BUDET VREMENA U GRADU

Ranije se smatralo da veliki znaaj za mjerenjeivotnog standarda imaju novac i njegova

kupovna snaga. Poznata su prouavanja budeta radnikih porodica, istraivanjem budeta
ovih porodica u raznim sredinama osobito u jae razvijenim industrijskim drutvima, bilo je
pokuaja da se spozna lini i drutveni ivotni standard. Ali u novije vrijeme su sve ee
primjedbe u pogledu metoda prouavanja porodinih budeta i u pogledu upotrebne
vrijednosti tih istraivanja. Osnovni prigovor je u tome to je u tim prouavanjima bitna
finansijska strana, dok su sve ostale zanemarene. Zbog toga je prouavanje budeta vremena
obuhvatnije i vie odgovara prirodi stvari. Odnos izmeu radnog i vanradnog vremena je i
jedan objektivan i znaajan kriterijum stepena razvoja drutva. Ukoliko pojedinac i drutvo
racionalnije koriste svoje vrijeme oni su utoliko bogatiji i kulturniji. Zbog ovolike vanosti
budeta vremena, sociologija mu poklanja sve veu panju. Budet vremena svakog pojedinca
ili grupe moe se podijeliti na dva osnovna dijela:

Radno vrijeme
Vanradno vrijeme

Radno vrijeme je onaj dio vremena koji se utroi na radnom mjestu prilikom produkcije.
Vanradno vrijeme dijeli se na:

Pripremno vrijeme za rad koje obuhvata dolazak i odlazak sa rada, promjene odijela,
kupanje i sl.
Rad u domainstvu: rad u vrtu, kupovina, briga oko djece i sl.
Vrijeme utroeno za fizioloke potrebe: san, obedovanje i sl.
Slobodno vrijeme

U definisanju slobodnog vremena u sociologiji jo ima dosta spornog. Sovjetska socioloka

teorija polazi od Marxovih shvatanja koji smatra da je slobodno vrijeme dio vremena koji
linosti preostaje poslije vremena upotrijebljenog za proizvodnju materijalnih dobara u toku
koga se linost posveuje svom intelektualnom razvitku, poveanju znanja i fizikih
sposobnosti, kao i izvravanju raznih socijanih dunosti. U slobodno vrijeme spada: vrijeme
za studiranje, itanje strune literature, socijalni rad, vaspitanja djece, odmor i razonoda,
kreativne aktivnosti i razna ''svatarenja'', kao i fizika kultura i sport. Zapadni sociolozi
osobitu panju posveuju problemu dokolice. Dokolica je skup poslova kojima se individua
odaje po slobodnoj volji, bilo da se odmori, razonodi, bilo da povea svoju informisanost,
strunost, svoje voljno uee u socijalnim poslovima ili svoje stvaralake mogunosti, poto
je izvrila svoje profesionalne, porodine i socijalne dunosti. Poveanje znaaja dokolice u
budetu vremena ovjeka u gradu ima ogroman znaaj ne samo za linost, ve i za itavo
drutvo jer ona mijenja ustaljene odnose u budetu vremena, jer se vrijeme za nju poveava, a
vrijeme za proizvodnju materijalnih dobara smanjuje. To izaziva nove potrebe, nove navike i
tenje da se one zadovolje, a to mijenja stil ivota i uspostavlja u drutvu novu hijerarhiju
vrijednosti. Prema tome, budet vremena stanovnika u gradu sastoji se od vremena utroenog
u tri sredine:

U stanu
Na radnom mjestu
U lokalu za dokolicu

Stambeno pitanje se postavilo zbog koncentracije industrijske radne snage u gradovima jo u

prvoj treini prolog vijeka. Zbog nestaice stambenog prostora i sve vee potranje stanova
nastala je u industrijskim gradovima ne samo tjeskoba i zaguenost, ve su se umnoili i razni
oblici socijalne patologije koji su se negativno odrazili na porodicu, poveanje mortaliteta i
slabiju produktivnost rada. Zbog toga su se u industrijalizovanim zemljama pojavile teorije o
stambenom pitanju. Po svom znaaju meu njima se istiu:

Teorije socijalnog katolicizma,

Teorije kooperativizma,
Teorije socijalizma,
Teorije sociolokog pozitivizma

Socijalni katolicizam je jo od 1820.te istakao potrebu integracije proletera po gradovima u

drutvu. Najbolji put za ovo je podizanje individualnih radnikih stanova za koje bi oni plaali
umjerenu stanarinu. Glavni predstavnik ovakvog rjeavanja stambenog pitanja u sociologiji
bio je Le Play. Njegove su se ideje razvijale uporedo sa razvojem socijalnog katolicizma u
Francuskoj i u skladu sa njegovom postavkom da proletarijat ugroava ne samo katolicizam i
socijalni mir ve i porodicu kao osnovnu eliju drutva. Stan je po ovoj teoriji izvor fizike i
moralne snage radnika i temelj njegove porodice, zbog toga je glavni cilj drutva da osigura
radnicima zdrave individualne stanove. Pod uticajem ideja socijalnog katolicizma u nekim
industrijskim gradovima vlasnici industrije poeli su da podiu ''radnike stanove''. Ali ta
teorija i praksa ve oko 1840.te naila je na ilav otpor socijalistiih teoretiara. Prudon je
tvrdio da u svakoj nacionalnoj zajednici postoje dvije osnovne klase: radnici i vlasnici. Zbog
polarizacije rada i kapitala takvoj zajednici stalno prijeti opasnost ''vulkana revolucije''.
Osnovni nain da se ukloni ta opasnost je da se radnici integriu u drutvo time to bi i oni
postali sitni sopstvenici. To se najbolje moe izvesti putem rjeenja stambenog pitanja i to
tako to bi drutvo podizalo mnotvo malih i estih stanova za radnike u kojima bi oni ne
samo stanovali ve bi postali i njihovi vlasnici. Engels je napisao 3 lanka o stambenom
pitanju direktno napadajui Prudonove ideje, ali posredno i ideje Le Playa. Tako on smatra da
teorija o socijanoj reformi putem stanovanja i privezivanja ''proleterskih nomada'' za drutvo
preko stana, kao i teorije o deproleritarizaciji radnika putem stambene svojine imaju duboko
klasno i ideoloko obiljeje. Glavni im je cilj da se ugui i odgodi socijalna revolucija i da se
zadri kapitalistiki poredak. Za gradskog radnika sloboda kretanja je prvi ivotni uslov i ako
se njega lii on je vezan za kapitalistu kao kmet za feudalca. Ovaj teki teorijski praktini spor
pokuavali su da rijee i kooperativizam i tzv.socioloki pozitivizam. Ideja kooperativizma o
izgradnji stanova poela je sa pogoranjem stambenog pitanja u gradovima. Ona je rano
dobila meu radnicima mnoge pristalice, osobito u Francuskoj gdje su se ove ideje
sukobljavale sa idejama socijalnog katolicizma. Umjesto individualnog stanovanja,
kooperativisti su istakli zahtjev kolektivnog stanovanja u zajednikim velikim stambenim
zgradama, u kojima bi se zajednikim snagama i uz uee vlasnika industrije podizali manji
stanovi do kojih bi radnici dolazili pod povoljnim uslovima. Predstavnici sociolokog
pozitivizma polaze od pretpostavke da prije nego se ljudi nasele u stan treba poznavati
njihove potrebe, poglede i oblike ponaanja. To se ne moe doznati drugaije nego
empirijskim prouavanjem tih ljudi i tog prostora. Sociolog tim putem moe da spozna ljude,
njihove grupe, kulturu i drutvo, da prui graditeljima solidnu naunu osnovu za izgradnju
stanova u kojima e se ljudi prijatno osjeati. To se moe postii samo ako se grad shvati kao
ljudsko djelo, pa se kao takav racionalno gradi i organizuje. Osnovni problem pri tome je
skladno povezati prostor i drutvo, zato treba povezati vie nauka, osobito arhitekturu i
sociologiju. Stanovanje u gradu ima dva glavna oblika:

Individualni
Kolektivni

Prvi se sastoji u stanovanju u zasebnim ''porodinim'' zgradama koje su posjed ili svojina
jedne porodice koja u njima stanuje, a drugo su ''apartmani'' u kojima stanuju porodice ili
pojedinci u velikim zgradama ''kasarnskog'' tipa. Individualni oblik stanovanja u posebnim
porodinim zgradama u gradu naziva se jo i tradicionalnim oblikom stanovanja, jer on vue
korijene sa sela gdje je takav oblik stanovanja uobiajen. U gradove ga je prenijela prvo
aristokratija, a buroazija ga je prihvatila. Pristalice individualnog naina stanovanja navode
mnoge njegove prednosti, u sutini one su psiholoke i socioloke naravi. Utie na koheziju
porodice, stvara intimnije odnose u porodici, titi od gradske buke i sl. Stan je stalno sredstvo
potronje i njime se zadovoljava potreba stanovanja tj.jedna primarna ljudska potreba. U
njemu se provodi skoro polovina ljudskog ivota i on, pored funkcije zatite i njegovanja
drutvenih odnosa, ima druge funkcija:

Odmor
Odravanje higijene
uvanje i spremanje hrane
Objedovanje, a
Ponekad je on i mjesto zabave i rada

Stan predstavlja veoma znaajan element drutvenog standarda i utie snano na status i ulogu
svake linosti. Zbog toga se oni mogu podijeliti na dvije velike kategorije. Prvu ine
standardni stanovi tj.oni koji odgovaraju utvrenim propisima nekog drutva. Drugo su
nestandardni stanovi i oni se mogu podijeliti na: stanove u namjenskim prostorijama (bolnika
soba,kancelarija...), stanovi iz nude (stanovi u podrumima, upama...) i podijeljeni stanovi ili
zajedniki stanovi. ovjekova radna aktivnost obavlja se u tri tehnoloka sektora:

Primarni,
Sekundarni,
Tercijalni

Primarni sektor ine: agrar, umarstvo i rudarstvo. To su ekstraktivne grane u kojima se

koriste sirovine koje je dala priroda. Ovaj sektor dominira u ruralnim zajednicama.
Sekundarni sektor ine zanatstvo i industrija. Razvoj ovog sektora je usko povezan sa
razvojem gradova i gradskog naina ivota. Tercijalni sektor ine sve vrste usluga. Kako je
ovaj sektor veoma irok i neprestalno dobija sve vei znaaj sam se dijeli u tri posebna
sektora: tercijalni (trgovina i saobraaj), kvarterni ( zdravstvene i prosvjetne usluge, socijalno
staranje...) i kvinterni ( administracija i armija). Masovna produkcija je zahtijevala i zahtijeva
posebnu organizaciju rada i razna njegova usavravanja. U tom pogledu poseban znaaj
imaju:

Racionalizacija
 Standardizacija,
Specijalizacija,
Automatizacija,
Kibernetika

Racionalizacija obuhvata razliite mjere u tehnolokim sektorima, osobito u sekundarnim i

dijelom tercijalnim, kojima se to bolje koriste tehniki ureaji, sirovine, pogonska energija i
ljudska snaga. Standardizacija je utvrena norma i uslov koje moraju da se potuju prilikom
proizvodnje i prometa dobara u pogledu kvaliteta i kvantiteta materijala, usluga, tehnolokog
postupka ili izvrenja isporuke nekog dobra. Specijalizacija je struno usavravanje i
produbljivanje znanja o nekom tehnolokom procesu. Automatizacija je na prvom mjestu
integracija orua i maina u jedan sistem da bi se postigla serija sukcesivnih radnji bez
spoljnog podsticaja. Zasniva se na elektonici i teoriji informacija. Kibernetiku je njen tvorac
Norbert Wiener nazvao kontrolom komunikacija u ivotinjama i mainama. Neposredna
posljedica promjene naina ivota je pitanje slobodnog vremena, njime su se ranije mogle
koristiti samo klase koje su esploatisale rad drugih, dok se u savremenom gradu njime koriste
ogromne mase bez obzira na klasnu pripadnost. Ono se u gradu obino provodi na razne
naine sport, itanje, bioskop, pozorite, gledanje televizije, ples i sl. su samo neki od oblika
provoenja slobodnog vremena u gradu.

Melisa Osmanbai