ΙΑ Ο1

2017-2018

Μάθημα 9-10:

Αρχαϊκή και κλασική

ερυθρόμορφη κεραμική
(περ. 530 π.Χ.
περ. 330 π.Χ.)

Κλασική Αρχαιολογία: Εισαγωγή στην Κλασική Αρχαιολογία.

Σύντομη επισκόπηση της αρχαίας ελληνικής τέχνης
από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους
μέχρι το τέλος της ελληνιστικής περιόδου (1050-50 π.Χ.)

Πάνος Βαλαβάνης - Ευρυδίκη Κεφαλίδου

Πρώτα … δύο λόγια για τη μεταλλοτεχνία …… Ο κρατἠρας του Vix

Ελάχιστα δείγματα … Διότι έλιωναν τα μέταλλα, που ήταν πολύτιμα!

Χάλκινος κρατἠρας του Vix. Περ. 520 π.Χ.
Μουσείο του Châtillon-sur-Seine
μικρή πόλη κοντά στις πηγές του Σηκουάνα.

Ίσως το μεγαλύτερο αγγείο της ελληνικής

αρχαιότητας

΄Υψος 1,64 μ.
Μέγιστη διάμετρος 1,27 μ.
Διάμετρος στο χείλος 1 μ.
Βάρος 208,6 κιλά
Σφυρήλατο σώμα και λαιμός
Χυτά τα υπόλοιπα
Τάφος μιας
«πριγκήπισσας»
των Κελτών
Τα τμήματα που
είχαν χυτευθεί
ξεχωριστά
προσαρμόστηκαν
επάνω στο αγγείο με
τη βοήθεια μικρών
γραμμάτων που
είχαν χαραχθεί στην
επιφάνειά του
(ταξίδεψε σε
τμήματα από κάποια
ελληνική αποικία της
Μεγάλης Ελλάδας?)
Λεπτομέρειες ζωφόρου
με άρματα και
πολεμιστές
Λακωνικό εργαστήριο –
σε αποικία
Επάνω στο στόμιο εφαρμόζει
ένα κάλυμμα βάρους 14 κιλών,
που ήταν σουρωτήρι (ἠθμός)
Επιστρέφουμε στα πήλινα αγγεία …
 ΘΥΜΑΣΤΕ ΤΗΝ ….

Αποκορύφωση αττικού μελανόμορφου ρυθμού: 560-530 π.Χ.

Λυδός

Ζωγράφος του Άμαση

Εξηκίας
Τέλος 6ου και αρχές 5ου αι. π.Χ.=

«Εξάντληση» αττικού μελανόμορφου ρυθμού

Περ. 530 π.Χ. =

ανακάλυψη του ερυθρόμορφου ρυθμού

ΕΡΥΘΡΟΜΟΡΦΟ ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟ
 Ερυθρόμορφος ρυθμός
- Ο πρώτος αγγειογράφος που τη χρησιμοποίησε συστηματικά
ήταν ο Ζωγράφος του Ανδοκίδη
-Θεωρείται ‘μαθητής’ του Εξηκία
- Μερικές φορές πάνω στο ίδιο αγγείο έχουμε και τις δύο τεχνικές
τα ονομάζουμε δίγλωσσα αγγεία (bilingual vases)

.
Ζωγράφος του Λυσιππίδη (μελανόμορφη πλευρά)
και Ζωγράφος του Ανδοκίδη (ερυθρόμορφη πλευρά)
Ζωγράφος του Ανδοκίδη
Η άλλη όψη του αμφορέα - μελανόμορφη Ζωγράφος του Λυσιππίδη
Η αμέσως επόμενη ‘γενιά’ σημαντικών αγγειγράφων κάνει
αποκλειστικά ερυθρόμορφα αγγεία

Πιο
σημαντικός
από όλους
είναι ο
Ευφρόνιος

Καλυκωτός
κρατήρας

Πάλη Ηρακλή και γίγαντα Ανταίου

Ευφρόνιος
Ευφρόνιος = το αριστούργημά του = καλυκωτός κρατήρας
Ο Ύπνος και ο Θάνατος μεταφέρουν τον νεκρό Σαρπηδόνα
Ευφρόνιος

ΕVΧΣΙΘΕΟΣ

ΕΠΟΙΗΣΕ
Ευφρόνιος Στην Ιλιάδα δεν συμμετέχει ο Ερμής στο επεισόδιο του Σαρπηδόνα …
 … ούτε ο νεκρός είναι ματωμένος, γιατί ο Απόλλων
Ευφρόνιος τον έχει πλύνει με αμβροσία

Προσοχή = προοπτική
βράχυνση
Δύο ακόμη σημαντικοί υστεροαρχαϊκοί
αττικοί ερυθρόμορφοι αγγειογράφοι
(αρχές 5ου αιώνα π.Χ.)

Ο Ζωγράφος του Κλεοφράδη

και

Ο Ζωγράφος του Βερολίνου

Ζωγράφος του Κλεοφράδη
Εξαιρετικός στη δήλωση
συναισθημάτων και στον
ψυχισμό των μορφών του =
Άλωση της Τροίας
(Ιλίου Πέρσις)
Ζ. του Κλεοφράδη
Ζωγράφος του Κλεοφράδη
Ζ. του Βερολίνου
Επώνυμος αμφορέας
στο Βερολίνο

Τρεις μορφές σε κοινό

περίγραμμα

Ερμής
Σάτυρος Ορείμαχος
Ελάφι
Ζ. του Βερολίνου
Ζ. του Βερολίνου
 Ζ. του Βερολίνου

Στα πιο περίτεχνα

έργα του
βλέπουμε και
ανάγλυφους
βοστρύχους
αλλά και ανάγλυφες
βλεφαρίδες!
ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΩΡΙΜΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ = περ. 460-420 π.Χ.
Ζωγράφος των Νιοβιδών
Ζωγράφος του Πιστόξενου
Κεραμέας Σωτάδης και Ζωγράφος του Σωτάδη
Λευκές λήκυθοι (και λευκά αγγεία γενικώς)
Ζωγράφος της Πενθεσίλειας
Ζωγράφος του Αχιλλέα
Ζωγράφος του Έκτορα
Ζωγράφος του Λυκάονος
Πολύγνωτος
Ζωγράφος του Κλεοφώντος
Ζωγράφος της Ερέτριας

ΥΣΤΕΡΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ι = περ. 420-370 π.Χ.

Ζωγράφος του Μειδία
Ξενόφαντος
Λευκές λήκυθοι που συνεχίζουν έως το περ. 390 π.Χ.

ΥΣΤΕΡΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΙ = περ. 370- 320 π.Χ.

Ρυθμός Κέρτς
Καθώς προχωράμε θα βλέπουμε

Α) θέματα τεχνικής και τεχνοτροπίας

Β) θέματα που αφορούν το εμπόριο των αγγείων (Μεσόγειο και Εύξεινο Πόντο)

Γ) σκηνές της καθημερινής ζωής

Δ) σκηνές που συνδέονται με ιστορικά γεγονότα

Ε) σκηνές που συνδέονται με άλλες μορφές τέχνης (γλυπτική και ζωγραφική)

και

ΣΤ) πολλές μυθολογικές σκηνές ….. θα σχολιάζουμε τις ομοιότητες και διαφορές
μεταξύ της γραπτής και εικαστικής αφήγησης των διάφορων μύθων
Πρώιμη κλασική τεχνοτροπία :
Εγκαταλείπονται τα αρχαϊκά πρότυπα ανατομίας και ενδυμασίας =

π.χ. το μάτι αποδίδεται σωστά, σε προφίλ

οι πτυχές είναι πιο χαλαρές, όχι ζιγκ-ζαγκ

συχνή η προοπτική βράχυνση

συχνή και η απόδοση του προσώπου σε

όψη τριών τετάρτων
Προσπάθεια απόδοσης εκφράσεων προσώπου - με δικό του τρόπο ο κάθε
αγγειογράφος

Ζωγράφος των Νιοβιδών = Ηρακλής

 ΓΕΝΙΚΑ στην πρώιμη κλασική εποχή
1) Μεγαλειώδες και αυστηρό πνεύμα = «αυστηρός ρυθμός» και στη
γλυπτική
2) Επιρροή από τη Μεγάλη Ζωγραφική = από το περ. 470-460 π.Χ.
έχουμε περιγραφές των τοιχογραφιών:
α) του Πολύγνωτου από τη Θάσο (κυρίως Αθήνα και Δελφοί)
β) του Μίκωνος από την Αθήνα

Ζωγράφιζαν μεγάλες ζωφόρους, περ. ½ του φυσικού, με μορφές σε διαφορετικά

επίπεδα. Δεν υπήρχε η τυπική προοπτική (λ.χ. μικρότερες μορφές στο βάθος)
αλλά το βάθος δηλώνονταν με μορφές μισοκρυμμένες, κομμένες κλπ.

Πολύγνωτος = «Ιλίου Πέρσις» και «Νέκυια» = στη Λέσχη των Κνιδίων στους
Δελφούς = Αναλυτική περιγραφή από τον περιηγητἠ Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.)
«Ιλίου Πέρσις» και «Κόρες Λευκίππου» = Ποικίλη Στοά, Αθήνα
Φορητοί πίνακες = Πινακοθήκη των Προπυλαίων, Ακρόπολη

Μίκων = «Αμαζονομαχία» (με τον Θησέα) = Ποικίλη Στοά, Αθήνα

«Κενταυρομαχία» (με τον Θησέα), «Θάνατος Θησέα» =
ναός Αθηνάς και Ηφαίστου, Αθήνα
ὸ δὲ ἕτερον μέρος τῆς γραφῆς τὸ ἐξ ἀριστερᾶς χειρός, ἔστιν Ὀδυσσεὺς καταβεβηκὼς ἐς τὸν
Ἅιδην ὀνομαζόμενον, ὅπως Τειρεσίου τὴν ψυχὴν περὶ τῆς ἐς τὴν οἰκείαν ἐπέρηται σωτηρίας:
ἔχει δὲ οὕτω τὰ ἐς τὴν γραφήν. ὕδωρ εἶναι ποταμὸς ἔοικε, δῆλα ὡς ὁ Ἀχέρων, καὶ κάλαμοί τε ἐν
αὐτῷ πεφυκότες καὶ ἀμυδρὰ οὕτω δή τι τὰ εἴδη τῶν ἰχθύων σκιὰς μᾶλλον ἢ ἰχθῦς εἰκάσεις. καὶ
ναῦς ἐστιν ἐν τῷ ποταμῷ καὶ ὁ πορθμεὺς ἐπὶ ταῖς κώπαις …. Πολύγνωτος γέροντα ἔγραψεν ἤδη
τῇ ἡλικίᾳ τὸν Χάρωνα …. οἱ δὲ ἐπιβεβηκότες τῆς νεὼς οὐκ ἐπιφανεῖς ἐς ἅπαν εἰσὶν οἷς
προσήκουσι. Τέλλις μὲν ἡλικίαν ἐφήβου γεγονὼς φαίνεται, Κλεόβοια δὲ ἔτι παρθένος, ἔχει δὲ
ἐν τοῖς γόνασι κιβωτὸν …. ἔστι δὲ ἀνωτέρω τῶν κατειλεγμένων Εὐρύνομος … (Παυσ. Φωκικά, 28).
Ζωγράφος των Νιοβιδών – επώνυμο αγγείο – περ. 460 π.Χ.
Καλυκωτός κρατήρας – Λούβρο (από την Ετρουρία – Orvieto)
Λευκές γραμμές εδάφους
(το τοπίο ήταν πολύ περιορισμένο
και στη Μ. Ζωγραφική)
 Ηρακλής και Αργοναύτες?
Επτά επί Θήβας?
Θεοί και ήρωες πριν από μάχη Μαραθώνα?
(Boardman)

Ηρακλής και Αθηνά και άλλοι ήρωες

Λευκές γραμμές
εδάφους
(το τοπίο ήταν
πολύ
περιορισμένο
και στη χαμένη
Μεγάλη
Ζωγραφική)
Ζ. των Νιοβιδών –
Σε άλλα αγγεία: μεγάλες ζωφόροι που
περιβάλλουν το αγγείο = ανάγκη για
μεγάλες αφηγήσεις – επιρροή ίσως
από Μεγάλη Ζωγραφική
(αλλά μονή γραμμή εδάφους)
 Ζ. των Νιοβιδών – ελικωτός κρατήρας
Ύψος 68 εκ.
Βοστώνη -MFA

Πολλές γυναίκες στην αναχώρηση του

πολεμιστή –Μήπως ο Αχιλλέας
που φεύγει από τη Σκύρο?
Η επάνω ζώνη = αδιευκρίνιστο θέμα
Ζωγράφος του
Πιστόξενου
Πολύ
ωραίες
κύλικες
λευκού
εδάφους

Αφροδίτη καθισμένη
σε χήνα

Από τάφο στην

Κάμιρο της Ρόδου

Τώρα:
Βρετανικό Μουσείο
Ζωγράφος
του Πιστόξενου

Η κύλικα των
Δελφών

Ο Απόλλων κάνει
σπονδή
Αγγεία λευκού εδάφους και λευκές λήκυθοι
Λευκό βάθος =
εναλλακτική τεχνική που ποτέ δεν διαδόθηκε ευρέως
για αγγεία καθημερινής χρήσης

κάλυψη επιφάνειας αγγείου με στρώμα καολίνη

επίθετα χρώματα = κεραμικά και μη κεραμικά,
π.χ. κιννάβαρις, μαλαχίτης
και αιγυπτιακό μπλέ = συνθετικό χρώμα
(μετά το ψήσιμο)

Γιατί λευκά:
α) μίμηση Μεγάλης Ζωγραφικής;;;
β) δείχνουν πιο πολύτιμα από ότι είναι;;;
(π.χ. μιμούνται αλάβαστρο, μάρμαρο, ελεφαντόδοντο)

Η τεχνική αρχίζει σποραδικά πριν από τα μέσα του 6ου αιώνα και
συνεχίζει έως το 400-390 π.Χ. Επανέρχεται: στην ελληνιστική εποχή
 Λατομείο καολίνη
στη Μήλο

Υψηλής καθαρότητας φυσικό αργιλοπυριτικό

ορυκτό = αργίλιο, πυρίτιο, οξυγόνο και
υδρογόνο = Al4Si4O10(OH)8
 Κιννάβαρις = κόκκινος θειούχος υδράργυρος

Μαλαχίτης = ορυκτό του χαλκού

Αιγυπτιακό μπλε = συνθετικό χρώμα =

μίξη άμμου, ασβέστη και χαλκού (ή μεταλλεύματος
χαλκού) και όπτηση του μίγματος σε καμίνι = το μπλε
χρώμα προκύπτει από την παρουσία πυριτίου στο
μίγμα (στις τοιχογραφίες Αιγύπτου από 2η χιλ. π.Χ.)
 Ζωγράφος της Πενθεσίλειας
Επώνυμο αγγείο
Στο Μόναχο
Διάμ. 43 εκ.!!!

Προσοχή
=ισομεγέθεις
μορφές =
«στρίμωγμα…»
Ανάγλυφος πηλός και επιχρύσωση σε ορισμένα σημεία
Λευκό στα ρούχα και εσωτερικά της ασπίδας
Ο κεραμέας Σωτάδης και ο Ζωγράφος του Σωτάδη

Κεραμέας με
μεγάλη
φαντασία και
εξαιρετική
τεχνική. Αγγειογράφος που
έχει διακοσμήσει
Πολλά πλαστικά ορισμένα από τα
ρυτά αγγεία του κεραμέα
Ανατολικής Σωτάδη.
έμπνευσης
(περσικά Συνολικά περ. 90
λάφυρα? αγγεία δικά του ή
εισαγωγές από κοντά του
ανατολή?)

Πάνω από 100

συνολικά
Ρυτά του κεραμέα Σωτάδη
Ρυτό του κεραμέα Σωτάδη
Ρυτά του κεραμέα Σωτάδη
 Ρυτά του
κεραμέα Σωτάδη

Αχαιμενιδικά ρυτά
από χρυσό και ασήμι
5ος -4ος αι. π.Χ.
Κύλικα του
Ζωγράφου του Σωτάδη
Βρετανικό Μουσείο
Πολύειδος και Γλαύκος
ΠΑΛΑΙΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ (βλ. την επόμενη οθόνη)
Αντανακλά μια λατρευτική παράδοση για τον θάνατο και την αναγέννηση της ζωής
αλλά αποτελεί και αναπαράσταση του τρόπου ταφής και της ταρίχευσης σε πιθάρια,
διαπιστωμένα κατά τη μινωική εποχή και γνωστά στους λαούς της Μεσογείου.

Ο μικρός Γλαύκος, γιος του Μίνωα κυνηγώντας ένα ποντίκι έπεσε σε ένα πιθάρι με μέλι,
πνίγηκε και χάθηκε. Ο μάντης Πολύειδος βρήκε το πτώμα και προσπάθησε να το αναστήσει
(ή τον ανάγκασε ο Μίνως κλείνοντας τον μέσα στον τάφο).

Ο Πολύειδος είδε ένα φίδι που πλησίασε το σώμα του παιδιού και το σκότωσε.
Ένα δεύτερο φίδι κουβάλησε στο στόμα του ένα χόρτο με το οποίο άγγισε το ταίρι του
και αυτό αναστήθηκε. Ο Πολύειδος άρπαξε το φυτό, έτριψε το σώμα του παιδιού
και έτσι ο Γλαύκος επανήλθε στη ζωή.

Λεγόταν ότι το μυστικό του βοτανιού που ανέστησε τον Γλαύκο το διαφύλαξε ο Ασκληπιός.
Αυτό το βοτάνι το χρησιμοποίησε, ύστερα από παράκληση της Άρτεμης, για να αναστήσει
τον Ιππόλυτο, τον γιο του Θησέα - η παρέμβαση του Ασκληπιού προκάλεσε αναστάτωση
στον κόσμο των θεών, καθώς διαταρασσόταν η αρχή που ήθελε τους ανθρώπους
να γεννιούνται και να πεθαίνουν (Παυσ. 2.27.4)

Ελληνιστικό ιερό του Γλαύκου ανασκάφηκε στην Κνωσό.

«Συγχρονική
αφήγηση»
Τάφος θολωτός
Χαλίκια και φίδια
Νεκρό και ζωντανό –
ο Π. χτυπάει το ένα

Ο Γλαύκος έχει ήδη

αναστηθεί

Λέγεται ότι είναι ένα

από τα 9 αγγεία που
βρέθηκαν μαζί σε τάφο
στην Αθήνα …. και
σκορπίστηκαν.
Θα είχε ενδιαφέρον να
ξέραμε τι θέματα
είχαν………
Σκύφοι-
γλαύκες
(owl skyphoi)

Περ. 470- 425

π.Χ.

Περ. 400 σκύφοι

γνωστοί σήμερα

Οι πιο πολλοί
έχουν
κουκουβάγια και
στις δύο όψεις

Μήπως ενθύμια
κάποιας
αθηναϊκής
γιορτής?
Ζωγράφος του Αχιλλέα
ακμή περ. 460-440 π.Χ.

Εξαιρετικός σχεδιαστής
Προτιμά τις λίγες μορφές
Δεν του αρέσουν οι μεγάλες αφηγήσεις
Όλες οι μορφές στο ίδιο επίπεδο
Zωγράφος
του Αχιλλέα
Λευκή
λήκυθος
ΗΛΙΚΩΝ
Ζωγράφος
του Αχιλλέα
Ζωγράφος
του Αχιλλέα

Οι λευκές
λήκυθοι
γίνονται πλέον
αγγεία για
ταφική χρήση =
αρωματικά
λάδια
Η ψυχή του νεκρού
νέου ….
Ζωγράφος του
Θανάτου

Περ. 440 π.Χ.

Ζωγράφος του Tύμβου
Zωγράφος των Καλάμων
(Reed Painter)

και η

Ομάδα R

(από το αρχικό γράμμα

της λέξης Reed = καλάμια)

420-410 π.Χ.
Ομάδα R
 1994-95 = λήκυθοι του Ζωγράφου των Καλάμων και της Ομάδας R βρέθηκαν σε
ομαδικό τάφο 150 ατόμων (αρκετά παιδιά) στον Κεραμεικό = θύματα του λοιμού
Ο λοιμός ξέσπασε κατά την πολιορκία της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες, στην αρχή του
καλοκαιριού του 430 π.Χ., και, μέχρι το καλοκαίρι του 428 π.Χ., κυριολεκτικά αποδεκάτισε
τον πληθυσμό της πόλης. Έπειτα από μία βραχεία περίοδο ύφεσης, η επιδημία ξέσπασε ξανά
τον χειμώνα του
427 π.Χ.
και διήρκεσε μέχρι
τον χειμώνα του
426 π.Χ.
Υπολογίζεται ότι
περίπου ένας στους
τρεις κατοίκους της
Αθήνας χάθηκε από
την επιδημία,
μεταξύ των οποίων
και ο Περικλής.
«Αφήνω στον καθένα, γιατρό ή άμαθο, να εξηγήσει, κατά τα όσα ξέρει, από πού ήρθε και
ποιά ήταν η αιτία της λοιμικής που προκαλούσε τέτοια αναταραχή στον οργανισμό,
οδηγώντας τον από την υγεία στον θάνατο. Εγώ, που αρρώστησα ο ίδιος και είδα με τα
μάτια μου άλλους να αρρωσταίνουν, θα περιγράψω την αρρώστια και τα συμπτώματά
της ώστε αν τύχει και ξανάρθει ποτέ, να τα έχει ο καθένας υπ’ όψιν του και να ξέρει την
αρρώστια για να πάρει καλά τα μέτρα του…». Θουκυδίδης

Άνθρακας Βουβωνική πανώλη Γρίπη

Γρίπη με επιπλοκή
Σύνδρομο τοξικού shock
Ελονοσία Έμπολα Εφιδρωτική νόσος
Εργοτισμός Ερυσίπελας Ιλαρά
«"Epidemic typhus fever is the best
Κίτρινος πυρετός με επιπλοκή
explanation," said Dr. David Durack,
Μάλις Μηνιγγίτιδα Οστρακιά
consulting professor of medicine at Duke
Πυρετός Lassa Πυρετός Rift Valley
University. "It hits hardest in times of
Σκορβούτο Σύνδρομο τοξικού shock
war and privation, it has about 20 %
∆ουλαραιμία Τροφική τοξική αλευκία
mortality, it kills the victim after about
Τυφοειδής πυρετός Χολέρα
seven days, and it sometimes causes a
striking complication: gangrene of the
tips of the fingers and toes. The Plague
of Athens had all these features»
 Παιδί ηλικίας έντεκα περίπου ετών με
χαρακτηριστικά θήλεος ατόμου. Οι
αρχαιολόγοι έδωσαν στο κορίτσι αυτό το
όνομα «Μύρτις». Πρόκειται για το μοναδικό
παιδικό κρανίο που φέρει τη μόνιμη
οδοντοφυΐα και μερικά νεογιλά δόντια.

Μελέτη και αποκατάσταση

από τον καθηγ.
Μ. Παπαγρηγοράκη
και τους συνεργάτες του
Υπερμεγέθης πολύχρωμη λήκυθος
περ. 400 π.Χ.

Λίγο αργότερα
σταματά η παραγωγή
λευκών ληκύθων
Επιστρέφουμε στα
ερυθρόμορφα αγγεία
της Κλασικής εποχής
Ξαναθυμίζω την τεχνική..
Σε σύγχρονη
αναπαράσταση: το σκούρο
χρώμα (πηλός πηχτός και
καθαρός) θα γίνει μαύρο
μετά το ψήσιμο
Πολύγνωτος
(ομώνυμος του
μεγάλου ζωγράφου
από τη Θάσο –
μήπως «πλαστό»/
παρατσούκλι
τo όνομά του;)
Καλυκωτός
Ακολουθεί το στυλ Κρατήρας
του Ζωγράφου
των Νιοβιδών
αλλά δεν ακολουθεί
τις τάσεις του
για αποτύπωση
διαφορετικών
επιπέδων ….. Αναχώρηση
όλες οι μορφές Τριπτόλεμου
σε μία γραμμή εδάφους Δήμητρα
και Κόρη

Εκάτη ;;;
Πολύγνωτος
Ύψος 37,5 εκ.
440-430 π.Χ.,

Θησέας και ταύρος

του Μαραθώνα

(στην επιστροφή του

από την Τροιζήνα)
Πολύγνωτος
Στάμνος

Αχιλλέας – Μέμνων
(μονομαχία)

Ηώς (μητέρα
Μέμνονα)
Ζωγράφος του Έκτορα
Επώνυμο αγγείο

ΚΑΛΟΣ ΕΚΤΩΡ
ΠΡΙΑΜΟΣ
ΕΚΑΒΗ
Εξαιρετικό το θλιμμένο
πρόσωπο του Πριάμου =
Σκουπίζει ένα δάκρυ
Ζωγράφος του Λυκάονος
Πελίκη
Βοστώνη, MFA

Νέκυια

Ελπήνωρ
Οδυσσέας
Ερμής
Νέκυια, Ὀδύσσεια, ραψωδία λ
Ο Οδυσσέας αφηγείται στον Αλκίνοο και τους Φαίακες πώς,
με συμβουλή της Κίρκης, φεύγει με το καράβι του από την Αιαίη,
το νησί της, για να πάει στο βασίλειο του Άδη και της Περσεφόνης
και να πάρει πληροφορίες από τον Τειρεσία
για τον γυρισμό του στην πατρίδα.

Ακολουθώντας τις οδηγίες της Κίρκης, πλέει τον Ωκεανό,

το θεϊκό ποτάμι που ζώνει τη γη, κι έρχεται,
αφού περάσει πρώτα από τη γη των Κιμμερίων,
στο ιερό άλσος της Περσεφόνης.

Εκεί, κάνει όσα τον συμβούλεψε η θεά και συναντάει τις ψυχές
των νεκρών, μιλάει με την ψυχή του Τειρεσία πρώτα,
της μητέρας του κατόπιν, του Αγαμέμνονα, του Αχιλλέα
κι έπειτα επιστρέφει στην Αιαίη.
 Μετάφρ. Δ. Μαρωνίτη

Το πλοίο, φτάνοντας εδώ, έξω το σύραμε και βγάλαμε απ' αυτό

τα πρόβατα· οι ίδιοι ύστερα κατά τις όχθες του Ωκεανού
τραβήξαμε, ώσπου στον χώρο ήρθαμε που όρισε η Κίρκη.
Αυτού ο Περιμήδης κι ο Ευρύλοχος τα ζώα έπιασαν,
κι εγώ τραβώντας από το μερί το μυτερό μου ξίφος
έσκαψα λάκκο ίσαμε πήχη από εδώ και από εκεί·
γύρω του έκανα σπονδές για όλους τους νεκρούς,
πρώτα με μείγμα από μέλι κι από γάλα, ύστερα με γλυκό κρασί
και με νερό τρίτη φορά κατόπιν, ενώ απάνω τους πασπάλισα και άσπρο κριθαράλευρο.

Πολύ παρακαλούσα ακόμη, τάζοντάς τους, τους αδύναμους νεκρούς

πως, άμα στην Ιθάκη επιστρέψω, στείρα αγελάδα, την καλύτερη,
θα θυσιάσω στο ανάκτορό μου και θα γεμίσω τη φωτιά με πράματα ακριβά,
μα χώρια για τον Τειρεσία, για κείνον μόνο, αρνί θα σφάξω
κατάμαυρο, όποιο μέσα στα γιδοπρόβατά μου ξεχωρίζει.

Κι αφού με προσευχές και παρακλήσεις στα πλήθη των νεκρών

δεήθηκα, πήρα τα πρόβατα κι έκοψα τα κεφάλια τους
στον λάκκο, κι έτρεχε το αίμα τους το μαύρο·
Τότε μαζευτήκαν
κάτω απ' το έρεβος των πεθαμένων οι ψυχές, των τελειωμένων.

Νύφες κι αγόρια θαυμαστά και γέροντες πολυβασανισμένοι,

ανύπαντρα μικρά κορίτσια, με νέο ακόμη πένθος στην ψυχή,
κι επίσης πληγωμένοι πλήθος από ακόντια χάλκινα,
άντρες από τον Άρη δαμασμένοι, με όπλα αιματόβρεχτα·
εκείνοι άλλος από αλλού ξεφύτρωναν και συγκεντρώνονταν πολλοί γύρω απ' τον λάκκο
με θόρυβους θεόπνευστους· κι εμένα κατακίτρινο ο φόβος μ' έπιασε.

Τότε αμέσως τους συντρόφους παροτρύνοντας τους πρόσταξα

τα γιδοπρόβατα, που κείτονταν εκεί απ' τον αλύπητο χαλκό σφαγμένα,
να γδάρουν και να κάψουν εντελώς και να προσευχηθούνε στους θεούς,
στον Άδη, τον πανίσχυρο, τη φοβερή την Περσεφόνη·
κι εγώ ο ίδιος τραβώντας από το μερί το μυτερό μου ξίφος
κάθισα και τους αδύναμους νεκρούς δεν άφηνα
κοντά στο αίμα να σιμώσουν προτού συμβουλευθώ τον Τειρεσία.
Πρώτη η ψυχή του Ελπήνορα πλησίασε, του σύντροφού μας,
«Ελπήνορα, πώς ήρθες κάτω εδώ, στο ζοφερό σκοτάδι;
έφτασες γρηγορότερα, αν κι ήσουνα πεζός, από εμένα που ήρθα με πλοίο μαύρο;»
Έτσι του μίλησα, κι εκείνος μού απάντησε με λόγια και με θρήνους:
«Γιε του Λαέρτη, Οδυσσέα πολυμήχανε, που πρόγονός σου είναι ο Δίας,
κρασί παραπανίσιο και κακή μοίρα από θεού σταλμένη με ξεγέλασαν,
κι όπως στης Κίρκης πλάγιαζα τ' ανάκτορο, δε σκέφτηκα
πίσω να πάω, απ' την ψηλή τη σκάλα να κατέβω,
μα έπεσα, ίσια βαδίζοντας, από τη στέγη· μου 'σπασε του αυχένα
ο σπόνδυλος, και η ψυχή μου κάτω έφτασε, στον Άδη.
Μα τώρα σε παρακαλώ στ' όνομα όσων πίσω σου άφησες,
……………………………
άκλαυτο κι άθαφτο πίσω σου μη μ' αφήσεις φεύγοντας,
………………………………
μα κάψε με, με τα όπλα μου μαζί, όσα μου έμειναν,
και τάφο φτιάξε στην αμμουδιά της άσπρης θάλασσας
στον δύστυχον εμένα, για να με ξέρουν όσοι γεννηθούν κατόπι μας·
αυτά για χάρη μου να κάνεις· έπειτα μπήξε στον τύμβο το κουπί
αυτό που, ζωντανός, μαζί με τους συντρόφους τους δικούς μου, δούλευα».
Έτσι μου μίλησε, κι εγώ απαντώντας τον του είπα:
«Δυστυχισμένε, αυτά για χάρη σου θα πράξω και θα τα τελειώσω».
Οι δυο μας τέτοια θλιβερά λόγια καθόμασταν και λέγαμε,
κι εγώ ψηλά, πάνω απ' το αίμα, το σπαθί κρατούσα,
κι από την άλλη μεριά το είδωλο πολλά μού έλεγε του σύντροφού μου.
Οι δυο μας τέτοια θλιβερά λόγια καθόμασταν και λέγαμε,
κι εγώ ψηλά, πάνω απ' το αίμα, το σπαθί κρατούσα,
κι από την άλλη μεριά το είδωλο
πολλά μού έλεγε
του σύντροφού μου.
Παυσανίας, περιγραφή της Νέκυιας του ζωγράφου Πολύγνωτου στη Λέσχη των Κνιδίων,
.
στους Δελφούς
Όχι ο Ελπήνωρ στην τοιχογραφία (ή τουλάχιστον δεν τον αναγνώρισε ο Παυσανίας)

Βλ. κάτω μία από τις πολλές προτάσεις αποκατάστασης

…. Πιο πάνω, δύο σύντροφοι του Οδυσσέα, ο Περιμήδης και ο Ευρύλοχος οδηγούνε δύο
μαύρους τράγους για την θυσία. Δίπλα τους ο Όκνος καθισμένος γνέθει ένα σχοινί κορδόνι,
το οποίο καταλήγει στο στόμα μιας γαϊδουρίτσας που κρυφά του το τρώει εκδηλώνοντας
αλληγορικά την ματαιότητα του κόπου του. Ο Τιτυός εικονίζεται τανυσμένος να μαρτυράει για
το αμάρτημα που έκανε. Η Αριάδνη κάθεται επάνω σε ένα βράχο κοιτώντας την έντρομη
αδελφή της, τη Φαίδρα που αιωρείται σε ιλιγγιώδη ύψη κάνοντας κούνια. Από κάτω η
Χλωρίδα αναπαύεται ξαπλωμένη στα γόνατα της Θυίας. Δίπλα στη Θυία …. Σε ψηλότερο
σημείο ακριβώς επάνω από τις γυναίκες αυτές εικονίζεται η θυγατέρα του Σαλμωνέα, η Τυρώ
καθιστή σε βράχο ………. Πιο ψηλά από τον Οδυσσέα κάθεται σε πολυθρόνα ο Θησέας με
δύο σπαθιά στο χέρι μαζί με τον Πειρίθοο, τον βασιλιά των Λαπίθων.
Τὸν εἶδα χτὲς νὰ σταματᾶ στὴν πόρτα
κoιτῶ ἀπὸ τὸ παράθυρό μου θἄ᾿ταν
Γ. Σεφέρης
ἑφτὰ περίπου μιὰ γυναίκα ἦταν μαζί του.
Κίχλη
Εἶχε τὸ φέρσιμο τοῦ Ἐλπήνορα, λίγο πρὶν πέσει
Β΄
νὰ τσακιστεῖ, κι ὅμως δὲν ἦταν μεθυσμένος …….
Ὁ Ἡδονικὸς Ἐλπήνωρ
Αὐτὸς ψιθύριζε μ᾿ ἕνα ἀποτσίγαρο σβηστὸ στὰ χείλια: (αποσπάσματα)
- Ἄκουσε ἀκόμη τοῦτο. Στὸ φεγγάρι
τ᾿ ἀγάλματα λυγίζουν κάποτε σὰν τὸ καλάμι
ἀνάμεσα σὲ ζωντανοὺς καρποὺς ……….
- Τ᾿ ἀγάλματα εἶναι στὸ μουσεῖο.
-Ὄχι, σὲ κυνηγοῦν, πῶς δὲν τὸ βλέπεις;
θέλω νὰ πῶ μὲ τὰ σπασμένα μέλη τους,
μὲ τὴν ἀλλοτινὴ μορφή τους ποὺ δὲ γνώρισες
κι ὅμως τὴν ξέρεις……

-Τ᾿ ἀγάλματα εἶναι στὸ μουσεῖο.

Καληνύχτα.
-... γιατὶ τ᾿ ἀγάλματα δὲν εἶναι πιὰ συντρίμμια,
εἴμαστε ἐμεῖς. Τ᾿ ἀγάλματα λυγίζουν ἀλαφριὰ ... καλή-
νύχτα.
Ἐδῶ χωρίστηκαν. Αὐτὸς ἐπῆρε
τὴν ἀνηφόρα ποὺ τραβάει κατὰ τὴν Ἄρκτο
κι αὐτὴ προχώρεσε πρὸς τὸ πολύφωτο ἀκρογιάλι
ὅπου τὸ κύμα πνίγεται στὴ βοὴ τοῦ ραδιοφώνου
Ζωγράφος του
Κλεοφώντος

(ΚΛΕΟΦΩΝ ΚΑΛΟΣ
σε άλλη στάμνο στο
Ερμιτάζ)

Στάμνος στο Μόναχο

Αναχώρηση πολεμιστή

(θυμίζει κάτι από την ευγένεια των

μορφών του Ζωγράφου του Αχιλλέα)
Ζ. του Κλεοφώντος
Ελικωτός κρατήρας
Φερράρα

Θυσία στον Απόλλωνα

Ζ. του Κλεοφώντος
Ζ. του Κλεοφώντος
Ζ. του Κλεοφώντος
 Σύγκριση με σχεδόν σύγχρονη ζωφόρο Παρθενώνα

Βόρεια
Κανηφόροι – Εργαστίναι =
ανατολική ζωφόρος
Ζωγράφος της Ερέτριας
Η πιο ενδιαφέρουσα προσωπικότητα της εποχής – και ο καλύτερος σχεδιαστής/μικρογράφος

Πήρε το όνομά του από το περίφημο επίνητρο = σκεύος για κατεργασία μαλλιού –στο γόνατο
που βρέθηκε στην Ερέτρια – τώρα στο ΕΑΜ /τρύπες στο άκρο –ανάθημα =ανάρτηση

Α +Β όψη
Προετοιμασία μυθικών
Γάμων

Γ. Πάλη Πηλέα και Θέτιδας

Μάλλον αγγείο – παραγγελία

για κάποια νύφη

Μετά μπήκε στον τάφο της

Κανονικά: ξύλινα τα επίνητρα αλλά δεν σώζονται
Ζωγράφος της Ερέτριας
Επίνητρο
Νύφη η Άλκηστις (πιο στολισμένη από τις άλλες) γερμένη σε κλίνη - Ιππολύτη
ΕΧΟΥΜΕ ΦΤΑΣΕΙ ΓΥΡΩ ΣΤΟ 420 π.Χ.

Η κλασική περίοδος ξεκίνησε από την ηγεμονία της Αθήνας ….

… τα έργα στην Ακρόπολη και τον Παρθενώνα …..
Αλλά τώρα πλέον είναι ήδη εξουθενωμένη
από τις πολεμικές ήττες και τον λοιμό.

Στα αγγεία τί φαίνεται; Αν φαίνεται …….

Α) Μια προτίμηση για τοπικούς ηρωικούς μύθους = προβολή προγόνων

Β) Μια προτίμηση για απεικόνιση λατρευτικών σκηνών …. και τοπικών

εορτών

Γ) Μια προτίμηση για τον κόσμο της γυναίκας …. Μήπως και γυναίκες
ζωγράφοι ;

ΟΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΝ

ΟΣΟ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΟΙΧΤΟ ….
ΚΥΡΙΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΙΚΕΛΙΑ
ΥΣΤΕΡΗ ΚΛΑΣΙΚΗ Ι = Πλούσιος Ρυθμός - Ornate Style
Περ. 420-380/70 π.Χ.
Το 404 η Αθήνα νικήθηκε ….. χάνει τη δύναμή της και προσπαθεί
να στηριχθεί στο παρελθόν της

Οι κωμικοί ποιητές (Αριστοφάνης) σατυρίζουν τα κακώς κείμενα

Τρεις κωμωδίες με άμεσο θέμα την ειρήνη:
Ἀχαρνῆς 425 π.Χ. Εἰρήνη 421 π.Χ. Λυσιστράτη 411 π.Χ.

Ο κόσμος είναι απογοητευμένος

Οι αγγειογράφοι αλλάζουν αρκετά το θεματολόγιό τους

Ωστόσο….
«Υπάρχει και εδώ ομορφιά: η λάμψη του χρυσού, οι έρωτες,
οι γυναίκες με τα τρυφερά μέλη και τα μαλακά ρούχα, όλα λαμπερά,
ήσυχα και γεμάτα χλιδή: άρωμα, μέλι και τριαντάφυλλα,
ώσπου η καρδιά αναζητεί το φρέσκο, το δυνατό και σκληρό»
J. D. Beazley
Ζωγράφος του Μειδία

Ονομάστηκε από τον κεραμέα

του πιο γνωστού αγγείου του
Πολύ καλός σχεδιαστής –
ακολουθεί κάπως το στυλ
του Ζ. της Ερέτριας

Υδρία Βρετανικού Μουσείου

Επώνυμο αγγείο

Α όψη
Αρπαγή Λευκιππίδων
Από τους Διόσκουρους

Κάτω: Κήπος Εσπερίδων

Υδρία Βρετανικού Μουσείου
Υδρία Βρετανικού Μουσείου
Ζωγράφος του Μειδία – υδρία Φλωρεντίας, λεπτομέρεια (ανάγλυφος πηλός, επιχρύσωση)
Ζωγράφος του Μειδία

Ίσως οι μορφές του μας μεταφέρουν κάτι

από έναν σημαντικό ζωγράφο της εποχής,
τον Παρράσιο, την τέχνη του οποίου
περιγράφει ο Πλίνιος:

«.... απέδωσε (ο Παρράσιος) τις λεπτομέρειες

στην έκφραση του προσώπου,
την κομψότητα των μαλλιών και τη χάρη του στόματος
και οι τεχνίτες ομολογούν ότι στα περιγράμματα
ήταν άφθαστος.
Γιατί το να ζωγραφίζεις σώματα
και τις επιφάνειες ανάμεσα στα περιγράμματα
είναι βέβαια έργο δύσκολο,
αλλά σ’ αυτό δοξάστηκαν πολλοί.
Αντίθετα, το να μπορείς να σχεδιάζεις
τα όρια των σωμάτων
και με το περίγραμμα να περικλείεις
τη στρογγυλότητά τους εκεί που απολήγουν,
σπάνια συμβαίνει με επιτυχία στην Τέχνη

(H.N. 35.67. Μετάφραση Τ. Ρούσσου & Α. Λεβίδη)

Ξενόφαντος (ΕΠΟΙΗΣΕΝ ΑΘΗΝΑΙΟΣ) Ερμιτάζ
Μεγάλη αρυβαλλοειδής λήκυθος
Παντικάπαιο – Κερτς
Ιδιαίτερο ταφικό κτέρισμα
Ύψος 38,5 εκ. !!!
Πέρσες (?) κυνηγούν πραγματικά και
φανταστικά ζώα
(αγριόχοιρο, ελάφι, γρύπα, λεοντόγρυπα)
Ώμος =Νίκη, Γιγαντομαχία, Κενταυρομαχία
ΞΕΝΟΦΑΝΤΟΣ ΕΠΟΙΕΣΕΝ
ΑΘΗΝΑΙΟΣ …

Γιατί γράφει την

καταγωγή του σε δύο
αγγεία?
Μάλλον γιατί δούλευε
στο Παντικάπαιο
Μετανάστης ….

Πρόβλημα–ενδιαφέρον!
Ειδική τεχνική =
ερυθρόμορφη
και λευκές
ανάγλυφες μορφές
και επιχρύσωση
Τάφος Φιλίππου Β, Βεργίνα (Αιγαί) - 336 π.Χ. = βασιλικό κυνήγι στη ζωφόρο
Σχέδιο της ζωφόρου - Βασιλικό κυνήγι ….
Λευκάδια (Μίεζα)
Μακεδονικός τάφος των
Λύσωνος και Καλλικλέους
Τέλη 3ου – αρχές 2ου αιώνα π.Χ.
Άγιος Αθανάσιος Θεσσαλονίκης
Μακεδονικός τάφος

Ζωφόρος: συμπόσιο
Τάφος της Περσεφόνης –
κιβωτιόσχημος.
Βεργίνα (Αιγαί)
Τάφος Αίνειας
(Νέα Μηχανιώνα
Θεσσαλονίκης)
Κιβωτιόσχημος τάφος
350-325 .Χ.
Ο θρόνος του μακεδονικού
τάφου «της Ευρυδίκης»,
Βεργίνα (Αιγαί)
Κλίνη μακεδονικού τάφου
Ποτίδαιας (Χαλκιδική) ..

και λεπτομέρεια μίας μορφής

ΥΣΤΕΡΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΙΙ

περ. 370- 330/20 π.Χ.

Ρυθμός Κέρτς
Κέρτς (αρχαίο Παντικάπαιο)
Ορολογία αγγεία του Κερτς ή αγγεία της τεχνοτροπίας του Κερτς
ή ρυθμού Κερτς
Επειδή τα πρώτα διακριτά παραδείγματα είχαν βρεθεί κοντά στο σημερινό Κερτς,
στην ανατολική Κριμαία.
Τα πιο πολλά είναι τώρα στο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη (ενιαία η Ρωσία τότε)

Στα πιο προσεγμένα παραδείγματα =

Εντείνονται τα στοιχεία που είχαν ήδη εμφανιστεί στα τέλη του 5ου αιώνα:

- προσοχή και λεπτομέρεια στη διακόσμηση

- αυξημένη χρήση χρώματος και επιχρύσωσης

- αυξημένη χρήση ανάγλυφων στοιχείων

 Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΚΕΡΤΣ
Ο Ζωγράφος του Μαρσύα

Γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ.

“Από τα αριστουργήματα του 4ου αιώνα
είναι ορισμένα αγγεία του» γράφει ο Beazley
Γόνιμοι πειραματισμοί στο σχέδιο
και τη χρωματική ποικιλία.

Διακοσμεί μεγάλα αγγεία

(κρατήρες,
γαμικούς λέβητες
και πελίκες)

Γαμικός λέβης στο Ερμιτάζ

Από το Κέρτς
Σκηνή Γάμου
 Λευκό
δέρμα
νύφης…
Ζωγράφος του Μαρσύα
Ζωγράφος του Μαρσύα
Αγαλματώδεις και μνημειακές αλλά
Πώμα λεκανίδας χαλαρές μορφές = σίγουρες στάσεις
Ζωγράφος του Μαρσύα
Ζωγράφος του Μαρσύα
Ζωγράφος του Μαρσύα
 Ζωγράφος του Μαρσύα

Στις μορφές του διακρίνονται επιδράσεις

της γλυπτικής.

Πελίκη
Βρετανικό
Από την Κάμιρο, Ρόδος

Πηλέας –Θέτις –Νηρηίδες –

Αφροδίτη –Έρως –κήτος

Παραλία =ψάρια (Σηπιάς άκρα?)

John Βoardman: "... στην παράσταση έχουμε δύο γυμνές
σπουδές γυναικών τελειότητας απρόσιτης για τα πρωιμότερα
αγγεία. Οι τριών τετάρτων όψεις των σωμάτων και των
προσώπων επιτυγχάνεται τώρα ελεύθερα και αν και η τεχνική
ακόμη αντιπαλεύει τις συνθέσεις σε βάθος,
η πληρότητα και η στρογγυλότητα
των επιμέρους
μορφών εκφράζεται
τέλεια παρά το μελανό
έδαφος."
Αφροδίτη του γλύπτη Δοιδάλσα
Αντίγραφο έργου του 3ου αι. π.Χ.
Ρόδος
Οι γραμμές του σχεδίου του Ζωγράφου του
Μαρσύα θυμίζουν πολύ τη χάραξη σε μέταλλο Κρατήρας του Δερβενίου
 Κρατήρας του Δερβενίου

Ανακαλύφθηκε το 1962
Σε έναν μεγάλο κιβωτιόσχημο τάφο
Στο Δερβένι (αρχαία Λητή)
Κοντά στη Θεσσαλονίκη.

Τώρα: Αρχαιολογικό Μουσείο

Θεσαλονίκης.
The Derveni krater was discovered in 1962
in a tomb at Derveni, near Thesssaloniki.
It is now displayed in The Thessaloniki Museum.

Ύψος 90,5 εκ.

Βάρος 40 κιλά

Κράμα χαλκού και κασσίτερου

σε υψηλή περιεκτικότητα =
εντύπωση χρυσού

Επίθετα κοσμήματα με ασήμι

 Κρατήρας του Δερβενίου

Τεχνική πολύπλοκη =
Σφυρήλατα και χυτά τμήματα

Θέμα: Διόνυσος, Αριάδνη,

Μαινάδες, ένας Σάτυρος,
ένας άνδρας με ξίφος

Προτομές στις ελικωτές λαβές

 Κρατήρας του Δερβενίου

ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΧΕΙΛΟΣ:

ΑΣΤΙΟΥΝΕΙΟΣ ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΙΟΙ ΕΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΑΣΤΙΟΥΝΕΙΟΣ, ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ, ΑΠΌ ΤΗ

ΛΑΡΙΣΑ

Ποιος είναι ο Αστειούνιος;

Ο κατασκευαστής;
Ο άνδρας που παρήγγειλε το αγγείο – ιδιοκτήτης;
Ο νεκρός την οποία την τέφρα περιείχε;

ΠΡΟΒΛΗΜΑ η χρονολόγηση και το εργαστήριο κατασκευής του.

Απόψεις:
1) Περ. 370 π.Χ. στην Αθήνα
2) Περ. 350 π.Χ. στη Θεσσαλία
3) Περ. 330-320 π.Χ. στη Μακεδονία (ίσως από χαλκουργούς της αυλής του Αλεξάνδρου).
Δερβένι, τάφος Β –
όπου βρέθηκε ο
κρατήρας
Δερβένι, τάφος Α
– όπου βρέθηκε ο πάπυρος
Ο Πάπυρος του Δερβενίου είναι αρχαίο ελληνικό χειρόγραφο και ένα από τα αρχαιότερα
γνωστά φιλολογικά έγγραφα της Ευρώπης. Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 5ου
αιώνα π.Χ. (450-440 π.Χ.)
Βρέθηκε το 1962 πάνω από τον τάφο ενός πλούσιου αριστοκράτη στο Δερβένι
(αρχαία Λητή) Θεσσαλονίκης.

Αρχικά το κείμενο έμεινε αμετάφραστο, ώσπου τον Οκτώβριο του 2006, ο Έλληνας
καθηγητής κλασσικής φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ και παπυρολόγος
Κυριάκος Τσαντσάνογλου ανακοίνωσε την επιτυχή πλήρη μετάφραση του κειμένου.
Περιέχει την φιλοσοφική έκθεση ενός άγνωστου συγγραφέα περί της γεννήσεως των
θεών. Πιστεύεται ότι ο συγγραφέας ανήκε στο περιβάλλον του Αναξαγόρα.

Ο πάπυρος φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Ο Πάπυρος του Δερβενίου - το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης
έχει τεράστια και παγκόσμια σημασία

για τη μελέτη της

Α) ελληνικής θρησκείας
Β) φιλοσοφίας, που είναι η βάση της δυτικής φιλοσοφικής σκέψης
Γ) αρχαιολογίας (ταφικά έθιμα)
Δ) φιλολογίας – παλαιογραφίας - παπυρολογίας

Το κείμενό του αντανακλά

τις οικουμενικές αξίες του ανθρώπου:
την ανάγκη του να κατανοήσει τον κόσμο,
την επιθυμία του να ανήκει σε μια κοινωνία με κοινώς παραδεκτούς κανόνες
και την αγωνία του να αντιμετωπίσει το τέλος της ζωής
Ο Πάπυρος του Δερβενίου αποτελεί το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης και το 2015
εγγράφηκε από την UNESCO στον κατάλογο "ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ"
(UNESCO Memory of the World Register).
Επιστρέφουμε στην
κεραμική ……
Τελευταία αγγεία Κέρτς
350-330 π.Χ.
Ζωγράφος της Αμαζόνας
 Τελευταία αγγεία Κέρτς

Ομάδα G (Griffin =γρύπας)

Τελευταία αγγεία Κέρτς – χωρίς χρώμα =
Πολλά = μετά τα μέσα του 4ου αιώνα
 Ένα είδος αγγείων δεν άλλαξε ποτέ –
πάντα μελανόμορφα ως και τον 4ο αιώνα π.Χ.

Παναθηναϊκοί αμφορείς – έπαθλα

6ος και 4ος αιώνας

= αλλαγή στο σχήμα
αλλά όχι στην τεχνική
 Τύπος Προμάχου – ίσως άγαλμα

Τ
Ο
Ν

Α
Θ
Ε
Ν
Ε
Θ
Ε
Ν

Α
Θ
L
O
N

Το σχήμα και η διακόσμηση

Περ. 560 π.Χ. τυποποιήθηκαν γύρω στο 530 π.Χ.
 681 – 147 π.Χ.
………………………..
324 π.Χ. Ηγησίας
323 π.Χ. Κηφισόδωρος
322 π.Χ. Φιλοκλής
321 π.Χ. ΄Αρχιππος
320 π.Χ. Νέαιχμος
319 π.Χ. Απολλόδωρος
318 π.Χ. Άρχιππος
317 π.Χ. Δημογένης
316 π.Χ. Δημοκλείδης
315 π.Χ. Πραξίβουλος
314 π.Χ. Νικόδωρος
313 π.Χ. Θεόφραστος
312 π.Χ. Πολεμών
311 π.Χ. Σιμονίδης
307 π.Χ. Αναξικράτης
306 π.Χ. Κόροιβος
305 π.Χ. Ευξένιππος
304 π.Χ. Φερηκλής
303 π.Χ. Λεόστρατος
302 π.Χ. Νικοκλής
301 π.Χ. ………………
………………………………
 Από πού το λάδι;
Πόσο λάδι;
Τι έκαναν με το λάδι;
Τι έκαναν με τα αγγεία αυτά;

Μεγάλη η σημασία τους για τη μελέτη

της θρησκείας,
του αθλητισμού,
της οργάνωσης των κεραμικών εργαστηρίων
αλλά και του εμπορίου
και γενικότερα της πολιτικής και οικονομικής ιστορίας της Αθήνας
Από πού το λάδι;

Ιερές ελιές της Αθηνάς, οι μορίαι,

που βρίσκονταν σε όλη την Αττική.
Οι καρποί συλλέγονταν και το λάδι φτιαχνόταν
και ζυγιζόταν υπό την ευθύνη και εποπτεία
κρατικών αξιωματούχων .

Μέτρημα λαδιού κάθε χρονιάς

με βάση το όνομα του επώνυμου άρχοντα.

Δηλ. πολύ σοβαρή υπόθεση …

Πόσο λάδι;
Κάθε παναθηναϊκός αμφορέας περιείχε περίπου 36 κιλά λάδι.

Σε κάθε γυμνικό και ιππικό αγώνισμα αντιστοιχούσε

διαφορετικός αριθμός αμφορέων-επάθλων:
από 140 αμφορείς, δηλαδή περίπου 5 τόνοι λαδιού
(στον νικητή της αρματοδρομίας),
μέχρι και 1 μόνο αμφορέα
(σε εκείνον που κατακτούσε τη δεύτερη θέση
στο αγώνισμα του έφιππου ακοντισμού).

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, στα Μεγάλα Παναθήναια

δινόταν συνολικά ένας αριθμός αμφορέων που ποικίλει
από 760 ως 2.100.

Μέσος όρος = πάνω από 70 τόνοι λάδι!!!!

 Τι έκαναν με το λάδι;
Τι έκαναν με τα αγγεία αυτά;
Όλοι αυτοί οι τόνοι λαδιού είχαν ούτως ή άλλως μεγάλη αξία,
η οποία ανέβαινε ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι
δεν επρόκειτο για κοινό λάδι φαγητού
αλλά για λάδι που προερχόταν από τις ιερές ελιές της Αθηνάς
και χρησίμευε για το άλειμμα του σώματος των αθλητών

Και μάλιστα ήταν

σε ειδικά επίσημα δοχεία
δηλ. είχε ονομασία προέλευσης
και συγκεκριμένο «λογότυπο»!!!
 Τις περισσότερες φορές οι νικητές πουλούσαν το λάδι εκτός Αθηνών
μαζί με τους αμφορείς.

Η πολιτεία, παρότι απαγόρευε την εξαγωγή του λαδιού,

όπως και άλλων γεωργικών προϊόντων (σιτηρά, σύκα),
το επέτρεπε ειδικά στους αθλητές που διακρίνονταν
στους Παναθηναϊκούς αγώνες.

Όπως γνωρίζουμε από τον Σχολιαστή του Πινδάρου (Νεμεόνικος Χ.64),

απαγορευόταν η εξαγωγή ελαιολάδου από την Αττική
για όλους, εκτός από τους νικητές.

Φαίνεται ότι το παναθηναϊκό λάδι,

συσκευασμένο στα τυποποιημένα αγγεία
που πιστοποιούσαν την προέλευση του περιεχομένου τους,
ήταν περιζήτητο στα γυμνάσια και στις παλαίστρες ολόκληρης της Μεσογείου.

Έτσι, παναθηναϊκοί αμφορείς έχουν βρεθεί σε ανασκαφές

από την Ετρουρία της Ιταλίας
και την Κυρηναϊκή και τη Ναύκρατη της Αφρικής,
μέχρι τα παράλια της Ιωνίας και τις πόλεις του Εύξεινου Πόντου.