPNU

(SLO
(SLOENU) REAKCIJU

POJEDINA
POJEDINANI STUPNJEVI OPISUJU SE
MOLEKULARNO
MOLEKULARNOU

Kod prostih reakcija molekularnost = red reakcije

ukupan broj molekula reaktanata = broju molekula
reaktanata koji odreuju brzinu reakcije

14
Reakcije prvog reda
 Brzina hemijske reakcije zavisi samo od koncentracije jedne od
reaguju
reagujuih komponenata.

A B+C
Brzina ove reakcije je:
dc A dcB dcC
v= = = = k1c A
dt dt dt
cA je koncentracija reaktanta A koja je preostala posle vr
vremena t
k1 konstanta brzine reakcije prvog reda

Brzina je najve
najvea na po
poetku reakcije najve
najvea koncentracija reaktanata

Izvoenje izraza za konstantu brzine

reakcije prvog reda
cA t
dc dc A
A = k1c A = k1 dt
dt c cA 0 t =0

poetka reakcije (t=0)

C0 - koncentracija supstance A pre po t=0)

(ln c A ln c0 ) = ln
cA
= k1t
c0
1 c 2,303 c
k1 = ln 0 = log 0
t cA t cA

15
 Izvoenje izraza za konstantu brzine
reakcije prvog reda

k1 zavisi od prirode reakcije i temperature

k1 ne zavisi od c0, cA i t njihov odnos je u svakom
trenutku konstantan

Zato se v (koja se menja sa c), izra

izraava preko k1 (koja ne zavisi
od c).
1 c
k 1 = ln 0 c A = c 0 e k 1t
t cA
Dimenzije k1 (=) s-1, min-1

Smanjenje koncentracije A ima eksponencijalan tok,

tok, a reakcija se
teorijski zavr
zavrava (cA=0) u beskona (t).
).
beskonanosti (t
Reakcija nikada ne te
tee do samog kraja

1 c
k1 = ln 0 c A = c0 e k t 1

t cA

16
 c A = c 0 e k 1t ln c A = ln c 0 k 1t

LINEARNA ZAVISNOST ln cA od t

Jednaina prave: odseak lnc0 nagib k1

Vreme polureakcije t1/2

 t1/2 vreme za koje se po
poetna koncentracija reaktanta tokom
reakcije smanji za polovinu

c 1 c 1 c
c = 0
k = ln = ln0 0
A
2
1
t c t A
c 1/ 2 0

2
ln 2 0,693
t 1/ 2
= =
k 1
k 1

t1/2 zavisi od prirode reakcije i temperature

t1/2 ne zavisi od po
poetne koncentracije
reaktanata
C0

17
 t1/2 vreme za koje se po
poetna koncentracija
reaktanta tokom reakcije smanji za polovinu

 Kada se reakcija prvog reda odigrava u jednom stupnju

kao prosta (elementarna) reakcija, njena brzina jednaka
je brzini monomolekulske reakcije u kojoj u
uestvuje
samo jedan molekula reaktanta.

18
 Reakcije drugog reda
 Brzina hemijske reakcije zavisi od koncentracije DVE
reaguju
reagujue supstancije i to tako da je reakcija prvog reda u
odnosu na svaku od njih:

A + B C + D + ...
 Brzina reakcije drugog reda je:

dcA
v= = k 2c A c B
dt
 Zavisi od cA i cB koje su preostale posle vremena t

Konstanta brzine reakcije drugog reda

 Konstanta brzine reakcije drugog reda, k2 izvodi se pod uslovom da su
po
poetne koncentracije
koncentracije A i B jednake
c 0 A = c 0B
 Posle vremena t, cA=cB jer isti broj molova A i B u
uestvuju:
cA t
dc dc
v = A = k 2c2A 2A = k 2 dt
dt c0
cA t=0

1 1
= k 2 t 1 1 1
A c0
c k 2 =
t c A c0
Dimenzije k2 (=) mol-1Lmin-1

19
 1 1 1 1

c
= k 2 t = + k 2t
A c0 c A c0

LINEARNA ZAVISNOST 1/cA od t

Jednaina prave: odseak 1/c0 nagib k2

Vreme polureakcije reakcije drugog reda

c0
t = t1 / 2 cA =
2 Nagib prave (n-1)=1

1 1 1 1 1 1
k2 = =
t c A c0 t1/ 2 c0 c0
2
1
t1/ 2 =
k 2c 0
ln t 1 / 2 = ln k 2 ln c 0 t1/2 zavisi od c0 jer se
reakcija odvija pomo
pomou sudara

20
Kada se reakcija drugog reda odigrava u jednom stupnju
(prosta, elementarna), njena brzina jednaka je brzini
bimolekulske reakcije u kojoj u
uestvuju dva molekula iste
ili razli
razliite vrste.

Reakcije treeg reda

 Brzina hemijske reakcije zavisi od koncentracije TRI
reaguju
reagujue supstancije i to tako da je reakcija prvog reda
u odnosu na svaku od njih:
njih:
A + B + C D + F + ...
dc A
 Brzina reakcije tre
treeg reda je v= = k 3c A c B c C
dt

 Zavisi od cA i cB i cC koji su preostali posle vremena t

Konstanta brzine se izvodi

c A = cB = cC

uz pretpostavku da su po
poetne
koncentracije reaktanata jednake

21
 Konstanta brzine reakcije treeg reda
cA t
dc dc
v = A = k 3c 3A 3A = k 3 dt
dt c0
cA t=0

1 1 1 1 1
2 2 = k 3 t k3 = 2 2
2c A 2c 0 2t c A c 0
Dimenzije k3 (=) mol-2L2min-1
1 1
2 =
+ k 3t 2
2c A 2c 02

1 1
= + 2k 3 t
c 2A c 02

Vreme polureakcije reakcije treeg reda

Posle odreenog vremena t = t1/ 2 c0
i cA =
2

1 1 1
k3 =
2t 1 / 2 c 02 c 02

4

3
t1/ 2 =
2k 3c 02

3
ln t 1 / 2 = ln 2 ln c 0
2k 3

22
 Kada bi se reakcija tre
treeg reda odigrala u jednom stupnju
(prosta, elementarna), njena brzina bila bi jednaka brzini
trimolekulske reakcije u kojoj uuestvuju tri molekula iste ili
razli
razliite vrste uz
istovremeni sudar tri molekula!!!
(Verovatno
(Verovatnoa da se ovo dogodi je veoma mala)

Reakcije n-tog reda nA P

dc A
Brzina reakcije n-
n-tog reda je v= = k n c nA
dt
Konstanta brzine reakcije n-tog reda

1 1 1
kn = n 1 n 1
(n 1)t c A c0

1 1
n 1
= n 1
+ (n 1)k n t
c A c 0

23
Vreme polureakcije reakcije n-tog reda

2 n 1 1
t1/ 2 =
(n 1)k n c n0 1

2n 1 1
ln t 1 / 2 = ln (n 1) ln c 0
(n 1)k n

Red reakcije ne mora biti ceo broj

moe biti jednak nuli ili razlomku

n = 0 brzina reakcije ne zavisi od koncentracije

ni reaktanata ni proizvoda reakcija nultog reda

a
n= - kada slo
sloena reakcija ima najmanje dve
b najsporije elementarne reakcije.
reakcije.

24
 Reakcije nultog reda
Ne zavise od koncentracije supstancija koje u uestvuju u
reakciji ve
ve od nekog drugog faktora.
faktora.
 Fotohemijske reakcije uticaj fotona svetlosti
brzina zavisi od intenziteta svetlosti
 Elektroliza
brzina oksidoredukcije zavisi od brzine difuzije jona
(brzina difuzije konstantna je za datu sredinu i T)

n=0
dc A
= k0c A0 c0 = 1
dt
dc A
Brzina je konstantna, zavisi od k0 = k0
tj. od prirode supstance i temperature dt

Konstanta brzine reakcije nultog reda

Izraz za konstantu brzine reakcije nultog reda izvodi se iz:
dc A
cA t
= k0
(c A c0 ) = k0 t
dt
dc A = k0 dt
c0 t =0

c0 c A
k0 =
t

c A = c 0 k 0t

25
Vreme polureakcije reakcije nultog reda

za t = t1 / 2 po
poetna koncentracija smanji se na polovinu cA =
c0
2
1
c0 c0
k0 = 2 = c0
t1 / 2 2 t1 / 2
c0
t1 / 2 =
2k0
t1/2 srazmerno je c0, jer vreme odigravanja reakcije
ne zavisi od broja sudara izmeu molekula reaktanata,
reaktanata,
ve
ve od ukupnog broja molekula reaktanata !

Reakcije pseudo prvog reda

 Kod prostih reakcija svi molekuli reaktanata odreuju brzinu
reakcije - molekularnost = red reakcije.

 Kod nekih prostih bimolekulskih reakcija jedan od reaktanata nalazi

se u velikom vi
viku - u toku cele reakcije njegova koncentracija je
konstantna.

 Ovakve bimolekulske reakcije odigravaju se brzinom reakcije prvog

prvog
reda - reakcije pseudo prvog reda.

 Inverzija (hidroliza) saharoze

26
 Inverzija (hidroliza) saharoze
C12 H 22O11 + H 2O C 6 H 12O6 + C 6 H 12O6
saharoza glukoza fruktoza
dcC
12 H 22 O11
= k2 cC 12 H 22 O11
cH O
dt 2

Koli
Koliina vode koja je izreagovala od ukupno prisutne vode
je zanemarljivo mala, cH2O = konst.

k = k2c H O dcC
2
12 H 22 O11
= k cC 12 H 22 O11
dt
Reakcija drugog reda pona
ponaa se kao reakcija prvog reda

Red
reakcije reakcija brzina
kn t1/2
Nultog
c0 c A c0
reda AP v = k0 k0 =
t
t1/ 2 =
2k 0

1 c
I reda AP v = k 1c A k 1 = ln 0 t1 / 2 =
0,693
t cA k1

1 1 1 1
II reda A+AP v = k 2c 2A k 2 = t1/ 2 =
k 2c 0
t c A c0

1 1 1 3
III reda A+A+AP
v = k 3c 3A k3 =
2t c 2A c02 t1/ 2 =
2k 3c02
n-tog
1 1 1 n 1
reda nAP v = k nc nA kn = n 1 n 1 t 1 / 2 = 2 1n 1
(n 1)t c A c0 (n 1)k nc 0

27
 ODREIVANJE REDA REAKCIJE

 Merenje promene koncentracije u funkciji vremena.

vremena.
 Uzimaju se uzorci u odreenim vremenskim intervalima lo loe kod
brzih reakcija.
 Bolje kontinualne fizi
fizikohemijske metode koncentracija se
odreuje bez uzimanja uzorka za analizu.
analizu.
 Prate se promene veli
veliina koje su srazmerne koncentraciji:
koncentraciji:
- promena pritiska (V=konst.);
- promena zapremune (prit.=konst.) } reakcije u gasovima

- promena gustine, indeksa prelamanja, dielektri

dielektrine
konstante, elektri
elektri ne provodljivosti, apsorpcije svetlosti
 Veoma brze reakcije relaksacione metode

ODREIVANJE REDA REAKCIJE

Naj
Najee kori
koriene metode:

1. Metoda integrala ili konstantnosti

2. Diferencijalna metoda
3. Metoda vremena polureakcije

28
 Metoda integrala ili konstantnosti

 Odreuje se koncentracija reaktanata za razli

razliite vremenske
intervale, a dobijene vrednosti za t i cA unose se u odgovaraju
odgovarajue
jedna
jednaine za brzine nultog, prvog, drugog, tre
treeg ... reda.

 Jedna
Jednaina koja daje najbolje slaganje eksperimentalnih ta
taaka
sa pretpostavljenim oblikom jedna
jednaine ukazuje na red reakcije.

ANIMACIJA

http://www.chm.davidson.edu/ChemistryApplets/kinetics/Inte
gratedRateLaws.html

A) Reakcija nultog reda

29
B) Reakcija prvog reda

C) Reakcija drugog reda

30
 Diferencijalna metoda

 Odreuju se t i cA kao u metodi integrala.

 Dobijene vrednosti za cA i t unose se u op
optu
jedna
jednainu
dc A
v=
dt
Iz koje se izra
izraunavaju , v1 , v2 ,... vn
u zavisnosti od koncentracija c A (1) , c A ( 2 ) , c A ( n ) ,...
i unose u logaritamski oblik jedna
jednaine

v = k n c nA log v = log k n + n log c A

Diferencijalna metoda v = k n c nA

Grafi
Grafiki prikazana jedna
jednaina log v = log k n + n log c A
log v

tg = n
log kn

log CA

kn i n se odreuju grafi
grafikom metodom
iz odse
odseka i nagiba prave

31
 Metoda vremena polureakcije
t1/2 vreme za koje se po
poetna koncentracija reaktanta
tokom reakcije smanji za polovinu

c0
t1/ 2 = ln t 1 / 2 = ln c 0 ln 2k 0
2k 0

0,693 0,693
t1 / 2 = ln t 1 / 2 = ln
k1 k1

1 1
t 1/ 2 = ln t 1 / 2 = ln ln c 0
k 2c 0 k2

PRIMER 1.
Radioaktivni raspad radijuma u radon

Ra Rn
monomolekulska reakcija

veksperimentalno = vmonomolekulska dc
v = Ra = k1c Ra
dt
dnRa
= k1nRa
dt

nRa broj atoma radijuma preostalih posle

vremena t od poetka raspada
Reakcija je prosta molekularnost = red

32
PRIMER 2. Reakcija razlaganja jodo-vodonika
2HI H 2 + I 2

Bimolekulska reakcija
Veksperimen. poklapa se sa izraunatom vbimol.
Znai da je prosta reakcija drugog reda.

dc HI
= k 2c 2HI
dt

Molekularnost = Red reakcije

PRIMER 3.
Oksidacija jodovodonine kiseline uz H2O2
H 2O 2 + 2H + + 2I I 2 + 2H 2O

Polimolekulska reakcija
(petomolekulska jer H+ i J- joni samostalno u
uestvuju)

H 2O 2 + I IO + H 2O
Odigrava se u dva stupnja
+
IO + 2H + I I 2 + H 2O

Prva, bimolekulska reakcije spora odreuje brzinu procesa.

procesa.
Druga se sastoji od niza brzih elementarnih reakcija.

33
 PRIMER 3.
Prva, bimolekulska reakcije spora odreuje brzinu procesa.
procesa.
H 2O 2 + I IO + H 2O
Eksperimentalno je naeno da se brzina ove rea reakcije
jednaini, v = k 2c 2A to zna
odigrava po jedna znai da predstavlja
brzinu reakcije drugog reda.

Red slo
sloene reakcije poklapa se sa molekularno
molekularnou
najsporije elementarne reakcije koja odreuje brzinu:
brzinu:

dc H 2O 2
v= = k 2c H 2 O 2 c I
dt

Zavisnost brzine hemijske reakcije

od temperature
Svante Arrhenius

povienjem temperature za 10oC, brzina

Sa povi
reakcije se pove
poveava 2-
2-3x.
Objanjenje je dao Arenijus 1889:
molekuli mogu biti u normalnom i aktivnom
stanju i samo ovi drugi mogu uestvovati u
hemijskoj reakciji.
Aktivirano stanje se posti
postie apsorpcijom
toplote.

1859-
1859-1927

34
 Da bi se reakcija odigrala neophodno je da se
sudare dva molekula
...ali
...ali,, da li e svaki sudar dovesti do reakcije?
 elasti
elastini
 neelasti
neelastini

Arenijusova teorija zasniva se na teoriji sudara

po kojoj e sudar biti efikasan samo ako se odigra
kada su estice reaktanata u odgovarajuoj
orijentaciji i sa dovoljnom kinetikom energijom.

35
 Da bi se reakcija odigrala neophodno je da se sudare dva
molekula koji imaju energiju aktivacije Ea
 Energija aktivacije - energija koj
koju molekuli moraju imati da
bi mogli hemijski da reaguju

 Atomi u molekulima rasporeeni su tako da zauzimaju min

Epot.
 Apsorpcijom toplote molekuli dosti
dostiu max. Epot.
 Tada postaju nestabilni hemijski aktivni.

 Do reakcije dolazi kada se sudare aktivni molekuli.

 Sa povi
povienjem temperature sistema raste broj aktivnih
molekula.
 Pri sudaru aktivnih molekula dolazi do preureenja atoma,
atoma,
stvaraju se novi molekuli u kojima atomi posti
postiu neki drugi
min Epot

36
Najmanja koli
koliina energije koja je potrebna da molekuli preu iz
normalnog u aktivno stanje zove se ENERGIJA AKTIVACIJE, Ea

Ea zavisi od prirode reaktanata.

Pri sudaru aktivni molekuli reaktanta dolaze u prelazno stanje
i stvaraju AKTIVIRANI KOMPLEKS [AB]

[AB] se dalje razla

razlae odreenom brzinom
daju
dajui proizvode reakcije (C+D).
Ovo je egzotermna reakcija
entalpija proizvoda je manja od
entalpije reaktanata.
Endotermne reakcije suprotno.

37
 animacija

http://www.mhhe.com/physsci/chemistry/essentialchemistry/flash/activa2.swf
http://www.mhhe.com/physsci/chemistry/essentialchemistry/flash/activa2.swf

Progres (napredak, tok) hemijske reakcije se predstavlja kao zavisnost

ENERGIJE od REAKCIONE KOORDINATE
Reakciona koordinata moe se objasniti kao promene u duinama
hemijskih veza, jer se rastojanje izmeu estica reaktanata u toku
hemijske reakcije menja.

38
Izvoenje Arrhenijus-ove jednaine
1884 Van
Vant Hoff jedna
jednaina reakcione izobare d ln K H 0

=
dT RT 2
k1
 Zakon o dejstvu masa K=
k2
 1889 Arrhenius na osnovu eksperimentalnih rezultata po
analogiji postavlja zavisnost konstante brzine reakcije od T
d ln k C
= 2
dT T
Ea
 C konstanta zavisi od prirode reakcije, kasnije C=
R
d ln k E
= a2
dT RT

Izvoenje Arrhenijus-ove jednaine

d ln k E Ea dT
 Integraljenjem
dT
= a2
RT d ln k =
R T2
Ea
 Dobija se ln k = + ln A ln A je integr. konst.
RT

k E Ea

 Preureenjem ln
A
= a
RT
k = Ae RT

Arrhenius-
Arrhenius-ova jedna
jednaina
 Brzina hemijske reakcije konstanta brzine reakcije
eksponencijalno se menja sa promenom temperature.
 A faktor frekvencije ili u
uestanost sudara.

39
Brzina reakcije raste jer sa porastom T pove
poveava se broj aktivnih molekula
Broj molekula N u jedinici vremena koji imaju Ea, na datoj T dat je
Ea

Boltzmann-
Boltzmann-ovim zakonom raspodele:
N = N0 e
RT

Povrina ispod ovog

dela krive predstavlja broj
estica koje nemaju
dovoljnu energiju da reaguju
Samo onaj broj
estica koje predstavlja
povrina ispod ovog
dela krive imaju
dovoljnu energiju da reaguju

Ako se temperatura sistema pove

povea sa T na T+t
Maksimum krive je
neto manji i pomeren
ka veim energijama

Ukupna povrina ispod

krive nije promenjena

Poveanje broja molekula

sa najveim energijama je
(proporcionalno) veliko

40
 Iako se energija najveeg broja
estica nije znatno poveala,
primeuje se veliko poveanje broja
onih estica sa energijama jednakim
ili veim od energije aktivacije

 Kada su poznati
- Energija aktivacije Ea
- Faktor frekvencije A

 Tada se za bilo koje vrednosti cA i T mo

moe izra
izraunati brzina
reakcije

Ea
Reakcija prvog reda dc A

k = Ae RT v= = k 1c A
dt

E
dc A a
 Dobija se v= = A e RT c A
dt

41
Brzine konanih hemijskih reakcija u
heterogenim sistemima

 Reakcije se odigravaju na povr

povrini vrstog tela.
tela.
 Na granici vrsto-
vrsto-te
teno i vrsto-
vrsto-gasno.
gasno.
 Mnoge spore homogene reakcije (gasne i te tene), kada se
odigravaju na povr
povrini vrstog tela mnogo su brbre.
 Ve
Vea brzina reakcije adsorpcija molekula reaktanta
koncentracija ve
vea na povr
povrini nego u rastvoru.
rastvoru.

Reakcije na povrini faza odigravaju

se kroz pet stupnjeva

1. Difuzija reaktanata iz unutra

unutranjosti rastvora ka povr
povrini.
2. Adsorpcija reaktanata na povr
povrini.
3. Hemijska reakcija na povr
povrini.
4. Desorpcija proizvoda sa povr
povrine.
5. Difuzija proizvoda sa povr
povrine u unutra
unutranjost rastvora.

42
 Reakcije na povrini faza odigravaju
se kroz pet stupnjeva
 Ovi procesi su uzastopni konsekutivni.
 Ukupnu brzinu odreuje najsporiji proces.
proces.
 Naj
Najee - hemijska reakcija (3)
 Adsorbent velike kataliti
katalitike mo
moi velika brzina reakcije.
reakcije.
 Ree adsorpcija (2) i desorpcija (4) kada su reaktanti ili
proizvodi jako adsorbovani sporo se desorbuju, pa usporavaju
adsorpciju neizreagovanih molekula.
VA
VANO! Pravilan izbor adsorbenta.
adsorbenta.
 Difuzija transport mase (1) i (5) je spor proces, ali se mo
moe
ubrzati me
me anjem i pove
pove anjem T.

43