Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Frat University Journal of Social Science

Cilt: 16, Say: 1 Sayfa: 33-61, ELAZI-2006

KUZEY KIBRIS TRK CUMHURYETNDE

EKONOMK ETKNLKLER

The Activities of Cyprus

Ahmet MOR M. Dursun TC

Frat niversitesi, Sosyal Bilimler Frat niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi,
Enstits, Corafya Anabilim Dal, Corafya Blm retim yesi mdcitci@firat.edu.tr
ahmetmor@mynet.com

ZET
Bu alma, KKTCdeki ekonomik faaliyetler ele alnmaktadr. Ekonomik etkinlikler
kapsamnda tarm, sanayi, turizm, ulam ve ticaret faaliyetleri zerinde durulmutur. lkenin
tannmaml ve lke ekonomisine uygulanan ambargolarla birlikte, hammadde, enerji, pazar,
ulam, i gc, sermaye alanndaki skntlar sanayinin gelimesini engellemektedir. Bu durum
siyasal bakmdan lkenin ticaret dengesini bozmaktadr. lke ithalat ihracatndan ok daha
fazladr. Bu dengesizlik ticaret ann giderek bymesine sebep olmaktadr. Yabanc devletlerin
asl amac, zellikle Yunanistan ve ngilterenin adaya yerlemesini salamak ve Trkleri adadan
ge zorlamaktr. nk Rumlar, Trkler aleyhinde srekli propaganda yapmaktadrlar. Bu adan
KKTC, yabanc devletlerin nemli bir pazar haline gelmektedir.
Turizm gelime gsteren bir sektr gibi grnse de ticaret a srekli artt iin turizm
lke ekonomisine byk lde bir katk salamamaktadr.
Anahtar Kelimeler: Tarm, Sanayi, Turizm, Ulam, thalat, hracat, KKTC.

ABSTRACT
This study forms the economic activities of Cyprus (KKTC). In terms of economics,
agriculture, tourizsm, industiy, transportation and trade factors are dealt with. Being an unkown
country and with imposing embargo on the country ekonomy, the problems about raw material,
enegy, marketting, transportation, capital, prcductive power prevent the improvement of industry.
This position destroys balance of trade of the country in terms of politics. Importation of the
country is more than exportation. This off balance gradually causes the trade gap to increase.
The basic aim of foreign countries, especially is tornake England and Greece settle down
on the Island and to force Turks to emigrate from the island. So the country economy continuously
has been in a dilemma. By this way Cyprus has been an important market place of foreign
countries .
Although tourism seems such a factor which improves, because of the inrease of trade gab,
tourism doesnt contribute to the country economy widely.
Key Words: Agriculture, Industry, Tourism, Communication, Imports, Exporting, KKTC.
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

GR:

KKTC sanayisi; hammadde ve enerji kaynaklarnn yetersizlii, sanayiyi ayakta

tutan yeterli pazarlarn bulunmay, ulam sektrndeki glkler, sermaye yetersizlii,
yetimi kalifiye eleman azl gibi nedenlerden dolay yeterince geliememektedir.
Btn bu olumsuzluklar yannda, lke ekonomisine uygulanan ekonomik ambargolar
sanayinin gelimesini engellemektedir.
lkenin jeopolitik ve corafi konumu, lke turizmini olumlu ynde etkilemektedir.
Adann corafi potansiyeli, temiz kylara ve doal kumsallara sahip olmas yannda ans
oyunlar ile birlikte zelliklerle sanat, tarih, arkeoloji, kltr deerleri gibi faktrlerle lke
turist ekmektedir. Ancak eitli sebeplerden dolay lke turizmi istenilen dzeyde
deildir.
KKTC d dnya ile balantsn deniz ve hava yollar ile salamaktadr. Ancak
denizyolu ulam gelimedii iin uzun mesafelerde tercih edilmemektedir. Zira, lke
ekonomisi, byk tonajl gemileri hem satn alabilecek hem de karl bir ekilde
iletebilecek gce sahip deildir. KKTCnin siyasi olarak tannmam olmas yabanc
lkelerden kalkan uaklar KKTCye direkt ini yapamamaktadr. Bu olumsuzluklar
lkenin d dnya ile balantsn nemli lde engellemektedir. Ky ile i kesimler
arasndaki ulam, dalarn geit verdii boazlarla salamaktadr.
KKTCde yer alt kaynaklarnn pek yeterli olmay, hammadde azl ve yksek
tama masraflar sanayiyi engelleyen faktrler arasndadr. Bu nedenle ithal mallar lke
ticaretinde byk bir paya sahiptir.
lkede ithalat deerleri yksek ve ihracat deerleri dk olduu iin KKTCde
ticaret a giderek bymektedir. D ticaret a 1977de 57.1 milyon dolar iken, bu
deer 2001 ylnda 282.2 milyon dolara ulamtr (Gei Yl Program, 2001, 137).

AMA:
lkede bulunduumuz sre iinde gelir dalmndaki dengesizlikler dikkatimizi
ekti. Bu amala 1974den bu yana KKTCnin ekonomik zgrlk ve kalknma yolunda
kat ettii aamalar ve bulunduu durumu ortaya koymaya altk. KKTCnin sit ve
corafi potansiyelinin ekonomiye olan etki dereceleri ile fiili ambargolarn KKTC
ekonomisinde yapt tahribatn lsn deerlendirmeye aldk.

YNTEM
KKTCde ekonomik alkantlarn nedenlerini ortaya karmak ve alnacak
34
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
nlemlerin belirlenmesi iin ncelikle KKTCnin tarm, sanayi, turizm, ulam ve ticaret
konular ele alnmtr. Daha sonra esas skntlarn bulunduu sektrler incelenmi,
sektrler arasnda karlatrma yaplm, istatistiksel veri ve deerler temel eserlerdeki
deerlendirmeler dorultusunda yorumlanmtr. Sonuta incelenen konularn ekonomiye
etkileri belirlenmi, ekonominin istikrarl bir durum kazanabilmesi ve lkenin
kalknabilmesi hususuna neriler getirilmitir.

TARIM

TARIMI ETKLEYEN FAKTRLER:

Ovada yazn scaklk 40 oC nin stne kabilmektedir. Tarm alanlarn
sulayabilecek akarsular da mevcut deildir. Tarm alanlarnn sulanmas iin gerekli olan
su, yeralt suyundan salanmaktadr. Mesarya ovasnda yllk ya miktar dk olduu
iin yeralt suyu yeterince beslenememektedir. Bu yzden yeralt suyu zengin deildir.
Tarmn yaplabilmesi iin gerekli olan dz alanlar lkede geni yer tutar. Bu dzlklerin
banda Mesarya ve Gzeyurt ovas gelmektedir. Girne-Karpaz ve Trodos dalarndan
anarak gelen malzeme ovada alvyal topraklarn olumasn salamtr. Bu verimli
ovalarda kuru tarm yaplmaktadr. Kuraklk artlarn youn olduu Mesarya ovasnda
kuru tarm, su kaynaklar daha zengin olan Gzelyurt ovas ve ky ovalarnda sulu tarm
yaplmaktadr (Harita : 2 ve 3).
Girne-Karpaz dalarndan bitki rtsnn fakir olmas ve topografyadaki eim
toprak erozyonunu artrm, Girne Karpaz dalarn plak kayalklar durumuna
getirmitir. Bu alanlarda tarm pek yaplmaz. Ancak bu dalarn ovaya yakn az eimli
eteklerinde tarm nispeten yaplmaktadr. Arazi ekilleri tarm iin uygun ortamlar sunsa
bile, kuraklk faktr tarm nemli lde engellemektedir.
Mesarya ovasnda alvyal, krmz ve kestane renkli topraklara rastlanrken, dalk
alanlarda da ok ince bir tabaka halinde kahverenkli orman topraklarna rastlanlmaktadr.
Da etekleri ile ky ovalarnda yaygn toprak trn de alvyal topraklar
oluturmaktadr. Alvyal, krmz kestane ve kahverenkli topraklarda, bata buday
tarm, tahl, baklagil, endstri bitkileri, sebze, meyve, turungil tarm yaplmaktadr.
lkede yar kurak bir iklim artlar hkm srd iin clz bitki rts
bulunmaktadr. Bitki rts bakmndan clz olan bu ortamda, yabani hayvanlar iin
uygun ortamlar yoktur. Doal ortamda gerekli besini bulamayan bcek ve ekirge gibi
birok hayvan tarm alanlarna ynelmesine sebep olmaktadr. Bu durum tarihi sre
iinde, Kbrs adasnda tarm en kt etkileyen faktrlerin banda gelmektedir.

35
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

36
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...

Fotoraf 1. Gemikona evresi (Yeilyurt): Bata Turungil tarma olmak zere sulu tarmn youn olarak
yapld alanlara karlk gelmektedir.
lkede ayn bitkiler ayn alana srekli ekilmekte, bu bitkilerin yerli bitkilerle
dllenmeleri sonucu genetik kirliliine sebep olduu gibi eitli hastalklar da ortaya
karmaktadr. Bu durum da etkisiyle, tahl, yem ve yemeklik baklagil, sebze ve bostan
retimi yllara gre dalgalanma gstermektedir. Mesela tarm retimi bir yl fazla olurken
onu takip eden yllarda retim azalmaktadr.
lke ekonomisinin iinde bulunduu olumsuz durum, gerekli ii ve sermaye
yetersizlii eitli tarmsal bitkilerin kltre alnmasn engellememektedir. Krsal
kesimde bulunan gen nfusun byk bir blm tarm sektrnde almak
istememektedir.
Dnya tarm nemli lde makineli sisteme getii halde, lke tarm bu
gelimeleri ok gerilerden takip etmektedir. Mevcut makinelerin byk bir blm
miadn doldurmutur. lke tarmnda kullanlmak zere gerekli makineler yurt dnda
temin edilme yoluna gidilmekte, ancak istenilen artlarda ve zamanda temin edilemedii
iin tarmsal retim olumsuz etkilenmektedir.
K aylarnda scakln fazla dmemesi, don olaylarna pek rastlanmamas ve
yan grlmesi gibi artlar sera tarm iin elverili ortam sunmaktadr. Ancak seralarn
kurulmas iin gerekli olan sermaye ve pazar yetersizlii lke tarmnn gelimesini
engellemektedir.
Tarmsal Yap: Doal koullarn elverisizliinden dolay geni alanlar daima
tahl tarmna ayrlmtr. rnein; 1975 ylnda ekilen arazinin % 21.21i tahl tarmna
37
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)
ayrlrken, bu deer 1987de % 44.58lik bir deere ykselmi ve 2001 ylnda %
40.82lik bir deere dmtr.
lkede tahl tarm kuru tarm eklinde yaplmaktadr. Genellikle i kesimde
yaplan bu tarm eidi, ya miktarna bal olduu iin tahl retimi yllar baznda
deiiklik gstermektedir.
Tahl tarmnda, en geni alanlar arpa retimine ayrlmtr. Arpa ile birlikte
buday, yulaf, msr ve avdar gibi bitkilerin de tarm yaplmaktadr.
Tarm sektrnn tamamn da olduu gibi tahl tarmnda her geen gn
gerilemektedir. Bunun sebepleri arasnda iftinin iinde bulunduu ekonomik bulanm
ve krsal alanlarn boalmas ile ilgilidir. Ayrca ikliminde istikrarsz bir durum
gstermesi, krsal alanlarn kentlere ynelmesine sebep olmaktadr.
1997 ylnda 53 ton olan endstri bitkileri retimi, 1998de 137 ton, 1999da 233
ton, 2000de 88 ton ve 2001de 100 ton olmutur (statistik Yll, 156 , 2001).
Verilerdeki bu dengesizlik lke tarmnn daha ok doal koullara bal kaldn
gstermektedir.
Ekilen arazinin % 3.33a meyvecilie ayrlmtr. Balca retilen meyveler; elma,
armut, kays, eftali, erik, badem, ceviz, nar, incir, yeni dnya, harnup, zeytin, muz,
ilek, zm, talvar gibi meyvelerdir. 1996 ylnda 54.238 dnmden, 12.960 ton meyve
retilirken, 2001de 49.083 dnmden 11.495 ton meyve retilmitir. Belirtilen her ylda
da bir dnmde yaklak olarak 4 ton meyve alnmtr. Son yllarda meyve ekim
alanlarnda gerileme olduu halde dnm bana den retim daha da artmtr.
lkede sebze ekim alan zamanla dalgalanma gstermi ve 2001 ylnda 12.742
dnmlk bir arazi sebze retimine ayrlmtr. Ayn ylda toplam 49663 ton sebze
retilmi ve dnm bana 3903 kg sebze dmtr.
lkede yetitirilen balca sebzeler; patates, havu, kolokas, soan, sarmsak,
domates, patlcan, karnabahar (iek lahanas), enginar, bamya, kabak, salatalk, prasa,
paz, molohiya, spanak, kereviz, turp, marul, kolyandro, maydanoz, alabus, pancardr.
Sebze retiminin tamam sulu tarm alannda yaplmaktadr.
Yazlar scak ve kurak klar lk ve yal geen sahalarda turungil doal
yetime artlarna sahiptir. Ancak yan yetersiz olduu yllarda sulama yaplr. Bu
nedenle turungil retimi su kaynaklarnn bulunduu yerlerde yaplmaktadr. Nispeten
bol su kaynaklarna sahip olduu iin turungil retimi daha ok Gzelyurt, Girne ve
Gazimausada younluk kazanmaktadr.

38
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...

39
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

40
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
Son yllarda hkm sren kuraklk su kaynaklarn da etkiledii iin turungil
retimi giderek azalmaktadr. 1996 ylnda 144.776 ton olan turungil retimi 2001
ylnda azalm ve 90. 083 tona dmtr.
1996 ylnda 24.255 olan sr says % 41.6 orannda artarak 2001 ylnda 34.215
adete ykselmi, 1996da 222.248 olan koyun says 2001de 202.622 adete, 1996da
61.476 adet olan kei says 2001de 54776 adete dmtr. 1996-2001 yllar arasnda
sr saysnda art olurken, koyun ve kei miktarnda dme olmutur. Sr saysndaki
art besiciliin giderek yaygnlamas ile ilgilidir.
Ticari amal olduu iin bykba ve kanatl hayvanlar saysal artn giderek
artrmaktadr. Bu yzden kkba hayvanclk bykba hayvancla dnmektedir.
1996da 3.803.541 olan toplam kanatl hayvan varl art gstererek 2001 ylnda
4.237918 adete ykselmitir.
Mevcut hayvan varln dikkate aldmzda; 1996 ylnda 5.579 ton olan krmz
et retimi, 2001de 6194 tona ulamtr. 1996da 5.611 ton olan tavuk eti, 2001de 6.832
tona ykselmitir.
Et retiminde grlen bu artlar, st retiminde de grlmektedir. 1996da 49.378
ton olan st retimi, 2001 ylnda 77.894 tona ykselmitir.
klimi kurak olduu iin lkede clz bir step topluluu yaygndr. Ar otlatmadan
dolay hayvanlarn sevmedii dikenli trler yaygndr. Son yllarda kurakln daha da
artmas mera hayvancl nemini giderek kaybetmektedir. Bu durum karsnda besi
hayvancl giderek yaygnlamaktadr. Arlarda saman ve fabrika yemleriyle beslenen
bykba hayvanlar, kkba hayvanlara gre daha verimli olduklar iin bykba
hayvan says giderek artmaktadr. lkede bykba hayvancln giderek gelimesiyle
verimde salanan art sonucu et ve st retimi de artmaktadr.
Ancak hayvancln karlat baz sorunlar bulunmaktadr. Bu skntlar ksaca
yle zetleyebiliriz; Besi ahrlarn her biri kk aile iletmeleri olduu iin yeterli
finansman gce sahip deildirler. Bu durum besiciliin daha da yaygnlamasn
engellenmektedir. Ayrca dzenli, hijyenik ve teknik donanm sahip mezbaha tesisleri
bulunmad iin salkl et retimi salanamamaktadr. lkede hava scakl yksek
olduu iin klimasz kamyonlarla fabrikalara tanan stlerin bozulma riski byktr.
Arclk yaplan hayvancln bir dier alt blmn oluturmaktadr. zellikle
Gzelyurttaki narenciye iekleri ve Girnedeki am ormanlar arclk iin elverili bir
ortam oluturmaktadr. Bu yzden arclk daha ok Girne ve Gzelyurtta yaplmaktadr.
1996da 7490 ar kovan varken 2001de bu deer azalarak 6718 kovana
dmtr. Ar kovan saysndaki inili-kl bu gidiat doal ortamn yeilliinden
41
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)
kaynaklanmaktadr.

2. SANAY:
nsanolunun gemiine bakld zaman balangta toplayclkla geimini
salam, bilahare yerleik hayata geerek tarm ve hayvanclk yapm ve uzun yllar
elde ettii eitli rnleri ve hammaddeleri kendi emei ve hayvanlarn gcnden istifade
ederek ilemitir. XIX asra gelinceye kadar eitli imalathanelerde hammaddeleri mamul
madde haline getirmeye almtr. nsanolu yaklak 7000-8000 yllk birikimini de
kullanarak, balangta Bat Avrupa ve zellikle ngilterede balayan yeni bir devre ve
dneme girmitir. Bu dneme sanayi devrimi denilmektedir. Dnya apnda deimeye
neden olan bu devrimde insan kendi gc dnda balangta buhar enerjisini kullanarak,
makineleri iletmeye balam ve daha sonra bu enerjiye petrol, elektrik enerjisi katlm
ve bylece fabrikalar kurulmutur. Bu fabrikalarda eitli hammaddeler ksa srede
ilenerek, kitle halinde retim balam ve dnya lsnde ulam aralarnn gelimesi
ile sanayi mamulleri ticareti balamtr. (ATALAY, . 1991, 165)
lkede sanayi faaliyetlerinin kurulu ve gelimesini etkileyen faktrlerin banda
hammadde, enerji, ulam, pazarlama ve sermaye ile birlikte lkenin siyasal durumu
gelmektedir.
Hammadde: Sanayinin kuruluunu etkileyen en nemli faktr hammaddedir.
lkede doal kaynaklar olduka snrldr. lkede yeralt kaynaklar ve akarsular olduka
yetersizdir. Mevcut ormanlar lke yzlmnn % 19.5ni oluturmakla birlikte
kerestesi kaliteli orman varl olduka azdr. Tarm sektr de her geen gn gerileme
gstermektedir. Ta ve topraa dayal sanayi hari btn sanayi dallar hammadde
kayna bakmndan da bamldr.
Taa topraa dayal sanayi, hammaddesinin bulunduu Beparmak dalar
eteklerinde bir younluk gsterirken, tarm ve hayvan rnlerine dayal imalathaneler de
Lefkoa ve Gazimausada yer almaktadr.
Krsal kesimde kk aile iletmelerinde retilen st klimal olmayan kamyonlarla
Lefkoa, Gazimausa ve Girneye tanmaktadr. Ortalama hava scakl yksek olduu
iin stn bozulmas sz konusudur. Bu durum snrl retimin yaplmasna sebep
olmaktadr.
lke sanayinin byk bir blm hammadde kayna bakmndan da baml
olduu iin yksek tama masraflar sanayinin gelimesini olumsuz ynde
etkilemektedir.
Enerji Kayna: Sanayi tesislerinin alabilmesi iin enerjiye ihtiya vardr.

42
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
lkede imalat sanayi kollarnn tamam elektrik enerjisi ile almaktadr. lkede akarsu
mevcut olmad iin enerjinin tamam fuel oilden retilmektedir. Fuel oil de dardan
ithal etmektedir. Enerji hammadde kaynann hem dardan alnmas, hem de tama
cretlerinin fazla olmas sanayini gelimesini engellemektedir.
Pazar: malathanelerde retilen mamul maddelerin pazarlama durumu, sanayi
geliimini dorudan etkilemektedir. retilen mallar daha ok lke iinde
pazarlanmaktadr. Hammadde ve enerji bakmndan lke sanayisi da baml olduu
iin mamul maddelerin maliyeti yksek olmaktadr. Bu durum i pazar hacminin de
klmesine sebep olmaktadr. Bu artlar karsnda mamul maddelerin ancak kk bir
ksm ihra edilmektedir.
2000 ylnda lke ihracatn % 54.6 snn mamul eya olutururken, bu deer 2001
ylnda gerileyerek % 36.1e dmtr. (statistik Yll, 2001, 223).
Ulam: Hammadde ve mamul maddenin nakli kolay ve ucuz bir ulamla
salanamad iin ulam da sanayinin gelimesini engelleyen nemli bir unsurdur.
lkenin corafi konumu ve siyasi belirsizlii nedeniyle gerek hammadde temini gerekse
mamul maddenin pazarlara ulatrmas Trkiye zerinden yaplabilmektedir. Bu durum
zaman kaybna yol at gibi tama ve ulatrma cretlerinin de ykselmesine neden
olmaktadr.
Zamanla artan yk miktar ve yolcu says nedeniyle, ulamn rahatlkla ve dzenli
yaplabilmesi iin daha byk ve hzl gemilerin devreye sokulmas gerekmektedir.
Ayrca imkanlar dahilinde deniz st karayolu (lauseway) veya benzeri bir ulamn
kurulmas ile ulam byk lde rahatlayacaktr. lke ii karayolu a ile her yere
rahatlkla ulalabilmektedir.
gc: Her ne kadar sanayi tesislerinde, makineler aracl ile mamul madde
retilmekte ise de, ok sayda insan istihdam edilmektedir. Sanayinin byk igc ile
olan ball, karlatrldnda kendiliinden ortaya kmaktadr. (ATALAY, ., 1991,
170). Gerekten de lkede nfusun en youn olduu yerler sanayi blgelerin evresinde
bulunmaktadr. 1996 yl nfus saymna gre Haspolat sanayi blgesinde 1343 kii ve
Karaolanolu sanayi blgesinde 2200 kii istihdam edilmektedir.
Sanayide alan insanlar byk bir blm kalifiye eleman deildir. nk
ngiliz smrge devrinde II. snf vatanda muamelesi gren Trk toplumu, 1930larda
balayan ve 1950lerde hzlanan sanayileme srecine ayak uyduramamtr. Bu yzden
teknik bilgi eksiklii bulunmaktadr. malathaneler ii yetitirmek amacyla dz iiler
alnp ibanda eitimle yetitirilmeye allmaktadr. Bu durum zaman kaybna yol
at gibi retimin kalitesini de olumsuz etkilemektedir. Kaliteli mal retimi
43
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)
gerekletirilemedii iin, deer sebeplerden de dolay, lke sanayisi yabanc lkelerin
sanayisi ile rekabet edebilecek konumda deildir.
Sermaye: lke ekonomisinde grlen finansman sorunu, lkede byk sanayi
tesislerinin kurulmasn engellemektedir. Sanayi iin gerekli olan koullar oluturmak,
ulam ve pazarlama hizmetlerini dzenli bir ekilde yrtebilmek, ii cretlerini
deyebilmek, teknolojik geliimleri takip edebilmek iin gerekli olan sermaye unsuru
yeterli deildir.
Hammadde temini yksek tama masraflarna yol at iin sanayicinin kredi
alabilmesini snrlamaktadr. te yandan siyasi adan Kbrs Meselesi zmszl
iin ortaya atlan planlarla lkede endie ve kayg verici bir ortam yaratlmaya
allmaktadr. lkede gven ortamnn bulunmay yabanc sermayenin lkeye giriini
engellemektedir.
lke sanayisini etkileyen bir dier faktr scaklktr. lkede hava scakl yksek
olduu iin bozulma ihtimali olan gda, st ve st rnlerini ksa srede tketim
merkezlerine sevk etme zorunluluu vardr. Bu durum da sanayini gelimesini olumsuz
etkilemektedir
Sanayinin kar karya kald problemleri ksaca u ekilde zetleyebiliriz; en
nemli sorun kurulularn gvence altna alnma ve sahiplendirilme sorunudur. Ayrca
teknik bilgi eksiklii, finansman sorunu, dviz darboaz, yerel pazarlarn eksiklii,
haberleme ve ulam sorunlardr.
KKTCde Sanayinin Genel Durumu: lke be organize sanayi blgesi
bulunmaktadr. Bu blgeler Lefkoa Organize Sanayi Blgesi, Gazimausa Sanayi
Blgesi, Gazimausa Kk Sanayi Sitesi, Karaolanolu Sanayi Blgesi ve Haspolat
Sanayi Blgesidir. lkede sanayinin younluk merkezlerini Lefkoa ve Gazimausa
oluturmaktadr. 2000 ylnda KKTCde 944 sanayi tesisi bulunurken, 1 yl sonra,
2001de 915 tesise gerilemitir. Bu gerilemenin nedenleri arasnda lkenin uluslar aras
tannmaml AB kararlaryla alnan yksek gmrk vergileri, lke ekonomisine
uygulanan ambargolar ve yaanan ekonomik kriz saylabilir.
Gda, iki, ttn sanayi, orman rnleri ve mobilya sanayi, ta ve topraa dayal
sanayi lkede en ok grlen sanayi dallardr. nk bu sanayi dallarnn hammaddesi
genellikle lke iinde temin edilmektedir. Bu nedenle lke sanayisinin yarsndan
fazlasn bu eit sanayi oluturmaktadr.
Dier sanayi dallarnn hammaddesi genellikle lke dndan temin edilmekte ve
hammadde temininin ekonomik olma zellii ortadan kalkmaktadr. Bu yzden
hammaddesi lke iinden karlanan sanayi dallarna gre daha az bir younluk
44
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
gsterirler.
2000 ylnda lkedeki sanayi eitlerinin younluuna gre ilk sray % 30.8lik bir
payla Gda, ki ve Ttn sanayisi almtr. Bu dnemde istihdam edilen kii says 9202
olmutur. Bu deer 2001 ylnda 9297 kiiye ykselmitir. Sanayi tesislerin saysnda bir
dme olurken, bu tesislerde istihdam edilen kii saysnda bir art olmutur. i
cretleri ekonomik kriz nedeniyle dt iin insan gcnde geni lde yaralanma
yoluna gidilmitir.
Tablo 1: Sanayi Sektrnn Tesis ve stihdam Durumu

2000 Yl 2001 Yl
Sanayi Dallar Tesis stihdam Tesis stihdam
Says (kii) Says (kii)
Gda, iki ve ttn sanayi 275 2842 266 2850
Dokuma, giyim eyas ve deri 56 1950 55 1963
sanayi
Orman rnleri ve mobilya sanayi 192 837 189 858
Kat, kat rnleri ve basm 69 390 61 458
sanayi
Kimya, petrol, kauuk ve plastik 60 756 56 655
sanayi
Ta ve topraa dayal sanayi 97 1082 96 1199
Metal ana sanayi 147 939 143 900
Metal Eya Sanayisi 9 70 9 72
Dier sanayi 39 336 40 342
Toplam 944 9202 915 9297

Kaynak: statistik Yll, 162, 2001

2000de toplam alanlarn (90.360 kii) % 9.8i sanayi sektrnde istihdam
edilirken, 2001de bu deer % 9.6ya ykselmitir (Gei Yl Prog.2003, 129).
1998da 53.4 milyar dolar olan ihracatn % 71.7sini sanayi sektr olutururken,
2001de 34.6 milyon dolar olan ihracatn % 63.3n sanayi sektr oluturmutur (Gei
Yl Prog. 2003, 131). Sanayi sektr, tesis ve ihracat gelirleri bakmndan srekli
klmektedir.
1963-1974 yllar arasnda Trk toplumunun ekonomik faaliyetin temelini tarm ve
hayvanclk oluturmutur. 1974den sonra ekonomik gelimelerle birlikte gelien sanayi
sektr, 1995 ylndan sonra ekonomik ambargo ve yksek gmrk vergilerinden dolay

45
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)
gelime engellenmi durumdadr.
Bu ekilde KKTC ekonomik bakmdan yoksullatrlrken, Gney Rum Kesiminin
yaama standard srekli ykseltilmektedir.

3. TURZM:
ehirsel yaam dediimiz ada yaam biimi, yaadmz yerin tesindeki yerler
hakknda televizyon, radyo, gazete vb kitle iletiim aralar yoluyla edindiimiz
bilgininde etkisiyle eitli byklk ve zamanlarda ortaya kar, bo zamanlarmzda
hafta sonu tatilleri, okul tatilleri, resmi tatiller yllk izinler, yada erken emeklilik gibi
uzlamak, dinlenmek, hava deiimi, gezme grme gibi olaylar hzlandrmtr
(TMERTEKN, E., 1982, 449).
Turizm, insanlarn bulunduklar yerden baka yere veya lkeye gittikleri ve orada
belli bir sre kalmalar tekrar kendi yerlerine yada lkelerine dnmeleri ile ilgili
etkinliklerdir (KKSAL,A.1994,1).
KKTCNN Dnya Turizmindeki Yeri: lke corafi konumu, turistik deerleri
bakmndan dnya turizminde ok nemli bir yere sahiptir. lkenin turist eken balca
unsurlar; Akdenizin ortasnda bir ada olmas, Orta ve Kuzey Avrupa memleketlerine
gre bulutlu gn saysnn az olmas, berrak ve temiz kylarnn bulunmas, doal
kumsallar, ans oyunlarn yaygn olmas gibi zellikler yannda tarih, sanat, arkeoloji,
kltr deerleri ile Kbrs meselesi gibi faktrler lkenin uluslar aras turizmdeki nemini
ortaya koymaktadr.
Trkiye ve dier lkelerden KKTCye giden turist saysndaki iniler ve klar
adadaki siyasi istikrarszlk nedeniyle blgede gven ve huzur verici bir ortamn
bulunmamasndan kaynaklanmaktadr. rnek verecek olursak, 1979 ylnda lkeye
toplam 108.401 kii gelirken, 1980de bu deer 84.511 kiiye gerilemitir. 1990 ylnda
243.269 kii Trkiyeden lkeye gelirken, 1981 ylnda bu deer gerileyerek 179.379
kiiye ykselmitir. 1995 ylnda yabanc uyruklu 87.733 kii lkeye gelirken, bu deer
1996da gerileyerek 75.985 kii olmutur. lkeyi ziyaret eden gerek Trkiyeli gerekse
yabanclarn saysnda ini klar olmakla birlikte 1975 ylna gre 2001 ylnda 5
katlk bir art salanmtr.
KKTCye seyahat edenlerin, ortalama % 81.4n Trkiyeden gelenler
oluturmaktadr. En ok gelen turistler arasnda Trkiyeden sonra srasyla ngiltere,
Almanya, Moldavya, ABD, Rusya Federasyonundan gelenler oluturmaktadr. Bu
sraladmz lkelerden KKTCye gelenlerin says toplam turist saysnn % 91.2sini
meydana getirmektedir.

46
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...

Tablo 2 : KKTCye Giri Yapan TC ve Yabanc Uyruklu Yolcu Says (Kii)

Yllar Trkiye % Yabanc Toplam
1975 67486 90 6685 74171
1976 85298 91.6 7772 93070
1977 108016 95.4 5130 113146
1978 104738 92.7 8172 112910
1979 95115 87.7 13286 108401
1980 69808 82.6 14703 84511
1981 62660 80.1 15474 78134
1982 65018 74.1 22611 87629
1983 78467 79.3 20467 98934
1984 93413 82.4 19905 113318
1985 103791 82.9 21284 125075
1986 105729 80.4 25763 131492
1987 147965 80.2 36372 184337
1988 173351 75.5 560050 229401
1989 214566 78.2 59507 274073
1990 243269 80.8 57541 300810
1991 179379 81.4 40858 220237
1992 210178 78.5 57440 267618
1993 281370 78.1 77943 359313
1994 256549 72.9 95079 351628
1995 298026 77.2 87733 385759
1996 289131 79.1 75985 365116
1997 326964 81.7 73000 399364
1998 315797 80.3 77230 393027
1999 334400 80.7 79615 414015
2000 347712 80.3 85241 432953
2001 277739 73 87358 365097
Kaynak: Turizm statistik Yllklar (1978-1999 TDD)
*2003 yl Gei Yl Program, 2003, s. 192.
KKTCnin dnyann drt bir yannda turist ekmesi, lke turizm potansiyelinin ne
kadar byk olduunu ortaya koymaktadr. Ama bu potansiyel siyasi, sosyal ve kltrel

47
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)
adan yeterince deerlendirilmemektedir.
EKL: 1 KKTCye Trkiye ve Dier lkelerden gelenlerin yllara gre dalm (1975-2001)
xBin Kii
500

450

400 Trkiye

350 Dier lkeler

300 Toplam

250

200

150

100

50

0
Yllar
1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001
1997 1998 1999 2000 2001
Net Turizm Gelirleri 183.2 186.0 192.8 198.3 93.7
(Milyon Dolar)
Toplam Dviz Gelirleri 315.6 327.4 322.4 392.1 254.9
(Milyon D.)
hracat Gelirleri 57.7 53.4 52.4 50.4 34.6
Toplam Dviz Gelirlerine 58 56.8 59.8 50.6 36.8
Gre Yzde
hracat Gelirlerine Gre 317.5 348.3 367.9 393.5 270.8
Yzde

Tablo 3 : Turizm Gelirleri ve Dviz Gelirlerindeki Pay

Kaynak: KKTC Babakanlk D.P..
2001 ylnda KKTCye gelen turist says 365.097 kiidir. Ayn yl devletin
turizmde salad gelir 254.9 milyon dolar ve turist bana elde ettii ortalama gelir ise
700 dolar olmutur.
Turizm gelirleri 1997den 2000e kadar srekli artarken, 2000 ylndan sonra

48
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
dmtr. Buna sebep lke hakknda yaplan olumsuz propagandalardr.

KKTC TURZMN ETKLEYEN FAKTRLER

Ulam: Ulam imkanlar turizmi dorudan etkileyen nemli bir etkendir. Ulam
imkanlarnn kolay olmas, oraya ulaabilen insan saysn artrabilmektedir. lkenin d
dnya ile balants denizyollar ve havayollar ile salanabilmektedir.
Denizyolu : Girne (KKTC)- Taucu (Trkiye), Gazimausa (KKTC) Mersin
(Trkiye), Girne (KKTC) Alanya (Trkiye) arasnda lineer yk ve yolcu seferleri
yaplmaktadr. Bu seferler, mesafenin yakn olmasndan dolay Trkiyeden gelen
turistler arasnda tercih edilen ulam eklidir. Yabanc uyruklu turistler arasnda pek
tercih edilmemektedir.
KKTCnin deniz yolu ile yaplan yolcu tamaclnn % 85i Girne Taucu
arasnda gerekletirilmektedir. Trkiye Taucu Belediye liman hattnda 2 deniz otobs
6 feribot dzenli hizmet vermektedir. Yllar itibariyle artan yolcu ve yk miktar
ulamnn rahatlkla dzenli yaplabilmesi iin daha byk ve hzl gemilerin sektre
kazandrlmas gerekmektedir.
Havayolu: Ulam ile ilgili olarak unlar sylemek mmkndr; KKTCnin
siyasi adan tannmam olmas, yabanc uyruklu uaklarn KKTCye ini yapmasn
engellemektedir. KKTCye ulamak iin Trkiye zerinde bir ulam an izlemesi
gerekmektedir. Bu durum hem zaman kaybn hem de ulam maliyetini artrmaktadr.
Tantm: lke corafi konumu, turistik deerleri bakmndan dnya turizminde
ok nemli bir yere sahiptir. lkenin turist eken balca zellikleri, Akdenizin ortasnda
bir ada olmas, Orta ve Kuzey Avrupa memleketlerine gre daha lman iklim zellii,
yani iklimin daha scak ve bol gneli olmas, berrak ve temiz kylarnn bulunmas,
doal kumsallar, gibi zellikleri yannda, tarih, sanat, arkeoloji kltr deerleri ve ans
oyunlarnn merkezi olma zellikleri lkenin uluslararasndaki turistik adan nemini
artrmaktadr.
lkeyi d dnyaya tantmak iin eitli almalar yaplmaldr. Bunlarn banda,
resimli brorler, renkli haritalar, afiler, gazeteler, dergiler, radyo, televizyon, video
filmleri, seminer ve konferans gibi tantma ynelik almalara arlk verilmelidir.
Eitim: lke turizmini etkileyen bir dier faktr eitimdir. Bu sektrde istihdam
edilenlerin 822si rehber ve 786s OTEM mezunu olmak zere 1668 kii eitim
grmtr.
Yllar itibariyle turizm sektrnde alanlarn saysnda belli bir oranda gelime
olmutur. 1983 ylnda bu sektrde 840 kii, 1990da 1770 kii, 1999da 3536 kii ve

49
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)
2001 ylnda 3630 kiiye ulamtr (Ekonomik ve sosyal gstergeler, 1998, 15; 2003
Gei Yl Program, 2003,196).
Yllar baznda turizm sektrnde istihdam edilen ve bunlarn iinde eitimli
olanlarn says artmakla birlikte, eitimlilerin says yine de istenilen dzeye
ulamamtr. Turizm sektrnde alanlarn % 45.9u eitimli olan kimselerden
oluturmaktadr. Tm sektrlerde istihdam edilenlerin iinde turizmin pay % 4dr. Bu
nedenle lkedeki turistik deerlerin tantm iin turizmde alanlarn eitimine byk
nem verilmelidir.
KKTCde Otelcilik: KKTCde 2001 yl itibariyle 107 konaklama tesisinde
10.507 kiilik yatak kapasitesi bulunmaktadr. Bu konaklama tesislerinin bei be yldzl,
sekizi drt yldzl, yirmi yldzl, otuz iki yldzl ve otuz alts da bir
yldzldr. Konaklama tesislerinin doluluk oranlarna bakld zaman ok dk deerler
grlmektedir. 1996-20001 dneminde doluluk oran ortalama %35dir (Gei Yl Prog.
2003, 194-200). Tesisler doluluk oranlar bakmndan ortalama % 64.6s
kullanlmamaktadr. Turizm sektrnn dn ve bugn karlatrldnda KKTC
ekonomisine ok byk bir katk yapmamtr. Ancak konaklama tesislerindeki doluluk
oranlarndaki dklk, lkenin turizmde beklenen sonulara ulamadn
gstermektedir.
1997-2001 dneminde ihracat gelirlerinin ortalama % 50si turizm sektrnden
karlanmtr. Bu deer tarm ve sanayi ihracat gelirlerinden daha yksektir. Bu haliyle
turizmin lke ekonomisinde ne kadar nemli olduu ortaya koymaktadr.
Turizmi etkileyen en nemli unsurlar insan kaynaklar, altyap ve doal
kaynaklardr; lke turizminde iyi bir imajn yaratlabilmesi, kaliteli bir hizmet
sunabilmek, lke deerlerinin tantabilmesi iin kalifiye personelin artrlmas
gerekmektedir.
Otellerin altyap sistemi (su, elektrik, yol, ulam, kat ve sv atklar uzaklatrma)
yeterince geliememitir. Konaklama tesislerin ancak % 4.6s be yldzldr. Bu anlamda
turizmin geliebilmesi iin konaklama tesislerin altyap sistemi ve kalitesi
iyiletirilmelidir.
Doal ve tarihi evre korunmaldr. Konaklama tesisleri ve eklentileri doal ve
tarihi evre ile uyum iinde olmaldr. evre kirliliine zellikle dikkat edilmelidir.
lke turizmini etkileyen olumsuzluklarn ortadan kaldrlmasyla konaklama
tesislerinin % 100lk doluluk oranna erimesi halinde lkenin turizm dviz gelirleri 728
milyon dolara ulaabilecektir.
lke turizmi ile ilgili olarak unlarn yaplmas gerekir;
50
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...

51
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

Tablo 4 :2001 Ylnda KKTC ye Gelen Yabanclarn lkelere Gre Dalm

Toplam 365064 Irak 631 Msr 131

A.B.D. 2047 spanya 464 Moldovya 2286
Almanya 8769 sve 100 Norve 156
Avusturya 393 svire 335 Pakistan 820
Belika 641 ran 570 Polonya 281
Bulgaristan 285 rlanda 1419 Romanya 735
ek Cum. 766 srail 986 Rusya Fed. 2171
Danimarka 184 talya 602 Suriye 518
Estonya 21 ngiltere 48898 Sudan 275
Finlandiya 107 Japonya 265 S.Arabistan 165
Fransa 663 Kanada 398 Trkiye 277718
Grcistan 372 Kazakistan 501 rdn 1178
Hindistan 145 Lbnan 304 Y. Zellenda 97
Hollanda 62 Macaristan 118 Dier 7168
in 445 Makedonya 187

Kaynak: statistik Yll, 2001, s. 217-218.

1- Turistlerin ya grafii kartlmal ve bu ya gruplarna ynelik imkanlar ve
pazar eitlilii artrlmaldr.
2- Kum, gne ve deniz geninde sunulan imkanlar artrlabilecei gibi tarihi ve
kltrel turizm de n plana kartlmaldr.
3- Ilman bir ikilim grld iin, k mevsiminde daclk, doa yryleri,
trmanma gibi faaliyetler yaplmaldr.
4- Turizm sadece Girne ile snrlandrlmamal, dier yandan lkenin ticaret
merkezi Lefkoa, tarih zenginlii olan Gazimausa, Gzelyurt, Lefke taraflarna da
kaydrlmaldr.
5- niversiteler, dier lkelerin niversiteleri ile i birliine gidilerek, Kbrsn
tarihi, kltrel, jeolojik, jeomorfolojik, bitki rts, Kbrs meselesi, Kbrsn jeostratejik
konumu gibi konularda konferans, panel, gsteri, seminer, yaz kurslar dzenlenerek
lkeye turist ekme faaliyetleri artrlmaldr.
6- Han, Hamam, Kpr, Cami, Kilise gibi deiik yap tarzlar bulunan kylere de
iyi bir tantm yaplarak, bu sektr canlandrlmaldr.

52
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...

4. ULAIM:
Ulam veya ulatrma insanlarn ve onlarn rettikleri mal ve hizmetlerin eitli
ulam aralar kullanarak bir yre, lke yada ktadan baka bir yre, blge veya lkelere
naklini kapsamaktadr (ATALAY, ., 1991,195). Balangta hayvanlarn evcilletirilmesi
ve tekerlein icad ile balayan ulam, buharla ileyen gemi ve trenlerin devreye
girmesiyle gelimi, daha sonra karayolu ve havayolu ulamndaki gelimelerle daha da
byk boyutlara ulamtr.
Karayollar: KKTCde toplam 2500 km uzunluunda bir yol ebekesi vardr. 2001
yl kaytlarna lkede 60.000 civarnda otobs, minibs, kamyon, kamyonet, zel binek
arabas vardr (st. Yll 2001, 196). Ada 1960 ylndan nce ngiliz kolonisi olduu iin
trafik ngilterede olduu gibi soldandr.
klim ve topografya artlar lkede karayolu ulamnda byk bir engel tekil
etmemektedir. Kuzeygney ulam Beparmak dalar dou-bat dorultusunda
uzandklar iin kuzeygney ynl ulam byk lde snrlamtr. Bu yndeki
ulam ayr yerde olmakla birlikte Girne-Lefkoa yolu bir boazdan (Boaz mevkii)
saland iin kuzey-gney ynl ulamn byk bir ksm buradan salanmaktadr.
Denizyolu: lkede, Gazimausa, Girne turizm ve yat, Gemikona, Teknecik
santral, Kalecik akaryakt tesisleri olmak zere 6 tane liman bulunmaktadr. Bu limanlar
KKTC ile d dnya arasndaki denizyolu ulamn salamaktadr. Mesafenin ksa
olduu iin lke snrlar dahilinde denizyolu ulam yaplmamaktadr. Gazimausa
liman daha ok yk tamaclna, Girne turizm liman daha ok yolcu tamaclna
hizmet etmektedir. Girne yat ve Gemikona limanlarnda hizmet verilmemektedir.
Teknecik ve Kalecik akaryakt tesisleri ise sadece yk tamaclna hizmet vermektedir.
Bu limanlar ierisinde en ilek olan Girne turizm limandr. 2001 ylnda Gazimausa ve
Girne turizm limanndan 565.416 ton yk ve 367.042 adet yolcu tanmtr.
Tablo 5 : Denizyolu Yk ve Yolcu Tamas (1997 2001)

Limanlar Girne Liman Gazimausa Liman

Yllar Yk(Ton) Yolcu(Kii) Yk(Ton) Yolcu (Kii)
1997 48.659 367.943 586.836 56.804
1998 97443 325.736 634.338 52747
1999 108.927 316.511 544.004 63985
2000 97.353 312.669 858.839 57.418
2001 112.987 327.766 452.429 39.276

Kaynak : statistik Yll, 2001, s. 193.

53
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

ekil: 2 Denizyolu Yk Tama Durumu (1997-2001)

X Bin Ton Girne Turizm Liman
1.000 Gazimausa Liman

800

600

400

200

0
1997 1998 1999 2000 2001

ekil : 3 Denizyolu Yolcu Tama Durumu(1997-2001)

Girne
c Turizm Liman
X Bin Kii Gazimausa Liman

400

300

200

100

0
1997 1998 1999 2000 2001

2001 ylnda KKTC limanlarna tanan yk ve yolcu iin toplam 26.500.000 dolar
navlun gelir gerekletirilmitir. Bu gelirin 16.800.000 dolar KKTC amatrlerince
salanmtr.
2001 ylnda Gazimausa limanna gelen ykn % 72.84 ve giden ykn %
58.61i KKTC bandral; gelen ykn % 12.23 ve giden ykn % 5.83 Trkiye
bandral; gelen ykn % 14.93 ve giden ykn % 35.56s ise dier bandral gemilerle
tanmtr. 2001 ylnda KKTCye 898.121 ton yk gelmi ve KKTCden 247.213 ton
yk gitmitir (Gei Yl Program, 2003, 225). Gazimausa limanna sadece bir yl
iinde gelen yk, giden ykn yaklak olarak drt kat olmutur.
KKTCnin denizyolu ulam ile yaplan yolcu tamaclnn byk bir ksm
Girne-Taucu arasnda gerekletirilmektedir. Bu hatta 2 deniz otobs ve 6 feribot
dzenli hizmet vermektedir. Zamanla artan yolcu ve yk tamaclnn dzenli
yaplabilmesi iin daha byk gemilerin devreye girmesi gerekir. Ayn zamanda limanlar
da modern bir yapya kavuturulmaldr.
Havayolu: KKTCde Geitkale ve Ercan hava alanlar bulunmaktadr. KKTCnin

54
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
tannmam olmas yabanc lkelerden kalkan uaklar KKTCye direkt ini yapamadklar
gibi KKTCden kalkan uaklar da Trkiye dndaki dier lkelere direkt ini
yapamamaktadr. KKTCnin d dnya ile hava yolu ulam Trkiye zerinde
salanabilmektedir. Bu durum hem zaman hem de ulam maliyetini artrmaktadr.
Tablo: 6 Havayolu Yk ve Yolcu ve Sefer Saylar (1997-2001)

1997 1998 1999 2000 2001

Sefer 6681 6721 7324 7711 6601
Says
Yolcu 722.752 1.115.003 816.669 878.679 758.750
Says
Kargo 8265 6868 6585 6181 4294
(Ton)

Kaynak: Gei Yl Prog. 2003, 121.

KKTCde havayolu ile tanan yolcu ve yk miktarna bakldnda tanan yolcu
saysnn giderek artt yk miktarnn giderek dt grlmektedir. 2001de 758.750
yolcu ve 4294 ton yk tanmtr.
Deniz ve havayolu ulam karlatrldnda yle bir deerlendirme ortaya
kmaktadr; yolcu tamaclnda havayollarnn pay 1997de % 62.9luk deer
2001de % 67.3e kmtr. Toplam yk tamaclnn iindeki havayolu ulamnn
pay 1997de % 1,2 iken 2001 de % 0,7ye dmtr.Yani yk tamaclnda
denizyollar, yolcu tamacnda havayollar daha n plana gemi durumdadr.
lke snrlar dar olduu iin denizyolu, havayolu ve demiryolu ulam
yaplmamaktadr. lke snrlar iinde sadece karayolu ulam yaplmaktadr.

6. TCARET
KKTCnin 2001 ylnda 80 lke ile ithalat olmutur. Bunlarn banda; Trkiye
(%63.7) Birleik Krallk (%10.5), Almanya (%4.2), talya (%3.1), srail (%2.9), ABD
(%1.59), Hollanda (% 1.5) gelmektedir.
thalatn yapld lkelere gre daha geni bir deerlendirme yapldnda yle bir
sonu ortaya kmaktadr. 2001 ylnda KKTC ithalatn % 64 Trkiye, % 22si Avrupa
Birlii lkeleri, % 3 Asya lkeleri, % 2si Amerika lkeleri % 3 Dier Avrupa
lkeleri ve % 2si de dier lkelerle yaplmaktadr. thalatn yarsndan fazlas Trkiye ile
olmak zere dier devletlerle de az veya ok ithalat bulunmaktadr.

55
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

ekil : 4 KKTCnin 2001deki thalat Durumu (% olarak)

Dierleri
talya
srail

ABD

Birleik
Trkiye
Krallk

Hollanda
Almanya

KKTCnin ithalat giderleri 1996da 3.184 milyon dolar, 2000de 4.249 milyon
dolar ve 2001 ylnda ise 2.720 milyon dolar olmutur. En ok ithal ettii rnler
unlardr; Makine ve Nakliyat Aralar (59 Milyon $), Yiyecek ve Canl Hayvanlar (46.2
Milyon $), Mineral Yaktlar, Yalayc Maddeler (32.6 Mil $), Kimyevi Maddeler (28.5
Milyon $), eitli Mamuller (20.6 Milyon $), kiler ve Ttn (19.3 Mil $) dir.
KKTCnin Trkiyeden en ok ithal ettii rnler arasnda ilenmi petrol rnleri,
demir elik sanayi rnleri, gda sanayi rnleri, kimya sanayi rnleri, dokumaclk
rnleri ve tat aralar bulunmaktadr.
KKTCde hammadde kaynaklarnn yetersiz olmas ve hammadde tama
maliyetinin yksek olmas nedeniyle lke ihtiyacn karlayacak dzeyde sanayi retimi
yaplmamaktadr. Bu nedenle ithalatn byk bir ksmn makine ve nakliye aralar
oluturmaktadr.
KKTC 2001 ylnda 25 lkeye ihracat yapmtr. Bunlarn balcalar unlardr;
Trkiye (%36.8), Rusya Federasyonu (%9.2), Birleik Arap Emirlikleri (%5.9), ABD
(%1.5), srail (% 1.48).
hracatn yapld lkeler daha geni bir deerlendirmeye tabi tutulduunda, 2001
ylnda ihracatn % 37si Trkiye, % 35i Avrupa Birlii lkeleri ve % 28i dier lkeler
oluturur.
KKTCnin ihracat gelirleri 1996da 7 milyon $, 2000de 5 milyon $ ve 2001de 3
milyon $ dr. hra rnlerinde ilk sray narenciye (% 28.6), giyim eyas (% 32), peynir
eitleri (% 8.7), hellim peyniri (% 5.9), ila (% 3.3), deri, (% 1.8) , patates (% 1.3), ttn
(% 1.1) gibi tarm ve hayvan rnleri oluturmaktadr. KKTCnin Trkiyeye satt
rnlerin banda narenciye, giyim eyas, peynir ve deri gelmektedir.

56
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
lke ihracatnda konfeksiyon sektr nemlidir. Lefkoe Sanayi blgesi bata
olmak zere eitli yerlerde bulunan konfeksiyon fabrikalar yeterli miktarlardadr.
Rumlarn basklar sonucu AT Adalet divan alm olduu karar ile KKTCnin AB
lkelerine tarm rnlerinde yksek vergi oranlar uygulamaya balatmtr. Bunun
sonucunda, ABye olan ihracat 1996da 25 milyon dolardan 2001de 12 milyon dolara
dmtr.
Tablo 7: D Ticaret (thalat hracat 1996-2001) (Dolar)

Yllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001

thalat 26.154.971 55.230.383 112.958.227 174.287.242 266.281.836 320.361.960
hracat 5.517.004 8.302.432 13.594.559 21.277.869 30.910.124 37.553.256
Ticaret 20.637.966 46.927.950 99.363.667 152.564.373 235.271.761 282.808.703
A

Kaynak: 2003 Yl Gei Yl Prog. 2003, 224.

Ekonomideki olumsuzluklar nedeniyle ticaret a giderek artmaktadr. 1996da
20.637.966 dolar olan ticaret a yaklak 14 kat artarak 2001de 282.808.703 dolara
ykselmitir.
EKL: 5 TCARET DENGESNN DURUMU

400
350 hracat
300 thalat
250 Ticaret A
200
150
100
50
Milyon $

0
1996 1997 1998 1999 2000 2001

Tablo 8: 1996 2000 Dneminde Trkiyenin KKTCye Salad Yardmlar (Milyon $)

Yl 1996 1997 1998 1999 2000

(Milyon $) 86.1 132.6 243.8 158.5 195.5

Kaynak : TC, Lefkoa Bykelilii, Yardm Heyeti, 2000, 9

lkenin iinde bulunduu ekonomik skntlar gidermek amacyla byk ksm
hibe olmak zere Trkiyeden kredi almaktadr. 2000 ylnda Trkiyeden ald kredi
miktar 195.5 milyon dolardr. Bu kredilerle alt yap almalar srdrlmektedir. Bu
almalar iine yol, imar, su, turizm, tarihi eserlerin onarm salk ve evre gibi konular
57
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)
girmektedir.
KKTC ticaretini etkileyen faktrler unlardr;
1- lkede doal kaynaklar snrldr. Enerji ve ulamda byk zorluklarla kar
karyadr.
2- Trkiye Cumhuriyeti dnda uluslararasnda lkenin siyasi adan tannmam
olmas byk ekonomik skntlara yol amaktadr. nk lke ekonomisine eitli
ambargolar uygulanmaktadr.
3- Hava ve deniz ulam Trkiye zerinden salad iin ulam masraflar ve
zaman kayb fazladr.

BULGULAR
1- Ada, yer alt kaynaklar bakmnda ok yetersizdir. zellikle hammaddenin
yetersiz olmas ok eitli sanayi dallarnn kurulmasn engellemektedir. KKTC sanayin
gelimesinin engelleyen dier nedenle arasnda, uygulanan fiili ambargolar ve ulam
zorluklar saylabilir.
2- Adann dier yerlerle kara ve demiryolu ulam olmad ve KKTCnin siyasi
bakmdan tannmaml hava ulamna byk zorluklar kard iin ham ve mamul
madde ulamnda zaman kayb ve maliyetin artmasna neden olmaktadr. KKTCden
kalkan uaklar Trkiye zerinden aktarmal bir uu gerekletirmektedir. Bu durum
zaman kayb, maliyet art ve gdann bozulma problemlerini beraberinde getirmektedir.
3- lkede tek gelime gsteren sektr turizmdir. Bu gelime, ok eitli ans
oyunlarnn serbest olmas ile ilgilidir. KKTC, zengin bir turizm potansiyeli
bulunmaktadr. Alnacak nlemlerle turizmde eitlilik salanabilir ve turizm gelirleri
artrlabilir.
4-KKTCnin Trkiyeden ald krediler bir plana gre olumlu bir ekilde
deerlendirilmedii iin bu kredilerle istenilen byme salanamamtr.
5-Adada her iki toplumun istikrarl bir ekilde gelimesini salamak iin kalc
zmler gereklidir.

SONU VE NERLER
lke ekonomisinin temeli tarm ve turizme dayanmaktadr. 2000 yl Gayri safi
yurt ii milli haslann % 7.9u tarm, %12si sanayi, % 14.6s ticaret ve turizm, %13
ulatrma ve haberlemeye ve geriye kalan da dier sektrlerden salanmaktadr.
KKTCnin iinde bulunduu siyasi durum, maruz kald ambargo ve d basklar
nedeniyle ekonomi daima olumsuz bir ekilde etkilemektedir. Kbrs meselesine ABnin
de karmasyla KKTCye olan bask ve ambargolar daha da arttrmaktadr. Tarm ve
58
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
sanayiye dayal ihracat gelirleri giderek azalmaktadr. Ancak turizmde salanan
gelimeler ekonomiyi olumlu etkilemektedir.
Kbrs, siyasi istikrarszlk yznden 1974 2002 arasnda geen 28 yllk
dnemde ekonomi iyi ynetilememitir. KKTCde ekonominin temeli turizme
dayanmaktadr. Dier retim sektrlerinin ekonomiye katks ok azdr. Turizm
dnyadaki siyasi ve ekonomik gelimelerden ok etkilendii iin lke ekonomisi istikrarl
bir gelime gsterememektedir. te yandan emeklilik ya 50ye indirilerek genlere
istihdam alan yaratlmaya alld gibi yeterli retim olmadan devlet kamu gelirleriyle
ayakta tutulmaya allmaktadr.
lke topraklar tahl tarm (buday, arpa, yulaf; zellikle sera tarm), turungil ve
zeytin gibi tarmsal faaliyetlere ok elverilidir. Bu gibi tarmsal faaliyetlere dayal gda-
sanayi dallarnn gelitirilmesi gerekirken tarm alanlar hzl kentleme ile yok
edilmektedir. lke ekonomisi yurt dndan alnan kredilerle ayakta tutulmaya
allmaktadr. Bu yzden lkede d borlar ve ticaret a giderek bymektedir.
stenilen dzeyde olmasa da turizm gelime eilimindedir. Ancak turizm sektrn
destekleyen tketim mallarnn byk bir ksm ithal edildii iin turizmin ekonomiye
olan olumlu katksn da ortadan kaldrmaktadr.
lkenin siyasi adan tannmas ve ihracat zerindeki ambargolarn kaldrlmas
halinde ekonomi olumlu ynde etkilenecektir. Ancak bu durum ksa srede
gereklemeyecei iin lkenin Trkiye ile yapaca anlamalar uygulamas ve tm
potansiyellerini harekete geirecek tarmsal retimi, rn eitliliini ve kaliteyi
iyiletirecek kurumsal dzenlemelere gidilmesi gerekmektedir.
lkede elverili doal koullar bulunduu iin tarm ve hayvanclk
gelitirilmelidir. Besi hayvancl zendirilmelidir. St ve rnlerini sanayi tesislerine
salkl bir ekilde ulatrlmal, tarm ve hayvancla dayal sanayi dallar
gelitirilmelidir. Sanayi alanndaki teknik bilgi eksikliini ortadan kaldrmak ve kalifiye
elemanlarn yetimesini salamak amacyla gelimi lkelere kursiyerler gnderilmelidir.
Ekonominin canlanmasn salamak amacyla turizm potansiyeli iyi planlanmaldr.
Konaklama tesisleri Girne dndaki yerlere de kaydrlmaldr. lke turizmin tantmn
iyi yapacak eitimli rehberler yetitirmelidir. Her ya gruplarna hitap edecek pazar
imkanlar gelitirilmeli, turizm eitlilii artrlarak yaz sezonu ile snrl olan turizm yln
dier dnemlerine de kaydrlmaldr.
lkenin d dnya ile balantsn kolaylatrmak, yk ve yolcu tamaclnn
rahatlkla yaplabilmesi amacyla daha byk ve hzl gemilerin devreye sokulmaldr.
mkanlarn gelimesi halinde deniz st karayolu da yaplmaldr.
59
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

Fotoraf 2. .Girne yat liman, Girne ehri ve Beparmak dalar grlmektedir.

KAYNAKLAR
ALAGZ, 1971. Kbrs Tarihine Corafi Giri, MBKTK:1331 s.16
ALAGZ, C.A., 1959, Corafya Gzyle Kbrs, Ankara niversitesi, Trk Corafya
Dergisi YIL XIV.XV, Say: 18, s. 1-15, Ankara.
ALTAN, M.H., 2000, Kbrsta Rumlatrma Hareketi, Milli Ariv Yaynlar No:1, KKTC
ATALAY, . 1991, Genel Beeri ve ktisadi Corafya, Yenica Basm ve Yayn, ISBN:
975- 95527-3-6, s. 165, Ankara.
FEHM, H., 1992, Adan Zye KKTC Sosyal ve Ansiklopedik Bilgiler, Cem Yaynevi, s.14-
15, STANBUL
GAZOLU, A.C., 2000, Kbrsta Trkler (1570-1878), 308 Yllk Trk Dnemine Yeni
Bak, Kbrs Aratrma ve Yayn Merkezi, (Cyrep), Lefkoa.
GRSOY, C.R., 1962, Kbrs Mahedeleri , Ankara niversitesi Trk Corafya Dergisi
YIL XX.XV, Say: 3-4, s. 161-210, Ankara.
KODAY, Z., 1994 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti'nin Trkiye ile Olan Ulam
Faaliyetlerine Corafi Bir Bak Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, say : 2, , s.47-69.
Erzurum.
KODAY, Z., 1995, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin Corafi zellikleri, Atatrk

60
 Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde...
niversitesi, Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, say. 2, sayfa: 17-45, Erzurum.
KODAY, Z., 1998, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde Doal Bitki rts ve Orman
Varl, Atatrk Trk Corafya Dergisi, say. 33, sayfa: 161-282, stanbul.
KKSAL,A., 1994, Trkiyede Turizm Corafyas, Gazi Bro Kitapevi s.1, Ankara.
TARKAN, T., 1975, KIBRIS (Genel izgileriyle), Atatrk niversitesi yay. No:417,
Edebiyat Fakltesi Yay. no: 77, Ders Kitaplar Serisi No: 4, Ankara.
TMERTEKN, E., 1982, Ekonomik Corafya, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
Yaynlar No: 2926 s. 449, stanbul.
1993 Gei Yl Program, KKTC Babakanlk Devlet rgt, Devlet Basmevi, 1993,
Lefkoa.
2003 Gei Yl Program, KKTC Babakanlk Devlet rgt, Devlet Basmevi, 2003,
Lefkoa.
Ekonomik Ve Sosyal Gstergeler 2001, KKTC Babakanlk DP(Devlet Planlama rgt),
zleme ve Koordinasyon Dairesi,
statistik Yll 2001, KKTC Babakanlk DP( Devlet Planlama rgt), statistik ve
Aratrma Dairesi, KKTC Devlet Basmevi, 2003, Lefkoa.
Kbrs Trk Elektrik Kurumu, 2003
Tarm ve Ky leri Bakanl 2001,Arazi Kullanm Haritas, 1/130.000
Turizm istatistik Yllklar (1978-1999), 2000, TDD, KKTC Babakanlk DP( Devlet
Planlama rgt), statistik ve Aratrma Dairesi, KKTC Devlet Basmevi, Lefkoa
TC, Lefkoa Bykelilii, Yardm Heyeti, 2000, KKTC Babakanlk DP (Devlet Planlama
rgt), statistik ve Aratrma Dairesi, KKTC Devlet Basmevi, Lefkoa

61
F..Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1)

62