220

TEMELLER
Kendisinden bekleneni yerine getirmesi için her nesne kalıcı ve/veya geçici olarak mesnetlenerek temeli
oluşturur. Genel olarak inşaat mühendisliğinde temel, yapının yüklerini, güvenli bir şekilde zemine aktaran yapı
elemanıdır. Temeller, düşey taşıyıcılardan ( kolon, perde, çekirdek taşıyıcı duvar vb.) aldıkları yükleri daha geniş
bir alana yayarlar. Betonarme temeller, sadece betonarme değil, çelik, ahşap gibi yapıların da temelleri olarak
kullanılır. Sabit ve hareketli yük (en az kendi ağırlığı) taşıma özelliği olan her şey zemine mesnetlenmektedir. Her
canlının zemine temas eden ayak yüzeyi bilek yüzeyinden daha büyük olmasıyla zemine tutunması
sağlanmaktadır. Bu durum temellerin kolondan daha geniş alanlı olmasıyla açıklanabilir.

Bina temelleri, yapının maruz kaldığı düşey ve deprem sırasında oluşacak gerilme artışlarından ve oturmadan dolayı üst
yapıda hasara neden olmayacak biçimde, zeminin özellikleri gözönüne alınarak düzenlenmelidir. Esas problem bu
düzenlemenin nasıl olacağıdır. Bunun için çeşitli çalışmalar yapılmış ve yapılmaya da devam etmektedir. 1920 de Karl Von
Terzaghi adlı bir makine mühendisi Đstanbul’da görevli bulunduğu sırada Boğaz’daki yamaçlarda sıkça oluşan heyelanlar ve
Haliç’te eskiden yapılmış çeşme, cami gibi benzeri ağır yapıların önemli oturma problemleri getirdiğini fark ederek bunlara
sayısal bir çözüm getirme olanaklarını araştırmıştır. Terzaghi 1916’da Mühendis Mekteb-i Alisi’nde bugünkü adıyla Đstanbul
Teknik Üniversitesi’nde göreve başlamış ve 1916-1918 yılları arasında “usul-ü umumiye-i inşaat” diğer bir deyişle “genel
inşaat yöntemleri” adlı dersi vermiştir. Bu ders bugünkü adıyla temel inşaatı, yol ve demiryolu derslerinin konularını
kapsamaktadır. Bu yıllar arasında zeminlerin davranışını açıklamaya yönelik laboratuar çalışmalarına başlamıştır. 1919 yılı
başından itibaren Robert Kolej’de (Boğaziçi Üniversitesi) termodinamik ve gaz makineleri dersi vermeye başlamış ve burada
da küçük bir zemin mekaniği laboratuarı kurarak zeminlerin fiziksel özelliklerini bilimsel temele dayandırarak araştırma
hazırlıklarına başlamıştır. Bu aynı zamanda modern zemin mekaniğinin doğuş hazırlıklarıdır. 1925 ta yayınladığı
“Erdbaumechanik” adlı kitabı modern zemin mekaniğinin temel taşı sayılmaktadır. Kendisinden önce Fransa ve Đsveç’te de
benzer zemin problemlerinin çözümü için başarılı çalışmalar yapılmışsa da Terzaghi bunları rasyonel bir yaklaşım ve sayısal
yöntemlerle çizen ilk mühendis olarak anılmaktadır. Böylece modern zemin mekaniğinin temelleri Terzaghi’nin Đstanbul’da
çalıştığı yıllar arasında atılmıştır. Zemin, doğal malzeme olduğu için heterojendir ki; bu nedenle klasik mekanik kanunlarına
uymaz. Ayrıca çok fazlı bir ortam olduğundan ötürü genelde boşluklarında hava ve su, doygun ise yalnızca su içerir. Bu
durum, klasik mekanik problemlerine ilave olarak bir boşluk sıvısı basıncı kavramını ve diğer inşaat malzemesinin
davranışına kıyasla çok farklı bir davranışı gündeme getirir. Bu davranış farkından dolayı yapıların temelinin değişik
gruplarda incelenmesini beraberinde getirmektedir. Aşağıdaki şemada genel temel sınıfları açıklanmaktadır.

221
 BETONARME 2

TEMEL

YÜZEYSEL

TEKİL SÜREKLİ DUVARALTI

TEK YÖNLÜ

ÇİFT YÖNLÜ

RADYE

PLAK TERS KEMER MANTAR

KAZIK

ÇALIŞMA ŞEKLİ YÜK TAŞIMA ŞEKLİ MALZEME İMALAT

UÇ BASINÇ AHŞAP ÇAKMA

SÜRTÜNME ÇEKME ÇELİK DELME

ÇEKME EĞİLME BETON KOMBİNE

ANKRAJ PREFABRİK

KOMPAKSİYON YERİNDE

EĞİK KOMPOZİT

Tekil temeller her iki doğrultuda ve bir doğrultuda sürekli temeller eksenlerine dik doğrultuda bağ
kirişleri ile birleştirilerek farklı yatay yerdeğiştirmelerin, dolayısıyla ek zorlamaların ortaya çıkması
önlenir. Bağ kirişleri yerine kalınlığı 150mm den küçük olmayan betonarme döşeme de yapılabilir.
Sürekli temel 2 veya daha çok kolonlu temelin bağ kiriş ve şerit döşeme ile birlikte çalışması
amaçlanarak oluşturulan temel sistemidir.

Tekil temel

Bağ kirişli temel Şerit temel

Temel sistemleri çok değişik şekillere göre olmak üzere aşağıdaki tablodaki gibi sınıflara ayrılabilir.
Yapı Deplasmanı

Zemin Yapı = Toplam

+ etkisi etki
etkisi

DEPREM

222
Temel nedir, nasıl olur sorusu aşağıdaki şekillerin incelenmesiyle daha iyi anlaşılacaktır.

223
Temeller,
1. Zemin taşıma gücü etkisine,
2. Üst yapı yüküne,
göre sığ ve derin temeller olarak sınıflandırılır.

Zemin üst kotu

Sığ temel Derintemel

H<3m H≥3m

Depremin yönü ve yapının salınımından dolayı temele salınım hareketine ters yönde büyük zemin
basıncı gelir. Temelin bunu karşılayacak rijitlikte olması için genellikle bodrum katları perde
duvarlardan yapılır. Ayrıca yapının zemine ankastre olması için bodrum kat ve temel tipinin önemli bir
etkisi bulunmaktadır.

Temele gelen Temele gelen

toprak basıncı toprak basıncı

Deprem

Düşey yükler sonucu Düşey+yatay yükler sonucu

Aşağıdaki şekillerden de görülebileceği gibi tekil temeller yatay yükler altında temel papucunda
kırılmalar oluşurken, mütemadi temellerde hem bağ kirişlerinde hem de temel papucunda kırılmalar
oluşmaktadır.

224
Temel hesabındaki amaç,
1. Betonarme ve çelik yapılarda G, Q ve (E) yüklemelerinden
1.1. Kolonlarda (köprü, viyadük vb.)
1.2. Perdelerde
1.3. Duvarlarda (istinat duvarları)

oluşan eksenel yüklerin zemine uygulanması sonucunda,

2. Zeminde oluşan gerilmelerin,

2.1. Tekil
2.2. Sürekli
2.3. Radye
2.4. Kazık
2.5. Diğer

temel sistemleri ile üst yapının ve zeminin hasar görmeden servis ömürlerini sürdürmesini sağlamaktır.
Temel gerçekte 2 yükleme (üst yapı ve temel zemini) arasındaki dengeyi sağlayan bir tampon yapıdır.
Bir yolda temel olan asfalt (beton) ve alt yapısına göre taşıtlara aşırı yük sınırı uygulaması yapılır. Bir
ayakkabının taban yapısını kişinin ağırlığı ve ayakkabının kullanılacağı yer (zemin) belirler. Buna göre
bir temel sitemini yapı servis süresince,
1. Yapının kendi ağırlığı altında oluşması muhtemel yüklemeler (deprem, rüzgâr, mesnet
çökmesi-dönmesi)
2. Zeminde
2.1. Bu üst yapı yüklemeleri sonucu oluşabilecek davranış durumu
2.2. Zeminde zaman içerisinde oluşabilecek davranış biçimleri (YSS, taşkın, su sızıntısı vb)
belirler ve bu etkilere göre boyutlandırılmalıdır.

Bir yönde sürekli temel Kirişli Radye temel Plak radye temel
Tekil temel

İki yönde sürekli (ızgara) temel Kazık

225
 Yatay yükler altında temel sisteminin etkisi
Yumuşak zemin (Z4-Z3) Orta zemin (Z2) Sağlam zemin (Z1)
Tekil Radye Kazık Tekil Radye Kazık Tekil Radye Kazık

Zemin cinsine göre taşıma gücü

Yumuşak (fleksibil) zemin Orta zemin Sert (kaya) zemin
Çerçeve 3 boyutlu Çerçeve 3 boyutlu Çerçeve 3 boyutlu

Kaya Deprem

226
BÖLÜM 6 – TEMEL ZEMĐNĐ VE TEMELLER ĐÇĐN DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI; 6.1. KAPSAM
Deprem bölgelerinde yapılacak yeni binalar ile deprem performansı değerlendirilecek veya güçlendirilecek mevcut binalarda
zemin koşullarının belirlenmesi; betonarme, çelik ve yığma bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yapılarının tasarımı,
bu konulardaki yönetmelik ve standartlarla birlikte öncelikle bu bölümde verilen kural ve koşullara uyularak yapılacaktır.
6.2. ZEMĐN KOŞULLARININ BELĐRLENMESĐ 6.2.1. Zemin Grupları ve Yerel Zemin Sınıfları
6.2.1.1 – Bu Yönetmelikte yerel zemin koşullarının tanımlanması için esas alınan zemin grupları Tablo 6,1’de, yerel zemin
sınıfları ise Tablo 6,2’de verilmiştir. Tablo 6.1’deki zemin parametrelerine ilişkin değerler, zemin gruplarının belirlenmesinde
yol göstermek üzere verilen standart değerlerdir.
6.2.1.2 – Aşağıda belirtilen binalarda, gerekli saha ve laboratuar deneylerine dayanan zemin araştırmalarının yapılması, ilgili
raporların düzenlenmesi ve proje dokümanlarına eklenmesi zorunludur. Raporlarda Tablo 6.1 ve Tablo 6.2’ye göre
tanımlanan zemin grupları ve yerel zemin sınıfları açık olarak belirtilecektir.

(a) Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde toplam yüksekliği 60 m’den fazla olan tüm binalar,

(b) Bütün deprem bölgelerinde, bina yüksekliğinden bağımsız olarak, Bölüm 2’de Tablo 2.3 ile tanımlanan Bina Önem
Katsayısı’nın I =1.5 ve I =1.4 olduğu binalar.

6.2.1.3 – Yukarıdaki 6.2.1.2’nin kapsamı dışında kalan diğer binalar için ise, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde,
zemin gruplarının ve yerel zemin sınıflarının Tablo 6.1 ve Tablo 6.2’deki tanımlara göre belirlenmesini sağlayacak yerel
bilgilerin ya da gözlem sonuçlarının deprem hesap raporlarında belirtilmesi veya bu konuda yayınlanmış kaynaklara referans
verilmesi zorunludur.
6.2.1.4 – Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, Tablo 6.1’de (C) ve (D) gruplarına giren zeminlerde, deprem yükleri
altında kazıkların yatay yataklanma parametreleri ile yatay ve eksenel yük taşıma güçlerinin belirlenmesi, saha ve laboratuar
deneylerini içeren zemin araştırmalarına göre yapılacaktır.

6.2.2. Sıvılaşma Potansiyelinin Đrdelenmesi

Bütün deprem bölgelerinde, yeraltı su seviyesinin zemin yüzeyinden itibaren 10 m içinde olduğu durumlarda, Tablo 6.1’de
(D) grubuna giren zeminlerde Sıvılaşma Potansiyeli’nin bulunup bulunmadığının, saha ve laboratuar deneylerine dayanan
uygun analiz yöntemleri ile incelenmesi ve sonuçların belgelenmesi zorunludur.

TABLO 6.1 – ZEMİN GRUPLARI

Zemin Zemin Grubu Stand. Penetr. Relatif sıkılık Serbest Basınç Kayma Dalgası
Grubu Tanımı (N/30) (%) Direnci (kPa) Hızı (m/s)
1. Masif volkanik kayaçlar ve ayrışmamış sağlam metamorfik kayaçlar,
sert çimentolu tortul kayaçlar.... ── ── > 1000 > 1000
(A)
2. Çok sıkı kum, çakıl......... > 50 85─100 ── > 700
3. Sert kil ve siltli kil.......... > 32 ── > 400 > 700
1. Tüf ve aglomera gibi gevşek volkanik kayaçlar, süreksizlik düzlemleri
bulunan ayrışmış çimentolu tortul kayaçlar.... ── ── 500─1000 700─1000
2. Sıkı kum, çakıl............... 30─50 65─85 ── 400─700
(B) 3. Çok katı kil ve siltli kil... 16─32 ── 200─400 300─700
1.Yumuşak
1. süreksizlik düzlemleri bulunan çok ayrışmış metamorfik
kayaçlar ve çimentolu tortul kayaçlar.............….. ── ── < 500 400─700
(C) 2. Orta sıkı kum, çakıl........ 10─30 35─65 ── 200─400
3. Katı kil ve siltli kil.......... 8─16 ── 100─200 200─300
1.Yeraltı su seviyesinin yüksek olduğu yumuşak, kalın alüvyon tabakaları. ── ── ── < 200
(D) 2. Gevşek kum................... < 10 < 35 ── < 200
3. Yumuşak kil, siltli kil..... <8 ── < 100 < 200

227
 TABLO 6.2 – YEREL ZEMİN SINIFLARI
Yerel Zemin Tablo 6.1’e Göre Zemin Grubu ve
Sınıfı En Üst Zemin Tabakası Kalınlığı (h1)
(A) grubu zeminler
Z1
h1 ≤ 15 m olan (B) grubu zeminler
h1 > 15 m olan (B) grubu zeminler
Z2
h1 ≤ 15 m olan (C) grubu zeminler
15 m < h1 ≤ 50 m olan (C) grubu zeminler
Z3
h1 ≤ 10 m olan (D) grubu zeminler
h1 > 50 m olan (C) grubu zeminler
Z4
h1 > 10 m olan (D) grubu zeminler

TABLO 6.2’YE ĐLĐŞKĐN NOTLAR :

(a) Temel tabanı altındaki en üst zemin tabakası kalınlığının 3 metreden az olması durumunda, bir alttaki tabaka, Tablo
6.2’de belirtilen en üst zemin tabakası olarak gözönüne alınabilir.

(b) Temel sisteminin düşey ya da düşeye göre eğimi 1/6’ya eşit veya daha az eğik kazıklardan oluşması durumunda, Tablo
6.2’de belirtilen en üst zemin tabakası, en kısa kazığın alt ucundaki tabaka olarak yorumlanabilir. Ancak bu durumda Bölüm
2’ye göre yapılacak deprem hesabında kazıkların, bina taşıyıcı sisteminin elemanları olarak üstyapı ile birlikte gözönüne
alınması veya yatay ve düşey kazık rijitliklerinin kazık başlıklarının altında eşdeğer yaylarla idealleştirilmesi zorunludur.
Hesaplarda, grup etkisi de dikkate alınarak kazıkların zemine yatay ve düşey doğrultulardaki yataklanmaları (kazık-zemin
etkileşimi) ile birlikte, kazık başlıklarının ve bağ kirişlerinin rijitlik ve eylemsizlik özellikleri mutlaka gözönüne alınacaktır.

(c) Yukarıdaki (b) paragrafında belirtilen koşulların uygulanmaması veya 6.3.3.1’e göre üçüncü ve dördüncü derece deprem
bölgelerinde kazık eğiminin düşeye göre 1/6’dan daha fazla yapılması durumlarında, Tablo 6.2’de belirtilen en üst zemin
tabakası, kazık başlıklarının altındaki ilk tabaka olarak alınacaktır.

6.3. TEMELLERE ĐLĐŞKĐN KURAL VE KOŞULLAR

6.3.1. Genel Kurallar; Bina temelleri, deprem sırasında oturma veya farklı oturmalardan ötürü üstyapıda hasara neden
olmayacak biçimde, oturdukları zeminin özellikleri gözönüne alınarak, zemin mekaniği ve temel inşaatı ilkelerine göre
yapılacaktır. Bu bölümde temellerle ilgili olarak verilen kurallar; betonarme, çelik, ve yığma binaların temelleri için geçerlidir.

TEMEL DERINLIĞINI BELIRLEYEN ETKENLER

1. Don derinliği
2. Büzülme şişme
3. Komşu yapıların temelleri
4. Köprü ve duvar temellerinde olası oyulma
5. Kanalizasyon deşarj bölgeleri, çöp sahaları ve bataklık sularının suladığı alanlarda betonarme donatısında
korozyon
6. Kum zeminlerde su ve rüzgâr erozyonu ve toprak kayması
7. Deprem etkisi

228
TEMEL ĐNŞAATINA BAŞLANMASI
Projesi tamamlanmış, zemin etütleri yapılmış, zemin taşıma gücü ve temel tipi belirlenmiş bir yapının arazi üzerinde yerinin
tespit edilmesi ve yerleştirilmesine “zemine uygulanması” ya da “aplikasyonu” denir. Zemine uygulanacak yapı için, öncelikle
bulunduğu bölgenin temizliği ve tasfiyesi gereklidir. Daha sonra yapı alanının üstünde bulunan bitkisel toprak tabakasını
kaldırmak amacıyla genellikle greyderlerle “STRĐP KAZISI” denilen 20 – 30 cm.lik. bir sıyırma tabakası kazısı yapılır. Bundan
sonra da arsanın imar durumuna göre düzenlenmiş Vaziyet Planından alınan ölçülere, kot ve sabit röperlere göre yapının
cadde veya sokak çizgisi ile subasman kotu esas alınarak kadastro görevlileri tarafından “Yapı Hattı” ve “Köşeleri” kazıklarla
zemine tespit edilir. Arsa sınırlarının belirlenmesi, köşe kazıklarının çakılması kadastro memurlarınca yapılır. Arsa sınırlarının
bulunabilmesi için ilk yapılacak iş zemin üzerinde önceden hazırlanmış olan sabit röper (sabit işaret) noktalarının
bulunmasıdır. Köşe noktaları bilinen arsa üzerine, aplikasyon yapılabilmesi için yapı hattının (yani yapının) sokak ya da
cadde çizgisinin bilinmesi gerekir. Đmar durumuna uygun olarak düzenlenmiş olan vaziyet planındaki ölçülere göre harita
teknik elemanları tarafından sabit röperlerden yapılacak ölçmelerle, yapının bir köşesi ve yapı hattı kazık çakılarak belirlenir.
Yapı köşe noktaları eldeki mevcut aletlerin durumuna göre çeşitli yöntemlerle belirlenir. Bu yöntemler; dik koordinat yöntemi
(prizmatik yöntem), kutupsal koordinat yöntemidir. Arsa sınırları bulunduktan sonra arsanın ana yola paralel uzun kenarı
“esas kenar” olarak alınır ve zemin üzerinde bu hat, kazıklarla işaretlenir. Đmar çapında belirtilen yapının önden çekme
mesafesi (5m), parsel kenarından itibaren alınarak yapı hattı belirlenir. Yapı hattının iki ucuna jalon dikilir. Bu hat üzerinde
yandan çekme mesafeleri ile bina cephesi işaretlenir (5m+12m+3m) ve buralara birer kazık çakılır. Bina cephesinin sağındaki
ve solundaki köşe noktalarından prizma ile dikler çıkılır. Bu dikler üzerinde bina derinlikleri (9m) işaretlenir ve kazıklar çakılır.

Đlk önce bir kısmı kazılıp perde yapılır.

Ön kısımdaki perde prizini aldıktan

sonra bu kısım kazılıp perde yapılır.

229
 Şekil: Temele yapımına başlanması
YAPI ĐŞLERĐNDE ĐŞÇĐ SAĞLIĞI VE ĐŞ GÜVENLĐĞĐ TÜZÜĞÜ Bakanlar Kurulu Karar Tarihi - No: 02/07/1974 - 7/8602
Dayandığı Kanun Tarihi - No: 25/08/1971 - 1475 Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi - No: 12/09/1974 – 1500 Madde 18 -
Belediye sınırları içinde meskûn bölgelerde, yapı kazılarına başlamadan önce yapı alanının çevresi ortalama 2 m yükseklikte
tahta perde ile çevrilecek, payandaları içten vurulacak ve bunlar yapının bitimine kadar bu şekilde korunacaktır. Yapının
oturacağı alanın çevresinin açık ve geniş olması halinde tahta perde yerine kazı sınırı gerisinden başlamak üzere 90-100 cm
yükseklikte bir korkuluk yapılacaktır. Madde 33 - Kazının, komşu bir yapıyı devamlı veya geçici olarak tehlikeye soktuğu
hallerde, yapı tekniğinin gerektirdiği tedbirler alınacaktır. Bitişik nizamda temel kazısı yaparken dikkat edilecek hususlardan
bazıları: yandaki binanın temel altı kotundan itibaren en fazla 2 m aşağı inilebilir. Ekskavatör hafriyat alırken yandaki binaya
en fazla 1.5 m yaklaşabilir (ki çoğu operatör 35 cm i kâfi görür) iki bina arasında bitişik nizamda temel kazısı yapıldıktan
sonra binaların arasına güçlü tahtalarla destekler konmalı.

230
231
Temel için gerekli kazı yapılıp yukarıdaki şekilde temel aplikasyonun hazırlandıktan sonra en büyük eksi kottan başlanarak temel
yapılır. Temel izolasyonu için projede ve zemin etüdü sonrasın uygun bulunan bir yöntem ve malzeme ile yapılır.

Kolon papuçları

Kolon papuçları

Kolon papuçları

232
DUVAR ALTI TEMELLERĐ
Taşıyıcı yığma duvar veya perdelerin altında meydana gelen ve bir doğrultuda uzanan temellerdir. Uzun doğrultuda eğilme
oluşmadığı kabul edilerek, kısa doğrultuda birim boy için hesap edilir. Uzun doğrultuda yüklemenin veya zemin özelliklerinin
değişmesinden doğabilecek etkileri karşılamak üzere konstrüktif donatı yerleştirilir.
TS500 10.2 - DUVAR ALTI TEMELLERĐ
10.2.1 - Genel Đlkeler; Duvar altı temelleri, taşıyıcı duvar yükünü, zemine güvenli biçimde aktarmak üzere oluşturulan
betonarme elemanlardır. Duvar altı temelleri, donatı gerektirmeyecek biçimde boyutlandırılır. Oluşabilecek farklı çökme ve
oturmalar dikkate alınarak, bu temellerde en az Madde 10.2.3’de tanımlanan minimum donatı bulundurulması gereklidir.
10.2.2 - Tasarım Đlkeleri; Duvar altı temellerinin genişliği, zemin dayanımı dikkate alınarak belirlenir. Kesit hesabında göz
önünde bulundurulacak kesme kuvveti duvar yüzünde, moment ise duvar yüzünden duvar kalınlığının 1/4 ü kadar içerde
hesaplanır.
Temel kalınlığı seçilirken, tasarım momentinin homojen çatlamamış kesit varsayımı ile hesaplanan çatlama momentinden,
tasarım kesme kuvvetinin de kesmede çatlama dayanımından küçük olması sağlanmalıdır. Duvar altı temeli, herbir yanda,
üzerindeki duvardan en az 100 mm dışarı taşmalıdır. Duvar altı temeli kalınlığı ise, duvar dışına taşan konsol açıklığının
yarısından ve 200 mm den az olamaz.
10.2.3 -Donatıyla Đlgili Kurallar; Duvar boyunca her köşede bir tane olmak üzere en az 4φ10 boyuna donatı bulundurulmalı
ve bunlar, aralığı 300 mm yi geçmeyen, en az 8 mm çapında etriyelerle sarılmalıdır, Şekil 10.1.
DY 6.3.5. Yığma Binalarda Duvar Altı Temelleri
6.3.5.1 – Yığma bina temelleri, taşıyıcı duvarların altında betonarme duvaraltı temel olarak yapılacaktır. Duvar altı temelinin
derinliği; zemin özellikleri, yeraltı su düzeyi ve yerel don derinliği gözönüne alınarak saptanacaktır. Bodrumsuz binalarda
temellerin üzerine yapılacak taş veya beton duvarların üst kotu, kaldırım kotundan en az 0.50 m yukarıda olacaktır.

6.3.5.2 – Duvar altı temellerinin beton kalitesi en az C16 olacaktır. Tablo 6.1’de tanımlanan zemin gruplarına göre, duvar altı
temellerinin boyutlarına ve donatılarına ilişkin koşullar Tablo 6.4’te verilmiştir.

6.3.5.3 - Tablo 6.1’de (A), (B) veya (C) gruplarına giren zeminlerin bulunduğu eğimli arazide temeller basamaklı olarak
yapılabilir. Basamaklı temellere ilişkin koşullar da Tablo 6.4’te verilmiştir.

6.3.5.4 – Duvar altı temellerine konulacak boyuna donatıların hem üstte ve hem altta yatay aralıkları 0.30 m’yi geçmeyecek;
köşelerde, kesişme noktalarında ve basamaklı temel durumlarında sürekliliği sağlayacak biçimde bindirme yapılacaktır.

TABLO 6.4 – DUVAR ALTI TEMELLERİNE İLİŞKİN KOŞULLAR

KOŞULUN TANIMI Zemin Grubu (A),(B) Zemin Grubu (C) Zemin Grubu (D)
Minimum temel genişliği (mm) 500 600 700
Duvar kalınlığına ek (iki yandan) pabuç genişliği(mm) 2×150 2×200 2×250
Minimum temel yüksekliği (mm) 300 400 400
Altta ve üstte minimum temel boyuna donatısı 3∅12 3∅14 4∅14
Temelde minimum etriye ∅8/30 ∅8/30 ∅8/30
Minimum basamak yatay aralığı (mm) 1000 1500 ─
Minimum basamak bindirme uzunluğu (mm) 300 400 ─
Maksimum basamak yüksekliği (mm) 300 300 ─

Zeminde oluşan gerilme yükleri,

1. Zemine uygulanan üst yapı yükü (+Nd)
2. Temel sisteminin yükü (+Nt)
3. Temel çukurundan boşaltılan zeminin yapısına bağlı olan zemin yükü (-Nz)

233
olarak sayılır. Temel çukurundan boşaltılan zemin yükü zemin gerilmesini azaltır bu yüzden bodrum katlı yapılar davranış
bakımından tercih edilir. Bu durum temel çukurunun taşıyıcı zemine kadar boşaltılmasının uygun olacağının işaretidir.
karekteristik değerler
  
Zeminde oluşan gerilme σ=N d +N t −N z =σ z + ( γ betonh−γ zeminh) ≤σ ze

Emniyetli yönde kalınması için karakteristik değerlerin özel yükleme durumları dışında 1.5 katı alınır.

kullanım değerleri (deprem, rüzgar, 1.4G+1.6Q vs) (karekteristik değil)

  
     
     
σ=  σ

z +1.5 γ
b h −1.5 γ
z h ≤ 1.5 σ ze 
Nd den oluşan gerilme  24−25 kN/m3   8−18 kN/m3  Zemin emniyet gerilmesi 


   
 
 
 
σ

z +1.5  γ
b −
γ z  h ≤ 1.5σ ze ⇒σ z +18h ≤1.5σ ze Zeminde oluşan σ z ≤1.5σ ze −18h
 24−25 kN/m3 8−18 kN/m3  Zemin

N d den oluşan gerilme
   
emniyet gerilmesi

γ=18−20 kN/m 3 (genelde γ=18 alınır )

Nihai zemin dayanımı fzu =1.5σ ze

Temel boyutları başlangıçta bilinmediği için temel zemini hariç zemin (net) dayanımı fnz = fzu −18h

Yapı güvenliği için zeminde oluşan maksimum gerilme her zaman σ z max ≤ fnz olmalıdır.
N
q
c
σ1 σ1
∴h↑ etki alanı↑
h ∴h↑ gerilme↓ h
σ2
b 45o-60o σ22
σ 45o-60o
αb t b t
Temel hesaplarında;
1. Maksimum gerilmenin temel ile zemin birleşim (basınç) noktasında olduğu ve çekme bölgesinde gerilmenin oluşmadığı,
2. Gerilmenin derinlikle azaldığı
3. Gerilmenin 45o-60o ile ilerlediği bilinmelidir.
q q
Çizgiselyük σ1 = σ2 =
b (α>1)b

Yayılıyük σ1 = N σ2 = N
b⋅c (b+2t)⋅(c+2t)

234
 Duvaraltı temelerde gerilme dağılımı aşağıdaki şekilde oluşur.

Nt=Toprak (kN/m) Ns=Temelin kendisi (kN/m) Moy=My+Vy⋅h

b-b

Nd Mx
Zemin kotu L L Vx
a-a TS500
Nt/2 Nd My Nt/2 hh>don derinliği
Vy hh>h+min. don derinliği
hh
L≥10cm
No d h h≥(200mm veya L/2)
Deprem Vo Moy d→Vd<Vcr=0.65⋅fctd⋅1⋅d’yi sağlamalı
bx
Düzgün yüzey için 10cm grobeton (C10) a-a kesiti b-b kesiti
DEPREMLİDURUM

 σ1 σ2 σ1
+BASINÇ − ÇEKME σ2
   depremher zaman olmaz
No Moy
σ1,2 = m ± ≤ 1.5 σ ze
b x ⋅1 W

Depremsiz durum(M=0) σ z = N m ≤σ ze
b x ⋅1 σz

Duvar altı temellerin donatı ve boyutlandırılması sayısal örnek üzerinde açıklanmıştır. (σze=150 kN/m2, C20, B 420C)

Duvar toprak
Duvar altındaaltında
toprak kaldığı zaman
kaldığısıva ve tuğla
zaman sıvakısavezamanda bozulduğu ve
tuğla kısa
yapı içinde rutubet oluşturduğu için bu temele dayanımı düşükte olsa bir
zamanda bozulduğu ve yapı içinde rutubet
betonla diş yani su basmanı yapılması çok uygun olacaktır. Ancak dişin temel
ile oluşturduğu için bu
bir bütün yapılmaz ise temele dayanımı
aynı sorun düşükte
devam eder. Ayrıcaolsa
temelin don
bir betonla
derinliğinin altındadişolması
yanigereği
su basmanı
bu sorunuyapılması
daha da belirçokhaleuygun
getirmektedir.

18.06m 18.06m

Köşelere hesapsız dağıtma

donatısı (4∅10)

a a
1m (birim) 1m (birim)
h h
b ≥5cm(paspayı)
d’≥ b ≥5cm(paspayı)
d’≥

σz=225 kN/m2 σz=225 kN/m2

Vd Vd Yükün tamamı kısa doğrultuda etkidiği kabul

edilerek donatı hesabı bu yönde yapılır
a a
4 4

Md Md

235
TS500, duvar altı temellerin,
1. Kesme donatı gerektirmeyecek kalınlık ve beton kalitesinde (fctd yüksek olması ve toprak içinde betonun
bozulmaması için minimum C16 (DY) önerilmektedir.) olmasını sağlayarak kesmeden çatlamamasını önlemek,
2. Duvar altı temel kesitinde dış yüklerden oluşan tasarım momentinin (Md), kesitin çatlama momentinden büyük
olmamasını,
3. Yukarıdaki iki şartın sağlanmasına karşın yinede bu etkiler karşılanmamış gibi yukarıda tabloda verilen
minimum kesme ve eğilme donatılarının bulundurulması,
sağlayacak şekilde boyutlandırılmasını öngörmektedir.


N N N 
1. 1.5⋅σ ze =fzu = d = d →b= d = 270 =1.20m 
A b1 ⋅ fzu ⋅1 1.5⋅1501 ⋅  270 =225kN/m2
1. ve 2. büyük seçilir b=1.20m →σ z =1.21.0
⋅
  
Büyük olan seçilir

a 
2. D grubu zeminlerde b=2⋅0.2+0.4 =0.80m veya b=0.70 m 

σ ze =225<fze =fzu −18⋅h→h=1.5⋅150−225 =0 h=0 olsabilegerilmedurumu sağlanmaktadır.

18
DYgöre hmin =400mm seçilir.

Duvaryüzünde Nd denoluşan tasarım kesmekuvveti Vd =σ z b−a=2251.2−0.4 =90kN

2 2
fctd Vcr
  birimboy
d   Vd

⋅ −3 =237.40kN<90kNetriyehesabıgerekmez amamin. etriye.

Betonun karşıladığı kesme Vcr =0.65⋅(0.35⋅ 20/1.5)⋅ 1000 ⋅35010
2 2

Moment duvar yüzünden a/4 noktasında Md =σ z b−a+ a ⋅1=225⋅1.2−0.4 +0.4 ⋅1=28.13kNm
 2 4 2  2 
4 2 
Mcr >Md uygun
I
TS500→Mcr =2.5⋅fctd ⋅ =2.5⋅1000(0.35⋅ 20/1.5)⋅ ⋅
10.4 2
=69.57kNm/m 
y 6 

a=400mm a=400mm

L=400mm L=400mm L=400mm L=400mm

d d
h=400mm DY 4∅14üst+4∅14alt (tablo) h=400mm DY 4∅14üst+4∅14alt (tablo)

aa=400mm aa=400mm
b=1200mm b=1200mm

DY ve TS500 min. etriyeyi ∅8/300 öngörmektedir. Buna karşın etriye açıklığı (aa) hakkında bir hüküm bulunmamaktadır.
aa≤d veya komşu 2 donatı arası kadar olmalıdır. d=400-50-8-14/2=335
Öneri olarak etriye açıklığı aa≤ 335mm aa=(1200-2⋅50-8)/3=364
364mm

236
TEKİL TEMELLER
Yapı için ilk akla gelen ve uygulanması istenen tekil temeldir. Diğer temel sistemlerine tekil temel yeterli olmaması sonucu ihtiyaç
duyulmaktadır. Yapı temellerini uygulama ve yapım aşamalarından kaçınmak için ilk uygulanan tekil temel olduğu aşağıdaki
şekilde de görülmektedir.

Tekil temellerin boyutlandırılmasında,

1. Yapıya etkiyen düşey ve yatay yükler
2. Zeminin heterojen yapısı
3. Yer altı su seviyesi
4. Temel sisteminde bağ kirişinin bulunması
şekilde görüldüğü üzere etkili temel parametredir.

Tekil temel
Tekil temel Bağ kirişli

Uygulamada temeller genellikle eksenel yük yanında momente de maruzdurlar. Eksantrik yüklü temel, aynı koşullarda,
merkezi yüklü temele göre daha az yük taşır. Merkezi yüklü temelin (şerit) her iki yanında kırılma yüzeyleri meydana gelirken,
eksantrik yüklü temelin sadece bir tarafında (eksantrikliğin yer aldığı tarafta veya karşı tarafta) kırılma yüzeyi meydana gelir.

237
 Nd
Md

σzo σzf d h

bx

bx/6 bx/6
by/6 by
çekirdek
by/6

Nd
σz ⊗ σz max = 1
bx ⋅by
e=0 by/6

⊗
σzmin Nd  6 ⋅ ex  Nd  6 ⋅ ex 
σzmax σzmax = 1+  σz min = 1−  2
Çekirdek içinde bx ⋅by  bx  bx ⋅by  bx 
e<bx/6
2Nd
⊗ σz max = 3
σzmax
Çekirdek üzerinde
bx ⋅by
e=bx/6

s 2Nd 2Nd 4Nd

σzmax ⊗ σzmax = = = 4
Çekirdek dışında (bx −s)=bx −3(bx /2−ex )
bx ⋅ s 3 ⋅(bx / 2 − ex )⋅by 3 ⋅(bx − 2ex )⋅by
e>bx/6

İki yönde eksantrikliğe maruz bir dikdörtgen taban alanlı rijit bir temelde; eksantritenin çekirdek içinde kalması durumunda
gerilmeler aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır.
Nd
Myd Mxd

σzo σzf d h
Zemin Zemin
Gerilme
bx

σ1 σ3 Nd
1 3
bx/6 bx/6
My çekirdek
by/6
by/6

Mx 4 Zemin gerilmesi
2

σ2 σ4 Uygulanan yük ve zemin tepkisinden dolayı temel plağında oluşan

şekil değiştirme

238
 Nd M My N Mx My N  6ey 6ex 
σ1,2,3,4 = ± x ± = d ± ± = d 1± ±  5
bx ⋅by Wx−x Wy−y bx ⋅by bx ⋅by / 6 by ⋅b2x / 6 bx ⋅by
2
 by bx 

Bağ kirişli tekil temelin planı aşağıdaki şekilde çizilir.

S3 S4
a-a kesiti S5 S6
T2 120/90 T4 90/120

10 30 40
T3 90/120 T2 120/90

80
BK BK 30/30 BK BK 30/30 BK BK 30/30
Grobeton
① ② ③ ④
1676 cm
643 482 551
S8

b
T3 90/120 T4 90/120 T5 210/90 T4 90/120
BK

Ⓒ
T4 120/90

BK 30/30 BK 30/30 BK 30/30

P2
S7 S8 S9
BK 30/30

BK 30/30

BK 30/30
BK 30/30

BK 30/30
500
80

Ⓑ 920 cm
BK 30
T2 120/90 40

T3 90/120 T4 90/120
S4

30 30 30
T2 120/90 T2 120/90

Ⓑ
90
BK 30/30 BK 30/30 BK 30/30
S4 S6
a S3 30 60 30
S5 a
BK 30/30

120
b-b kesiti

BK 30/30
BK 30/30

BK 30/30

T1 90/270
420

P1
S1
T2 120/90

T2 120/90
BK

T2 120/90
Ⓐ

Ⓐ
BK 30/30 BK 30/30
S1 S2
b

Şekil: 1/50 tekil (münferit) temel planı

İki yönde eksantrikliğe maruz bir dikdörtgen taban alanlı rijit bir temelde; eksantritenin çekirdek dışında olması durumunda taban
basınç dağılışında kopma meydana gelir. Bu durumda taban basınç dağılışını ve kopmuş bölgeyi belirlemek için grafik
yöntem+uzun formüller burada açıklanmamaktadır. Bileşke eksantrikliğin çekirdek dışında kalıp kalmadığı, şekil ölçekli çizilerek,
noktanın yeri kontrol edilir. Ayrıca bu kontrol analitik olarak yapılabilir. Dahası, en küçük gerilmenin negatif çıkıp çıkmadığı hesapla
anlaşılır. Geleneksel yönteme göre, eksantrik yüklü bir temelin taşıyabileceği yük şu kabule göre belirlenir; Taban basınç dağılışının
maksimum değeri (σmax), zeminin emin taşıma gücünü (qemin) veya başka bir deyişle, merkezi yüklü aynı koşullardaki temelin emin
taşıma gücünü aşmamalıdır. σmax ≤ qemin

1. Taşıma gücü teorileri ile (Terzaghi, Meyerhof, Hansen gibi)


 1. S tandart Penetrasyon Deneyi (SPT)
 
2.Koni Penetrasyon Deneyi (CPT)
Zemin taşıma gücünün belirlenmesi 2. Arazi deneyleri 
 3.Pr esiyometre Deneyi (PMT)
 4.Plaka Yükleme Deneyi (PLT)

3. Tablo ile

Terzaghi taşıma gücü formülü, şerit temel (iki boyutlu koşullar) için aşağıdaki kabuller yapılarak çıkarılmıştır.

239
 Q Temel
b
Temel derinliği = Df
Kabarma
σ σ
İhmal
A φ φ 45-φ/2 45-φ/2 G Derinlik basıncı = γ n ⋅Df
E Pasif bölge
Aktif bölge B
Pasif bölge b
Q
Kabarma
D Geçiş bölgesi Geçiş bölgesi F σσ
Q Temel C Aktif bölge
b
Kırılma yüzeyi BA:Lokal kayma
AA:Normal kayma kırılması kırılması Kırılma yüzeyi
σ σ q Emniyetli taşıma gücü b
Q
A φ φ B Taşıma gücü Kabarma olmaz
Aktif bölge σσ
AA
c w c Sınır taşıma Aktif bölge
gücü Kırılma yüzeyi
BB:Ani (zımbalama)
φ
P C φ Göçme
kayma
P
Oturma

BA
BB

Göçme A-B tabanı sürtünmeli ABC kamasında düşey denge;

ABC kaması aşağı hareket eder
φ=CAB=CBA zeminin içsel sürtünme açısı q = c⋅Nc +γ⋅Df ⋅Nq + 0.5⋅γ⋅b⋅Nγ
CD ve CF kırılma yüzey kısımları logaritmik spiraldir
BFG ve ADE pasif bölgeler olup, FG ve DE kırılma yüzey kısımları düzlemdir Bu bağıntı iki boyutlu şerit temel için
Kırılma yüzey kısımlarının temel derinliği içindeki kısımları ihmal edilerek bunun yerine γ⋅D etkisi alınır
Zeminin genel bir zemin (c-φ) olduğu düşünülür
Terzaghi taşıma gücü bağıntısıdır.
Temel şekli k1 k2
Kare 1.2 0.4
Şerit 1.0 0.5
Daire 1.3 0.3
Dikdörtgen 1+0.2bx/by 0.5-0.1bx/by
İçsel sürtünme açısı ve temel şekli
  
Bazı şekil katsayıları ile Terzaghi bağıntısı üç boyutlu durumlar için, q = k1 ⋅c⋅Nc +po ⋅Nq + k 2 ⋅γ⋅b⋅Nγ


  
kohezyon derinlik temel genişliği ve zamin ağırlığı
Taşıma gücü bağıntısı incelendiğinde; üç terimden oluştuğu görülür. Bunlardan birincisi temel zemininin kohezyonunun, ikincisi
temel derinliğinin, üçüncüsü temel genişliği ve temel zemininin ağırlığının taşıma gücüne katkısını gösteriyor. İçsel sürtünme açısı
ise her üç terimde yer alarak taşıma gücüne katkı yapıyor.

Yani q=f (c, φ, B, γ, Df, temel şekli vb.) dir.

Buradan anlaşılacağı üzere taşıma gücü sadece zeminin özelliklerine bağlı değildir, temel ile ilgili bilgilere göre de değer almaktadır.

240
Genel olarak başlangıçta iki ayrı tekil olan temel, yüklerinin dolaysı ile etki alanlarının birbirine yaklaşması sonucu mütemadi,
mütemadi olan temellerin etki alanlarının birbirine yaklaşması sonucunda ise radye temele dönüşür.

b b
Q Q
σσ σσ

b b
Q Q
b
σσ σσ

b b c
Q Q
σσ σσ

b b d
Q Q
σσ σσ

Temel daima eksantrik tarafına doğru döner. Eksantirisite arttıkça temelin toplam taşıma gücü azalır. Eksantrik yüklü rijit bir temel
altındaki basınç dağılışlarını belirlemek için,
• Taban basıncının dağılış biçimi doğrusaldır (lineer).
• Dağılışın bileşkesi, eksantrik olarak etkiyen yüke eşittir (ΣY=0).
• Dağılışın bileşkesi ile eksantrik yük, aynı düşey doğrultudadır (ΣM=0).
• Zemin ile temel arasında çekme gerilmesi oluşamaz. Çekme gerilmesi oluşan alanda, temel ile zemin teması
kaybolur.
• Şekilde bir tekil temelin hesap detayları görülmektedir.

241
 Trapez temel kesiti Dikdörtgen temel kesiti

Statik hesaplarda kolaylık açısından, temel ağırlığı hesaplarda dikkate alınmaz. Sadece eksenel yüke maruz tekil temelin taban
basıncı ve kesit tesirleri sayısal örnek üzerinde açıklanmıştır. Bu tür temellerin boyutlandırılması kolon yüzündeki (kritik kesit) kesit
tesirlerine göre veya emniyetli yönde kalmak amacı ile eksendeki değerlere göre de yapılabilmektedir.
Nd=1215 kN

300 mm

Mmax=145.8 kNm
600 mm
by=1.5m Tmax=486 kN
Kritik kesit

Nd=1215 kN

Kritik kesit

d h=0.60 m

bx=1.8 m

σ=N= 1215 =450kN/m2

A 1.80⋅1.5

q= N =1215 =675kN/m
b x 1.80

T=607.5 kN

Tmax=405 kN V
Kolon yükü tekil ise Kolon yükü yayılı ise
M
Mmax=121.5 kNm
M=273.38

242
 Uygulama:
Uygulama Eksantrik yüklü tekil temelin gerilme ve boyutlandırmaya esas olan kesit tesirleri

Nd Md
(by-ay)/2
(bx-ax)/2
Mdy
Vdy
σzmin
Vdx
Mdx σzmax

Nd=2000 kN
Md=300 kNm
σzmax

d h
45O 45O

bx
σzmin
σzmax
σzo σzf

ax
Kendi yükü (yapım aşaması) Kendi+kolon yükü altındaki Kolon ekseninde Kendi+kolon
ay by davranışı yükü altındaki davranışı
300 mm
(bx-ax)/2
600 mm
(by-ay)/2
Plan
Tekil ve/veya mütemadi temel kesit tipleri

ax
b2=ay+d

ay

b1=aX+d
Zımbalama alanı

Bağ kirişi

Kolon papucu

Papuç donatısı

243
Zeminde oluşan gerilme yükleri,
4. Zemine uygulanan üst yapı yükü (+Nd)
5. Temel sisteminin yükü (+Nt)
6. Temel çukurundan boşaltılan zeminin yapısına bağlı olan zemin yükü (-Nz)
olarak sayılır. Temel çukurundan boşaltılan zemin yükü zemin gerilmesini azaltır. Bu durum temel
çukurunun taşıyıcı zemine kadar boşaltılmasının uygun olacağının işaretidir.
karekteristik değerler
 
Zemin de oluşan gerilme σ = Nd + Nt −Nz = σz + ( γbetonh − γ zeminh) ≤ σze

Emniyetli yönde kalınması için karakteristik değerlerin özel yükleme durumları dışında 1.5 katı alınır.

  kullanım değerleri (karekteristik değil)

 
     
     
σ= σz +1.5 γb h −1.5 γz h ≤ 1.5σze 


Nd den oluşan 
 
 
gerilme  24−25 kN/m3   8−18 kN/m3  Zemin emniyet gerilmesi 
 
 
 
σz + 1.5  γb − γz  h ≤ 1.5σze ⇒σz +18h ≤1.5σze Ze min de oluşan σz ≤1.5σze −18h


3
 
Nd den oluşan gerilme
 24−25kN/m

8−18 kN/m

3
Zemin emniyet gerilmesi

γ=18−20 kN/m3 (genelde γ=18 alınır )

Nihai zemin dayanımı fzu =1.5σze

Yapı güvenliği için ze min de oluşan maksimum gerilme herzaman σzmax ≤ fzu olmalıdır.

Temel boyutları başlangıçta bilinmediği için temel zemini hariç zemin dayanımı fzn = fzu −18h

σze=150 kN/m2, C20/25, B 420C).

Uygulama: Yukarıda verilen eksantrik tekil temelin boyutlandırılması yapılacak (σ

N N 2000
Temel boyutları 1.5 ⋅σze = → bx = by için seçim A = b2x = = = 8.89 m2 ⇒ bx = 2.98 m ≅ 3 m
A 1.5 ⋅σze 1.5 ⋅150

Md 300 b 3
Eksantrisite e = = = 0.15 m < x = = 0.5 gerilme dağılımı yamuk (çekirdek (b / 6 h/ 6) içinde)
Nd 2000 6 6

Nd  6 ⋅ ex  2000  6 ⋅0.15  Nd  6 ⋅ ex  2000  6 ⋅ 0.15 

3 nolu σzmax = 1+ = 1+  = 288.89 kN/m
2
σz min = 1− = 1−  =122.22 kN/m
2

b x ⋅b y  bx  3 ⋅ 3  3  b x ⋅b y  bx  3 ⋅3  3 

σz max = 288.89 > fzu =1.5 ⋅150 = 225 kN/ m2 ise temel boyutu yeterli değil artırılmalı bx = by = 3.4 m seçildi

Nd  6 ⋅ ex  2000  6 ⋅0.15 
σz max = 1+ = 1+  = 218.81kN/m < fzu =1.5 ⋅150 = 225 kN/ m
2 2
σz min =127.21kN/m2 uygun
bx ⋅by  bx  3.4 ⋅3.4  3.4 

σ +σ  218.81+127.21
Ortalama gerilme σzo =  zmax min  =   =173.01kN/m
2

 2   2 
x − x yönü
   
  σzmax −σmin   bx − ax     218.81−127.21  3.4 − 0.6  
Kolon yüzündeki taban basıncı σzf =σzmax −      = 218.81−      =181.09 kN/m
2
 b  2    3.4   2  
 x  

244
 y − y yönü
   
 σ   by − ay  
zmax −σmin  218.81−127.21  3.4 − 0.3  
Kolon yüzündeki taban basıncı σzf =σzmax −    = 218.81−     =177.05 kN/m
  2  
2
 
 b y       3.4   2  
1. 250 mm 
 
 
 (by / 2) − (ay / 2) 3.4 / 2 − 0.3 / 2 
Temel h kalınlığı h ≥ 2. = = 0.39 m  seçilen h = 500 mm
 4 4 
 
 
3. σzmax < fzn = fzu −18h ⇒ 218.81=1.5 ⋅150 −18h h = 0.34 m

b1 = ax + d = 600 + 440 = 1040 mm b2 = ay + d = 300 + 440 = 740 mm



Kolonun papuç  
  Zımbalama alanı Ap = 1.040 ⋅ 0.740 = 0.77 m
2
ax
zımbalama tahkiki  

b2=ay+d
 ay

 Zımbalama çevresi up = 2 ( b1 + b2 ) = 2 ⋅ (1.040 + 0.740) = 3.56 m

 b1=aX+d

1 1 Zımbalama alanı
γ= = = 0.94
ex + ex 0.15 + 0
1 + 1.5 0.4 1 + 1.5 0.4
b1 ⋅ b2 1.04 ⋅ 0.74

Vpr = γ fctd up d = 0.94 ⋅ 1.04 ⋅ 3560 ⋅ 440 ⋅ 10−3 = 1531.31kN  Vpr < Vpd 
 Çözüm

 Zımbala 1. h = 600 mm artırılır
Vpd = Nd − Ap ⋅σ zo = 2000 − 0.77 ⋅ 173.01 = 1866.78 kN sağlanmamaktadır 
2. ( Vpd − Vpr )hesaplanır
etriye

Kolonun zımbalama tahkiki
b = a + d = 600 + 532 = 1132 mm b = a + d = 300 + 532 = 832 mm
1 x 2 y

 Zımbalama alanı A = 1.132 ⋅ 0.832 = 0.942 m2

 p

 Zımbalama çevresi up = 2 ( b1 + b2 ) = 2(1.132 + 0.832) = 3.928 m


 1 1
h = 600 mm  γ = = = 0.915
e +e 0.15 + 0
 1 + 1.5 x x 0.4 1 + 1.5 0.4
 b1 ⋅ b2 1.132 ⋅ 0.832
 −3
 Vpr = γ fctd up d = 0.915 ⋅ 1.04 ⋅ 3928 ⋅ 532 ⋅ 10 = 1988.55 kN  Vpr > Vpd
 
  Zımbala
 Vpd = Nd − Ap ⋅σzo = 2000 − 0.942 ⋅ 173.01 = 1837.02 kN sağlanmaktadır
 

 σ +σ  b − a  218.81+181.09  3.4 −0.60 

X − X Kolon yüzünden konsol Vdx =  z max zf   x x  by =    3.4 = 951.76 kN/m
2

 2  2   2  2 
600−50−
10−16/2=532

Vcr = 0.65⋅fctd ⋅by ⋅d = 0.65⋅1.04⋅3400⋅ 532 ⋅10−3 =1222.75 kN Vcr > Vdx kesme güvenliği sağlanmıştır.

 σ +σ   b − a  218.81+177.05  3.4 −0.3 

Y − Y Kolon yüzünden konsol Vdy =  z max zf   x y  by =    3.4 =1043.09 kN/m
2

 2  2   2  2 
Vcr = 0.65⋅fctd ⋅by ⋅d = 0.65⋅1.04⋅3400⋅532⋅10−3 =1222.75 kN < Vdy =1043.09 kN/m2 kesme güvenliği sağlanmıştır.

245
  (b − a )2   (3.4 − 0.60)2 
X − X yönünde eğilme Mdx = (2⋅σz max +σzf )  x x  by = (2⋅218.81+181.09)   3.4 = 687.18 kNm
 24   24 
   

0.5 0.5
 2Mrb   2 2⋅687.18⋅106 
Basınç bloğu derinliği a = d ± d2 −  =542600 −50 −16/ 2 − 542 − = 34 mm
 0.85 ⋅ fcd ⋅bw   0.85 ⋅13.33⋅3400 

687.18⋅106
Md = d −  As ⋅ fyd  ⇒ As =
a Mrb
= = 3586 mm2
 2 fyd ⋅[d − a/2] 365 ⋅[542 − 34 /2]

3400 3400 
s= 201∅16 =190 mm seçilen s =180 mm ⇒ As = 201∅16 = 3796.67 mm2 
3586 180

 seçilen ∅16 /180
a det a det 

As min =ρmin ⋅b ⋅h = 0.002⋅3400⋅542 = 3686 mm2 (SEÇİLEN 3400/180 =18.8 = 19 ∅16 

1   (by − ay ) 
2
 (3.4 − 0.30) 
2

Y − Y yönünde eğilme Mdx =  σzo   1 
by =  173.01 
 2   2  2  2  3.4 = 706.62 kNm

0.5 0.5
 2Mrb   2 2⋅706.62⋅106 
Basınç bloğu derinliği a = d ± d2 −  =526 − 526 − = 36.11 mm
0.85 ⋅13.33⋅3400 
2. sıra olmasından dolayı d= 600 −50−16 −16/2 =526 mm
 0.85 ⋅ fcd ⋅bw  

Mrb 706.62⋅106
Md = d −  As ⋅ fyd  ⇒ As =
a
= = 3811 mm2
 2 fyd ⋅[d − a/2] 365 ⋅[526 − 36.11/2]

3400 3400 
s= 201∅16 =179.32 mm seçilen s =175 mm ⇒ As = 201∅16 = 3905 mm2 
3811 175

 seçilen ∅16 /175
a det a
det 

As min =ρmin ⋅b ⋅h = 0.002⋅3400⋅516 = 3509 mm2 (SEÇİLEN 3400/175 =19.43 = 20 ∅16 

Nd=2000 kN Md=300 kNm

∅16/175
d h=0.60 m
∅16/180 h=0.50 m

bx=3.4 m
Nd=2000 kN

ax by=3.4 m
∅16/175

300 mm ay
(bx-ax)/2
600 mm
(by-ay)/2

∅16/180

246
 a=850 mm

by=3400 mm
b=1700 mm
3400 mm

a=850 mm
Papuç uzunluğu 8 eşit parçaya bölünür. 3400/8=425 mm
Sıklaştırma boyu b=4⋅425=1700 mm
Sıklaştırmasız boy 2a=3400-b=1700 mm→a=850 mm

a=850 mm b=1700 mm a=850 mm

bx=3400 mm

247
Uygulama: Verilen eksantrik tekil temelin düzgün yayılı gerilme oluşturacak şekilde boyutlandırılması.
(σze=200 kN/m2, Zeminin birim hacim ağırlığı γ=20 kN/m3 C20/25, B 420C).

Nd Md
Vd

Ly=0.85Lx

Lx
N=648 kN
M=240.1 kNm
V=27.3 kN

h=700 mm

400 400 1200

No
Vo Mo
ex

σ=285.88 kN/m2

I
700

II
300 mm 300

400 mm

700
Plan

Çözüm:
Çözüm Yapının özellikle kenar kolonlarında görülen bu şekildeki tekil temellerin hesabında düzgün yayılı gerilme oluşturacak
şekilde boyutlandırılması daha uygun olmaktadır. Çünkü simetrik olmayan her kesit ek yükler oluşturmaktadır.

Mo = MG+Q + VG+Q ⋅ h + NG+Q ⋅ ex = 0 → 240.10 + 27.3 ⋅ 0.70 − 648 ⋅ e x = 0 → ex = 40 cm

 
N M  648  L = 1.97 ≅ 2 m
σzf = 220 − 1.2 ⋅ 20 = 196 kN / m2 → σ = ± ⇒ 196 = → x
A W  L x ⋅ [0.85 ⋅ L x ]  L y = 1.70 m
  
 Ly 

248
Temel boyutları belirlendikten sonra artırılmış kuvvetlere göre zemin gerilemeleri;

[1.6 +1.4 ] ort.

Mo = 1.5 ⋅ [MG+Q + VG+Q ⋅ h + NG+Q ⋅ ex ] = 1.5 ⋅ [240.10 + 27.3 ⋅ 0.70 − 648 ⋅ 0.4 ] = 0.015 kNm

N M 1.5 ⋅ 648 0.015 ⋅ 6 σ1 = 285.89 kN / m 

2

σ1−2 = ± = ± → σ = 285.88 kN / m2 alınarak hesap yapılır.

2  ort
A W 2 ⋅ 1.70 22 ⋅ 1.7 σ2 = 285.87 kN / m 

 L 1.22
Konsoldan oluşan MI−I = σ ⋅ (A) ⋅ = 285.88 ⋅ ⋅ 1.7 = 349.92 kNm
 2 2
I − I

Vcr = 0.65 ⋅ fctd ⋅ by ⋅ d = 0.65 ⋅ 1.04 ⋅ 1200 ⋅ [700 − 50 − 8] ⋅ 10 = 520.79 kN < Vd = 285.88 ⋅ 1.2 ⋅ 1.7 = 583.20 kN
−3



 L 0.72
 Konsoldan oluşan M I −I = σ ⋅ (A) ⋅ = 285.88 ⋅ ⋅ 2 = 140.08 kNm
 2 2
II − II 
V = 0.65 ⋅ f ⋅ b ⋅ d = 0.65 ⋅ 1.04 ⋅ 700 ⋅ 700 − 50 − 8 ⋅ 10−3 = 520.79 kN < V = 285.88 ⋅ 0.7 ⋅ 2 = 400.23 kN
 cr ctd y [ ] d


Ortalama gerilme σzo = 285.88 kN / m2

Kolonun zımbalama tahkiki

b = a + d = 400 + 632 = 1032 mm b = a + d = 300 + 632 = 932 mm
1 x 2 y

Zımbalama alanı A = 1.032 ⋅ 0.932 = 0.962 m2

 p

Zımbalama çevresi up = 2 ( b1 + b2 ) = 2(1.032 + 0.932) = 3.928 m





h = 700 mm 
γ = 1 1
= = 0.80
 ex + ex 0.40 + 0
 1 + 1.5 0.4 1 + 1.5 0.4
 b 1 ⋅ b 2 1.032 ⋅ 0.932
V = γ f u d = 0.80 ⋅ 1.04 ⋅ 3928 ⋅ 632 ⋅ 10 −3 = 2065.44 kN  V > V
 pr ctd p

pr pd

  Zımbala

V = N − A ⋅σ = 1.5 ⋅ 648 − 0.80 ⋅ 285.88 = 743.30 kN  sağlanmaktadır
 pd d p zo 

Bulunan moment ve kesme kuvvetlerine göre yukarıdaki gibi temel donatı hesabı yapılır.

Tekil temeller baz ve verici istasyonları, minare, rüzgâr enerji gülü ve anıtlarda sık olarak uygulama
alanı bulunmaktadır.

249
Dçap= 19 m Hyükseklik=3.45 m

250
Uygulama: Verilen kolon kesitinin edilmesi (fck=25 MPa fyk=420 MPa Pas=35 mm)

1 2 3 4
6.43m 4.82m 5.51m
K106 25/50 K107 25/50 K108 25/50
C
D103 D105
D104
K110 25/50 d = 30 cm d=30cm d=30cm

K115 25/50
K112 25/50

K114 25/50
5.00m

K103 25/50 K104 25/50 K105 25/50 B

K109 25/50

Tüm kolonlar 30⋅60 cm

K111 25/50

K113 25/50
D102
D101 d = 30 cm 4.20m
d = 30 cm Tüm kirişler 25⋅50 cm
Tüm perdeler 30⋅210 cm
K101 25/50 K102 25/50 h =4m h =3.2m A

2-2
Q=10 kN/m G=30 kN/m

13 14 15 16
10 11 12 m
Q=10 kN/m m 3.2
G=30 kN/m 3.2

9 10 11 12
7 8 9
Q=10 kN/m G=30 kN/m m
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m
3.2

B-B 5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8

4 5 6
4m
4m
30/60

30/60

30/60
2B
30/60
cm

cm

cm
cm

30/60 1 2 30/60 3
30/60
4
1 m
2 3 6.43m 4.82m 5.51
m m
4.20 5.00

6-10 NOLU KOLON ALTI TEMEL HESABI

B-B AKSININ DEĞERLERĐ 2-2 AKSININ DEĞERLERĐ
2-6 M N V 2-5 M N V
G -7,75 -529,9 7,44 G 4,39 -386,23 -2,49
Q -1,97 -126,6 1,83 Q 1,04 -90,25 -0,59
E -359,35 35,12 135,23 E -72,72 -2,52 34,2
1,4G+1,6Q -14,00 -944,42 13,34 1,4G+1,6Q 7,81 -685,12 -4,43
G+Q+E -369,07 -621,38 144,5 G+Q+E -67,29 -479 31,12
G+Q+Ex+0.3Ey -390.89 -622.14 154.76 G+Q+Ex+0.3Ey -175.10 -468.46 71.69
G+Q-Ex-0.3Ey 327.81 -692.38 115.70 G+Q-Ex-0.3Ey -29.66 -463.42 3.29
G+Q+0.3Ex+Ey -190.25 -648.48 84.04 G+Q+0.3Ex+Ey -375.74 -442.12 142.41
G+Q-0.3 EX-Ey 170.81 -654.52 -65.49 G+Q-0.3 EX-Ey 386.60 -510.84 -148.57

σze=200 kN/m2, Zeminin birim hacim ağırlığı γ=20 kN/m3 C20/25, B 420C).
(σ Nd Md N=1629.54
kN Mx=14 kNm
Vd

by=0.8bx
N=1629.54
kN M =7.81 kNm y
bx

251
 by
N 1629.54 bx = 2.61m ≅ 2.8 m
Temel boyutları bx ⋅0.8bx için seçim 0.8⋅b2x = = = 5.43 m2 ⇒ 
1.5⋅σze 1.5⋅200
 by = 0.8⋅2.8 m ≅ 2.24 m
fzu

 küçük olan

 M bx by  2.24 
 ex = y 14
= = 0.009 m < = = 0.37 
 Nd 1629.54 6 6 
Eksantrisite  küçük olan
 gerilme dağılımı yamuk (çekirdek (b/6 h/6) içinde)
 
 Mx 7.81 bx by  2.24
 
 ey = N =
1629.54
= 0.005 m <
6
=
6
= 0.37 
 d 
Nd  6⋅ex  1629.54  6⋅0.009  Nd  6⋅ex  1629.54  6⋅0.005 
σz max = 1+ = 1+  = 264.82 kN/m
2
σz min = 1− = 1−  = 256.33 kN/m
2

bx ⋅by  bx  2.8⋅2.24  2.8  bx ⋅by  bx  2.8⋅2.24  2.24 

σz max = 264.82 > fzu =1.5⋅200 = 300 kN/ m2 ise temel boyutu yeterli değil artırılmalı bx = 4m by = 3.2 m  seçildi
No MoB−B Mo2−2 1629.54 7.81 14 
σ1 = ± ± = + 2 + = 130.27 kN / m2 < fzu = 300 kN / m2 
AT Wx Wy 4 ⋅ 3.2 ( 4 x ⋅ 3.2y ) / 6 ( 3.2y ⋅ 4 x ) / 6
2

N M M 1629.54 7.81 14 
σ2 = o ± oB−B ± o2−2 = − 2 + = 128.43 kN / m2 < fzu = 300 kN / m2 
AT Wx Wy 4 ⋅ 3.2 ( 4 x ⋅ 3.2y ) / 6 ( 3.2y ⋅ 4 x ) / 6
2
σ zo = ∑ σ
 4
N M M 1629.54 7.81 14 2 
σ3 = o ± oB−B ± o2−2 = + 2 − = 126.19 kN / m2
< f = 300 kN / m σ = 127.31kN / m2
AT Wx Wy 4 ⋅ 3.2 ( 4 x ⋅ 3.2y ) / 6 ( 3.22y ⋅ 4 x ) / 6
zu
  zo

No MoB−B Mo2−2 1629.54 7.81 14 2
σ4 = ± ± = − − = 124.34 kN / m < fzu = 300 kN / m 
2

AT Wx Wy 4 ⋅ 3.2 ( 4 2x ⋅ 3.2y ) / 6 ( 3.22y ⋅ 4 x ) / 6 

σ3=126.19
σ1=130.27

σ4=124.34
σ2=128.43

G+Q için Temel toprak yükü Ng = A T−alan ⋅ h ⋅ γ = 3.40 ⋅ 3.40 ⋅ 0.50 ⋅ 20 = 115.60 kN
B−B 2−2
  

No = NG+Q + Ng = 529.90 + 126.6 + 386.23 + 90.25 + 115.60 = 1248.58 kN
MoB−B = MB−B−G+Q + VB−B ⋅ h = −7.75 − 1.97 + (7.44 + 1.83) ⋅ 0.50 = −5.09 kNm Mo2−2 = M2−2−G+Q − V2−2 ⋅ h = 4.39 + 1.04 − (−2.49 − 0.59) ⋅ 0.50 = 6.97 kNm
N M M 1248.58 −5.09 6.97 N M M 1248.58 −5.09 6.97
σ1 = o ± oB−B ± o2−2 = + + = 108.24 kN / m2 < 150 kN / m2 σ2 = o ± oB−B ± o2−2 = + − = 106.17 kN / m2 < 150 kN
AT Wx Wy 3.4 ⋅ 3.4 ( b2x ⋅ by ) / 6 ( b2y ⋅ b x ) / 6 AT Wx Wy 3.4 ⋅ 3.4 (b2x ⋅ by ) / 6 ( b2y ⋅ b x ) / 6
No MoB−B Mo2−2 1248.58 −5.09 6.97
σ1 = ± ± = − + = 109.85 kN / m2 < 150 kN / m2
AT Wx Wy 3.4 ⋅ 3.4 ( b2x ⋅ by ) / 6 (b2y ⋅ bx ) / 6
No MoB−B Mo2−2 1248.58 −5.09 6.97
σ1 = ± ± = − − = 107.72 kN / m2 < 150 kN / m2
AT Wx Wy 3.4 ⋅ 3.4 ( b2x ⋅ by ) / 6 (b2y ⋅ bx ) / 6
Zemin gerilme kontrolü aşağıdaki şekilde yapılır.
G + Q + EB−B + 0.3E2−2 için Temel toprak yükü Ng = A T−alan ⋅ h ⋅ γ = 3.40 ⋅ 3.40 ⋅ 0.50 ⋅ 20 = 115.60 kN
No = NG+Q+Ex +0.3Ey + Ng = 622.14 + 115.60 = 737.74 kN
MoB−B = MB−B−G+Q + VB−B ⋅ h = −390.89 + 154.76 ⋅ 0.50 = −313.51kNm Mo2−2 = M2−2−G+Q − V2−2 ⋅ h = −175.10 − 71.69 ⋅ 0.50 = −210.95 kNm

737.74 −313.51 −210.95 737.74 −313.51 −210.95

σ1 = + + = −16.24 kN/ m2 < 1.5 ⋅150 kN/ m2 σ2 = + − = 48.16 kN/ m2 < 1.5 ⋅150 kN/ m2
3.4 ⋅ 3.4 ( b2x ⋅ by ) / 6 ( b2y ⋅ bx ) / 6 3.4 ⋅ 3.4 ( b2x ⋅ by ) / 6 ( b2y ⋅ bx ) / 6
737.74 −313.51 −210.95 737.74 −313.51 −210.95
σ1 = − + = 79.47 kN/ m2 < 1.5 ⋅150 kN/ m2 σ1 = − − = 143.88 kN/ m2 < 1.5 ⋅150 kN / m2
3.4 ⋅ 3.4 ( b2x ⋅ by ) / 6 ( b2y ⋅ bx ) / 6 3.4 ⋅ 3.4 ( b2x ⋅ by ) / 6 ( b2y ⋅ bx ) / 6

252
 SÜREKLĐ TEMELLER
Sürekli temellerin tasarımı,
A. Bir (tek
) doğrultuda,
B. Đki (çift ↸) doğrultuda,
çalışan olarak aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi iki ayrı şekilde yapılır.

1 2 3 4 1 2 3 4

C C

a a
a a

B B

A A

Dikdörtgen

a-a a-a
Yamuk kesit

ĐKĐ YÖNDE SÜREKLĐ (IZGARA) TEMEL

Đki yönde sürekli temel sistemleri (ızgara) tek yönde sürekli temellerin yeterli olmaması ve zemin yapısının taşıma gücünün
düşük olması durumunda yapılan temel sistemidir. Tek yönde sürekli temellerin bağ kirişi ile bağlanmasıyla iki yönlü sürekli
temel kısmen de olsa teşkil edilmiş olması ve dayanımının yüksek olmasından dolayı bu temel düzenlemesinin yapılması
uygun olmaktadır. Ayrıca bağ kirişlerinin temel amacı sürekli temellerin yatay yönde birlikte hareketini sağlamak olduğu halde
temel ile aynı derinlik ve zemin üzerine yapılmasından dolayı zemin basıncı alarak eğilmeye çalışmaktadır. Yani yapım
amacı ile çalışma şekli farklı olmaktadır. Çift yönlü temel yapılarak bu düzensizlik giderilmiş olabilir. Temel betonu ve zeminin
farklı malzemeler olması bu temel sisteminde etkisini daha da ortaya çıkararak gerçek çözümü güçleştirmektedir. BU durumu
ortadan kaldırmak için yapılan kabulleri ve güvenli yönde kalmak için temele daha rijit yapmak gibi önlemleri artırmaktadır.
Nasıl betonun bilinmeyen etkilerini ortadan kaldırmak için 1.5 bölüyorsak buna benzer önlemler temeller içinde alınmaktadır.

Çift doğrultuda çalışan temellerin çözümü kabul görmüş bilgisayar programları ile veya daha güvenli yönde davranış
gösteren temel sistemleri (radye gibi) değiştirilerek yapılabilir. Bunlardan biri üst yapı yüklerini her yönde eşit alan x ve y

253
yönlerinde tek yönlü temel kabul edilerek yapılan çözüm olabilir. Burada yapı iki kat yük için çözülmüş olacağı ve etkileri
bilinmelidir. Bu kısımda bu sebepten dolayı tek yönde çalışan sürekli temel aşağıda incelenmektedir.

Bir doğrultuda çalışan sürekli (şerit) temel,

1. Kolon altındaki tekil temellerin yetersiz kalması sonucu etki alanlarının çakışması,
2. Zeminin taşıma gücünün düşük olması,
3. Kolonların sık olması,
4. Olması muhtemel farkı oturmaların üst yapıya intikal ettirilmemesi ve temel hasarının oluşmaması,
5. Tekil temellerin DY göre bağ kirişleri ile bağlanması gereğinden dolayı sürekli temele yakınlaşması,
6. Sürekli temellerin yatay yükler altında tekil temellere göre daha iyi bir dayanım göstermesi,
7. Tasarım ve yönetmelik kriterlerine göre zorunlu yapılacak olması,
etkileri altında üst yapının mevcut zati ve hareketli ve zaman içinde olması muhtemel düşey (ilave tamirat ve eklentiler), yatay
(deprem) ve kendisinde oluşabilecek yüklemeleri emniyetli bir şekilde taşıması için yapılan temel sistemidir.

Kolon yüklerinin büyük ve kolonların sık olduğu yapının altındaki zeminin taşıma gücünün düşük olması (veya zeminde
zaman içinde değişim) kolon ile zemin arasında tampon olan temeller birbirine yaklaşır. Bu yaklaşım tekil temellerin sürekli
(şerit), sürekli temellerin de radye temelleri oluşturması olarak ortaya çıkar. Sürekli temeller tasarımında çözüm yönteminden
bağımsız olarak,
1. Sürekli temel boyunca zeminde basınç gerilmesi oluşması,
2. Sürekli, tekil ve radye temellerin altında çekme gerilmesinin oluşmaması,
3. Mümkün olduğunca Vd<Vcr olacak şekilde h ve b belirlenmesi,
4. Zemin gerilmelerinden oluşan belirsizliklerden dolayı kesitlerde çekme donatısının en az 1/3 ü kadar basınç
donatısı bulundurulması,

254
 5. Temel kirişi yüksekliği serbest açıklığın 1/10 undan ve temel plağı 200 mm den küçük olmaması,
6. Bir doğrultuda sürekli uzanan temel kirişleri, kolonla birleştiği bölümlerden, ikinci doğrultuda bağ kirişleriyle
birbirlerine bağlanması,
7. Arsa müsait ise iki yönde çıkma (Lçıkma-max=1.5m) yapılarak açıklık momentleri ve temel zemin gerilmesi azaltılması,
8. Temel altı zemininde gerekli zemin deneylerinin yapılarak zeminin taşıma gücünün belirlenmesi,
9. Tüm hesaplarda her zaman emniyetli yönde ve yönetmeliklerin kriterlerine göre tasarım yapılması,
sağlanmalıdır. Üst yapı yüklerinden dolayı sürekli temelin altındaki zeminde oluşan gerilme,
9.1. Temelin genişliğine,
9.2. Zeminin cinsine,
9.3. Temelin rijitliğine,
9.4. Temel derinliğine
göre değişim gösterir. Şekilde temel rijitliğinin ve zemin cinsinin temel davranışındaki etkisi görülmektedir.

Eğilebilen ince ESNEK temel Eğilmeyen (kalın) RĐJĐT temel

N

Temel σz Kil
Ortalama σz alınır Kullanılan gerilme
σz σz Kum çakıl
Kum çakıl Kil
Kullanılan gerilme

Sürekli temellerde gerçek değerleri belirlemek ancak temel sisteminin gerçek deformasyonun zemin gerçek deformasyonu ile
çakışmasıyla mümkündür. Temel betonu ve temel zeminin farklı (elastisiteleri E) malzemeler olması çözümü güçleştirdiği için
bazı kabulleri veya uzun ve yorucu çözümü (bilgisayar) zorunlu kılmaktadır. Bu durum tasarımda etkili bir parametre olup
aşağıda kısaca açıklanan temel çözüm yöntemini belirler.
10. Temel kirişinin “elastik zemine oturan kiriş” kabulü ile çözümde (AA),
10.1. Bu çözümde zemin gerilmeleri eksenel yüklerden oluştuğu için kolon eksenel yük miktarına göre kolon
altında büyük diğer kısımlarda (açıklıkta) küçük değerlerde görülür. Bu durumda mesnetlere göre daha çok
çekmenin oluştuğu açıklık donatısının da küçük olacağı sağlaması yöntemin dezavantajıdır.
10.2. TS500 “10.4 – SÜREKLĐ TEMELLER; 10.4.2 - Tasarım Đlkeleri: Tasarım yükleri etkisiyle temel altında oluşacak zemin basınçlarının
belirlenmesinde, üst yapının, temelin ve yarı elastik (veya inelastik) ortam durumundaki zeminin karşılıklı etkileşim ilişkileri temel
alınmalıdır. Üst yapıdaki özel rijitlik dağılımları bir yana bırakılarak, temel tabanındaki ve zemin yüzündeki yer değiştirmelerin eşitliğinin
sağlanması, genellikle yeterlidir. Bu amaçla zemin, yarı elastik ortam veya daha basit olarak, yeterli rijitlikte ve yeterli sayıda,
biribirinden bağımsız yaylarla temsil edilebilir. Temel ve zemin rijitlikleri arasındaki oranın belli sınır değerlerin üzerinde olması
durumunda, 10.3.1 de olduğu gibi, zemin basıncı için doğrusal dağılım kabul edilebilir.” çözümünü öngörmesi,

10.3. Gerekli parametreleri gerçeğe yakın belirlemek şartı ile sürekli temellerin gerçek çözümlerindendir.
10.4. Kolon yükleri tekil yük yerine kolon kesit alanı boyunca veya 45o derinlik boyunca yayılı yük kabul edilerek
tekil yük durumuna göre daha gerçek çözüm olur. Bu kabulde çözüm sonlu elemanlar yöntemini ile olur.
10.5. Bu yöntemle çözümde en etkili parametre birçok deney ve gözlem sonucunda bulunacak zemin yatak
katsayısının (Ko) gerçek değerinin belirlenmesinin teorik olarak çok mümkün olmaması bu yöntemin en
büyük dezavantajı olarak ortaya çıkmaktadır.
10.6. Parametrelerin çok ve kesin belirlenememesi bu yöntemi gerçek çözümden uzaklaştırmaktadır.
11. Kolon etki alanlı temel sistemi çözümünde (BB),

255
 11.1. Kolon sayısı veya temel açıklık sayısı 2 ve daha fazla olan temellerde elastik çözüm daha gerçekçi
sonuçlar vermektedir. Açıklıkların ve kolon yüklerinin eşit veya birbirine yakın olması çözüm hassasiyetini
artırır.
11.2. Bu çözümde her kolon komşu açıklıkların yarısına bölünerek bulunan zemin gerilmeleri ile kolon eksenel
kuvveti dengelenir.
11.3. Bir açıklığın 2 kenar kolon eksenel ve temel kirişi sonucu oluşan gerilmenin ortalamasının alınması üst yapı
zemin gerilmelerinin tam örtüştürülmektedir.
11.4. Burada temel kirişinden oluşan gerilmelerde hesaplanarak daha gerçek çözüme yaklaşılır.
11.5. Bu çözüm sadece ve sadece üst yapı yükünün zeminin verdiği gerilme ile karşılandığı ilkesine dayandığı ve
şekil değiştirmelerin hiç dikkate alınmadığı için,
11.5.1. Çözüm sonucunda bulunacak temel sistemi mesnet tepkileri ile kolon yükleri (N) tam eşit olmayacağı ve
yaklaşık olacağı,
11.5.2. Kesme kuvvetlerinde olduğu gibi momentler de yaklaşık olacaktır.
12. Temel ters kiriş kabulü ile çözümü (CC),
12.1. Temel kirişi ters çevrilerek zemine uygulanır ve kolonlar mesnet kabul edilir.
12.2. Mesnet kabul edilen kolonlara zeminden uygulanan gerilmeler ile üst yapı yüklerinin karşılanması için
düzenlemeler yapılır.
12.3. Đkiden fazla kolon bulunması durumunda sistem hiperstatik olacağından zemin gerilmeleri ile hesaplanan
mesnet tepki kuvvetleri kolon tepki kuvvetlerini karşılamayacağı için düşey denge olmayacağından diğer
yöntemlere göre uygun bir çözüm olmaz.
13. Rijit temel sistemi çözümünde (DD),
13.1. Aşağıda verilen bağıntıdan temelin rijit veya esnek olduğu belirlenir ve tasarım ona göre yapılır.
13.2. Temel kirişinin rijit veya elastik olarak sınıflandırılması zeminin şekil değiştirebilme özelliğine bağlıdır.

Killi zemin Kumlu zemin

   ESNE
K 
 L <  

2
n + 0.5 b +1 kb  L = sağ  RĐJĐ 1.75 
n = L temelboyu /btemel genişliği S= S=  k = SK oyatakkatsayısı λ =  T
1.5n  2b  4EcItemelkesit  L sol  >  λ 
   
 
13.3. Temelin esnek olması durumunda elastik zemine oturan kiriş çözümü daha uygun olur.
13.4. Kolon tepkilerinden bulunan bileşke momentin sıfır olduğu nokta bulunur ve bu noktaya göre eksenel
kuvvetlerin simetrik etkidiği kabul edilir.
13.5. Rijit temel çözümünde kesit tesirleri diğer çözüme göre daha büyük değerlerde olur.
13.6. Taşıma gücü düşük bir zeminde rijit olan temel sistemi, kaya zeminde elastik sayılması gerekir.
13.7. 3 ve daha fazla kolon bulunması durumunda sistem hiperstatik olacağından zemin gerilmeleri ile
hesaplanan mesnet tepki kuvvetleri kolon tepki kuvvetlerini karşılamayacağı için düşey denge
olmayacağından temel sitemlerinde rijit temel kabulü uygun bir çözüm olmayabilir.
13.8. 1 ve 2 açıklıklı temellerde uygun sonuçlar verirken açıklık sayısı artıkça çözüm sonuçları gerçek durumdan
uzaklaşır. Ancak açıklıkların ve kolon yüklerinin eşit veya birbirine yakın olması çözüm hassasiyetini ve bu
yöntemle çözülecek temel açıklık sayısını artırır.
13.9. Temel genişliğinin (b) güvenli yönde kalmak düşüncesi ile hesap edilenden büyük alınması ve temel
uçlarında çıkma yapılması düşey dengenin sağlanmamasının diğer sebepleri olarak sayılabilir.

256
 N1 N2 N3 N4
M1 M2 M3 M4
L1 L2 L3

a1 L1/2 L1/2 L2/2 L2/2 L3/2 L3/2 a2

AA

Nd1 Nd4
σ1 = Nd2 σ3 =
Nd3 σ4 =
σ2 = L3
a1 + L21 L1 L 2
L2 L3
+ + a2
+ 2 2 2
2 2 BB

q11=σ1 σ1 + σ2 σ2 + σ3 σ3 + σ 4
q12 = q23 = q34 = q44 =σ 4
2 2 2

N1 N2 N3 N4

CC

R=ΣN
M(Nixi) ≠0

σmin
σmax R=ΣN
M(Nixi)=0
DD

qz

N1 N2 N3

Yay

ESNEK

257
BAĞ KİRİŞLERİ
Deprem bölgesindeki yapılarda bağ kirişlerinin kesit ve donatıları Tablo 3.8.de verilen koşullara uygun olmalıdır. Bu tabloda
sözü edilen zemin cinslerinden A, oldukça sağlam zemine ve D ise oldukça yumuşak zemine karşı gelmektedir. Bağ
kirişlerinin en kesit boyutu serbest açıklığın 1/30 undan küçük olmamalı, etriye olarak ∅8 den ince donatı kullanılmamalı ve
etriye aralıkları 200 mm yi geçmemelidir. Depremde yatay yüklerin etkili olması nedeniyle, 1. ve 2. deprem bölgelerinde
düşeye göre eğimleri 1/6 dan fazla eğik olan kazıklar kullanılmamalıdır. 1. ve 2. deprem bölgelerinde kazıklarda, 3m den az
olmamak üzere, kazığın en çok zorlanan bölgesi olan ve kazık boyunun üstten 1/3 ündeki bölgede boyuna donatı oranı
0.008 (yerinde dökme) ve 0.010 (prefabrike) den az, enine donatı ∅8 den ince ve aralığı 200 mm den fazla olmamalıdır. Bu
aralık üstten kazık çapının iki katı bir mesafede 100 mm ye indirilmelidir.
Tekil ve bir yönde sürekli temellerin bağ kirişleri ile birbirine bağlanmalarını ve kesit kriterlerini DY aşağıdaki şekilde
düzenlemektedir.
6.3.4. Temel Bağ Kirişleri

6.3.4.1 – Betonarme ve çelik binalarda tekil temelleri veya kazık başlıklarını her iki doğrultuda, sürekli temelleri ise kolon
veya perde hizalarında birbirlerine bağlayan bağ kirişleri düzenlenecektir. Temel zemini Tablo 6.1’deki (A) grubuna giren
zeminlerde bağ kirişleri yapılmayabilir veya sayısı azaltılabilir.
6.3.4.2 – Bağ kirişleri, temel kazısına uygun olarak, temel altından kolon tabanına kadar olan yükseklikteki herhangi bir
seviyede yapılabilir.

6.3.4.3 – Binanın bulunduğu deprem bölgesine ve Tablo 6.1’de tanımlanan zemin gruplarına bağlı olarak, bağ kirişlerinin
sağlaması gereken minimum koşullar Tablo 6.3’te verilmiştir.
Tablo 6.3 - bağ kirişlerine ilişkin minimum koşullar
KOŞULUN TANIMI Deprem Bölgesi Zemin Grubu (A) Zemin Grubu (B) Zemin Grubu (C) Zemin Grubu (D)
1, 2 %6 %8 %10 %12
1. Bağ kirişinin minimum eksenel kuvveti (*)
3, 4 %4 %6 %8 %10
1, 2 250 250 300 300
2. Minimum enkesit boyutu (mm) (**)
3, 4 250 250 250 250
1, 2 62500 75000 90000 90000
3. Minimum enkesit alanı (mm2)
3, 4 62500 62500 75000 75000
1, 2 4∅14 4∅16 4∅16 4∅18
4. Minimum boyuna donatı
3, 4 4∅14 4∅14 4∅16 4∅16
(*)
Bağ kirişinin bağlandığı kolon veya perdelerdeki en büyük eksenel kuvvetin yüzdesi olarak
(**)
Minimum enkesit boyutu, bağ kirişinin serbest açıklığının 1/30’undan az olamaz.

258
6.3.4.4 - Kesit hesabında bağ kirişlerinin hem basınç, hem de çekme kuvvetlerine çalışacağı gözönünde tutulacaktır. Zemin
ya da taban betonu tarafından sarılan bağ kirişlerinin basınca çalışması durumunda, burkulma etkisi gözönüne alınmayabilir.
Çekme durumunda ise, çekme kuvvetinin sadece donatı tarafından taşındığı varsayılacaktır. Bağ kirişlerinin etriye çapı 8
mm’den az ve etriye aralığı 200 mm’den fazla olmayacaktır. 6.3.4.5 – Bağ kirişleri yerine betonarme döşemeler de
kullanılabilir. Bu durumda, döşeme kalınlığı 150 mm’den az olmayacaktır. Döşemenin ve içine konulan donatının, Tablo
6.3’te bağ kirişleri için verilen yatay yüklere eşit yükleri güvenli biçimde aktarabildiği hesapla gösterilecektir.

Tablo 3.8. Temel Bağ Kirişleri İçin Minimum Koşullar

Zemin Grubu
D. Bölgesi Boyut
A B C D
Hesap çekme kuvveti/Bağlandıkları kolonların düşey yüklerden büyüğü 0.06 0.08 0.10 0.12
Minimum en kesit (mm2) 62500 75000 90000 90000
1. ve 2.
Minimum boyuna donatı 4∅14 4∅16 4∅16 4∅18
Minimum boyut (mm) 250 250 300 300
Hesap çekme kuvveti/Bağlandıkları kolonların düşey yüklerden büyüğü 0.04 0.06 0.08 0.10
Minimum en kesit (mm2) 62500 62500 75000 75000
3. ve 4.
Minimum boyuna donatı 4∅14 4∅14 4∅16 4∅16
Minimum boyut (mm) 250 250 250 250

Uygulama: Verilen temelin donatı planını çiziniz. (C20/37 B 420C σze=200 kN/m2)

Nd1=1000 kN Nd2=1000
m
kN
7
1m
600 mm

m
1

a1 L/2 L/2 a2
400 mm

Nd1 1000
σ1 = σ2 = = = 250
a1 + L / 2 0.5 + 7 / 2

500 mm 500 mm 500 mm

q= ( σ1 + σ2 ) / 2 = 250
875
bw
125

15∅20
125

1500
h-t
h

875 2∅14

∅10/113
5∅20
t

2∅10 2∅10
31.32 31.32
b

259
Temel papuçu 1m'lik döşeme gibi çalışmasından dolayı etriye düzenlemesi yapılamayacağından kesmenin
beton tarafından karşılanması gerekir. Buna göre papuç yüksekliği hesaplanır.

Temel konsol kesme Vd = 250 ⋅ 0.5 = 125 kN

Vd ≤ Vmax = 0.22 ⋅ fcd ⋅ b ⋅ d 125 ≤ 0.22 ⋅ 20 ⋅ 500 ⋅ 400 ⋅10 −3 = 880 kN kesit yeterli ETRĐYE 

HESABI 
Vd < Vcr = 0.65 ⋅ fctd ⋅ b ⋅ d = 0.65 ⋅1.27 ⋅ 500 ⋅ 400 ⋅10−3 = 165.10 > Vd = 125 kN olduğundan GEREKMEZ 

1m'lik temel papuç donatı hesabı Md = 250 ⋅ 0.52 / 2 = 31.25 kNm (max σ z için yapılmış ve tüm boy için uygulanmış)
T tablalı kesit 0.5
 2 2 ⋅ 31.35 ⋅106  31.25 ⋅106
a = (400 − 50 − 10 / 2) − 345 −  = 5.37 mm A s = = 250.11mm2
 0.85 ⋅ 20 ⋅ 1000  365 ⋅ (345 − 5.3 7 / 2)
VEYA a < 50 paspayı ⇒ minimum min A s = 0.002 ⋅ b ⋅ d = 0.002 ⋅ 1000 ⋅ 345 = 690 mm2 donatı düzenlenir
1000 1000
Donatı seçimi sk = ∅10 = 78 = 113 mm Seçilen ∅10 / 113 (690 mm2 / m)
As 690
A s ⋅ b 690 ⋅ 1.200
Dağıtma donatısı A s −dağıtma = = = 165.60 mm2 2∅10 (156 mm2 / m)
5 5
Md = 1500 kNm moment için açıklık donatısı hesabı
T tablalı kesit 0.5
 2 2 ⋅ 1500 ⋅ 106  1500 ⋅ 106
a = (1000 − 50pas − 10∅10 − 16∅16 / 2) − 932 −  = 65.41 mm A s = = 4567.30 mm2
 0.85 ⋅ 20 ⋅ 1500  365 ⋅ (932 − 65.41/ 2)

fctd 1.27
A s −min = 0.8 b ⋅ d = 0.8 1500 ⋅ 932 = 3889.3 mm2 Seçilen 15∅20 (4712 mm2 ) 8∅20pilye + 7∅20düz
fyd 365
Montaj A s −montaj = A s / 3 = 4712 / 3 = 1570.70 mm2 Seçilen 5∅20 (1571mm2 )
Vda 125 ⋅ 0.50
Azaltılmış Md = 31.25 − = 31.25 − = 15.70 kNm
3 3
(Paspayından küçük olduğu için min. donatı)

 
6 0.5
 2 2 ⋅ 15.70 ⋅10  15.70 ⋅106
a = 932 − 932 −  = 1.98 mm A s = = 46.17 mm2
 0.85 ⋅ 20 ⋅ 500  365 ⋅ (932 − 1.98 / 2)
fctd 1.27
A s −min = 0.8 b ⋅ d = 0.8 500 ⋅ 932 = 1296.40 mm2 Mevcut 5∅20montaj + 8∅20montaj (yeterli)
fyd 365
Gövde donatısı A s −gövde = 0.001⋅ 500 ⋅ 932 = 466 mm2 2∅14 + 2∅14 (616 mm2
  gereken   gereken  
  fctd 1.27  fctd 1.27
Seçilen etriye  ρmin = 0.3 = 0.3 = 0.00102 ρmin = 0.3 = 0.3 = 0.0010
   fywd 365  fywd 365
2∅10 / 100  Sıklaştırma bölgesi  uygulanan
Orta bölge  uygulanan
(çift etriye)     
  < sh =
A 4 ⋅ 78 ∅10 < sh =
A 4 kol ⋅ 78∅10
 s b 100 ⋅ (500 − 2 ⋅ 50 ) = 0.0078 uygun  s b 200 ⋅ (500 − 2 ⋅ 50 ) = 0.0039 uygun
kol

  s k pas  s k pas

Uygulama: Verilen tek yönlü mütemadi temel kirişinin kesit tesirlerinin hesabı (σz=200 kN/m2)
Çözüm: Kolon eksenel kuvvetlerinin farklı olması temel alanın yamuk olacağını gösterir. Bunun için önce temel boyutları bulunur.
Ağırlık merkezi [ 2000 ⋅ 0.5 + 1500 ⋅ 8.50 = (2000 + 1500) ⋅ x ] → x = 3.93 m

∑N 3500 b + b  b + b 
Temel alanı A g = = = 17.50 m2 =  1 2  L =  1 2  9 → b1 + b 2 = 2 ⋅17.5 / 9 = 3.89
σz 200  2   2 
 b + 2b 2  L  b1 + 2b 2  9  3.89 + b2  9  3.89 + b 2  9
Yamuk x g =  1  =  =  xg =   = 3.93 → b2 = 1.20
m
b1 = 3.89 − 1.2 = 2.69m
 b1 + 2b 2  3  b1 + 2b 2  3  3.89  3  3.89  3

260
 Nd1=2000 kN Nd2=1500
m
kN
m 8
1 1m

a1 L/2 L/2 a2

m
1.5
m
m 1 b2=1.2m
b1=2.7 1m
x
m
1.5

σ=255.94
∑ P = 1.2
σ=521.84

3500
σmin = b2 ⋅ = 239.32 kN / m
A (1.2 ⋅ 2.7 ) ⋅ 9 / 2

σmax = b1 ⋅
∑ P = 2.7 3500
= 538.46 kN / m
A (1.2 ⋅ 2.7 ) ⋅ 9 / 2 1376.18 Örnek kesme hesaplama

 
265.08 = (521.84 + 538.46) ⋅ 0.5 / 2
265.08 1734.92 = 2000 − 265.08
x=4.46

123.82

1734.92 3802.6 (her iki yönden aynı sonuç bulunmaz. Çünkü sistem gerçekte
hiperstatik. Hangi yöndeki maksimum ise o alınır)
Örnek moment hesaplama

 
3802.6 = (1734.92 ⋅ 4.46 / 2) − 66.27

66.27 31.00

Eşit yüke çevirerek hesaplama


239.32 + (2 / 3)(538.46 − 239.32) = 438.75

1280.62 Örnek kesme hesaplama

 
219.40 = (438.75) ⋅ 0.5
219.38 1780.60 = 2000 − 219.40
x=4.46

219.38

Maksimum


1780.62 qL2 / 8 = 438.75 ⋅ 82 / 8 = 3510 kNm

54.85 54.85

Ağırlık merkezi [ 2000 ⋅ 0.5 + 1500 ⋅ 8.50 = (2000 + 1500) ⋅ x ] → x = 3.93 m

∑N 3500 ∑ P 3500
Çizgis
 el yük

Temel alanı A g = = = 17.50 m2 = 8 ⋅ 2.2 = 17.6 m2 → b = 2.2m σ = = = 198.86 kN / m2 q = σ⋅ b = 198.86 ⋅ 2.2 = 397.73 kN / m
σz 200 A g 8 ⋅ 2.2

261
 Nd1=2000 kN Nd1=2000 kN Nd2=1500
Nd2=1500 m
8
8m
1m 1m 1
m m
1

a1 L/2 L/2 a2 a1 L/2 L/2 a2

m
1.5 Nd1 2000
σ1 = = = 444.44
a1 + L / 2 0.5 + 8 / 2
m Nd2 1500
1 σ2 = = = 333.33
b=2.2
m
1m L / 2 + a2 8 / 2 + 0.5
x
m
1.5

q11=σ1 = 444.44 q12 = ( σ1 + σ2 ) / 2 = 388.89

q2 =σ2 = 333.33

1333.34

q = 397.73 1301.14
222.22
x=4.57
198.86
x=4.46 166.66

198.86

4029.51 4000

1777.78
1801.14

49.67 62,50
49.67
Max M
41.67


V2 1801.342
Mmax = −M= − 49.67 = 4029.51
2⋅q 2 ⋅ 397.73

P1 < P2 P1 = P2

Başka arsa

Plan Çift yönlü tem

Şekil değiştirme Kesit tesirleri

262
Uygulama: Akstan aksa 4 m olan RİJİT temelin betonarme hesabının yapılması. (B 420C, C20/25, σze=200 kN/m2)
Birleşke kuvvet R = 780 + 620 = 1400 kN Temel orta noktasına göre M = 80 + 50 + 780 ⋅ 2 − 620 ⋅ 2 = 450 kNm

σ = 199.5 kN / m2 < 1.5 ⋅σ = 1.5 ⋅ 200 = 300 kN / m2

N M 1400 450  1 ze
Gerilmeler σ1−2 = ± = ± = 153.85 ± 45.65 → 
A W [1.4 ⋅ 6.5 ] 1.4 ⋅ 6.5 2  / 6 σ2 = 108.2 kN / m < 1.5 ⋅σ ze = 1.5 ⋅ 200 = 300 kN / m2
2

 108.2 + σ x
V = 0 → (1.25 + x ) ⋅1.4derinlik − 620 = 0
2
Maksimum M = ?   Çözümünden σx = 155.4 kN / m x = 2.11
2 m

108.2 + 199.5 (1.25 + x ) = ( σ − 108.2 ) 

 
x
2
V1−sol = ( (108.2 + 125.76) ⋅ 0.5 ) ⋅ 1.25 ⋅ 1.4 = 204.70 kN V1−sağ = ( (108.2 + 125.76) ⋅ 0.5 ) ⋅1.25 ⋅ 1.4 − 620 = −415.3 kN

Kesme 
V = (108.2 + 181.94) ⋅ 0.5 ⋅ 5.25 ⋅1.4 − 620 = 446.3 kN V = (108.2 + 181.94) ⋅ 0.5 ⋅ 5.25 ⋅1.4 − 620 − 780 = −333.7 kN
 2−sol ( ) 2−sağ ( )

  1.252 1.25 2 
M1−sol =  (108.2 ⋅ + (125.76 − 108.2) ⋅  = 124.70 kNm M1−sağ = 124.70 + 20 = 204.70 kNm
  2 2⋅3 

Moment 
M = (108.2 + 181.94) ⋅ 0.5 ⋅ 5.25 ⋅ 1.4 − 620 = 446.3 kN M = (108.2 + 181.94) ⋅ 0.5 ⋅ 5.25 ⋅1.4 − 620 − 780 = −333.7 kN
 2−sol ( ) 2−sağ ( )

(1.26 + 2.11)2
maxMaç = 108.2 ⋅ (1.26 + 2.11)2 + (155.4 − 108.2) ⋅ + 80 − 620 ⋅ 2.11 = 248.80 kNm
2 ⋅3
N1=620 kN N2=780 kN
M1=80 kNm M1=50 kNm

cm
m 1 m 2 m
50
1.25 4 1.25
55

35

140
x
108.2
122.256
125.76
129.27

199.5
141.2

178.43

178.43
181.94
155.4

d=826
446.0
204.70

383.0
161.3

V
269.40
370.70
415.30

334.0

248.8

M
211.7
124.7

161.7
106.5
204.7
75.0

136.3
58.0

263
  papuç donatısı

Md = 248.8 kNm moment için açıklık donatısı hesabı için d = (900 − 50pas − 16∅10 − 16∅16 / 2) = 826 mm

 2Md 2 ⋅ 248.8.106
A
 s = = = 834.94 mm2
 2.3529 4 ⋅ M   2.35294 ⋅ 248.8.10 6 
 fyd d + d2 − d
 365 826 + 826 −
2

 b ⋅ f 13.33 ⋅ 1400 
açıklık   cd  
 düzenlenecek min
    hesap  
fctd 1.04
 A s −min = 0.8 b ⋅ d = 0.8 500 ⋅ 826 = 941.41mm2 > 834.95 mm2 Seçilen 5∅16 (1005 mm2 ) 2∅16pilye + 3∅16düz
 fyd 365

Montaj A s −montaj = A s / 3 = 1005 / 3 = 335 mm2 Seçilen 2∅16 (402 mm2 )
Kolon yüzündeki en büyük mesnet momenti Md = 136.30 kNm
 0.5
  2 2 ⋅136.30 ⋅106  Md 136.30 ⋅106
 a = 8 26 −  826 −  = 29.66 mm → A s = = = 460.35 mm2
 0.85 ⋅ 13.33 ⋅ 500  fyd ⋅ (d − a / 2) 365 ⋅ (826 − 29.66 / 2)

mesnet  EK mevcut
 fctd 1.04 
A
 s −min = 0.8 b ⋅ d = 0.8 500 ⋅ 826 = 941. 4 1mm 2
Seçilen 5 ∅ 16 (1005 mm 2
) 2 ∅ 16 + 3∅16 açıklık tan gelen düz
fyd 365

Gövde donatısı A
s − gövde = 0.001⋅ 500 ⋅ 826 = 413 mm 2∅14 + 2∅14 (616 mm2
2

Kolon yüzünden d mesafedeki kesme Vd = (108.2 + 141.21) ⋅ 0.5 ⋅ (1.4 ⋅ 2.34) − 620 = 211.5 kN
Vd ≤ Vmax = 0.22 ⋅ fcd ⋅ b ⋅ d = 0.22 ⋅13.33 ⋅ 500 ⋅ 826 ⋅10−3 = 1211.16 kN > 211.50 kesit yeterli ETRĐYE 

ETRĐYE HESABINA GEREK YOK HESABI 
Vd < Vcr = 0.65 ⋅ fctd ⋅ b ⋅ d = 0.65 ⋅1.04 ⋅ 500 ⋅ 826 ⋅10−3 = 279.19 > Vd = 211.5 kN olduğundan GEREKMEZ 
  gereken   gereken 
  fctd 1.04  fctd 1.04
Seçilen etriye  ρmin = 0.3 = 0.3 = 0.00085 ρmin = 0.3 = 0.3 = 0.00085
 
  fywd 365  fywd 365
2∅10 / 100  Sıklaştırma bölgesi  uygulanan
Orta bölge  uygulanan
(çift etriye)     
  < A sh = 4kol ⋅ 78∅10 < A sh = 4kol ⋅ 78∅10
  s b 100 ⋅ (500 − 2 ⋅ 50 ) = 0.0078 uygun  s b 200 ⋅ (500 − 2 ⋅ 50 ) = 0.0039 uygun
  s k pas  s k pas

1000 mm
550 mm

Dikdörtgen kiriş
e e
c kriterleri geçerli
c
Plak kriterleri Plak kriterleri
350 mm

bölge
e geçerli bölge geçerli bölge
c c
σz=199.50 kN/m2
450 mm 500 mm 450 mm

Vd Vd

Md Md

264
 1 metrelik

Maksimum gerilmedeki kesit tesirleri Md = 0.5 ⋅ 0.452 ⋅ 199.5 = 20.20 kNm Vd = 1.00 ⋅ 0.45 ⋅199.5 = 89.78 kNm
  T tablalı kesit

 0.5 0.5

 a = d ± d2 − 2Mrb   2 ⋅ 20.20 ⋅106 
  = (350 − 50 − 14 / 2) − 2932 −  = 6.15 mm
  0.85 ⋅ fcd ⋅ bw1m   0.85 ⋅13.33 ⋅1000 


1 m'lik papuç Ampatmandaki eğilme donatısı a < 50 paspayı ⇒ minimum min As = 0.002 ⋅ b ⋅ d = 0.002 ⋅ 1000 ⋅ 293 = 586 mm donatı düzenlenir.
2

 1000 1000
Donatı seçimi s k = A ∅14 = 586 154 = 262.80 mm Seçilen ∅14 / 250 (616 mm / m)
2

 s

 A s ⋅ b 586 ⋅ 0.45
Dağıtma donatısı As −dağıtma = = = 52.74 mm2 2∅14 (308 mm2 / m) ı
 5 5

Uygulama: B-B aksı altına mütemadi temel yapılması (B-B aksı G, Q ve E yüklerine göre ayrı ayrı çözümü yapılmış ve burada sürekli temel olarak çözülmüştür. Tüm
yükleme ve kesit tesirleri deprem notları kitabında mevcuttur)
1 2 4.82m 3 4
6.43m 5.51m
K106 25/50 K107 25/50 K108 25/50 C

13 14 15 16

3.2m
K112 25/50

K114 25/50

5m
K110

K115
9 10 11 12

B Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m

K103 25/50 K104 25/50 K105 25/50

5
K111 25/50

K113 25/50

Tüm kolonlar 30⋅60 cm G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8

K109

Tüm kirişler 25⋅50 cm 4.20m

4m
Tüm perdeler 30⋅210 cm 30/60 cm

30/60 cm
m m
h1=4 h2-3=3.2
K101 25/50 K102 25/50 A 1 2 30/60 3
30/60 4
6.43m 4.82m 5.51m

Kolon G+Q 1.4⋅G+1.6⋅Q G+Q+E

1A N1 356.52 512.92 450.31
1B N2 656.50 944.42 691.62
1C N3 402.25 578.05 442.14
1D N4 158.58 227.64 268.11


 N1 + N2 + N3 + N4 = L ⋅ ( b1 ⋅ qz + b2 ⋅ qz ) / 2
 512.92 + 944.42 + 578.05 + 227.64 = ((1 + 6.43 + 4.82 + 5.51 + ( 0.6 / 2 ) ) ⋅ (100 ⋅ (b + b )) / 2
 1 2

 
Gerilme    2263.03 = 903 ⋅ ( b1 + b2 ) (1)

Dağılımı    N4 son köşesine göre moment
  
Trapez  (0.3 + 5.51 + 4.82 + 6.43) ⋅ 512.92 + (0.3 + 5.51 + 4.82) ⋅ 944.42 + (5.51 + 0.3) ⋅ 578.05 + (0.6 / 2) ⋅ 227.64 =

Olması   2  b1 2b2   b1 2b2 
 L ⋅ qz  +  = (1 + 6.43 + 4.82 + 5.51 + ( 0.6 / 2 )  ⋅100 ⋅  + 
2

için  6 6  6 6 
a1 = 1m ise   2263.03 =903⋅( b1 + b2 ) (1) 22216.36 =5436.06b1 +10872.12b2 (2)
   
b1 = ?  b 2b 
 22216.36 = 32616.36 1 + 1 = 5436.06b1 + 10872.12b2 (2) →
6 6  b = 0.85 m b = 1.65 m
b2 = ?   
1 2
 
(1) ve (2) nin çözümü

 N4 son köşesine göre moment

  
(0.3 + 5.51 + 4.82 + 6.43) ⋅ 512.92 + (0.3 + 5.51 + 4.82) ⋅ 944.42 + (5.51 + 0.3) ⋅ 578.05 + (0.6 / 2) ⋅ 227.64 = ∑ 2263.03 ⋅ xg → xg = 9.82
m


512.92 + 944.42 + 578.05 + 227.64 512.92 + 944.42 + 578.05 + 227.64
σ1 = 1.65 = 165.40 kN / m2 σ2 = 0.85 = 85.21kN / m2
(1.65 + 0.85 ) ⋅ (∑ L = 18.06 / 2) (1.65 + 0.85 ) ⋅ (∑ L = 18.06 / 2)
yüzündeki = 85.21 + (165.4 − 85.21) ⋅ (18.06 − 0.85) / 18.06 = 164.73 kN / m2


N1 kolon için örnek gerilme hesabı ortası = 85.21 + (165.4 − 85.21) ⋅ (18.06 − 1)) / 18.06 = 160.96 kN / m2

yüzündeki = 85.21 + (165.4 − 85.21) ⋅ (18.06 − (0.85 + 0.3)) / 18.06 = 160.29 kN / m2


265
 N1=512.92 N2=944.42 N3=578.05 N4=227.64
6.43m 4.82
m
5.51m

a1 L2/2 L3/2 L3/2 a2

L1/2 L1/2 L2/2

b2 Ag b1

xg

b1qz
b2qz

1.65 m Ag 0.85 m

xg

85.21
165.40

553.50
175.66
140.31 218.93

Kesme
0.05fark

325.65 311.47 325.81

593.41

237.20 203.40
163.18

2.38 2.88
4.05 1.94
Kesme
24.24

349.74 351.01 340.85

334.60 209.50

Moment

378.47 3.64
361.6
81.59
867.06

266
 Uygulama: Verilen temelin zeminde üniform gerilme oluştuğu kabulüne göre betonarme hesabının yapılması.

Çözüm: Temelin üniform yayılı yük teşkili için a1 çıkma boyunun ve b genişliğinin hesabı aşağıdaki şekilde yapılır.

N1=512.92 N2=944.42 N3=578.05 N4=227.64

6.43m 4.82m 5.51m
s

a1 L1/2 L1/2 L2/2 L2/2 L3/2 L3/2 a2

b Ag b

xg

125.30
380.47 152.35
(1-0.3/2)⋅125.3=106.51 58.79

V 37.70

(1+0.15)⋅125.3-512.92=368.83 488.77 481.67

418.06
190.05
1⋅125.30=125.30 77.70
x=1.51m
V x=3.09 m
x=3.34 m
x=4.2 m
x=0.62 m
x=4m 37.70

125.3⋅1-512.92=387.62
526.36 500.35

M=387.62⋅3.09⋅0.5-125.3=536.22
536.22
137.84

M
5.64
62.65 160.51
161.93
2 3

d=0.36 0.64 d=0.60 0.40

-62.65 -31.33 2.82 -5.64
647.56 -242.59 242.59 -475.52
Dağıtma (373.64) 62.65
-134.51 -239.13 2.82
-119.56
Dağıtma (349.67) 104.90 209.80 139.87
Dağıtma (104.90) -37.76 -67.14 -33.57
Dağıtma (-33.57) 10.07 20.14 13.43
Dağıtma (10.07) -3.63 -6.44 -3.22
Dağıtma (-3.22) 1.93 1.29
440.33 -440.33 318.11 -318.11

267
 Zemin tepkisi R=N1 +N2 +N3 +N4 =512.92 +944.42+578.05 +227.64 = 2263.03 ⇑
 s noktasına göre MOMENT


Gerilme dağılımıR=2263.03⇑⋅xG=(0.3 + 5.51+ 4.82 +6.43)⋅512.92 +(0.3+5.51+ 4.82)⋅944.42 +(5.51+0.3)⋅578.05 +(0.6/2)⋅227.64
   
Kuvvetlerin momenti

üniform 
Birleşkenin momenti

 600mm
olması için
 500mm
2263.03⇑⋅xG = 22216.36 ⇓ xG =9.82m
a1 =? 
 500mm
 a1 +[(0.3+5.51+ 4.82 +6.43)−9.82] =9.82 a1 = 2.58m > max a1 =1.5 SEÇİLEN a1 =1.0 alındı
m m
ve
mm
Temel genişliği  840

b =?  ∑N 2263.03
Temelgenişliği b = = = 0.84m [Seçilen b =840mm h =1000mm]
 (σz ⋅1.5)⋅L (100⋅1.5)⋅[(1+6.43 + 4.82+5.51+0.3]

 ∑L

a1 çıkma boyunun ve b genişliği hesaplandıktan sonra temelin rijit ve/veya esnek oluşu aşağıdaki şekilde tahkik edilir. Bunun
için yatak katsayısı, ks; zemin üzerinde, bir noktadaki basınç (q) ile bunun meydana getirdiği oturma (∆H) arasında,
aşağıdaki gibi tanımlanır.
q q(kN/m2 )
ks = →q=k s ⋅∆V ks = =kN/m3 )
∆V ∆V(m)
Basınç, çökme ile orantılıdır. Böylece zemin adeta yaylardan oluşmuş gibi düşünülmektedir. Her ne kadar zemin, lineer
elastik davranmıyorsa da bazı yaklaşık yöntemlerde öyle davrandığı kabul ediliyor.
Zemin cinsine Zemin cinsi Gevşek kum Orta sıkı kum Sıkı kum Sıkı kumlu çakıl Yumuşak kil Orta sert kil Sert kil
yatak katsayısı ko (kN/m3) 10000-20000 20000-50000 50000-100000 100000-150000 5000-10000 10000-15000 15000-30000

 0.6⋅1⋅0.5 + 2⋅0.12⋅0.5⋅0.25 
[Seçilen b = 840mm h =1200mm]⇒ T kesitin ağırlık merkezi  y = = 0.458m
 0.6⋅1+ 2⋅0.12⋅0.5 
Orta dikdörtgen yan çıkmalar
   
bh3 0.6 ⋅13
0.12⋅0.53
I = + Ad2 = + (0.6⋅1)⋅(0.5 −0.458)2 + 2i + (0.12⋅0.5)⋅(0.458 −0.25))2 = 0.059 n =L/b =18.06/0.84 = 21.50
12 12
 12
Ağırlık merkezinden geçen eksene göre

L = Aralarındaki boy farkı %20 den küçük olaniki komşu açıklığın ortalaması

k = SK yatakkatsayısı
s = 0.68⋅15000 =10200kN/m2

n +0.5 21.50 + 0.5  kb 10200⋅0.84
Killi zeminlerde S = = = 0.68 λ = = = 0.00134
1.5n 1.5⋅21.50  4EI 4⋅2.7.10 ⋅0.059
7

 6.43 1.75 1.75

L = 4.82 = 1.33 < λ = 0.00134 = 1305.97 TEMEL RİJİT 600mm
500mm

k = SK yatakkatsayı
s
sı
=1.2⋅150000 =180000kN/m2 500mm
2 2 
b +1 0.84 +1.0   kb 180000⋅0.84 840mm
Kumlu zeminlerde S =   =  = 1.20  λ = = = 0.0237
 2b   2⋅0.84   4EI 4⋅2.7.10 ⋅0.059
7

 6.43 1.75 1.75

 L = 4.82 = 1.33 < λ = 0.0237 = 73.84 TEMEL RİJİT

Temel rijit olduğu için zeminin temele uygulayacağı reaksiyon yayılı yük miktarı ve gerilme hesaplanır.
R ∑ N 512.92 + 944.42 + 578.05 + 227.64 R ∑N 2263.03
q= = d = = 125.30 kN / m σ1 = = d = = 149.17 kN / m2
L L (∑ L = 18.06) A L ⋅ d ( 0.84 ) ⋅ (∑ L = 18.06)

268
Uygulama: B-B çerçevesi altında esnek temel (kolon etki alanları kabulü) ile betonarme hesabı.

N1=512.92 N2=944.42 N3=578.05 N4=227.64

m m m
6.43 4.82 5.51

a1=1m L1/2 L1/2 L2/2 L2/2 L3/2 L3/2 a2

Nd1 Nd4
σ1 = = 121.69 Nd2 σ3 =
Nd3
= 111.92 σ4 = = 74.52
σ2 = = 167.90 L3
a1 + L21 L1 L 2
L2 L3
+ + a2
+ 2 2 2
2 2
N1=512.92 N2=944.42 N3=578.05 N4=227.64

q11=σ1 = 121.69 q = σ1 + σ2 = 144.80 σ 2 + σ3 σ3 + σ 4

12 q23 = = 139.91 q34 = = 93.22 q44 =σ 4 = 74.52
2 2 2

N1 = 512.92
Sol taraf müsait olduğu için çıkma boyu = ( q2 )max = 167.90 ⇒ a1 = 0.16 m seçilen a1 = 1.0 m < amax = 1.5 m
6.43
a1 +
2
539.83
269.78
121.69 205.37
2.89m 3.31m
2.70m

3.73m
Vd
22.26
391.23 467.68 308.27
404.59

467.31
222.56
45.17

3.34
Md
60.85 287.60
539.46
2 3

d=0.36 0.64 d=0.60 0.40

-60.85 -30.43 1.67 -3.34
748.34 -270.87 270.87 -353.77
Dağıtma (-447.04) 62.65
-160.93 -286.11 2.82
-143.05
Dağıtma (224.28) 67.28 134.57 89.71
Dağıtma (-67.28) -24.22 -43.06 -21.53
Dağıtma (21.53) 6.46 12.92 8.61
Dağıtma (-6.46) -2.33 -4.13 -2.07
Dağıtma (2.07) 1.24 0.83
530.43 -530.43 252.95 -252.95

60.85 530.43 530.43 252.95

144.80 139.91
465.53=144.8⋅6.43/2 337.18=139.91⋅4.82/2
-73.03=(60.85-530.43)/6.43 57.57=(530.43-252.95)/4.82
∑392.50 ∑538.56 ∑394.75 ∑279.61
Maç=392.52/(2⋅144.8)-60.85=471.11 Maç=394.752/(2⋅139.91)-530.43=26.46
Maç=538.562/(2⋅144.8)-530.43=471.11 Maç=279.612/(2⋅139.91)-252.95=26.46

269
Temel tabanında üniform basınç elde etmek için yüklerin ∑ N uygulama noktası ile temel geometrik
merkezi çakışık olması için aşağıdaki şekilde ağırlık merkezi hesaplanır.
Ni ⋅xi 512.92⋅0 +944.42⋅6.43 +578.05⋅(6.43 + 4.82)+227.64⋅(6.43 + 4.82 +5.51)
R⋅xg = Ni ⋅xi → xg = = 7.24 m
R 2263.03

Temel kiriş boyu L =1+6.43 + 4.82 +5.51+ 0.3 =18.06 m  ∑N ∑ 2263.03 m m

 →b = L⋅f = 18.06⋅1.5⋅100 = 0.84 → seçilen b =1.2
Toplam yük R =512.92 +944.42 +578.05 + 227.64 = 2263.03 kN zu

σz = ∑ = ∑
N 2263.03
=104.42 kN/m2 σzmax ≥σz =1.5σze −18⋅h ≥σz ⇒ 1.5⋅100 −18⋅h =104.42 kN/m2 → h = 2.53m
b⋅L 1.2⋅18.06
Seçilen h =1.2m → σzmax =1.5σze −18⋅h =1.5⋅100 −18⋅1.2 =128.4 >σz =104.42 kN/m2 Rijit kiriş q = R = 2263.03 =125.30 kN/m
L 18.06

Nd1D 0.30m Nd1D=227.64 kN 0.30

m

5.51m 5.51m

Nd1C=578.05 kN
Nd1C
σ4

4.82m 4.82m

Nd1B Nd1B=944.42 kN
/m 2
σ3
kN
.9 2
11
=1

6.43m 6.43m
σ3
/m 2

Nd1A=512.92 kN
kN

Nd1A σ2
.90
67

1m 1m
=1
σ2

2
h σ1 / m
h
9 kN b=0.5m σ1⋅b=167.9kN/m2⋅0.5m=83.95 kN/m
1 .6
12 σ1⋅b=121.69kN/m2⋅0.5m=60.85 kN/m
1=
σ
b b

 0.6⋅1.2⋅0.6 + 0.6⋅0.4⋅0.2 
[Seçilen b =1200mm h =1200mm]⇒ T kesitin ağırlık merkezi  y = = 0.57m
 0.6⋅1.2 + 0.6⋅0.4 
Orta dikdörtgen yan çıkmalar
 
bh3
0.6⋅1.23 0.3⋅0.43
I = + Ad2 = + (0.6⋅1.2)⋅(0.6 −0.57)2 + 2i + (0.3⋅0.4)⋅(0.57−0.2))2 = 0.123
12 12 12
2 2
n + 0.5 15.05 + 0.5 b +1 1.2+1.0 
n =L/b =18.06/1.2 =15.05 →Killi zeminlerde S = = = 0.69 Kumlu zeminlerde S =   =  = 0.84
1.5n 1.5⋅15.05  2b   2⋅1.20 
kb 10350⋅1.2 6.43 1.75 1.75
k = SK yatakkatsayısı
s = 0.69⋅15000 =10350kN/m2 λ= = = 0.001→ L = =1.33 < = =1750 TEMEL RİJİT
4EI 4⋅2.7.10 ⋅0.123
7
4.82 λ 0.001

Hesaplar sonucunda temelin rijit çıkmasına karşın örnek olması amacı ile esnek temel kirişi kabul edilerek çözüme devam
edilmiştir.

270
Temel kirişinin V ve M kesit tesirlerini karşılayacak temel kesiti yönetmelik ve literatür değerlerine göre belirlenir.

bw

V=539.83 kN
Vd=496.41 kN

h-t
h
0.3m
3.73m

t
b
h = ? ⇒ kesmeyi beton alsın Vdmax < Vcr = 0.65 ⋅ fctd ⋅ b ⋅ d = 0.65 ⋅1.04 ⋅ 600kolon ⋅ d = Vdmax = 496410 N → d = 1224 mm
d = 1224 mm  1. kolon yüzündeki kesme alınması durumunda 
 
kesmenin tamamını  2. minimum etriyenin alacağı kesme düşünüldüğünde  değerlendirmelerinden dolayı daha küçük alınabilir.
alan değer   
 3. Vmax göre hesabın ekonomik olmayacağı 
L 6.43 − 0.15 − 0.3
d ≅ 1132 mm ⇒ h = 1132 + 50pas + 10etr. + 16∅16 / 2 = 1200 ≅ h = 1200 mm h ≥ net = = 0.598 m uygun
10 10
q 144.80
b = ? ⇒ imax ≤ 1.5σze − 18 ⋅ h ≤ 1.5 ⋅100 − 18 ⋅1.2 ⇒ b = 1.11m seçilen b = 1200 mm
b b
q 144.80
σz max = imax ≤ 1.5σ ze − 18 ⋅ h ⇒ = 120.67 < 1.5 ⋅100 − 18 ⋅1.2 = 128.4 kN / m2 uygun
b 1.20
2 ⋅ Md 2 ⋅ 467.31.106
Açıklık donatısı hesabı max. açıklık Md = 467.31kNm As = = = 1146.60 mm2
 2.35294 ⋅ Md   2.35294 ⋅ 467.31.10 6 
fyd d + d −
2
 365 1132 + 1132 −
2

 b ⋅ fcd  1200 ⋅13.33
 
Uygulanacak
8∅16 düz
  
 1.04 
A smin = ρmin ⋅ b ⋅ d = 0.8  ⋅ 1200 ⋅ 1132 = 3096 m m2 > A s = 1146.60 mm2 seçilen (16∅16 (3216 mm2 ) 
 365  8∅16 pilye
ab < hf OLAN TABLALI KESİT
 
fcd  600  b 13.33  600  1200
ρb = 0.85 ⋅ k1 ⋅   = 0.85 ⋅ 0.85 ⋅ = 0.0328 gerek yok çünkü minimum donatı
fyd  600 + fyd  bw 365  600 + 365  600
A s 3216
A s − montaj = = = 1072 mm2 5∅16 (1005 mm2 ) (Açıklık pilyeleri mesnetlerden sonra açıklık boyunca uzatılarak montaj donatısı yerine kullanılabilir.)

3 3
A −B, B −C ve C −D açıklıklarında aynı donatı uygulanır
  
2 8∅16 düz
DİĞER AÇIKLIKLARIN MOMENTİ DAHA KÜÇÜK OLDUĞU İÇİN A s min (16∅16 (3216 mm )  uygulanır.
8∅16 pilye
V ⋅a 539.83 ⋅ 0.6
Mesnet donatısı hesabı max. mesnet Md = 539.46 kNm ⇒ Azaltılmış mesnet momenti Md = 539.46 − d = 539.46 − = 431.49 kNm
3 3
Uygulanacak
  
2 ⋅ 431.49.106  1.04 
As = = 1071.30 mm2 < A s min = ρmin ⋅ b ⋅ d = 0.8  ⋅ 600 ⋅ 1132 = 1548 mm2 > As = 1071.54 mm2
 2.35294 ⋅ 431.49.106   365 
365 1132 + 11322 − 
 600 ⋅13.33 
A ve D mesnedinde mevcut 8∅16pilye + 5∅16montaj = 2613 mm2 > A s min = 1548 mm2 
 Ek gerek yok
B ve C mesnedinde mevcut 8∅16pilye + 8∅16pilye + 5∅16montaj = 4221mm > As min 2
= 1548 mm  2

f  600  13.33  600 

Kontrol ρb = 0.85⋅k1 ⋅ cd   = 0.85⋅0.85⋅ = 0.0164 ρ = 4221 =0.0062< 0.85 ρ =0.0139 uygun
fyd  600 + fyd  365  600 +365  C −D
600⋅1132
b

(agövde donatısı aralığı ≤ 300 mm


A s − gövde = 0.001⋅ b w ⋅ d = 0.001⋅ 600 ⋅1132 = 679.2 mm2 2∅16 + 2∅16 (804 mm2 )  h 1200
a = ⇒ Sıra = =4
 Sıra 30
3.73→539.83 2.298→ X
 
Kolon yüzünden d mesafedeki Vd = 539.83 ⋅ 2.298 / 3.73 = 332.58 kN
 kesit yeterli
 ETRİYE   Ancak emniyetli yönde kalınması ve


KESME HESABI Vd ≤ Vmax = 0.22 ⋅ fcd ⋅ b ⋅ d 332.58 ≤ 0.22 ⋅13.33 ⋅ 600 ⋅1132 ⋅10−3 = 1991.82 kN
HESABI örnek olması için Vd = 539.83 kN

Vd < Vcr = 0.65 ⋅ fctd ⋅ b ⋅ d = 0.65 ⋅1.04 ⋅ 600kolon ⋅1132 ⋅10−3 = 459.14 > Vd = 332.58 kN GEREKMEZ  alınarak hesap yapılmıştır.

271
Etriyenin karşılayacağı kesme kuvveti Vw = Vd − 0.8 ⋅ Vcr = 539.83 − 0.8 ⋅ 459.14 = 172.52 kN
Vw  A sw ⋅ fywd ⋅ d V ⋅ s 172520 ⋅ 100 
için [ Vw = 172.52 kN ve s s = 100 mm] ⇒ A sw = ? Vw = s
⇒ A sw = w s =
f ⋅ d 365 ⋅ 1132
= 41.75 mm
  s ywd 
   min
 s = ?  V = 172.52 kN ve A = 4 ⋅ 78 A ⋅ f ⋅ d 4 ⋅ 78 ⋅ 365 ⋅ 1132 
s
[w ∅10 ] ⇒ s s = ? s s =
sw ywd
= = 747 mm
A sw = ?  
sw
Vw 172520 
  gereken    uygulanan

  fctd 1.04 A sh 4kol ⋅ 78∅10
 Sıklaştırma bölgesi ρmin = 0.3 = 0.3 = 0.00085 < = = 0.0062 uygun
Seçilen etriye   fywd 365 s s bk 100 ⋅ (600 − 2 ⋅ 50pas )
  
2∅10 / 100 
(çift etriye)    gereken
   uygulanan

   fctd 1.04 A sh 4kol ⋅ 78∅10
Orta bölge ρmin = 0.3 f = 0.3 365 = 0.00085 < s b = 200 ⋅ (600 − 2 ⋅ 50 ) = 0.0031 uygun
  ywd s k pas
 

1000 mm
800 mm

Dikdörtgen kiriş
e e
c kriterleri geçerli
c
Plak kriterleri Plak kriterleri
400 mm

bölge e
e geçerli bölge geçerli bölge
c c
Temel kesitini, uygulaması ters tablalı kesitlere göre biraz daha zor
σz=144.80 kN/m2
olan trapez kesit seçerek kesme ve momentin maksimum olduğu
300 mm 600 mm 300 mm
kritik c-c kesitlerini ve deplasmanın maksimum olduğu e-e
Vd Vd
noktalarını daha emniyetli yapmak mümkündür.
Md Md

Temel papuçu 1m'lik döşeme gibi çalışmasından dolayı etriye düzenlemesi yapılamayacağından kesmenin beton tarafından karşılanması gerekir. Buna göre papuç yüksekliği
hesaplanır. Temel konsol kesme Vd = 144.80 ⋅ 0.3 = 43.44 kN
Vd ≤ Vmax = 0.22 ⋅ fcd ⋅ b ⋅ d 43.44 ≤ 0.22 ⋅13.33 ⋅ 1000 ⋅ d ⋅10−3 ⇒ d = 14.81mm Seçilen h = 400 mm
ETRİYE 

Vd ≤ Vmax = 0.22 ⋅ fcd ⋅ b ⋅ d 43.44 ≤ 0.22 ⋅13.33 ⋅ 1000 ⋅ 332 ⋅10−3 ⇒ 973.62 kN kesit yeterli HESABI 
GEREKMEZ 
Vd < Vcr = 0.65 ⋅ fctd ⋅ b ⋅ d = 0.65 ⋅1.04 ⋅1000 ⋅ 332 ⋅10 −3 = 224.43 kN Vcr = 224.43 kN > Vd = 43.44 kN

Temel papucu döşeme gibi 1 m lik şerit için çözüm yapılır. Buradaki yönetmelik kriterleri döşemedeki gibidir. Temel papucunda en kritik bölge
temel gövdesi ile papucun birleşim yeridir. Bu kısımda gerilme yığılması oluşur. Bundan dolayı bu kısmın aşağıda görülen donatı düzenlemeleri
ile kontrol edilmesi uygun olur.

272
 Zımbalama alanı sınırı

Kiriş sınırı

②Ⓐ ②Ⓑ ②Ⓒ ②Ⓓ
TK01 TK02 (600/1200) A TK03 (600/1200) TK04 (600/1200)

8∅16
2∅12

5∅16

A
8∅16 L=
8∅16 L= 8∅16 L=
8∅16 L= 8∅16 L=
2∅16 L=
2∅16 L=

5∅16 L=
5∅16 L=

Md = 144.80 ⋅ 0.3 / 2 = 6.52 kNm (max σ z için yapılmış ve tüm boy için uygulanmış)
2

 T tablalı kesit
 
 2 2Mrb 
0.5
 2 2 ⋅ 6.52 ⋅106 
0.5

 a = d ± d −  = (400 − 50 − 10 / 2) − 345 −  = 1.67 mm

  0.85 ⋅ fcd ⋅ b w1m   0.85 ⋅ 13.33 ⋅1000 

a < 50 paspayı ⇒ minimum min A s = 0.002 ⋅ b ⋅ d = 0.002 ⋅1000 ⋅ 345 = 690 mm donatı düzenlenir.
2


1 m'lik papuç donatı hesabı 
Donatı seçimi s = 1000 ∅ = 1000 78 = 113 mm Seçilen ∅10 / 113 (690 mm2 / m)
 k
As
10
690

 As ⋅ b 690 ⋅1.200
Dağıtma donatısı A s −dağıtma = 5 = 5
= 165.60 mm2 2∅10 (156 mm2 / m) ı


Gövde donatısı A
sgövde = 0.001⋅ b w ⋅ d = 0.001⋅ 600 ⋅ 1132 = 679.2 mm (4 ∅16 ⇒ 804 mm )( TS500 7.6 )
2 2


bw
800 mm

16∅16
1200 mm

2∅16
400 mm

∅10/113
5∅16
2∅10 2∅10

273
Uygulama: Eksenel kuvvetleri ve momentleri verilen aksın moment ve kesme diyagramlarının çizimi.
Çözüm: Kolonlar ile temel birleşimlerinde moment ve yatay yük etkileri de hesaba katılmalıdır. Momentlerin hesaplara
katılması halinde temel kesme ve moment diyagramları kolon etkili alanları ile aşağıdaki şekilde olur.

ME alanı

MG alanı

MQ alanı

N1=512.92 N2=944.42 N3=578.05 N4=227.64

120.39 369.07 120.85 334.80
m m m
6.43 4.82 5.51

a1=1m L1/2 L1/2 L2/2 L2/2 L3/2 L3/2 a2

121.69 167.90 111.92 74.52

N1=512.92 N2=944.42 N3=578.05 N4=227.64

144.80 139.91
q11=q1 = 121.69 93.22 q44 =q4 = 74.52

539.83
269.78 205.37
121.69 3.31m
2.70m 2.89m

Vd
22.26
391.23 308.26
404.59

346.95
Md
331.46

3.34
60.85
47.20 105.55
647.69 47.20+120.85
181.21 482.91

647.69+369.07

Yukarıda görüldüğü gibi kesit tesirlerinin tam olarak belirlenememesi,

1. Kolon yüklerinin büyük olmasından dolayı temel sisteminin çift yönlü ve/veya radye olması gereğinden,
2. Temel sistemin hiperstatik olmasına karşın zeminin böyle bir özelliği olmaması,
3. Kolon açıklık ve yüklerinin eşit ve eşite yakın olmaması
gibi sebeplerden kaynaklanmaktadır.

274
 RADYE TEMEL
Yapının oturduğu zemin yüzeyini bir döşeme gibi boydan boya kaplayan çoğu betonarme temellerdir. Doldurulmuş zeminler
gibi zemin emniyet gerilmesinin çok düşük olduğu zeminlerde, temel zeminini fazlaca sıkışabilme özelliği gösterdiği
zeminlerde, temel duvarı ve kolonlarının birbirine çok yakın olduğu zamanlarda ya da yapı yüklerinin çok büyük olduğu
durumlarda radye temel tercih edilmelidir. Radye temel uygulaması ile yapı, zemini tamamen örten ve tersine çalışan bir
döşeme üzerine oturtulur. Radye temelin kullanımı sadece zemin emniyet gerilmesine bağlı olarak düşünülmemelidir.
Örneğin zeminde şişme problemi varsa ters kirişli radye yapmak çok akılcı bir sistemdir. Bu yöntemle şişmenin binaya zarar
vermesi önlenir. Prensip olarak radye temeller sadece bodrum kata taban alanı büyüklüğünde yapılmaz. Üst katlarda olan
açık yada kapalı çıkmaların uzunluğu boyunca yapılırlar. Bu şekilde binanın selam vermesi önlenir. Bu tür binalara hemen
her ilde rastlanır temel acemice projelendirilmiştir ve binanın kısa kenarı doğrultusunda büyük çıkmalar yapılmıştır. Temel de
ise çıkmaların olduğu kısımlar boş geçilmiştir. Dolayısıyla bu kısımda devrilmem momentini karşılayacak önlem alınmamıştır.
Radye temeller binanın büyüklüğüne bakılmadan her yapıda kullanılabilir. Özellikle sorunlu zeminlerde kullanılır diye bir şey
söylemek mümkün değildir. Özellikle günümüzde tecrübelerimize dayanarak diyebiliriz ki tüm binaların temelleri radye olarak
planlanmalı ve imal edilmelidir. Tekil temeller ise literatürden çıkarılmalı ve her deprem bölgesinde kullanılması
yasaklanmalıdır. Bu tür temellerde (radye temel) donatı düzenine gelince her ne kadar moment diyagramları dikkate alınarak
pilyeli olarak dizayn edilebilirlerse de altüst düz ızgara olarak dizayn edilmeleri hem rijitlik sağlamaları açısından hem
de homojenlik açısından idealdir. Günümüzde yapı stoğu ve zemin yapısına göre en sık kullanılan temel tipi radye temel
olduğu görülmektedir. Radye temelin aşağıda görüldüğü gibi değişik tipleri bulunmaktadır.

A A

Kirişsiz radye
Hücreli radye
Kirişli radye Kolon altı kaideli radye
A-A kesiti
275
276
Uygulama: Planı verilen yapının altına kirişli radye temel yapınız. C25/30 B420C γtemel+zemin=20 kN/m2 σze=250 kN/m2 √

Depremli durumiçin q=18+0.3⋅2.5=18.75kN/m2 Kat ağırlığı W=1616

⋅ ⋅18.75=3675kN BinayüküW=3675⋅10kat =36750KN

Depremyükü Vt =52784kN Mdeprem =50270kN Ndüşey−depremsiz(n=yok ) =(18+2.5)16

⋅ ⋅16 i10kat =40180kN Ndeprem =16⋅16⋅18.75 i10kat =36750kN

Çözüm: Temel altındaki gerilme değerlerinin hesaplanması

1m

3m

A A
4m

RD1 RD2
4m

Radye kirişi

3m
RD3 RD4
0.6m
0.6m 1m
1m 3m 4m 4m 3m 1m

A-A kesiti
σ=163.60

σ=12.6
σ=239.10

σ=295.73

σ=314.6

1. Çözüm depremli ve depremsiz durum için ayrı ayrı hesaplanarak zemin emniyet gerilmelerinin kontrolü yapılır.
2. Deprem diğer yönden gelmesi durumunda gerilme değerleri yön değiştirecektir.
3. Yapı simetrik olmasından dolayı bu şekilde gerilmeler hesaplanır. Yapı simetrik olmaması durumunda eksantrisite
hesaplanarak ilave momentler bulunur.
4. Kolon eksenel kuvvetleri yerine döşeme kalınlığı ve katların toplamı olarak alınmıştır. Diğer türlü kolon eksenel
kuvvetleri alınarak da hesap yapmak mümkündür.

277
 N=40180 kN N=36750
N=36750 kN
Vt=2514 kN Mdep=50270 kNm
kNm
0.6m 0.6m

0.4m 0.4m
16m 16m
σ=177
σ=314.6
σ=12.60

Düşeyyük durumunda σ max = N + h⋅γ temel = 40180 +1m ⋅20 =177kN/m2 < σ ze = 250 kN/m2 √
A 16 ⋅16  
∗∗∗

Depremli durumiçin M =50270 +1⋅52784 =103054 kNm

∗∗∗
N M
σ max −min = ± + hi γ = 36750 ± 103054 i6 +1m ⋅20 = 143.60 ±151+ 20 → σ max =314.50kN /m2 < 1.5 σ ze σ min =12.60kN/m2 √
A W 16⋅16 16 3

Kirişler arası radyeler birer döşeme elemanı olarak TS500 verilen değerler kullanılarak momentler ve bu momentler
kullanılarak açıklık ve mesnet donatıları hesaplanır. Kare döşeme olduğu için her iki yöndeki değerler hesaplanır.

Düşeyyük durumunda Pd =−1m ⋅20 +1.45⋅177= 228.7kN/m2  Büyük
∅12/140

∅12/140

 
= RD1
d
P 228.7kN/m 2

Depremli durumiçin Pd = 239.10 +163.6 −1⋅20 =181.35kN/m2  Mesnet için

2  ∅12/150 mevcut

Mmesnet = 0.033⋅228.7⋅4 2 =120.75 kNm ∅12/150

L
m = u = 4 =1→ 
Lk 4 Maçıklık = 0.025⋅228.7⋅4 2 =91.50 kNm
Mesnet için
mevcut
σ=163.60
σ=239.1

σ=177

A = 2⋅Md 2⋅91.5.106
= = 750.80mm2 /m
 s  2.35294 ⋅M   2 2.35294 ⋅91.5.10 
6
 fyd d + d − 2 d 365 3 44 + 344 −
  b⋅fcd   1000⋅16.67 
RD1Açıklık X yönü 
d = h − c c −∅ /2 Donatıaralığıseçimi s = 1000∅ = 1000 113 =151 mm >1.5h =1.5⋅400 = 600mm
d = 400 −50 −12/2 k
A s 12 750.80 f

d = 344 mm 

Seçilen−−−Pilye ∅ 12/300pilye+∅ 12/300düz
  
A s = 1000A ∅ = 1000113∅ = 753 mm2 /m ρ a = A s = 753 = 0.0022 ρmin = 0.002(TS500) uygun
 sk 150 bd 1000⋅344

278
 A = 2⋅Md 2⋅91.5.106
= = 778.60mm2 /m
 s  2.35294 ⋅M   2 2.35294 ⋅91.5.10 
6
 fyd d + d − 2 d 3 65 332 + 332 −
  b⋅fcd   1000⋅16.67 
RD1Açıklık Y yönü 
d = h − cc −∅ /2 
Donatıaralığıseçimi s k = 1000∅12 = 1000 113 =145.13 mm <1.5h f =1.5⋅400 = 600mm
d = 400 −50 −12 −12/2 As 778.60
d = 332mm 

Seçilen−−−Pilye ∅ 12/280pilye+∅ 12/280düz
  
A s = 1000A ∅ = 1000113 ∅ = 807mm2 /m ρ a = A s = 807 = 0.0024 ρmin = 0.002(TS500) uygun
 sk 140 bd 1000⋅332

A = 2⋅Md 2⋅120.7.106
= = 998.60mm2 /m
 s  2.35294 ⋅M   2.35294 ⋅120.7.10 6

 fyd d+ d2 −
d 365 344 + 344 2 −
RD1MesnetXveY yönü  b⋅fcd   1000⋅16.67 
d = h− c c −∅ /2  1000 1000
d = 400 −50 −12/2 Donatı aralığı seçimi s k = A ∅12 = 998.6113 =113 mm<1.5h f =1.5⋅400 =600mm
d =344 mm Seçilen−−−DİĞER DÖŞEMELERDEN GELEN DÜŞÜLDÜKTEN SONRA EK YAPILIR
s
 
 A s =1000A ∅ =1000113∅ = 1027.27mm2 /m ρ a = A s = 1027.27 = 0.003 ρmin = 0.002(TS500) uygun
 sk 110 bd 1000⋅344
Diğer tüm radye döşemeler yukarıdaki şekilde donatı hesabı yapılarak düzenlenir.

Düşeyyük durumunda Pd =−1m ⋅20 +1.45 ⋅177= 228.7kN/m2 
Büyük

d
P = 247.42kN/m 2

Depremli durumiçin Pd = 239.10 + 295.73 −1⋅20 = 247.42kN/m2 

RD2 2 

 Mmesnet = 0.05 ⋅247.42⋅32 =113.30 kNm/m

KISA
 M = 0.038⋅247.42⋅32 = 84.60 kNm/m
m = = =1.33 →   açıklık
Lu 4
σ=239.1 σ=295.73 = 0.033⋅247.42⋅32 =73.50 kNm/m
UZUN mesnet
Lk 3 M
 
 Maçıklık = 0.025⋅247.42⋅32 =55.70 kNm/m
σ=177


Düşeyyük durumunda Pd =−1m ⋅20 +1.45 ⋅177= 228.7kN/m2  Büyük
 
Pd = 228.7kN/m2
RD3 Depremli durumiçin Pd = 239.10 + 163.6 −1⋅20 =181.35kN/m2 
2 
 Mmesnet = 0.05⋅228.7⋅32 =102.90 kNm/m
σ=163.60 KISA
σ=239.1  M = 0.038⋅228.7⋅32 = 78.2 kNm/m
m = = =1.33 →   açıklık
Lu 4
= 0.033⋅228.7⋅32 =67.90 kNm/m
UZUN mesnet
Lk 3 M
 
σ=177  Maçıklık = 0.025 ⋅228.7⋅32 =51.5 kNm/m


Düşeyyük durumunda Pd =−1m ⋅20 +1.45 ⋅177= 228.7kN/m2 
Büyük

RD4 Pd = 247.42kN/m2
Depremli durumiçin Pd = 239.10 + 295.73 −1⋅20 = 247.42kN/m2 
2 
σ=239.1 σ=295.73  Mmesnet = 0.033⋅247.42⋅32 =73.50 kNm/m
Lu 3
m = = =1→ KISA
Lk 3
 Maçıklık = 0.025⋅247.42⋅3 =55.70 kNm/m
2

σ=177

279
 Yukarıda bulunan radye döşemelerin moment değerleri aşağıdaki şekilde mütemadi olarak çizilir.
X-X Yönü moment değerleri Y-Y Yönü moment değerleri
120.70 120.70 120.70 120.70
113.30 102.90 102.90
113.30
RD1 RD2 RD3 RD1

91.50 84.60 78.20 91.50

67.90 67.90 73.5 73.5 73.5 73.50 73.50

RD3 RD4 RD4 RD2

51.50 55.70 55.70 55.70

Ampatman hesabı;
hesabı; kirişin kendi ağırlığ ve zemin gerilmesi alınırak moment hesaplanır. Bu moment te karşı gelen donatı
hesaplanır ve diğer radye döşemelerden gelen pilyeler düşülerek gerekiyor ise ek donatı düzenlenir.

20 kN/m2 Düşeyyük durumunda Pd =−1m ⋅20 +1.45⋅177= 228.7kN/m2 

0.60m
Depremli durumiçin Pd = 295.73+314.60 −120
⋅ = 285.20kN/m2 
σ=295.73 2 
σ=314.60
M = 285.20⋅0.6 =51.30kNm/m
2

2
  2Max 
0.5 0.5
344 2 − 2⋅51.3.106  =10.70mm
 Basınç bloğua = d − d 2
− = 344 −
Ampatman   0.85⋅fcd ⋅b =1m   0.85⋅16.67⋅1000
Md =[A s ⋅fyd ](d− a/2)⇒ A s−açıklık = M 51.3.10 6
ax
= = 415.02mm2 /m
d = h− cc −∅ /2  (d− a/2)⋅fyd ((344

) −10.70/2)⋅365
 d
d = 400 −50 −12/2Donatı aralığıseçimi s k =1000∅12 = 1000 113 = 272 mm >1.5h f =1.5⋅400 =600mm
 As 415.02
Seçilen−∅ 12/270düz
d = 344mm     
A s =1000A ∅ =1000113∅ = 418mm2 /m ρ a = A s = 418 = 0.0012 < ρmin = 0.002(TS500) uygundeğil
 sk 270 bd 1000⋅344

Radye kirişi radye döşemelerinin arakesitinde ve aşağıda verilen kesitte olan bir kiriştir. Radye kirişin yükü bitişik radye
döşemelerinden normal döşemelerdeki gibi yük aktarımı sonucu elde edilir. Kendi ağırlığı burada hesaba katılmamıştır.

P=228.70
80cm
P=228.70 P=247.4
15∅20

P=228.70 P=247.4
60cm
100cm

2∅14
40cm

5∅20

140cm
280
Plan simetrik olduğu için sadece ¼ olan kısımda hesap yapılmıştır. O yüzden orta mesnet ankastre alınmıştır.
trapez trapez
üçgen
 
üçgen


PL PL    
RD1− RD2 gelen yük q = x + x 3⋅ 1 2  = 228.7 ⋅ 4 + 228.7⋅33⋅ 1 2  = 401.41kN/ m
3 3 2 2[L y /L X ]  3 3 2 2[4 /3] 
üçgen üçgen 401.41 kN/m 494.80 kN/m
üçgen

PL x PL x
RD2− RD4 gelen yük q = + = 2i 247.4 ⋅3 = 494.8kN/ m
3 3 3
Bilinen bir yöntemle V ve M değerleri bulunur ve donatı hesabı yapılır.
Uygulama: Verilen radye temelin hesabının yapılması
1 2 3 4
6.43 4.82 5.51
m m m

C
450.31 691.62 442.14 268.11
11 22 33
BB 5.00
m m
(xg=7.88 ;yg=5.68 )
ey=1.02m (x’=6.01m ;y’=4.66m)
578.052 227.64
B
592.92 944.42
y’ ex=1.87m
AA 4.20

Kiriş ortası Tüm kolonlar 30⋅60 cm

500.40 692.92
x’ 392.92
A

B-B C-C A-A

Kolon 1.4⋅G+1.6⋅Q Kolon 1.4G+1.6Q Kolon 1.4G+1.6Q
1B N1 592,92 1C 450,31 1A 500,4
2B N2 944,42 2C 691,62 2A 692,62
3B N3 578,05 3C 442,14 3A 392,92
4B N4 227,64 4C 268,11
Σ 2343,03 1852,18 1585,94
Σ2343,03+1852,18+1585,94=578
5781.15
5781.15 kN
Temel planının I değerinin hesabı yapılır. Planın dikdörtgen olmadığı için önce ağırlık merkezi hesaplanır.
aks dışı
taşma taşma aksdışı taşma aks dışı

A ⋅x
x g = i i =(6.43+4.82+5.51+ 0.5 +2⋅0.125)⋅(5 +4.2 +2⋅0.5 +2⋅0.125)⋅(6.43+4.82+5.51+ 0.5 +2⋅0.125)⋅0.5
∑A i taşma
aksdışı taşma
aks dışı

(6.43+4.82+5.51+ 0.5 +2⋅0.125)⋅(5 +4.2+2⋅0.5 +2⋅0.125)

⋅ ⋅(6.43+4.82+0.125+0.5 +(5.51/2)=
−(5.514.2)
(5.51+4.2)

(0.125+6.43+4.82+0.125+0.5)=12.00
12.00 (5.51-0.5-0.125+0.125+0.50)=5.51
5.51
B (14.76;7.33)
(0.5+0.125+5+0.1
25+0.5)=6.25
6.25
(0.5+0.125+5+4.20 A (6;5.23)
+0.125+0.5)=10.45
10.45

281
MA=12.0x10.45=125.40 m2 MB=5.51x6.25=34.44 m2
Sol alt köşeyi (0,0) kabul ederek;
A i ⋅x i 125.4⋅6+34.44⋅(12+5.510.5
⋅ ) A ⋅y 125.4⋅5.23+34.44⋅(4.2+6.43⋅0.5)
xg = = =7.88m y g = i i = =5.68m
∑A i 125.4+34.44 ∑A i 125.4 +34.44
Ağırlık merkezine göre atalet momenti hesabı;

Ix =∑(Ix +y 2 ⋅A)=b⋅h +y 2 ⋅A=1210.45

⋅ ⋅ 3 +(5.68−5.23)2 ⋅125.4 +(7.33−5.68)2 ⋅34.44 =1372.42m4
+5.516.25
3 3

12 12 12

Iy =∑(Iy + x 2 ⋅A)=b⋅h +y 2 ⋅A=10.45⋅12 +6.25⋅5.51 +(7.88−6)2 ⋅125.4 +(14.76−7.88)2 ⋅34.44 =3665.48m4

3 3 3

12 12 12
2− 2aksı
  3−3 aksı

∑My' =0 5781.15⋅x'=6.43⋅(944,42+691,62+692,62)+(6.43+4.82)⋅(578,05+442,14+392,92)
 1−
1aksı

4−4aksı kolon kiriş
  
+(6.43+4.82+5.51)⋅(227,64+268,11)+(0.30/2−0.25/2)⋅(512,92+450,31+500,4)

5781.15⋅x'=34718.13→x'=6.01m e x =x'−x g =6.01−7.88=−1.87m → My' =∑N⋅e x =5781.15⋅1.87=10810.75kNm

B−B aksı C−C aksı
  
∑Mx' =0 →5781.15⋅y'=4.2⋅(592,92+944,42+578,05+227,64)+(4.2+5.0)(45
⋅ 0,31+691,62+442,14+268,11)
A−A aksı
   
+(0.3/2−0.25/2)⋅(500,4+692,62+392,92)

5781.15⋅y'=26920.43→y'=4.66m e y =y'−y g =4.66−5.68=−1.02m → Mx' =∑N⋅e y =5781.15⋅1.02=5896.77kNm

N Mx My 5896.77⋅y
q= ∑ ± y ± x = 5781.15 ±10810.75⋅x ± = 36.17 ± 2.95⋅x ± 4.30⋅y
A Iy Ix 125.40+34.44 3665.48 1372.42

N/A x 2.95x y 4.30y q

1 36.17 -7.88+0.125=-7.755 -22.88 13.29
11 36.17 -7.88+6.43⋅0.5+0.125=-4.54 -13.39 22.78
2 36.17 -7.88+6.43+0.125=-1.325 -3.91 32.26
22 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82⋅0.5=1.085 3.2 4.44 -20.511 39.37
3 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82=3.495 10.31 46.48
33 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82+5.51⋅0.5=6.25 18.44 54.61
4 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82+5.51=9.005 26.56 62.73
4 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82+5.51=9.005 26.56
33 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82+5.51⋅0.5=6.25 18.44
3 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82=3.495 10.31
22 36.17 -7.88+0.125+6.43+4.82⋅0.5=1.085 3.2 -5.68 20.511
2 36.17 -7.88+6.43+0.125=-1.325 -3.91
11 36.17 -7.88+6.43⋅0.5+0.125=-4.54 -13.39
1 36.17 -7.88+0.125=-7.755 -22.88

282
 1 2 3 4

a a

a-a

Uygulama: Planı verilen yapının altına h=500 mm ve d=400 mm radye temelin Moment Katsayıları Yöntemi ile çözümü.
1 2 3 4
6.43 4.82 5.51
m m m
K106 25/50 K107 25/50 K108 25/50 C
592.92 944.42 578.052 227.64
K110 25/50

K115 25/50
K112 25/50

K114 25/50

5.00
D104

592.92 1m 944.42 578.052 227.64

K103 25/50 K104 25/50 K105 25/50 B
m S105 S106
1
K109 25/50

K111 25/50

K113 25/50

D102
4.20

592.92 944.42 578.052

K101 25/50 K102 25/50
3.51m
A
1m 4.43m 2.82m Kolon şeridi
1m 1m Kiriş şeridi Kolon şeridi
Kolon şeridi Kiriş şeridi Kolon şeridi
Kiriş şeridi

Çözüm: Sistem kolon ve orta şerit olarak 2 bölgeye ayrılır. Bu radye temelin çözümü döşemeler konucunda çözülen döşeme
ilkeleri ile aynıdır. Sadece döşeme kalınlığı burada temel kalınlığı olarak alınmaktadır. Pas payı 50 mm alınır.

 Toplam düşey yük

  
∑ N = 2 ⋅ (512.92 + 944.42 + 578.05 + 227.64) + 512.92 + 944.42 + 578.05 = 6561.45 kN 
 N 6561.45
Toplam temel alanı ∑ A = (0.25 + 6.43 + 4.82) ⋅ (0.125 + 4.2)  σz = = = 44.20 kN / m2
ampatman  A 148.49
2
  
+ (0.25 + 6.43 + 4.82 + 5.51) ⋅ (0.125 + 5) + (1) ⋅ (0.25 + 5 + 4.2) = 148.49 m 
C1 kolonu zımbalama tahkiki
  
b1 = ax + d = 300 + 500 − 60 = 740 mm b2 = ay + d = 300 + [500 − 60] / 2 = 820 mm

Kolonun zımbalama tahkiki Zımbalama alanı Ap = 0.82 ⋅ 0.74 = 0.61m2

Zımbalama çevresi up = 2 ( b1 + b2 ) = 2 ⋅ (0.82 + 0.74) = 3.12 m
Vpr = γ fctd up d = 0.9 ⋅ 1150 ⋅ 3.12 ⋅ 0.44 = 1420.85 kN 
  Vpr > Vpd
γ = 0.90  Nd 512.92 
Vpd = ⋅ (A − Ap ) = ⋅ (4.34 ⋅ 2.625 − 0.82 ⋅ 0.74) = 485.60 kN Zımbala sağlanmaktadır
 A 4.34 ⋅ 2.625 

283
 b1=3.215+1+0.125=4.34m
1m 0.30m
6.43/2=3.215m
m
0.60

b2=5/2+0.125=2.625m
ax

by=60+d/2=0.82m

b2=ay+d
ay
bx=30+d=0.72m
b1=aX+d
Zımbalama alanı

Kolon şeridi

4.2m

4.2m
 min 
 min 

a=  ; 4.2
6.43 b = 4.82 ; 4.2
 4 4  4 4

6.43m 4.82m
A2
a = min(1.61; 1.05) b = min(1.21; 1.05) seçilen a = b = 1.00m

σ ⋅Ln ⋅L2
İç kuvvetlerin hesabı Mo = Ln : hesap doğrultusunda net açıklık L 2 : hesap doğrultusuna dik açıklık
8

1.42m

1.10m

 σ ⋅ Ln ⋅ L 2 44.2 ⋅ (1.42 + 1 + 1 + 1.1) ⋅ (6.43 − 0.3 − 0.15)

KENAR AÇIKLIK Mo = 8
=
8
= 893.04 kNm

Açıklık M = 0.5 ⋅ Mo = 0.5 ⋅ 893.04 = 446.52 kNm Kolon şeridi M = 0.6 ⋅ Maçıklık = 0.6 ⋅ 446.52 = 267.90 kNm
Orta şeridi M = 0.4 ⋅ M = 0.4 ⋅ 446.52 = 178.61kNm
 açıklık

İç mesnet M = 0.7 ⋅ M = 0.7 ⋅ 893.04 = 625.13 kNm Kolon şeridi M = 0.75 ⋅ M = 0.75 ⋅ 625.13 = 468.85 kNm
 o açıklık

Orta şeridi M = 0.25 ⋅ Maçıklık = 0.25 ⋅ 625.13 = 156.28 kNm İç mesnet M = 0.3 ⋅ Mo = 0.3 ⋅ 893.04 = 267.90 kNm



İÇ AÇIKLIK M = σ ⋅ L n ⋅ L 2 = 44.2 ⋅ (1.42 + 1 + 1 + 1.1) ⋅ (4.82 − 0.3 − 0.15) = 476.91kNm
 o
8 8

 Açıklık M = 0.35 ⋅ Mo = 0.35 ⋅ 476.91 = −166.92 kNm Kolon şeridi M = 0.6 ⋅ Maçıklık = 0.6 ⋅ (−166.92) = −100.15 kNm
Orta şeridi M = 0.4 ⋅ M = 0.4 ⋅ (−166.92) = −66.77 kNm
 açıklık



İç mesnet M = 0.65 ⋅ Mo = 0.65 ⋅ 476.91 = 309.99 kNm Kolon şeridi M = 0.75 ⋅ Maçıklık = 0.75 ⋅ 309.99 = 232.49 kNm
Orta şeridi M = 0.25 ⋅ M = 0.25 ⋅ 309.99 = 77.50 kNm
 açıklık

284
 0.7Mo 0.65Mo 0.65Mo 0.7Mo
KOLON

0.3Mo 0.30Mo

TOPLAMI
0.50Mo 0.35Mo 0.5Mo

y doğrultusu KENAR AÇIKLIK


M = σ ⋅ L n ⋅ L 2 = 44.2 ⋅ (1.41 + 1 + 1 + 1.41) ⋅ (4.2 − 0.15 − 0.15) = 388.66 kNm
 o 8 8

Açıklık momenti M = 0.5 ⋅ Mo = 0.5 ⋅ 388.66 = 194.33 kNm
Kolon şeridi momenti M = 0.6 ⋅ Maçıklık = 0.6 ⋅ 194.33 = 116.60 kNm

Orta şeridi M = 0.4 ⋅ Maçıklık = 0.4 ⋅ 194.33 = 77.73 kNm


İç mesnet momenti M = 0.7 ⋅ Mo = 0.7 ⋅ 388.66 = 272.06 kNm

Kolon şeridi momenti M = 0.75 ⋅ Maçıklık = 0.75 ⋅ 272.06 = 204.05 kNm


2.215
Orta şeridi M = 0.25 ⋅ Maçıklık = 0.25 ⋅ 272.06 = 68.02 kNm
DIŞ mesnet momenti M = 0.3 ⋅ M = 0.3 ⋅ 388.66 = 116.60 kNm
 o
KENAR AÇIKLIK

M = σ ⋅ L n ⋅ L 2 = 44.2 ⋅ (1.41 + 1 + 1 + 1.41) ⋅ (5 − 0.3 − 0.15) = 529 kNm
 o 8 8 1.41

Açıklık momenti M = 0.5 ⋅ Mo = 0.5 ⋅ 529 = 264.50 kNm
Kolon şeridi momenti M = 0.6 ⋅ Maçıklık = 0.6 ⋅ 264.50 = 158.70 kNm

Orta şeridi M = 0.4 ⋅ Maçıklık = 0.4 ⋅ 264.50 = 105.80 kNm

İç mesnet M = 0.7 ⋅ Mo = 0.7 ⋅ 529 = 370.30 kNm Kolon şeridi M = 0.75 ⋅ Maçıklık = 0.75 ⋅ 370.3 = 277.73 kNm
Orta şeridi M = 0.25 ⋅ M = 0.25 ⋅ 370.3 = 92.58 kNm DIŞ mesnet M = 0.3 ⋅ Mo = 0.3 ⋅ 529 = 158.70 kNM
 açıklık

285
DY 6.3. TEMELLERE İLİŞKİN KURAL VE KOŞULLAR
6.3.1. Genel Kurallar
Bina temelleri, deprem sırasında oturma veya farklı oturmalardan ötürü üstyapıda hasara neden olmayacak biçimde,
oturdukları zeminin özellikleri gözönüne alınarak, zemin mekaniği ve temel inşaatı ilkelerine göre yapılacaktır. Bu
bölümde temellerle ilgili olarak verilen kurallar; betonarme, çelik, ve yığma binaların temelleri için geçerlidir.
6.3.2. Zemin Emniyet Gerilmeleri ve Kazıkların Emniyetli Taşıma Yükleri
6.3.2.1 - Temel zemini olarak Tablo 6.1’de
6.1 (A), (B) ve (C) gruplarına giren zeminlerde, statik yüklere göre tanımlanan zemin
emniyet gerilmesi ve kazıklı temellerde kazığın yatay ve eksenel yükler için emniyetli taşıma yükü, deprem durumunda en fazla
%50 arttırılabilir.
6.3.2.2 - Temel zemini olarak Tablo 6.1’de
6.1 (D) grubuna giren zeminlerde, deprem durumunda zemin emniyet gerilmesi ve
kazıkların emniyetli taşıma yükü arttırılamaz.
6.3.3. Kazıklı Temellere İlişkin Koşullar
6.3.3.1 – Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, düşeye göre eğimleri 1/6’dan daha fazla olan eğik kazıklar
kullanılmayacaktır.
6.3.3.2 – Kazıklı temeller, eksenel yüklere ek olarak depremden oluşan yatay yüklere ve etkilere göre de hesaplanacaktır.
6.3.3.3 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kılıflı ya da kılıfsız yerinde dökme fore kazıklarda, 3 metreden az olmamak
üzere, kazık başlığının altındaki kazık boyunun üstten 1/3’ünde boyuna donatı oranı 0.008’den az olamaz. Bu bölgeye konulacak
spiral donatı çapı 8 mm’den az ve spiral adımı 200 mm’den fazla olmayacak, ayrıca üstten en az iki kazık çapı kadar yükseklikte
spiral donatı adımı 100 mm’ye indirilecektir.
6.3.3.4 - Betonarme prefabrike çakma kazıklarda boyuna donatı oranı 0.01’den az olamaz. Birinci ve ikinci derece deprem
bölgelerinde, kazık başlığının altındaki kazık boyunun üstten 1/3’ünde enine donatının çapı 8 mm’den az olmayacaktır. Bu bölgede,
etriye aralığı veya spiral donatı adımı 200 mm’den fazla olmayacak, ayrıca üstten en az iki kazık çapı (dikdörtgen kesitli kazıklarda
en büyük boyutun iki katı) kadar yükseklikte etriye aralığı ya da spiral donatı adımı 100 mm’ye indirilecektir. Enine donatı
koşulları, öngerilmeli prefabrike çakma kazıklarda da aynen uygulanacaktır.

286
Kazıklar, zemin yüzeyine yakın tabakaların üst yapı yüklerini göçmeden veya üst yapıda hasara neden olacak şekilde
fazla oturmadan taşıyabileceği bir yüzeysel temelin uygulamasına uygun olmadığı hallerde, üst yapı yüklerini zemin
profilinin derinliklerinde yer alan taşıyıcılık özelliği yüksek tabakalara aktarmak amacıyla kullanılan ahşap, beton, çelik
veya kompozit yapı elemanlarıdır. Temel elemanı olarak kullanılan kazıkların ana fonksiyonu yapı temelinden zemine
intikal eden yükleri gevşek ve yumuşak zemin tabakalarının altında yer alan taşıma gücü yüksek, sıkışabilirliği az sağlam
zemin tabakalarına aktarmaktır. Daha açık olarak zeminin yüzeye yakın tabakalarını oluşturan üst katmanlar, üst yapı
yüklerinin yüzeysel temel sistemleri ile güvenilir bir şekilde zemine aktarılmasına elverişli geoteknik koşullara sahip
değilse, yani taşıma güçleri zayıf, sıkışabilme nitelikleri de fazla ise; yüklerin taşıyıcılık özelliği yüksek olan ve zemin
profilinde zemin yüzeyinden daha derinlerde yer alan daha sağlam zemin ya da kayaçlara aktarılması zorunluluğunu
ortaya çıkaran koşullarda, söz konusu edilen üst yapı yükleri çeşitli kazıklı temel sistemleri kullanılarak taşıyıcı zemin
katmanlara dağıtılabilir. Bu sistemde bazen üst yapının özelliğine göre ara kaya katmanını da geçerek ana kayaya kadar
inilir. Düşey yüklere maruz kalan bir kazığın nihai taşıma gücü, kısmen kazık ucunda oluşan noktasal direncin, kısmen
de kazık şaftı ile temas halinde olan zemin yüzeyi ile kazık yüzeyi arasında gelişen aderansla ilişkilendirilen yüzeysel
sürtünme direniminin bileşkesi olmaktadır.
Düşey yüklere maruz kazıklarla yatay yük etkisinde kalan kazıkları karşılaştırırken zemin yüzeyinin yakınlarında ortaya
çıkan değişimleri de dikkate almak gerekir. Zemin yüzeyine yakın bölümlerde etkili olan mevsimsel nem farklılıkları kazık
davranışında önemli değişikliklere yol açabilmesinden dolayı bunun dikkate alınması gerekir. Kazıklar, üst yapı yüklerini
çoğu kez eksenel basınçla taşımakla birlikte, açık deniz platformları, rıhtım, şev ve iksa yapılan gibi mühendislik
uygulamalarında ortaya çıkan deprem, dalga, darbe kaldırma, yanal toprak itkisi ve çekme türü kuvvetlerin karşılanması
gibi görevleri de gerektiğinde üstlenebilmektedir.

Kazıklar aşağıda belirtilen başlıca amaçlara hizmet etmek üzere inşa edilmektedirler. •Üstyapı yüklerinin zemin
yüzeyinden derinlerde bulunan ve taşıma karakteristikleri yüksek olan sağlam tabakalara güvenilir biçimde
aktarılabilmesi. Uygulamada uç kazıkları olarak adlandırılan sitemdir. •Üst yapı yüklerinin kısmen yumuşak ve gevşek
zemin tabakalarına, sürtünme reaksiyonlarının yardımıyla güvenilir biçimde aktarılması. Bu kazıklara sürtünme kazığı adı
verilmektedir. •Gevşek-Granüler zeminlerin taşıma kapasitesini artırmak gayesi ile kompaksiyon sağlamak üzere adı
geçen zeminlere kazık çakılması. Uygulamada kompaksiyon kazıkları olarak adlandırılır. •İleri derecede hidrostatik
basınca veya döndürme momentine maruz yapıların stabilitesini artırmak ve bu nedenle doğabilecek yapı hasarlarının
önüne geçmek amacıyla kazıkların uygun eğimlerde zemine çakılması. Uygulamada çekme kazıkları adı verilmektedir.
•Erozyona maruz zeminlerde (köprü kenar ve orta ayakları v.b.) üst yapı yükünün erozyondan etkilenmeyen
derinliklerdeki tabakalara taşıtılması. •Sahile yakın yapıların gemi v.b. diğer yüzen cisimlerin darbelerine karşı bu
darbeleri sönümlendirerek korumak amacıyla tampon kazıklar sık yerleşimde inşa edilebilmektedir. •Çeşitli nedenlerle
üst yapıdan zemine aktarılan çekme karakterli yüklerin taşınması amacıyla zeminde çekme yüküne maruz bölümlerde

287
ankraj kazıkları tesis edilebilir. •Büyük hacimli yatay veya eğik kuvvetlerin zemine güvenilir biçimde aktarılmasını temin
etmek amacıyla eğik kazıklar inşa edilebilir. •Kuleler deniz platformu gibi deniz yapıları ve yeraltı suyu altında kalan
radye temellerin maruz kaldığı kaldırma kuvvetlerinin etkisini karşılamak amacıyla uzun kazıklar teşkil edilebilir.
Taşıma gücü düşük zeminlerde kazıklar yükü sürtünme ve uç etkileri ile zemine aktarmaktadır. Bu temellerde kazıklar
en az 3 m sağlam zemine mesnetlendirilmelidir. Kazıkların betonarme tasarımı betonarme kolonların tasarımı ve
kriterlerine göre yapılır. Betonarme kazıklar, toprak itkisine maruz olmalarından dolayı diğer yapı kolonlarının davranışını
olumsuz etkileyen narinlik etkisinden muaf olmalarından dolayı daha iyi bir performansı göstermesi beklenir.

Nd

Kazık başlığı plağı temel gibi çalışır

WL/2 Taşınırken kaldırma kuvveti WL/2 Kazık donatı ve boyutları bu eğilme ve döşem gibi boyutlandırılır.
momenti kabulüne göre yapılır
W

W
2
WL /8 Kazıklar tekil temel gibi çalışır
WL/2 WL/2
ve kolon gibi boyutlandırılır.

Kazıkların ve plağın boyutlandırılmasında en kritik durum yapının düşey yükleri ile bu yükleri karşılayan temel sisteminin
ağırlık merkezlerinin çakışmasını sağlayarak eksantirisiteden dolayı ek moment etkilerini minimuma indirmektir. Ayrıca
kazıkların ve kolonların kazık plağına mesnetlenmesi dayanımı olumlu yönde etkilemesi bakımından önemlidir.

Kolon

Rijit Plak

Kazık

N N N N
Yumuşak

W W W W
Qs Qs Qs Qs Qs Qs
Sert

N=ΣQs
Qp Qp
N=ΣQs+Qp N=ΣQs+Qp N=Qp

288
 N=eksenel yük=[ΣQs =sürtünme kuvveti+Qp=kazık uç kuvveti]-W=kazık ağırlığı]

Kazıkda müsade edilecek Nr=N/λ (λ=güvenlik katsayısı>2.5-3.0 deneyle sağlanıncaya kadar 3 alınır)

Qp=Ap(c⋅Nc+σp⋅Nq+0.5⋅γ⋅D⋅Nγ) Ap=kesit (c=kohezyon σp=uçtaki zemin gerilmesi⋅γ=zemin birimha ⋅D=çap)

Qs=ΣπD⋅hi⋅(Co⋅σv⋅ko⋅tanδo) Co=kohesyon ks ⋅σσv=kazıkla zemin arasındaki normal gerilme⋅kko=zeminin

sukunetteki yatay basınç katsayısı⋅⋅δo=kazık ile zemin arasındaki sürtünme katasyısı)
iN = N
 r λ güvenlik

  TS500
 
N = ∑ Q s +Q p − W →Güvenle taşınacak max. yük iBetonarme Nr= 0.85
  ⋅ fcd ⋅A c
 + fyd ⋅A s
 DY=0.75⋅fcd ⋅A c =0.5⋅fck ⋅A c
iYükleme deneyi yapılarak λ güvenlik bulunur.



Tekil temelde kazık planı Temel kazık

Lkazık≅(15-40)∅kazık

Up=∅kazık+hplak-d’
Zımbalama çevresi plak içinde kalmalı

ρx+ρx≥ρmin=0.002
Rijit plak h Rijit plak
s≤20 cm ∅min≥∅14 (∅16 öneri)
Min. Kazık donatısı 5∅14
Kazık

Smin≥ (2∅kazık, 60 cm)

Lk

D
Qs

Smin≅2.5∅kazık∼3.0∅kazık
S≥6∅kazık ise kazıklar arası etkileşim olmadığı kabul edilir.
S

Kazık gruplarından beklenen birlikte çalışarak aynı deplasmanı yapıp temel ve yapı toptan çökme yapmasıdır. Bu
beklenen çökmenin olması için kazık boyları mümkün olduğunca eşit olmalıdır. Eşit olmaması durumunda,
1. Eğilme momenti artarak
2. Tekil kazık gibi çalışarak
3. Bazı kazıkların göçmesine sebep olarak
Kazık temel yapmanın avantajını ortadan kaldırır ve istenilen amaca ulaşılamaz. Ayrıca kazıklar arası açıklıkların artması
durumunda da eğilme momenti artar ve kazıklar bireysel davranarak eşit çökme oluşmaz. Kazıklara gelen yükün hesabı
için kazıkların ağırlık merkezi (x,y), kazık sayısı (n) ve toplam yük (No) hesaplandıktan sonra;
No Mox M
Ni = ± 2 y i ± oy2 x i Bağıntısı ile hesaplanır.
n ∑ yi ∑ xi
Uç kazıkları sağlam zemine en az 1.5∅kazık kadar sokulmalıdır ki mesnetlensin. Aksi halde uç değil yüzen kazık olarak
çalışır.

289
 Çekme kuvvetlerini karşılamak
için plak altına kazıklar arası
donatı düzenlenir.

h
Beton
Çekme basınç
Lk

kuvveti bloğu
oluşur

DERİN TEMELLER
KAZIK KUYU (AYAK) KESON (SANDIK)
ÇALIŞMA ŞEKLİ YÜK TAŞIMA ŞEKLİ MALZEME İMALAT
UÇ BASINÇ AHŞAP ÇAKMA
SÜRTÜNME ÇEKME ÇELİK DELME
ÇEKME EĞİLME BETON KOMBİNE
ANKRAJ PREFABRİK
KOMPAKSİYON YERİNDE
EĞİK KOMPOZİT

Uygulama: Verilen radye temelin hesabının yapılması

1 2 3 4
6.43 4.82 5.51
m m m

C
691.62 268.11
450.31 442.14

5.00
m
m m
(xg=7.88 ;yg=5.68 )
ey=1.02m (x’=6.01m ;y’=4.66m) 578.052 227.64
B
592.92 944.42
y’ ex=1.87m
4.20

Kiriş ortası Tüm kolonlar 30⋅60 cm

500.40 692.92
x’ 392.92
A

A i ⋅x i 125.4⋅6+34.44⋅14.76 A ⋅y
Sol alt köşeyi (0,0) kabul ederek; x g = = =7.88m y g = i i =125.4⋅5.23+34.44⋅7.33=5.68m
∑A i 125.4 +34.44 ∑A i 125.4+34.44

290
 2− 2aksı
  3−3 aksı

∑My' =0 5781.15⋅x'=6.43⋅(944,42+691,62+692,62)+(6.43+4.82)⋅(578,05+442,14+392,92)
 1−
1aksı

4−4aksı kolon kiriş
  
+(6.43+4.82+5.51)⋅(227,64+268,11)+(0.30/2−0.25/2)⋅(512,92+450,31+500,4)

5781.15⋅x'=34718.13→x'=6.01m e x =x'−x g =6.01−7.88=−1.87m → My' =∑N⋅e x =5781.15⋅1.87=10810.75kNm

B−B aksı C−C aksı
  
∑ x'
M =0 →5781.15⋅y'= 4.2⋅(592,92+944,42+5 78,05+227,64)
+ (4.2 + ⋅
5.0)(45 0,31+691,62+442,14+268,11)
A−A aksı
   
+(0.3/2−0.25/2)⋅(500,4+692,62+392,92)

5781.15⋅y'=26920.43→y'=4.66m e y =y'−y g =4.66−5.68=−1.02m → Mx' =∑N⋅e y =5781.15⋅1.02=5896.77kNm

N=2343,03+1852,18+1585,94 =5781
5781.15 kN
M x 10810.75⋅x i Mx y i 5896.77⋅y i
q= ∑ =5781.15 =525.56 y 2i =
N
=
A 11 ∑x i ∑( ∑y 2i ∑y i2

291
SIVILAŞMA
Depremler sırasında suya doygun zemin tabakalarında çevrimli yüklemeler altında oluşan boşluk suyu basıncı artışları zeminde katı
fazdan sıvı faza dönüşme olarak nitelendirelebilecek sıvılaşma durumunun ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Uzun yıllar
sadece kohezyonsuz zeminlerde oluştuğu düşünülen sıvılaşmanın yakın zamanlarda yapılan arazi gözlemleri ve laboratuar
araştırmaları sonucunda düşük kohezyonlu siltlerde ve su akımı engellenmiş çakıllı kumlarda da ortaya çıkabileceği anlaşılmıştır.
Zeminlerin sıvılaşabilirliği dane boyutu ve dağılımı yanında, jeolojik yaşı ve çökelme koşulları, başlangıç sıkılık derecesine bağlı
hacim değişim potansiyeli ve su geçirgenliği gibi özellikleri yanında depremin büyüklüğü, süresi, uzaklığı gibi sismik faktörlere bağlı
olmaktadır. Arazideki sıvılaşma potansiyelinin analizi için yaygın olarak Seed vd. (1971) tarafından geliştirilmiş “Basitleştirilmiş
Sıvılaşma Analizi” yöntemi kullanılmakta, zemin tabakalarının sıvılaşma direnci ise genellikle arazi deneyleri sonuçları ile korele
edilmektedir. Sıvılaşan zemin tabakalarında oluşan büyük şekil değiştirmeler ve yanal akmalar yanında, mukavemet ve rijitlik kaybı
üzerindeki ve içerisindeki yapılarda oluşan deprem hasarlarının önemli ölçüde artmasına neden olabilmektedir. Sıvılaşan zeminin
özellikleri ve neden olabileceği olumsuz etkiler son yılların önemli araştırma konularını oluşturmaktadır.

Depremler sırasında zemin tabakalarında sıvılaşma oluşması, yer hareketinin özellikleri ile zeminin rijitlik ve mukavemet
özelliklerinde yol açtığı değişiklikler ve oluşan şekil değiştirmelerden dolayı, zemin üstündeki ve içindeki yapılarda, toprak
dolgularda ve şevlerde bir çok olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Mühendislik yapıları açısından en önemli
olumsuz etkilerin, zeminde mukavemet ve rijitlik kaybı ile aşırı şekil değiştirmeler ve yer değiştirmeler sonucu oluşan, temellerin
taşıma gücü kaybı, aşırı toplam ve farklı oturmalar, yanal akmalar ve şev göçmeleri, zemin yapıları ve istinat yapılarında hasarlar,
kazıklar üzerinde ek yüklemeler ve yanal destek azalması, gömülü yapılar üzerinde basınçlar ve kaldırma etkisi olduğu ifade
edilebilir. Bu etkilerin bir çoğunun henüz tasarım için gerekli doğrulukta ve güvenilirlikte tanımlanabildiğini söylemek zordur.
Deprem sarsıntısı sırasında sıvılaşmadan kaynaklanan zemin oturmalarının temel zemininde oluşan plastik göçmeden
kaynaklanması durumunda, temel altı zemininde serbest arazidekinden daha fazla oturma meydana gelecektir. Dolayısıyla sadece
hacimsel zemin sıkışmasını gözönüne alan yaklaşık oturma hesapları yeterli olmayabilmektedir. Temel altında sıvılaşmayan bir
kabuk (örneğin bir kil tabakası) olmasının, taşıma gücü azalması ve oturmalar üzerinde çok olumlu etkisi olduğu gözlenmektedir.
Ishihara (1985) düz arazilerde sıvılaşmadan kaynaklanan hasarların oluşmaması için gerekli üst (sıvılaşmamış) tabaka kalınlığı ile
sıvılaşan tabaka kalınlığı ve maksimum yüzey ivmesi arasında ilişkiler geliştirmiştir. Kabuk tabakasının kritik bir kalınlığı aşması

292
durumunda taşıma gücü sıvılaşan tabakadan etkilenmemektedir. Kritik kalınlık kabuk tabakasının kayma direnci, temel taban
basıncı ve sarsıntı şiddetine bağlı olmakla birlikte, temel genişliğinin şerit temellerde 2.6 katını, kare temellerde 1.3 katını
geçmediği hesaplanmıştır (Bouckovalas ve Dakaulas, 2007). Temel altında sıvılaşmayan bir kabuk tabakasının mevcut olması,
sıvılaşmadan kaynaklanan oturmaların olumsuz etkisini de oldukça sınırlamaktadır. Vibratör aynı yere uzun süre tutulursa çimento
şerbeti üste çıkar ve agrega tabana çöker sıvılaşma gibi bu durum istenmez. Sıvılaşma bu duruma çok benzer.

293
294
 KAYNAKLAR
Ersoy, U., Özcebe, G., 2004, Betonarme, Evrim Yayınevi, Đstanbul, 816s. ETABS, 2007,
Topçu A., Betonarme I-II, http://mmf2.ogu.edu.tr/
Doğan, M., Betonarme Kolonlarda Sargı Etkisinin Araştırılması, Doktora Tezi, Osmangazi Üniversitesi, 1996.
M. L. Gambhır Desıgn Of Reınforced Concrete Structures
B.C. Punmia Ashok Kumar Comprehensive Rcc.Designs
Pillai, U.S., Devadas M., Reinforced Concrete Design 3E
Celep Z., Kumbasar N., 2011. Betonarme Yapılar, Beta Dağıtım, Đstanbul.
ACI 318-02, 2002, “Building Code Requirements for Structural Concrete and Commentary” , USA, Detroit.
DBYBHY, Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik, T.C. BĐB, Ankara, 2007.
Doğan M., Yapıların Deprem Analizi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yayın No:143, ISBN 978-975-7936-52-7
Doğangün, A., 2012, Betonarme yapıların hesap ve tasarımı, Birsen Yayınevi Đstanbul, 788s.
Berktay Đ., 2003. Betonarme I, TMMOB Đnşaat Mühendisleri Odası, Đstanbul Şubesi Yayını, Đstanbul.
Çakıroğlu, A. ve Özer, E. 1983. “Eğik Eğilme ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki Dikdörtgen Betonarme Kesitlerde Taşıma Gücü”
ĐTÜ Yayın No 40.
Doğan M., 2001 “Yapı Statiği II Çözümlü Örnekler”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yayın No:63,
Aydın R., Akgün Ö. R., Topçu A., Betonarme Kolon Tabloları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No 532, Eskişehir 1991.
TS500-2000 Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları, Ankara, 75s.
TS 22-1 ENV 413/Mart 1998 “Çimento – Harç Çimentosu, Bölüm 1: Özellikler”
TS 498/Kasım 1987 “Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri”
TS 708/Mart 1996 “Beton Çelik Çubukları”
TS 802/Ocak 1985 “Beton Karışımı Hesap Esasları”
TS 1248/Nisan 1989 “Beton Yapım, Döküm ve Bakım Kuralları – Anormal Hava Şartlarında”
TS 2940/Ocak 1978 “Taze Betondan Numune Alma Yolları”
TS 3068/Mart 1978 “Laboratuarda Beton Deney Numunelerinin Hazırlanması ve Bakımı”
TS 3351/Nisan 1979 “Şantiyede Beton Deney Numunelerinin Hazırlanması ve Bakımı”
EUROCODE 2., 1991, Design of Concrete Structures, Part I, General Rules and Rules for Buildings.
Hognestad, E., 1951, A study of combined bending and axial load in R.C members, University of Illinois Eng., No 399.
Kent, D. C., Park, R., 1982, Ductility of square-confined concretes columns, Journal of the Structural Division, ASCE, Vol.
108, No. ST4, pp. 929-950
Çamlıbel N. A., 2000, “Yüzeysel Yapı Temelleri”, Birsen Yayınevi, Đstanbul, 254 sayfa.
http://www.assakkaf.com/resume.htm
http://www.cimsa.com.tr/UserFiles/File/Document/pdf/Cimsa_Urunler.pdf
http://www.buildinghow.com/Default.aspx?ch=31&dir=+1

295