You have downloaded a document from

The Central and Eastern European Online Library

The joined archive of hundreds of Central-, East- and South-East-European publishers,

research institutes, and various content providers

Source: Философски алтернативи

Philosophical Alternatives

Location: Bulgaria
Author(s): John Dewey
Title: Моето педагогическо кредо
My Pedagogical Credo
Issue: 1/2005
Citation John Dewey. "Моето педагогическо кредо". Философски алтернативи 1:111-119.
style:

https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=175683
CEEOL copyright 2017

Ôèëîñîôñêèÿ. Äîêàçàòåëñòâî çà òîâà å îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å â òÿõ ñà íàé-òúðñå-

íèòå ñïåöèàëíîñòè íà ÂÒÓ „Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, êàêòî è èçãðàæäàùè ñå
àêàäåìè÷íè êîëåêòèâè ñ àìáèöèè çà íîâàòîðñòâî è óòâúðæäàâàíå â îáëàñòèòå
íà ñîöèàëíèòå è õóìàíèòàðíèòå íàóêè. Ïåðñïåêòèâàòà ïðåä íàñ å ïîñòîÿííî
îáíîâÿâàíå è ïîäìëàäÿâàíå íà àêàäåìè÷íèÿ åêèï, ïðèâëè÷àíåòî íà ìëàäè,
ñúâðåìåííî îáðàçîâàíè, çíàåùè è ìîæåùè ïðåïîäàâàòåëè. Ñàìî ïî òîçè íà÷èí
ìîæåì äà ðàç÷èòàìå íà äîñòîéíî ìÿñòî â åâðîïåéñêîòî àêàäåìè÷íî ïðîñòðàí-
ñòâî.

23.07.2004 ã.
Âåëèêî Òúðíîâî

ÄÆÎÍ ÄÞÈ

ÌÎÅÒÎ ÏÅÄÀÃÎÃÈ×ÅÑÊÎ ÊÐÅÄÎ*

I. ÊÀÊÂÎ Å ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅÒÎ

Âÿðâàì, ÷e
– Âñÿêî îáðàçîâàíèå ïðîèçòè÷à îò ó÷àñòèåòî íà èíäèâèäà â ñîöèàëíîòî
ñúçíàíèå íà íàöèÿòà. Òîçè ïðîöåñ çàïî÷âà íåñúçíàòåëíî ïî÷òè îò ðàæäàíåòî è
íåïðåêúñíàòî îôîðìÿ ñïîñîáíîñòèòå íà èíäèâèäà, èçïúëâà ñúçíàíèåòî ìó,
ôîðìèðà íàâèöèòå ìó, òðåíèðà èäåèòå ìó è ïðîáóæäà íåãîâèòå ÷óâñòâà è åìî-
öèè. ×ðåç òîâà íåñúçíàòåëíî îáðàçîâàíèå èíäèâèäúò ïîñòåïåííî çàïî÷âà äà
ñïîäåëÿ èíòåëåêòóàëíèòå è ìîðàëíèòå ðåñóðñè, äî êîèòî ÷îâå÷åñòâîòî å ñòèã-
íàëî â ðàçâèòèåòî ñè. Òîé ñòàâà íàñëåäíèê íà íàòðóïàíèÿ êàïèòàë íà öèâèëè-

*
Äæîí Äþè (1859–1952), èçâåñòåí ïîâå÷å ñ ïðàãìàòè÷åñêèÿ ñè óêëîí âúâ ôèëîñîôèÿòà è ñ ïñè-
õîëîãè÷åñêèòå ñè èçñëåäâàíèÿ, å åäèí îò îñíîâàòåëèòå íà äâèæåíèåòî çà ïðîãðåñèâíî îáðàçî-
âàíèå.  ïúðâèòå ãîäèíè íà ÕÕ â. ïåäàãîãè÷åñêèòå ðàçðàáîòêè íà Äþè ãî ïðàâÿò ïðèçíàò
ëèäåð â àìåðèêàíñêàòà ïåäàãîãè÷åñêà ôèëîñîôèÿ. „Ìîåòî ïåäàãîãè÷åñêî êðåäî“ å ïî îïðåäå-
ëåí íà÷èí ìàíèôåñòúò íà Äþè, ùî ñå îòíàñÿ äî òåçèòå è èäåèòå ìó â òàçè îáëàñò. Íå íà ïîñëåä-
íî ìÿñòî ÷ðåç òîçè òåêñò Äþè å åäèí îò êîñâåíèòå ñúçäàäåëè íà ìåæäóíàðîäíîòî äâèæåíèå çà
íîâî îáðàçîâàíèå „Ôèëîñîôèÿ çà äåöà”.
Äîêîëêîòî ÷èòàòåëÿò ìîæå ñàì äà ïðåöåíè îòêúäå çàïî÷âà àêòóàëíîñòòà íà òåêñòà è äî-
êúäå òîé íîñè áåëåçèòå íà êúñíèÿ ÕIÕ â. â ÑÀÙ, ïðåâîäà÷èòå ñàìî ùå ñè ïîçâîëÿò äà ñå çà-
ïèòàò äàëè áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå (ïîíå ñðåäíîòî) íå áè áèëî îáëàãîäåòåëñòâàíî îò ïðèí-
öèï, ñïîðåä êîéòî ó÷èëèùåòî å âèòàëåí îáùíîñòåí æèâîò, à íå ñàìî ïîäãîòîâêà çà òàêúâ.
Âòîðî, ñëåä êàòî íå ìîæåì â íà÷àëîòî íà ÕÕI â. äà êàçâàìå íà äåöàòà ñè, ÷å øèåíåòî èëè
ãîòâåíåòî ñà îñíîâíè öèâèëèçàöèîííè ôàêòîðè, êîè ùå ïðèçíàåì êàòî òàêèâà, ïîíå âúâ âðúç-
êà ñ îáðàçîâàíèåòî. È ïîñëåäíî – ñ ïðåçóìïöèÿòà, ÷å â ñúâðåìåííàòà áúëãàðñêà äåéñòâèòåë-
íîñò (ïúê è íå ñàìî) íàäàëè â áëèçêî áúäåùå íÿêîé áè ìîãúë ñ ÷èñòà ñúâåñò äà ãåíåðàëèçèðà
è äà òâúðäè, ÷å äîìúò (â ÷àñòåí èëè èíñòèòóöèîíàëåí ñìèñúë) âèíàãè å ìÿñòîòî, êîåòî ïîñòà-
âÿ îñíîâèòå íà ìîðàëíîñòòà – âåðîÿòíî ñàìîòî îáðàçîâàíèå òðÿáâà äà îáîáùè è ñúùî äà å
ñïîñîáíî äà ôóíêöèîíèðà åôåêòèâíî è â òàçè ïîñîêà.
Ïðåâîäúò å íàïðàâåí ïî: J. D e w e y. The Collected Works of John Dewey. Edited by Jo Ann
Boydston Carbondale and Edwardsville: Southern Illinois University Press, 1969–1991. Ñòàòèÿòà å
ïóáëèêóâàíà çà ïúðâè ïúò â The School Journal, Vol. LIV, ¹ 3, 1897.

111

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

çàöèÿòà. Äîðè íàé-ôîðìàëíîòî è òåõíè÷åñêî îáðàçîâàíèå íà ñâåòà íå ìîæå áëà-

ãîïîëó÷íî äà ñå îòäåëè îò òîçè ãåíåðàëåí ïðîöåñ. Òî ìîæå ñàìî äà ãî îðãàíèçè-
ðà èëè âèäîèçìåíè â îïðåäåëåíà íàñîêà.
– Åäèíñòâåíîòî èñòèíñêî îáðàçîâàíèå å âúçìîæíî ÷ðåç ñòèìóëàöèÿ íà
ñïîñîáíîñòèòå íà äåòåòî ñïîðåä èçèñêâàíèÿòà íà ñîöèàëíàòà ñèòóàöèÿ, â êîÿ-
òî òî ñå íàìèðà. ×ðåç òåçè èçèñêâàíèÿ òî å ñòèìóëèðàíî äà äåéñòâà êàòî ÷ëåí
íà îáùíîñò, äà èçëåçå îò ñâîÿòà ïúðâîíà÷àëíà îãðàíè÷åíîñò íà äåéñòâèå è
ìèñëåíå è äà ñå âúçïðèåìà îò ãëåäíàòà òî÷êà íà áëàãîòî íà ãðóïàòà, êúì êîÿòî
ïðèíàäëåæè. ×ðåç ðåàêöèèòå íà äðóãèòå ñïðÿìî íåãîâèòå äåéñòâèÿ òî çàïî÷âà
äà ðàçáèðà êàêâî îçíà÷àâàò òå â ñîöèàëåí ñìèñúë. Ñòîéíîñòòà èì ðåôëåêòèðà
îáðàòíî âúðõó òÿõ. Íàïðèìåð ÷ðåç ðåàêöèÿòà íà äðóãèòå êúì èíñòèíêòèâíîòî
äåòñêî áúðáîðåíå äåòåòî çàïî÷âà äà ðàçáèðà êàêâî å çíà÷åíèåòî íà òîâà áúðáî-
ðåíå; òî ñå òðàíñôîðìèðà â àðòèêóëèðàíà ðå÷, è òàêà äåòåòî å âúâåäåíî â çàò-
âúðäåíîòî áîãàòñòâî îò èäåè è åìîöèè, ñúáðàíè â åçèêà.
– Òîçè îáðàçîâàòåëåí ïðîöåñ èìà äâå ñòðàíè – ïñèõîëîãè÷åñêà è ñîöèàë-
íà – è íèòî åäíà íå ìîæå äà áúäå ïîä÷èíåíà íà äðóãàòà èëè ïðåíåáðåãíàòà, áåç
äà ïîñëåäâàò ïàãóáíè ðåçóëòàòè. Îò òåçè äâå ñòðàíè ïñèõîëîãè÷åñêàòà å áàçèñ-
íàòà. Ñîáñòâåíèòå èíñòèíêòè è ñïîñîáíîñòè íà äåòåòî ïðåäîñòàâÿò ìàòåðèàëà
è äàâàò îòïðàâíàòà òî÷êà çà âñÿêî îáðàçîâàíèå. Àêî óñèëèÿòà íà îáó÷àâàùèÿ
íå ñå ñâúðçâàò ñ íÿêîè äåéíîñòè, êîèòî äåòåòî ðàçâèâà ïî ñâîÿ èíèöèàòèâà íå-
çàâèñèìî îò îáó÷àâàùèÿ, îáðàçîâàíèåòî ñå ðåäóöèðà äî âúíøåí íàòèñê. Òîâà
ìîæå íàèñòèíà äà äàäå îïðåäåëåíè âúíøíè ðåçóëòàòè, íî íå ìîæå äà áúäå íà-
ðå÷åíî îáðàçîâàòåëíî â èñòèíñêèÿ ñìèñúë. Áåç âíèêâàíå â ïñèõîëîãè÷åñêàòà
ñòðóêòóðà è äåéíîñò íà èíäèâèäà îáðàçîâàòåëíèÿò ïðîöåñ ùå áúäå ñëåäîâàòåë-
íî ñëó÷àåí è ïðîèçâîëåí. Àêî óñïåå äà ñúâïàäíå ñ äåéíîñòòà íà äåòåòî, òîé ùå
áúäå óñïåøåí, àêî íå, ùå èìà çà ðåçóëòàò òúðêàíèÿ, èëè äåçèíòåãðàöèÿ, èëè âúç-
ïèðàíå íà äåòñêàòà ïðèðîäà.
– Ïîçíàâàíåòî íà ñîöèàëíèòå óñëîâèÿ, íà íàñòîÿùîòî ñúñòîÿíèå íà öè-
âèëèçàöèÿòà å íåîáõîäèìî, çà äà áúäàò èíòåðïðåòèðàíè ïðàâèëíî äåòñêèòå
ñïîñîáíîñòè. Äåòåòî èìà ñâîè ñîáñòâåíè èíñòèíêòè è íàêëîííîñòè, íî íèå íå
çíàåì êàêâî îçíà÷àâàò, äîêàòî íå ãè ïðåâåäåì â ñîöèàëíèÿ èì åêâèâàëåíò.
Òðÿáâà äà ñìå ñïîñîáíè äà ãè îòíåñåì êúì ñîöèàëíîòî ìèíàëî è äà ãè âèäèì
êàòî íàñëåäñòâî îò ïðåäèøíè ÷îâåøêè äåéíîñòè. Òðÿáâà ñúùî òàêà äà ñìå ñïî-
ñîáíè äà ãè ïðîåêòèðàìå â áúäåùåòî è äà âèäèì êàêâè ùå áúäàò òåõíèòå ðåçóë-
òàòè è çàâúðøåê. Â èçïîëçâàíèÿ ïðèìåð òîâà å âúçìîæíîñòòà äà âèäèì â äåò-
ñêîòî áúðáîðåíå îáåùàíèåòî è âúçìîæíîñòòà çà áúäåùî ñîöèàëíî îáùóâàíå è
ðàçãîâîð, êîèòî ïîçâîëÿâàò ñïðàâÿíå ïî ïîäõîäÿù íà÷èí ñ òîçè èíñòèíêò.
– Ïñèõîëîãè÷åñêàòà è ñîöèàëíàòà ñòðàíà ñà îðãàíè÷íî ñâúðçàíè è îáðà-
çîâàíèåòî íå ìîæå äà ñå ïðèåìà êàòî êîìïðîìèñ ìåæäó äâåòå èëè êàòî ïðåâúç-
õîäñòâî íà åäíàòà ñïðÿìî äðóãàòà. Çíàåì, ÷å ïñèõîëîãè÷åñêàòà äåôèíèöèÿ íà
îáðàçîâàíèåòî å áåçïëîäíà è ôîðìàëíà – ÷å òÿ íè äàâà ñàìî èäåÿòà çà ðàçâè-
òèå íà óìñòâåíèòå ñïîñîáíîñòè, áåç äà íè äàâà êàêâàòî è äà å ïðåäñòàâà çà ïîë-
çàòà, êîÿòî ùå èìà îò òÿõ. Îò äðóãà ñòðàíà ñå íàñòîÿâà, ÷å ñîöèàëíàòà äåôèíè-
öèÿ íà îáðàçîâàíèåòî, êàòî ïðèîáùàâàíå êúì öèâèëèçàöèÿòà, ãî ïðåâðúùà â
ïðèíóäèòåëåí è âúíøåí ïðîöåñ è èìà çà ðåçóëòàò ïîä÷èíÿâàíå ñâîáîäàòà íà
èíäèâèäà íà ïðåäïîñòàâåí ñîöèàëåí è ïîëèòè÷åñêè ñòàòóñ.
– Âñÿêî îò òåçè âúçðàæåíèÿ å âÿðíî, êîãàòî å íàñî÷åíî ñðåùó åäíàòà ñòðà-
íà, èçîëèðàíà îò äðóãàòà. Çà äà çíàåì êàêâà íàèñòèíà å åäíà ñïîñîáíîñò, òðÿáâà
äà çíàåì êàêâè ñà íåéíèÿò çàâúðøåê, ïîëçà èëè ôóíêöèÿ, à íå ìîæåì äà çíàåì
òîâà, äîêàòî íå âúçïðèåìåì èíäèâèäà êàòî àêòèâåí â ñîöèàëíè âçàèìîîòíîøå-
íèÿ. Íî, îò äðóãà ñòðàíà, åäèíñòâåíàòà ñïîñîáíîñò çà ïðèñïîñîáÿâàíå, êîÿòî ìî-

112

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

æåì äà äàäåì íà äåòåòî â ñúùåñòâóâàùèòå óñëîâèÿ, å êîÿòî âúçíèêâà ÷ðåç ïîñòà-

âÿíåòî ìó â ïúëíî ïðèòåæàíèå íà âñè÷êèòå ìó ñïîñîáíîñòè. Ñ íàñòúïâàíåòî íà
äåìîêðàöèÿòà è ìîäåðíèòå èíäóñòðèàëíè óñëîâèÿ å íåâúçìîæíî äà ñå ïðåäñêà-
æå êàêâà ùå áúäå öèâèëèçàöèÿòà äîðè ñëåä äâàäåñåò ãîäèíè. Ñëåäîâàòåëíî íå-
âúçìîæíî å äà ïîäãîòâèì äåòåòî çà êàêâèòî è äà å òî÷íè óñëîâèÿ. Äà ãî ïîäãîò-
âèì çà áúäåùèÿ æèâîò îçíà÷àâà äà ìó äàäåì âëàñò íàä ñàìîòî íåãî; òîâà îçíà÷à-
âà äà ãî îáó÷èì òàêà, ÷å äà èìà ïúëíà è ïðèëîæèìà ñïîñîáíîñò äà ñè ñëóæè ñ
öåëèÿ ñâîé êàïàöèòåò; ÷å íåãîâèòå î÷è, óøè è ðúöå äà ñà èíñòðóìåíòè, ëåñíè çà
óïðàâëåíèå; íåãîâàòà ïðåöåíêà äà ìîæå äà îáõâàíå óñëîâèÿòà, â êîèòî òðÿáâà äà
ðàáîòè, äà å îáó÷åíî äà èçïîëçâà ñèëèòå ñè èêîíîìè÷íî è åôåêòèâíî. Íåâúçìîæ-
íî å äà ñå ïîñòèãíå òàêîâà ïðèñïîñîáÿâàíå, äîêàòî íå ñå îáðúùà ïîñòîÿííî âíè-
ìàíèå íà ñîáñòâåíèòå ñïîñîáíîñòè, âêóñîâå è èíòåðåñè íà èíäèâèäà – òîâà çíà-
÷è, äîêàòî îáðàçîâàíèåòî íÿìà ïñèõîëîãè÷åñêà íàñî÷åíîñò.
– Íàêðàòêî, àç âÿðâàì, ÷å èíäèâèäúò, êîéòî ùå áúäå îáó÷àâàí, å ñîöèà-
ëåí èíäèâèä è îáùåñòâîòî å îðãàíè÷íî åäèíñòâî îò èíäèâèäè. Àêî åëèìèíè-
ðàìå ñîöèàëíèÿ ôàêòîð îò äåòåòî, ùå íè îñòàíå ñàìî åäíà àáñòðàêöèÿ; àêî
åëèìèíèðàìå èíäèâèäóàëíèÿ ôàêòîð îò îáùåñòâîòî, ùå íè îñòàíå ñàìî åäíà
èíåðòíà è áåçæèçíåíà ìàñà. Åòî çàùî îáðàçîâàíèåòî òðÿáâà äà çàïî÷âà ñ ïñè-
õîëîãè÷åñêî âãëåæäàíå â êàïàöèòåòà, èíòåðåñèòå è íàâèöèòå íà äåòåòî. Òî
òðÿáâà äà áúäå êîíòðîëèðàíî âúâ âñåêè ìîìåíò âúâ âðúçêà ñ òåçè ñúîáðàæå-
íèÿ. Ñïîñîáíîñòèòå, èíòåðåñèòå è íàâèöèòå òðÿáâà ïîñòîÿííî äà áúäàò èí-
òåðïðåòèðàíè – òðÿáâà äà çíàåì êàêâî îçíà÷àâàò. Òå òðÿáâà äà áúäàò ïðåâå-
äåíè â òåõíèÿ ñîöèàëåí åêâèâàëåíò – ïî íà÷èí, ñ êîéòî ìîãàò äà èçïúëíÿâàò
ñîöèàëíè ôóíêöèè.

II. ÊÀÊÂÎ Å Ó×ÈËÈÙÅÒÎ

Âÿðâàì, ÷å
– Ó÷èëèùåòî å ïðåäè âñè÷êî ñîöèàëíà èíñòèòóöèÿ. Òúé êàòî îáðàçîâàíè-
åòî å ñîöèàëåí ïðîöåñ, ó÷èëèùåòî å ïðîñòî îíàçè ôîðìà íà îáùíîñòíèÿ æèâîò,
â êîÿòî âñè÷êè òåçè âúçäåéñòâèÿ ñà òàêà êîíöåíòðèðàíè, ÷å äà áúäàò íàé-åôåê-
òèâíè â äîâåæäàíåòî íà äåòåòî äî ñïîäåëÿíå íà íàñëåäåíèòå ðåñóðñè íà íàöèÿ-
òà è äî èçïîëçâàíåòî ìó çà ñîöèàëíè öåëè.
– Çàòîâà îáðàçîâàíèåòî å ïðîöåñ íà æèâååíå, à íå ïîäãîòîâêà çà áúäåù
æèâîò.
– Ó÷èëèùåòî òðÿáâà äà ïðåäñòàâëÿâà äåéñòâèòåëåí æèâîò – æèâîò èñ-
òèíñêè è âèòàëåí çà äåòåòî êàòî òîçè, êîéòî òî âîäè ó äîìà, â êâàðòàëà è íà
ïëîùàäêàòà çà èãðè.
– Îáðàçîâàíèå, êîåòî íå ñå ïðîâåæäà ïðåç ôîðìè íà æèâîòà, ôîðìè, êî-
èòî ñè ñòðóâà äà áúäàò æèâåíè çàðàäè ñàìèòå ñåáå ñè, å âèíàãè áëåä çàìåñòè-
òåë íà íåïîäïðàâåíàòà ðåàëíîñò è âîäè äî ïîäòèñêàíå è ëèøàâàíå îò æèçíå-
íîñò.
– Ó÷èëèùåòî êàòî èíñòèòóöèÿ áè òðÿáâàëî äà îïðîñòÿâà ñúùåñòâóâàùèÿ
ñîöèàëåí æèâîò; áè òðÿáâàëî äà ãî ðåäóöèðà äî òàêúâ, êàêúâòî å áèë â íà÷àëíà
ôîðìà. Ñúùåñòâóâàùèÿò æèâîò å òîëêîâà ñëîæåí, ÷å äåòåòî íå ìîæå äà óñòàíî-
âè êîíòàêò ñ íåãî áåç îáúðêâàíå èëè ðàçñåéâàíå; òî å èëè çàòðóïàíî îò ìíîãî-
îáðàçèåòî íà äåéíîñòèòå, êîèòî ïðîòè÷àò, ÷å ãóáè ñïîñîáíîñòòà ñè äà ðåàãèðà
àäåêâàòíî, èëè å òîëêîâà ñòèìóëèðàíî îò òåçè ðàçíîîáðàçíè äåéíîñòè, ÷å ñïî-
ñîáíîñòèòå ìó ïðåæäåâðåìåííî âëèçàò â äåéñòâèå è òî ñòàâà èëè òâúðäå îãðà-
íè÷åíî, èëè ïîíå äåçèíòåãðèðàíî.

8 Ñï. Ôèëîñîôñêè àëòåðíàòèâè, êí. 1/2005 113

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

– Êàòî îïðîñòåí ñîöèàëåí æèâîò ó÷èëèùíèÿò æèâîò áè òðÿáâàëî ïîñòå-

ïåííî äà èçðàñòíå îò äîìàøíèÿ æèâîò; áè òðÿáâàëî äà ïîåìå è ïðîäúëæè äåé-
íîñòèòå, ñ êîèòî äåòåòî å âå÷å çàïîçíàòî îò äîìà ñè.
– Òîé áè òðÿáâàëî äà èçëîæè òåçè äåéíîñòè ïðåä äåòåòî è äà ãè âúçïðîèç-
âåäå ïî òàêúâ íà÷èí, ÷å òî ïîñòåïåííî äà íàó÷è çíà÷åíèåòî èì è äà áúäå ñïî-
ñîáíî äà ó÷àñòâà â òÿõ.
– Òîâà å ïñèõîëîãè÷åñêà íåîáõîäèìîñò, çàùîòî å åäèíñòâåíèÿò íà÷èí äà
ñå îñèãóðè ïîñëåäîâàòåëíîñò â èçðàñòâàíåòî íà äåòåòî, åäèíñòâåíèÿò íà÷èí
ìèíàëèÿò îïèò äà ñå ïðåâúðíå âúâ ôîí íà íîâèòå èäåè, êîèòî ñå äàâàò â ó÷è-
ëèùå.
– Òîâà å ñúùî ñîöèàëíà íåîáõîäèìîñò, çàùîòî äîìúò å îíàçè ôîðìà íà
ñîöèàëåí æèâîò, â êîÿòî äåòåòî å áèëî âúçïèòàâàíî è âúâ âðúçêà ñ êîÿòî èìà
ñâîÿòà ìîðàëíà ïîäãîòîâêà. Çàäà÷àòà íà ó÷èëèùåòî å äà çàäúëáî÷è è ðàçøèðè
íåãîâîòî ÷óâñòâî çà ñòîéíîñòèòå, óêðåïåíè â ñåìåéíèÿ ìó æèâîò.
– Ãîëÿìà ÷àñò îò ñåãàøíîòî îáðàçîâàíèå ñå ïðîâàëÿ, çàùîòî ïðåíåáðåãâà
ôóíäàìåíòàëíèÿ ïðèíöèï íà ó÷èëèùåòî êàòî ôîðìà íà îáùíîñòåí æèâîò. Òî
ïðèåìà ó÷èëèùåòî êàòî ìÿñòî, êúäåòî îïðåäåëåíà èíôîðìàöèÿ òðÿáâà äà áúäå
ïðåäàäåíà, êúäåòî îïðåäåëåíè óðîöè òðÿáâà äà áúäàò íàó÷åíè èëè êúäåòî îï-
ðåäåëåíè íàâèöè òðÿáâà äà áúäàò ôîðìèðàíè. Ñòîéíîñòòà íà òåçè ñúîáðàæå-
íèÿ ëåæè äàëå÷ â íåîáîçðèìîòî áúäåùå; äåòåòî òðÿáâà äà âúðøè òîâà çàðàäè
íåùî äðóãî, êîåòî ùå ïðàâè; òå ñà ïðîñòî ïîäãîòîâêà. Â ðåçóëòàò òå íå ñòàâàò
÷àñò îò æèòåéñêèÿ îïèò íà äåòåòî è òàêà íå ñà íàèñòèíà îáðàçîâàòåëíè.
– Ìîðàëíîòî îáðàçîâàíèå ñå îñíîâàâà âúðõó êîíöåïöèÿòà çà ó÷èëèùåòî
êàòî âèä ñîöèàëåí æèâîò, âúðõó òîâà, ÷å íàé-äîáðîòî è çàäúëáî÷åíî ìîðàëíî
îáó÷åíèå å èìåííî îíîâà, êîåòî äåòåòî ïîëó÷àâà ÷ðåç íàâëèçàíå â ñúùèíñêè
âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ äðóãèòå â îáùíîñò íà ðàáîòà è ìèñúë. Íàñòîÿùèòå îáðà-
çîâàòåëíè ñèñòåìè, òúé êàòî ðàçðóøàâàò èëè ïðåíåáðåãâàò òàçè îáùíîñò, ïðà-
âÿò òðóäíî èëè ïî÷òè íåâúçìîæíî äà ñå ïîñòèãíå íÿêàêâî äåéñòâèòåëíî, ñú-
ùèíñêî ìîðàëíî îáó÷åíèå.
– Äåòåòî áè òðÿáâàëî äà áúäå ñòèìóëèðàíî è êîíòðîëèðàíî â ðàáîòàòà ñè
÷ðåç æèâîòà íà îáùíîñòòà.
–  ñúùåñòâóâàùèòå óñëîâèÿ òâúðäå ãîëÿìà ÷àñò îò ñòèìóëèòå è êîíòðî-
ëà ïðîèçòè÷àò îò ó÷èòåëÿ ïîðàäè ïðåíåáðåãâàíåòî íà èäåÿòà çà ó÷èëèùåòî êà-
òî ôîðìà íà ñîöèàëåí æèâîò.
– Ìÿñòîòî è ðàáîòàòà íà ó÷èòåëÿ â ó÷èëèùåòî òðÿáâà äà ñå èíòåðïðåòè-
ðàò íà ñúùàòà îñíîâà. Ó÷èòåëÿò íå å â ó÷èëèùåòî, çà äà íàëàãà îïðåäåëåíè èäåè
èëè äà ôîðìèðà îïðåäåëåíè íàâèöè ó äåòåòî, à å òàì êàòî ÷ëåí íà îáùíîñòòà,
êîéòî ïîäáèðà âëèÿíèÿòà, êîèòî ùå àôåêòèðàò äåòåòî è ìó ïîìàãà äà èì îòãî-
âàðÿ ïîäõîäÿùî.
– Äèñöèïëèíàòà â ó÷èëèùåòî òðÿáâà äà ïðîèçòè÷à îò æèâîòà â íåãî êàòî
öÿëî, à íå äèðåêòíî îò ó÷èòåëÿ.
– Ðàáîòàòà íà ó÷èòåëÿ å ïðîñòî äà îïðåäåëÿ âúðõó îñíîâàòà íà ïî-áîãàòèÿ
ñè îïèò è ïî-çðåëèòå ñè çíàíèÿ êàê äèñöèïëèíàòà íà æèâîòà òðÿáâà äà ñòèãíå
äî äåòåòî.
– Âñè÷êè âúïðîñè îòíîñíî îöåíÿâàíåòî íà äåòåòî è íåãîâèÿ íàïðåäúê
òðÿáâà äà áúäàò îïðåäåëÿíè ïî ñúùèÿ ñòàíäàðò. Èçïèòèòå ñà îò ïîëçà ñàìî
äîêîëêîòî òåñòâàò ïðèãîäíîñòòà íà äåòåòî çà ñîöèàëåí æèâîò è ðàçêðèâàò êú-
äå ìîæå äà ðàáîòè íàé-äîáðå è êúäå ìîæå äà ïîëó÷è íàé-ãîëÿìà ïîìîù.

114

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

III. ÒÅÌÀÒÈ×ÍÎÒÎ ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ ÍÀ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅÒÎ

Âÿðâàì, ÷å
– Ñîöèàëíèÿò æèâîò íà äåòåòî å îñíîâàòà, âúðõó êîÿòî ñà êîíöåíòðèðàíè
èëè ñâúðçàíè öÿëîòî ìó îáó÷åíèå èëè èçðàñòâàíå. Ñîöèàëíèÿò æèâîò äàâà íå-
ñúçíàòåëíàòà îáùíîñò è ôîíà íà âñè÷êèòå ìó óñèëèÿ è ïîñòèæåíèÿ.
– Òåìàòè÷íîòî ñúäúðæàíèå íà ó÷èëèùíàòà ïðîãðàìà áè òðÿáâàëî äà îò-
áåëÿçâà ïîñòåïåííî ðàçãðàíè÷àâàíå îò ïðèìèòèâíàòà íåñúçíàòåëíà îáùíîñò
íà ñîöèàëíèÿ æèâîò.
– Íèå íàñèëâàìå äåòñêàòà ïðèðîäà è ïðàâèì òðóäíè íàé-äîáðèòå åòè-
÷åñêè ðåçóëòàòè, êàòî ïðåäñòàâÿìå òâúðäå îòêúñëå÷íî íà äåòåòî íÿêîè ñïåöèà-
ëèçèðàíè ïðåäìåòè, êàòî ÷åòåíå, ïèñàíå, ãåîãðàôèÿ è ò.í., áåç âñÿêàêâà âðúçêà
ñúñ ñîöèàëíèÿ æèâîò.
– Èñòèíñêèÿò öåíòúð íà âçàèìîâðúçêà ìåæäó ó÷åáíèòå ïðåäìåòè íå å íàó-
êàòà, íèòî ëèòåðàòóðàòà, íèòî ãåîãðàôèÿòà, íèòî èñòîðèÿòà, à ñîáñòâåíàòà ñî-
öèàëíà àêòèâíîñò íà äåòåòî.
– Îáðàçîâàíèåòî íå ìîæå äà áúäå îáåäèíåíî â èçó÷àâàíåòî íà íàóêà, èëè
ò. íàð. ïðèðîäíè íàóêè, çàùîòî âúí îò ÷îâåøêàòà äåéíîñò ïðèðîäàòà íå å åäèí-
ñòâî; ïðèðîäàòà ñàìà ïî ñåáå ñè å ñáîð îò ðàçëè÷íè îáåêòè â ïðîñòðàíñòâîòî è
âðåìåòî è îïèòúò äà ñå ïîñòàâè òÿ â öåíòúðà íà ðàáîòàòà ïðåäñòàâëÿâà ïî-ñêî-
ðî ïðèíöèï íà ðàçåäèíåíèå, îòêîëêîòî íà îáåäèíåíèå.
– Ëèòåðàòóðàòà å íåïðÿê èçðàç è èíòåðïðåòàöèÿ íà ñîöèàëíèÿ îïèò, çà-
òîâà òÿ òðÿáâà äà ñëåäâà, à íå äà ïðåäõîæäà òàêúâ îïèò. Åòî çàùî òÿ íå ìîæå äà
áúäå íàïðàâåíà îñíîâà, âúïðåêè ÷å ìîæå íàêðàòêî äà ïðåäñòàâè îáåäèíåíèåòî.
– Îùå ïîâå÷å èñòîðèÿòà èìà îáðàçîâàòåëíà ñòîéíîñò, äîêîëêîòî ïðåä-
ñòàâÿ ôàçè îò ñîöèàëíèÿ æèâîò è èçðàñòâàíå. Òÿ òðÿáâà äà áúäå îâëàäÿâàíà
âúâ âðúçêà ñúñ ñîöèàëíèÿ æèâîò. Êîãàòî ñå ïðèåìà ïðîñòî êàòî èñòîðèÿ, òÿ å
çàõâúðëåíà â äàëå÷íîòî ìèíàëî è ñòàâà áåçæèçíåíà è èíåðòíà. Ïðèåìàíà êàòî
ðàçêàç çà ñîöèàëíèÿ æèâîò è ïðîãðåñ íà õîðàòà, òÿ ñå èçïúëâà ñúñ çíà÷åíèå.
Êàêòî è äà å, àç âÿðâàì, ÷å òÿ íå ìîæå äà áúäå âúçïðèåòà òàêà, îñâåí àêî äåòåòî
íå áúäå âúâëå÷åíî äèðåêòíî â ñîöèàëíèÿ æèâîò.
– Ïúðâîñòåïåííàòà îñíîâà å â ñïîñîáíîñòèòå íà äåòåòî çà ðàáîòà ñúñ ñú-
ùèòå ãëàâíè êîíñòðóêòèâíè ïúòèùà, êàêòî îíåçè, êîèòî ñà ñúçäàëè öèâèëèçà-
öèÿòà.
– Åäèíñòâåíèÿò íà÷èí, ïî êîéòî äåòåòî áè ìîãëî äà îñúçíàå ñâîåòî ñîöèàë-
íî íàñëåäñòâî, å äà ìó áúäå äàäåíà âúçìîæíîñò äà ïðåñúçäàäå îíåçè ôóíäàìåí-
òàëíè âèäîâå äåéíîñò, êîèòî ñà íàïðàâèëè öèâèëèçàöèÿòà òàêàâà, êàêâàòî å.
– Â ò. íàð. åêñïðåñèâíè, èëè êîíñòðóêòèâíè, äåéíîñòè êàòî öåíòúð íà êî-
ðåëàöèÿ.
– Ãîðíîòî å ìåðèëî çà ìÿñòîòî íà ãîòâåíåòî, øèåíåòî, ðú÷íèÿ òðóä è ò.í.
â ó÷èëèùåòî.
– Òå íå ñà ñïåöèàëíè çàíÿòèÿ, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò âúâåæäàíè íàä è
âúðõó ìíîæåñòâîòî äðóãè êàòî íà÷èí çà ïî÷èâêà è îñâîáîæäàâàíå èëè êàòî äî-
ïúëíèòåëíè óìåíèÿ. Âÿðâàì ïî-ñêîðî, ÷å òå ïðåäñòàâÿò âèäîâå ôóíäàìåíòàëíè
ôîðìè íà ñîöèàëíà äåéíîñò è ÷å å âúçìîæíî è æåëàòåëíî çàïîçíàâàíåòî íà äå-
òåòî ñ ïî-ôîðìàëíèòå ïðåäìåòè îò ó÷åáíèÿ ïëàí äà ñòàâà ïîñðåäñòâîì òåçè
äåéíîñòè.
– Èçó÷àâàíåòî íà íàóêà å îáðàçîâàòåëíî, äîêîëêîòî ðàçêðèâà åëåìåíòèòå
è ïðîöåñèòå, êîèòî ïðàâÿò ñîöèàëíèÿ æèâîò òàêúâ, êàêúâòî å.
– Åäíî îò íàé-ãîëåìèòå çàòðóäíåíèÿ â íàñòîÿùîòî ïðåïîäàâàíå íà íàó-
êà å, ÷å ìàòåðèàëúò å ïðåäñòàâÿí â ÷èñòî îáåêòèâíà ôîðìà, èëè å òðåòèðàí

115

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

êàòî íîâ, ñïåöèôè÷åí îïèò, êîéòî äåòåòî ìîæå äà äîáàâè êúì òîçè, êîéòî âå÷å
èìà. Â äåéñòâèòåëíîñò íàóêàòà èìà ñòîéíîñò, çàùîòî äàâà âúçìîæíîñò çà èí-
òåðïðåòèðàíå è êîíòðîëèðàíå íà âå÷å ïðèòåæàâàíèÿ îïèò. Òÿ òðÿáâà äà áúäå
ïðåäñòàâÿíà íå òîëêîâà êàòî íîâ ó÷åáåí ïðåäìåò, êîëêîòî êàòî ïîêàçâàíå íà
ôàêòîðè, êîèòî âå÷å ñà áèëè âúâëå÷åíè â ïðåäèøåí îïèò è êàòî èçðàáîòâàíå
íà èíñòðóìåíòàðèóì, ñ êîéòî òîçè îïèò ìîæå äà áúäå ïî-ëåñíî è ïî-åôåêòèâ-
íî êîíòðîëèðàí.
– Ïîíàñòîÿùåì ãóáèì òâúðäå ãîëÿìà ÷àñò îò ñòîéíîñòòà íà ëèòåðàòóðà-
òà è åçèêîâîòî îáó÷åíèå ïîðàäè åëèìèíèðàíåòî íà ñîöèàëíèÿ åëåìåíò. Åçèêúò
ïî÷òè âèíàãè ñå òðåòèðà â ïåäàãîãè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà ïðîñòî êàòî èçðàçÿâà-
íå íà ìèñúë. Âÿðíî å, ÷å åçèêúò å ëîãè÷åñêè èíñòðóìåíò, íî òîé å îñíîâíî è íà
ïúðâî ìÿñòî ñîöèàëåí èíñòðóìåíò. Åçèêúò å ñïîñîá çà êîìóíèêàöèÿ; òîé å èí-
ñòðóìåíòúò, ÷ðåç êîéòî âñåêè èíäèâèä ñïîäåëÿ èäåèòå è ÷óâñòâàòà íà äðóãèòå.
Êîãàòî ñå òðåòèðà ïðîñòî êàòî íà÷èí çà ïîëó÷àâàíå íà èíäèâèäóàëíà èíôîð-
ìàöèÿ èëè êàòî íà÷èí çà ïîêàçâàíå êàêâî å íàó÷èë íÿêîé, òîé ãóáè ñîöèàëíèòå
ñè ìîòèâè è öåëè.
– Çàòîâà ñëåäîâàòåëíî ëèïñâà ïîñëåäîâàòåëíîñò â îáó÷åíèåòî â èäåàë-
íàòà ó÷èëèùíà ïðîãðàìà. Îáðàçîâàíèåòî å æèâîò, à âñåêè æèâîò èìà ïîíà÷à-
ëî íàó÷åí àñïåêò, àñïåêò íà èçêóñòâî è êóëòóðà è àñïåêò íà êîìóíèêàöèÿ. Íå
ìîæå ñëåäîâàòåëíî äà å âÿðíî, ÷å ïîäõîäÿùèòå äèñöèïëèíè çà åäíà ó÷åáíà ãî-
äèíà ñà ïðîñòî ÷åòåíåòî è ïèñàíåòî è ÷å â ïî-êúñåí êëàñ ÷åòåíåòî èëè ëèòå-
ðàòóðàòà, èëè íàóêàòà ìîãàò äà áúäàò âúâåäåíè. Íàïðåäúêúò íå ñå èçðàçÿâà â
óñïåøíîòî çàó÷àâàíå, à â ðàçâèòèåòî íà íîâî îòíîøåíèå è íîâè èíòåðåñè,
îïèò.
– Îáðàçîâàíèåòî òðÿáâà äà áúäå ñõâàùàíî êàòî ïðîäúëæèòåëíà ðåêîíñò-
ðóêöèÿ íà îïèòà; ïðîöåñúò è öåëòà íà îáðàçîâàíèåòî ñà åäíî è ñúùî íåùî.
– Ïîñòàâÿíåòî íà íÿêàêâà öåë èçâúí ñàìîòî îáðàçîâàíèå ÷ðåç îáðàáîòâà-
íå íà öåëèòå è ñòàíäàðòèòå ìó ëèøàâà îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ îò ãîëÿìà ÷àñò
îò çíà÷åíèåòî ìó è öåëè äà íè íàêàðà äà ñå óïîâàâàìå íà ëúæëèâè è âúíøíè
ñòèìóëè â ðàáîòàòà ñè ñ äåòåòî.

IV. ÏÐÈÐÎÄÀÒÀ ÍÀ ÌÅÒÎÄÀ

Âÿðâàì, ÷å
– Âúïðîñúò çà ìåòîäà å â îñíîâàòà ñè ñâîäèì äî âúïðîñà çà ðåäà íà ðàç-
âèòèå íà äåòñêèòå ñïîñîáíîñòè è èíòåðåñè. Ïðèíöèïúò íà ïðåäñòàâÿíåòî è
ðàçãëåæäàíåòî íà ìàòåðèàëà å ïðèíöèï íà ðàçáèðàíåòî íà ñúùíîñòòà íà äåò-
ñêàòà ïðèðîäà. Ïîíåæå òîâà å òàêà, âÿðâàì, ÷å ñëåäâàùèòå ïîëîæåíèÿ ñà îò
ïúðâîñòåïåííà âàæíîñò êàòî îïðåäåëÿùè äóõà, â êîéòî áè òðÿáâàëî äà ñå ïðî-
âåæäà îáðàçîâàíèåòî.
– Àêòèâíàòà ñòðàíà ïðåäõîæäà ïàñèâíàòà â ðàçâèòèåòî íà äåòñêàòà ïðè-
ðîäà; èçðàçÿâàíåòî èäâà ïðåäè ñúçíàòåëíîòî âïå÷àòëåíèå; ìóñêóëíîòî ðàçâè-
òèå ïðåäõîæäà ñåòèâíîòî; äâèæåíèÿòà èäâàò ïðåäè óñåùàíèÿòà; âÿðâàì, ÷å
ñúçíàíèåòî å â îñíîâàòà ñè ìîòîðíî è èìïóëñèâíî; ÷å ñúñòîÿíèÿòà íà ñúçíà-
íèåòî ñà íàñî÷åíè êúì òîâà äà ïðîåêòèðàò ñåáå ñè â äåéñòâèå.
– Ïðåíåáðåãâàíåòî íà òîçè ïðèíöèï å ïðè÷èíàòà çà ãîëÿìà ÷àñò îò çàãó-
áàòà íà âðåìå è óñèëèÿ â ó÷èëèùíàòà ðàáîòà. Äåòåòî å ïîñòàâåíî â ïîëîæåíèå
íà ïàñèâíîñò, ïðèåìàíå è ïîïèâàíå. Óñëîâèÿòà ñà òàêèâà, ÷å íå ìó å ïîçâîëåíî
äà ñëåäâà ïðèíöèïèòå íà ñîáñòâåíàòà ñè ïðèðîäà; ðåçóëòàòúò å òúðêàíèÿ è èç-
õàáÿâàíå.

116

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

– Èäåèòå (èíòåëåêòóàëíèòå è ðàöèîíàëíèòå ïðîöåñè) ñúùî ñà ðåçóëòàò îò

äåéñòâèå è ïðîòè÷àò ñ îãëåä íà ïî-äîáúð êîíòðîë âúðõó äåéñòâèÿòà. Îíîâà, êî-
åòî îïðåäåëÿìå êàòî ðàçñúäúê, å íà ïúðâî ìÿñòî ïðèíöèïúò íà ñèñòåìíîòî,
èëè åôåêòèâíî, äåéñòâèå. Äà ñå îïèòâàìå äà ðàçâèâàìå ðàçñúäú÷íàòà ñïîñîá-
íîñò, ñïîñîáíîñòòà çà ïðåöåíêà, áåç îãëåä íà ñåëåêöèÿòà è ðàçïðåäåëåíèåòî íà
çíà÷åíèÿ â äåéñòâèåòî, å ôóíäàìåíòàëíàòà çàáëóäà â íàñòîÿùèòå íè ìåòîäè çà
ñïðàâÿíå ñ òîçè ïðîáëåì. Â ðåçóëòàò ïðåäñòàâÿìå íà äåòåòî ïðîèçâîëíè ñèì-
âîëè. Ñèìâîëèòå ñà íåîáõîäèìîñò â óìñòâåíîòî ðàçâèòèå, íî òå èìàò ñâîåòî
ìÿñòî êàòî èíñòðóìåíòè çà ïåñòåíå íà óñèëèÿ; ïðåäñòàâåíè ñàìè ïî ñåáå ñè, òå
ñà ìàñà îò áåçñìèñëåíè è ïðîèçâîëíè èäåè, íàëîæåíè îòâúí.
– Îáðàçúò å îãðîìåí èíñòðóìåíò çà îáó÷åíèåòî. Òîâà, êîåòî äåòåòî âúçï-
ðèåìà îò âñåêè ïðåäìåò, ïðåäñòàâåí ïðåä íåãî, ñà ñàìî îáðàçèòå, êîèòî òî ôîð-
ìèðà îòíîñíî ïðåäìåòà.
– Àêî äåâåò äåñåòè îò åíåðãèÿòà, ïîíàñòîÿùåì íàñî÷åíà êúì òîâà äåòåòî
äà íàó÷è îïðåäåëåíè íåùà, áåøå èçïîëçâàíà, çà äà ñå âèäè äàëè òî å ôîðìèðàëî
ïðàâèëíèòå îáðàçè, ðàáîòàòà ïî îáó÷åíèåòî áè áèëà áåçêðàéíî îáëåê÷åíà.
– Ìíîãî îò âðåìåòî è âíèìàíèåòî, êîèòî ñåãà ñå îòäåëÿò çà ïîäãîòâÿíåòî
è ïðåäñòàâÿíåòî íà óðîöè, áèõà ìîãëè ìíîãî ïî-ìúäðî è ïî-öåëåñúîáðàçíî äà
ñå èçðàçõîäâàò â òðåíèðàíåòî íà ñïîñîáíîñòèòå íà äåòåòî çà ñúçäàâàíå íà îá-
ðàçè è âúâ âíèìàíèåòî âúðõó òîâà, ÷å òî íåïðåñòàííî ôîðìèðà ÿñíè, æèâè è
ðàçâèâàùè ñå îáðàçè íà ðàçíîîáðàçíèòå ïðåäìåòè, ñ êîèòî âëèçà â êîíòàêò â
îïèòà ñè.
– Èíòåðåñèòå ñà çíàöè è ñèìïòîìè çà íàðàñòâàùà ñïîñîáíîñò. Âÿðâàì,
÷å òå ïðåäñòàâÿò íàðàñòâàù êàïàöèòåò. Ñúîòâåòíî ïîñòîÿííîòî è âíèìàòåëíî
íàáëþäåíèå íà èíòåðåñèòå å èçêëþ÷èòåëíî âàæíî çà ïðåïîäàâàòåëÿ.
– Òåçè èíòåðåñè òðÿáâà äà ñå ðàçãëåæäàò êàòî ïîêàçâàùè íèâîòî íà ðàç-
âèòèå, êîåòî äåòåòî å äîñòèãíàëî.
– Òå ïðåäñêàçâàò ïîïðèùåòî, â êîåòî òî íàâëèçà.
– Ñàìî ÷ðåç íåïðåêúñíàòî è èçïúëíåíî ñúñ ñèìïàòèÿ íàáëþäåíèå íà èí-
òåðåñèòå â äåòñòâîòî å âúçìîæíî åäèí âúçðàñòåí äà íàâëåçå â æèâîòà íà äåòåòî
è äà âèäè çà êàêâî å ïîäãîòâåíî òî è âúðõó êàêâà ìàòåðèÿ áè ìîãëî äî ðàáîòè
íàé-ïëîäîòâîðíî è ñ ãîòîâíîñò.
– Òåçè èíòåðåñè íå áèâà äà áúäàò çàäîâîëÿâàíè íàïúëíî èëè ïúê îãðàíè-
÷àâàíè. Äà îãðàíè÷èì èíòåðåñà îçíà÷àâà äà çàìåíèì äåòåòî ñ âúçðàñòåí è òà-
êà äà îòñëàáèì èíòåëåêòóàëíîòî ìó ëþáîïèòñòâî è áóäíîñò, äà ïîäòèñíåì èíè-
öèàòèâàòà, äà óáèåì èíòåðåñà. Äà çàäîâîëèì íàïúëíî èíòåðåñà îçíà÷àâà äà çà-
ìåíèì ïîñòîÿííîòî ñ ïðåõîäíî. Èíòåðåñúò å âèíàãè çíàê çà íÿêàêâà âúòðåøíà
ñïîñîáíîñò; âàæíîòî å äà îòêðèåì òàçè ñïîñîáíîñò. Äà çàäîâîëèì íàïúëíî èí-
òåðåñà îçíà÷àâà äà ñå ïðîâàëèì â ïðîíèêâàíåòî ïîä ïîâúðõíîñòòà, è ñèãóðíè-
ÿò ðåçóëòàò îò òîâà å çàìÿíàòà íà èñòèíñêèÿ èíòåðåñ ñ êàïðèç è ïðèùÿâêà.
– Åìîöèèòå ñà îòðàæåíèå íà äåéñòâèÿòà.
– Ïîëàãàíåòî íà óñèëèÿ çà ñòèìóëèðàíå èëè âúçáóæäàíå íà òåçè åìîöèè,
îòäåëåíè îò òåõíèòå ñúîòâåòíè äåéñòâèÿ, îçíà÷àâà äà ëàíñèðàìå íåçäðàâî è
áîëåñòíî ñúñòîÿíèå íà óìà.
– Ìîæåì äà îñèãóðèì ïðàâèëíè íàâèöè íà äåéñòâèå è ìèñëåíå ñàìî ñ
îãëåä íà äîáðîòî, èñòèíñêîòî è êðàñèâîòî, åìîöèèòå â ïî-ãîëÿìà ÷àñò îò ñëó-
÷àèòå ùå ñå ïîãðèæàò ñàìè çà ñåáå ñè.
– Íàðåä ñ áåçæèçíåíîñòòà è ãëóïîñòòà, ôîðìàëíîñòòà è ðóòèíàòà íÿìà
ïî-ãîëÿìî çëî îò ñàíòèìåíòàëèçìà, êîåòî äà çàïëàøâà íàøåòî îáðàçîâàíèå.
– Òîçè ñàíòèìåíòàëèçúì å íåèçáåæåí ðåçóëòàò îò îïèòà äà ñå îòäåëÿò ÷óâ-
ñòâàòà îò äåéñòâèÿòà.

117

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

V. Ó×ÈËÈÙÅÒÎ È ÑÎÖÈÀËÍÈßÒ ÏÐÎÃÐÅÑ

Âÿðâàì, ÷å
– Îáðàçîâàíèåòî å ôóíäàìåíòàëíèÿò ìåòîä çà ñîöèàëåí ïðîãðåñ è ðåôîð-
ìà.
– Âñÿêà ðåôîðìà, êîÿòî ïî÷èâà åäèíñòâåíî âúðõó âúâåæäàíå íà çàêîíè
èëè âúðõó çàïëàõà îò îïðåäåëåíè íàêàçàíèÿ, èëè âúðõó ïðîìåíè â ìåõàíè÷íèÿ
èëè âúíøåí ðåä, ñà ïðåõîäíè è áåçïîëåçíè.
– Îáðàçîâàíèåòî å ðåãóëàòîð íà ïðîöåñà, âîäåù äî ñïîäåëÿíå íà ñîöèàë-
íîòî ñúçíàíèå; è òàêà íàãàæäàíåòî íà èíäèâèäóàëíàòà àêòèâíîñò âúðõó
îñíîâàòà íà òîâà ñîöèàëíî ñúçíàíèå å åäèíñòâåíèÿò ñèãóðåí ìåòîä çà ñîöèàë-
íà ðåêîíñòðóêöèÿ.
– Òàçè êîíöåïöèÿ îòäàâà äúëæèìîòî âíèìàíèå íà èíäèâèäóàëèñòè÷íè-
òå è íà ñîöèàëèñòè÷åñêèòå èäåàëè. Ñúîòâåòñòâà íà ïúðâèòå, çàùîòî ðàçïîç-
íàâà ôîðìèðàíåòî íà îïðåäåëåí õàðàêòåð êàòî åäèíñòâåíàòà èñòèíñêà
îñíîâà çà ïðàâèëíî æèâååíå. Òÿ å ñîöèàëèñòè÷åñêà, çàùîòî ðàçïîçíàâà, ÷å òî-
çè ïðàâèëåí õàðàêòåð íå òðÿáâà äà áúäå ôîðìèðàí ïðîñòî ÷ðåç èíäèâèäóàë-
íè ïðàâèëà, ïðèìåðè èëè óáåæäåíèÿ, à ïî-ñêîðî ÷ðåç âëèÿíèåòî íà îïðåäåëå-
íà ôîðìà íà èíñòèòóöèîíàëåí èëè îáùíîñòåí æèâîò íàä èíäèâèäà è ÷å ñîöè-
àëíèÿò îðãàíèçúì ÷ðåç ó÷èëèùåòî êàòî íåãîâ îðãàí ìîæå äà îáóñëîâè åòè÷åñ-
êè ðåçóëòàòè.
–  èäåàëíîòî ó÷èëèùå èìàìå ïîìèðåíèå ìåæäó èíäèâèäóàëíèòå è èíñ-
òèòóöèîíàëíèòå èäåàëè.
– Äúëãúò íà îáùåñòâîòî êúì îáðàçîâàíèåòî å ñëåäîâàòåëíî íåãîâèÿò âúð-
õîâåí ìîðàëåí äúëã. ×ðåç çàêîíè è íàêàçàíèÿ, ÷ðåç ñîöèàëíà àãèòàöèÿ è äèñêó-
ñèÿ, îáùåñòâîòî ìîæå äà ðåãóëèðà è ôîðìèðà ñåáå ñè ïîâå÷å èëè ïî-ìàëêî ñëó-
÷àéíî è ðèñêîâàíî. Íî ÷ðåç îáðàçîâàíèåòî îáùåñòâîòî ìîæå äà ôîðìóëèðà
ñâîè ñîáñòâåíè öåëè, ìîæå äà îðãàíèçèðà ñîáñòâåíèòå ñè ñðåäñòâà è ðåñóðñè è
òàêà äà îôîðìè ñåáå ñè ñ îïðåäåëåíîñò è èêîíîìè÷íîñò â ïîñîêàòà, â êîÿòî èñ-
êà äà ñå ïðèäâèæè.
– Êîãàòî îáùåñòâîòî îñúçíàå âúçìîæíîñòèòå â òàçè íàñîêà è çàäúëæåíè-
ÿòà, êîèòî òåçè âúçìîæíîñòè íàëàãàò, ùå áúäå íåâúçìîæíî äà ñè ïðåäñòàâèì
ðåñóðñèòå îò âðåìå, âíèìàíèå è ïàðè, êîèòî ùå áúäàò íà ðàçïîëîæåíèå íà îáó-
÷àâàùèÿ.
– Çàäà÷à íà âñåêè, êîéòî ñå èíòåðåñóâà îò îáðàçîâàíèåòî, å äà íàñòîÿâà çà
ó÷èëèùåòî êàòî ïúðâîñòåïåíåí è äåéñòâèòåëåí èíòåðåñ çà ñîöèàëíèÿ ïðîãðåñ
è ðåôîðìà, çà äà ìîæå îáùåñòâîòî äà áúäå ïîäòèêíàòî äà îñúçíàå êàêâî îòñòîÿ-
âà ó÷èëèùåòî è íåîáõîäèìîñòòà äà ñå ïîäñèãóðè îáó÷àâàùèÿò ñ äîñòàòú÷íà
ïîäãîòîâêà, çà äà èçïúëíÿâà ïîäîáàâàùî çàäà÷èòå ñè.
– Òàêà ðàçáèðàíî, îáðàçîâàíèåòî áåëåæè íàé-äîáðîòî è ñúùíîñòíî ñú÷å-
òàíèå íà íàóêà è èçêóñòâî, âúçìîæíî â ÷îâåøêèÿ îïèò.
– Èçêóñòâîòî òàêà äà ñå îôîðìÿò ÷îâåøêèòå ñïîñîáíîñòè è àäàïòèðàíå-
òî èì â óñëóãà íà îáùåñòâîòî å íàé-âèñøåòî èçêóñòâî; âñåêè, ðàáîòåù çà íåãî, å
íàé-èçêóñåí ìàéñòîð;íèêîÿ ïðîíèöàòåëíîñò, îòçèâ÷èâîñò, òàêò, èçïúëíèòåëíà
ñïîñîáíîñò íå å ïðåêàëåíî âúçâèøåíà çà òàêàâà äåéíîñò.
– Ñ ðàçâèòèåòî íà ïñèõîëîãè÷íîòî îáñëóæâàíå, äàâàùî äîïúëíèòåëíî
âíèêâàíå â ñòðóêòóðàòà è ïðèíöèïèòå íà ðàñòåæ íà èíäèâèäà, è ñ ðàçâèòèåòî
íà ñîöèàëíèòå íàóêè, äîïúëâàùè ïîçíàíèåòî íè çà ïðàâèëíàòà îðãàíèçàöèÿ íà
èíäèâèäèòå, âñè÷êè íàó÷íè ðåñóðñè ùå ìîãàò äà áúäàò èçïîëçâàíè çà öåëèòå
íà îáðàçîâàíèåòî.

118

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

– Êîãàòî íàóêàòà è èçêóñòâîòî ñå îáåäèíÿò, ùå áúäå ïîñòèãíàò íàé-âíó-

øèòåëíèÿò ïîäòèê çà ÷îâåøêàòà äåéíîñò; ùå áëèêíàò íàé-àâòåíòè÷íèòå èçâî-
ðè íà ÷îâå÷íî ïîâåäåíèå è ùå áúäå îáåçïå÷åíî íàé-äîáðîòî îò ÷îâåøêàòà ïðè-
ðîäà.
– Ó÷èòåëÿò ñå çàíèìàâà íå ïðîñòî ñ îáó÷àâàíåòî íà èíäèâèäèòå, íî è ñ
ôîðìèðàíåòî íà ïîäõîäÿù ñîöèàëåí æèâîò.
– Âñåêè ó÷èòåë áè òðÿáâàëî äà îñúçíàå äîñòîéíñòâîòî íà ñâîåòî ïðèçâà-
íèå; òîé å ñîöèàëåí ñëóæèòåë, îïðåäåëåí äà ïîäêðåïÿ ïðàâèëíèÿ ñîöèàëåí ðåä
è ðàñòåæ.
– Ïî òîçè íà÷èí ó÷èòåëÿò å âèíàãè ïðîïîâåäíèê íà èñòèíñêèÿ Áîã è âðà-
òàð íà èñòèíñêîòî öàðñòâî Áîæèå.

Ïðåâîä: ÖÅÍÀ ÆÅËßÇÊÎÂÀ, ÈÐÈÍÀ ÊÀÐÁÀÍÎÂÀ (ñòóäåíòè îò ñïåöè-

àëíîñò ôèëîñîôèÿ, ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”)

ÐÓÆÈÖÀ ÏÅÒÐÎÂÈ×

ÐÀÇÌÈØËÅÍÈÅ ÂÚÐÕÓ ÔÈËÎÑÎÔÈßÒÀ

ÍÀ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅÒÎ ÊÀÒÎ ÔÈËÎÑÎÔÈß ÍÀ ÆÈÂÎÒÀ

Abstract
The author criticizes the education not serving the free thinking and acting preparation but the
knowledge gathering and accumulation, most often accepted from outside in the fact-information con-
tent form, that cannot realise its true sense. The education leaving aside the man with all the riches of
his inner powers, not solving the basic questions of his being, and helping him to become better through
his self-change does not realise its true task.

Îáðàçîâàíèåòî â ñúâðåìåííîñòòà â îñíîâíè ëèíèè å íàñî÷åíî êúì îïîç-

íàâàíå íà îïðåäåëåíè íàó÷íè îáëàñòè, êúì ïðèäîáèâàíå íà íàó÷íè çíàíèÿ è
òÿõíîòî ïðàêòè÷åñêî ïðèëîæåíèå, íàé-÷åñòî êúì òåõíè÷åñêî îâëàäÿâàíå íà
ïðèðîäíèòå ïðîöåñè è çàäîâîëÿâàíå íà òåçè ïîòðåáíîñòè, êîèòî âîäÿò êúì
ïî-íàòàòúøíî ðàçøèðÿâàíå íà ìàòåðèàëíî íàñî÷åíèòå æåëàíèÿ. Ïðè ïîäî-
áåí âèä îáðàçîâàíèå ôèëîñîôèÿòà òðóäíî áè ìîãëà äà ðåàëèçèðà ïðèñúùàòà
£ ðîëÿ îò ãëåäíà òî÷êà íà íåéíàòà äóõîâíà ïðèðîäà. Òÿ îòäàâíà íå ñàìî å
çàãóáèëà äîìèíèðàùàòà ñè ïîçèöèÿ â îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà, íî ñúùåñò-
âóâà òåíäåíöèÿ äîðè äà áúäå èçêëþ÷åíà îò íåÿ. Òîâà íåéíî ïîëîæåíèå ñå ïðîÿ-
âÿâà â êîíêðåòåí êóëòóðåí, äóõîâåí è ìîðàëåí ïëàí êàòî ëèïñà íà öÿëîñòíî
ðàçáèðàíå çà ÷îâåêà è ñâåòà, êàòî çàõâúðëåíîñò íà ÷îâåêà ñðåä åôèìåðíèÿ
ñâÿò íà âåùèòå, êàòî ëèøåíà îò ñìèñúë åêçèñòåíöèÿ, êàòî çàïëàõà çà ñâîáî-
äàòà, à îòòóê è êàòî ëèïñà íà êóðàæ çà ñúõðàíÿâàíå àâòîíîìèÿòà íà ëè÷-
íîñòòà.
Îáðàçîâàíèå, êîåòî ñëóæè íå íà ïîäãîòîâêàòà êúì ñâîáîäíî ìèñëåíå è
äåéñòâèå, à íà ñúáèðàíåòî è íàòðóïâàíåòî íà çíàíèÿ, îáèêíîâåíî ïðèåìàíè îò-
âúí âúâ ôîðìàòà íà ôàêòè÷åñêà èíôîðìàöèÿ, íå ìîæå äà îñúùåñòâè ñâîÿ èñ-
òèíñêè çàìèñúë. Îáðàçîâàíèåòî, êîåòî îñòàâà èçâúí áîãàòñòâîòî íà âúòðåøíè-
òå ñèëè íà ÷îâåêà, êîåòî íå ðåøàâà îñíîâíèòå ïðîáëåìè íà íåãîâîòî áèòèå è

119

CEEOL copyright 2017