Geluister

met Michael

Eerst was er Raymond tijdens “Oppressor & Oppressed”. Hoe apartheid zo
diep ingreep in zijn persoonlijk leven dat hij zijn vader niet meer wilde
ontmoeten. Maar ook hoe Constantia een afgesloten gebied was, voor
zwarten en kleurlingen enkel toegankelijk met een pasje als ze hier
werkten. Nu mag hij hier wel komen, maar elk huis en elke blanke
verschanst zich achter muren, prikkeldraad, schrikdraad en gewapende
ADT-bescherming. Elke lodge is een ‘white lodge’, elk huis een ‘white
fortress’.

Het begin bij mij van een stroom van gedachten die tot op dit moment
voortduurt. Hoeveel bescherming heb ik om mij heen opgebouwd, hoeveel
schrikdraad om mij heen verhindert anderen om mij te ontmoeten maar
vooral mijzelf om anderen te ontmoeten? Hoeveel ‘single stories’ van
Chimamanda Ngozi Adichie die Chris Breen citeerde beheersen mijn
oordeelsvorming?

Verder nog gingen mijn gedachten. De wereld lijkt zich in tweeën te splitsen
met aan het ene uiterste, in de woorden van de historicus Simon Schama in
de NRC van afgelopen zaterdag, spiegelmensen die alleen maar naar
perfecties van zichzelf willen kijken: mensen met dezelfde huidskleur, die
hetzelfde klinken en dezelfde taal spreken. Hoeveel spiegelmens leeft in
mij? Hoe weinig afwijkende meningen volg ik op Twitter, waarom was ook
ik zo zeker dat de beste van twee slechte opties president van de Verenigde
Staten zou worden, waarom lees ik vooral artikelen die mij helpen om mijn
eigen schrijfsels te adstrueren en niet deze die ze onderuit kunnen halen?

Naar hoeveel andersdenkenden en andersvoelenden luister ik, luister ik
echt? Stephen Covey schreef: “Most people do not listen with the intent to
understand; they listen with the intent to reply”. Hoe luister ik? Luister ik
zo intensief en intens dat het de andere helpt om beter te spreken of begin
ik pas te luisteren als de andere al aan het spreken is?

En toen kwam ik Michael tegen. We wilden beiden het bruggetje bij Little
Stream over, hij met zijn zakken vol tuinafval, ik met mijn hoofd vol watten.
Ik liet hem voorgaan, maar pas na de derde uitnodiging deed ie dat. “Thank
you Sir, but wy did you let me go ahead?” Omdat werkende mensen altijd
voorrang hebben. “Maar u bent blank en ik heb geleerd dat ik altijd respect
voor blanke mensen moet tonen. Ik weet het, dat staat niet in de Bijbel en ik
ben heel bijbels, maar zo heeft mijn vader het mij wel geleerd.”

Michael is 42 en komt uit Malawi. Michael is zijn echte naam want zijn
ouders waren christelijk. Hij werkt één dag in de week als hulp in de tuin
van Little Stream. Zijn moedertaal is Chichewa, maar hij spreekt goed
Engels. Hij had willen studeren, maar zijn ouders konden dat niet betalen.
“Weet je, Rik, het staat in bijbel dat we ons land moeten verlaten en onze
grenzen overschrijden, dat heb ik gedaan met het oog op een beter leven
voor mijn geliefden, niet eens voor mijzelf.”

Michael heeft een dochter van 15 die inwoont bij Michael’s moeder. “Maar
mijn moeder is stokoud en kan dit niet meer aan.” Michael’s moeder is 67,
nauwelijks twee jaar ouder dan ik ben. “Maar in Afrika worden mensen snel
oud door het harde labeur, Rik.” “Heb je dan geen vrouw, Michael?” Een
lange stilte volgt. “Tegen jou wil ik niet liegen, maar ik ben gescheiden. Zij
bedroog me met verschillende mannen en ik heb geen zin om aan Aids ten
onder te gaan. Weet je, dat vertel ik hier aan niemand, je bent de eerste,
want als je werk zoekt verkiezen ze altijd een getrouwde man. Ik zou zo
graag meer werk vinden, maar dat is er gewoonweg niet. Als ik elke week
25 Rand zou kunnen overhouden, zou ik mijn moeder en dochter een mooi
huis kunnen betalen. Nu slapen ze op een mat onder een afdakje in open
lucht. Soms bieden mensen mij geld aan, maar dat wil ik niet. Ik wil werken
voor mijn moeder en dochter.”

Het gesprek met Michael was een geluister geworden, vol momenten van
stilte. Michael had nog nooit een blanke ontmoet die ook maar probeerde
naar hem te luisteren; ontroerd dankte hij mij er voor. Hij fluisterde hierna
lang in zijn moedertaal, bezwerende woorden leken het wel, woorden die je
niet kunt verstaan maar wel begrijpen. We hebben afscheid genomen met
een stevige omarming, hij wenste mij Gods zegen op mijn wegen. Wat heb ik
hem toegewenst?