Professional Documents
Culture Documents
Η Φιλοσοφία, η Θρησκεία Και η Επιστήμη
Η Φιλοσοφία, η Θρησκεία Και η Επιστήμη
Η Φιλοσοφία, η Θρησκεία Και η Επιστήμη
Είμαστε κληρονόμοι μιας παράδοσης τριών τουλάχιστο αιώνων, που μας λέει πόσο
σπουδαίο είναι να διακρίνουμε καθαρά φιλοσοφία και θρησκεία. Ο Βίκο κιόλας
διατύπωσε ένα εξηγητικό σχήμα, που προβάλλει τον πολιτισμό να αναπτύσσεται σε
τρεις περιόδους, τη θεϊκή, την ηρωική και την ανθρώπινη. Κατά την άγρια ή παιδική
περίοδο του νου ο φυσικός τρόπος έκφρασης είναι η ποίηση. Αυτή φτάνει στην πιο
μεγαλειώδη φάση της με την ποίηση των βαρβαρικών ή ηρωικών εποχών, π.χ. τα
ποιήματα του Ομήρου και του Δάντη. Με την ανάπτυξη του πολιτισμού και ενώ ο
λόγος κυριαρχεί πάνω στη φαντασία και στο πάθος, τη θέση της ποίησης την παίρνει
η πρόζα. Η ποίηση, βέβαια, δεν εκτοπίζεται ολότελα, μόνο παραμερίζεται σιγά σιγά.
Έτσι, ανάμεσα στον ποιητικό ή καθαρά φανταστικό τρόπο, με τον οποίο εκφράζεται
αρχικά η ανθρώπινη εμπειρία, και στον τρόπο της πρόζας, που είναι ορθολογικός
τρόπος έκφρασης, διαμορφώνεται ένας τρίτος, ενδιάμεσος τρόπος: ο μυθικός ή
μισοφανταστικός. Στο ενδιάμεσο αυτό στάδιο ανάπτυξης μια θρησκευτική ερμηνεία
αγκαλιάζει το σύνολο της εμπειρίας. Και οι τρεις αυτές μορφές έκφρασης δεν
μπορούν να ζήσουν ειρηνικά η μία κοντά στην άλλη. Καθώς παρατηρούσε ο
Κόλινγουντ, «η σχέση ανάμεσά τους είναι μια σχέση διαλεκτικής διαδοχής με μια
ορισμένη χρονική τάξη». Η συνέπεια αυτής της άποψης είναι η θέση πως «μια
θρησκευτική στάση απέναντι στη ζωή είναι προορισμένη να παραγκωνιστεί από μια
ορθολογική ή φιλοσοφική».
Αυτή η πίστη στάθηκε μια θεμελιακή και κυρίαρχη ιδέα του διαφωτισμού, που
προϋπόθετε πως ο λόγος της φιλοσοφίας αποτελεί το μοναδικό όπλο ενάντια στην
κατεστημένη θρησκεία και στο πνεύμα δεισιδαιμονίας και βαρβαρότητας που τη
συνοδεύει. Η ιδέα που υπόκειται σ’ αυτή τη στάση πολεμικής ενάντια στη θρησκεία
είναι πως η διανοητική δραστηριότητα των ανθρώπων ακολουθεί τέτοια πορεία, που,
όταν ο νους φτάσει σε μια ωριμότητα, ορισμένες προηγούμενες μορφές διανοητικής
δραστηριότητας, που είναι πρωτόγονες, είναι μοιραίο να εξαφανιστούν. Μ’ αυτό το
νόημα, ο Χιουμ, π.χ., ή ο Βολταίρος, καθώς και οι οπαδοί τους θα μπορούσαν να
θεωρηθούν άνθρωποι που με τη μεσολάβησή τους φέρεται σ’ ένα τέλος η
θρησκευτική περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας και εγκαινιάζεται μια άλλη,
ορθολογική, περίοδος.
Όπως η θρησκεία, η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος να δοθεί σχήμα και νόημα στο
σύνολο της ανθρώπινης εμπειρίας. Και, όπως όλες οι θρησκείες, οι φιλοσοφίες
προβάλλονται στο όνομα της αλήθειας. Αλλά τόσο τα προβλήματα της φιλοσοφίας
όσο και οι τρόποι αντιμετώπισής τους είναι πολύ διαφορετικοί από της θρησκείας.
Ακόμα κι αν η φιλοσοφία καταγίνεται με το απόλυτο, δεν μοιάζει με τη θρησκεία,
που έχει να κάνει με το προσωποποιημένο απόλυτο. Η διάκριση, που συνήθως
γίνεται, ότι η θρησκεία στηρίζεται στην πίστη και την αποκάλυψη, ενώ η φιλοσοφία
στο λόγο και το επιχείρημα, είναι μια διάκριση που ανάγεται στον Φράνσις Μπέικον.
Αν και προβάλλεται με τη διάκριση αυτή σαν μοναδικά άξια του ονόματός της η
φιλοσοφία εκείνη που χαρακτηρίζεται από το αυστηρό ορθολογικό πνεύμα της
επιστήμης, εκφράζει ωστόσο μια πολύ ξεχωριστή σχέση. Γιατί, όσο κι αν μένουν
απέξω ανορθόλογα και ποιητικά φιλοσοφήματα, είναι αλήθεια πως η φιλοσοφία
αναπτύχθηκε κυρίαρχα σαν ένα βασίλειο του λόγου.