ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΛΗΨΕΙΣ ΜΑΚΡΑΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

(LONG EXPOSURE PHOTOGRAPHY)

Επιμέλεια: Θοδωρής Κεφαλόπουλος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ένα από τα πιο συναρπαστικά είδη φωτογραφίας, είναι αυτό της μακράς έκθεσης (long exposure).
Αποτελεί κάτι το ξεχωριστό έως ασυνήθιστο στην τέχνη της φωτογραφίας καθώς το τελικό αποτέλεσμα
είναι συχνά ονειρικό, έξω από τα φωτογραφικά δεδομένα. Στα είδη της φωτογραφίας μακράς έκθεσης (εν
συντομία ΜΕ), περιλαμβάνονται οι φωτογραφίες όπου ο χρόνος έκθεσης ξεπερνά τους συνήθεις χρόνους
λήψεων, δηλαδή ξεπερνά συνήθως το 1". Επομένως αναφερόμαστε πχ σε αστροφωτογράφηση των 12" (η
οποία αξίζει ξεχωριστής ανάλυσης), ακόμα και σε λήψεις που διαρκούν 2, 5, 10 ή περισσότερα λεπτά!

Ο παρακάτω οδηγός αποτελεί μία εκτενή καθοδηγητική βάση για το πως να προετοιμαστείτε και να
κάνετε λήψεις ΜΕ με επιτυχία και χωρίς προβλήματα.

Α. ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ
1. φωτογραφικό σώμα (μηχανή)
2. φακός (εστιακού μήκους συνήθως από 10mm έως 100mm σε κατηγορία φορμά full frame)
3. σταθερό, αξιόπιστο τρίποδο (ξεχάστε τα τρίποδα των 20-30€) και κεφαλή που θα μπορεί να
συγκρατήσει πολλαπλάσιο βάρος από αυτό του συστήματός σας.
4. remote καλωδίου, ασύρματο ή σχετική εφαρμογή για smartphone/tablet.
5. φίλτρα ουδέτερης πυκνότητας (neutral density / ND) τα οποία είναι απαραίτητα στο 90% τέτοιου
είδους λήψεων. Θεωρητικά δεν είναι απαραίτητα σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού (οι οποίες όμως δεν
είναι επιθυμητές για λόγους ποιότητας, θορύβου κλπ.)
6. χρονόμετρο.
7. ομπρέλλα, γαλότσες, αδιάβροχο και οτιδήποτε άλλο θα μας βοηθήσει να έχουμε πρόσβαση στο θέμα
μας και να φωτογραφήσουμε χωρίς να επηρεάζεται η ποιότητα του κάδρου.
8. σκούρο ύφασμα για κάλυψη του optical viewfinder (για χρήση μηχανής τύπου DSLR).
9. επιπλέον μπαταρίες (ειδικά σε mirrorless σώματα) γιατί τέτοιες λήψεις καταναλώνουν γρήγορα τη
μπαταρία της μηχανής σας.
Β. ΤΕΧΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΦΙΛΤΡΩΝ ND
Γίνεται ιδιαίτερη μνεία σε αυτά τα φίλτρα γιατί στο 90% των περιπτώσεων είναι απαραίτητα για λήψεις
μακράς διαρκείας.

Τα συγκεκριμένα φίλτρα διατίθενται σε σχήμα τετράγωνο ή κυκλικό (βιδωτά) και είναι φτιαγμένα από
ειδικό γυαλί ή από πλαστικό/resin. Σας συμβουλεύω να μη μπείτε σε διαδικασία να πάρετε
πλαστικά/resin φίλτρα. Γεμίζουν σκόνη λόγω στατικού ηλεκτρισμού, δεσμεύουν πολύ φως και υστερούν
πολύ σε ανάλυση σε σχέση με τα γυάλινα φίλτρα. Επίσης υπάρχουν κυκλικά φίλτρα πολλαπλών stop
καθυστέρησης που επίσης όλα τους είναι ακατάλληλα για ποιοτικά αποτελέσματα. Μία διαφορετική
επιλογή για φίλτρο ND είναι και το γνωστό πολωτικό φίλτρο που ως ένα βαθμό προσφέρει καθυστέρηση
στο χρόνο λήψης.

Όλα τα φίλτρα έχουν κάποιες τεχνικές προδιαγραφές και σε γενικές γραμμές, οι τιμές τους είναι ανάλογες
του χρόνου καθυστέρησης που επιτυγχάνουν στη λήψη. Τα στρογγυλά φίλτρα είναι συνήθως πιο
οικονομικά και πιο εύχρηστα από τα τετράγωνα αλλά ενδέχεται να προσθέσουν βινιέττα στα άκρα του
κάδρου, ιδίως στα μικρά εστιακά μήκη κι επιπλέον το μέγεθός τους αρμόζει σε μία μόνο διάμετρο
σπειρώματος του φακού. Επομένως αν διαθέτετε φακούς με σπειρώματα διαφορετικών διαμέτρων, σας
συμβουλεύω να αγοράσετε 1 φίλτρο με βάση τη μεγαλύτερη διάμετρο σπειρώματος των φακών σας και
για τους υπόλοιπους φακούς να χρησιμοποιήσετε step-up rings. Μόνο μειονέκτημα είναι το ότι στους
μικρότερους φακούς δεν θα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε παρασολέιλ.

Τα τετράγωνα φίλτρα μπαίνουν συρταρωτά (slot-in) σε ειδικούς φορείς προσαρμοσμένους πάνω στο
φακό, συνήθως είναι ακριβότερα αλλά έχουν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν σε όλους τους φακούς,
ασχέτως της διαμέτρου σπειρώματος του φακού. Επίσης, είναι πιο εύκολη η διαδικασία αφαίρεσης-
τοποθέτησης του φίλτρου για να γίνει η εστίαση. Τέλος, η βινιέττα τους είναι πρακτικά ανύπαρκτη λόγω
αυξημένης απόστασης του φίλτρου από το εμπρός κρύσταλλο του φακού. Παρακάτω δίνεται ένα
παράδειγμα εφαρμογής τετράγωνου φίλτρου επί του φακού:

Τα περισσότερα φίλτρα είναι ενιαίας-πλήρους επικάλυψης, υπάρχουν όμως και φίλτρα μερικής
επικάλυψης (ντεγκραντέ, graduated ND), που συνήθως επιτυγχάνουν καθυστέρηση λίγων stop στο χρόνο
λήψης και μόνο για ορισμένο μέρος του κάδρου. Χρησιμοποιούνται κυρίως στο ηλιοβασίλεμμα ή όταν
θέλουμε να επιτύχουμε καλή σχέση έκθεσης του ουρανού με τα στοιχεία του κάδρου που βρίσκονται
κάτω από τον ορίζοντα. Γενικά προστατεύουν τη λήψη από την απώλεια πληροφορίας στα highlights που
συνήθως βρίσκονται στον ουρανό και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνα τους ή πάνω από τα κλασικά
ND φίλτρα. Προσωπικά αποφεύγω τα graduated ND φίλτρα και αν υπάρχει κίνδυνος να χάσω πληροφορία
από τα highlights, προτιμώ να κάνω μία λήψη για τον ουρανό και μία επιπλέον (συνήθως μεγαλύτερης
διάρκειας) για το κάτω μέρος και μετά τις ενώνω σαν layers στο PS. Με αυτή την τεχνική μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε επιλεκτικά τμήματα του κάδρου όπου μας εξυπηρετεί ένα πιο σκοτεινό τμήμα.

Σε γενικές γραμμές, ο τύπος του φίλτρου ορίζεται από κάποιες τεχνικές προδιαγραφές που σχετίζονται με
τα stop καθυστέρησης στο χρόνο λήψης (1-20 stop). Η πυκνότητα του φίλτρου (density) έχει διάφορες
τιμές (0.3-6.0 κλπ) και ο τύπος του φίλτρου (filter factor) ορίζεται ως ND2 έως ND10000. Πρακτικά, όταν
τα stop ξεπερνάνε τα 16 (density ~5, ND64000), η καθυστέρηση γίνεται απίστευτα μεγάλη και οι χρόνοι
λήψης μπορούν να είναι ακόμα και ημέρες...

Στο παρακάτω διάγραμμα διακρίνονται τα αποτελέσματα ενός φίλτρου ND στο χρόνο λήψης:

Ένα παράδειγμα: έστω ότι στην προκαταρκτική λήψη ο χρόνος έκθεσης ήταν 1/60" με διάφραγμα f/11
(αυτό δεν το αλλάζουμε). Αν θέλουμε χρόνο έκθεσης πχ 2' γιατί κρίνουμε ότι αυτός ο χρόνος θα μας
δώσει ένα καλό οπτικό αποτέλεσμα, τότε πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ένα φίλτρο που θα μας δώσει
χρόνο έκθεσης κοντά στα 2'. Εν προκειμένου, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ένα φίλτρο των 13 stop (ή
ND8000). Επειδή δεν υπάρχει πάντα η δυνατότητα πρόσβασης στον ανωτέρω πίνακα, ένας πρακτικός
τρόπος υπολογισμού του χρόνου λήψης με το φίλτρο είναι να διαιρέσουμε την τιμή του φίλτρου (πχ
ND8000) με τον παρονομαστή του προκαταρκτικού χρόνου λήψης. πχ σε λήψη 1/60", ένα φίλτρο ND8000
μας δίνει κατά προσέγγιση χρόνο λήψης 8000/60 = 133" ή 2'+.

Ο νέος χρόνος λήψης αφορά σε επαρκή χρόνο για καλά επίπεδα έκθεσης του αισθητήρα στο φως, έτσι
ώστε να πάρουμε τη μέγιστη δυνατή πληροφορία για το κάδρο μας χωρίς απώλειες. Συνήθως πρέπει να
αφήνουμε πρόσθετο χρόνο μερικών δευτερολέπτων στη λήψη, αν όμως έχουμε απρόβλεπτους
παράγοντες όπως ξαφνική απομάκρυνση των συννέφων, τότε πράττουμε αναλόγως και κρατάμε τη λήψη
λιγότερο από την υπολογιζόμενη. Πραγματικά, οι χρόνοι λήψης δεν έχουν νόμους αλλά η κεντρική ιδέα
είναι το τελικό αποτέλεσμα πρέπει να είναι σωστό ως προς την έκθεσή του.

Ένας ακόμα πρακτικός τρόπος υπολογισμού του χρόνου έκθεσης με φίλτρο, είναι αφού ολοκληρώσουμε
τα βήματα 1 έως 5 (βλ. Μέρος Δ) και έχοντας τοποθετήσει το φίλτρο πάνω στο φακό, να θέσουμε το ISO
στο 6400. Έτσι, κάθε δευτερόλεπτο λήψης σε ISO6400 θα αντιστοιχεί κατά προσέγγιση σε 1' λήψης σε
ISO100.

Από εκεί και μετά, περνάμε σε άλλα τεχνικά ζητήματα όπως το αν χρησιμοποιήσουμε φίλτρα τετράγωνα
slot-in ή βιδωτά, αν θα βάλουμε πρόσθετο φίλτρο graduated ND για να μην "κάψουμε" την πληροφορία
στον ουρανό κλπ. Επίσης πρέπει να εξετάσουμε αν χρειαζόμαστε παρασολέιλ και αν ναι (λόγω πλευρικού
ήλιου ή βροχής), τότε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μόνο βιδωτό φίλτρο, ίδιας διαμέτρου με τον
φακό.

Σε περίπτωση που κρίνετε ότι με το φίλτρο που διαθέτετε ο χρόνος λήψης θα είναι μεγαλύτερος από τον
επιθυμητό, μπορείτε είτε να κάνετε πιο ανοιχτό το διάφραγμα (με απώλειες στο βάθος πεδίου) είτε να
αυξήσετε το ISO (με μικρή προσθήκη θορύβου και μικρή απώλεια σε dynamic range). Κάθε βήμα αύξησης
του ISO αντιστοιχεί σε 1 stop, επομένως αν στο βασικό ISO έχετε χρόνο έκθεσης (με το φίλτρο) πχ 4’, με
αύξηση του ISO κατά 1 stop θα πάρετε έκθεση 2’. Ήδη αναφέρθηκε ότι οποιαδήποτε μέθοδο μείωσης του
χρόνου έκθεσης και να ακολουθήσετε, θα έχετε κάποιες απώλειες. Προσωπικά προτείνω η επέμβαση να
μην αφορά σε αλλαγή της τιμής του διαφράγματος (πχ από f/14 σε f/9) γιατί το βάθος πεδίου θα μικρύνει
και αυτό δεν διορθώνεται με software. Η αύξηση του ISO θα φέρει μεν και αύξηση του θορύβου και μικρή
μείωση σε dynamic range αλλά αναλόγως του κάδρου αυτές οι απώλειες πιθανότατα να μην είναι ορατές.

Β1. Αποκλίσεις στο χρόνο λήψης μεταξύ διαφορετικών φακών και σωμάτων:
Κάτι που μπορεί και να είναι σημαντικό αναλόγως της λήψης είναι οι χρόνοι έκθεσης και οι αποκλίσεις
τους μεταξύ φακών αλλά και σωμάτων. Πρόκειται για ένα αρκετά ειδικό τεχνικό θέμα που χωρίζεται σε
δύο μέρη και αφορά στο ότι το ίδιο φίλτρο ND (πχ 10 στοπ) δίνει διαφορετικό χρόνο έκθεσης αναλόγως
του ποιον φακό χρησιμοποιούμε αλλά και πλέον αναλόγως του σώματος με το οποίο γίνεται η λήψη.

1. Σχετικά με τις αποκλίσεις στη χρήση του φακού ισχύουν τα εξής: ας υποθέσουμε ότι χρησιμοποιούμε
για τη λήψη μας τον φακό Sony FE 2.8/2470 GM ρυθμισμένο στα 24mm, f/11, ISO100 σε Aperture mode
(A), matrix metering και βλέπουμε ότι ο χρόνος λήψης είναι πχ 1/10". Αν αλλάξουμε φακό και
χρησιμοποιήσουμε πχ τον Sony FE 4/2470 ZA OSS με τις ίδιες ακριβώς ρυθμίσεις (24mm, f/11, ISO100, A-
mode, matrix metering) πάνω στο ίδιο ακριβώς σώμα, είναι πολύ πιθανό (και τεχνικά βέβαιο) ότι ο χρόνος
λήψης θα αλλάξει από 1/10" σε ~1/7" δηλαδή θα αυξηθεί κατά 0,5 stop (+50% επί του πρώτου χρόνου
λήψης που ήταν 1/10"). Αυτό σημαίνει ότι σε μια λήψη μακράς έκθεσης η απόκλιση του χρόνου έκθεσης
θα αλλάξει μεταξύ των φακών και αν πχ με τον Sony 2.8/2470 GM είχαμε νέα έκθεση ~100", με τον Sony
FE 4/2470 ZA OSS θα έχουμε νέα έκθεση ~142".

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό έχει σχέση με το "Transmission" του φακού, δηλαδή με τη "διαπερατότητα"
του φωτός μέσα του και αποτελεί τεχνικό χαρακτηριστικό όλων των φακών. Εν συντομία, το transmission
του φακού (το οποίο μετριέται επίσης σε stops) αποτελεί άλλο ένα κριτήριο ποιότητας και το μετράμε
πάνω στο μέγιστο δυνατό διάφραγμα του φακού. Οι ποιοτικοί φακοί δίνουν transmission σχεδόν ή όσο
και το μέγιστο διάφραγμά τους, κάτι που σημαίνει ότι το φως, καθώς περνά μέσα από τα κρύσταλλα του
φακού έχει ελάχιστες απώλειες και σχεδόν το 100% του φωτός που πέφτει πάνω στο φακό φτάνει και
στον αισθητήρα. Αν όμως πχ ο φακός έχει μέγιστο διάφραγμα f/4 και το transmission δούμε ότι είναι πχ
4.5 stops, τότε αυτό σημαίνει ότι το φως έχει απώλειες κατά τη διαδρομή του μέσα από τον φακό και
κατά συνέπεια ο αισθητήρας χρειάζεται λίγο ακόμη χρόνο για να πάρει σωστή έκθεση (για την ακρίβεια
χρειάζεται 50% περισσότερο χρόνο σε σχέση με ένα φακό του οποίου το transmission είναι ίδιο με το
μέγιστο διάφραγμά του, έχοντας όλες τις άλλες ρυθμίσεις λήψης στις ίδιες τιμές).

Στο παράδειγμά μας, ο Sony FE 2.8/2470 GM έχει μετρημένο transmission 2.8 stops και ο Sony FE 4/2470
έχει transmission 4.5 stops. Επομένως, έχοντας όλες τις ρυθμίσεις λήψης ίδιες και πάνω στο ίδιο σώμα, ο
4/2470 πάντα θα χρειάζεται 50% μεγαλύτερο χρόνο έκθεσης σε σχέση με τον 2.8/2470 για να πάρουν την
ίδια έκθεση (ποσότητα φωτός πάνω στον αισθητήρα). Το φαινόμενο δεν είναι τόσο ιδιαίτερο στις
κλασικές λήψεις αλλά σε λήψη μακράς έκθεσης οι χρόνοι μπορεί να έχουν σημαντικές αποκλίσεις (είδαμε
πως από τα 100" πήγαμε στα 142"). Οι αποκλίσεις μπορεί να είναι τόσο μεγάλες ώστε για την ίδια λήψη
να χρειαζόμαστε διαφορετικό φίλτρο από φακό σε φακό πάνω στο ίδιο σώμα. Είναι σαν να έχει ο φακός
ενσωματωμένο ένα φίλτρο ND 0,5 stop.

Σκεφτείτε επίσης ότι αν κάνετε κλασική λήψη σε υψηλό ISO (πχ ISO3200 για τον Sony FE 2.8/2470), λόγω
του διαφορετικού transmission του κάθε φακού με τον Sony FE 4/2470 ZA OSS μάλλον πρέπει να ανέβετε
στο ISO4800 (+0,5 stops) για να πάρετε τον ίδιο χρόνο λήψης, κάτι που προσθέτει επιπλέον θόρυβο στη
λήψη. Άρα το θέμα έχει σημασία ακόμα και για λήψεις διαφορετικές από μακράς έκθεσης...

2. Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει πλέον και με το τι σώμα χρησιμοποιούμε με τον ίδιο φακό. Τα
περισσότερα σώματα έχουν αισθητήρα τύπου CMOS αλλά η τεχνολογία προοδεύει και κυκλοφορούν
πλέον σώματα με αισθητήρα BSI CMOS (όπως πχ η Sony A7Rii). Ο BSI CMOS αισθητήρας λόγω
διαφορετικής κατασκευής έχει τη δυνατότητα να προσλαμβάνει περισσότερο φως σε σχέση με τον CMOS
στο ίδιο χρονικό διάστημα, άρα για την ίδια λήψη χρειάζεται λιγότερο χρόνο έκθεσης με τον ίδιο φακό
πάνω του. Ως αποτέλεσμα, αν διαθέτετε 2 μηχανές με διαφορετική κατασκευή αισθητήρα, είναι πολύ
πιθανό να πάρετε διαφορετικούς χρόνους λήψης χρησιμοποιώντας τον ίδιο φακό.

Γ. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
1. Στοιχεία του κάδρου: συνήθως αναφερόμαστε στην ύπαρξη στοιχείων που δύναται να κινηθούν
(σύννεφα, νερό και οτιδήποτε θα συμβάλλει θετικά στο κάδρο με την κίνησή του).

2. Καιρικές συνθήκες: Διαλέγουμε να κάνουμε τέτοιες λήψεις όταν ο καιρός είναι σχετικά άστατος,
συννεφιασμένος, με αέρα για να έχουμε κινούμενα σύννεφα ή αν μιλάμε για νερό, να υπάρχει σε αυτό
αρκετή κίνηση. Εξαιρούνται οι καταρράκτες όπου η κίνηση του νερού είναι εξασφαλισμένη. Υπάρχουν
φυσικά και περιπτώσεις λήψης σε συνθήκες καθαρού ουρανού όπου επιβάλλεται η χρήση φίλτρου
πολλών stop (13+).

3. Ώρα λήψης, ποιότητα φωτός: Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην ώρα που θα κάνουμε τις λήψεις
μας και αυτό έχει σχέση με την κατεύθυνση και την ποιότητα του φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε
τέτοιες λήψεις, το έντονο ή κατευθυντικό φως δρα συνήθως αρνητικά στην ποιότητα του αποτελέσματος.
Αντανακλάσεις σε νερό και επιφάνειες συνήθως λειτουργούν αρνητικά, εκτός κι αν αυτές είναι
πραγματικά χρήσιμες στο κάδρο μας. Επομένως, επιθυμούμε να φωτογραφίζουμε όταν υπάρχει διάχυτο
φως που δεν δημιουργεί σκιές από αντικείμενα και αντανακλάσεις (συννεφιά). Αναλόγως της εποχής, το
φως μπορεί να είναι χρήσιμο καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας (φθινόπωρο-χειμώνας, όπου σχεδόν όλη
την ημέρα ο ήλιος βρίσκεται χαμηλά στον ορίζοντα). Επίσης, λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας την ταχύτητα του
ανέμου ή την κίνηση του νερού καθώς αποτελεί βασικό παράγοντα για το τελικό αποτέλεσμα.

4. Σύνθεση και αισθητική προσέγγιση του κάδρου: Αν και η φωτογραφία είναι τέχνη και θεωρητικά η
σύνθεση και η αισθητική αποτελούν αμιγώς υποκειμενικό θέμα, πάραυτα υπάρχουν κάποια βασικά
πράγματα που αναδεικνύουν ή καταστρέφουν μια φωτογραφία ΜΕ. Σε γενικές γραμές, τέτοιες λήψεις
κινούνται σε χαρακτήρα minimal όπου τα κινούμενα στοιχεία λειτουργούν συνήθως υποβοηθητικά στο
κάδρο κι όχι ως το κύριο θέμα αυτού. Είναι προτιμητέο να επιλέγουμε θέματα με σαφείς γραμμές και
σχέδια (πχ προβλήτες, ξερά δέντρα, φάρους, βάρκες σε αβαθή κλπ.) των οποίων η στατικότητα
συνδυάζεται άριστα με την κρεμώδη υφή που αποκτά το νερό ή τα σύννεφα. Καλό θα ήταν να μη
φτιάχνουμε πολύ πληθωρικά κάδρα, με στοιχεία που κουράζουν το μάτι ή το αποπροσανατολίζουν από
το θέμα μας. Αν στο κάδρο μας υπάρχουν πουλιά, ήλιος κλπ, καλό θα ήταν να προσέξουμε το χρόνο
λήψης για να μην έχουμε φαινόμενα ο ήλιος να αποκτά οβάλ σχήμα, τα πουλιά να αποκτούν σκιώδη
αντίγραφα κλπ. Επίσης, αν στο κάδρο μας υπάρχουν κλαδιά ή χόρτα που πιθανό να κινηθούν κατά τη
λήψη, καλό θα ήταν να γίνονται δύο λήψεις, μία συνηθισμένη με τα αντικείμενα αυτά να είναι ακίνητα
και μία ΜΕ και ακολούθως να τις ενώνουμε στο Photoshop με layers.

5. Στήσιμο του συστήματος και θέση του φωτογράφου κατά τη λήψη: Επιλέγουμε το κατάλληλο σημείο
όπου το τρίποδο μπορεί να στηθεί χωρίς θέματα σταθερότητας. Επίσης προσέχουμε η μηχανή να
προσαρμοστεί σφιχτά πάνω στην κεφαλή και το τρίποδο και το σύνολο να παραμείνει σταθερό ιδιαιτέρως
όταν στηθεί πάνω σε βρεγμένη άμμο ή μέσα στο νερό. Η θέση μας δίπλα στο τρίποδο πρέπει να είναι
τέτοια ώστε να μην προκαλέσουμε κραδασμούς αν τυχόν χρειαστεί να μετακινηθούμε κατά τη διάρκεια
της λήψης. Αποφεύγουμε σημεία όπου ο δυνατός αέρας μπορεί να κινήσει το σύστημα και παράλληλα
αφαιρούμε αν χρειαστεί τον ιμάντα που τυχόν έχει. Γενικά το σύστημά μας πρέπει να παραμείνει
απολύτως σταθερό κατά τη διάρκεια της λήψης τόσο για να μη χάσουμε το κάδρο όσο και γιατί οι
αισθητήρες υψηλής ανάλυσης (24ΜΡ ή περισσότερα) απαιτούν απόλυτη σταθερότητα για να μας δώσουν
την ανώτερη δυνατή λεπτομέρεια.

κατά τη διάρκεια μιας λήψης μακράς έκθεσης

Δ. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΛΗΨΗΣ

1. Τοποθετούμε τη μηχανή με το φακό σε σταθερό τρίποδο και αν ο φακός ή η μηχανή διαθέτουν
σύστημα σταθεροποίησης, το απενεργοποιούμε οπωσδήποτε.
2. Κάνουμε μία προκαταρκτική λήψη συνήθως σε προτεραιότητα διαφράγματος, Aperture priority (A/Tv),
σε ISO100 (ή όποιο είναι το βασικό ISO της μηχανής μας) και με μικρό/κλειστό διάφραγμα (f/8-f/16 σε full
frame) χωρίς να έχουμε βάλει φίλτρο. Σε αυτή τη λήψη θα πρέπει η φωτομέτρηση και η εστίαση να είναι
σωστή. Επιλέγουμε το συγκεκριμένο ISO για να επιτύχουμε λήψη στο μέγιστο εύρος δυναμικής περιοχής
(dynamic range) και ταυτόχρονα τα χαμηλότερα επίπεδα ψηφιακού θορύβου. Επιλέγουμε τα εν λόγω
διαφράγματα αφενός για να επιτύχουμε μεγάλο βάθος πεδίου χωρίς απώλειες ανάλυσης και αφετέρου
για να επιτύχουμε μεγάλους χρόνους λήψης. Αν χρησιμοποιούμε μηχανή τύπου DSLR, ενεργοποιούμε το
LiveView και λειτουργούμε τη μηχανή μέσα από την οθόνη. Επίσης απενεργοποιούμε τη λειτουργία
αποθορυβοποίησης σε λήψεις ΜΕ και επιλέγουμε τη χρήση RAW σε 14-bit ή ό,τι είναι το μέγιστο ποιοτικά
για τη μηχανή μας.
3. Εστιάζουμε στο επιθυμητό σημείο στο κάδρο μας, είτε με auto focus, είτε με manual focus (το θεωρώ
προτιμότερο). Εφόσον επιβεβαιώσουμε ότι η εστίαση είναι σωστή, περνάμε τον φακό υποχρεωτικά σε
manual focus για να μη χάσει τη ρύθμιση της εστίασης.
4. Διαβάζουμε την ένδειξη χρόνου έκθεσης της προκαταρκτικής λήψης (πχ 1/60").
5. Γυρνάμε τη μηχανή σε Manual Mode.
6. Κάνουμε μία εκτίμηση του τι χρόνο λήψης θέλουμε σε μακρά έκθεση (ΜΕ). Αν ο νέος χρόνος λήψης
είναι πάνω από 30", συνήθως χρειαζόμαστε remote και θέτουμε τον χρόνο λήψης της μηχανής σε bulb. Ο
χρόνος λήψης ΜΕ είναι κάτι το υποκειμενικό, κάτι που θα ταιριάζει στην οπτική/αισθητική μας. ‘Ομως,
καθορίζεται και από τις συνθήκες φωτισμού, την ύπαρξη ή μη του ήλιου στο κάδρο και τη ροή ή το ρυθμό
μεταβολής των κινούμενων αντικειμένων του κάδρου (συνήθως σύννεφα και νερό). πχ αν φυσάει αρκετά,
τότε τα σύννεφα ενδέχεται να χρειάζονται σχετικά μικρό χρόνο λήψης για να γίνει αισθητή η κίνηση (πχ
<30"). Αν έχουμε τον ήλιο ψηλά και εκτός κάδρου, ενδέχεται αυτός να επηρεάσει την έκθεση γιατί η
εμφάνισή του ανάμεσα στα σύννεφά συνήθως είναι ακαθόριστη.
*1 Ένα γενικό πλάνο χρόνων λήψης για ένα καλό (αισθητικά) αποτέλεσμα αναλόγως του τι
φωτογραφίζουμε είναι το εξής:
- κύμματα που "σκάνε" στα βράχια: 0.3"-1"
- καταρράκτες και ποτάμια: 3"-30" (αναλόγως της ταχύτητας ροής του νερού)
- λίμνες (ήρεμες): 30"-60"
- θάλασσα: 30"-4' ή περισσότερα λεπτά. Εδώ η διάρκεια λήψης είναι αντιστρόφως ανάλογη της
κινητικότητας της θάλασσας.
*2 Σε όλα αυτά, πρέπει να υπολογίσετε και την κίνηση στα σύννεφα (αν υπάρχουν στο πλάνο). Ενδέχεται
να χρειαστείτε 2 ή και περισσότερες λήψεις για να πάρετε ένα αρμονικό αποτέλεσμα (συνήθως η πιο
σύντομη για τα σύννεφα). Επίσης, οι περισσότερες λήψεις μπορεί να είναι απαραίτητες για λόγους focus
stacking (ιδίως αν το θέμα σας βρίσκεται κοντά στη μηχανή και θέλετε μεγάλο βάθος πεδίου).
7. Αφού κάνετε μία εκτίμηση του τι χρόνο έκθεσης θέλετε, τότε διαλέγετε και το ανάλογο φίλτρο
σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν στο μέρος Β. Να θυμάστε ότι κάθε stop διαφορά, δίνει διπλάσιο χρόνο
έκθεσης, πχ αν με φίλτρο 10 stop (ND1000) παίρνουμε 60" έκθεση, με φίλτρο 11 stop (ND2000) θα
πάρουμε 120" έκθεση, οπότε μην υποτιμάτε τη μετάβαση σε +1 στοπ (ή -1 στοπ).
8. Τοποθετούμε το φίλτρο πάνω στο φακό, έχοντας πρώτα αφαιρέσει όσο γίνεται καλύτερα τη σκόνη από
το φίλτρο και από το φακό. Μπορείτε να χρησιμοποιείσετε ένα ειδικό βουρτσάκι (lenspen) ή ένα μικρό
φυσερό (rocket blower).

Ε. ΜΕΡΙΚΕΣ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ

1. αν βρέχει κατά τη λήψη, χρησιμοποιείστε παρασολέιλ ή ομπρέλλα. Οι σταγόνες δεν θα φανούν ποτέ
στο κάδρο αλλά αν πέσουν πάνω στο φίλτρο, θα τις δείτε σίγουρα...
2. αν κάνετε πολλές λήψεις ΜΕ, ενδέχεται να καταπονηθεί ο αισθητήρας και να δείτε κολλημένα pixel στο
κάδρο. Είναι κάτι το φυσιολογικό και αφαιρούνται εύκολα.
3. αν στο κάδρο σας υπάρχουν αντικείμενα που η κίνησή τους θα δώσει σχετικά κακή αίσθηση (πχ κλαδιά
δέντρων με φύλλα), τότε θα ήταν καλύτερο να γίνουν 2 λήψεις, μία χωρίς φίλτρο για να έχετε ακίνητα τα
κλαδιά και μία με φίλτρο για την αίσθηση της κίνησης. Μετά δουλέψτε τα 2 αρχεία σαν layers στο
Photoshop και κρατήστε από κάθε layer τα κομμάτια που θέλετε.
4. συνήθως σύννεφα και νερά φαίνονται καλύτερα και αποκτούν κρεμώδη υφή με χαμηλό contrast και
χωρίς εφαρμογή του clarity, sharpness κλπ.
5. η λήψη ΜΕ δεν ταιριάζει παντού. Επιλέξτε σωστά το θέμα σας και προβείτε σε τέτοιες λήψεις όταν το
κάδρο μπορεί να υποστηρίξει αισθητικά μία τέτοια τεχνική λήψης.
6. είμαι κατά της χρήσης επικαλυπτόμενων φίλτρων (πχ ND8 πάνω σε φίλτρο ND500) γιατί ο σκοπός είναι
να πετύχουμε την ιδανική καθυστέρηση με τις λιγότερες δυνατές παρεμβολές μεταξύ φακού και κάδρου.
Θυμηθείτε ότι όσο ποιοτικό κι αν είναι ένα φίλτρο, δεν παύει να αποτελεί υλικό που παρεμβάλλεται
μεταξύ του κάδρου και του φακού. Επομένως 1 εμπόδιο (1 φίλτρο) είναι πάντα καλύτερο από 2...
7. Αν επιλέξετε βιδωτό φίλτρο, προτιμήστε εκείνα που η στεφάνη τους είναι φτιαγμένη από υλικό που δεν
υφίσταται συστολές-διαστολές λόγω θερμοκρασίας. Τέτοιο υλικό είναι το αλουμίνιο. Φίλτρα που φέρουν
ανάλογα υλικά δεν σφίγγουν πάνω στο σπείρωμα λόγω συστολής από το κρύο και κατά συνέπεια
αφαιρούνται εύκολα μετά τη λήψη.
8. Επιλέξτε φίλτρα με υδρόφοβο γυαλί για να αποφύγετε την εναπόθεση σταγόνων ή υγρασίας επί του
φίλτρου.

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!
Θοδωρής Κεφαλόπουλος, Σεπτέμβριος 2017
www.teokefalopoulos.com