Professional Documents
Culture Documents
श्रम एेन २०७४
श्रम एेन २०७४
np
1
www.lawcommission.gov.np
-`_ æk|lti7fgÆ eGgfn] d'gfkmf cfh{g ug]{ jf d'gfkmf gug]{ u/L pBf]u, Joj;fo
jf ;]jf ug{] p2]Zon] k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf, ;+:yfkgf, btf{ jf
u7g ePsf] jf ;~rfngdf /x]sf] s'g} sDkgL, k|fOe]6 kmd{, ;fem]bf/L kmd{,
;xsf/L ;+:yf jf ;+3 jf cGo ;+:yf ;Demg' k5{ .
-6_ ædGqfnoÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/, >d tyf /f]huf/ dGqfno ;Demg' k5{ .
-7_ æd'Vo /f]huf/bftfÆ eGgfn] >lds cfk"lt{stf{ dfkm{t >ldsnfO{ sfddf
nufpg] /f]huf/bftf ;Demg' k5{ .
-8_ æ/f]huf/bftfÆ eGgfn]] >ldsnfO{ sfddf nufpg] JolQm jf k|lti7fg ;Demg'
k5{ / ;f] zAbn] k|lti7fgsf] xsdf Joj:yfksnfO{ / o; P]g adf]lhd
cfk"lt{{ ul/Psf] >ldssf] xsdf >lds cfk"lt{stf{nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-9_ æ/f]huf/ ;Demf}tfÆ eGgfn] /f]huf/Lsf] ;]jf, zt{ / ;'ljwfsf ;DaGwdf
/f]huf/bftf / >ldsaLr ePsf] ;Demf}tf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
/f]huf/bftfn] >ldsnfO{ lbPsf] lgo'lQmkq ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-0f_ æ/f]huf/ cjlwÆ eGgfn] >ldsn] /f]huf/bftf;Fu /f]huf/L u/]sf] cjlw
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] b]xfosf] cjlwnfO{ ;d]t hgfpF5 M–
-!_ hu]8fdf /x]sf] cjlw,
-@_ kfl/>lds ;lxt labfdf /x]sf] cjlw,
-#_ k|;"lt jf k|;"lt :ofxf/sf] nflu j]tnaL labfdf a;]sf]
cjlw,
-$_ /f]huf/bftfsf] sfd ubf{ ub}{ jf ;f]xL qmddf ePsf]
b'3{6gfsf] sf/0f pkrf/sf] qmddf labfdf a;]sf] cjlw .
-t_ æljlgodfjnLÆ eGgfn] bkmf !)* adf]lhd k|lti7fgn] agfPsf] >ldssf]
;]jf zt{ ;DaGwL ljlgodfjnL ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] k|lti7fgsf] cfly{s
k|zf;g ljlgodfjnL ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-y_ æljefuÆ eGgfn] >d ljefu ;Demg' k5{ .
-b_ æJoj:yfksÆ eGgfn] k|lti7fgsf] sfo{sf/L k|d'vnfO{ ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] clGtd lhDd]jf/L jxg ug]{ jf clwsf/ k|of]u ug]{ u/L lgo'Qm s'g}
zfvf jf OsfO{sf] k|d'vnfO{ ;d]t hgfpF5 .
-w_ æJoj:yfksLo >]0fLsf] >ldsÆ eGgfn] /f]huf/bftfsf] tkm{af6 >ldssf]
sfddf d"NofÍg, lgoGq0f / ;'k/Lj]If0f ug]{ clwsf/ lbO{ k|aGws tx jf
;f]eGbf dflyNnf] kbdf lgo'Qm ePsf] >lds ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
Joj:yfks ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-g_ æ;fdflhs ;'/Iff sf]ifÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd :yflkt ;fdflhs
;'/Iff sf]if ;Demg' k5{ .
-k_ æ;fd"lxs ;Demf}tfÆ eGgfn] /f]huf/bftf jf /f]huf/bftfsf] ;Ë7g / 6«]8
o'lgog jf ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldltaLr >ldssf] kfl/>lds, ;]jfsf zt{,
;'ljwf jf /f]huf/bftf / >ldssf] cfk;L ;/f]sf/sf ljifodf ePsf]
;Demf}tf ;Demg' k5{ .
-km_ æ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldltÆ eGgfn] bkmf !!^ sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldlt ;Demg' k5{ .
-a_ æ>d cbfntÆ eGgfn] bkmf !%! adf]lhd ul7t >d cbfnt ;Demg' k5{ .
2
www.lawcommission.gov.np
3
www.lawcommission.gov.np
!!= /f]huf/ ;Demf}tf gu/L sfddf nufpg gx'g] M -!_ /f]huf/bftfn] /f]huf/ ;Demf}tf gu/L
s;}nfO{ sfddf nufpg xF'b}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cfsl:ds /f]huf/Lsf] nflu
lnlvt?kdf /f]huf/ ;Demf}tf ug{ cfjZos kg{] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd /f]huf/ ;Demf}tf ubf{ To:tf] ;Demf}tfdf >ldsn] kfpg]
kfl/>lds, ;'ljwf, /f]huf/Lsf] zt{ tyf tf]lsP adf]lhdsf] cGo s'/fx? ;d]t pNn]v ug{'
kg{]5 .
!@= /f]huf/ ;DaGw :yfkgf x'g] M -!_ /f]huf/bftfn] >lds;Fu /f]huf/ ;Demf}tf u/]df jf
df}lvs ?kdf >ldsnfO{ /f]huf/L lbPdf jf cfsl:ds /f]huf/Lsf] xsdf >lds sfddf
nfu]sf] jf lghn] ;]jf k|bfg u/]sf] ldlt jf ;dob]lv /f]huf/bftf / >ldsaLr /f]huf/
;DaGw :yfkgf x'g]5 .
-@_ /f]huf/bftf / >ldsaLr /f]huf/ ;DaGw :yfkgf ePsf] 5 jf 5}g eGg]
;DaGwdf ljjfb pTkGg ePdf To:tf] ljjfbsf] lg?k0f sfof{non] ug{]5 .
-#_ o; P]g adf]lhd ljefu jf cbfnt ;dIf ljrf/fwLg s'g} ljifodf pkbkmf -@_
adf]lhdsf] ljjfb ;d]t ;dfj]z eP ljefu jf cbfntn] To:tf] ljjfbsf];d]t lg?k0f
ug]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ sf] k|of]hgsf] nflu sfof{non] /f]huf/bftfnfO{ lgh;Fu /xg]
/f]huf/;Fu ;DalGwt s'g} k|df0f jf clen]v k]z ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 / To:tf] cfb]z
adf]lhd /f]huf/bftfn] k|df0f jf clen]v k]z gu/]df /f]huf/bftf / >ldsaLr /f]huf/
;DaGw :yfkgf ePsf] dflgg]5 .
!#= k/LIf0fsfn ;DaGwL Joj:yf M /f]huf/bftfn] >lds;Fu /f]huf/ ;Demf}tf ubf{ lghnfO{ 5
dlxgf k/LIf0fsfndf /xg] u/L ug{ ;Sg]5 / k/LIf0fsfndf >ldssf] sfd ;Gtf]ifhgs
gb]lvPdf To:tf] >lds;Fusf] /f]huf/ ;Demf}tf cGTo ug{ ;Sg]5 . To;/L /f]huf/ ;Demf}tf
cGTo gePsf] >ldssf] k/LIf0fsfn ;dfKt ePkl5 /f]huf/ ;DaGw :jtM ;b/ ePsf]
dflgg]5 .
!$= :jfldTj kl/jt{g ePdf klg /f]huf/ ;DaGw sfod} /xg] M -!_ s'g} /f]huf/bftfsf] sfd jf
Joj;fo jf ;f]sf] s'g} efu sfg"g adf]lhd :jfldTj kl/jt{g jf x:tfGt/0f ePdf jf
To:tf] sfd jf Joj;fo ;~rfng ug{ c? s;}nfO{ lbPdf jf b'O{ jf b'O{eGbf a9L k|lti7fg
jf Joj;fo cfk;df ufleO{ gofF k|lti7fg jf Joj;fo l;h{gf ePdf To;/L :jfldTj
kl/jt{g jf x:tfGt/0f ePsf] jf ;~rfng ug{ s;}nfO{ lbOPsf] sfd jf Joj:ffo jf
uflePsf] k|lti7fg jf Joj;fodf sfo{/t >ldssf] /f]huf/ ;DaGw sfod /xL /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod
adf]lhd jf ;fd"lxs ;Demf}tf ePsf] eP ;f] ;Demf}tf cGtu{tsf] bfloTj To;/L :jfldTj
u|x0f ug]{ jf x:tfGt/0f eO{ k|fKt ug]{ jf sfd jf Joj;fo ;~rfng ug{ lhDdf lng]
/f]huf/bftf jf k|lti7fg jf Joj;fo uflePsf]df To;/L ufleO{ ag]sf] gofF k|lti7fg jf
Joj;fo jf k"jf{wf/ ;+/rgfsf] lgdf{0f tyf ;+rfngdf lghL nufgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g
adf]lhd kl/of]hgfsf] :jfldTj / bfloTj x:tfGt/0f ePdf To:tf] :jfldTj / bfloTjsf]
lhDdf lng] k|lti7fgn] axg ug{' kg{]5 .
t/ ;fljs /f]huf/bftf, gofF /f]huf/bftf / ;DalGwt k|lti7fgsf] o'lgogaLr
cGtl/d Joj:yfkg ;DAfGwdf s'g} ;Demf}tf ePdf ;f]xL ;Demf}tfsf] Joj:yf nfu" x'g]5 .
!%= hu]8fdf /x]sf] cjlwdf /f]huf/ ;DaGw sfod} /xg] M -!_ sfo{:yndf s'g} ljz]if kl/l:ylt
pTkGg ePdf /f]huf/bftfn] sfo{ :yug u/L >ldsnfO{ hu]8fdf /fVg ;Sg]5 .
5
www.lawcommission.gov.np
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æljz]if kl/l:yltÆ eGgfn] lah'nL, kfgL, sRrf
kbfy{ jf cfly{s ;|f]tsf] cefj ePsf] jf sfa' aflx/sf] s'g} kl/l:ylt k/L sfo{:yndf k'Ug
jf sfd ug{ g;lsg] jf sfo{:yn ;~rfng x'g g;Sg] cj:yf ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} >lds hu]8fdf /x]sf] cj:yfdf To:tf] >lds /
/f]huf/bftfaLr /f]huf/ ;DAfGw sfod} /xg]5 .
-#_ bz hgf jf ;f]eGbf a9L >lds sfo{/t /x]sf] /f]huf/bftfn] pkbkmf -!_
adf]lhd >ldsnfO{ kGw| lbg;Dd hu]8fdf /fVg ;Sg]5 t/ ;f]eGbf a9L ;dosf] nflu
hu]8fdf /fVg' k/]df cflwsfl/s 6]«8 o'lgog jf >d ;DaGw ;ldlt;Fu k/fdz{ ug'{ kg]{]5 .
-$_ >ldsnfO{ hu]8fdf /fVg] ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b– $
tflndL tyf k|lzIffyL{ ;DaGwL Joj:yf
!^= k|lzIffyL{nfO{ sfddf nufpg ;lsg] M -!_ s'g} k|lti7fgn] s'g} lzIf0f ;+:yf;Fu ;Demf}tf u/L
To:tf] ;+:yfsf] :jLs[t kf7\oqmd cg';f/ s'g} JolQmnfO{ k|lzIffyL{{sf] ?kdf sfddf nufpg
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|lzIffyL{nfO{{ o; P]gsf] k|of]hgsf] nflu >lds dflgg]
5}g .
t/ :jLs[t kf7\oqmd ljk/Lt sfddf nufPdf lghnfO{ lgoldt /f]huf/Ldf /x]sf]
>lds dflgg]5 .
!&= >lds ;DaGwL Joj:yf nfu" x'g] M -!_ bkmf !^ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg o;
kl/R5]b adf]lhd k|lzIffyL{nfO{ sfddf nufpFbf b}lgs cf7 306f / ;fKtflxs ?kdf
c7\rfnL; 306feGbf a9L ;do sfddf nufpg x'Fb}g .
-@_ Joj;fohGo :jf:Yo / ;'/Iff ;DaGwL Joj:yf k|lzIffyL{sf] xsdf >lds ;/x
nfu" x'g]5 .
-#_ s'g} k|lzIffyL{ k|lzIf0fsf] sfd ubf{ub}{ b'3{6gfdf k/]df k|lti7fg / lzIf0f
;+:yfaLr cGoyf ;Demf}tf ePsf]df afx]s To:tf] k|lti7fgn] >lds ;/x To:tf] k|lzIffyL{sf]
pkrf/ u/fpg' kg{]5 / cËeË ePdf o; P]g adf]lhdsf] Ifltk"lt{ pknAw u/fpg' kg{]5 .
-$_ pkbkmf -!_, -@_ / -#_ df pNn]v ul/Pb]lv afx]ssf cGo s'/fsf] xsdf
;DalGwt lzIf0f ;+:yf / k|lti7fgaLr ePsf] ;Demf}tfdf n]lvP adf]lhd x'g]5 .
!*= tflndL >ldssf] ?kdf sfddf nufpg ;lsg] M -!_ /f]huf/bftfn] sfd l;sfpFb} tflnd
lbg] u/L s'g} JolQmnfO{ sfddf nufpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] tflnd cjlw Ps jif{eGbf a9L x'g] 5}g .
t/ vf; sfdsf] tflndsf] nflu k|rlnt sfg"gåf/f s'g} cjlw tf]lsPsf]df jf vf;
cjlw cfjZos kg{] ePdf ;f] cjlw;Dd tflndLsf] ?kdf sfddf nufpg ;Sg]5 .
-#_ o; bkmf adf]lhd tflndLsf] ?kdf sfddf nufOPsf] JolQmnfO{ /f]huf/bftfn]
sDtLdf Go"gtd kfl/>lds, la/fdL labf tyf pkbfg, ;~ro sf]if, ladf nufotsf
;fdflhs ;'/Iffdf sdL gx'g] u/L ;'ljwf lbg' kg{]5 .
-$_ tflnd cjlw ;lsPkl5 tflndLnfO{ sfddf /fVg /f]huf/bftf afWo x'g] 5}g .
t/ ;f]xL /f]huf/bftfn] lgh tflndLnfO{ sfddf /fv]df lghsf] xsdf k/LIf0fsfn
nfu" x'g] 5}g .
6
www.lawcommission.gov.np
kl/R5]b – %
cf+lzs ;do sfd ug]{ >lds ;DaGwL Joj:yf
!(= cf+lzs ;do sfddf nufpg ;lsg] M -!_ /f]huf/bftfn] >ldsnfO{ cf+lzs ;dosf] nflu
sfddf nufpg ;Sg]5 .
t/ k"/f ;do sfd ug{] >ldsnfO{ lghsf] d~h'/L ljgf cf+lzs ;do sfddf
nufpg kfOg] 5}g .
-@_ cf+lzs ;do sfd ug]{ >ldssf] kfl/>lds ;fdfGotof sfo{ ;do -306f_ sf]
cfwf/df jf b'j} kIfaLr ePsf] /f]huf/ ;Demf}tfsf] cfwf/df lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cf+lzs ;do sfd ug]{ >ldssf] kfl/>lds lgwf{/0f ubf{
;dfg k|s[ltsf] sfddf ;dfg txdf k"/f ;do sfd ug]{ >ldssf] sDtLdf dfl;s
kfl/>ldsnfO{ cfwf/ lnO{ lgwf{/0f ug{' kg{]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd cf+lzs ;dosf] nflu sfddf nufOPsf] >ldsnfO{ cltl/Qm
;dodf sfddf nufOPdf To;/L cltl/Qm ;do sfd u/]afkt lghnfO{ pkbkmf -@_
adf]lhd kfpg] kfl/>ldssf] 8]9L kfl/>lds lbg' kg]{5 .
@)= cGoq sfd ug{ /f]s nufpg gx'g] M cf+lzs ;do sfd ug]{ >ldsnfO{ cGoq sfd ug{ /f]s
nufpg kfOg] 5}g .
@!= ;fdflhs ;'/Iff ;DaGwL Joj:yf M PseGbf a9L /f]huf/bftf;Fu cf+lzs ;dosf] nflu sfd
ug]{ >ldssf] xsdf lgh sfo{/t k|To]s /f]huf/bftfn] To:tf] >ldsn] kfpg] cfwf/e"t
kfl/>ldssf] cfwf/df pkbfg, ;~ro sf]if jf ;fdflhs ;'/Iff ;DaGwL cGo ;'ljwf
afktsf] of]ubfg ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b – ^
>d Ohfht ;DaGwL Joj:yf
@@= ljb]zLnfO{ sfddf nufpg gkfOg] M -!_ ljefuaf6 >d Ohfht glnO{ /f]huf/bftfn] s'g}
klg ljb]zL gful/snfO{ >ldssf] ?kdf sfddf nufpg kfOg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg /f]huf/bftfn] cfkm"nfO{
rflxPsf] bIf >lds g]kfnL gful/saf6 cfk"lt{ x'g g;s]df o; bkmfsf] cwLgdf /xL ljb]zL
>ldsnfO{ sfddf nufpg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ljb]zL >lds lgo'Qm ug'{k"j{ /f]huf/bftfn] cfkm"nfO{
rflxPsf] bIf >lds g]kfnL gful/saf6 k|fKt ug{ /fli6«o:t/sf] b}lgs klqsfdf lj1fkg
k|sfzg ug'{ kg]{5 . To;/L lj1fkg k|sfzg ubf{ klg g]kfnL gful/saf6 tf]lsP adf]lhd
b/Vff:t gk/]]df jf g]kfnL gful/s 5gf}6 x'g g;s]df ;f]sf] k|df0f ;lxt /f]huf/bftfn]
ljb]zL >ldsnfO{ sfddf nufpg >d Ohfhtsf nflu ljefu ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;f] ;fy ;+nUg k|df0fsf ;DaGwdf
ljefun] hfFra'em u/L dgfl;j b]lvPdf ljb]zL bIf >ldsnfO{ sfddf nufpg kfpg] u/L
>d Ohfht lbg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd Ohfht k|fKt u/L ljb]zL >ldsnfO{ sfddf nufpg]
/f]huf/bftfn] g]kfnL gful/snfO{ bIf agfO{ ljb]zL >ldsnfO{ qmdzM k|lt:yfkg ug]{
Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-^_ >d Ohfht ;DaGwL b:t'/ tyf cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@#= ljb]zL gful/sn] g]kfndf sfd ug{ >d :jLs[lt lng' kg]{ M -!_ s'g} lab]zL >ldsn]
g]kfndf sfd ug{sf nflu tf]lsP adf]lhd >d :jLs[lt lng' kg]{5 .
7
www.lawcommission.gov.np
-@_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'6gLlts pGd'lQm kfpg] jf
g]kfn ;/sf/;Fu ePsf] s'g} ;lGw jf ;Demf}tf cGtu{t >d :jLs[lt lng gkg]{ cj:yfdf
afx]s g]kfndf sfd ug]{ ljb]zL gful/sn] tf]lsP adf]lhd >d :jLs[lt lng' kg]{5 .
@$= >d Ohfht lbg ;lsg] M bkmf @@ / @# df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf]
cj:yfdf ljefun] clen]v /fvL ljb]zL gful/snfO{ >d Ohfht lbg ;Sg]5 M–
-s_ ljb]zL nufgL ePsf] jf ljb]zL ;xof]uaf6 ;~rflnt k|lti7fgsf] sfo{sf/L
k|d'v / ;f] k|lti7fgdf sfd ug{ tf]lsP adf]lhdsf] ;ª\Vofsf >lds,
-v_ tLg dlxgf jf ;f]eGbf sd cjlwsf] nflu s'g} d]zLg/L ;fdfg dd{t ug{ jf
gofF k|ljlwsf] h8fg ug{ jf o:t} cGo cfsl:ds sfd ug{sf] nflu cfpg]
k|fljlws .
@%= ;Demf}tfsf] efiff M /f]huf/bftfn] s'g} ljb]zL >lds;Fu /f]huf/ ;Demf}tf ubf{ / To:tf]
>ldsn] ug'{ kg]{ sfd, lghsf] ;]jf, zt{ tyf ;'ljwf ;DaGwL s'/fsf] hfgsf/L >ldsn]
a'em\g] efiff jf c+u|]hL efiffdf ug'{ u/fpg' kg]{5 .
@^= kfl/>lds kl/jTo{ ljb]zL d'b|f n}hfg kfpg] M o; kl/R5]b adf]lhd >d Ohfht k|fKt
ljb]zL >ldsn] g]kfndf sfd u/L k|fKt u/]sf] kfl/>lds /sd kl/jTo{ ljb]zL d'b|fdf cfˆgf]
d'n'sdf n}hfg kfpg]5 .
@&= ljb]zL >ldssf] kfl/>lds, ;]jfsf zt{ / ;'ljwf tyf cGo Joj:yf M
-!_ ljb]zL >ldsn] sfd u/] afkt kfpg] kfl/>lds, ;]jfsf zt{ / ;'ljwf of] P]g jf o;
P]g cGtu{t ag]sf] lgodn] lgwf{/0f u/]sf] dfkb08eGbf 36L gx'g] u/L /f]huf/bftf /
>ldsaLr ePsf] ;dout jf sfo{ut /f]huf/ ;Demf}tfdf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
-@_ /f]huf/ ;Demf}tfdf ;dofjlw pNn]v ePsf]df ;f]xL adf]lhd / gePdf To:tf]
/f]huf/ ;Demf}tf tLg jif{;Dd sfod /xg]5 .
-#_ ljb]zL >lds ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b – &
sfd ug]{ ;do ;DaGwL Joj:yf
@*= sfd ug]{ ;do M -!_ /f]huf/bftfn] >ldsnfO{ k|ltlbg cf7 306f / Ps xKtfdf c7\rfnL;
306feGbf a9L ;do x'g] u/L sfddf nufpg kfOg] 5}g .
-@_ >ldsnfO{ nuftf/ kfFr 306f sfd u/]kl5 cfwf 306f lj>fdsf] ;do lbg' kg{]5
.
-#_ sfd /f]Sg gx'g] tyf nuftf/ sfd rnfO/xg' kg]{ ePdf >ldsnfO{ To:Tff] lj>fdsf]
;do cfnf]kfnf] u/L lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ / -#_ adf]lhd lbOg] lj>fdsf] ;donfO{ pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
sfd ug]{ ;dodf u0fgf ul/g]5 .
@(= a9L ;do sfd ug{ afWo ug{ gx'g] M -!_ /f]huf/bftfn] bkmf @* sf] pkbkmf -!_ df
plNnlvt ;doeGbf a9L ;do x'g] u/L >ldsnfO{ sfd ug{ afWo kfg'{ xF'b}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} sfd ;DkGg gx'Fbf s;}sf]
hLjg, ;'/Iff tyf :jf:Yodf k|lts"n c;/ kg{ ;Sg] jf /f]huf/bftfnfO{ uDeL/ xfgL
gf]S;fgL x'g] ePdf bkmf #) sf] pkbkmf -!_ sf] cwLgdf /xL ;DalGwt >ldsnfO{ cltl/Qm
;do sfddf nufpg ;lsg]5 .
#)= a9L ;do sfd nufpg] ;DaGwL Joj:yf M -!_ /f]huf/bftfn] s'g} >ldsnfO{ bkmf @* sf]
cwLgdf /xL lgwf{/0f u/]sf] sfo{ ;doeGbf a9L ;do sfddf nufpg' k/]df k|ltlbg rf/
306f / Ps xKtfdf rf}aL; 306feGbf a9L gx'g] u/L nufpg ;lsg]5 .
8
www.lawcommission.gov.np
-@_ /f]huf/bftfn] s'g} >ldsnfO{ bkmf $@ adf]lhd ;§f labf glbO{ nufPsf]
sfdnfO{ a9L ;do sfd u/]sf] dflgg]5 .
#!= cltl/Qm kfl/>lds lbg' kg]{ M -!_ /f]huf/bftfn] >ldsnfO{ bkmf #) adf]lhd a9L ;do
sfddf nufpFbf lgoldt ?kdf sfd ubf{ kfpg] cfwf/e"t kfl/>ldssf] 8]9L kfl/>lds lbg'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg a9L ;do sfd u/]afkt
kfpg] cltl/Qm kfl/>ldssf] ;§fdf ;fd"lxs ;Demf}tfn] lglZrt ;'ljwf kfpg] Joj:yf ug{
jf Joj:yfksLo >]0fLsf] >ldssf] xsdf /f]huf/ ;Demf}tfdf pNn]v eP adf]lhd ;'ljwf
lbg o; bkmfdf n]lvPsf] s'/fn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
#@= sfd ug]{ ;dosf] lgwf{/0f M -!_ >ldssf] sfd z'? x'g] / sfd ;dfKt x'g] ;do /f]huf/
;Demf}tfdf pNn]v ePsf]df ;f]xL adf]lhd / gePdf /f]huf/bftfn] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
-@_ sfd ug{] ;do ;DAfGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
##= oftfoftsf] Joj:yf ldnfpg' kg]{ M ;"of{:t ePkl5 jf ;"of]{bo x'g'eGbf cl3 sfo{ ;do
k|f/De jf ;dfKt x'g] u/L dlxnf >ldsnfO{ sfddf nufpFbf sfo{:yndf cfpg tyf
sfo{:ynaf6 kmsL{ hfg /f]huf/bftfn] oftfoftsf] cfjZos Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
kl/R5]b – *
kfl/>lds ;DaGwL Joj:yf
#$= >ldsn] kfl/>lds kfpg] M -!_ k|To]s >ldsn] sfd z'? u/]sf] ldltb]lv kfl/>lds tyf
;'ljwf kfpg]5 .
-@_ >ldsn] kfpg] kfl/>lds tyf ;'ljwf of] P]g tyf o; P]g cGtu{t ag]sf]
lgoddf tf]lsPeGbf sd gx'g] u/L /f]huf/ ;Demf}tfdf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
-#_ /f]huf/bftf / >ldsaLrsf] ;fd"lxs ;Demf}tfdf pNn]v ul/Psf] cj:yfdf
afx]s >ldsn] vfO{kfO{ cfPsf] kfl/>lds tyf ;'ljwf 36fpg kfOg] 5}g .
#%= kfl/>lds e'QmfgL M -!_ /f]huf/bftfn] >ldsnfO{ kfl/>lds e'QmfgL ubf{ /f]huf/
;Demf}tfdf pNn]v ePsf]df ;f]xL adf]lhd / pNn]v gePsf]df /f]huf/bftfn] lgwf{/0f u/]sf]
;dodf ug'{ kg]{5 .
t/ b]xfosf] >ldsnfO{ b]xfo adf]lhd kfl/>lds e'QmfgL ug{' kg{{]5 M–
-s_ Ps dlxgfeGbf sd cjlw sfd ug]{ >ldsnfO{ sfd ;dfKt ePsf]
ldltn] tLg lbgleq, /
-v_ cfsl:ds sfd ug]{ >ldsnfO{ sfd ;dfKt x'gf;fy .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg kfl/>lds e'QmfgL ug]{
;dosf] aLrsf] cGt/ Ps dlxgfeGbf a9L x'g] 5}g .
#^= jflif{s tna j[l4 -u|]8_ kfpg] M Ps jif{sf] ;]jf cjlw k"/f u/]sf] >ldsn] dfl;s?kdf
kfpg] cfwf/e"t kfl/>ldssf] sDtLdf cfwf lbgsf]] kfl/>lds a/fa/sf] /sd k|To]s jif{
jflif{s tna j[l4 -u|]8_ kfpg]5 .
#&= rf8{kj{ vr{ kfpg] M -!_ cfˆgf] wd{, ;+:s[lt tyf k/Dk/f cg';f/ dgfOg] rf8kj{sf] nflu
k|To]s >ldsn] vfO{kfO{ cfPsf] Ps dlxgfsf] cfwf/e"t kfl/>lds a/fa/sf] /sd k|To]s
jif{ rf8kj{ vr{sf] ¿kdf kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] rf8kj{ vr{ >ldsn] Ps cfly{s jif{df Psk6s cfˆgf]
wd{, ;+:s[lt, k/Dk/f cg';f/ dgfOg] d'Vo rf8kj{sf] cj;/df e'QmfgL lng /f]huf/bftf
9
www.lawcommission.gov.np
;dIf lnlvt cg'/f]w ug{ ;Sg]5 . To:tf] cg'/f]w gu/]sf] cj:yfdf k|To]s jif{sf] a8fbz+}df
rf8kj{ vr{ e'QmfgL lbg' kg]{5 .
-#_ rf8kj{ vr{ e'QmfgL lbOg] lbg;Dddf Ps jif{ ;]jf cjlw k"/f gePsf] >ldsn]
lghn] u/]sf] ;]jf cjlwsf] cg'kftdf rf8kj{ vr{ kfpg]5 .
#*= kfl/>lds s§f ug{ gkfpg] M -!_ b]xfosf] cj:yfdf afx]s >ldsn] kfpg] kfl/>lds s§f
ug{ kfOg] 5}g M—
-s_ sfg"g adf]lhd nfUg] s'g} s/, z'Ns,
-v_ ;~ro sf]if jf ladfafkt hDdf ug'{ kg]{ of]ubfg /sd jf cGo s'g}
;fdflhs ;'/Iffsf] nflu ug'{kg]{ of]ubfg /sd,
-u_ s'g} Goflos jf cw{ Goflos lgsfo jf dWo:ytfsf] cfb]z jf lg0f{o
adf]lhd s§f ug{'kg{] /sd,
-3_ /f]huf/bftfn] >ldsnfO{ pknAw u/fPsf] tf]lsP adf]lhdsf] ;]jf
jf ;'ljwf afkt tf]lsP adf]lhdsf] /sd,
-ª_ sfddf uon ePsf] ;dosf] kfl/>lds /sd,
-r_ ablgotk"j{s jf nfk/jfxL u/L /f]huf/bftfsf] gubL jf lhG;L
gf]S;fg u/]df jf x/fPdf To:tf] gubL jf lhG;L lstfadf pNn]v
eP adf]lhdsf] jf pTkflbt d"Nosf] xsdf pTkfbg d"No a/fa/sf]
/sd,
-5_ ;fd"lxs ;Demf}tfdf kfl/>ldsaf6 s§f ul/g] egL pNn]v ePsf]
/sd,
-h_ 6]«8 o'lgogn] lng] ;b:otf z'Ns,
-em_ /f]huf/bftfn] >ldsnfO{ pknAw u/fPsf] ;fk6L jf k]ZsL /sd .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -u_, -3_, -ª_, -r_, -5_, -h_ jf -em_ adf]lhd /sd s§f
ubf{ ;f]xL pkbkmfsf] v08 -s_ / -v_ df plNnlvt /sd s§f u/L afFsL /x]sf] dfl;s
kfl/>ldsaf6 s§f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd s§f x'g] /sdsf] xb, tl/sf / tT;DaGwL cGo Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd s§f ug'{kg]{ /sd s§f gub}{ s'g} >ldssf] d[To' ePdf jf
h'g;'s} sf/0fn] lgh ;]jfdf g/x]df lghn] kfpg] h'g;'s} /sdaf6 To:tf] /sd s§f ug{
;lsg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd /sd s§f ubf{ ;d]t s§f ug'k{ g]{ /sd c;'n pk/ x'g
g;s]df /f]huf/bftfn] To:tf] >ldssf] d[To' eO;s]sf]df lghsf] ;DklQ vfg] sfg"g
adf]lhdsf] xsjfnfnfO{ To:tf] /sd bflvnf ug{ kGw| lbgsf] ;"rgf lbg' kg{]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] Dofbleq klg /sd bflvnf gu/]df ;f] Dofb gf3]sf]
ldltn] k}FtL; lbgleq /f]huf/bftfn] ;f] /sd c;'nLsf] nflu cbfnt ;dIf lgjb]g lbg
;Sg]5 .
#(= hu]8f cjlwsf] kfl/>lds M >ldsnfO{ o; P]g adf]lhd hu]8fdf /flvPdf /f]huf/bftfn]
sfd rfn' gx'~h]n;Dd lghn] kfpg] kfl/>ldssf] cfwf /sd lbg' kg]{5 .
t/ hu]8fdf /flvg] af/]sf] ;"rgf hf/L ubf{ xflh/ x'g' kg]{ egL pNn]v ePsf]df
afx]s ;f] cjlwdf To:tf] >lds sfo{:yndf xflh/ x'g' kg]{ 5}g .
10
www.lawcommission.gov.np
kl/R5]b – (
labf ;DaGwL Joj:yf
$)= ;fKtflxs labf M >ldsn] k|To]s xKtf Ps lbg ;fKtflxs labf kfpg]5 .
$!= ;fj{hlgs labf M -!_ k|To]s >ldsn] k|To]s jif{ dO{ lbj; ;lxt t]x| lbg tyf dlxnf
>ldssf] xsdf cGt//fli6«o >lds dlxnf lbj; ;lxt rf}w lbg kfl/>lds ;lxtsf]
;fj{hlgs labf kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} k|lti7fgnfO{ lgodg ug]{
lgsfon] ;fj{hlgs labf lgwf{/0f ug{] ePdf To:tf] k|lti7fgsf] xsdf ;f] lgsfon] lgwf{/0f
u/] adf]lhd / cGo cj:yfdf /f]huf/bftfn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
$@= ;§f labf M -!_ /f]Sg gx'g] jf nuftf/ ug'{ kg]{ sfddf ;+nUg >ldsn] ;fKtflxs labf jf
;fj{hlgs labfsf] lbg sfd u/]afkt ;§f labf kfpg]5 .
-@_ s'g} >ldsnfO{ ;fKtflxs labf jf ;fj{hlgs labfsf] lbgdf sfddf nufPsf]
ldltn] PSsfO{; lbgleq ;§f labf lbg' kg{]5 .
$#= 3/ labf M -!_ >ldsn] sfd u/]sf] cjlwsf] aL; lbgsf] Ps lbgsf] b/n] kfl/>lds
;lxtsf] 3/ labf kfpg]5 .
-@_ lzIf0f ;+:yfdf sfo{/t >lds jf jif]{ jf lxpFb] labf kfpg] >ldsn]] 3/ labf
kfpg] 5}g .
t/ To:tf] labf 3/ labf cjlweGbf sd x'g] ePdf hlt lbg sd ePsf] xf] Tolt
lbg 3/ labf kfpg]5 .
$$= la/fdL labf M -!_ >ldsn] jflif{s afx| lbg kfl/>lds ;lxtsf] la/fdL labf kfpg]5 .
t/ Ps jif{ jf ;f]eGbf sd cjlw sfd ug]{ >ldsn] ;f]xL cg'kftdf lj/fdL labf
kfpg]5 .
-@_ nuftf/ tLg lbgeGbf a9L la/fdL labf dfu ug]{ >ldsn] dfGotfk|fKt
lrlsT;s;Fu hfFr u/fPsf] k|df0fkq k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ crfgs lj/fdL eO{ labf a:g' k/]df >ldsn] pknJw eP;Dd l56f] ;fwgåf/f
/f]huf/bftf jf /f]huf/bftfn] tf]s]sf] JolQmnfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
$%= k|;"lt labf M -!_ ue{jtL dlxnf >ldsn] k|;"ltsf] cl3 jf kl5 rf}w xKtfsf] k|;"lt labf
kfpg]5 .
-@_ ue{jtL >ldsn] k|;"lt x'g] ;Defljt ldlteGbf sDtLdf b'O{ xKtf cufl8b]lv
k|;"lt ePsf] sDtLdf 5 xKtf;Dd clgjfo{ ?kdf labf a:g' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|;"lt labf lng] dlxnf >ldsn] ;f7L lbgsf] k"/f
kfl/>lds kfpg]5 / afFsL cjlwsf] kfl/>lds kfpg] 5}g .
-$_ k|;"lt ePsf] dlxnf >lds jf lghsf] lzz'sf] :jf:Yosf] nflu yk cf/fd
cfjZos kg{] egL dfGotfk|fKt lrlsT;sn] l;kmfl/; u/]df /f]huf/bftfn] k|;"lt labf;Fu}
lg/Gt/ x'g] u/L pkbkmf -!_ df plNnlvt cjlwsf] cltl/Qm yk Ps dlxgf;Ddsf] j]tnaL
labf :jLs[t ug]{ jf cGo labfdf ;dfof]hg x'g] u/L labf lbg' kg]{5 .
-%_ ;ft dlxgf jf ;f]eGbf a9L ue{ /x]sf] dlxnf >ldssf] lzz' d[t hlGdPdf jf
ue{ktg ePdf k|;"lt eP ;/x labf kfpg]5 .
-^_ aRrf hGd]sf] ;f7L lbg gk'Ub} cfdfsf] d[To' ePdf To:tf] kTgLsf] d[To' x'g]
>ldsn] cfkm" sfo{/t /f]huf/bftfaf6 lzz' :ofxf/sf] nflu kfl/>lds ;lxt afFsL cjlwsf]
labf lng kfpg]5 .
11
www.lawcommission.gov.np
-&_ s'g} k'?if >ldssf] >LdtL ;'Ts]/L x'g] ePdf lghn] kfl/>lds ;lxtsf] !% lbg
k|;"lt :ofxf/ labf kfpg]5 .
$^= hGdbtf{ k|df0fkq k]z ug'{ kg]{ M gjhft lzz'sf] d[To' ePsf]df afx]s k|;"lt labfdf a;]sf]
dlxnf >ldsn] tf]lsP adf]lhdsf] hGdbtf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk /f]huf/bftf ;dIf k]z ug'{
kg]{5 .
$&= kfl/>lds lbg gkg]{ M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dlxnf
>ldsn] k|;"lt labf cjlwsf] kfl/>lds ;fdflhs ;'/Iff sf]ifaf6 k|fKt ug]{ Joj:yf
ePsf]df /f]huf/bftfn] ;f] xb;Dd To:tf] labf cjlwsf] nflu >ldsnfO{ o; kl/R5]b
adf]lhdsf] kfl/>lds lbg'kg]{ 5}g .
$*= lsl/of labf M -!_ klt jf kTgLsf] d[To' eO{ jf cfˆgf] s"n wd{ cg';f/ >lds cfkm}n]
lsl/of a:g' kg{] ePdf jf ljjflxtf dlxnf >ldsn] cfˆgf] dftflktf jf ;f;" ;;'/fsf] d[To'
eO{ lsl/of a:g' kg]{ ePdf t]x| lbg lsl/of labf kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lsl/of labfdf a:g] >ldsn] k"/f kfl/>lds kfpg]5 .
$(= labf ;l~rt x'g] M -!_ >ldsn]] 3/ labf gAa] lbg;Dd / la/fdL labf k}FtfnL; lbg;Dd
;l~rt ug{ ;Sg]5 .
-@_ >lds s'g} sf/0fn] ;]jfdf g/x]df jf lghsf] d[To' ePdf jf lghsf] ;l~rt 3/
labf / lj/fdL labf afkt lghn] vfO{kfO{ cfPsf] kl5Nnf] cfwf/e"t kfl/>ldssf] b/n] x'g
cfpg] Psd'i6 /sd lgh jf lghsf] tf]lsP adf]lhdsf] kl/jf/sf] ;b:on] kfpg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ df plNnlvt cjlweGbf a9L labf ;l~rt x'g] >ldsn] k|To]s
jif{sf] cGTodf To:tf] a9L cjlwsf] labfsf] lghsf] cfwf/e"t kfl/>ldssf] b/n] x'g cfpg]
/sd kfpg]5 .
%)= jif{sf] u0fgf M labf k|of]hgsf] nflu jif{sf] u0fgf ubf{ b]xfosf] cfwf/df u0fgf ug'{ kg]{5 M–
-s_ sfg"gåf/f lgwf{/0f ePsf]df ;f]xL adf]lhd,
-v_ lgofds lgsfon] lgwf{/0f u/]sf]df ;f]xL adf]lhd,
-u_ Vf08 -s_ jf -v_ adf]lhd lgwf{/0f gePsf]df /f]huf/ ;Demf}tfdf pNn]v
eP adf]lhd, /
-3_ v08 -s_, -v_ / -u_ df n]lvP adf]lhd lgwf{/0f gePsf]df g]kfn ;/sf/sf]
cfly{s jif{ adf]lhd .
%!= labf clwsf/ xf]Og M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd >ldsn] kfpg] la/fdL labf, lsl/of labf,
k|;"lt labf afx]ssf cGo labfx? ;x'lnot dfq x'g / clwsf/sf] ?kdf bfaL ug{ kfOg] 5}g
.
-@_ >ldsn] dfu u/]sf] pkbkmf -!_ df plNnlvt labf afx]ssf cGo labf
/f]huf/bftfn] sfo{:ynsf] sfdsf] cfjZostf cg';f/ sf/0f hgfO{ c:jLs[t ug{, :ylut
ug{, s§f ug{ jf :jLs[t ePsf] labfsf] ;do kl/jt{g ug{ ;Sg]5 .
kl/R5]b – !)
;~ro sf]if, pkbfg tyf ladf ;DaGwL Joj:yf
%@= ;~ro sf]if /sd hDDff ug{' kg{] M -!_ /f]huf/bftfn] k|To]s >ldssf] cfwf/e"t
kfl/>ldsaf6 bz k|ltzt /sd s§f u/L ;f] /sddf ztk|ltzt /sd yk u/L ;~ro sf]if
afktsf] /sd hDdf ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sd /f]huf/bftfn] ;DalGwt >ldsn] sfd k|f/De
u/]sf] lbgb]lv g} nfu" x'g] u/L lghsf] gfddf ;fdflhs ;'/Iff sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{5 .
12
www.lawcommission.gov.np
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf To:tf]
;~ro sf]ifsf] /sd /f]huf/bftfn] tf]lsP adf]lhd x'g] u/L hDdf ug'{ kg]{5 M–
-s_ ;fdflhs ;'/Iff sf]if :yfkgf eO{ ;~rfngdf gcfP;Dd, jf
-v_ ;DalGwt /f]huf/bftfsf] xsdf ;fdflhs ;'/Iff sf]if ;DaGwL sfg"g
nfu" geP;Dd .
-$_ of] P]g k|f/De x'g'cl3 ;~ro sf]if /sd hDDff gx'g] >ldssf] xsdf
/f]huf/bftfn] of] P]g k|f/De ePsf] ldltb]lv ;~ro sf]if /sd hDdf ug{' kg{]5 .
-%_ of] P]g k|f/De x'Fbfsf avt k|rlnt sfg"g adf]lhd :yflkt cjsfz sf]if jf
To:t} cGo s'g} sf]ifdf ;l~rt jf /f]huf/bftfsf] lhDDffdf /x]sf] ;~ro sf]if afktsf] /sd
of] P]g k|f/De ePkl5 tf]lsP adf]lhd ;fdflhs ;'/Iff sf]ifdf x:tfGt/0f ug{' kg]{5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;~ro sf]if afktsf] /sd
s'g} sf/0fn] pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd hDdf ug{ g;lsg] ePdf /f]huf/bftfn] To:tf]
>ldssf] cfwf/e"t kfl/>ldssf] bz k|ltzt /sd yk u/L e'QmfgL lbg' kg]{5 .
%#= pkbfg kfpg] M -!_ /f]huf/bftfn] k|To]s >ldssf] cfwf/e"t kfl/>ldssf] cf7 bzdnj
t]QL; k|ltzt a/fa/sf] /sd k|To]s dlxgf pkbfg afkt hDdf ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sd /f]huf/bftfn] ;DalGwt >ldsn] sfd z'? u/]sf]
lbgb]lv g} nfu" x'g] u/L lghsf] gfddf ;fdflhs ;'/Iff sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf To:tf]
pkbfgsf] /sd /f]huf/bftfn] tf]lsP adf]lhd x'g] u/L hDdf ug'{ kg]{5 M–
-s_ ;fdflhs ;'/Iff sf]if :yfkgf eO{ ;~rfngdf gcfP;Dd, jf
-v_ ;DalGwt /f]huf/bftfsf] xsdf ;fdflhs ;'/Iff sf]if ;DaGwL sfg"g
nfu" geP;Dd .
-$_ of] P]g k|f/De x'g'cl3 pkbfg lbg' gkg{] >ldssf] xsdf /f]huf/bftfn] of] P]g
k|f/De ePsf] ldltb]lv pkbkmf -!_ adf]lhdsf] pkbfg lbg' kg{]5 .
-%_ of] P]g k|f/De x'Fbfsf avt sfg"g adf]lhd :yflkt cjsfz sf]if jf To:t} cGo
s'g} sf]ifdf ;l~rt jf /f]huf/bftfsf] lhDDffdf /x]sf] pkbfg afktsf] /sd of] P]g k|f/De
ePkl5 tf]lsP adf]lhd ;fdflhs ;'/Iff sf]ifdf x:tfGt/0f ug{' kg]{5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg pkbfg afktsf] /sd s'g}
sf/0fn] pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd hDdf ug{ g;lsg] ePdf /f]huf/bftfn] To:tf]
>ldssf] cfwf/e"t kfl/>ldssf] cf7 bzdnj t]QL; k|ltzt /sd yk u/L >ldsnfO{
e'QmfgL lbg' kg]{5 .
-&_ lgj[lQe/0f kfpg] >ldsn] o; P]g adf]lhdsf] pkbfg kfpg] 5}g .
%$= cf}iflw pkrf/ aLdf u/fpg' kg{] M -!_ /f]huf/bftfn] k|To]s >ldssf] sDtLdf jflif{s Ps
nfv ?k}oFf a/fa/sf] cf}iflw pkrf/ aLdf u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] aLdf ubf{ nfUg] aLdf z'Ns /f]huf/bftfn] / >ldsn]
cfwfcfwf Joxf]g'{ kg]{5 .
%%= b'3{6gf aLdf u/fpg' kg{] M -!_ /f]huf/bftfn] k|To]s >ldssf] h'g;'s} k|sf/sf] b'3{6gfnfO{
;d]6\g] u/L sDtLdf ;ft nfv ?k}ofF a/fa/sf] b'3{6gf aLdf u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] aLdfsf] ;Dk"0f{ lk|ldod /sd /f]huf/bftfn] Joxf]g'{
kg]{5 .
13
www.lawcommission.gov.np
-#_ b'3{6gfaf6 s'g} >ldssf] d[To' ePdf jf zf/Ll/s jf dfgl;s ?kn] k"0f{ c;Ifd
ePdf lghn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] aLdf /sdsf] ztk|ltzt /sd To:tf] >lds jf
lghsf] k|rlnt sfg"g adf]lhdsf] xsjfnfn] Ifltk"lt{ afkt kfpg]5 .
-$_ b'3{6gf eO{ cËeË jf c;Ifd ePsf]df tf]lsP adf]lhd c;Ifdtfsf] k|ltztsf]
cfwf/df Ifltk"lt{ kfpg]5 .
%^= /f]huf/bftfn] /sd e'QmfgL ug{' kg{] M /f]huf/bftfn] o; kl/R5]b adf]lhdsf] aLdf gu/]sf]
jf aLdf ubf{ s'g} nfk/afxL jf q'l6 u/]sf] sf/0faf6 >ldsn] jf lghsf] cfl>t xsjfnfn]]
aLdf /sd k|fKt ug{ g;s]df ;f] aLdf a/fa/sf] /sd /f]huf/bftfn] To:tf] >lds jf
cfl>t xsjfnfnfO{ e'QmfgL ug{' kg{]5 .
%&= ;fdflhs ;'/Iff of]hgf adf]lhd x'g] M ;fdflhs ;'/Iff sf]if ;DaGwL sfg"g adf]lhd ;~ro
sf]if, pkbfg, cf}iflw pkrf/ aLdf ;d]t ;'ljwf kfpg] u/L ;fdflhs ;'/Iff of]hgfdf
of]ubfg ug]{ /f]huf/bftf jf >ldsn] of]ubfg u/]sf] xb;Dd o; kl/R5]b adf]lhd yk
of]ubfg jf aLdf ug'{ kg]{ 5}g .
kl/R5]b – !!
>lds cfk"lt{ ;DaGwL Joj:Yff
%*= cfk"lt{stf{ dfkm{t sfddf nufpg ;Sg] M -!_ dGqfnon] kl/ifb\sf] l;kmfl/;df g]kfn
/fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L] >lds cfk"lt{stf{ dfkm{t >ldsnfO{ nufpg ;lsg] sfdsf]
;"rL k|sfzg ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /f]huf/bftfn] >lds cfk"lt{stf{ dfkm{t >ldsnfO{ sfddf
nufpFbf Joj;fo jf ;]jfsf] d'Vo sfddf afx]s cGo sfddf nufpg' kg]{5 .
-#_ >lds cfk"lt{stf{ dfk{mt >lds cfk"lt{ ug]{, u/fpg] u/L s'g} lsl;dsf] k|:tfj
jf af]nkq cfXjfg jf k]z ubf{ jf >lds cfk"lt{ ug]{ u/L ;Demf}tf ubf{ cfk"lt{ ul/g]
>ldssf] kfl/>lds / cGo ;'ljwf o; P]gdf tf]lsPeGbf sd gx'g] u/L ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ ljk/Lt x'g] u/L cfXjfg jf k]z ePsf] k|:tfj jf af]nkq jf ePsf]
;Demf}tf :jtM /2 x'g]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu æd'Vo sfdÆ eGgfn] Joj;fo :yfkgf ubf{ pNn]v
ul/Psf sfd / ;f];Fu k|ToIf ?kdf ;DalGwt sfd ;Demg' k5{ .
%(= Ohfhtkq lng' kg]{ M -!_ >lds cfk"lt{ ug{ rfxg] sDkgLn] o; P]g adf]lhd Ohfhtkq
lng' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu æsDkgLÆ eGgfn] sfg"g adf]lhd :yfkgf
ePsf] sDkgL ;Demg' k5{ .
-@_ Ohfhtkq lng rfxg] sDkgLn] tf]lsP adf]lhdsf] b:t'/, ljj/0f tyf sfuhft
;+nUg u/L ;DalGwt If]qsf] sfof{nodf tf]lsPsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
t/ PseGbf a9L sfof{no /x]sf]] If]qdf >lds cfk"lt{ ug{ rfxg] sDkgLn]
Ohfhtkq lng tf]lsP adf]lhdsf] b:t'/, ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/L ljefu ;dIf
tf]lsPsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf
tf]lsP adf]lhdsf] w/f}6L jf a}Í Uof/]06L lnO{ kGw| lbgleq ljefu jf sfof{non] To:tf]
lgj]bsnfO{ >lds cfk"lt{ ug{ kfpg] u/L tf]lsP adf]lhdsf] zt{ / 9fFrfdf Ohfhtkq hf/L
ug'{ kg{]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd Ohfhtkq hf/L ubf{ To:tf] Ohfhtkqdf g} >lds cfk"lt{
;DaGwL sfd jf ;]jf tyf sfo{If]q pNn]v ug'{ kg]{5 .
14
www.lawcommission.gov.np
t/ Pp6} sDkgLn] b'O{eGbf a9L sfd jf ;]jfsf] nflu >lds cfk"lt{ ug{ kfpg] 5}g
.
-%_ of] P]g k|f/De x'Fbfsf avt >lds cfk"lt{ ;DaGwL sfd ug]{ ;+:yf jf JolQmn]
of] P]g k|f/De ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq k|rlnt sDkgL sfg"g adf]lhd >lds cfk"lt{
;DaGwL sfd ug]{ sDkgLsf] ;+:yfkgf u/L o; bkmf adf]lhd Ohfhtkq lng' kg]{5 .
^)= Ohfhtkqjfnfn] ljj/0f a'emfpg' kg]{ M sfof{noaf6 Ohfhtkq k|fKt u/]sf]
Ohfhtkqjfnfn] sfof{no ;dIf / ljefuaf6 Ohfhtkq k|fKt u/]sf] Ohfhtkqjfnfn]
ljefu ;dIf x/]s jif{sf] kf}if d;fGtleq tf]lsPsf] ljj/0f a'emfpg' kg]{5 .
^!= >lds cfk"lt{stf{sf] bfloTj M -!_ >lds cfk"lt{stf{n] of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf]
lgod adf]lhd tf]lslbPsf zt{ jf lgb]{zg ljk/Lt x'g] u/L sfd sf/afxL ug{ kfpg] 5}g .
-@_ >lds cfk"lt{stf{n] o; P]g adf]lhdsf] /f]huf/bftfsf] x}l;otdf cfk"mn] cfk"lt{
ug]{ >ldsnfO{ o; P]g adf]lhd lgwf{/0f ePsf]eGbf sd gx'g] u/L lgoldt ?kdf
kfl/>lds / cGo ;'ljwf pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ d'Vo /f]huf/bftfn] >ldssf] Joj;fohGo ;'/Iff tyf :jf:Yosf nflu
sfo{:yndf ckgfpg' kg]{ pkfo tyf Joj:yf jf aGbf]j:t u/] gu/]sf] ;DaGwdf >lds
cfk"lt{stf{n] lgoldt ?kdf hfgsf/L lnO{ aGbf]j:t gu/]sf] kfOPdf tTsfn To:tf] Joj:yf
ug{ l;kmfl/; ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] l;kmfl/; d'Vo /f]huf/bftfn] sfof{Gjog gu/]sf]
kfOPdf >lds cfk"lt{stf{n] ljefu jf ;DalGwt sfof{nodf ;f]sf] hfgsf/L lbg' kg]{5 .
^@= Ohfhtkqsf] vf/]hL, lgnDag jf hl/afgf M -!_ b]xfosf] cj:yfdf Ohfhtkq hf/L ug]{
ljefu jf sfof{non] >lds cfk"lt{stf{sf] Ohfhtkq vf/]h ug{ ;Sg]5 M–
-s_ >lds cfk"lt{stf{{n] cfkm\gf] Ohfhtkq vf/]h ug{ lnlvt lgj]bg
lbPdf, jf
-v_ >lds cfk"lt{stf{{n] pkbkmf -^_ adf]lhd hl/afgf ubf{ ;d]t of]
P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd tf]s]sf zt{ jf
lbOPsf] lgb]{zg pNnª\3g u/]df .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd Ohfhtkq vf/]h ug'{cl3 ;DalGwt >lds
cfk"lt{stf{{nfO{ cfˆgf] ;kmfO{ k]z ug{ sDtLdf ;ft lbgsf] df}sf lbg' kg]{5 .
-#_ o; bkmf adf]lhd Ohfhtkq vf/]h ug{] lg0f{o u/]sf] ;"rgf ;fj{hlgs ?kdf
k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Ohfhtkq vf/]h ePsf]
>lds cfk"lt{stf{sf] g]kfn ;/sf/ jf s'g} >ldsk|lt s'g} cfly{s bfloTj b]lvPdf
Ohfhtkq vf/]h ePsf] sf/0faf6 To:tf] bfloTj jxg ug{af6 pGd'lQm kfpg] 5}g .
-%_ s'g} >lds cfk"lt{stf{{n] of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf tf]lslbPsf
zt{ tyf lbOPsf lgb]{zg kfngf gu/]df ljefu jf sfof{non] To:tf] >lds cfk"lt{stf{sf]
Ohfhtkq tf]lsP adf]lhd lgnDag ug{ ;Sg]5 .
-^_ s'g} >lds cfk"lt{stf{{n] of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf tf]lslbPsf
zt{ tyf lbOPsf lgb]{zg kfngf gu/]df ljefu jf sfof{non] To:tf] >lds cfk"lt{stf{sf]
klxnf] k6ssf] nflu kRrL; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf ug{ ;Sg]5 .
^#= kfl/>lds tyf cGo ;'ljwfsf] e''QmfgL] M -!_ >lds cfk"lt{stf{{sf] Ohfhtkq vf/]h ePdf
To:tf] >lds cfk"lt{stf{n] kGw| lbgleq >ldsnfO{ e'Qmfg ug'{ kg]{ kfl/>lds tyf cGo
;'ljwf afktsf] /sd e'Qmfg ug'{ kg]{5 .
15
www.lawcommission.gov.np
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt cjlwleq >ldsn] kfpg] kfl/>lds tyf cGo ;'ljwf
afktsf] /sd e'QmfgL gu/]df Ohfhtkq hf/L ug]{ ljefu jf sfof{non] >lds
cfk"lt{stf{n] Ohfhtkq lnFbf hDdf u/]sf] w/f}6L jf a}Í Uof/]06Lsf] /sdaf6 To:tf]
>ldsnfO{ lghn] kfpg] kfl/>lds tyf cGo ;'ljwf lbnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd w/f}6L jf a}Í Uof/]06Lsf] /sdaf6 kfl/>lds / cGo
;'ljwf e'Qmfg ug{ gk'u ePdf bfdf;fxLn] e'Qmfg ug'{ kg]{5 . To;/L e'Qmfg ubf{ afFsL
kfl/>lds / ;'ljwfsf] xsdf >lds cfk"lt{stf{ ;+:yf vf/]h jf lj36g ePsf] eP k|rlnt
sfg"g adf]lhd x'g]5 . To:tf] ;+:yf vf/]h jf lj36g geO{ cGo sfd sf/afxL ul//x]sf]
eP sfof{non] To:tf] ;+:yfsf] cGo ;DklQaf6 kfl/>lds / cGo ;'ljwf e'QmfgL ug{ cfb]z
lbg]5 .
^$= d'Vo /f]huf/bftfsf] bfloTj M -!_ d'Vo /f]huf/bftfn] Ohfhtkq k|fKt >lds cfk"lt{stf{
dfkm{t >ldsnfO{ sfddf nufpFbf To:tf] cfk"lt{stf{;Fu u/]sf] ;Demf}tfsf cfwf/df nufpg'
kg]{5 .
-@_ d'Vo /f]huf/bftfn] ;Demf}tf ug'{ cufj} >ldsnfO{ o; P]g jf o; P]g cGtu{t
ag]sf] lgoddf tf]lsPeGbf sd gx'g] u/L kfl/>lds / ;'ljwf k|bfg ug]{ Joj:yf ldnfO{
;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
-#_ d'Vo /f]huf/bftfn] >lds cfk"lt{stf{ dfkm{t sfddf nufPsf >ldsnfO{ >lds
cfk"lt{stf{n] lgoldt ?kdf kfl/>lds tyf ;'ljwf pknAw u/fP jf gu/fPsf] ;DaGwdf
lgoldt hfgsf/L lng' kg{]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd hfgsf/L lnFbf >lds cfk"lt{stf{n] >ldsnfO{ kfl/>lds
tyf ;'ljwf pknAw gu/fPsf] kfOPdf To:tf] kfl/>lds tyf ;'ljwf pknAw u/fpg d'Vo
/f]huf/bftfn] >lds cfk"lt{stf{nfO{ tTsfn} cg'/f]w ug'{ kg{]5 / To;sf] hfgsf/L ljefu jf
sfof{nonfO{ ;d]t lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd cg'/f]w ubf{ ;d]t >ldsnfO{ kfl/>lds tyf cGo ;'ljwf
pknAw gu/fPdf d'Vo /f]huf/bftfn] ;f]sf] hfgsf/L ljefu jf sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt ePdf jf >lds cfk"lt{stf{n] >ldsnfO{
kfl/>lds tyf ;'ljwf pknAw gu/fPsf] eGg] hfgsf/L cGo s'g} t/Lsfaf6 k|fKt x'g
cfPdf ljefu jf sfof{non] To:tf] >lds cfk"lt{stf{n] Ohfhtkq k|fKt ubf{sf avt
/fv]sf] w/f}6L jf a}Í Uof/]06Laf6 e'QmfgL u/L lbg ;Sg]5 .
-&_ d'Vo /f]huf/bftfn] Joj;fohGo :jf:Yo / ;'/Iffsf nflu sfo{:yndf ckgfpg'
kg]{ pkfo tyf Joj:yf jf aGbf]j:t ug{' kg]{5 .
-*_ >lds cfk"lt{{stf{ / d'Vo /f]huf/bftfaLr ;Demf}tf eO;s]kl5 k|rlnt sfg"g
adf]lhd >ldsnfO{ k|bfg ug'{kg]{ kfl/>lds jf ;'ljwfdf j[l4 ePdf To:tf] j[l4 ePsf]
kfl/>lds jf ;'ljwf d'Vo /f]huf/bftfn] yk u/L e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
-(_ d'Vo /f]huf/bftf cfkm} ;+nUg eO{ jf /f]huf/bftfsf] tkm{af6 lghsf]
Joj:yfks jf ;+rfns jf kl/jf/sf ;b:o ;+nUg eO{ :yfkgf ePsf] k|lti7fgaf6 >lds
cfk"lt{ ug{ kfOg] 5}g .
-!)_ /f]huf/bftfsf] bfloTj ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
^%= lg/LIf0f, ;'k/Lj]If0f tyf cg'dug ug]{ M -!_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf
of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd lbOPsf] lgb]{zg tyf tf]lslbPsf] zt{
adf]lhd >lds cfk"lt{stf{n] sfd u/] gu/]sf] ;DaGwdf sfof{non] lgoldt ?kdf lg/LIf0f
/ cg'udg ug'{ kg]{5 .
16
www.lawcommission.gov.np
-@_ :ynut lg/LIf0f, cg'udg jf cGo s'g} dfWodaf6 s'g} >lds cfk"lt{stf{n] of]
P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf lghnfO{ tf]lslbPsf] zt{ cg'?k sfd sf/afxL
u/]sf] gkfOPdf sfof{non] >lds cfk"lt{stf{nfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lbPsf] lgb]{zg kfngf ug'{ ;DalGwt >lds cfk"lt{stf{sf]
st{Jo x'g]5 .
^^= d'Vo /f]huf/bftfsf] >lds dflgg] M d'Vo /f]huf/bftfn] o; P]g adf]lhd >lds cfk"lt{ ug]{
Ohfhtkq glnPsf] JolQm jf sDkgL dfkm{t jf o; P]gdf plNnlvt k|fjwfg ljk/Lt
>lds cfk"lt{ u/L sfddf nufPdf To:tf] >lds d'Vo /f]huf/bftfsf] >lds dflgg]5 .
^&= >ldsaf6 z'Ns lng gkfpg] M >lds cfk"lt{stf{n] cfkm"n] cfk"lt{ u/]sf] >ldsaf6 s'g}
lsl;dsf] z'Ns jf sldzg lng kfpg] 5}g .
kl/R5]b — !@
Joj;fohGo ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL Joj:yf
^*= ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL gLlt agfpg' kg]{ M -!_ of] P]g, o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf
of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd lbOPsf] lgb]{zgsf] cwLgdf /xL
/f]huf/bftfn] sfo{:yndf >lds tyf cGo JolQmsf] ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL gLlt agfO{
nfu" ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd agfOPsf] gLlt sfof{nodf btf{ ug'{ kg]{5 .
-#_ /f]huf/bftfn] agfpg] ;'/Iff tyf :jf:Yo ;DaGwL gLlt ;DaGwL cGo Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd /f]huf/bftfn] agfPsf] ;'/Iff tyf :jf:Yo gLltsf] kfngf
eP gePsf] ;DaGwdf sfof{non] lgoldt ?kdf cg'udg ug'{ kg]{5 .
^(= >ldsk|lt /f]huf/bftfsf] st{Jo M -!_ Joj;fohGo ;'/Iff / :jf:Yosf ;DaGwdf
/f]huf/bftfsf] >ldsk|lt b]xfo adf]lhdsf] st{Jo x'g]5 M–
-s_ sfo{:yndf ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL plrt k|aGw u/L sfd ug{]
;'/lIft jftfj/0f agfpg],
-v_ sfo{:yndf /f;folgs, ef}lts jf h}ljs kbfy{ jf pks/0fsf]
k|of]u, ;~rfng, ;~ro / kl/jxg ubf{ ;'/Iff / :jf:Yodf k|lts"n
c;/ gkg]{ Joj:yf ldnfpg],
-u_ >ldsnfO{ cfjZostf cg';f/ ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL cfjZos
;"rgf, hfgsf/L / tflnd k|bfg ug{],
-3_ >ldsnfO{ pks/0f jf sfd;Fu ;DalGwt /f;folgs, ef}lts jf
h}ljs kbfy{sf] k|of]u / ;~rfngsf ;DaGwdf cfjZos tflnd /
hfgsf/L pko'Qm efiffdf lbg],
-ª_ sfo{:yndf ;'/lIft ?kdf k|j]z ug]{ tyf lg:sg] ;d'lrt Joj:yf
ug{] .
-r_ >ldsnfO{ cfjZostf cg';f/ JolQmut ;'/Iff ;fwg pknAw
u/fpg] .
-5_ Tff]lsP adf]lhdsf] cGo Joj:yf ug]{
-@_ >ldsnfO{ ;'/Iff ;DAfGWfL s'g} ;'ljwf jf pks/0f lbP afkt /f]huf/bftfn]
>ldsaf6 s'g} z'Ns jf b:t'/ lng kfpg] 5}g .
17
www.lawcommission.gov.np
&)= u}/>lds k|lt /f]huf/bftfsf] st{Jo M -!_ /f]huf/bftfn] sfo{:yndf cfpg] / hfg] jf
sfo{:yn eP/ lx8\g] u}/>ldssf] ;'/Iff tyf :jf:Yodf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L cfjZos
Joj:yf ug{' kg]{5 .
-@_ sfo{:ynsf] s'g} sfo{ k|s[ofaf6 s;}sf] ;'/Iff jf :jf:Yodf k|lts"n c;/ kg{]
jf vt/f k'Ug ;Sg] eP ;f] ;DaGwdf /f]huf/bftfn] ;Í]t lbg], /fVg] jf hfgsf/L lbg]
Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-#_ /f;folgs kbfy{ k|of]u jf pTkfbg ug]{ k|lti7fgn] cfˆgf] sfo{ ;~rfng ubf{
lg:sg] /f;folgs kbfy{ jf UofF; jf cGo s'g} s'/fn] :yfgLo hLjhGt', dflg; tyf
jftfj/0fdf k|lts"n k|efj gkfg]{ u/L Joj:yfkg ug'{ kg]{5 .
&!= lhDd]jf/ JolQmsf] st{Jo M s'g} sfo{:yn, pks/0f, j:t' jf kbfy{ ;DalGwt sfdsf] nflu
;'/lIft tyf :j:Yf eP jf gePsf] s'/f ;'lglZrt ug{] st{Jo lhDd]jf/ JolQmsf] x'g]5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu ælhDd]jf/ JolQmÆ eGgfn] sfo{:yn, pks/0f, j:t'
jf kbfy{dfly :jfldTj jf lgoGq0f ePsf] JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] To:tf] sfo{:yn
k|d'v, pks/0f, j:t' jf kbfy{sf] k|of]usf ;DaGwdf s'g} ;Demf}tf ePsf] /x]5 eg] To:tf]
;Demf}tfaf6 :jfldTj jf lgoGq0f sfod x'g] JolQm jf ;+:yf ;d]tnfO{ hgfpF5 .
&@= pTkfbgstf{, cfoftstf{ / cfk"lt{stf{sf] st{Jo M -!_ sfo{:yndf k|of]u ul/g] s'g} pks/0f,
j:t' jf kbfy{sf] pTkfbgstf{, cfoftstf{ jf cfk"lt{stf{sf] st{Jo b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;'/Iff tyf :jf:Yosf] b[li6n] sfo{:yndf ;~rfng tyf k|of]u ug{
k/LIf0faf6 pko'Qm b]lvPsf] pks/0f, j:t' jf kbfy{sf] pTkfbg,
cfoft tyf cfk"lt{ ug]{,
-v_ To:tf] pks/0f, j:t' jf kbfy{af6 sfo{:yndf ;Da4 JolQmsf]
;'/Iff / :jf:Yodf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L pko'Qm 9Ën] ;~rfng
jf k|of]u ug{] ljlw tyf k|s[of lgwf{/0f ug{],
-u_ To:tf] pks/0f, j:t' jf kbfy{sf] k|of]uaf6 ;'/Iff jf :jf:Yodf
k|lts"n c;/ k'¥ofpg ;Sg] vt/f kQf nufpg],
-3_ v08 -u_ adf]lhd kQf nfu]sf] vt/f x6fpg jf 36fpg cfjZos
cg';Gwfg, k|of]u jf k/LIf0f ug{],
t/ c? s;}af6 To; ;DaGwdf klxn] g} u/]sf] s'g}
cg';Gwfg, k|of]u jf k/LIf0fsf] kl/0ffddf ljZjf; ug'{ kg]{ dgfl;a
cfwf/ b]lvPdf To:tf] cg';Gwfg, k|of]u jf k/LIf0fnfO{ dfGotf lbg
;lsg]5 .
-ª_ sfo{:yndf ;~rfng tyf k|of]u x'g] pks/0f, j:t' jf kbfy{sf]
;~rfng tyf k|of]u ubf{ ;'/Iff / :jf:Yosf] b[li6n] ckgfpg' kg]{
cfjZos s'/fx?sf] af/]df k"0f{ ?kdf hfgsf/L u/fpg lbUbz{g
tof/ ug]{ .
-@_ sfo{:yndf k|of]u x'g] pks/0f lgdf{0f jf h8fg ug]{ JolQm tyf ;+:yfn] To;/L
lgdf{0f jf h8fg ul/Psf] pks/0f pko'Qm 9Ën] k|of]u u/]df To;af6 s;}sf] ;'/Iff jf
:jf:Yodf k|lts"n c;/ gkg]{ s'/fsf] lnlvt k|ltj]bg /f]huf/bftfnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ s'g} pks/0f, j:t' jf kbfy{ pknAw u/fpg] pTkfbgstf{ jf cfk"lt{stf{n]
pks/0f, j:t' jf kbfy{sf] k|of]usf] ;DaGwdf pknAw u/fPsf] hfgsf/L jf ;Nnfx cg'?k
To:tf] pks/0f, j:t' jf kbfy{ k|of]u gu/]df o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu To:tf] pks/0f
jf kbfy{ pko'Qm 9Ën] k|of]u u/]sf] dflgg] 5}g .
18
www.lawcommission.gov.np
19
www.lawcommission.gov.np
-u_ ;'/Iff tyf :jf:Yodf tTsfn vt/f k/]sf] sf/0faf6 bkmf &^ jf &&
adf]lhd sfd aGb u/]sf] .
&^= tTsfn vt/f ePdf sfd aGb ug{] M -!_ s'g} sfd tTsfn aGb gu/] To:tf] sfd ug{] >lds
jf c? s;}nfO{ zf/Ll/s rf]6k6s nfUg] jf vt/f k'Ug] jf lghsf] :jf:Yodf uDeL/ c;/
kg{] jf s'g} pks/0f, j:t' jf kbfy{sf] cgk]lIft Iflt jf xfgL gf]S;fgL x'g] cj:yf ePdf
To:tf] sfddf ;+nUg >ldsn] ;f]sf] hfgsf/L /f]huf/bftf jf bkmf &! adf]lhdsf] lhDd]jf/
JolQmnfO{ lbg' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] hfgsf/L k|fKt ePkl5 /f]huf/bftf jf lhDd]jf/ JolQmn]
;f] ;DaGwdf tTsfn plrt lgb{]zg lbg' kg{]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] hfgsf/L lbg /f]huf/bftf jf lhDd]jf/ JolQm tTsfn
pknAw gePdf >lds cfkm}n] To:tf] sfd aGb ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd sfd aGb u/]sf]df To;/L sfd aGb ug{] >ldsn] ;f]sf]
hfgsf/L tTsfn l56f] ;fwgåf/f /f]huf/bftf tyf lhDd]jf/ JolQmnfO{ lbg' kg{]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] hfgsf/L k|fKt ePkl5 /f]huf/bftf jf lhDd]jf/
JolQmn] ;f] ;DaGwdf tTsfn hfFra'em u/L ;f]af6 l;lh{t vt/f lgjf/0f jf Go"gLs/0f ug'{
kg{]5 .
-^_ s'g} sfd aGb ug{' kg{] u/L tTsfn s'g} vt/f pTkGg eP jf gePsf] tyf
vt/f lgjf/0f jf Go"gLs/0f ug{ ul/Psf] Joj:yf kof{Kt eP jf gePsf] ;DaGwdf >lds /
/f]huf/bftfaLr s'g} ljjfb ePdf To:tf] ljjfbsf] l5gf]kmfgf]sf] nflu s'g} kIfn] >d
sfo{fnodf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd lgj]bg k/]df sfof{non] ;f] ;DaGwdf 5fgljg u/L b'j}
kIfsf] s'/f ;'gL cfjZos eP k|df0f ;d]t a'emL To:tf] ljjfbsf] l5gf]kmfgf] ug'{ kg]{5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd sfof{non] ljjfb l5gf]kmfgf] ul/lbPsf] lg0f{o clGtd x'g]5
/ To:tf] lg0f{o /f]huf/bftf tyf >lds b'j} kIfn] dfGg' kg]{5 .
-(_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg /f]huf/bftfnfO{ xfgL
gf]S;fgL k'¥ofpg], b'Mv lbg] jf l/;OjL ;fWg] p2]Zon] sfd aGb ug{ kfOg] 5}g .
-!)_ o; bkmf adf]lhd sfd aGb ePsf] ;dodf >ldsnfO{ lghsf] ;]jf zt{sf]
cwLgdf /xL /f]huf/bftfn] cGo sfddf nufpg ;Sg]5 .
&&= sfd /f]Sg lgb{]zg lbg] M -!_ lg/LIf0f jf cGo s'g} ;|f]taf6 s'g} k|lti7fgsf] sfo{:yndf
>lds jf cGo JolQmsf] ;'/Iff tyf :jf:Yodf tTsfn vt/f pTkGg ePsf] jf x'g ;Sg]
cfwf/ b]lvPdf sfof{non] To:tf] sfo{:yndf tTsfn sfd /f]Sg /f]huf/bftfnfO{ lgb{]zg
lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgb{]zg lbFbf vt/f pTkGg ePsf] sf/0f / cfwf/ ;d]t
v'nfpg' kg{]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgb{]zg lbFbf sfof{non] sfo{:yndf /x]sf] s'g} pks/0f
;~rfng jf k|of]u ug{ pko'Qm gx'g] b]lvPdf To:tf] pks/0f k|of]u gug{ cfb]z lbg ;Sg]5
/ To;/L cfb]z lbFbf ;f] pks/0f jf To;sf] s'g} efudf l;naGbL jf 6fFrf ;d]t nufpg
;Sg]5 .
-$_ sfof{non] pkbkmf -!_ adf]lhd sfd /f]Sg lgb{]zg lbPsf]df /f]huf/bftfn]
tTsfn sfd /f]Sg' kg]{5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd sfof{non] lbPsf] lgb{]zgsf ;DaGwdf lrQ ga'em\g]
/f]huf/bftfn] To:tf] lgb{]zg kfPsf] ;ft lbgleq ljefu ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
20
www.lawcommission.gov.np
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg pk/ ljefun] kGw| lbgleq 6'Ëf] nufpg'
kg]{5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhdsf] cjlwdf sfd ug{ kfOg] 5}g .
t/ ;f] cjlwdf JolQmsf] ;'/Iff tyf :jf:Yodf tTsfn vt/f pTkGg gePsf]
hfgsf/L sfof{non] lbPdf sfd ;'rf? ug{ ;lsg]5 .
&*= Joj;fohGo ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ b]xfosf ljifo;Fu ;DalGwt sfd
ug]{ k|lti7fgn] kfngf ug'{ kg]{ ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL dfkb08 tf]lsP adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cfFvf arfp ;DaGwL Joj:yf,
-v_ /f;folgs kbfy{af6 arfp ;DaGwL Joj:yf,
-u_ k|];/ KnfG6sf] ;~rfng ;DaGwL Joj:yf,
-3_ d]l;gsf] 5]sjf/ ;DaGwL Joj:yf,
-ª_ ef/L p7fpg] ;DaGwL Joj:yf,
-r_ cGo cfjZos Joj:yf .
-@_ k|];/ KnfG6 tyf jf]On/ k/LIf0f ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-#_ k|lti7fg :yfkgfsf] hfgsf/L tyf cGo Joj;fohGo ;'/Iff tyf :jf:Yo ;DaGwL
Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
&(= ;"rgf lbg] M sfo{:yndf s'g} b'3{6gf ePdf jf b'3{6gfaf6 s;}nfO{ rf]6k6s nfu]df jf
d[To' ePdf jf Joj;fohGo /f]u nfu]df /f]huf/bftfn] ;f]sf] hfgsf/L sfof{nodf t''?Gt
lbg' kg]{5 .
*)= ;ª\qmfds /f]u lgoGq0fsf] Joj:yf ldnfpg' kg{] M -!_ /f]huf/bftfn] sfo{:yndf ;ª\qmfds
/f]usf] /f]syfd tyf lgoGq0fsf nflu ;d'lrt Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-@_ s'g} >ldsnfO{ ;ª\qmfds /f]u nfuL pkrf/ u/fpg' k/]df pkrf/sf] cjlwe/
sfddf cfpg lghnfO{ /f]s nufpg ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd pkrf/ u/fpgsf] nflu To:tf] >ldssf] la/fdL labf ck'u
ePdf cGo labfdf ;dfof]hg ug{ jf ljz]if j]tnaL labfdf a:g >ldsnfO{ /f]huf/bftfn]
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lbOPsf] lgb]{zg kfngf ug'{ ;DalGwt >ldssf] st{Jo
x'g]5 .
*!= ;/n sfddf nufpg' kg]{ M -!_ s'g} dlxnf >lds ue{jtL ePdf lghn] :jf:Yo k/LIf0f
u/fPsf] lg:;f;d]t ;+nUg u/L ;f]sf] hfgsf/L /f]huf/bftfnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] hfgsf/L k|fKt ePdf /f]huf/bftfn] ue{jtL >lds
dlxnfnfO{ ;fdfGotof lghsf] :jf:Yodf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L sfddf nufpg' kg]{5 .
*@= Joj;fohGo /f]usf] pkrf/ ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ s'g} k|lti7fgsf] sfd ubf{ s'g}
>ldsnfO{ tf]lsP adf]lhdsf] s'g} Joj;fohGo /f]u nfu]df ;f] k|lti7fgn] To:tf] /f]usf]
pkrf/sf] nflu tf]lsP adf]lhdsf] pkrf/ vr{ tyf To:tf] /f]usf] pkrf/ x'g g;Sg] ePdf
tf]lsP adf]lhdsf] Ifltk"lt{ /sd >ldsnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg >ldsn] ;fdflhs ;'/Iff
sf]ifaf6 Joj;fohGo /f]usf] pkrf/ vr{ jf Ifltk"lt{ /sd kfpg] ePdf k|lti7fgn] pkbkmf
-!_ adf]lhdsf] pkrf/ vr{ jf Ifltk"lt{ /sd lbg' kg]{ 5}g .
*#= lgb]{zg lbg ;Sg] M -!_ /f]huf/bftfn] ;'/Iff tyf :jf:Yo ;DaGwL k|jGWf u/] jf gu/]sf]
;DaGwdf sfof{non] cfjlws jf cfsl:ds ?kdf lg/LIf0f ug{ ;Sg]5 .
21
www.lawcommission.gov.np
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lg/LIf0f ubf{ /f]huf/bftfn] sfo{:yndf of] P]g jf k|rlnt
sfg"g adf]lhdsf] ;'/Iff tyf :jf:Yo ;DaGwL k|aGWf u/]sf] gkfOPdf ;f]sf] k|aGw ug{
sfof{non] ;dfofjlw tf]sL ;DalGWft /f]huf/bftfnfO{ lgb{]zg lbg' kg{]5 .
t/ tTsfn To:tf] k|aGw gu/]df >lds jf cGo JolQmsf] ;'/Iff / :jf:Yodf vt/f
x'g] jf jftfj/0fdf k|lts"n k|efj kg]{ b]lvPdf ;f]xL Joxf]/f pNn]v u/L tTsfn} To:tf]
k|aGw ug{ lgb]{zg lbg' kg{]5 .
-#_ sfof{non] sfo{:yndf ePsf] b'3{6gf, Joj;fohGo /f]u jf >lds tyf cGo
JolQmsf] :jf:Yo tyf ;'/Iff ;DaGwdf /f]huf/bftfnfO{ cfjZos ;"rgf tyf ljj/0f pknAw
u/fpg lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd lbPsf] lgb]{zg kfngf ug'{ u/fpg' ;DalGwt
/f]huf/bftfsf] st{Jo x'g]5 .
kl/R5]b – !#
ljz]if k|s[ltsf] pBf]u jf ;]jf ;DaGwL Joj:yf
*$= lrof aufgsf >lds ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ lrof aufgsf >ldsk|lt /f]huf/bftfsf]
bfloTj b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lrof aufg glhs a;f]af; gePsf lrof aufgsf >lds tyf
lghsf cfl>t kl/jf/nfO{ lrof aufgleq pko'Qm cfjf;sf] k|aGw
ug{],
-v_ lrof aufgsf >lds tyf lghsf cfl>t kl/jf/sf ;b:onfO{
;fgfltgf rf]6k6ssf] lgMz'Ns k|fylds pkrf/ ug]{ / ;f]sf] nflu
tflndk|fKt JolQm ;lxt :jf:Yof]krf/ ;fdu|Lsf] k|aGw ug{],
-u_ lrof aufg glhs ahf/ ;'ljwf gePdf b}lgs pkef]Uo a:t' ;/n
tl/sfaf6 pknJw x'g ;Sg] Joj:yf ldnfpg],
-3_ lrof aufgsf >lds tyf lghsf] cfl>t kl/jf/sf ;b:osf]
zf/Ll/s tyf dfgl;s ljsf;sf nflu v]ns"b tyf dgf]/~hgsf]
;d'lrt Joj:yf ldnfpg] .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nfluM–
-!_ ælrof aufgÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{ ePsf]
lrof aufg ;Demg' k5{ / ;f] zJbn] lrof aufgleq :yfkgf
ePsf] sf/vfgf, cGo ef}lts k"jf{wf/ tyf ;f]sf] kl/;/
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-@_ ælrof aufgsf >ldsÆ eGgfn] lrof aufgsf] hUufdf vGg],
hf]Tg], ;Dofpg], emf]g]{, 5g]{, /f]Kg], uf]8\g], sf6\g], l6Kg], pv]Ng]
jf To:t} cGo sfd ug]{ >lds ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] lrof
k|zf]wg ug{] tyf lrof aufgsf] cGo s'g} sfddf ;+nUg
>lds ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-#_ æcfl>t kl/jf/Æ eGgfn] lrof aufgsf >lds;Fu} a:g] tyf
lghn] kfng kf]if0f ug'{ kg]{ lghsf] kl/jf/ ;Demg' k5{ .
-@_ lrof aufgsf] s'g} sfd ;DkGg ug]{ ;DaGwdf lrof aufgdf sfd ug]{ >lds /
/f]huf/bftfaLr ;Demf}tf ug{ of] bkmfn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
*%= lgdf{0f >lds ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ lgdf{0f >ldsk|lt /f]huf/bftfsf] bfloTj b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
22
www.lawcommission.gov.np
-s_ lgdf{0fsf] nflu cfjZos kg]{ cf}hf/, pks/0f tyf ;fdu|L kof{Kt
dfqfdf pknAw u/fpg],
-v_ lgdf{0f sfo{:yn glhs a;f]af; gePsf >ldsnfO{ c:yfoL
af;:yfg / z'4 lkpg] kfgLsf] k|aGw ug{] tyf cfjZos vfB
;fdu|Lsf] cfk"lt{sf] Joj:yf ldnfpg],
-u_ lgdf{0f sfo{:yndf pko'Qm ;'/Iffsf]] k|aGw ug{] .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu,–
-!_ ælgdf{0f sfo{Æ eGgfn] ejg, ;8s, k'n, gx/, z'?ª,
cfGtl/s jf cGt/b]zLo hndfu{, /]ndfu{, lgdf{0f sfo{ jf
ljB'tu[x, b"/;~rf/, 6]lnkmf]g jf 6]lnu|flkms ;+/rgf / o:t}
cGo ;+/rgf lgdf{0f ug{] sfo{ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ;f]
;+/rgfdf oGq, cf}hf/ jf pks/0f h8fg ug]{ sfo{
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-@_ ælgdf{0f >ldsÆ eGgfn] lgdf{0f sfo{df ;+nUg >lds
;Demg' k5{ .
-@_ lgdf{0f sfo{sf] lhDdf jf 7]Ssf lng] JolQm jf ;+:yf o; P]gsf] k|of]hgsf] nflu
/f]huf/bftf dflgg]5 .
-#_ lgdf{0f >ldssf] nflu kfl/>lds tyf cGo ;'ljwfsf] b//]6 lgwf{/0f ubf{
;DalGwt txsf] 6«]8 o'lgog / lgdf{0f Joj;foL ;+3sf] clgjfo{ k|ltlglwTj u/fpg' kg]{5 .
-$_ lgdf{0f >lds;Fu ;DalGwt cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
*^= oftfoft >lds ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ oftfoft >ldsk|lt /f]huf/bftfsf] bfloTj
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ nfdf] b'/L -nª?6_ df ofq' cf];f/k;f/ ug]{ ;jf/L ;fwg cfnf]kfnf]
u/L rnfpg sDtLdf b'O{ hgf rfnssf] Joj:yf clgjfo{ ?kdf ug{],
-v_ nfdf] b"/Ldf rNg] ;jf/L ;fwgsf] rfnsnfO{ uGtJo :yfgdf
k'Ug'cl3 7fpF 7fpFdf cf/fd ug]{ Joj:yf ug{],
-u_ lbgsf] cf7 306feGbf a9L ;do sfddf nufOPsf] oftfoft
>ldsnfO{ a9L ;do sfd u/] afkt lghn] kfpg] kfl/>ldssf]
8]9Lsf b/n] kfl/>lds lbg],
t/ oftfoft >ldsnfO{ 6«Lk eQf, v'/fsL eQf jf cGo o:t}
eQf lbOg] ePdf lghn] /f]h] adf]lhd To:tf] eQf jf 8]9L /sddWo]
s'g} Pp6f dfq kfpg]5 .
-3_ uGtJo :yfgdf gk'Ub} ;jf/L ;fwg ljlu|P/ grNg] ePdf jf s'g}
sf/0fn] Ps} :yfgdf /f]sL /fVg' k/]df >ldsnfO{ ;jf/L ;fwg rfn"
/x]sf] cj:yfdf kfpg] u/]sf] eQfsf] krf; k|ltzt eQf lbg' kg]{5
.
-ª_ ;jf/L ;fwgdf k|fylds pkrf/sf] nflu cfjZos cf}iflw /
:jf:Yof]krf/ ;fdu|L /fVg] .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu,–
-!_ ænfdf] b'/LÆ eGgfn] sfg"g adf]lhd lgwf{/0f ePsf] nfdf]
af6f] -nª?6_ ;Demg' k5{ .
23
www.lawcommission.gov.np
24
www.lawcommission.gov.np
25
www.lawcommission.gov.np
kl/R5]b – !%
lg/LIf0f ;DaGwL Joj:yf
(#= sfof{no tyf lg/LIfs ;DaGwL Joj:yf M -!_ o; P]g tyf k|rlnt >d ;DaGwL g]kfn
sfg"gsf] sfof{Gjogsf] nflu g]kfn ;/sf/n] cfjZostf cg';f/ >d sfof{nox?sf] :yfkgf
ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd :yfkgf ePsf >d sfof{nosf] sfo{If]qleq kg]{ lhNnfx?
dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-#_ g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L s'g} If]qsf] nflu
cfjZostf cg';f/ Ps jf PseGbf a9L lg/LIfs lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
($= sfof{nosf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ sfof{nosf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ o; P]g adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf] Go"gtd kfl/>lds, eQf jf
;fd"lxs ;Demf}tf adf]lhd kfpg'kg]{ ;'ljwf tyf k|rlnt g]kfn
sfg"gn] >lds tyf /f]huf/bftfnfO{ k|bfg u/]sf] clwsf/
sfof{Gjog eP jf gePsf] ;DaGwdf cg'udg ug]{,
-v_ of] P]g tyf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodsf] k|efjsf/L sfof{Gjog
eP gePsf] ;DaGwdf lgoldt ?kdf cg'udg u/L sfof{Gjog ug{
;DalGwt kIfnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg],
-u_ of] P]g tyf >d ;DaGwL k|rlnt cGo sfg"g adf]lhd ag]sf]
dfkb08 tyf cfrf/;+lxtf ;DaGwL tflnd lbg] tyf ;f] dfkb08
tyf cfrf/;+lxtf sfof{Gjog eP gePsf] ;DaGwdf lgoldt ?kdf
cg'udg ug]{,
-3_ >lds tyf /f]huf/bftfnfO{ cfjZos tflnd k|bfg ug{sf] nflu
k|fljlws ;xof]u dfu]df cfjZos k|fljlws ;xof]u pknAw u/fpg],
-ª_ /f]huf/bftfn] Joj;fohGo ;'/Iff / :jf:Yo ;DaGwL dfkb08 jf
sd{rf/L ljlgodfjnL jf cGo cfjZos ;Da4 sfuhft pknJw
u/fpg lgb]{zg lbg],
-r_ /f]huf/bftf / >ldsaLr ePsf] ;fd"lxs ;Demf}tf tyf dWo:yn]
u/]sf] lg0f{o sfof{Gjog ug]{,
-5_ afnaflnsfnfO{ sfddf nufP gnufPsf] ;DaGwdf lg/LIf0f u/L
sfddf nufPsf] b]lvPdf tTsfn p4f/ ug]{ / To:tf]
/f]huf/bftfnfO{ sf/afxL ug{],
-h_ k|lti7fg tyf sfo{:yndf kl/R5]b–!@ adf]lhdsf] Joj;fohGo
;'/Iff tyf :jf:Yo ;DaGwL Joj:yf /f]huf/bftfn] sfof{Gjog u/]
gu/]sf] ;DaGwdf lg/LIf0f ug]{,
-em_ sfo{:yndf hl8t oGq, cf}hf/, pks/0f jf j:t' jf kbfy{sf]
cjnf]sg jf lg/LIf0f ug]{ / To:tf] oGq, cf}hf/, pks/0f, j:t' jf
kbfy{ lgwf{l/t:t/sf] eP gePsf] hfFr ug{] / k/LIf0f ug'{ kg]{ ePdf
;f]sf] gd"gf ;Íng ug]{,
-`_ k|lti7fg jf sfo{:ynsf] cfjlws jf cfsl:ds ?kdf lg/LIf0f ug{]
jf u/fpg],
26
www.lawcommission.gov.np
27
www.lawcommission.gov.np
28
www.lawcommission.gov.np
29
www.lawcommission.gov.np
31
www.lawcommission.gov.np
32
www.lawcommission.gov.np
-s_ pTkfbsTj j[l4 tyf sfo{ k|0ffnLdf ;'wf/ ug]{ ;DaGwdf cfjZos
5nkmn ug]{,
-v_ >ldssf] u'gf;f] ePdf jf x'g ;Sg] cj:yf b]lvPdf ;DalGWft
kIf;Fu 5nkmn u/L To;nfO{ ;dfwfg ug{ k|oTg ug{],
-u_ sfo{:ynsf] sfo{ jftfj/0f ;'wf/ ug]{,
-3_ Joj;fohGo :jf:Yo tyf ;'/Iff ;ldlt u7g geP;Dd ;f]
;ldltsf] x}l;otn] sfd ug]{,
-ª_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{ ug]{ .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] >d ;DaGw ;ldltsf] a}7s k|lti7fgsf] sfo{ ;dodf
k|lts"n c;/ gkg]{ u/L cfjZostf cg';f/ a:g]5 .
-$_ ;ldltsf] u7g, sfof{jlw tyf a}7s ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
!!@= k|lti7fgn] >ldssf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ug{ ;Sg]] M -!_ k|lti7fgn] ;fdfGotof jif{sf]
Ps k6s >ldssf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg u/fpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgsf] cfwf/ tyf sfo{ljlw
Gofof]lrt / dgfl;a ?kdf lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cfwf/ / sfo{ljlw sfo{ ;Dkfbg x'g] cjlw k|f/De x'g'
cufj} >ldsnfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg u/]kl5 /f]huf/bftf jf lghn]
tf]s]sf] JolQmn] ;DalGwt >lds;Fu lghsf] ;jn kIf tyf sdhf]/ kIfsf] af/]df 5nkmn
u/L sdhf]/Lx? ;'wf/ ug{ dgfl;a cj;/ lbg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ePsf] d"NofÍgdf ;DalGwt >ldsn] c;xdlt hgfPdf
lghnfO{ c;xdlt pNn]v ug]{ df}sf k|bfg u/L sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/ddf x:tfIf/
u/fpg' kg]{5 .
-^_ >ldsn] pkbkmf -%_ adf]lhd c;xdlt hgfPdf ;f] ;DaGwdf k'g/fjnf]sg x'g]
Joj:yf k|lti7fgn] ug'{ kg]{5 .
-&_ >ldssf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b – !*
JolQmut ljjfbsf] ;dfwfg
!!#= JolQmut dfu bfaL k]z ug{ ;Sg] M -!_ >ldsnfO{ o; P]g, lgodfjnL, k|rlnt sfg"g jf
;fd"lxs ;Demf}tf adf]lhd k|fKt xs ;DaGwL s'g} ljifodf JolQmut bfaL ePdf To:tf]
>ldsn] /f]huf/bftf ;dIf lnlvt lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bg k|fKt ePdf /f]huf/bftfn] ;f] lgj]bg lnO{
>ldsnfO{ ;f]sf] lg:;f lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf /f]huf/bftfn] kGw| lbgleq ;DalGwt
>lds;Fu 5nkmn u/L To:tf] bfaL ;DaGwL ljjfb ;dfwfg ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg /f]huf/bftf / >ldssfaLr
ePsf] ;xdltsf] cfwf/df ljjfb ;dfwfg ug'{ kg]{ cjlw yk ug{ ;lsg]5 .
!!$= sfof{nodf lgj]bg lbg] M -!_ b]xfosf cj:yfdf bkmf !!# adf]lhdsf] JolQmut bfaL
d]nldnfkåf/f ;dfwfg ug{ ;DalGwt kIfn] sfof{no ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 M–
-s_ bkmf !!# sf] pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]sf] ;ft lbgleq
/f]huf/bftfn] 5nkmnsf nflu ;"rgf glbPdf jf,
33
www.lawcommission.gov.np
-v_ bkmf !!# sf] pkbkmf -#_ adf]lhd 5nkmn ubf{ ;xdlt x'g
g;s]df /f]huf/bftf ;dIf z'? lgj]bg k/]sf] !% lbgkl5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf sfof{non] ;DalGwt /f]huf/bftf /
>ldsnfO{ 5nkmnsf nflu ldlt / ;do tf]sL ;"rgf lbg' kg]{5 .
-#_ sfof{non] pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePsf] PSsfO{; lbgleq
/f]huf/bftf / >ldsaLr cfjZos jftf{ u/fO{ bfaL ;DaGwL ljjfb ;dfwfg ug'{ kg{]5 .
-$_ pkbkmf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfof{no, /f]huf/bftf /
>ldssfaLr ePsf] ;xdltsf] cfwf/df ljjfb ;dfwfg ug'{ kg]{ cjlw yk ug{ ;lsg]5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] jftf{ u/fpFbf ;DalGwt /f]huf/bftf / >ldsaLr
;xdlt ePdf ;f] bfaL ;DaGwL ljjfb ;dfwfg ePsf] dflgg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd ePsf] ;xdlt ;DalGwt kIfnfO{ afWosf/L x'g]5 .
!!%= sfof{non] lg0f{o ug'{ kg]{ M bkmf !!$ adf]lhd ;d:of ;dfwfg gePdf k|fKt k|df0fsf]
cfwf/df sfof{non] kGw| lbgleq lg0f{o ug'{' kg]{5 .
kl/R5]b !(
;fd"lxs ljjfbsf] ;dfwfg
!!^= ;fd"lxs dfu bfaL k]z ug{ ;Sg] M -!_ bz jf ;f]eGbf a9L >lds sfo{/t k|lti7fgdf b]xfo
adf]lhdsf] ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldlt /xg]5 M–
-s_ k|lti7fgsf] lgjf{lrt cflwsfl/s 6«]8 o'lgogsf] tkm{af6 tf]lsPsf] jftf{
k|ltlglwx?sf] ;d"x,
-v_ v08 -s_ adf]lhdsf] cflwsfl/s 6«]8 o'lgogsf] lgjf{rg x'g g;s]sf] jf
lgjf{rg ePsf]df sfo{sfn ;dfKt ePsf] cj:yfdf k|lti7fgdf /x]sf ;a}
o'lgogsf] cfk;L ;xdltaf6 dgf]gog ul/Psf jftf{ k|ltlglwx?sf] ;d"x,
-u_ v08 -s_ adf]lhdsf] cflwsfl/s 6«]8 o'lgog jf v08 -v_ adf]lhdsf] ;d"x
gePsf] cj:yfdf k|lti7fgdf sfo{/t >ldsx?dWo] ;f7L k|ltzteGbf a9L
>ldsx?sf] x:tfIf/af6 ;dly{t k|ltlglwx?sf] ;d"x .
-@_ ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldltn] >ldsx?sf] lxt ;DaGwL ljifodf /f]huf/bftf
;dIf lnlvt ?kdf ;fd"lxs dfu bfaL k]z ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf ljifodf ;fd"lxs dfu
bfaL k]z ug{ kfOg] 5|}g M–
-s_ g]kfnsf] ;+ljwfg k|lts"n x'g],
-v_ ck|dfl0ft jf cfwf/xLg cf/f]ksf] cfwf/df s;}sf] lxt k|lts"n x'g],
-u_ s'g} /f]huf/bftf jf >ldssf] JolQmut cfr/0fdf c;/ kg]{ ljifo,
-3_ cfˆgf] k|lti7fg;Fu c;DalGwt ljifo,
-ª_ ;fd"lxs ;Demf}tf ePsf]df o; P]gdf plNnlvt ;dofjlw Joltt
gx'~h]n;Dd,
-r_ ;fdflhs ;'/Iff of]hgfsf] nflu tf]lsPsf] of]ubfgsf] b/ tyf
;'ljwfsf ;DaGwdf .
-$_ ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldltdf >lds ;+Vofsf] cfwf/df tf]lsP adf]lhd tLg
hgfb]lv a9Ldf P3f/ hgf;Dd /xg ;Sg] 5g\ .
34
www.lawcommission.gov.np
-%_ o; bkmf adf]lhd ul7t ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldltnfO{ ;fd"lxs dfu bfaL k]z
ug]{, ;Demf}tf ug]{, s'g} JolQm pk/ d'2f bfo/ ug]{ jf d'2fdf k|lt/Iff ug]{ ;d]tsf clwsf/
x'g]5 .
!!&= ;fd"lxs dfu bfaLsf ;DaGwdf jftf{ ug]{ M -!_ bkmf !!^ adf]lhd ;fd"lxs dfu bfaL k]z
ePdf ;DalGwt /f]huf/bftfn] dfu bfaL k]z ul/Psf] ;ft lbgleq ;fd"lxs ;f}bfafhL
;ldltnfO{ jftf{{ x'g] :yfg / ;do ;d]t pNn]v u/L lnlvt ;"rgf lbg' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;"rgf lbOPsf]df ;"rgfdf plNnlvt :yfg / ;dodf
jftf{ ug{ ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldltsf ;b:ox? pkl:yt x'g' kg{{]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd jftf{ ubf{ b'j} kIfaLr ;xdlt jf ;Demf}tf ePdf ;fd"lxs
dfu bfaL ;DaGwL ljjfb ;dfwfg x'g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ePsf] ;xdlt ;DalGwt kIfnfO{ afWosf/L x'g]5 .
!!*= d]nldnfk u/fpg] M -!_ b]xfosf cj:yfdf ;fd"lxs dfu bfaL ;DaGwL ljjfb d]nldnfkåf/f
;dfwfg ug{ ;DalGwt kIfn] sfof{no ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 M–
-s_ bkmf !!& sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq /f]huf/bftfn]
;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldltnfO{ jftf{ ug{ ;"rgf glbPdf, jf
-v_ bkmf !!& sf] pkbkmf -#_ adf]lhd jftf{ ubf{ dfu k]z ePsf]
PSsfO{; lbgleq ;xdlt x'g g;s]df .
t/ jftf{ hf/L /x]sf] cj:yfdf kIfx?sf] ;xdltn] ;f] cjlw
yk ug{ afwf k'u]sf] dflgg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf sfof{non] ;DalGwt kIfx?nfO{
lemsfO{ d]nldnfk u/fO{ ljjfb ;dfwfg ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] d]nldnfk ;DaGwL sf/afxLsf] 6'Ëf] sfof{nodf lgj]bg
k|fKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq nufO;Sg' kg{]5 .
t/ jftf{ hf/L /x]sf] cj:yfdf kIfx?sf] ;xdltn] ;f] cjlw yk ug{ afwf k'u]sf]
dflgg] 5}g .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd sfof{nosf] /f]xj/df jftf{ ubf{ b'j} kIfaLr ;xdlt ePdf
;fd"lxs dfu bfaL ;DaGwL ljjfb ;dfwfg x'g]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd ePsf] ;xdlt ;DalGwt kIfnfO{ afWosf/L x'g]5 .
!!(= dWo:ytfåf/f ljjfb ;dfwfg ug{' kg{] M -!_ bkmf !!* adf]lhd d]nldnfk gePdf b]xfosf]
cj:yfdf ;fd"lxs dfu bfaL ;DaGwL ljjfbsf] ;dfwfg dWo:ytfsf] dfWodaf6 u/fpg'
kg{]5 M–
-s_ ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldlt jf /f]huf/bftfaLr ;fd"lxs dfu bfaL
;DaGwL ljjfbsf] ;dfwfg dWo:ytfsf] dfWodaf6 ug{] ;xdlt
ePsf]df,
-v_ cTofjZos ;]jf ;~rfng ug{{] k|lti7fgdf ;fd"lxs ljjfb pTkGg
ePsf]df,
-u_ ljz]if cfly{s If]qleqsf] k|lti7fgdf ;fd"lxs ljjfb pTkGg
ePsf]df, jf
-3_ ;+ljwfg adf]lhd ;Í6sfn nfu" eO{ x8\tfndf /f]s nufOPsf]
ePdf .
35
www.lawcommission.gov.np
36
www.lawcommission.gov.np
37
www.lawcommission.gov.np
To:tf] cfb]z hf/L ePsf]df Ps k6ssf] nflu ;f]xL bkmfsf] ;f]xL pkbkmfdf plNnlvt
;doeGbf rfF8f] jf l9nf x'g ;Sg]5 .
!@$= tfnfaGbL ug{ ;Sg]] M -!_ o; P]g adf]lhd ;"rgf glbO{ x8\tfn u/]df jf x8\tfn hf/L
/fv]df jf o; P]g adf]lhdsf] k|lqmofaf6 ;fd"lxs ljjfb ;dfwfg geO{ Joj:yfkg kIfaf6
cf}lrTo ;lxtsf] k'i6\ofO{ lbO{ ljefusf] :jLs[lt lnO{ k|lti7fgdf tfnfaGbL ug{ ;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tfnfaGbL ug'{cl3 x8\tfn ;dfKt gu/]df tfnfaGbL x'g]5
egL sDtLdf ;ft lbg cufj} >ldsx?sf] hfgsf/Lsf] nflu tfnfaGbLsf] ldlt;d]t pNn]v
u/L Joj:yfksn] ;"rgf hf/L ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg x8\tfn cjlwdf
>ldsaf6 3]/fp, x'nbËf tf]8kmf]8 cflb eO{ k|lti7fgnfO{ Iflt k'Ug hfg] l:ylt ePdf
Joj:yfksn] tfnfaGbL ug{ ;Sg]5 . To;/L tfnfaGbL ul/Pdf tfnfaGbL ug{' k/]sf] cf}lrTo
;lxtsf] hfgsf/L tLg lbgleq sfof{no jf ljefu / :yfgLo k|zf;gnfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt ePdf :yfgLo k|zf;gn] To:tf] sfo{:yndf
tTsfn ;'/Iffsf] cfjZos k|aGw ldnfpg' kg]{5 .
-%_ s'g} k|lti7fgdf nufOPsf] tfnfaGbL cf}lrToxLg b]lvPdf jf ;f]af6 b]zsf]
zflGt ;'/Iffdf vnn kg{ ;Sg] ;Defjgf b]lvPdf jf b]zsf] cfly{s lxtsf] k|lts"n x'g]
ePdf To:tf] tfnfaGbLnfO{ ljefun] s'g} klg ;dodf cj}w 3f]lift ug{ ;Sg]5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cTofjZos ;]jf ;~rfng
ug]{ k|lti7fgdf tfnfaGbL ug{ kfOg] 5}g .
!@%= wgf{ lbg jf ;ef ug{ ;Sg] M -!_ x8\tfn jf tfnfaGbL u/]sf] cj:yfdf dfu k"/f u/fpg
bjfj lbg] p2]Zon] >ldsn] zflGtk"0f{ ?kdf sfo{:yn jf k|lti7fgsf] d"n 9f]sfdf wgf{ lbg
jf ;ef ug{ ;Sg]5g\ .
-@_ x8\tfn jf tfnfaGbLsf] cj:yfdf afx]s cGo cj:yfdf sfo{:yn jf
k|lti7fgsf] sfddf afwf gkg]{ u/L sfo{ ;doeGbf cufl8 jf k5fl8 jf lj>fdsf] ;dodf
dfq wgf{ a:g jf ;ef ug{ kfpg] 5g\ .
-#_ >ldsn] pkbkmf -!_ adf]lhd wgf{ lbPsf] jf ;ef a;]sf] cj:yfdf ;d]t
s;}nfO{ sfo{:yn jf k|lti7fgleq k|j]z ug{ jf aflx/ lg:sg /f]s nufpg] jf sfo{:yndf
s'g} xfgL gf]S;fgL k'¥ofpg] h:tf sfd sf/afxL ug{ kfpg] 5}g .
!@^= /f]huf/ ;Demf}tf pNnª\3g gx'g] M x8\tfn u/]sf] jf tfnfaGbL u/]sf] jf wgf{ lbPsf] jf
sfg"g adf]lhd ph"/L lbPsf] sf/0faf6 s'g} klg >ldsn] /f]huf/ ;Demf}tf pNn3+g u/]sf]
dflgg] 5}g / ;f] cjlwdf /f]huf/ ;DaGw lg/Gt/ sfod /x]sf] dflgg]5 .
!@&= x8\tfn jf tfnfaGbL cjlwsf] kfl/>lds M -!_ k|rlnt sfg"gsf] k|lts"n x'g] u/L x8\tfn
ug]{ >ldsn] To:tf] x8\tfn cjlwsf] s'g} kfl/>lds kfpg] 5}g .
-@_ /f]huf/bftfn] sfg"g k|lts"n x'g] u/L tfnfaGbL u/]df >ldsn] ;f] cjlwdf k"/f
kfl/>lds kfpg] 5g\ .
-#_ ;fd"lxs ;Demf}tfdf kfl/>lds kfpg] ;DaGwdf s'g} ;xdlt eP ;f]xL adf]lhd
x'g] cGoyf o; P]gsf] k|lqmof k"/f u/L ePsf] x8\tfn jf tfnfaGbLsf] cjlwdf >ldsn]
cfwf kfl/>lds kfpg]5 .
-$_ k|lti7fgdf ePsf] s'g} x8\tfn jf tfnfaGbL sfg"g ljk/Lt xf] jf xf]Og eGg]
k|Zg pTkGg ePdf ljefun] cfjZos hfFra'em u/L k}FtL; lbgleq lg0f{o ug]{5 .
!@*= gf]S;fgL ;DaGwdf d'2f bfo/ ug{ gkfOg]] M -!_ o; P]g adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L x8\tfn,
wgf{ jf tfnfaGbL ubf{ /f]huf/bftf jf >ldsnfO{ s'g} cfly{s gf]S;fgL ePdf To:tf]
38
www.lawcommission.gov.np
gf]S;fgLsf ;DaGwdf x8\tfn, wgf{, tfnfaGbL ug]{ >lds, ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldlt jf 6«]8
o'lgog jf /f]huf/bftf lj?4 s'g} cbfntdf d'2f bfo/ ug{ kfOg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfo{:yndf tf]8kmf]8, cfuhgL
jf cGo s'g} k|sf/n] s'g} ;DklQ gi6 u/]df jf ef}lts Iflt k'¥ofPdf To:tf] sfo{ ug]{ JolQm
jf ;d"xaf6 xflg gf]S;fgL a/fa/sf] /sd k|rlnt sfg"g adf]lhd c;'n pk/ ug{ ;lsg]5
.
!@(= c;n lgotn] ;fd"lxs ;f}bfafhL jf ;Demf}tf ug{' kg]{ M -!_ 6«]8 o'lgog jf ;fd"lxs
;f}bfafhL ;ldlt jf /f]huf/bftfn] ;fd"lxs ;f}bfafhL jf ;fd"lxs ;Demf}tf ubf{ c;n
lgotn] ug'{ kg]{5 .
-@_ ;fd"lxs ;f}bfafhL jf ;Demf}tf ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b – @)
cfr/0f tyf ;hfo ;DaGwL Joj:yf
!#)= cg'zf;g tyf st{Aosf] kfngf M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgodfjnL
adf]lhdsf] cg'zf;g tyf st{Josf] kfngf ug'{ k|To]s >ldssf] st{Jo x'g]5 .
!#!= v/fa cfr/0f / ;hfo M -!_ >ldsn] b]xfosf] v/fa cfr/0f u/]df gl;xt lbg ;lsg]5 M–
-s_ labf :jLs[t gu/fO{ sfddf u}/xflh/ ePdf,
-v_ Joj:yfkssf] :JfLs[lt glnO{ sfo{:yn 5f8]df,
-u_ :jLs[lt glnO{ sfddf af/Daf/ l9nf] pkl:yt ePdf,
-3_ sfdsf] ;DaGwdf /f]huf/bftf jf cfkm"eGbf dflyNnf] bhf{sf]
>ldsn] lbPsf] cfb]z kfngf gu/]df,
-ª_ ljlgodfjnLdf tf]lsPsf] cGo v/fa cfr/0f u/]df .
-@_ b]xfosf] s'g} v/fa cfr/0f u/]df a9Ldf Ps lbg a/fa/sf] kfl/>lds s§f ug{
;lsg]5 M–
-s_ /f]huf/bftf jf ;hfo ug]{ clwsf/Ln] lbPsf] ;"rgf jf kq a'em\g
OGsf/ u/]df,
-v_ u}/sfg"gL x8\tfndf efu lnPdf jf efu lng afWo u/fPdf jf
;fd"lxs ?kdf sfo{df l9nf;':tL u/]df,
-u_ s;}n] nfk/jfxL jf x]nr]qm\ofO{F u/L pTkfbg jf ;]jf 36fO{
k|lti7fgnfO{ xfgL gf]S;f/L k'¥ofPdf,
-3_ em'6f ljj/0f k]z u/L ;'ljwf lng] k|of; u/]df ,
-ª_ ;'/Iff pks/0f k|of]u ug'{kg]{ >ldsn] /f]huf/bftfn] lbPsf] pks/0f
k|of]u gu/]df,
-r_ ljlgodfjnLdf tf]lsPsf] cGo ;dfg k|s[ltsf] v/fa cfr/0f u/]df
.
-#_ b]xfosf] s'g} v/fa cfr/0f u/]df Ps jif{sf] jflif{s tna j[l4 /f]Ssf jf Ps
jif{ a9'jf /f]Ssf ug{ ;lsg]5 M–
-s_ clVtof/ k|fKt JolQmsf] :jLs[ltlagf k|lti7fgsf] ;DklQ aflx/ nuL
k|of]u u/]df jf cglws[t JolQmnfO{ k|of]u ug{ lbPdf
-v_ /f]huf/bftfsf] sf/f]af/df lxgfldgf ug]{ k|of; u/]df ,
-u_ /f]huf/bftfsf] ;DklQ nfk/afxL jf x]nr]qm\ofO{ u/L Iflt k'¥ofPdf,
39
www.lawcommission.gov.np
40
www.lawcommission.gov.np
k|lti7fgnfO{ lgodg ug]{ lgofds lgsfon] vf; k|sf/sf] v/fa cfr/0fsf ;DaGwdf vf;
;hfo tf]s]sf] /x]5 eg] ;f] adf]lhd ljlgodfjnLdf Joj:yf ug{ ;lsg]5 .
-@_ ;fd"lxs ;Demf}tfaf6 jf ljefusf] cg'dlt lnO{ uDeL/ k|s[ltsf] v/fa cfr/0f
u/]df ;]jfaf6 x6fpg] u/L k|lti7fgsf] ljlgodfjnLdf Joj:yf ug{ ;lsg]5 .
!#$= lgnDag ug{ ;Sg] M -!_ s'g} >lds sfg"g adf]lhd y'gfdf /x]df ;f] cjlwe/ To:tf] >lds
:jtM lgnDag x'g]5 / ;f] cjlwsf] kfl/>lds kfpg] 5}g .
t/ /f]huf/bftf cfkm}n] ph'/L lbO{ y'gfdf k/]sf] >lds lgbf]{if k|dfl0ft ePdf pQm
cjlwsf] k"/f kfl/>lds kfpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yfdf afx]s bkmf !#! sf] pkbkmf -$_ adf]lhdsf]
;hfo k|:tfj ul/Psf] s'g} >ldsnfO{ sfddf nufO{ /fVg pko'Qm gb]lvPdf jf lghnfO{
sfddf nufO/xFbf lghn] cfkm"dfly nfu]sf] cf/f]k ;DaGwL k|df0f gi6 ug{] ;Defjgf ePdf
jf 5fgljgdf afwf cj/f]w k'Ug] ;Defjgf ePdf /f]huf/bftfn] To:tf] >ldsnfO{ lgnDag
ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} >ldsnfO{ lgnDag ubf{ ;fwf/0ftof tLg dlxgfeGbf
a9L lgnDAfg ug{ ;lsg] 5}g .
t/ 5fgljg sfo{ k"/f gePdf lgnDag cjlw Ps dlxgf;Dd yk ug{ ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] lgnDag cjlwdf >ldsn] cfwf kfl/>lds kfpg]5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd lgnDagdf k/]sf] >ldsn] lgh lj?4 nufOPsf] cf/f]kdf
;kmfO{ kfPdf lghn] ;f] cjlwdf kfPsf] kfl/>lds s6fO{ afFsL k"/} kfl/>lds, tna a[l4
kfpg]df tna a[l4 ;d]t kfpg]5 .
-^_ /f]huf/bftf cfkm}n] hfx]/L jf ph'/L lbO{ y'gfdf /x]sf] cj:yfdf afx]s pkbkmf
-!_ adf]lhdsf] lgnDag cjlw gAa] lbgeGbf a9L ePdf To:tf] >ldssf] ;]jf /f]huf/bftfn]
cGTo ug{ ;Sg]5 . o;/L ;]jf cGTo ubf{ ;'g'jfO{sf] df}sf lbO/xg' kg]{ 5}g .
!#%= ;kmfO{ k]z ug{] df}sf lbg'kg{] M s'g} >ldsnfO{ v/fa cfr/0fdf ;hfo lbg'eGbf cl3 ;hfo
ug]{ clwsf/Ln] v/fa cfr/0f u/]sf] tYo / ;f] k|dfl0ft ePdf x'g;Sg] ;hfo;d]t k|i6
pNn]v u/L ;ft lbgsf] Dofb lbO{ cfˆgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbg' kg]{5 .
!#^= ;hfo ug]{ clwsf/L M -!_ v/fa cfr/0fdf ;hfo ug]{ clwsf/ k|lti7fgsf] xsdf sfo{sf/L
k|d'vnfO{ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg v/fa cfr/0f afkt ug]{
;hfosf ;DaGwdf clGtd lg0f{o ;d]t lng] u/L Joj:yfksLo >]0fLsf] >ldsnfO{
ljlgodfjnLn] clwsf/ k|bfg u/]sf]df To:tf] clwsf/LnfO{ 5fgljg tyf ;hfo ug]{ clwsf/
x'g]5 .
!#&= lg0f{o ug{' kg{] cjlw M -!_ s'g} >ldsn] v/fa cfr/0f u/]sf] kfOPdf To:tf] cfr/0f u/]sf]
hfgsf/Ldf cfPsf] ldltn] b'O{ dlxgf leq sf/afxL z'? ug{' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sf/afxL z'? u/]sf] ldltn] tLg dlxgfleq lg0f{o u/L
;Sg' kg{]5 .
!#*= ;hfo 36fpg ;lsg] M -!_ s'g} >ldsnfO{ 7"nf] ;hfo k|:tfj u/L ;fgf] ;hfFo ug{ o;
kl/R5]bdf plNnlvt s'g} s'/fn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-@_ o; kl/R5]b adf]lhd x'g] ;hfoeGbf sd ;hfo x'g] u/L s'g} k|lti7fgn]
ljlgofdfjnL agfPsf] /x]5 eg] To:tf] k|lti7fgsf] >ldssf] xsdf ;f]xL ljlgodfjnLsf]
Joj:yf nfu" x'g]5 .
41
www.lawcommission.gov.np
kl/R5]b – @!
/f]huf/L cGTo ;DaGwL Joj:yf
!#(= /f]huf/Lsf] ;'/Iff M -!_ of] P]g tyf o; P]g cGt{ut ag]sf] lgod jf ljlgodfjnL adf]lhd
afx]s cGo cj:yfdf s'g} klg >ldssf] /f]huf/L cGTo ul/g] 5}g .
-@ _ /f]huf/L cGTo ubf{ plrt / kof{Kt sf/0f v'nfpg' kg]{5 .
!$)= ;dout jf sfo{ut /f]huf/Ldf /x]sf] >ldssf] /f]huf/L cGTo x'g] M b]xfosf] cj:yfdf
;dout jf sfo{ut /f]huf/Ldf /x]sf] >ldssf] /f]huf/L cGTo x'g]5 M–
-s_ ;dout /f]huf/Ldf /x]sf] >ldssf] xsdf /f]huf/ ;Demf}tfdf
plNnlvt ;do ;dfKt ePkl5,
t/ kl/of]hgfdf cfwfl/t /f]huf/Ldf /x]sf] eP ;f]
;dofjlw yk ePdf jf sfdsf] k|s[ltsf] cfwf/df To:tf] sfd
;DkGg ug]{ cjlw yk ePdf ;f] cjlw;Dd /f]huf/L cGTo x'g]
5}g .
-v_ sfo{ut /f]huf/Ldf /x]sf] >ldssf] xsdf /f]huf/ ;Demf}tfdf
plNnlvt sfd ;DkGg ePkl5, jf
t/ kl/of]hgfdf cfwfl/t /f]huf/Ldf /x]sf] eP ;f] sfo{ yk
ePdf jf sfdsf] k|s[ltsf] cfwf/df To:tf] sfd yk ePdf ;f] sfd
/x];Dd /f]huf/L cGTo x'g] 5}g .
-u_ cfsl:ds /f]huf/Ldf /x]sf] >ldssf] xsdf /f]huf/bftf jf
>ldssf] :j]R5fn] .
!$!= :Jf]R5fn] /f]huf/L cGTo ug{ ;lsg] M -!_ >ldsn] /f]huf/bftf ;dIf lnlvt /fhLgfdf lbO{
/f]huf/L cGTo ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd >ldsn] lbPsf] /fhLgfdf /f]huf/bftfn] kGw| lbgleq
:jLs[t ug'{ kg]{5 / ;f]sf] hfgsf/L ;DalGwt >ldsnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ /f]huf/bftfn] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq /fhLgfdf :jLs[t gu/]df ;f]
Dofb ;dfKt ePsf] ef]lnkN6b]lv To:tf] /fhLgfdf :jtM :jLs[t ePsf] dflgg]5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg >ldsn] lbPsf] /fhLgfdf
/f]huf/bftf / >ldssf] cfk;L ;xdltdf /2 ug{ ;lsg]5 .
-%_ /fhLgfdf :jLs[t eO{ nfu" ePsf] lbg kZrft klg >lds ;f]xL k|lti7fgdf
sfo{/t /xL /x]df lghsf] /fhLgfdf /2 ePsf] dflgg]5 .
!$@= sfo{Ifdtfsf] cefj ePdf /f]huf/Lsf] cGTo ug{ ;lsg] M -!_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t
ag]sf] lgod tyf ljlgodfjnLdf Joj:yf eP adf]lhd s'g} >ldssf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg
ubf{ nuftf/ tLg k6s jf ;f]eGbf a9L lghsf] sfo{Ifdtf ;Gtf]ifhgs gePdf jf
Go"g:t/sf] kfOPdf /f]huf/bftfn] To:tf] >ldssf] /f]huf/L cGTo ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /f]huf/L cGTo ug'{eGbf cufl8 of] P]g jf o; P]g cGtu{t
ag]sf] lgod tyf ljlgodfjnLdf pNn]v eP adf]lhd sfo{;Dkfbg d"NofÍg ul/Psf] x'g'
kg]{5 .
-#_ bz hgf jf ;f]eGbf a9L >lds sfo{/t k|lti7fgsf] /f]huf/bftfn] o; bkmf
adf]lhd /f]huf/L cGTo ug'{ cufl8 >ldsnfO{ ;kmfO{ k]z ug{ sDtLdf ;ft lbgsf] ;do
lbg' kg]{5 .
42
www.lawcommission.gov.np
!$#= :jf:Yosf] sf/0fn] /f]huf/L cGTo ug{ ;lsg] M -!_ s'g} >lds zf/Ll/s jf dfgl;s ?kn]
czQm jf cËeË jf 3fOt] eO{ sfd ug{ g;Sg] ePdf jf :jf:yf]krf/sf] nflu nfdf] ;do
nfUg] eO{ sfddf c;/ kg]{ ePdf lrlsT;ssf] l;kmfl/;sf cfwf/df /f]huf/bftfn] To:tf]
>ldssf] /f]huf/L] cGTo ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg /f]huf/bftfn] tf]s]sf]
sfo{;Dkfbg ug]{ l;nl;nfdf s'g} b'3{6gf eO{ jf Joj;fohGo /f]usf] sf/0f c:ktfndf
a;L pkrf/ u/fPsf]df pkrf/ u/fpFbfsf] cjlwe/ / 3/df a;L pkrf/ u/fPsf]df pkrf/
z'? ePsf] ldltn] Ps jif{;Dd To:tf] >ldssf] /f]huf/L cGTo ug{ ;lsg] 5}g / To:tf]]
cjlwsf] /f]huf/bftfn] k"/f kfl/>lds lbg' kg]{5 .
t/ ;fdflhs ;'/Iff sf]ifaf6 pkrf/ cjlwsf] kfl/>lds ;'ljwf kfpg] ePdf o;
pkbkmf adf]lhd /f]huf/bftfn] kfl/>lds lbg' kg]{ 5}g .
-#_ pkbkmf -@_ df plNnlvt cj:yfdf afx]s :jf:Yosf] sf/0fn] pkrf/ ug{
k|lti7fgsf] sfddf pkl:yt x'g g;Sg] >ldssf] xsdf 5 dlxgf;Dd /f]huf/L cGTo ug{
;lsg] 5}g .
t/ lrlsT;sn] sfddf kms{g ;Sb}g eGg] :ki6 l;kmfl/; u/]df ;f]eGbf cufj}
;]jfaf6 x6fpg o; pkbkmfn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-$_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg zf/Ll/s ?kn] czQm ePsf]
jf cËeË jf 3fOt] >ldsnfO{ lghsf] :Jff:Yo cj:yf cg';f/sf] s'g} sfddf nufpg ;lsg]
cj:yf ePdf /f]huf/bftfn] To:tf] >ldsnfO{ sfddf nufpg' kg{]5 .
!$$= ;"rgf lbg' kg{] M -!_ v/fa cfr/0fdf sf/afxL eO{ /f]huf/L cGTo ePsf]df afx]s cGo
cj:yfdf /f]huf/ ;DaGWf cGTo ug'{cl3 /f]huf/bftf jf >ldsn] Ps csf]{nfO{ b]xfo
adf]lhd ;"rgf lbg' kg]{5 M–
-s_ rf/ xKtf;Ddsf] /f]huf/Lsf] xsdf sDtLdf Ps lbg cufj},
-v_ rf/ xKtfb]lv Ps jif{;Ddsf] /f]huf/Lsf] xsdf sDtLdf ;ft lbg
cufj}, /
-u_ Ps jif{eGbf a9L cjlwsf] /f]huf/Lsf] xsdf sDtLdf tL; lbg
cufj} .
-@_ /f]huf/bftfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgf glbO{ /f]huf/L cGTo u/]df To;/L
;"rgf lbg' kg]{ cjlwsf] kfl/>lds ;DalGwt >ldsnfO{ lbg' kg]{]5 .
-#_ >ldsn] pkbkmf -!_ adf]lhd /f]uf/bftfnfO{ ;"rgf glbO{ /f]huf/L cGTo u/]df
To;/L ;"rgf lbg' kg]{ cjlwsf] kfl/>lds a/fa/sf] /sd /f]huf/bftfn] ;DalGwt >ldsn]
kfpg] kfl/>ldsaf6 s§f ug{ ;Sg]5 .
!$%= >lds s6f}tL ug{ ;Sg] M -!_ k|lti7fg ;~rfngdf cfly{s ;d:of pTkGg ePdf jf
PseGbf a9L k|lti7fgx? uflePsf] sf/0f >lds ;ª\Vof a9L ePdf jf cGo s'g} sf/0fn]
k|lti7fg cf+lzs jf k"0f{?kdf aGb ug'{ kg]{ ePdf /f]huf/bftfn] >ldssf] ;ª\Vofdf s6f}tL
ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd >ldssf] ;ª\Vof s6f}tL ubf{ To;/L s6f}tL ug{] ldlteGbf
sDtLdf tL; lbg cufj} s6f}tL ug'{ kg]{ sf/0f, s6f}tL x'g] ;Defljt ldlt / s6f}tLdf kg]{
;Defljt >ldssf] ;ª\Vof v'nfO{ /f]huf/bftfn] sfof{no / k|lti7fg:t/sf] cflwsfl/s 6]«8
o'lgog ePdf To:tf] o'lgog / gePdf k|lti7fgdf lqmofzLn 6«]8 o'lgog jf >d ;DaGw
;ldltnfO{ ;"rgf lbg' kg{]5 .
43
www.lawcommission.gov.np
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;"rgf lbPkl5 /f]huf/bftfn] ;DalGwt o'lgog jf >d
;DaGw ;ldlt;Fu >lds s6f}tLsf] ljsNk / s6f}tL ul/g] >lds 5gf}6 ug]{ cfwf/ tyf
zt{sf ljifodf 5nkmn ug{' kg{]5 / 5nkmndf ;xdlt eP adf]lhd >lds s6f}tL ug{
;lsg]5 .
-$_ 6«]8 o'lgog jf >d ;DaGw ;ldltn] pkbkmf -#_ adf]lhd 5nkmn ug{ grfx]df
jf 5nkmn ubf{{ ;xdlt gePdf /f]huf/bftfn] ;f]xL s'/fsf] hfgsf/L sfof{nonfO{ lbO{
>ldssf] ;ª\Vofdf s6f}tL ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd >ldssf] ;ª\Vof s6f}tL ug'{kbf{ ;fdfGotofM b]xfosf] qmdn]
ug'{ kg]{5 M–
-s_ ljb]zL >lds,
-v_ v/fa cfr/0fdf t'ngfTds ?kdf a9L ;hfo kfPsf] >lds,
-u_ sfo{ ;Dkfbg :t/ sdhf]/ /x]sf] >lds,
-3_ Ps} lsl;dsf] sfddf sfo{/t >ldsx? dWo] To:tf] sfddf ;a}eGbf
kl5 lgo'Qm ePsf] >lds .
t/ ;a}eGbf kl5 lgo'Qm ePsfnfO{ s6f}tL ug'{ kg]{ u/L
tf]lsPsf] qmd cg';f/ s6f}tL gu/L cufl8 lgo'Qm ePsfnfO{ s6f}tL
ug'{ k/]df sf/0f vf]nL s6f}tL ug{ ;lsg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg 6«]8 o'lgog;Fu cGoyf ;xdlt
ePsf]df afx]s ;fd"lxs ;f}bfafhL ;ldlt jf cflwsfl/s 6]«8 o'lgogsf kbflwsf/LnfO{
s6f}tL ubf{ k|fyldstf qmddf clGtddf s6f}tL ug'{ kg]{5 .
-&_ >ldssf] ;ª\Vof s6f}tL ubf{ /f]huf/bftfn] sDtLdf Ps jif{ ;]jf cjlw k"/f
ug]{ >ldsnfO{ lghn] ;]jf u/]sf] k|To]s jif{sf] lgldQ Ps dlxgfsf] cfwf/e"t kfl/>ldssf
b/n] lx;fa ubf{ x'g cfpg] Psd'i6 /sd Ifltk"lt{ :j?k >ldsnfO{ lbg' kg{]5 .
t/ ;]jf cjlw Ps aif{eGbf sd ePdf bfdf;fxLn] Ifltk"lt{ kfpg]5 .
-*_ pkbkmf -&_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;fdflhs ;'/Iff ;DaGwL
sfg"g adf]lhd a]/f]huf/ eQf kfpg] >ldsn] pkbkmf -&_ adf]lhd I.ltk"lt{ kfpg] 5}g .
-(_ s'g} k|lti7fgn] sfg"g adf]lhd g]kfn ;/sf/ jf >d cbfntsf] cfb]z adf]lhd
k|lti7fgsf] k"0f{ jf cf+lzs efu aGb ug'{ k/]df jf ljz]if cfly{s If]qsf k|lti7fgn] >ldssf]
;ª\Vof s6f}tL ug'{ k/]df pkbkmf -!_, -@_, -#_ / -$_ sf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-!)_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bz hgf jf ;f]eGbf sd
>lds sfo{/t /x]sf] /f]huf/bftfn] >ldssf] ;ª\Vof s6f}tL ubf{ of] bkmfdf plNnlvt
Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
!$^= k'gM ;~rfng ug{ ;Sg] M -!_ s'g} sf/0fn] >ldssf] ;ª\Vofdf s6f}tL ul/Psf]df ;f]
k|lti7fg b'O{ jif{leq k'gM ;~rfng ePdf jf yk >lds cfk"lt{ ug'{ kg]{ ePdf bkmf !$%
adf]lhd s6f}tLdf k/]sf >ldsnfO{ /f]huf/Ldf k|fyldstf lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s6f}tLdf k/]sf] >ldsnfO{
tf]lsP adf]lhd ;"rgf lbbf ;d]t pkl:yt gePdf cGo JolQmnfO{ /f]huf/Ldf nufpg
;lsg]5 .
-#_ /f]huf/bftfn] ;"rgf glbPdf jf /f]huf/Ldf g/fv]df k}FtL; lbgleq ;DalGwt
>ldsn] >d cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-$_ o; ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
44
www.lawcommission.gov.np
!$&= clgjfo{ cjsfz M lgoldt /f]huf/Ldf /x]sf] >ldsn] cG7fpGg jif{sf] pd]/ k"/f ePkl5
/f]huf/Laf6 clgjfo{ cjsfz kfpg]5 .
t/ s'g} vf; k|s[ltsf] sfdsf] nflu cG7fpGg jif{eGbf sd pd]/df clgjfo{
cjsfz lbg' kg]{ ePdf kl/ifb\af6 tf]lsP adf]lhd cg'dlt lnO{ ljlgodfjnLdf Joj:yf ug{
;lsg]5 .
!$*= ;'ljwf e'QmfgL ug{' kg{] M -!_ v/fa cfr/0fsf] sf/0fn] jf cGo h'g;'s} tl/sfaf6 /f]huf/L
cGTo x'bF f >ldsn] kfpg' kg]{ kfl/>lds, ;'ljwf nufot ;Dk"0f{ /sd /f]huf/L cGTo ePsf]
kGw| lbgleq /f]huf/bftfn] To:tf] >ldsnfO{ e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
-@_ /f]huf/bftfn] ;fdflhs ;'/Iff sf]if, aLdf jf cGo lgsfoaf6 >ldsn] kfpg]
/sd jf ;'ljwf pknAWf u/fpg cfjZos ;xof]u ug'{ kg{]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq >ldsn] kfpg] kfl/>lds, ;'ljwf e'QmfgL
gu/]df jf pkbkmf -@_ adf]lhd ;xof]u gu/]df To:tf] >ldsnfO{ /sd e'QmfgL gu/];Dd
;]jfdf axfn /x] ;/x kfl/>lds e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
-$_ >ldsn] kfl/>lds jf ;'ljwf lng gcfPdf /f]huf/bftfn] >ldssf] vftfdf
;f]em} e'QmfgL ug{ jf sfof{nodf hDdf ul/lbg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf] /sd hDdf ug]{ / ;f]sf] e'QmfgL ;DaGwL cGo Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
!$(= >ldsn] klxnf] k|fyldstf kfpg] M k|rlnt cGo sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
k|lti7fg aGb ubf{ jf vf/]hL ubf{ >ldsnfO{ e'QmfgL ug{ afFsL kfl/>lds jf cGo ;'ljwf
klxnf] k|fyldstfsf ;fy lbg' kg]{5 .
t/ bfdf;fxL P]g nfu" x'g]df ;f]xL adf]lhd x'g]5 .
!%)= sfo{ cg'ejsf] k|df0fkq lbg'kg]{ M /f]huf/L cGTo ePsf] >ldsn] cg'ejsf] k|df0fkq dfu
u/]df /f]huf/bftfn] To:tf] >ldssf] /f]huf/ cjlw tyf kb;d]t pNn]v u/L sfo{
cg'ejsf] k|df0f kq lbg' kg]{5 .
kl/R5]b – @@
>d cbfnt ;DAfGwL Joj:yf
!%!= >d cbfntsf] u7g M -!_ g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L cfjZos
;ª\Vofdf >d cbfnt u7g ug{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u7g x'g] >d cbfntsf] clwsf/If]q tyf d'sfd ;f]xL
;"rgfdf tf]lslbP adf]lhd x'g]5 .
-#_ >d cbfntdf cWoIf / b'O{ hgf ;b:o /xg] 5g\ .
-$_ pRr cbfntsf axfnjfnf GofofwLz jf pRr cbfntsf] GofofwLz x'g]
of]Uotf k'u]sf] JolQm >d cbfntsf] cWoIf jf ;b:o x'g of]Uo x'g]5 .
-%_ pRr cbfntsf] axfnjfnf GofofwLz lgo'Qm ePsf]df afx]s >d cbfntsf
cWoIf tyf ;b:osf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
-^_ >d cbfntsf cWoIf / ;b:osf] ;]jfsf zt{ tyf ;'ljwf pRr cbfntsf]
GofofwLz ;/x x'g]5 .
!%@= ax'dtsf] lg0f{o dfGo x'g] M -!_ >d cbfntsf] clwsf/ If]qsf] k|of]u cWoIf / ;b:on]
;fd"lxs ?kdf ug]{ 5g\ .
t/ cWoIf jf s'g} Ps ;b:o cg'kl:yt /x]sf] cj:yfdf b'O{ hgfsf] Ohnf;n] klg
d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f ug{ ;Sg]5 .
45
www.lawcommission.gov.np
46
www.lawcommission.gov.np
!%&= ldnfkq ug{ ;Sg] M -!_ o; P]g cGtu{t >d cbfntdf rn]sf] d'2fsf] sf/afxL h'g;'s}
cj:yfdf k'u]sf] eP tfklg ;DalGwt kIfn] lbPsf] lgj]bgsf] cfwf/df >d cbfntn] To:tf]
d'2f ldnfkq ug{, tfd]nLdf /fVg jf lkmtf{ lng cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd d'2f ldnfkq ubf{ jf tfd]nLdf /fVbf jf lkmtf{ ln+bf s'g}
lsl;dsf] hl/afgf jf aS;f}gL jf b:t'/ nfUg] 5}g .
!%*= pRr cbfntn] >d cbfntsf] sfd ug]{ M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt u/L s'g} pRr cbfntnfO{
If]qflwsf/ tf]sL >d cbfntsf] sfd ug]{ u/L tf]lslbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] pRr cbfntn] d'2fsf] sf/afxL / lsgf/f ubf{
o; kl/R5]b adf]lhd >d cbfntn] k|of]u ug]{ ;a} clwsf/ k|of]u ug{ ;Sg]5 .
!%(= If]qflwsf/ ePsf] lgsfodf k7fpg' kg]{ M o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd >d cbfnt
jf sfof{nodf bfo/ ePsf] d'2fdf clwsf/If]q gePsf] egL lg0f{o ubf{ >d cbfnt jf
sfof{non] ldl;n ;lxt lg0f{osf nflu ;DalGwt ;flwsf/ lgsfodf tf/]v tf]sL k7fpg'
kg]{5 .
!^)= d'2fsf] sfo{ljlw M >d cbfntdf bfo/ x'g] d'2fsf]] sfo{ljlw ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
!^!= ;jf]{Rr cbfntdf k'g/fj]bg nfUg] M -!_ o; P]g adf]lhd >d cbfntn] z'? sf/afxL /
lsgf/f u/]sf] d'2fdf ePsf] cfb]z jf km};nfdf lrQ ga'em\g] kIfn] To:tf] cfb]z jf km};nf
;'gL kfPsf] ldltn] k}FtL; lbgleq ;jf{]Rr cbfntdf k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ >d cbfntn] k'g/fj]bgsf] /f]xdf u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
kl/R5]b – @#
ph'/L, ;hfo / k'g/fj]bg ;DaGwL Joj:yf
!^@= ph'/L lbg ;Sg] M s'g} JolQm, /f]huf/bftf, >lds jf kbflwsf/Ln] of] P]g jf o; P]g
cGtu{t ag]sf] lgod ljk/Lt sfo{ u/]df ;f] sfo{af6 dsf{ kg]{ kIfn] jf dsf{ kg]{ kIfsf]
lnlvt d~h'/Ldf ;DalGwt 6«]8 o'lgogn] ;f] sfo{ eP u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq bkmf !^#
jf !^$ adf]lhd lg0f{o ug]{ lgsfo ;dIf ph'/L lbg ;Sg]5 .
!^#= ljefu jf sfof{non] lg0f{o ug{ ;Sg] M -!_ ljefun] b]xfosf ljifodf k/]sf] ph'/Lsf
;DaGwdf cfjZos hfFra'em u/L b]xfo adf]lhd ug{ ;Sg]5 M–
-s_ o; P]g adf]lhd Ohfhtkq glnO{ >lds cfk"lt{ ug{] / To:tf] cfk"lt{stf{
dfkm{t >lds cfk"lt{{ u/L sfddf nufpg] JolQmnfO{ b'O{ nfv ?k}ofF;Dd
hl/afgf u/L o; P]gsf] cwLgdf /xL cfjZos cfb]z hf/L ug{,
-v_ o; P]g adf]lhd >d Ohfhtkq glnO{ ljb]zLnfO{ sfddf nufpg]
JolQmnfO{ >lds ;ª\Vofsf] cfwf/df b'O{ nfv ?k}ofF;Dd hl/afgf ug{ /
To;/L ;hfo u/] kZrft\ klg To:tf] ljb]zLnfO{ sfddf nufO{ /fv]df
k|ltJolQm k|ltdlxgf kfFr xhf/sf b/n] yk hl/afgf ug{,
-u_ sfddf nufpFbf jf nufO;s]kl5 kl/R5]b–@ ljk/Lt e]befj ug{] JolQmnfO{
Ps nfv ?k}ofF;Dd hl/afgf u/L ;dfgtf sfod ug]{ cfb]z lbg,
-3_ lgo'lQm kq glbO{ jf /f]huf/ ;Demf}tf gu/L sfddf nufpg] JolQmnfO{
k|lt>lds bz xhf/ ?k}+ofFsf b/n] kfFr nfv ?k}+ofF;Dd hl/afgf u/L
lgo'lQmkq jf /f]huf/ ;Demf}tf ug]{ cfb]z lbg,
47
www.lawcommission.gov.np
48
www.lawcommission.gov.np
!^$= >d cbfntn] lg0f{o ug{ ;Sg] M -!_ s;}n] afFwf >ddf nufPdf >d cbfntn] To:tf]
JolQmnfO{ b'O{ jif{;DDf s}b jf kfFr nfv ?k}ofF;Dd hl/afgf jf b'j} ;hfo u/L To:tf]
JolQmaf6 >ldssf] kfl/>lds eQf tyf ;'ljwf / ;f]sf] bf]Aa/ /sd xhf{gf;d]t >ldsnfO{
e/fOlbg
;Sg]5 .
t/ s;}n] g]kfn aflx/ nuL afFwf agfPsf] eP To:tf] JolQmnfO{ g]kfn Nofpg
nfUg] vr{;d]t e/fpg cfb]z lbg]5 .
-@_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf plNnlvt Joj;fohGo ;'/Iff /
:jf:Yo ;DaGwL k|fjwfg hfgfhfgL jf nfk/jfxL u/L pNnª\3g u/]sf] sf/0f s;}sf] Hofg
uPdf jf cËeË ePdf jf s'g} sfo{ ubf{ jf gubf{ Joj;fohGo /f]usf] ;ª\qmd0f eO{ s;}sf]
Hofg uPdf jf s'g} cË sfd gnfUg] jf dflg;sf] zf/Ll/s jf dfgl;s cj:yfdf k|lts"n
c;/ kg{ uPdf To:tf] sfo{ ug]{ JolQmnfO{ k|rlnt sfg"gdf s'g} ;hfosf] Joj:yf ePsf]df
;f]xL adf]lhd / gePdf >d cbfntn] b'O{ jif{;Dd s}b u/L dsf{ k/]sf] JolQmnfO{ plrt
Ifltk"lt{;d]t e/fpg ;Sg]5 .
-#_ o; P]g adf]lhd ;hfo x'g] s'g} s;"/ s'g} ;+ul7t ;+:yfn] u/]df ;f] ;+:yfnfO{
hl/afgf u/L ;f] s;"/df s}b;d]t x'g] ePdf ;f] ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'vnfO{ s}b ug'{ kg]{5
.
!^%= k'g/fj]bg nfUg] M -!_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd ljefu jf
sfof{non] u/]sf] cfb]z jf lg0f{odf lrQ ga'em\g] JolQmn] k}FtL; lbgleq >d cbfntdf
k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ /f]huf/L cGTo ug]{ u/L /f]huf/bftfn] u/]sf] s'g} lg0f{o jf v/fa cfr/0fsf
;DaGwdf u/]sf] ;hfodf lrQ ga'em\g] >ldsn] ;f] lg0f{o jf ;hfosf] ;"rgf kfPsf] ldltn]
k}FtL; lbgleq >d cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} k|lti7fgsf]
ljlgodfjnLdf cfGtl/s k'g/fj]bgsf] Joj:yf ePsf]df ;f]xL adf]lhd k'g/fj]bg ug{ afwf
k'u]sf] dflgg] 5}g .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k'g/fj]bg u/]sf]df To:tf] k'g/fj]bg ;'Gg] lgsfon] u/]sf]
lg0f{osf] ;"rgf kfPsf] ldltn] jf k'g/fj]bg bfo/ u/]sf] ;f7L lbgleq k'g/fj]bg pk/sf]
lg0f{osf] ;"rgf gkfPdf ;f] ldltn] k}FtL; lbgleq dsf{ kg]{ kIfn] >d cbfntdf k'g/fj]bg
ug{ ;Sg]5 .
!^^= lg0f{o sfof{Gjog ug{' kg]{ M -!_ o; P]g adf]lhd >d cbfntn] u/]sf]] lg0f{o jf km};nf
To:tf] lg0f{o jf km};nf clGtd ePkl5 jf k'g/fj]bg ug{] Dofb ;lsPkl5 ;DalGwt kIfn]
sfof{Gjog ug'{ kg]{5 .
-@_ >lds jf 6«]8 o'lgog / /f]huf/bftfaLr JolQmut jf ;fd"lxs bfaLsf
;DaGwdf b'O{ kIfLo ?kdf jf sfof{nosf] /f]xj/df jf cGo s'g} lgsfo jf clwsf/L ;dIf
ePsf] ;Demf}tf jf dWo:ysf] lg0f{o ;DalGwt kIfn] c;n lgotn] sfof{Gjog ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd ;DalGwt kIfn] ;Demf}tf jf lg0f{o sfof{Gjog
gu/]df ;f]sf] nflu csf{] kIf cfkm}n] jf 6]«8 o'lgog jf /f]huf/bftf ;Ë7g dfkm{t
sfof{nodf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePkl5 sfof{non] To:tf] ;Demf}tf, lg0f{o jf
km};nf sfof{Gjogsf nflu ;DalGwt /f]huf/bftf jf >ldsnfO{ n]vL k7fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd n]vL cfPdf ;DalGwt /f]huf/bftf jf >ldsn] To:tf]
;Demf}tf, lg0f{o jf km};nf To;/L n]vL cfPsf] kGw| lbg leq sfof{Gjog ug{' kg{]5 .
49
www.lawcommission.gov.np
!^&= sfof{non] lg0f{o sfo{fGjog u/fpg] M -!_ bkmf !^^ adf]lhd lg0f{o, km};nf jf ;Demf}tf
sfof{Gjog gePdf ;DalGwt kIfn] sfof{nodf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePkl5 sfof{non] lg0f{o, km};nf jf ;Demf}tf
sfof{Gjog ug{' kg{] /f]huf/bftf, k|lti7fg jf >ldssf] ;DaGwdf b]xfosf s'g} jf ;j} pkfo
cjnDag u/L lg0f{o jf km};nf sfof{Gjog u/fpg ;Sg]5 M—
-s_ crn ;DklQ /f]Ssf /fVg ;DalGwt lgsfo jf clwsf/L ;dIf n]vL
k7fpg] jf lnnfd laqmL ug]{,
-v_ a}Í vftf /f]Ssf /fVg n]vL k7fpg],
-u_ k|rlnt sfg"g adf]lhd kfpg] 5'6, ;x'lnot lgnDag ug]{ jf /f]Ssf
/fVg n]vL k7fpg],
-3_ ;DalGwt kIfsf] gfddf ePsf] >d Ohfht jf Ohfht lgnDag
ug{],
-ª_ cGo pko'Qm cfb]z ug]{ .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] s'g} sfo{ ug{sf] nflu sfof{noaf6 n]vL cfPdf
;DalGwt lgsfon] ;f] adf]lhd u/L lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k/]sf] tLg dlxgfleq jf pkbkmf -@_ / -#_
adf]lhdsf] k|lqmof k"/f ePsf] kGw| lbgleq lg0f{o jf km};nf sfof{Gjog gePdf jf ;f]
lj?4 sfg"gL r'gf}tL lbPdf bkmf !^* adf]lhd ;hfosf] nflu >d cbfntdf ph'/L ug{
;Sg]5 .
!^*= km};nf, ldnfkq jf ;Demf}tf cflb sfof{Gjog gu/]df ;hfo ug{ ;Sg] M -!_ >d cbfnt jf
;af]{Rr cbfntaf6 >d ;DaGwL ljifodf ePsf] km};nf sfof{Gjogsf nflu >d cbfntn]
;DalGwt kIfnfO{ ;dofjlw tf]sL ;"rgf lbg' kg]{5 .
-@_ >d cbfntn] u/]sf] cfb]z, km};nf jf dWo:yn] u/]sf] lg0f{o jf o; P]g
adf]lhd /f]huf/bftf tyf >ldsaLr ePsf] ;xdlt jf ;Demf}tf sfof{Gjogsf nflu
sfof{non] lbPsf] cfb]z sfof{Gjog gug]{ jf ;f] sfof{Gjog ug{ cfn6fn jf lwªGofO{ ug{]
/f]huf/bftf jf >ldsnfO{ >d cbfntn] Ps nfv ?k}ofF;Dd hl/afgf jf Ps jif{;Dd s}b
ug{ ;Sg]5 .
t/ >d cbfntn] tf]lslbPsf] ;dofjlwleq cfb]z, km};nf, ldnfkq, ;Demf}tf jf
;xdlt sfof{Gjog u/]df >d cbfntn] To:tf] ;hfo gug{ jf lbO;s]sf] ;hfodf cf+lzs
jf k"0f{ ?kdf 5'6 lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b – @$
ljljw
!^(= ;"rgf tfd]nL ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ /f]huf/bftfn] >ldsnfO{ tyf >ldsn]
/f]huf/bftfnfO{ k7fPsf] Dofb jf ;"rgf t'?Gt a'lemlnO{ To;sf] lg:;f lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgf jf Dofb tfd]nL gePdf s'l/o/ jf x'nfsaf6
lghsf] 7]ufgfdf /lhi6«L u/L Ps k|lt sfo{:yndf 6fF; u/L tLg hgf ;fIfL /fvL d'r'Nsf
agfO{ ;f] Joxf]/fsf] hfgsf/L sfof{nodf lbPdf To:tf] ;"rgf jf Dofb ;DalGwt kIfn] k|fKt
u/]sf] dflgg]5 .
t/ >ldsn] lbPsf] lgj]bg jf ;"rgfsf] xsdf sfo{:yndf 6fF; ug'{ kg]{ 5|}g .
-#_ s;}n] To:tf] Dofb jf ;"rgf a'em\g O{Gsf/ u/]df pQm ;"rgf lghsf] ˆofS; jf
O{d]n jf cGo ljB'tLo ;~rf/sf dfWodaf6 k7fpg ;lsg]5 . To;/L k7fPsf]df cGoyf
k|dfl0ft ePsf]df afx]s To:tf] Dofb jf ;"rgf tfd]n ePsf] dflgg]5 .
50
www.lawcommission.gov.np
-$_ /f]huf/bftfn] ;fd"lxs ?kdf hfgsf/L u/fpg' kg]{ ljifodf sfo{:ynsf] ;"rgf
kf6Ldf ;"rgf 6fF; u/L k|lti7fgdf lqmofzLn o'lgogx?nfO{ ;f]sf] lnlvt hfgsf/L lbPdf
To:tf] hfgsf/L ;a} >ldsn] k|fKt u/]sf] dflgg]5 .
!&)= cfwf/e"t kfl/>lds tf]Sg] M -!_ sfo{ut /f]huf/Ldf /x]sf] >ldssf] cfwf/e"t kfl/>lds
lgwf{/0f tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
t/ ;f] gtf]lsPsf] cj:yfdf >ldssf] nflu tf]lsPsf] Go"gtd kfl/>ldsnfO{
cfwf/e"t kfl/>lds dflgg]5 .
-@_ kL; /]6sf] cfwf/df sfd ug]{ >ldssf] nflu o; P]g adf]lhd tf]lsPsf]
Go"gtd kfl/>ldsnfO{ k|lt kL;sf]] cfwf/df b/sf] lgwf{/0f tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
!&!= Joj:yfks / Joj:yfksLo >]0fLsf] >lds ;DaGwL ljz]if Joj:yfM -!_ o; P]gdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sfo{sf/L k|d'vsf] x}l;otdf sfd ug]{ Joj:yfksLo
>]0fLsf] >ldssf] xsdf ;dout /f]huf/Ldf /fVg, ;]jfsf zt{ ;'ljwf tf]Sg / ;]jf cGTo
ug{ o; P]gdf n]lvPsf s'g} s'/fn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-@_ Joj:yfks / Joj:yfksLo >]0fLsf] >ldsn] 6«]8 o'lgogsf] tkm{af6 ;fd"lxs
dfu bfaL k]z ug{, ;fd"lxs ;f}bfafhLdf efu lng jf x8\tfndf ;fd]n x'g kfpg] 5}g .
!&@= kfl/>lds tyf cGo ;'ljwf kfpg] M -!_ /f]huf/L cGTo ePsf] >ldsnfO{ sfof{no jf ljefu
jf >d cbfntsf] cfb]z jf km};nf adf]lhd /f]huf/Ldf k'gM axfnL ePdf To:tf] >ldsn]
/f]huf/L cGTo ePsf] ldltb]lv k'ga{xfnL geP;Ddsf] kfl/>lds tyf cGo ;'ljwf ;DalGWft
/f]huf/bftfaf6 kfpg]5 .
-@_ d'2fsf] ljifoj:t'sf] cfwf/df k'gj{xfnL ug'{sf] ;§fdf pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
/sdsf] cltl/Qm /f]huf/bftfaf6 plrt Ifltk"lt{ >ldsn] kfpg] u/L km};nf ug{ o; P]gdf
n]lvPsf] s'g} s'/fn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
!&#= aLdfsf] /sd j[l4 ug{] M dGqfnon] kl/ifb\sf] l;kmfl/;df g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg
u/L o; P]gdf plNnlvt cf}iflw pkrf/ aLdf tyf b'3{6gf aLdfsf] /sd j[l4 ug{ ;Sg]5 .
!&$= clwsf/ k|Tofof]hg ug{ ;Sg] M o; P]g cGtu{t dGqfno jf ljefu jf sfof{nonfO{ k|fKt
clwsf/dWo] s]xL jf ;Dk"0f{ clwsf/ s'g} sfof{no jf clws[tn] k|of]u ug{ ;Sg] u/L
k|Tofof]hg ug{ ;lsg]5 . To;/L clwsf/ k|Tofof]hg u/]sf]df ;f]sf] ;"rgf g]kfn /fhkqdf
k|sfzg ug'{ kg]{5 .
!&%= c;n lgotn] u/]sf]df arfp M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd >d
lg/LIfs, Joj;fohGo ;'/Iff tyf :jf:Yo lg/LIfs jf lg/LIf0fsf] sfddf vl6Psf] s'g}
sd{rf/L, /f]huf/bftf jf >ldsn] cfˆgf] st{Jo kfngfsf] l;nl;nfdf c;n lgotn] u/]sf]
jf ug{ vf]h]sf] s'g} sfd sf/afxLn] s;}nfO{ xflg gf]S;fgL x'g uPdf lgh lj?4 s'g}
sf/afxL x'g] 5}g .
t/ hfgfhfgL jf unt dg;foaf6 ul/Psf] s'g} sfdsf] ;Gbe{df eg] lgh
JolQmut ?kdf lhDd]jf/ x'g]5 .
!&^= dGqfnosf] ljz]if clwsf/ M o; P]g adf]lhd >d cbfntdf ljrf/fwLg ljifodf afx]s
sfof{no jf ljefudf k/]sf] lgj]bgdf nfdf] ;do;Dd lg0f{o geO{ kIfn] x}/fgL Joxf]g'{ k/]sf]
eGg] s'/f hfgsf/L x'g cfPdf jf lgj]bgdf ;dfj]z ePsf] ljifoj:t' hl6n x'g uPsf]
sf/0faf6 To:tf] lgj]bg pk/ dGqfnoaf6 sf/afxL x'g pko'Qm b]lvPdf To:tf] lgj]bg
dGqfnoaf6 x]/L lg0f{o ug{ of] P]gdf cGoq n]lvPsf] s'g} s'/fn] afwf k'u]sf] dflgg] 5}g .
To;/L ePsf] lg0f{onfO{ z'? lgsfon] u/]sf] lg0f{o dflgg]5 / ;f] lg0f{o pk/ lrQ ga'em]df
lrQ ga'em\g] kIfn] >d cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
51
www.lawcommission.gov.np
!&&= >d ;dGjo ;ldlt M ljefusf] dxflgb]{zssf] cWoIftfdf tf]lsP adf]lhdsf ;b:o /x]sf]
s]Gb|Lo :t/df Ps >d ;dGjo ;ldlt /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ tf]lsP adf]lhd x'g]5
.
!&*= ;ª\qmd0fsfnLg Joj:yf M -!_ of] P]g hf/L x'Fbfsf avt :yfoL ;]jfdf /x]sf] >lds o; P]g
adf]lhd :jtM lgoldt /f]huf/Ldf /x]sf] >lds dflgg]5 .
-@_ of] P]g hf/L xF'bfsf avt s/f/, Hofnfbf/L jf cGo h'g;'s} tl/sfn] /f]huf/Ldf
/x]sf] eP tfklg kl/R5]b–# adf]lhd /f]huf/ ;Demf}tf ug'{ kg]{5 . To;/L /f]huf/ ;Demf}tf
ubf{sf avt vfO{kfO{ cfPsf] kfl/>lds tyf ;'ljwfnfO{ of] P]g k|f/De ePsf] tLg
dlxgfleq P]g adf]lhd e'Qmfg ug'{ kg]{ ;~ro sf]ifsf] /sd / cGo ;'ljwfdf ;dfof]hg ug{
o; P]gdf n]lvPsf] s'g} Joj:yfn] c;/ kf/]sf] dflgg] 5}g .
-#_ of] P]g hf/L x+F'bfsf avt k|rlnt sfg"g jf ;fd"lxs ;Demf}tfåf/f P]gdf pNn]v
ul/PeGbf a9L ;'ljwf k|fKt ul//x]sf] >ldssf] ;]jf, zt{ / ;'ljwfdf o; P]gdf plNnlvt
s'g} s'/fn] k|lts"n c;/ kf/]sf] dflgg] 5}g .
-$_ pkbkmf -#_ sf] k|of]hgsf] nflu P]gdf tf]lsPsf] ;'ljwf tf]lsPsf] lgsfodf
k7fO{ afFsL ;'ljwf cGo zLif{sdf ldnfg u/L k|bfg ug'{ kg]{5 .
-%_ of] P]g k|f/De x'g'eGbf cufl8 >d P]g, @)$* tyf 6«]8 o'lgog P]g, @)$(
adf]lhd sfof{no, >d cbfnt jf cGo cbfntaf6 ePsf] km};nf sfof{Gjog gePsf] eP
of] P]g k|f/De ePsf] ldltn] Ps jif{leq lgj]bg u/]df To:tf] km};nf, lg0f{o jf cfb]z o;}
P]g adf]lhd ePsf] dfgL sfof{Gjog ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-^_ ;fdflhs ;'/Iff ;DaGwdf 5'§} sfg"gL Joj:yf geP;Dd >d P]g, @)$* sf]
bkmf #& tyf af]g; P]g, @)#) sf] bkmf !# adf]lhd v8f ePsf] sNof0fsf/L sf]if ;fljs
adf]lhd ;~rfng x'g]5 .
-&_ o; P]g adf]lhd cbfnt u7g geP;Ddsf nflu of] P]g k|f/De x'Fbfsf avt
/x]sf] cbfnt sfod /xg]5 .
!&(= o; P]g adf]lhd x'g] M o; P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf n]lvPsf] s'/fdf o; P]g
/ lgodfjnL adf]lhd / cGo s'/fsf] xsdf k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .
!*)= of] P]g nfu" gx'g] M -!_ b]xfosf] ljifodf b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ g]kfnL ;]gf, g]kfn k|x/L, ;z:q k|x/L an / /fli6«o cg';Gwfgsf
;DaGwdf of] P]g nfu" x'g] 5}g .
-v_ lghfdtL ;]jfsf] xsdf k|rlnt lghfdtL ;]jf ;DaGwL sfg"gsf]
Joj:yf nfu" x'g]5 .
-@_ ljz]if sfg"gåf/f u7g x'g] ;]jf / ljz]if cfly{s If]qsf] xsdf k|rlnt g]kfn
sfg"gdf g} ;]jfsf zt{ / ;'ljwfx? pNn]v ePsf] /x]5 eg] To:tf] ;]jfdf ;f]xL adf]lhd
x'g]5 .
-#_ s'g} >ldssf] kfl/>lds, ;]jfsf zt{ / ;'ljwf ;DaGwdf k|rlnt g]kfn
sfg"gdf s'g} Joj:yf gePdf To:tf] >ldssf] kfl/>lds ;]jfsf zt{ / ;'ljwfsf] xsdf of]
P]gsf] Joj:yf :jtM nfu" x'g]5 .
-$_ s'g} >ldssf] ;DaGwdf of] P]g nfu" gx'g] egL lg0f{o, cfb]z jf km};nf ubf{
o; P]gåf/f k|bQ clwsf/ tyf ;'ljwf To:tf] >ldssf] xsdf s'g sfg"g adf]lhd k|bfg
ul/Psf] 5 ;f];d]t v'nfO{ lg0f{o, cfb]z jf km};nf ug'{ kg]{5 .
52
www.lawcommission.gov.np
-%_ >dhLjL kqsf/ P]g, @)%! nfu" x'g] k|lti7fgsf /f]huf/bftfn] o; P]g
adf]lhd /f]huf/ ;Demf}tf u/]df jf To:tf] k|lti7fgsf] >lds / /f]huf/bftfaLr o; P]gsf]
Joj:yf nfu" x'g] ;Demf}tf u/]df To:tf] >ldssf] xsdf;d]t o; P]gsf] Joj:yf nfu" x'g]5
.
!*!= lgb]{lzsf tyf sfo{ljlw agfO{ nfu" ug]{ M -!_ dGqfnon] of] P]g tyf o; P]g cGtu{t ag]sf]
lgodsf] sfof{Gjog ug{ cfjZos lgb]{lzsf tyf sfo{ljlw agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
-@_ /f]huf/bftfsf] j:t'ut ;+3 jf dxf;+3 / 6]8« o'lgog ;+3 jf dxf;+3x?n] >d
;DaGwL gLltut ljifodf c;n >d cEof; ;+lxtf agfpg / sfof{Gjog ug{ ;Sg]5g\ .
!*@= lgod agfpg] clwsf/ M -!_ of] P]g sfof{Gjog ug{ g]kfn ;/sf/n] cfjZos lgodx?
agfpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgod agfpFbf ljz]if k|s[ltsf Joj;fo, ;]jf, pBf]u jf
cgf}krfl/s If]qsf] xsdf 5'§f5'§} lgod agfpg ;Sg]5 .
!*#= vf/]hL / arfp M -!_ b]xfo adf]lhdsf P]gx? vf/]h ul/Psf 5g\ M–
-s_ >d P]g, @)$*,
-v_ cf}Bf]lus k|lzIffyL{ P]g, @)#(,
-u_ lgj[Q sf]if P]g, @)$@ .
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt P]g adf]lhd sf/afxL eO{ larf/fwLg d'2fx? >d
cbfntdf ;g]{5g\ .
-#_ pkbkmf -!_ df plNnlvt P]g adf]lhd eP u/]sf] sfd sf/afxL o;} P]g
adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .
53