Jerzy Michałek
fasady
Aktywne fasady
Aktywne
Rys.1. Budynek biblioteki – widok z lotu ptaka
W zabytkowej części Ulm
wybudowano ostatnio nowy
gmach Miejskiej Biblioteki
Głównej (Rys.1). Początki
biblioteki miejskiej w Ulm
sięgają roku 1516. Z biegiem
wieków jej księgozbiór
nieustannie się powiększał.
W 1998 roku zawierał on
około 230 tys. woluminów.
Spośród nich ok. 45 tys.
tytułów wydanych jest przed
rokiem 1800, a ok. 22 tys.
ksiąg wydano do siedemnas-
tego wieku. Ze względu na
trudności lokalowe tylko ok.
Cz. 9 20 tys. książek z tego księgo-
zbioru było łatwo dostępne
w czytelni. Reszta była skła-
dowana w magazynach.
Przykłady Organizacyjnie, zbiór książek
naukowych był włączony do
archiwum miejskiego. W 1896
roku formalnie utworzono
miejską bibliotekę publiczną
w Ulm, a w 1968 włączono
do niej księgozbiór naukowy
16 Świat fasad
aluminiowych
będący dotąd w miejskim
archiwum. Jednak katalogi
i niektóre działy obsługi księ-
gozbioru naukowego były
w zupełnie innym miejscu niż
książki. Pełne zakończenie
reorganizacji miało miejsce
w 1998 roku. Od tego czasu
zasoby Biblioteki Głównej
wzrosły do ok. 310 tys. jedno-
stek obliczeniowych, z któ-
rych ok. 100 tys. jest łatwo
dostępne na półkach, a reszta
jest składowana w specjalnych
magazynach. Trudności
lokalowe spowodowały, że
władze miasta zadecydowały,
w połowie lat dziewięćdziesią-
tych, o budowie nowej siedziby
biblioteki w pobliżu zabytko-
wego ratusza. W tym celu
ogłoszono konkurs architek-
toniczny. Pomimo tego, że
konkurs wygrał projekt,
którego autorem jest Jürgen
Minkus z Kolonii, to jednak
zrealizowano inny projekt.
Jest to projekt, który zajął
3 miejsce. Jego autorem jest
prof. Gottfried Böhm z Kolonii.
decyzję Tę uzasadniono
zmianą koncepcji organiza-
cyjnej biblioteki miejskiej.
Opis budynku
W rezultacie powstał
budynek, którego efektywna
powierzchnia użytkowa wynosi
3600 m2. Pozwoliła ona na
utworzenie czytelni (Rys.5),
na której na półkach, w za-
sięgu ręki mieści się 220 tys.
woluminów i jednostek biblio-
tecznych. Jest to miejsce do
jednoczesnej pracy dla 130
użytkowników, w tym 40 kom-
puterowych stanowisk robo-
czych do udostępniania
zbiorów multimedialnych.
Ponadto zrealizowano wydzie-
lenie działu młodzieżowego,
działu muzycznego, separa-
tek, miejsc spotkań i kawiarni.
Szklana piramida nowego
budynku biblioteki usytuowa-
na jest tuż obok zabytkowego
ratusza (Rys.8), na placu
będącym ulubionym miejscem
spotkań i imprez plenerowych.
Jej położenie z boku placu
umożliwiło wygospodarowanie
zacisznego miejsca, w którym
utworzono miniaturowy
Rys.2. Przekrój pionowy budynku biblioteki
amfiteatr (Rys.1, Rys.9), na
który prowadzi boczne wyjś-
cie z budynku. Można tu,
korzystając z dobrej pogody,
spotykać się, organizować
imprezy, czy po prostu
poczytać sobie na świeżym
powietrzu. Główne wejście
do biblioteki znajduje się od
strony dotychczasowego,
nadal jeszcze dużego placu.
W pobliżu nowego gmachu
znajduje się większość
najważniejszych instytucji
kulturalnych miasta. Nadal
wykorzystywane, dotychcza-
sowe siedziby biblioteki od-
ległe są od niego o 3 minuty
szybkiego marszu. Tuż za
grupą staromiejskich kamie-
niczek i murem obronnym
znajduje się brzeg Dunaju,
z chętnie wykorzystywanym
przez mieszkańców bulwarem
spacerowym.
Bryła budynku kontrastuje
swym szklanym opakowaniem
z otoczeniem, jednak w pew-
nym stopniu nawiązuje do
starych domów charakterys-
tycznych dla tego miasta.
Składa się ona z dwupiętro-
wej podstawy na planie kwa-
dratu. Każde kolejne piętro
(pierwsze i drugie) jest coraz
większym kwadratem, tworząc
okap nad niższym (Rys.4,
Rys.11). Jest to charakterys-
tyczny element zabytkowych
domów starego miasta. Na
trzecim piętrze bryła budynku
przechodzi w piramidę, która
z kolei nawiązuje do stromych
dachów sąsiednich kamienic.
W centralnej osi budynku
znajduje się klatka schodowa
Rys.3. Schemat szkieletu fasad na tle szkieletu nośnego budynku
ze schodami ewakuacyjnymi nętrzna. Stanowią ją ściany strefę ewakuacyjną. Bezpie-
spiralnie biegnącymi wokół i dach wykonane jako szkie- czeństwo przeciwpożarowe
szybu windowego z dwiema letowa fasada aluminiowo zwiększa automatyczny sys-
windami (Rys.5). szklana. Przeszklenie przeź- tem wykrywania pożaru
Wykorzystanie wnętrz jest roczyste sięga od podłogi posiadający 120 czujników,
następujące: do sufitu. 20 ręcznych skrzynek alar-
kondygnacja „-2“: Jak widać z tego opisu, mowych i bezpośrednie
urządzenia techniczne; budynek pod względem połączenie z jednostką straży
kondygnacja „-1“: introli- przeciwpożarowym jest jedną pożarnej.
gatornia, administracja,
miejsce spotkań, toaleta Rys.4. Biblioteka nocą. Widoczne poszerzenia kolejnych pięter. W tle widoczna
centralna oraz wyjście wieża katedry w Ulm
boczne do "amfiteatru";
parter: stanowisko zwrotu
książek, informacja;
1 piętro: Biblioteka
dziecięca, dział nowości,
dział naukowy;
2 piętro: dział przyrod-
niczo techniczny, dział
społeczny;
3 piętro: nauki humanis-
tyczne, sztuka, dział
muzyczny;
4 piętro: administracja;
5 piętro: czytelnia
– kawiarnia z galerią;
6 piętro: urządzenia
techniczne.
Budynek ma żelbetową
konstrukcję szkieletową
(Rys.3). Kolejne stropy pod-
parte są słupami rozmiesz-
czonymi z podziałką 6,6 m.
Pozwala to stosować regały
książkowe o dwóch podsta-
wowych długościach: 1,65
oraz 2,2 m. Podstawowe
kondygnacje mają otwarty
charakter i nie są podzielone
ścianami działowymi. Nie są
także oddzielone od central-
nej klatki schodowej. Trans-
parentny, otwarty charakter
architektury podkreśla też
przeźroczysta powłoka zew-
17
 Rys.5. Wnętrze biblioteki z centralną klatką schodową i szybami windowymi

Koncepcja zapewnienia dzięki czemu zmniejszone w postaci rozwijanych wewnętrznej fasady

właściwego klimatu we jest przenikanie bezpoś- i zwijanych elektrycznie dwupowłokowej i poje-
wnętrzu redniego promieniowania rolet tekstylnych; dynczej fasady niższych
słonecznego; Wysokie parametry izola- kondygnacji;
Całkowicie przeszklona Zastosowanie ruchomych cyjności cieplnej przeszk- Podwyższona, w stosunku
osłona budynku wymagała osłon przeciwsłonecznych lenia i profili powłoki do typowych rozwiązań,
starannego przemyślenia
koncepcji zapewnienia kom-
fortu cieplnego w jego
wnętrzu przy jednoczesnym Rys.6. Koncepcja fasady dwupopwłokowej
zachowaniu rozsądnego
poziomu energii zużywanej
w tym celu. Wynika to z faktu,
że w upalne letnie dni przeni-
kające przez szyby tej osłony,
a zwłaszcza przez dach bez-
pośrednie promieniowanie
słoneczne powoduje nagrze-
wanie pomieszczeń a z kolei
zimą relatywnie wysoki współ-
czynnik przenikania ciepła
przeszklonych fasad w po-
równaniu ze ścianami nie-
przeźroczystymi jest powodem
dużych strat ciepła. W rezul-
tacie współpracy z Fraunhofer
Instytut für Bauphysik
(Instytut Fizyki Budowli
Fraunhofera) w Stuttgarcie,
przewidziano następujące
środki zapewnienia właści-
wego klimatu we wnętrzu
budynku:
Zastosowanie fasady
podwójnej na większej
części połaci dachowych
- to jest dla trzeciego,
czwartego i piątego piętra
(Rys.2);
Zastosowanie otwiera-
nych elektrycznie klap
sterujących przepływem
powietrza w przestrzeni
między powłokami fasady;

18 Zastosowanie na połaciach
dachowych szyb przeciw-
słonecznych z nadrukiem,
 izolacja cieplna nieprzeźro- Cyfrowy system zarządzania
czystych fragmentów os- budynkiem
łony (na wprost stropów);
Zastosowanie schładzania Taka skuteczność byłaby
nocnego, polegającego niemożliwa bez stosowania
na intensywnej wentylacji automatycznego sterowania
wnętrza chłodniejszym, realizowanego przez cyfrowy
nocnym powietrzem; system sterowania budynkiem
Zastosowanie centralnego (BMS). Algorytm sterowania
systemu wentylacji i schła- i odpowiedni dobór parame-
dzania powietrza z oddzie- trów został dopracowany
lną regulacją dla każdej w trakcie wstępnej eksploata-
strefy; cji budynku. Zakres zadań
Zastosowanie cyfrowego realizowanych przez ten układ
systemu zarządzania obejmuje:
budynkiem (BMS – Sterowanie oświetleniem,
Building Management Sterowanie roletami
System) opartego na ochrony przeciwsłonecznej,
magistrali przesyłania Sterowanie klapami aktyw-
danych standardu EIB nej fasady podwójnej,
(European Instalation Bus). Sterowanie systemem
wentylacji,
Podwójna fasada połaci Sterowanie systemem
dachowych wykorzystuje chłodzenia, Rys.7. Widok przez fasadę dwupowłokową
obrzeża pięter i tak nieużyte- Pomiar i gromadzenie
czne ze względu na zbyt małą danych potrzebnych do
wysokość pomiędzy podłogą, sterowania (stan przełącz- System zarządzania bu- biblioteki konsole wizualizacji
a pochylonym dachem ników, czas ich zadziałania, dynkiem jest podłączony do aktualnego stanu budynku.
(Rys.6, Rys.7). W powłoce pomiar temperatur, pomiar sterowni centralnej miejskiego Wyposażone są one w ciekło-
zewnętrznej zastosowano natężenia światła itp.), zarządu budynków. Istotnym krystaliczne ekrany dotykowe
pojedyncze przeciwsłoneczne Wizualizacja stanu układu, jego elementem są umiesz- zapewniające, nie tylko zobra-
szyby laminowane o grubości Zdalne sterowanie. czone na każdym piętrze zowanie informacji o bieżącym
18 mm. W celu ochrony przed
nadmiernym promieniowaniem
słonecznym zastosowano Rys.8. Biblioteka od strony dużego placu przez ratuszem; Z prawej widoczne naroże zabytkowego ratusza
szyby z powłoką refleksyjną
na pozycji nr 1 i z nadrukiem.
Nadruk zajmuje ok. 30%,
a szyby mają współczynnik
przepuszczania energii sło-
necznej g wynoszący 0,38.
W powłoce wewnętrznej zas-
tosowano szyby zespolone.
Przestrzeń międzypowłokowa
podzielona jest na poszcze-
gólne kondygnacje, z których
każda wentylowana jest od-
dzielnie powietrzem zewnętrz-
nym wpływającym poprzez
szerokie klapy odchylane na
zewnątrz. Klapy uchylane są
automatycznie, gdy tempera-
tura w przestrzeni między-
powłokowej wzrośnie nad-
miernie. Dodatkowo przed
promieniowaniem słonecz-
nym, w tym też przed zbyt
kontrastowym oświetleniem
i odblaskami, chronią stero-
wane elektrycznie rolety.
Zastosowanie tych środ-
ków zapewnia utrzymanie
w najgorętszym miejscu
wnętrza biblioteki temperatu-
ry nie wyższej niż 27°C, przy
zewnętrznej temperaturze
wynoszącej 36°C. Takie
skrajne warunki pogodowe
zdarzają się w Ulm przez
1,5 dnia w ciągu roku
statystycznie rzecz biorąc.
19

Rys.9. Biblioteka od strony małego placu z „amfiteatrem“ (zagłębienie teatru po lewej stronie)
stanie, ale także ręczne ste-
rowanie następującymi ele-
mentami na danej kondygnacji:
Oświetleniem,
Roletami
przeciwsłonecznymi,
Klapami wentylacji
przestrzeni międzypowło-
kowej fasady podwójnej,
Parametrami sterowania,
Rys.10. Przekrój poziomy przez fasadę powłoki zewnętrznej
20
Wyświetlaniem parametrów
mierzonych przez układ
(natężenie oświetlenia,
temperatura zewnętrzna/
wewnętrzna, wilgotność,
położenie rolet i położe-
nie klap fasadowych)
Konsole na poszczegól-
nych kondygnacjach połączo-
ne są z centralnym kompute-
rem sterującym, umieszczo-
nym w podziemiach biblioteki.
Synchronizuje on współdzia-
łanie wszystkich elementów
wpływających na klimat
w budynku.
Dużą uwagę poświęcono
roli BMS w sterowaniu oświet-
leniem budynku, bowiem
specyfika pracy w bibliotece
wymaga dobrego oświetlenia,
a jednocześnie nieuzasadnio-
ne palenie się oświetlenia
sztucznego jest powodem
strat energii zużytej bezpo-
średnio do oświetlania oraz
energii do schładzania powiet-
rza nagrzanego żarówkami.
Każde z pięter zatem podzie-
lono na 13 stref wyposażo-
nych w czujniki natężenia
oświetlenia. W każdej ze
stref natężenie oświetlenia
sztucznego jest sterowane
automatycznie, zależnie od
natężenia oświetlenia dzien-
nego. Ponadto oświetlenie
sztuczne może być wyłączane
lub ściemniane ręcznie za
pomocą wspomnianego
ekranu dotykowego konsoli
sterującej. Szacuje się, że
zastosowanie takiego auto-
matycznego sterowania
zmniejszyło o 50% zużycie
energii elektrycznej potrzebnej
do oświetlenia, dzięki lepsze-
mu wykorzystaniu oświetlenia
dziennego.
Jak powiedziano wcześ-
niej, BMS ma swój udział
w sterowaniu fasadę dwupo-
włokową na piętrach od 3
do 6. Ma ona klapy sterujące
przepływem (wlotem i wylo-
tem) powietrza przez przest-
rzeń międzypowłokową. Klapy
napędzane są 176 siłownika-
mi elektrycznymi. Mogą one
być sterowane ręcznie za
pomocą wspominanego już
ekranu dotykowego konsoli
sterowania lub automaty-
cznie. Algorytm sterowania
uwzględnia:
Temperaturę zewnętrzna,
Temperaturę powietrza
w przestrzeni międzypo-
włokowej,
Wilgotność względną,
Deszcz,
Prędkość wiatru.
Ograniczenie przepływu
powietrza w przestrzeni
międzypowłokowej jest
potrzebne, gdy chcemy
wykorzystać energię promie-
niowania słonecznego do
zmniejszenia zużycia energii
potrzebnej do ogrzewania
budynku. Wtedy fasada
dwupowłokowa działa jak
cieplarnia. Ma to miejsce
w okresach przejściowych
(wiosna, jesień) oraz zimą.
Realizuje się je poprzez zamy-
kanie klap. W algorytmie stero-
wania klapami zatem uwzglę-
dniony jest sygnał z układu
pomiarowo regulacyjnego sys-
temu klimatyzacji i ogrzewania:
A. Klapa otwarta
Warunek 1: klimatyzacja
włączona; temp. w przest-
rzeni międzypowłokowej
> 23 °C;
Warunek 2: ogrzewanie
włączone; temp. w przest-
rzeni międzypowłokowej
> 23 °C;
B. Klapa zamknięta
Warunek 1: ogrzewanie
włączone; temp. w przest-
rzeni międzypowłokowej
< 23 °C;
C. Chłodzenie nocne
Klapa otwarta: klimaty-
zacja włączona; temp.
w przestrzeni międzypo-
włokowej > 25°C;
Klapa zamknięta: ogrze-
wanie włączone; temp.
w przestrzeni między-
powłokowej < 23 °C;
temp. zewnętrzna <20 °C.
Oczywiście nadrzędną
rolę, ze względu na bezpie- Rys.11. Przekrój pionowy przez "okap" fasady
czeństwo, mają sygnały zwią-
zane z wiatrem i deszczem.
BMS bierze także udział znaczenie mają specjalne zaszlifowanych brzegach okien - klap odchylanych na
w sterowaniu osłonami prze- rozwiązania fasad. Zostały szyb. Rozwiązanie to ma fir- zewnątrz w pochyłym dachu
ciwsłonecznymi. Tekstylne one opracowane przez firmę mową nazwę "Integrated była istotnym utrudnieniem
rolety przeciwsłoneczne Hydro Building Systems pressure plate". Na specy- w rozwiązaniu koncepcji
przymocowane są, od wew- GmbH (WICONA), specjalnie ficzny wygląd wewnętrzny drenażu niezbędnego dla
nętrznej strony, do zewnętrznej dla tego budynku w oparciu fasady wpływa zastosowanie niezawodnej szczelności
powłoki fasady dwupowłoko- o system WICTEC 50. pocienionej części nośnej dachu. W rezultacie opraco-
wej. Napędzane są one 240 Istotne dla ich wyglądu profili słupów. Szczególnej wano zupełnie nowe rozwią-
silnikami elektrycznymi. zewnętrznego ma zas- uwagi i inwencji wymagało zanie z krokwiami wyposa-
Jeden silnik napędza trzy tosowanie bardzo płaskich rozwiązanie konstrukcyjne żonymi w podwójne komory
sprzężone ze sobą rolety. listew dociskowych fasady zewnętrznej ściany drenażowe.
Ponieważ budynek biblioteki zgłębionych w odpowiednio dwupowłokowej. Obecność
jest otoczony innymi, czasem
zacieniającymi go budyn-
kami, dlatego stan oświetlenia Rys.12. Przekrój pionowy przez okno odchylane na zewnątrz - klapę sterującą wlotem i wylotem powietrza do przestrzeni
go bezpośrednim promienio- międzypowłokowej
waniem słonecznym zmienia
się dynamicznie. W celu
umożliwienia automatycznego
sterowania osłonami, w każdej
elewacji na każdym piętrze,
umieszczone są po dwa
czujniki oświetlenia słonecz-
nego. Dodatkowo możliwe
jest sterowanie ręczne za
pomocą ekranów dotykowych.
Jednak co pół godziny cen-
tralny układ sterujący aktuali-
zuje ustawienia osłon, anu-
lując ustawienia ręczne.
Zapobiega to pozostawieniu
opuszczonych rolet przez
zapomnienie. Niepotrzebnie
opuszczone rolety powodują
nieuzasadnione zużycie
energii do oświetlenia
sztucznego.

Konstrukcja fasad

Dla realizacji tej ciekawej

koncepcji budynku istotne
21