yeh! prayeodnieeyeh 1 tochoicenyeh, "Kory ‘tinttnon "we tym Klvunietmnyeh tstytbeh. Tomi Sin Wenysttcs” sq praemacnons dia eerokich Kol Sta Etre pragage aqayé au Cora sy Pan Todkayectce iustannie oanawise, Dogect 1 tricdsy aw zakrnte swoge sowed og6li any tet nadie te peynonre oslo sdb yete ‘podajge wykar nejwainiejsyeh ektualnyeh publikacl ne) amok, nase fomks dopomioga w pracy prZede tacit | tlzelom towarTty ia Wing tet stad sig‘lerbgdnym nareedziem pracy ‘rylrych ‘uetalol 1 praednaturainyeh Ka iced, {ethniemych 1 zawodowyeh. KOMITEr WYDAW! WYDAWNICTWO .AUKA DLA WSZYRKICHY ADRES REDAKCIL YoLSKA AKADEMIA NAUK —— ODDZIAE W 1-016 Krakow, ul. Slewhowskea 17 i Recenzent fomu: Jan Satarewie Redaktor Wydawalctwa: Ewa RyBewsa edekioriechnlcmy, Jonna Frye (© Conyrio by Zohnd Narodowy Im. Omsoliashioh — PrN ident, Wreck 170 Printed in Poland ISSN 0077-6181 ISBN #7-0400357-0 zakind Narodowy 1, Ossolikich — Wydawnictwo, Wred ‘ildeint w Krakow 1979, Naked 7000 ogx. Objetose ark. wy Qo are druk. 575. Pap. druk. st. il. 1V, 00 g, 623104, Of | ino do sktadania. 17 1V 197% Podpisano do druku we wre: ‘ala 19/9. Druk wkosezono w paddzieriku 1079. i pom ut WK. eri ‘Cena 21 15— ‘ChontyHaka Drukarnia’ Wydawalcts, Cioszyn, ul. Pokola 1 POLSKA AKADEMIA NAUK ‘ODDZIAL W KRAKOWIE NAUKA DLA WSZYSTKICH NR 3it ADAM HEINZ 4 : HISTORIA JEZYKOZNAWSTWA | % WROCLAW + WARSZAWA - KRAKOW » GDANSK ZAKEAD 'NARODOWY IMIENTA.- OSSOLINSKICH APPDAWNICTWO. POLSKIES” AKADEMII “NAUK eis w eae age — ee caesar eta eee eae a tworzyly i stopniowo udoskonalaly, w_ pe ie cemealae aee yee ope (Gane miejsce i czas) towarzyszace} aktowi mowy i roz- foo aco eeas aa Jacym realizacje tego zadania bylo zastapienie ch wi - een eae wees ccs pai sg Bere serie oro- ‘as | teoretycenych kryteriév, ktdryml byiy: a) znaki natural- hho | Konwencjonalne, b) znakl pojeé | dzwiekéw, c) znaki Globalne { dyskretne (= podzielne). W praktyce powsta- ly tam eztery rodzaje pisma: 1) Pismo piktograficzne, jako system znakéw global- rnych dotyezacych treéel psychicznych rownlez global- nye; jest to Laza najstarsza, xwiqzok naturalny z om ‘czang trefcig powoduje, te jest ono zrozumiale powszech fle, ale ted nie jest czytane, lecz interprotowane.> ran uoeelae we eee nych); jest ono w znacznym Stopniu skonwencjo ie Scenes eet eae — jeéli znany jest kod wzajemnych przyporzadkowas Sees cere eee sr i cee ee em cite ara aes cae re age mn arial eee ae ae a Eocene ater ae “Typy te 2 reguly aie wystepuja W postacl cz a ee ee Cancer Genie ere re pk fonieze) | pojeciowe) (forma :funkeja), 2) Seale es Rice oa ae ae Sa ae Eee raers eral cea soa Saar sees a ji precisane Pelee I, STAROZYTNOSC W starozytnotel istaialy tery ofrodki, w Ktérych re- fleksja jerykowa zapragtala umysty, mianowicie: Indie, Grecla, Raym. 4 { gramatycane oraz na plerwiastki czasownikowe # ty nominaine, dale) na aflksy prymarne (tworzace ‘na od verba) i sekundarne (tworzqce nomina od no {'verba od verba). Na stezegélng uwagg zastuguje ‘dek, czas, yb, strona etc) i derywacyjnych; ustalill nied poszczegéine paradygmaty fleksyjne i dokonali stawowe} Klasyfikac}i zlozed. ‘Zdecydowanie slabo wypadle sktadnia. miast w Tek sykologii uporzadkowall slownik, ge wykaz plerwiastkéw wyrazowych oraz wykaz sane aan 2 Eee : me sak gern, Senin ote aaa teoretye uderzajacq bystrogcia 1 subtelnogciq, fbverwacit oraz wysokim stopoiem formalize dist Sei} dan opis jenyka cxysto synchronicmny, Strukturalny, w ktorym praedstawlane fakty traktowane $a Joko Tuste elementy, ber uwidocententa Istale)qcyeh tmledzy nimi wewnetranych relae}, ponadto. dano opit Systeme a nie teksts (bak skledn: 3) podkretlany e2a- So jako prokursorekicharakterformalay te) grematykl “eyretaeey sie w tym, Ze Panini postugiwasiq symbo: Itt literowymi na ganaczanle poszezegoinyeh polgé gra- Inutyernyeh, nic powinien bye preeceniany, byt to Mtlom rove? Srodek mnemotechoiceny w sya a Crametyka to praer dual cea Issa tyko W tr ste pnleret pam svate worowasmg, dpm Witty. preed ney 4) gramatyks tnd} ™ Yetelomie XVI T XX ve Jednym * istlnych bodiedw {i voewoju naukowe) gromatykt europeiskieh 1. Indie Zainteresowania jezykozaweze Hinduséw byty mo- tywowane exynnika! natury: a) praktyezne) — sytuacig imniejszodel adobyweew (Ariéw) wobec mas Iudnofci podbite} oraz ustro}em kestowym, co postulowalo ochro- fie fezyka { potruebe kultywowania jego czystosel; b) fi- lozofiene| — postawg religijaq narzuca}ycq szacunek dla jeayka swigtych hymndw Jako daru Boga { narzedzia zo- spolenia sig % nim w modlitwie; €) filologieme) — ko- nlecenoicia objasniania archalcznych 4 exqsto nlezrozu- rmialych wyrazéw w tekstach religljnych. Do tego dota- Calo sig nastawienie emplryemne | indukeyjne, zamito- wanie do precyz{i | wiece droblazjowosel obserwac} ‘Warystko to spowodowalo, ze w Indiach powstalo najpierw jezykomawstwo materiatowe, wynikle ‘ postulatdyy natury gléwnie praktyezne}. Najwybitnie}- ‘seym gramatykiom indyjskim byl Panini (Vewiek tachowane} do.d2is. Jego nastepey ograi ‘mal wylgeznie do komentowania tego dzi Gramatyka indyjska osiqgncia niezwykle wysoki po- som w driedzinie fonetyki i morfologll. W lonetyce preewyészyli Hindusl wszystko, co w te} deledzinie stworzyli Europejeryey at do kotica XVIIL w, Rezultatem ch badat by! opis 1 klasyfikacj ‘glosek na podstawie artykulacyjne}, stosowana w prak- tyee do dif roaréeniajgca: samogloski, dwugioski, spot- Gloski | przydech; 2 Kolel spéigioski klasyfikowano po- ug miejsca artykulaesi (gardlowe, podnieblenne, dz lowe, z¢bowe i wargovte) oraz rodaaju artykulacj i stop- tla olwarcia (bexdiwigeme * diwieczne, Wwe. praydechowe, ustne : nosowe; zwarte : zwartoszcxo- Jinowe: svczelinowe : pélotwarte). Osobne miejsce zajmu- Ja reguly tw. sandhi, czylt junktury (zlaviska na styku morfeméw i wyraz6w) oraz nauka o akcencie wyrazo> ‘ym i zdaniowym. Morfolodia, nazywana vyakarang (analiza), 24- cezyna sig od podziak wyrez6w na morfemy leksykalne 5 2. Grecta Jeaykomawstwo zrodily ig tu We warunkach supe nie inch, lew anaes ae fesowa icsnych a nangphiefllogicenych W praccivietstwie tet do Hinduséw cechowala Grekow postawa Inika ~Wysada|qea sl w cxysto lntlektulne, inkae teortyeenl clekawotel ‘aise {ude =~ ovat Swoboda myllenia lo ograsicsanego tadayal autoryt- tam (por. astro} demakatyesay), KonseKwenc), to bo polewieni’ sig tu maior jezykomawtva tore. ‘eeaego, a dopteo pose} materstowogo. A. Jezykoznawstwo teoretyczne, Zacee- to aig od pytania postawionego przez tilozotéw, cxy je: yk — skoro awiquany Jost 2 mysleniem — mote bye réwnieg mareqdaiem poztavania.reeczywistosel. ‘Odpo- Wied pozytywna byla moaliwa pod waruniem, £e mig: day Jezyklem a reeczyvistoseig Istaloje okresiona m0- tymacja cay evigaek noturalay; w przeciwaym za6 WY- padi, jesli motywachi te) nie ma — a zwigaek migday Joryklem a reecrywistotcig jest umowny, ‘Konvencjo- ‘olny — odpowieds musi byé negatywna. .W ten sposob aacagte sig dyskusja na temat stosunkw Jqnyka slo teeczywistosel prowedzoua pod haslem: 7 na: tury (physei) cay x umowy (lhesel). Zapoceatkowal ja Mora kit 2 fez (Vi—V w), twdrea teorlt powszech- ne) saiennosel (1 waglednose!) rzecey (panta the!), pod pormadkowane) ezynnikowi statemss w postacl porzadia Driemian, nazywanego ronumem swieta (logos) te samy fntynomig zewngtrane} zmlennosel 1 wewmetrene) nies tnlonno) zasady dostrzegal on w jezyku, stangh wige na (pruncie zasady (phys). W tes sposab Jego model Jezy- ka miat charekter binaray, wyratajaey aie w antynomi: Jqnyk—ronczy wistose. Z tole tilozofowie eleacey ( Ele, VI— Vw) dokonali'w ramach rzeczywistost'waimego rox rOinienla. migdzy bytem reeezywistym i miesmlonnym {a wigc obiektywnym) a bytem percypowanym zmysto- wo w réiny sposéb (czylt subiektynym), tym samy, ?-kvien ire nh ce ema seer tywna (pozorna). Ay iy tn “rege fe ony fe Ben Une A Hh ce rage ri wip or Saree ee wi i am Sen ee segundos pw Pte ik cam sige toons enn aa een ta Seta an neh eee et ofen ome enti oregon may ae are, i jgnyk oparty jest na zasadzie thesei. Se ts sa siete stm serge aban nc Seana mesa =e Sones nih Se tee ne mae econ rary Cpe eg irene oi rer ane mm era przynies¢ etymol ., rozumiana jednak nie jako obj Frisco men, i a Se cans we Pte oh naa cme ne cm cee ah ea ey i a dB dc “ech ar i a ge aaeere etal oa ce so ain pe aan rae rc eticns a joke bserwaele eleatow { solistév, doszed! do, wnioskt, nie Jervkiom 2 raserywistotcs posredairy Pgo stent, W ten spond pierwotny model dwudael- pia jk byez wlerenia ip, Tu rai do Daa cetaomeke migdoy wana a teeaywinaila te sar fowiska dane) spolecmoset jeykowe] powolana jest et aerate Mutat oe sanoiaea logit (estos Shc on ret lela ele sasdtena BP = m8 . a Serta spenene regsrooie, cxpltan al b= at iat na meregunraeic, cry. am omalli St odpcind nto pytane alesis opowie na DY fons Sandee ey Jy mosey saregdaiom Pore saa eaeisakes tev le. Tile soley opowiedzch sie a eal anomaly, sovierdajee 30 Iee7e nu kot) Boer en's leita, Nie destzeg ont pew wal NMS or nk Kose wakazal dopiero w XX. Fd caer sco inmego Jet stonanek ey Jako Takeo Ge races a'co innoo Topo Pole cenisacyina danza) fr plerweeym wypodke obowirsfe asada to bate wyalhajyen x rary” skowe). Jean Parma “Tame runcrywisiiclsblektrwnedy serum vtads arent wyaika}ece = charakters om crag any ak W tn spo wv obo Hye dscnle tasde, phy! test Dptaacte le Jeltanowleostatne low $zat Fm sam ier aie mama pe, edowiedt eae fe cwcttlteyuamosl soma enya do i Ree ENS Townoebednte rerygnacle 1 delazega zalmo- Set yiiam ae Rony ticzoiow, W ym memes esta alone dons Moiojowie Karey nc ow=- Se eeeh atte eartornawate materiaowe. ae ee aa ga pa eo a See coerce ae hy zostal zastapiony modlem trdjdzielnym: jezyk—my- slenie—reeczywistosé. Z kolel, wychodaae 2 satozenia, Jest zgodny x mySleniem, zajt sie kwesti uzgo- Anienia myslenia 2 rzeezywistoselg, By stosumek ten usci= Sig, ugh go w Katogoriach praway | false, jednocresal ‘a6 problem stosunku Jezyka do rreczywistoseh praeniést ' analizy pojedynczych wyrazéw — ktére jako take le ‘mogq bye ani prawdziwe, ani falszy Wwe —~ ne analizg ca: yeh zdah bo tylko one moga zawieraé sq o teceywi- 'W ten sposdb doszlo do powstania logiki jednoczes- nie je} plerwszego zotknigcia sie 2 gramatyka; w ten rownie® spose myslenie agodne 2 reeceywistotely od- powiadalo zesadzie physel, a mysiente 2 nig niezqodne — zasadzie thesel. Krok ton oznaczal jednocz0snie pre sionie dyskusji systemu jezykowego (= inwentarz Jed- nostek) na tekSt jezykowy (= struktura zdantowa). Jed- hake ta logiema koncepcja.jezyka wysunigta przez Arystotelesa nie wyszia w starozytnosel poza kregt lor wolowlogikow. TInny flozof grecki, E pk uz (341—270), ustlowal po= Jioduie obydwa stanowiska na gruncie nastepstvea ezaso- ‘Wego (dlachronia), uttzymujgc, 0 w ewolucji mowy ‘OkVes poceatkowy cochowala racade’physei, zastapionn W oktesie pétnie}szym — gdy zatarto sig pocuucie zwiea- ku prayerynowego ~~ zasadg thesel, Ontatnie { najwainipjsze ogniwo w rozwo}u teoretycx- ne} myst Jezvkozaweze) greckie} stanowill {1102 0~ fowle stoiccy (MI-tw. pne) 2 Chryzyppem na Gxele (200-220). Przeniedli oni glowny punkt elezkos- cl awych ada z przedmiotu pomawanego (t20- (ryWistosci) na podmiot poanajaey (ezlowieks) 1 je {go strukturg psyehotizjologiczna, od kt6re) w plerwszym Taedile zalezy poznante reecrywistogel W ten sposdb ‘prowedzili oni do dyskus)i ned jexykiem obok 10.11 TOwnle:_psychologig. W Kwestil physel: thesel Awlerdaili oni, 4e jezyk Jest zjawiskiom naturalaym, ole ile w zaczeniy absolutaym (obiektywnym), lect rela- tywnym — ze stanowiska subiektywne} psychikt posh ujqcego sig nim czloveka (Jednostkt | spotecznosel) — 9 ho jest u Platona (Kratylos). Dalsze scisienta wpro- wadeil tu méw Arystoteles, glownie w zakresio, ‘mortologit | skladnt. Zgodnie ze swym stanowiskiem lo- Gglemym odréinia on 3 czgéei mowy: nomen, verbutn | co- pula (dajgc ich pierwsze definicje) oraz odpowiadajqce im logiczne czlony zdania: podmiot (hypokeimenon), ‘orzeczenie (kategoroumenon) 1 lacanike (t¥ndetmios). Ka tegorie fleksyjne traktowane sq jako ,przypadki" (pto- ‘oi, co ay wera wise cael oy, Ons ne, waine miejéce zajmuje stylistyka (.nie wystarcey Wwiedzleé, co chee sie méwic, lece trzeba réwaiek wie- Arlee, jak nalety mowie"). Punkt kulminacy ny dzialalnoset filozafow w tym za- kresie stanowill rownlet stolcy, ktdrzy wprowadsill dlugl suereg istotnych uécislet, jak: wprowadzente no we) czgécl mowy nazywane) czlonem (arthron) a obejit- Jace} rodzajnik 1 ezeéciowo zaimek, kategoria.praypad- ka (system § praypavkw), glowne kategorle czasowal- owe (czasy, tryby, strony, imieslOw, ete), Klasyfikacia, semantyeana za, ‘Wiatciwy jednak rozkwit jezykomawstwa materiaio: ego zaczat sig od momentu, guy do badad nad jezykiem Winezyli sig “filolegow:e. Podbs} starozytnego. Wachodu prez Aleksandra: Wietkiego: spowodowat nie, spotykang dotad ekspansie cywilizae}t 1 jezyka greckie: {Jo ba tyeh terenach f Jednoczesnie Fedykalng zmiang do- lyehenasowyeh warunkéw Zycia polltyeznych, spolect: nye jezykowych (zanlk dlalektow). W zwiqiku 7 tym Wa) tw. epoce hellenistyczne} eywilizccyt reckle) powstaia potrzeba badania minione) preeszlosel, Gldwnie w zakresie literatury 1 jezyka. Tak dosalo do wy Arystalizowania sig nowe} nauk, {11ologih, 2 dwona Glownymi oSrodkami——w Aleksandrit iw Pergamonie. Aleksandryjezycy (gléwale Arystarch, Il Ww. pave), opracowujge krytyeanie teksty dawayeh autorow (np. Homers), opierai signa kryterium analogit rorumi No) Jako regularnosé w zakresie daneyo cutora | epokic Notomiast pergamonczycy (glownle Krates, Mw. pie), podkresiajge 2a stotkami charakter wielo Posteciowy jezyka, stell na gruncie w plerwszym racdzle 1anomalilromumiane) jako szeroko polmowana niecegular= Joker W ten spos6b antynomla etalogia anomalia lo: Bent "Sfante oenaczala -regularnoi :nlecegulaenose {einnicioe popacjonanad ; bok roporcosalaoe) telgdzy jgzyciom a rzoceywistodcia — i mieten jervba, gdsie romumiana Dyla Jako regolat- Mode rnleregularnoée (= kategorilnos¢ : jednostkowose). ‘Wobrable faktOw Jenykowyeh. Tak rorsmiana, antynomia Tron sie: akomitym parzedzlom metodologteznym S cplate Jerykas Kldrogo budowe dwaklasow, Jak wits Tome oseyluje. migday ‘atogoriainoécia,(grematyka) deme aoutkowoncia (cownik), analogtel ustalal xeguty, ‘at onomalise wyszukiwal wat ‘Resattatem te) dzalainosch byl plorwsza gramatyke aatciatewe grecka, Kidre) eutorem by! Dionysios ae (17080. pve), Gromatyka Diooysions miata Taal Techne grammatine,cxyl ysutuka dotycagca er ‘mnakow gratieznych glosek), co Uumaczy sig tym, Br atacorytayen (rw opdle do hota XVII w) strone femicena ry wine oot) vane yt a Sy z (ako take priectwstawiona byle seman- fe poe a ows keyka). Fonety ka nkowo, wyesay potiomy, ale Jen gtk nr fo) chine Tan w agoregu bigdayeh Klasyfikac). =powe Bo ogo Keytorium akustycenym sosowenyi wenaligie osek. , ‘Najlepie} prezentuje sig. morfologia. -Jej cea stanowi pystem 8 ezesei mowy: nomen, verbum, pari hum, aefleuus, pronomen, proepostio, averbiam, €On ceueton'w pordwnania 2 dasiejarym stonem raecry Drak teeilicetvem 1 numero, zaliezanych do nomen, o we yhanyfwverevieaik, satoast Died bylo potas Penne Barciptum mie nedgce odrcbnn cela, moWY. ‘Rion padale defini kstde) exeict mow, trktujae J ito idagy W plerwsxym ragdele semontycene Wyea264, see tale anatizyje zwiazane 2 nimi sokundare Katego> ie moran, gowae kaye posrednie nine, W zien fleka}t nominaine} omawia oda, Tete Taose obazernie preypadek, we fleksji werballe} 2 ss rh unsse catia oe eee ae sere oes omen eee ocznie (deixis), albo ico Sn Sean See oe a Aca eee hha pytanie: gdzie? (dat,), dokad? (acc.) i skad? (genet.). ee erpeia pean od mM eats oe er ae ae W zakresie fonetyki traktowal gloski rownted dystry- bbucylale, mowiac 0 ich fyku 10 ich wza- ferme) acto Mdra nie mot by dalle prevrad Ku Apollonios mial wyradne pocnicie paralelizmu Jed- postek i struktur Jqzykowyeh na plasiczyinie foniczne} Dayntaktyeana). W rezultacie model 5 ‘wyalada 0 nlego nastapjaco: v System (Jednostki) Tekst (struktury) *glonka sylaba ql Skiadnla: — crqié mowy minis. Nalety dodac, #e w ramach Jedostek odréantane $4 elementy samodzlelne, 1). samogioski i cagéet futosemantycze, oraz nlesamodzieine, tj. Teagict mowy synsemantyczne. Po slaremu Jednak Brak tu pojecla analizy motfolosicane) Po Apolloniosie jeszcze tylko jego syn Herodian (ok. 190 wane) zasluguje na uwage, po nim za$ kosexy sie delinitywaie samodzielna gramatyka grecka. 3 mya Rayman byl plerwsra spolecmotcia, KiGta ale wy tworryla whessel, oryglnelze) gromalyki (jak Hinddsh, "'Grecy) eee opaia signa doswiadczen'u innych,t), Gre Xow. Preyenyna tego Dyla(pomijajac kwestie posiadanis, Jub bleposladenia okredlonyeh predysporycit yen) tehamlodszoke eywilizacy)na (ok. 250 lt): ekg “ otrotnla (Wigdnle) $ trybow (tak jak 5 perypadksw), ‘strony (ak 3 rodzaje), opisywane révwniek blednie, da- io} 8 czasy (praesens, practeritum, futurum) orar dokona. soS6 | nledekonanosé.etakze zapreesulse (czas oad 1y) Lnleckretlonose, Preysiéwek Jest tym w tosunk do casoeika, cava pymiotik w omni do r2eczow: aarn ak pradyomatow deiacrnyeh Rona sucyjnyeh, ¢o stanow! gidwng nledomoge gramatyksw Strofytnyehy Atér2y ie uSwladamiall soble.wsposdb jasny | preeyzyjay pojeeia analizy morfologicane), ezylt Podelaht wyrazu na temat i Kodcowke lub podstawe sio- ‘wotvérezg 1 aflks, traktujac formy fleksyjne | wyrery pochodne: jako swego rodzaju morfologicme wavienty (sementyeapo-syataktycane) dane) cael mowy. Ta plerwsea ramelyha europea mino swego ch. raktera pdrgennikowego wywasla ogromay wplyw na ‘wspotczssnyeh potomnych. Do. Kofea es reckie} 1 pétnie), w czaaach Dizanty}ekie, bya ona Dreedmiotem onsite { komentarzy. W Raymie stala sie ‘wzorem dla gromatyki tactéskie), Przethamacrono fq na Jeeyhi syr¥}ski { ormlaiskl, wpynela z6wnlet na gro- Ialykow arabakich, poprzes Morych znajomose fe) o> {arin na Zachea (isepania), Drugim | jednoceedaie najwybitnleszym gramatykiom rockin by seksendrykeveApolion iow Dysko: Vow (ok. 150 ne), autor w plerwszym ragdzie’ dzieta O shtudni (eachowanego we fragmentech). Mowigc ogSl- ‘lp wanjemny stosunek Dionysiosa | Apolionlosa w dzie- Uainle jgaykoznawstwa materistowego byt podobay. jek Moonah Platona I Arystoteleaa w-zakresle Jeryko= Tnawatwa teoretycenego. Plerwal (Dionysiog, Plato) re- eventowell system, dradzy (Apollonios, Arystoteles) {okat. Dla Apelioniosa punktem wyjscla i celem anal ty Joxykowe) byl tokst, a wiee akladnia, Rogumiat on ja Jako relatywag dystrybucje cxgéel mowy, pray czym doy ragjal wyratne tlawiako dystrybvcl!vekundarne) (oy lo cagsel mowy wtérnie w funkeach wlaseiwych nym fexoiciom mowy); zjawlako to nos nlego tgswe meta: ‘sehematismos, co odpowinda daisejsze)tronstormec}. 13 sy sig w It wieku pave. z Grokam, zastal Jednoceesale otowa”gramalyke; w tyeh warunkach rzecza jedynic Sensowng bylo opraet sig na Istlejqcych jut wrorach. Plerwezym i Jednoezesaie najwyWtaielsaym gramaty- kiom raymakim byl M. Terentius Varro (16—7), ‘wspOlegesay Dionysiosow!. W swym dziele De lingua La- tina (zachowane ks. V—X) zajmuje sig on problemat yk ‘nalogi {enomall, wnoszae suerey oryginainych | wias: yeh Koncepeil 1 pojgé, Jak poigcie newyka jqzykowe- 0 (consuetudo), pojgele poczucia jezykowego (consen- ‘is communis), ola teadye}t(vetusas) | autorytetu pisa~ fay (auclorites). W zakresie gramatyki. materialowe} W morfologil odrétnla on na podstavie kryterium flek- ‘inege 4 exedet mowy (nomen, verbum, partletplum, In- ‘ectinabite), mew! leks} nominalne (declinato}, od ‘alajge 6 praypadkow, 1 0 flaks}t werbalne) (contuga- tio, odeézalejae- maine aspekt.nledokonany. (Infetum) Udokonany (perfect). Obszernie traktule rowniet etymologil, rommle|ge jg Jako motywacie’logicana ‘nactah wyrazéw (podobnie jak Grey). Sesucas tyko w Iwiek ne. Istnialo kilku wYbitale)- saych gramatyk6w (Mt. Versi, Faccus, . Pompelus Fe- ‘is, Remmi Palaemon ete), potem 2aé dopiero w IV Wy, Pojawia sig kidka znacenfoszych nazwisk, jak Diome- Mion Chavisiys, Aelids Donatus. Na praelomle 1V 1 Vw, lege sastoguje “Aurelius Augustinus ‘tor dalela pt Diserptinarum Ilbhw ktéryan mow rin. © paturze makowes Jezyk 0 Jago funkc}t (komunike Cia) | pochodzenit (spolecdetstwo, sWiadomolt). Osta- {ecenle dloje grametykt raymskie) zamyka Prisela- nus (V-—V0'w), autor dalla pt Isttutiones gramme: Tego (w XVII ks) podsumovrujgeago starozying wiedze oj Podsumowante. W staroiytnosel w dziedzinie fonetykt Hindust stworzyli kiasyfikacjg glosek na pod- stawie kryterium artykulacyjnego 1 na poziomle bliskim ‘wspblezesnems, Natomaast Greey 4 Reyralanie, stosujacy Kkrylerium racze} akustyerne, le posunell siq.tu poza ‘majbardale) podstawowe Konstatacje. W dziedzinie mor- 15sooo ey 4 Rayntaia: yeah eal ia ony nmi comer ia pete hey ag te ‘ro ion ee i ee petal ay ae eu ran oS (Sark ace ea serra maa em Pinca? pe soci rea ech mu rc Jogia, poza tym zaé istnial zwiqzana z systemem czgéct ‘ate ten dy pane Pate eee oe Sere eS cd joer eee cal eae eee Pence i: tera cfc 1 europejske — miaty rowniet charakter ezysto: ian iy met 9 ene ee a ‘senomenne eaten 7 eal sen oreo ‘mu do dzis, bedge ezymé w rodzaju Scylly i Charybdy, i aie ears! i at tae ot oa ee eee rte cn (le ye omer ml er Pe 0 wokalicng 2 funkelg gramatyczng. Uprawiano 16 loksykologig. Gramatycy arabscy wplyneli takée na ‘w6) gramatyk hebrajskie}. 2 tachi Sredniowiecze na Zachodzie réinlg od star nie tylko zupeinie odmienne stosunki politycme, oem i ekonomicane, ale w plerwszym rzqdzie nowa stawa psychiczna czlowieka wobec Sviata | tycia. je Ja wysunigcle na plan pierwszy rzeczywistotel Chicane) exlowioka, Jogo duszy, oraz prawd transcen tnych zwiqzanych x bogiem i religia, rzeczywistose ‘oblektywna zostala podporzadkowana prawdzie metal ayeme). Do pravdy te) nic trzeba bylo datyé, aay b ‘ona dans w dogmatach religijaych, rola m6 nauk! swiee ‘ogranicuala sie do je) uzasadniania 1 udowad Ma byla rownlex gotowa, mianowicle 2a slavoayine), Wynikiem to} postawy bylo oso onie filam * ruc onolizmem (fides qua Hlanowlae Isat, seholastyeysme, Do | oyolny Upadok cywilizac)i | kultury xwigz A upadkiom cosaratwa reymskiogo, Konsekwene}q tego. Dyla postawa onlobmlelona 1 bezradna cztowieka sred= nlowiecanego wabee dwéch naczelaych autorytetéws teo- tra” Togt repeezntulgce) Boge w duedsine wary yell gresko-raymatle) w duledzinie naukt Sie fen san rzocay od ag rowalet na Jeayko=nn- stwie.Jedng & charakterysycenye coch erykouaw Ste Siedniowieemego by! brak lingwistyLt materiale vo} dominu)gco)w serosyinall od Dionysian Teka Bylo to konsekwencla Swath ceyanikw: po plerwaae trotowaaia ley jako Jozyha w ogole to na skutekg) Aivalania Joykow narodowyen 28 niogode uwag. bak fnreyinte gacy (eermonen ares ore 0) nana po drigle — pruekoonnia, 2 tylko dock veel japklem postats|acym budowe giamsiyesng, Ate Juv cprecowony prves gramatykow mroeytoyes, Wye Now tooo byt tani matwodet dataryeh besek mera: 1, SREDNIOWIECZE W cwigeku 2 rozpadnigciem sig pastwa rzymskio- ‘90 na czese wschodnig { zachodnig nalety 0 kedde) 2 nich powledzieé asobno. 1, Weed Gramatykg grecka kontynuowall wezeni bizan- Ly jsey, ktérych dzialalnos¢ jednak ograniczata sie do omentowania i ekscerpowanla gramatyki Dionysiosa ‘Traka (Maximus Planudes, XIIf w.; Manuel Moschopulos, XIV vw; Johannes Glykas XV w. in). Po upadku Kon: slantynopola (1453) uezeni ci, emigrajge na Zachéd, prao- pjosli tam znajomosé gramatyki greckie}, ale bylo to ju W dobie Odrodzenia. przejawem wplywu kal- ury gramatyezne} greckie} bylo powstawanle wiréd. I ‘dow oscienaych (Gotowie, Ormianie, Gruzini, Syry] Koptowie, Slowianie) rodzimych alfabetéw na : ockie) w zwigeku 2 praejmowaniem przez nie chraed- co mialo jednak znaczenie Wwylacanie prak- rouwingwszy od VIE w. ogromna kspansj¢ zetinelt sie Jw terenie Syrit x eywilizacja t mauka grecky (glowaie FE Arystotetesem). W dwieete arabakim zakwitnely naUkl (Wgdad, Kordoba;, Avicenga, Awerroes), min. grama Ika, Zawasyly tu da fakty: 1 stalenleqotowego waor- 4 W postac gramatyki Dionysiosa,orez 2) ‘ak, iz Ko dia celow litueglezayeh magh bye wzywany wylgcanie W otyginole arabskim. Reziltatom byle posstanie. gra Immlyh! opisowo-normatywne). Osiggnela ona wysoki po- vom seceogoinie w fonetyce, qdale Klasyfikacia artyku Iney)na glosek preypomina precysiq fonetyke indyjeke, fas w morfologi,gdate na uwage zaslujuje analiza mot fologiczon w oparcta 0 pojgete td xenta 10}qcego bu dows trdlspolgloskowe 2 funkejg leksykalng | alternacte anew mn 7 lowych: skoro gramatyka byta tylko jedna (~ lacitska), to gotowa, wobec tego pezostawala wylacznio daialal- nolé prakty cena w zakresie opracowywania szkol- hych podrgcanikéw laciny i jednoczeinie gramatyki ‘w ogéle. Opracowywano je gléwnie w oparciu o Donata \ Prisclana, a bardaie} mane byly opracowania Izydora ze Sewilli' (VI-VIL w) i Aleksandra de Villa Del Gatw). Nic natomiast nie stalo na przeszkodzie w powstaniu gramatyki teoretyczne|. Zrodzlla si¢ ona jako uw. grammatica speculativa x komentarzy do Donata | Prisciana, uprawianych ze stenowiska logiki arystote- losowskie} i-w naéwietloniu filozofii, sredniowiecane). Utodsamiajge lacing z gramatykg w ogéle usilowano wy- hazywaé istnienie zgodnosci na gruncle logiki migdzy Jexykiem, mjsleniem i rzeczywistoscig. W praktyce wy- Iaallo sig to-w Konfrontowani kategorii ontologieznyeh Arystotelesa (substancja, jakos, czynnose, ilosé etc) ‘oraz podstawowych ezaéci mowy i kategorii morfologica: fnyeh na gruneie logiki. Byla to wige semantyka W ktdre} ramach konstruowano réie modele se- mantyczne (modi signiticandi) 0 charakterze mnie) {ib wigce} dedukeyinym i aprioryeenym. M, im. 2asiv- fall tu; Petrus Heliae CCT w.), Tomasz z Erfurtu (ITT w.), Wogor Bacon (XIIL w), William, Ockham (XIV. w.) ‘Drugim zagadnieniem teoretyeznym zajmujacym wez0~ yeh #redniowiecza byt spér f yo uniwer- NA Jia, zahaczajacy réwnles o problematyka jezykowg Wyrazy sq nazwami pojeé, ale wiréd nich jodne s4 Jed- hhostkowe | tym odpowiadaja byty Jednostkowe (ap. ples, Aiqh), a deugie sq ogélne (zwierze, drzewo)..Co im odpo- Wina? Czy rownied byty ogdine, cry nic? Stanowisko pletwace roprezentowali realises (uniwersaliom od~ Powiedajq. reclia), stanowisko druglé. nominaliset {Wniwersalia sq to tyiko nazwy, nomlna), W ten spose Fenlléc) Kontynuowall zasadg paysel, a nominoliscl zasa- fig those Intninly tek spekulacje na temat pochodzenia mow, Tula) starozytny Jaickt punkt widvenia zostal wy- arly preoe punkt widzenia teologiezny, aodnie x naka 19Puma iv. Piorwotayi Jeuykiem byt hebrask, ut fy w Raj, inne 208 Jey powstaly w wyniku d ‘uct powstate} jako kara 2a budowe wiety Babel Sama poate omy re ela alert “Secnegbtna ponycle W jeeykorbawstie nym ajmuje Dante Alighiert (12651921) {tor taktate De vuigrt eloquentia (O jexyk narod ‘wy, w Ktorym omawia we sposcb zaslugu}ecy a ‘be diva zagadnienia: a) dyferenciocht Jezykow oraz) {ya lterackiego {wloskiego) Podsumowanie. W senionincts nut a matt w soya isanejom wyecht nema op Atoms preety pres Arabow wplynal zapledetl none) leh wise doktryay grametyezas. Rr fod to plenty sonic rowniet = case pont Knmec spout Co ne tyeey mart tclskieg, to po seiichune.jeyisusawstwn mateatowego byl st meepnteme| Mhonainne} = jeykiom w. ogse orer 0) cal irene ho sutoryteci gramatye tarogying iran minty Radon eorex eaten oa mytlonteceecey site yreajace sa Jenfe uo sprowdrena'ao wapélnogo iatownika gre my (acsae) | logk (orysotstsowte), Ow tym pasjeem Oyy tr tain na sementyka ease mo Fy Kotegor gramatyeznye, 1V. CZASY NOWOZYTNE (V—XVIII W) Poceatek Czaséw nowoiyinyeh byl lo skok jakoselor wy bedacy nastepstwem ogélnego wzrostu pozioma ey- wilizacyinego 1 umyslowego spoleczeastw Zachodu i ida- ce) # nim w parge reake}i na dotychezasowy stan rzeczy W deledzinie filozofil | naukl, Reakcla ta wyrazita. sie W plerwezym raedzie w wyzwoleni sf cclowieka spod » 1) zakresie jgzykomnawstwa materialowego na tok ekstensyfikacii badatt ogromne poszerzenie 235 ‘ramatykt praktyczne) bajperw na dane Jezyit ‘a nastepnie 1 na jezyki nieeuropelekie, 2 Strony w wynika inteasyitkecjbadaa powstanie gram {yAi materiatowe) naukowo pogleblone) w zakresie tylko leciny, ale dwéch daisyeh JerykOw martwyen Greki 1 hebiajskiogo — a. w dase} Rolejaosel 1 WW zakresiejezykow narodowyed; 2) w zakresie jerykomnawstwa dotyehezasowyeh, corer baz) Jalowych fyshusji ne temat modeli-semantyezayen — povtal stad pustka nie zostala na raale niczym wypeinions, co ‘ormaczalo po prostu brak Jezykomawstwe teorelvezne- 9) ") pojawienie sig-zupeinie nowego, dotad nie zeane- uo Kerunk, rownoczodnte materatowego f teoretyeane- jn}neeg na inwentaryzacsijezykéw Swiata fede Wordynaniu Ie, Co prowadllo do preb Ich ytkae}! Genealogcase) i typatogieme}. Adasyhornewstwo materiatowe, Oa ly pgkly selucene zapory stawiene w intere- fle laciny Jazykom havodowym {tnnym, rungla prawda- ‘We lawina opracowalgamalycenyeh i slownikarskich, @ takée ortograficanyeh tyeh jezyk6w. 0 charakterze oceywiscie najpierw. podrecenikowym { praktyezym. Powstaja wige tym zakrsie opracowanla jerykow wo skiogo, hiszpabskiego, ‘ataloniskiego, prowonsalskiegey” {rencuskiego, angielakiego, Jezykow celtyckich, nlemiec- iogo, polsklego (por. Piotr Statorius-Stojedsk, Potoni qe Grammatices Inattuti 2 5, 1564, J. Maczytshi, Lexi- on Tatino-Pofonleum % *. 1564, traktat ortogralieny J, Parkoszowiea 2 XV w. itd), Wnet dochodza ti op wl, ayrylskl, ommlataks, ridlaiskie: totonak, mixtek, tuph kiezua, gwar an itd). Jest to giéwnle plon delalainose: misjonaray, Wwhigdnik6w, kupedse, pedrdanikew itp, kidrzy stykajae iF obcyit jgzykaml opracowuja Ich praktyczne slows pres{i dotychezasowyeh autorytetow odziodziczonych ze Starozytnogel — w postaci religt chrzeécijafskie) 1 nauki staroaytne) — oraz w wierze { zaufaniu w sile wlasnego ozumi opartego na wlasnym doswiedczeniu, W dziedzinie lingwistyki postawa ta przejawiale sic praede wazystkim w-wyeliminowaniu z badad dotycheza- owe) melafizykl na rzecz badai rozumowyeh, czego ber- Postedniq Konsekwencja bylo praelamanie monopol Finy 1 dopuszegenie do badah ‘wszelkich dostepnych ¢- xykéw, Byl to krok bez precedensu w cale} dotychezaso- wwe} lingwistyce, znaczeniem doréwnujgcy wielkim od. Kryciom geograficenym, w starozytnosei bowiem jezyko- nawstwo mezegétowe bylo jednoczesnie jezykomaw- stwem uniwersalnym 2 te) racji, #@ Grecy, Jak f inne spo- lecenogel, w nalway ‘sw6} Jezyk utodsamiali w dziedainle teorli z jenykiem w ogéle, a Rzymianie 2 ko: Jel glowny nacisk Kladli na sprowadzente gramatyki te cltskie} do wapélnego mianownika 7 gramatyka grecka, Siaroiytne: Rey lacs, mimo e obey. by zawany re eeP jak ab al Jel surodowe Keown yy Jako nerzecza nlegodne miana jezyka — w 1 Jgeykoanawstwo szczogéiowe bylo u worsalnym, Obeenie dopuszezenie do Gostepnych jezykow Swiata spowodowalo 0 raR plerwszy w dziejach lingwistyki —~ obok dotych- wntynomil: jezykoanawstwo materialowe i too- owe) antynomil: Jezykornawstwo 8x07 e- (dlowe (uniwersalne. 1, lpoka odrodzenia { human (XV=XVE w.) Jost to jakby okres preejiciowy polegajacy na prze Inudowio dotychezasowe} lingwistyk! | jednocresnie na Yromadzenis nowyeh podstaw materialowych. Bezpo- Wiednia konsckwene}q tego faktu bylo preeqrupowanie Wsakrosie stanu rzeczy w lingwistyee oeledziczonego te bredniowiecza, Spowodowalo ono: a niczki, gl6wne reguly gramatyczne, probki tekstow itp. Prace te stopniowo obejmuja coraz dalsze jezyki 1 jed- noczeénie nabierajg charakteru bardafe} naukowego. ‘W sakresie opracowait neukowo pogigblonyeh (nie czysto praktycznych) pocuatkowo na czolo wysuwala sig race filologéw nad lacing, greka, a takte hebrajskim. Co sig tyeay 1aciny, to w plerwsrym rzedzie chodzito uo dzialalnosé normatywna, o oczyszczenie je) od na- lociatofci 6redniowiecrnych 1 nawr6t do Jezyka klasyex- nego Cicerona, Wergillusza i Horaceyo, Dzialalnose te roxpoceal Lorenzo Vella (Elegantierum linguae Latinae ‘ior, « kontynuowali ja Julius Caesar Sealiger (De cati- sis linguae Latinae) i Hisepan Franciscus Sanctins (MI hnerva seu de causis linguae Latinae). Réwnied w dziedzi- nie leksykologii pojawia sie waina Inlejatywa w postact Thesaurus linguae Latinae R. Stephanusa (1531). Znajomosé Jezyka greckiego zaszczepill na Zachodzie uezeni bizantyjscy przyyli tu po upadku Kon- stantynopola. Wkrétce ted pojawily sig pierwsze opra- cowanla gratnatyki greckie} uczonych zachodnloeurope)- skich, jak J; Reuchlina {F, Melanchtona; zaczal sig r6W- let ukazywat Thesaurus Hinguae Graecae (1972). Opra- cowania gramatyezne jezyk6w klasycanych mlaly 38 ce: | waniedy w plerwszym rzedzio praktycene: (eaytanie w ryan aston) x rgi) ony fda ay one poezatek nowoczesse) filologil iasyer= ho)), kira swymi precyzyjnymi metodaml analiny tekst prayerynila sig do useislenie badad Jerykowyeh (ale Jed- hocteinie walosla pewne ryzyko Ulotsamlania Jezyka stem pisanym, odrywania gramatyki od rzeceywi- Mote), W whresic Jezyka hebrajskiego inicjato- fom byl J. Reucklin, ktéry w dzlele Rudimenta Hebralea (1900) dat podstawy fonetyki, mortologit | leksykologi Iw s2cuegéing uwage zasluguje tu pajgele plerwiastka (Hodis), waine dla analizy morfologlesne) Melody wyprobowane na Jezykach martwych sacagto Suet stosowae do JezykOw narodowych. Prace lived bylo zaczge od padstaw, a wige od fonetyki | pie ‘sownl, obio te dziedziny bowiem w kontrontacjiz lacing 2nasuwaty wiele istotnych probloméw. W wyniku tego: ‘cogly pojawing sie w z6mych oftodkach réinego ro traktaty fonetycane i ortograficane dotyczgce nych Jeaykévw. Szybko tet zaczaly rozwilae sig W zakresie w ogéle fizjologit dewiekéw mowy, dzone giéwnle przez lokarzy i fizjologéw. R6 ‘wysuwano r6éne propoxycje ortograticane, ktore niowo stabilizowaly sie, gléwnle w zwigzku 2 ieniem druku, Stosunkowo najmnlejszy postep wid 2y by! w morfologil, gdzie po staremu giéwny trzon owil system czgéel mowy (Jako odrabna czeéé ‘wprowadzono adicetivum). W zakresle Tleksji ‘Wowano je) charakter analityczny w_jezykach zacho Inch w stosunku do jerykow Klasycunych. Skladnia Neila sig w ramach logiki arystotelesowskie} 1 o ‘cre sig pova tym do zagadnieh poprawnosc, styl, I regul lqczenia wyrazéw (rekc}a, kongruencja). th Jgtykoxnawstwo teoretyezne Jub powledriano, nie istnieje ono w tym okresie, p ‘wat = odkad poniechano konstruowania 4 oll womantycmnych (mod! signiticandi) — nowa {oorla’mogla powstae doplero po odpowiednim zaawan- fowanlu jgzykoxna ‘materialowego jako jego natu- ana konsekwene} stepnym. ©. Poréwaywante { klasyfikowante Jq= ry kw, Bespostednig Kensekwencja powstania. jeay= ounawstwa uniwerselnego 1 Intensywnle narastajqcego process inwentaryzacjl jezykow Awiata bylo poréway- ‘wante tyeh jgaykOw 1 plerwsue proby ich klasyfikac)ie Pordwnywante to miato pocegtkowo charakter ezysto ms chonicznych aestawieh w zakresie: slownika (A. Caleple Tonetyki 1 alfabetu (G. Postel) oraz gotowych stow najplerw Kétkich (glownie Pater Noster — np. C. Gesnera ey J. Megisera), péinie} dluzszych (BDI hilkwiocveena mp. B. Huttora). Porownywania te pro= Wadeily do wnloskow teoretyemyeh w postact prob Kl om prac naukowych jest coraz wytsty 1 Jest it Par wigc), tym samym opracowania Drekiyezne Wo prosate alg liceye. Glowny punkt cigekoscl Teale ue studiow nad jezykamt martoymt na bade {rykow narodowyeh 1 w ogéle 2ywych. ft ‘Seezegdinie wysoki poriom osiqgaja tu Dada tonetyezne (i ortograficens) iagce w rétryeh aukack, tredycyinym, (Slologicanym), fixjologics {artytulacyjaym), prozodyemyim (akcent, into Ggelnoteoretycanym (fonetyka untwersalna), ym (anuczanie ghichontemyeh), praktycznym (x Tada mowlenia” 1 stenografla). Szezegdlne zast0Gh Hpi to uezen! englelsey (J. Wallis, R. Robison, W. or, J, Wins in) anewsy (6. de Cordemoy, J Wu Hamat}, hoteoderscy (. Montanus, 1, ten Kate) Se Ao Amnon A: vor Haller, CF. Hall Mustiinesy (W, von Kempoten) it. aslugujace on wwage prace wkazula sie wWinkienle mortologit | leksykografit sory 1 popresénie) epokl, Dotycia 0 Tak Jgnykow klanycznych ~~ pos. G. J. Voss (Gram Faiymologie we), Ch, du Frome sieur Du Cange Abe fociny.srodniowlecine)), 1. Forcollint (townie Er Salmasiva (uaklat 0 jaxyku grockim) — Jak I nowa hye. W te) dlesinie domiig pace dora Tancusklego (por, Ch. Vaugelas, G Ménage 1), w Avie proc powolatyeh w zwiqnks akejq Akademi fran ‘Siskie} novmalizujgeg Hrancuski Jezyk lterack! (P. Bows floms, ollemant, Dangeeu i in); podobnie w Niemez powslajg prace &-zakress lekspkograti,etymologih fontolom Gr Gs Bekhart, J. G. Waenter, J. Schilters, Fulda, J 5. Bodmer |i.) w Polsce w tym caasie Gi ors Keopski wydaje Thesaurus Potono-Latino-Gre fists) potnie} jednak ‘nestepule.preerwa. (wx eeytoaeig poltyezna kraj) t-doplero” Ww drugie) po Sulit w, Onufry Kopeaytakt dziate Jako autor pode ‘ikaw sekolayeh jeaykn polsklogo, kidre stable pode tinea dla potmiejacyeh opracowatw tym zakreste, RO Miuicle szy-prace wv zakresle innych jazykowi== ‘Wiropeistich ak } pozaeuropelskeh » syfikacji jezykow opartyeh na kryteriach czgéelowo ge- ikacje racze} genealogiczn4 reprezen- ‘J. Caesara Scaligera oraz — na wy#szym po- iomie — jego syna J. Justusa Sealigera (Diatriba de Furopaeorum linguts). Ten ostatni rozréznial cztery glow- he Grupy (comaiiske, greckq, germatska 1 slowiafska) | siedem jezykow pobocmayeh (albafiski, tatarski, wegier- ki, fii, ilandaki, starobrytyjski 1 ‘bretofski, Kenta. bnryjski caylt baskijski). Co sig tyezy prajezyka, to 2 re- ‘guly by! on utotsamiany z hebrajskim, 2 Kolel 2 nego inal powsaé greka, ewentualie laine, az nich daloze Seay W klasyfikec}i ractej typologiczne) stosowa- ho procedure nazywang harmonia Jinguarum (egodnose JotykOw), mleszajae podoblefistwo synchroniczne 2 po- krewiedstwem genealogicanym. Na uwage zashuguje tu ‘a. in, Fliag Hutter, autor czterojezycmego wydania. Bi- Dit (hebr., gree. tae, lem), w Ktorym edzebaymi ezcion- ami zeznaczal edpowiadajace sobie w rézaych jezykach cugéct leksykalne 1 gramatyczne wyrazé inny autor — 1, Guichard —harmonig jezykowg traktowal Jako system powiednlotel etymologcaaye (w aspekcie synch: ‘vm 2 poke racjonalizms | empiryzma (XVH—XVIN w.) Hyla to, jak wladomo, epoka rewiz)i ca fe) wiodzy praekazane} pr Wiser | Jednoczefnie epoka budowanl wiedzy nowo- io} no podstawie zalozes humanistyeznych Odrodze- law oparciu 0 filozofig, racjonaliziny 1 W snkresie lingwistyki byt to- okres slgga}qce) do. pod Maw roorlentac}i i wkraczanla na mowe 109 A. Jqnykoznawstwo materialéwe. Stop- ‘lowe Voc! na zaczeniu pezeliclowa réinica micdzy ‘opracowaniamt podrgeznikowyml (praktyeanym!) a pra {OHM bardeio) navkowymal w wynlkt pewne) polacyzacji: 25 B. Jezykoznawstwo teoretyezne. Inleje: tywa wyszla i tym razem 2 filozofii reprezentujgce) 6w- ‘ceénie dwa glowne klerunki: racjonalistycany we Fran- chi empiryceny w Angli; ich dalszy rozw6} szedt w Kie- ‘unku upowszechnienia sig racjonalizmu, ktéry w XVI ‘w: stat sig filozoflg dominujaca w Europie (Oswiecenie). ‘W tym caasie problematyka jerykowa stangla w cen- trum zainteresowania filozof6w i naukowcdw roztrzqsa~ Jgeych tray glownie kwestie: 1) ogélng teorle. jezyka I"Gramatyki, 2) problem jezyka uniwersalnego — tz. sJezvka filozoticenego” (= jednomacmego Jezyka nau- {a oraz 3) problem pochodzenia mowy. Racjonalism we Francji zainicjowala {ilozofia 2, Deseartes'a (15961650): jedynym i decydujqcym ‘ceynnikiem poznanla jest rozum { stowarzyszona nim Wola umodliwlajgca powzigcie decyzji migdzy twierd tnlem § negaeja; 0 prawdzie lub falszu decyduje sqd ‘dgey aktem jednoezetnie rozumu i woll; czynnikiem de ‘eydujgcym — obok rozumu — 0 wartosci wiedzy fest Imotoda, Rtéra winna byé analityczna (rozktadajgca mys his jo} skladniki proste) 1 matematyczna (sprowadzajaca Cochy jakosciowe do siosunkéw iloseiowych). W duchu Lortexjoniskim dafalalt min, A. Arnauld 1 P. Nicole, auto ‘uy traktata logicenego L'art de penser (1662), ktdry stat ‘iq podstawa w roawazaniach nad jezykiom. Byla to wige ‘ind logika arystotelesowska, tyle 2e podporzadkowana ble reaeeywistosel (jak w starozytnosei) i metafizyce (Jak \ sredniowieczu), leex rorumowl 60 2 natury r2ecxy mu Alo prowadzie do aprloryzmu. Hipolrdalwielu ,gramatyk {Wlozoficenyeh” (= logicz- hiyeh) najbardzie} reprezentatywng stala sig Grammalre Wenirale et raisonnée {.-) de Port Royal (1060) opraco- ‘wan przez (nie wymienionyeh w tytule) Av Ar naulda Tr. Lancetota w opactwie Port-Royal pod Paryzem. VW jo) podstawy tkwilo praskonanle, #0 = skoro rnecey- ‘wislod® Jost przedmictem mysionla, @ # olel joxyk Jest Ahateeiviom myslenia — -wobee tego myslenie winno bye Wine + rzeceywistoscia, «gaye winlen bye godny inysieniom, W te} sytuac}t Gramatyka rorumiano jako toh W thacrnym stopniu umownego w stosunku do Je 2aryke, co ~ tam, gazie to konlecane — winno byt nnane do wymagaf rorume { logikl. Blgd Uewil w nie dostrzegano, iz sq tu dwie alternatywne mezliwot albo jgzyk pokrywa sig z mysleniem, ale w takim 14 hie Jest ono calkowicle zjodne 2 rreczywistosel ice), albo myslenle jest 2godne 2 ice), ale w takim razie jezyk nie mote pokrywae x nim calkowicie. Jak wszelkie gramatyki typu lo Go rowniez 1 ta gramatyka miala ambicje uni stycune (z tym, #e w praktyce je} material ograniczal lownie do jezyk6w francuskiego i laciny). Proba stworzenla gramatyki logieze) okazala sig p nownie chybiona: w tej sytuacji dalszy postep na fodze by! modliwy tylko w. wyaiku zmian yeh w odniesieniu albo do logiki, albo do ling ‘Jak wiedomo, stato sig to w XX w. w wynikt: a) for sel loniki. (logistyka) ib) formalizac}i lin wukiuralizm). “_Inlolny Whiod w kierunky usetSlenia logiki {ing Wilda E. Nonnot de Condillae (ivi “TAY ulquyk Jost systomem znakow sktadajaeych 5 wighawe) wyrozow 1 formy.po)gelowe) 2 "W ton sposdl: mowionie | myslente weajemnle Jeh waajomne preyporsqdkowsnie winna by Driedmlotem precysyine) analizy, poniewak Jezyk (gf ‘matyka) jest Mlexym nnyrn, jak metodg anally — 1 odwrét: Kaida analiza pojgelowa jest Jgzykier. Sq r6zne systemy znakéw, wszystice one opieraiq sig na enalogt {© proporcjonalnosel) w stosunku do rzecxywistosei tym bowiem polega istota enaku; najdoskonalszym, bo! najbardzie) Jednoanacznym, systemem znakowym Jest algebra, natomlast jgzyki naturaine #4'niedoskonste, ‘iq wiclozsacaney drédtem te} wielomacznosci Hajqce stopniowo w ezasie I przestrzoni nawykie W_ posed Condillae dostr2eg! trafnie w ewokicht podwoeaigcy uniwersaliam czasowo-pruestrzenny to Ww lingwistyee, Condillae sformulowal révniez teorle pe Choduenia mowy: stadium poceatkowym byla to Jo, mimika 1 gesty, towaraysaqee im’ poczatkowo i Feslacje glosowe x ezasem waigly gore ! ‘ym samym pi ki » wn ieericee eee area Sees =e in =o eee San oe oe Somer eee aes ee fee oe ae ee ees es ee ee. ee eee eee ese See Py = W tym cuisle we Wioszech G. Vico (1658— 1744), utalentowany samouk, wystapit z oryginalna teza cykllcznego rozwoju mowy i Koncepeja wyprowadaa}aca jquyk 2 dulalainoici axtystyczne) czlowieka, 2 jogo po> Uireby estetyki 1 stylu. Odwracel on hierarehie. reecay, stawinjge wlaseiwy Jezyk, Jego funkejq priedstawiento- ‘wa (co méwic?), jak gdyby poza nawias | wysuwalge na plan plerwszy fumkeje ekspresywno-impcesyvwng (jak m6= ‘wie, « wige aspekt humanistyceny jezyka, C, Poréwnywanie { klasyfikowanie j@- yk ow. W dalszym ciggu kontynuowane jest inwenta: ‘yrowanle Jezykéw éwiata w postac! testaviei posscze- (golnych wyzazéw lub obszeraie)saych tokstow. Do Wye Jnlenlonyeh juz autoréw dochodag tu: G. Cruciger, 28 iawinjacy Wyrazy hebrajskle, greckle, lacisskie 1 nie - wotny stosunek naturalny, by sprostaé narastajgcym po- ‘ezebom intelektualnym, preeksztaleit sig w. zwigzek uumowny, Warunklem podstawowym bylo istnlente sp0- lecanosei. Do kotica XVIII w. ukazywato sig wiele réénego ro- \dzaju 1 réine} wartosei prac lingwistyeznyeh 0 chacak- terze logicanym (por. N. Beauzie, G. Girard, D. Thiebault, S. de Sacy, J. G. Meyer, W. Meiner itd). Byli réwniez autorgy, ktérzy — reprezentujge takée stanowisko uni- wersalistyeze — opierali sig Jednak nie na stronie Pojgeiowe} jezyke, jak logicy, lecz na stronie fizjolo ‘glezne), a wige na dtwigkach mowy: nurt ten reprezen: towali mp. Ch, de Brosses, Court de Gébelin | in. Byla to Jakby zapowledé nurtu biologicznego w XIX w. W Anglii inicjatorem filozofli empiryczne) by! P, Bacon (1861—1620). Datgc do rewizji podstave teo: rotyeznych nauki wznal on, 26 nalety siq Ww nie) opiera: w pierwszym ragdzie nie na teoretycznym rozumowaniv, lect na doSwiadezeniu i stopniowe} induke)t. Jezyk jest \ niego najwadniejszym érodkiem komunikac}i spotece- no), stuigeym do praekazywania mysli. Jednakge prace ‘onumie sig tu coraz ezeécle)tresel nie tylko inte- ‘wige 1éwnled emocjonaine | woluntalne, Z dr ‘ony Jezykl, jako wytwér spolecanogel Iudzkich, Nosaq w soble ich pigtno, swa budowa i wlasciwosciam\ Gwiadeza posrednio o ich wlaselwoselaeh psychicanych. Dale) w tym kierunku posted inny empirysta angie aki, J. Locke. (17571704): w miejsce analizy emp Fyorne) rueczywistoéel oblektywne} wysungl on postulat fualiay empiryezne) Tudzkiego wmysta i w ogdle luda Iie) paychiki. W ramach teoril poznenla wypowiada sig ‘oh (Owniex na temat jgzyka, glowale w kwestlach seman: Ayki wyrazowe} (waglednode znaczed) 4 Jezvka méwlo ogo (jsko zjawiska™ Konkretnego i jednostkowego W hiveciwiedstwie do absteakeyinego system norm). ad nietilozofew na uwage zashagula: J. Harris shury, autor daiela opracowanego wprawdrie natyki z Port-Royal, ale jednoczointe ze sta wiska empirycznego t indukey}nego, oraz J. Burnett 2 Imleckie,C. Duce, autor podobnego opracowanta, I. Wal- ton, wydawea kilkujeryerne) BDI, ins nalet ta Yow. alek autorzy slownikow kilkujezyezayeh, Jak R. Catgrave {eng-tranc}, ©. Knapski; w zakresie Jesykow eguotyce- aych na uwagy zasiugula proce H. Relanda. Pod Konlec ‘epoki Hiszpan Lorenao Hlerves (1723-1000) wydal dete: fo encykiopedyezne (dea delfuniverso, 1784), w KSrYE Jeden ztombw sawier! Ketaog jezyKow Swlata, wydony ‘astgpnle oddzlelnie pt. Catalogo de tas fenguas de Tas Ialonesconocias (6. 1001009); awintl ob 2. swienle ok 200 Jerykow Swiata | krotke opley grams. tyeane ok. 40 jervkbw amerykadsbichs Wty cele rownieé cinogra nlemecki, P.S, Pallay x polecenia Kas tarayay If oprecowt ebrane upraednio materiey w po- Sacl slownika pt. Linguarum tottus orbisvocebulart omparativa (17861789) awierajgcepo lkaset Wyre 260 ourope)skich,axjtyekieh,afrybanskich {ame:ykat eich Pont fay stanowilo jedaak. dzilo 3 Ch Adelunga pt Mithritetey er allgemeine Spra: chenkunde.. (1800), ktére nastepnie Kontynuowal 2. 5. Vater (d01. 1877). Zawieralo ono w sume ob, 500 pro: bbe tekst Ofeze nese w reinych Jezykach Swieta, ‘W zakresie Klayfikac)Jerykow trzeba. stwierdeié ‘ouélnie, 20 rozgrantezenie.stanowiska dichronieznego USynebrontemego stopnicwo corag bardele) sig usciste, Na ciolo wysuwa sig Hasyfikac}s geneslo: iczma. Istlejgce tu spekulacle maja 2 Waku odo: ‘wiednie} metodologitcharakter» Kosioctnote ltuley}ay Thipotetyenny. Na cxolo.wysuva sig w te) dziedzinie G.W. Lelong try w swyeh pracech peeyjaule le nienio dwéch rodain:Jaetyekie) (ecytyjske) 1 aratae)- ‘ie) (poludaiowe)- 2 plerwsse} majq wywodzié sie Je: ‘yki: qreck, eeltyek, Tacit, germafas,sowisheh {ugrofis x dragia} Jeykt: sembekt {eliopsk, Obok jawiska dyterencjacIdostezega on soviet procesy tsk Itacyjne wirod JexpkOw. Woloski. swe vyprowades Zetymologitopartyeh na podobledstwiesoacreriowyta 2 tym, te réizice formate thumaczmne sq podabnte Jak W starotytnosel (odjeee, dodanie, preestawient, cama ‘a gloat); Rrokiem napradd byto ti siggante do jerykOW at‘obcyeh, Lelbniz programowo stal a stanowisku empl: fyeanyin, propagujae badanie jezykow 2ywych 1 dialek- tow. Powstaja rownled préby ustalania { opis poszezogdl- aych rodzin jezykowyeh. W zakresie Jezykow roma Skich G. Menage (XVII w,) plsal 0 pochodzeniw jezyks francusklego 1 wlosklego, w podobny spes6b o jezykach celtyekich traktowal E. Lhuyd (XVII w.); problematyka pokrewiefstwa jeeykow germatskich za)mowali_ sig: F. Junius, FF. J. de Jongere, G. Hickes, 1. ton Kate, ‘J Ch, Adeling j in 0 pokrewietistwie jezykéw semic~ ikich piaal J. Ludolt; o jezykach ugrofinskich S, Gyar~ | ‘math (XVII w. ‘Seezegdlnie wang role Ww procesie. wykrystalizowa- nia sig klasyfikacji genealogicane} jezykow odegrato 20> tknigete sig'z sanskry tem. Poczatki siggaja XVI w. (Philippo Sassett), poznie) Kontakty te mnoza sie (Ww XVI Nec Hl Roth, w XVIIL w. P. Coourdour, N. B. Halted, Ch. ‘Wilkins, B: Schultze, T. S. Boyer 4 in) 1 osiggajq punkt Tnulminecyjay w dlolainosci W. Jones, zalozyciela Royal Asiatic Society. W pracach swych podkreslal on inderzajgce podobiebstwo — w zakresie tak gramatykiy Jok | leksykologit — migdzy sanskrytem giwnle gre- kai lacing, wenioskujac, 20 musi ono swiadczyé 0 wsp6l- ‘nym pochodzenta tyeh j¢zyk6w. “Jel chodat o klasyfikacjg racze) typolo- giczng to w omawianym okresie schodsi ona na plen alszy 1 ma charekter 2 reguly pozalingwistyceny. Uka: nujace sig w tym zakcesie licze prace dotycza gléwnie ‘oceny Jezykéx swinta ze stanowiska jut to logiemego (ap. Francuza Frain du Tremblay, XVIII w), juz to else presywno-stylistyezego (np. Niemca Jenischa w XVII tr). W ten spossh nie ma tu nic 2 wiasciwe} typologit je- aykowel. Podsumowanie. Omawiany okres odegral wdzie: jach lingwistyki role posredniczaeq miedzy slarotytnos- Gia | Stedniowieezem & Jedne} strony « wspdlezesnotcig { érugie). Punktem wyjéela bylo tu. zgodnie ducher Osrodaenia { humanizma, dopusaczenie wsvelkich jezy> 2 sig nleco napeadd — w oparciu x jedne) strony © tt drugio} 0 paychologle. Skladnia zaé po starem tycanie nie istnlala, traktowana jako morfologia Notomiast rozwingly sig stosunkowo niedle prace Kograticme w 2akresie poszcregélaych jezykow. Ws cle szcregélnie wang role w roxwoj i fodegraly cotaz bardzie} zaawansowane prOby Granta | w Konsekwenc}i Klasyfikowanta jexykOw, % Jo choe w dalszym ciagu teoretycanie nie tt Klasyitkac)i dlachroniczne} (geneslogicane) nieane} (typologiczne)) — zlecydowang przewage Dunkt widzenia diachronicany. Procedura ta prosta droga -~ choé nie byla to bynajmnie) droga no powntania naukowego jeykomawatwa dicho fhlemedo (gramatykthistoryemo-poréwnawere)) = catkiom XIX w. Waing role odegralo tu zetknigcie 8i@ ‘egramatyka indyiska, \¥. WRK XIX gewouUcJONTZM Pocaatek XIX wieku cechuje nowy zasadniczy prze: Jom w duledzinio tak swistopogiadowe), jak naukowe) ww Europle, Na przolom ton skloda sig’ Kika Ceymnikow, wired kiGryeh najbardzie) dominujgeym byl punkt widzonia ewolvey}ny, historyeeny na ott Raajaca czlowieka rzeczywistost, Po raz piecwsty w dale: Jach mysit ludakie} uswiadomiano soble mo2l\wo8é spo} Teenie Glachronicanego 1a reeczywistott, co byto cays W rodzaju odkryela perspekiywy w malarstwie. W jezy= Kornavstwie fakt ten oznaczal powstanie nowe) zagad~ Nico} antynomil: }qzykounawstwa sy mehr on Bieznege, (dotad wylgcmle istnie)qcego) ¢ jonv= Rornawatwa diachroniernego. Ow punkt ‘widzenia diaehroniezny zrodail iq ov6lnie 2 uprawiane} Powstechnie w XVII Ww. procedury poréwnywania Pe Konsokweneit systematyzowanis | Klesyitkowania ‘lementow teecywistosel, a rolg decydacg odegralo ty wna terenio HaWE Diologicznych praee Xéw do badas, co omaczato powstanie nowe) antynomit ‘Ww poste! Jerpkomawstwa sacegolowego 1 un.wersilne- {fo tym samym ekstennykacje Dada w aspekele sya hronicsnym (mlejsce), punktem ‘Kofcowym te) epoki Jest powstani dalse| antynoml w postacljeryozeaw- ive syichronleznago 1 diachtonicmvoge, co cenacealo ‘kstensytihocle bodas w aspekciedlachroniceny (cas) "W partes porserzeniom takresu ada la ich inten sytkagja. W aakresie eoretycanym sprowadzala se ont 4 ponownego. podjecia tel some) problematyis, Kora fapreqale umysly iceonych saroeytnych | sedniowiees- yen, mlanowlele do. wanjemnogo atosunks Jey, y= Henla I reeceywistotc Charaler dominuleey tala) tc Gdsiedsicuony po Aryaotelesie 1 Sredniowieces punkt ‘widzenia loglemy, Mr, chot okazal sig chybiony, yl Jedank o tye uzasednlony, 26 progu nowoctesne)my- Sit naukowe) naletelo jestete raz shadac | skontrolowae Koncepcjg, HlGra mista 2a sobg autorytet cole) dotyen zasowe)tradye}lw epoce, wyniwvsjqee) ra plan plerw- Sy logikg | rovim, wydawsia sie Jedynie susuna,& drt Sie) stony Hloztiaempiryeena stopniowe, ale konsek- ‘fantnle,W tlary tawnionla sic nieckotecanoat sano ‘riska logicmege ‘wysuwels, punktwiduenle peycholo- lem, Kontynaujgc to w porch nieuewindemiany hon Satacj tNosotow Biockich. Niezaletie od tego obe Kie- unk ilgoticane waajemaie sig tnupelniaty" pierwsny ‘ay! bowiem precyaj{delslselrorumowanl, drugi zs Dossanowanla dla faktéw treeerywistoscl, W ten spordb oprowadaiy one jenyoenewstv® do progu okresa St- Snenautoweyo" jo ewoic soeporsynlacgo ‘W ciedzinie materiatowe) na plan plerwszy wysune: Ay sle badanta fonetyezne uprawiane w reznyet Spek Meh." Wdzledanie morfologi giéwny ‘wyslek. sedi kierunky opracowywania gtamatyernego”posscaegol: nyeh jeykow Slat co exyniono oczywiscle ne wale Gramatyit jeeykow lssyeonyeh, Netomfast same anal- {a morfologiema pozosteia nadal ctvrojna 1 aieéilay Blewiele uceyniona tet w kierunks usclsenie poszczeg6l- yeh Kotegort morfologicenyeh. W sementyce possnito yaw a #@ G Cuviera (1769-1832) metody hlstorycano-poréw- ‘naweze) pozwalajgce) przez poréwnywanie majdowa- inych w roinych mle)scach fragmentow danego ergani2- mu {ego nie istnie}gca Jut postac 1 tym sa ‘ym siggaé do prehistorit do ewoluc}. Metodzie to) na {terenie Rumanistyki najlepie) odpowladala lingwistyka 2e swq rémmorodnosclg (co do mie)sca i czasu) JezykOw Tze swymi wylatkert dajgcym sig interpretowac jako relikty.praesalosel. Zastosowanie tw okreslone), obiek~ tywne) (pexyrodnicze)) metody omaczalo awansowanic lingwistyAi po raz pierwsry do rangi zdecydowanie nat- owe}: poczatek XIX w. Jest poczatkiem okrem nauko- ‘weg w lingwistyce. Z drigie) strony, na odwrot, zacay- to Ristoryzm stopaiowo utozsamiac z naukowoseig w ogé- Je, W ten spossb obok anatomii pordwnaweze} | paleon- tologit powstela metoda i gramatyke histo- ryezno-poréwnaweza, ‘Ow punkt widzenia historycny porostawal w_2g0- dale ¢ nowym pradem umyslowym epoki, 2 ro tyzmem, kléry cechowal odws6t od ‘racjonalizm, fe tym samym od Forums | logiki, na rzecz uezueia | wyo- bbradni, jak wiadomo 226, jednym z elementow roman: tyzmu Bylo tumilowenle egzotyki tak Ww czasie (prze- ‘tlosd), Jak { ve praestrzeni (Wschéd). 7 Koleh romintyzm micscil sig w calotel w ogéinym nastawienia peychologistycenym epoki, w ktére) Logika ‘efinitywnie ustapita plerwszesstwa psychologil spolece- ne (narodowe)) !indywidualne) Z drugie) strony Jednak niejako produktem ubocenym zapotyerenia plerwize) naukowe) metody w lingwistyce 4elagaie biologlt byl siiny wplyw te) nauki — nie tylko Wrakreste same} metodologi, ale i calego w ogéle apas atu pojgciowego — na lingwistyke. W ten sposdb do- flo do powstania nowego nurtu biologicznego {naturatistyexnego) w lingwistyee, poczatkowo rownole- filego do nurtu peychologicenego; rt ten zna)dowal Sparcie najplerw w sposdb ogélny w biologi x racit po- Jecla organizimy, ktGre implikowala metoda historyemo- ‘porbwnawera, a nastepaie w fonetyce jako podiozy fi zjologicmnym mowy. . %Biologizm w zalodeniu swym byl obey ‘wi, kléry zazmaczyl sig glownle w_literaturze, 1 ogélnym style Zycia, a stosunkowo mnie} w filozollt (oajblizeza byla mu filozofia dziejow F. Hegla fdealizm 2 ewolucjonizmem), dobrze jednak agadzal sig zfilozoliq materialistyezmg poki, ktéra “Gwezeénie rownier dostla do kulminac} (K. Marks, F. En (els), {2 ogélaym nastawieniem preyrodnicrym XIX ¥. (Gor. poryty wizm lat siedemdzlosiatyct). Roew6) jezykomnawstwa XIX w. moéna podrielé na tray okresy: 1) oktes poczatkowy od 1800 do 1830, 2) fkres pelnego rozwo}u od 1830 do 1870, 3) okros Kulm ‘aca takze przctomu od 1870 do 1900, 1 Oke poceathowy (1900-1890) % ‘Okres ten sta, Jak caly wiek XIX, pod znaklem ewo- Jucjoniamu, a takie psyehologizma | biologizms — ztym, e Jogo dodatkowa cochg charakterystyczna stanowilo nastawionie wyraznie romantyezne. . “Jerykommawstveo teoretyeme kentynuuje tu w 2a8a- ‘dzio te seine problemy, ktore zapeagtoly imysly Jezyko= ‘snaweow i filozo{Sw XVII w, mlanowicie: a) zagadaie file waajemnego stosunku jezyka, amyslenia 1 rzsczyl ‘ofc! oraz 0) zagadalenie Jednego (= jednomacrego), luniwerseinego jeayka (Jezyk filozoticeaego), ktéry lal ‘lange ponad rétnorodnoscia Jezyk6%, nlepokojacq umy= tly od eaasbw Odrodzenia i degradac)i laciny. Zagadaie- bia te vsilowano tym razem rozwigzaé na pleszezyinie ‘ewolucyjne} i-peyehologicze) oraz w oparciu o news ‘odiryta. metoda historvernopordwnawez, co, dawalo niekiedy dose sleoezokiware efekty. ‘W aakresie Jezykcznawstwa materialowogo Jest t0 cokres, w Ktdrym rostaly pototone lundementy pod pezy~ saly wapanialy ‘rorkoit gramatyki_ historyezno-pocow= ‘aweze} Jeaykow indoeuropejskich, v crym istotng role fodegralo zetknigcie. ste. Jerykoznawcéw europe)skich 2 gromatyka indyisica. B, Jgzykoznawstwo diachroniczne, m terialowe. Zalosenia metody historycano-porownaw- asiosowal w praktyce najpierw Dufczyk K. R. Rask (1787-162), autor rozprawy napisane) po dusk 1 1.1814 (lecz opublikowane) w x 1818), w ktdre) wyka~ zal w oparciu o wymieniong metodg pokrewiehtwo je- 2ykOw gormatskich zo staronordyckim (islandzkim) a ‘ole | gléwaych jexykow europelskich (bez sanskryt). ‘Traeba Jednak podkredlic, 2e wlasciwym jego celem bylo ale tyle stworzenie gramatyki indoouropejskie). co syste- Imatyzacja jezykéw fwiata (w oparclu o kryterium ewo- Ineyjne) na wz6r systematyzachi organizmow biclogice- rnych dokonane} przez C. Linneusza w XVIII w ‘Wiaécivym tworea gramatykl, poréwneweze} indo ‘eoropejskie} byl Franz Bopp (1791-1857), kiéry po studlach w Paryéu opublikowal w x. 1616 rozprawe pt. Ober das Konjugationssysiem der Sanskrtsprache in Ver- ‘leichung mit jenem der griechischen, latelnischen, per~ slschen und germanischen Sprache, W latach nastepnych (18331852) ‘wydal on plerwsza syntexg gramatyki po> rownaweze} gléwnych jexyk6w indoeurope|skich, Bopp ostawit soble cel natury:romantyezno-tilozoliczne), — Siegnigcia do. poceatkow Iudakie)mowy i myslenia ‘W-oparciu 0 éeisia metodg biologieana, historyezno-po- réwnawesg, Celu svtego nie zrealizowel, ale ~~ stosjee ‘motliwie dite zalozenta te) metody — stworzyt niejako ‘mimo woll gramatyke _pordwnawcza_ indoeurope}skq. ‘Zgodnie 2 éwezesnym nastawieniem biologicenym Us Gwistyce traktowal on Jezyk Jako organizm, czyli wpo- ragdkowany ukled wzsjemnie warunkujacych sig. ele- ‘umiera wedlug powszechnych praw eolucj.. Co sig ty- zy fonetyki, fo byla ona Laktowane zlecydowanie dru ‘Goplanowo. ‘Zgodnle 2 romantyeznym iealizowasiem ‘prteszlofct uwasal sanskryt — Jenyk najberdzie) ercha femy — 1a Jezyk Yownocweinie najbordzie} doskonaly, skoro za cechuje go budowa fleksyjna, wobec tego 28: ‘gadnienie pochodzenia fleks}t melo w centrum Jeg za Co sie tyezy nowo powstale) antynomli:jezykozoaw- stwo synchronicane { digchronicine, to nawarstwila sig ‘ona na datycheras isiniejgce w ten sposdb, te: a) w ra ‘mach jezykornawstwa diachronicznego istnialo odrd nignie migdzy Jerykoznawstwem tecrotycanym 1 mate: relowym, b) w ramach jezykoznavstwa synchronicme- G0 208 istnialo.Jezykomawstwo teoretyezne, co si Iyezy Jezykomawatwa materiatowogo, to albo tracl 01d ‘cagiciowo echarakter nauikowy, slbo polega na kentyauo- ‘waniy inwentaryzacji jeryk6w Swiata. Wresacie.JeSli chodai 0 jerykomawstwo szczogélowe | uniwersaine (ogéine), to plerwsze jest na ogé! ulozsamiane 2 mate- alowym, ¢ drugie z teoretycenym. Osobno nalety wy- ‘mienié dziedzing klasyfikacji Jezykéw ze stanowiske ge- neslogicznego | typologicznego. A. Jgrykoznawstwo: dlachroniczne, te oreiyesne. Prokursorem teoretyezym gramatyki hi Storyemo-porownawezo) byl F. von Schlegel (172— 1620), romantye, teoretyk literatury | lingwistykl; ezyn- ‘lkamt inspicujgeymi go w tym kiecunku byte biologia Fsanskryt, Wysunal on postulat stworzenia — na wadr fanatomil poréwnaweze) w biclogii —.gramatyki poréw- newezo}"'w lingwistyce, W ustalanta pokrewiestwa je- ayk6w maczenie decydvjqce mn nie rewngtrme podo- Diefistwo wyrazbw (etymologia), lect podobienstwo struktur gramatyeanyeh "wydobywane poprzez analiza ‘mortologicang, Tak postgpala biologowie, od kibrych ted ‘zapozyery? edpowlednig terminclogig (organizm, korzeh, ‘tkanka tp). Jednocuesnle to porownywanle winno bye roalizowene pod kgtem widzenia historycznym, KtOry jedynle umodliwia slegnigele pod powierzchnig badanyeh zjawisk {tym samym gwarantuje charakter naukowy: liey. Szczeqéing role odegral tu sanskryt ze swym ‘Widoczaym na plerwszy rZut oks podobieistwem do Je 2ykow europe)siich, mimo tak wielkiego dystansu crasu { przestezent, { 26 swa budowa morfologiczna zaskakula- co jasna. Tedy te-wylodyl autor w duiele Uber die Sora ‘che und Welsheit der Indier (1908), Ktore wywarlo duly ‘wplyw na wspolezesnych. a Interesowad: reprezentowal tu texg (ale do udowodnie- Bia), 4 Koco fleksyne w czasowniku (glBwne) cae’ i mowy) wywodza sig z elementéw zalmkowyeh. towne zastiga Boppa lety w dzledzinie me- todologiczne), w tym, 2 — niczaleinie od tyeh ‘ay innych zaloted tooretycmnych w praktyce — w ve- ‘haiecluz Konkretnym materialem jezykowyin, okaza a ‘trzetwym analitykiem, nie wykraceajgcym pora reine fakty. Drigki tomu stworzy! model postepowenia. Ww za- esl gramatyk Nstcrycznoportwnawers) | indceuo- ejskiej; rowniet w aspekcie opisowym dzieki niemu ‘analiza morfologicena — dotgd stosunkowo najslabexy Punkt gramatyki europejskie) —~ stala sig W Koc fake ‘em dokonanym. ‘Uzupeinieniem osiggnigé F. Boppa byty prace wspéi- ezesnego mu J. Grimma (1785-1063), inicjatora itwérey gramatyki historyezne), cryll grema: {9K poruowace le metodgpordnaweny ale w tae. aleniu: a) do. epoki w pletwsrym ragdzle historyerne) 4) do okresione} rodziny jezykove), bez ucickaaia sie do enych jeryk6w pokrewnych. Romantycane zamitowe nfe do zblerania wszelklego rodzaju slarodytnosel naro- owyen niemiockich doprowadzito go popraée historle { literature do jerykornawstwa, czego Kedeowym rezul- tatem byla gramatyke historyeana kat Deutsche Grammatik (14 1819-1807), miejsce Imuje.w nie) fonetyka, gale mim opiera}gc sig na Reskt: _gptecyzowal prawo (tzw. prawo Grimms, 1822) dotyeuq- (68 przesuwki konsonaniyemne) (Lautverschiebung). Proce wymienfonyeh dziaialo w réanych ofrodkach wielu innych specjlistow, traktujacych 0 rine} proble- matyce mnie} lub wigce) w duchu metody diachronica ne}, Ktdrych ta z braku milejsea musimy pominge. ©, Jqzykoznawstwo synehronicane, te- oretyenne. Gléwnym pezedstavicaiem Jest ta’ Wit heim von Humboldt (07-18%), teoretye kultery, Jgrpkomaca tr aypiomat. dego ten oacrsing byloy Aobnie jak Beppe, siegaae 2a pomocn matody history: Bo-porownawezo do poceatkow mowy ludshic) ~' fy,to colem ostatecanym byly dle nlego pocaail mys, y= II payenii egowieha. W ten sposeb pragnal om stworayé antropologie (socjologie) pordwoaveza Jako nauka row ‘olegia do grametyki porownaweze). W praktyce jdnak Humboldly siaga}qe do bardzo rounych jerykow Swiata (aie tyke indootropejskich), glowna wwage skupit nie {ta aspekcie bistoryezaym zagadnienia, loca na analizie Synchronicane) odnosnyeh JqzykOw w ramach, okreSlo~ yeh zalozeh psychologicmne-filozoficanych, —nadajae Swym wnloskcm znaczenie uniwersalne. A oto glowne tezy Jogo teorti: ‘Igayki narodowe sa wypadkowymi wzajemaego od ‘dziatywania na slebie jezyka w ogéle oraz psyche (@i- ha) narodu (Volksgeist), tra 7 kolel Jest praojawem Skreslonego, subjektywnego widzenla rzeczywistoict {Weitanscheuung}. Jest to forma pojeciowa, ktéra decy- fuje 0 cale} Kullurze narod 0 tym samym takie 10 ¢- dzyku, nadajge mu rowniez okresiong wewntrana forme {innere Spracklorm). W te) sytuach ostateczaym celem edania jeaykéw Jest dotarcio wiasnle do psychi (> tha) narod | dale) — do psychiki calowieka ogéle. adanie.jezyke winno uwzglgdniaé anclizg_statyca- 1g, naledgea do fzjotogi, 1 ewolucyjna, nalezqca do hi- Story jak widac, chodzi tt 0 edréznienie synehronit Tdiachronil, f Stomindk japha do crecerwstofl Jet sonnesinie proporcjonalay (naturalay) { Konwencjonalny. = ‘Nalezy odromie jezyk joko dzielo ergon) | jako dias. tanie (energela), Czym innym jest'réwniet Jezyk Jako ab>> strakeyjna forma i mowienle jako jego Konkretna reali- ‘Giownym driniem Humbotdta jest praca Oher die Verschiedenkelt des menschlichen Sprachbaues und ihren Finiluss auf die geistige Entwicklung des Menachenge- schleehtes (182%), pomyslana Jako wstep do wydaae) posmiertnia kslgikl Ober die Kawisprache au! der Anset Jawa (1896-1040), Humboldt wie zrealizowal cel, RS {y soble postewit, ale Jednoczosnie trzeba povledzieé 28 ‘kt przed nim nie powiedzialtyls {tok istoinych raeczy © jetyku, Teorle Jogo — priet wspélczesnych malo 70> 0 2, Okres petnego rorwofu (1830—1870) Jet to oktes wri) pracy scone w mks sre ete tery Hersam tr sare © Sere popeessae 2 tym cod iS ely, Uicdeeani payhomntwo dace 1 waa lowell hao» oda twee eta etpetyamasiopiow feb tela. 1 pees (anal scrinn sg va rownselo, UT Fae ae et aainyem) 1 paTehelo= Meera 8 Saal rnin ne peor oP S1E0 Uy one nae leamocece Hale Jen Pci sate jerreowreh Th achdine Giotoatt clone pcistewicie ven tttjer I Da win (102) wy » ye te po ti mcrypt tenton,apt na cae Pevertanwy, Ae Oewoluchi T preeprowadait empirycny dowdd ese TTS pycnotene toma tonme Jace mighy Owevesnio poglady J. Horbarta (17%— 841) na’temat tzw. psychologii apercepcyine) pojmuja- ce) 4yele peyehicane jako mechenik kojarzenia wyobra- ee eae Peedi el eycaye) wie fet etre eh cinyc sosaks rye oe pe ee ee — ge Ignykelaawsivo dixchronted meaferishawe: oteye bymiolc emery orupy gadnief: 1) etymologie, 2) gramatyke historycmna po~ nt eee gdwurpasc, 2) epecone state ing sage nets ram ae pape amma nasearoehia Eo Eo W dziedzinle etymologii pojawia sie wybitny padacz A. F Pott (10021807), Ktorego dzielo Etymo- loglsche Forschungen auf dem Gebiete der indogermant- tchen Sprachen (2 1 1830-96) speinito sole indocurope}- Skiego slownika bistorycmo-poréwnawczego.w_stosun- ku do gramatyk! indoeuropejskie} F. Boppa t jego Kon- a iq “Sent. “feu sklasytikowanyeh na. podstawie ‘amine { doceniane — doczekaly sg wroania dopiero D. Jerykoznawstwo synchroniczag, materialowe Z natury.rascey schol ono a Pie ney ror i tad w ken nk Grama ekayologi pezezegéingchjerykow (pr. Shownik 7. Lindogo 2 10-184) « ake w dale Ania inwontaryzaclt api (got populacny Alas t- ‘Gustigue ds gabe A. Nablego's 103). E. Klasyfikacja jqzykéw éwiata, Wome. ‘wianym okresie nastepuje zlecydowane rozgraniezenie Kasyfikacji genealogiczne} (diachronicene}) 1 typologicz- ne) (synchroniczne)). ‘W zkresie klasyfikacji genealogicz- le) plerwsi Komparatysei_(giéwnie F. Bopp) ustalili ‘w tasadzie sklad rodzity jezykowe} indoc/ope)skie} { stosunkt pokrewietista nalezgeych do nie} jezyk6w, siggall réwnled do jezyk6w nieindoescopejskich, _ Jednoczeénie wkladano wiele wysitku w proby k1a~ syfikowania typologicznego 1 ery ‘ajono to oplerajac sig wylacznie jum morfolo- ym, co bylo arozumiale na tle ‘wysokie} “za)mowall angi morfologil, Klasyiskacje t fie von Schlegel Be ‘on Ta pede oo onjeyinigeny oka! tic AW You 1 (brat Fryderyka Schlogla). W pracy Obser- vations sur la langue et Ia literature provengales (1818) sformulowat on swa Koncepcjg Klasyfikacji typologies ne} Jezyk6w swiata operta na wzaJemnym stosunku mor feméw leksykalnyen i gramatycznych, wyrdiniajge ‘zy typy jezyk6w: 1) pozbawione straktury morlologice- ne) (= izolujace), 2) stosujgce allksacje (- aglutymua- ce) 1 9) stosujace fleksje (= Mleksyjne). Z reguty docho- ici tu jeszcze moment wartosciawania’ jezykew; wedlug ‘lego poziom majwyiszy reprezentowaly Jezyk fleksy}- ne, poniewaz nalezat do nica sanskryt, najstorsry, a wige tym samym najdoskonalszy Jezyk. 4“ ‘tymuatoréw. Dzigki niemu otymologia — uprawians do- tad na poziomie przednackowym { polegajaca na poszu- ‘iwaniu motywac)i sementyczne) dla wyrezéw w oma- ‘czane} rzeczywistosci poprzex przypadkowe kojarzente {eb 2 lnnymi wyrazami tego samego jezyka (por. np. vul= pes quia pedibus volat), a wige bedaca swego rodzaju na- miastka leksykologii —" osiagngla poziom naukowy jako ‘etymologia sensu stricto opatta na: a) poréwnywanta ba- snogo wyramu 2 Innymi (starszymi) wyrazami jus to te- {go samego jezyka, jut to jezykow pokrewaych oraz 1) na regularnosei odpowiedniosel fonetycznych poréw- nywanych wyrazéw. W zakresie gramatyki historyeznej po J. Grimmie posypala sie cala lawina opracowaa podob- ‘hego typu w dziodzinie poszczegélnych jezykéw 1 grup Jgzykowych indoeurope|skich. Do najwabniejszych auto- r6w naleta: F. Diez dla jezykéw romatskich, J. K. Zeuss a jezykéw celtyckich, F. Miklosié dia. jezyk6w sio- ‘wiatiskich, G. Curtius dla greki, J. N. Madvig 1 W. Cors- sen dla laciny, Th. Benfey, O. Béhtlingk 1 R. Roth oraz 1H, Grassmann dla staroindyjskiego, A. Schleicher dla li- ltewskiego iin, Pojawiajq sig rdwnlet coras licznie) opracowa- nia monograficzne csimych problemdw 2 zakre- Su gramatyki indoeurope)skie) 1 historycane), jak np. 'W, von Humboldta (o duals), A. F, Ptta (0 liczebnikach Lreduplixac}i), H. G. Grossmanna (0 dysyiilachi przyde- ‘chowel) 1in. A. Kuhn zalozyl w tym celu czasopismo in- ‘ocuropeistyczne, mane odtad pod nazw4 Kuhn's Zeit ‘schttt (od 1852 1). Tu naleza rowntet pierwsze opraco- ‘wanle historit danego jezyke (nlemieckieyo) J. Grimma, {8 potem W. Scherera W dziedzinle gramatyki in@ocuropej- skie) na czolo wysuwa sie A. Schleicher (182— 1608), jednoczesnte botantk i jezykomnawea, autor drugte} po F. Boppie gramatyki poréwnaweze) indoeuropejskle) pi. Compendium der vergleichenden Grammatik der I dogermanischen Sprachen (2 t.: 1861—1862). Tom pierw- ‘szy zawieral fonetyke czyli inwentich ewolueje w poszezegélaych jerykach. W tomie dru- tim majdowal sig wyklad analizy morfologicene} traktu- Saey o plerwiastkach { tematach, fleks)i | derywacj. Pod= Stawe stonowila semantyka, w kidre} obrabie rozréinio- yhe zostalo zaczeaie wlaiciwe 1 stosunkowe. Skladnia traktowana byla Jako morfologia zdania. Autor postawil sobie za cel rekonstrukele praj@zyka Indoeuropejskiego {aa wzér paleontologli) traktowanego jako fakt realny, ‘zapominajge, 20 wazelka rekonstrukcje musi byé hipote: ‘tycane i waglgdne. B, Jexykoznawstwo diachronicane,te- oreiyezne. W zakresie jgzykomawstwa ewolucy}ne- ‘go dominuje w tym okresie nurt Diologiceny, ktérego, Ezolowym reprezentantem jest znéw A. Schleicher Postawil on sobie za zadanie ni mnie) ni wigee) tylko 2a- ‘stosowanie teorit ewoluc)i gatunkéw K. Darwina do ewo- Juejt Jeeyke. Uezynil to zgodnle ze swym! pogladami na nature biologicana jexyka, wedlug ktrych Jezyk jest funkeja Diologicang organizmu ludzkiego zgodna 2 je- ‘90 wysokim poziomem ewolve]i (por. min. Die darwini- che Theorie tind die Sprachwissenschatt, 1963). Jezyk ‘6inig sig migdzy s0bq tylko formami zewnetrznymi spto~ Yradzanymi do roinic fizjologil @2wigkow mowy { rézic Joh Kojarzenia £treselam psychicznymi, Jak kazdy orga- nia My. Jaye ols ne ewotle ett Jogo tah przedhistoryceny, przedliteracki) i umiera eg ‘tap historyeany, teracki). Teorie A. Schleichere repre- ‘entaja puakt Kulminacyjny nurtu bfologicenego w ling- wistyce XIX w. ©. Jezykoznawstwo ‘wistyceny. Fonetyka fizjologiczoa kontynuuje dawne tra Gycje_w tym zakresie w osobach takich badacay, jak ‘S Miler, GL. Mereket ezy H. Helmholtz; pojawiaja sie rownied “pocaatki fonetyki fizycune}, instrumentalne} (por. np. K: Ludwig, wynalazca kimografu up : Sprachbaues, 1860), oplerajgc sie glownie na sugestiach \W. von Humboldta, wprowadza on rozrGaniente Jezykow formalnyeh (Formsprachen) { aformalnych (lormlose Spra- chen), kezyznjqce sig 26 zoanymi trzema typamt (izojq- ce, aglutynacyjne, fleksyjne). 4 Ores kulminac}i pratoms (18701900) Haslem naczelnym te) epoki w nauce, a takte filozo 4, jest pozytywizm wysuniety przez A. Comte’ {i glomony glownie praez J. S. Milla, H. Spencera, a take te H. Tolne'a, Wystapili oni 2 postulatem oczyszczenia nauki 2 wszeikich naleclaloset eprioryeznych i metafic zyemych na. r2ecz_konkretnych faktow 1 istnle)gcych ‘migdzy nimi relac}i dajgcych sig stwierdzié empiryca- hie. To warystko w ujgcin diachronieznym 1 prayczyno- ‘wym, Dwa giéwne nurty epoki — blologiczny 1 psycho- _ ogiczny. — dochodza tu do kompromisu na plaszczyinie figjologicene}, wyalkem czego jest dominujqca, wspélna postawa psychofizjologicazna. Jest to row ‘lee plasaceyza, na ktéte} nauki humanistyczne zosta}y prryblizone — by nie powiedziet podporzadkowane — ‘Baukom péxyrodniczym. Okres ton stanowi kulminacig Tingwistyki X1X.w. 2 je) wezystkimi dodatniza { ujemay> mi cechami, a jednoczesnie jest oktesem przctomu w Kier rrunku Hingwistykt XX w., kt6re} cecha najbardzie} cha- rakterystyczng jest strukturalizm, A, Jazykomnawstwo diachronicane, teoretyeene. Jezykomawstwo teoretycane jest ti tak éeléte zespolone 2 materialowym, te w praktyce trud- ho je rozjranieaye, © teorli movi sig glownie z tego powodu, 26 ponyeje centralng zajmuje w tym olresier Vszkola mlodogramatyczna” — wysuwajaca ‘Skredione postulaty teoretyezne i metodologiczne. Szko- ‘e te reprezentowato Wwielu mlodych { wybitnyeh fndoeu- ropetstow (ewigzanych giéwnie 2 uniwersytetem w Lip- ski), takich jak: K. Brugmann, H. Osthoff, B. Delbrtiek, ‘Ac Leskien, K, Verner, J. Schmidt, « takze F. de Saussue 6 syachroniczne, Towe, Na czolo wysuwa sig tu fonetyka, Teprezentujac obecnie dwa kierunki: fizologleany { ling: Fonetyka jezykoanaweza jest to fonetyka_fizjolo- | glemna lub tizyeena uprawiana pod Ketem widzenia Jezy- Kowym (= diachroniemym); giown! je} praedstawiciele tov Ro von Raumer, K..M. Rapp, a zwlaszeza E. W. von Bracke D. Jezykoznawstwo synchroniczns, teoretyczne. Istnioja tu, jak powiedziano, dwa nur- ty: biologiceny, reprezentowany gléwnie przez A. Schlei- chera (20b, wy2e), oraz psychologicmy, Ktérego giéw- nym. przedstawicielem Jest Heymann Steinthal (18231600), Ucze W. von Humboldta, praejal od nie- Go punkt widzenia psychologistyczny, ale zmodyfikowal go w ducht. psychologit J. F. Herbarta, traktulac Jezyk Jako priejaw zycia psychieanego tak spolecenosel (na- rodu), jak 1 jednostki, Zwalczal on punkt widzenia 1o- ‘icany w lingwistyce, powolujac sig na fakt ewoluc je- azyka w czasie { przestrzenl, sprzeceny 2 uniwersalizmem logikl. Jogo glewne prace’to: Grammatik, Logik, Psy- chologie, thre Prinzipten und Verhiltniss rucinander (1855) oraz Einleitung in die Paychologie und Sprachiwis- senchat (1871). | E.Klasyfikacja jezykow éwiate. W dre. Ginie klesyfikacji genealogiczne) cxolo- ‘Me mie)sce zajmuje oczywigeie rodzina jezykova indo- europe)ska, « jednoczeinie stopniowo ulegaja sprecyzo- ‘wanlu dalsze fodziny, Jak semicka its. Z drugie) strony A. Schleicher formuluje schemat dyterencjac}i prajezy- kaw czesie prowedzgce) do powstania rodziny jeryko- We); jest to taw. teorla drzewa genealogicz nego (Stammbaumtheorie). ‘Teorig te w_nastepnym okresie skoryguje 1 uzupelni jego uczeh, J. Schmidt, Awérea tev. teori falowe} (Wellentheorie), ila: strujgce) proces unifikae}t jezykow w praestrzeni w wy- niku wzajemnych kontaktew 1 powstaveania ligl Jezyko- we} W ukresio klasyfikae}i typologicznes "_jqzykow Swiata wystapil z nowymi koncepejami H. Stein- “thal (Charakteristik der hauptsdchlichsten Typen de é 45 ee xe i wielu innych. Wystapil oni — praecivstawinjac sie ‘aayejonalistom (jak A. Schleicher, H. Steinthal, G. Cur- tus) — 2 programem iyeznym w Jezykoznaw- stwie, na ktéry mloiylo sie kilka charakterystycanyeh unktow, mianowicie: '@) stanowisko wylgcanle diachroniczne 1 prayezyno- ‘we, utodsamiane 2 jedynie naukowym; 'b) Konicepeja praw fonetyeznyeh, traktowanych (ne ‘wa6t_praw przyrodnicaych) Jako odpowiedniotct dia- chronicane beawylatkowe, ograniczone Jedynie crasem Vpraestraeniq. (2 racji Konwencjonalnoset jezyka), ale takge dzialaniem analogii, czynnika natury psychiczne). pojetiajacego sig na plaszezyinie morfologiczne} i pod- ‘Mratajgcego — w wyniku blednych zo stanowiska dia- chronicenego skojarzet — regularnott iachronicena na faeez nowe)’ (czgiciowe)) regularnosel synchroniczne}. W ten spasdb regularnosé byla domeng fizjologil, a nie- regularnosé peychologil; ©) postawa jologiczna heteronomiczna) w objagnianta faktéw i zjawisk jezykowychy 4d) postava minimalistyczna, eliminujgca wszelkiego teoretyezne na recz badah wylacz ¢) Postawa asystemove, traktujgca Jezyk Jako sume Jedostkowyeh faktow i zjawisk: 4) utozsemlanie Konkretnego jednostkowego méwie~ nia 2 abstrakeyjaym i ponadjednostkowym jezykiem, fraktowanym Jako srednia realizac}i jednostkowyeh; ‘g) w dziedzinie {ndoeuropeistyki rezygnecja 2 rekon- strukejt prajgzyka, traktowaneso jako jedynie symbol Felac)t genealogicanyeh, a takée rezygnacja z postawy ‘wartosciujqeei, charakterystyeme) dle romantyzma, Bodicem dia sformulowania tezy © berwyjatkowosct praw fonetyeznych byly powtarzajace sig wypadki ells fninowania nieregularnoget w odpawiedniosciach fone tyeenyeh, tore po bardzie} Scistym sformutowanin da ego prawa okazywaly sig ezgsto pozorne; poczatek dat tuk. Verner swa rosprawg pt. Eine Ausnahme der ersten Lautversehiebung (1877), Korygulaca prawo J. Grishma, Najbardzie} charakterystyeme dla szkoly miodograma- atyeane) te o bezwyjatkowosei praw fonetyeznych przedmiotem 2ywe) dyskus}i ich zwo- ‘ony Mary skodytkowet satoenie teortyerne satoly miscsramatyemel, byl H-Paut” (16461021) Jake tutor tnspion der Sprachgeschichte (B80. Wy Bite to ain wartscich w.snaeznym stops €o ai obtuse Igcey w sable w spos6b harmony a. toamale teonezte skoly = rastlng podbudowe mate owe. Nosy padkreii, 2 jst to plocwaze tego typ EU" rysou) tan atskowe) opracowaste:w tngw= see STednocriienlektéresizajnoelsekoly mledograma- tyeana) spay le obonyc}q a wlls wepoleznayeh Do cjmyiniejerych. oponentéw sale romenisla Fo sehucierat (ia42toa), Wysepomat on pas: {eke pryetsiezeme Geterminiomae‘miodogremaly- Abe ‘vonty ceynnita homanistyeznego w Jeryit! pod Kreliajge ty Jodnoath Iida} Jako wlatlwego Aa ‘ei emnomeh W aio se * raw Jezykowyeh | Sytorenclell Jerks, Suwa proce awlrs soir pc ago Sohacherdt rover (1) Stncwio Kompromisowe { neuralne w dystusi nad problestyka,lodogramatyeana 2a}mowal| W. De Whitney UWtr_it00, lngwista smerykaikl eutor thin. The Land Growth of Language (879 fey est Jednossinssjawiskiem natry’ 1 wytworem KOMMEY icywilizae| Iudzkie}, wobec togo jqzykoznawstwo nie” move byé vesamiane 2 naukg prayrodnicza i nigdy nie fsiagnie cllowite} regularnosel. Przestrzega, rowniek reed podpeegdkowywaniem Jezykomawstwa psycholo- ‘i, bo cole tyeh nauk sq rane. Z drugie) strony pod- testa roleerynmika spolecznego w jezyku Jako nara iu Komusiaehi spoivczne). ‘Odeqbnipozyele zajmuje Witheim Wundt (18%2— 1920) — lel, paycholog, filozot i jezykoznawea —- Jako tworca sysenatyeme} teoril psychologiczne} jezyka ule to) ze stanrfska ewolueyjnego. Zmodyfikowal on psy- w 1g sie nowe dziedziny, mianowicle: sklednia, semantyk; a takie kultura indocurepe)ske: "W. dziedzinle gramatyki indoeurope)- Ske) pojawia sie trzocia z kolei synteza podsumowu- Jaca Wyniki dotychezasowych badan w te} dziedzinie. Je} autorem jest K. Brugmann (1849—1919), a dzielo no- si tytul Grundriss der vergieichenden Grammatik der idg. ‘Sprachen (2 t; 1886—1892), skladnie opracowat tu o80b- zo B. Delbriick. Drugie, poszerzone wydanie wyszlo w la- tach 18971916. Ukazala sig tet kxétsza redakcja pt. Ku- ze vergleichende Grammatik der fdg. Sprachen (1902— 1904). Dzieto to, impomujgce solidnoscig naukowa, stano= wilo — prayaajmnie} do polowy XX w. — niezestapiong Podstawe materialowa dla badat indoouropeistycanych. W dziedzinie etymologit | leksykografit indoeurope)- skio} Godnym kontynuatorem A. F. Potta jest A. Fick (18331916) jako autor Vergieichendes Worterbuch der ‘id. Sprachen (w czterech tomach 4 wyd. 1690—1900, foprec.. czesciowo przez innych autordw), stanowigcedo nlezbedne uzupelnienie gramatyki Brugmanne. 'W dziedzinie gramalyki 1 leksykografii poszczegél- rnych jezykéw indocuropejskich dziala obecnie cala ple- Jada Zmakomitych uczonyeh, Ktérych tu wymienimy tyl- ko praykladowo. Grupa Indolraaska: “W. D. Whitney, ‘J Wackernagel, J. Grassmann, C.C. Uhlenbeck, A. V. W. Jackson I ins Jezyk grecki: K. Brugmana, G. Meyer, ‘A. Thumb, P. Krotschmer i in.) grupa ftalska: R. Kilner, F. Stolz, W. M. Lindsay, F, Bicheler, R. von Planta, R. S. Conway 1 in jez albatiskis G. Meyer, Jez ormiafskl: 5. F, Hobechmann, je, germafske: 1, Paul, W. Braune, (0. Bohaghel, 0. Schade, W. Willmanns, F. Kluge, A. No- teen, W. Streitberg, E. Sievers | in; grupa baltyeka: F. Kurschat, O, Wiedemann, C. Ulmann, E. Bernecker ‘in, qrupa slowiatska: A. Schleicher, V. Vondedk, J. Ge- bauer, A: Muka, FF. Fortunatoy, A. Potiebnia, A. Ma- eck, A. A. Keyfiski, A. Kalina |i ‘W dledzinte opracowath bardzie) szcrogélowychy traks tujgeyeh © réinyeh zagadnieniach (m. in. 0 coraz to: no wych ,prawach fonetyeaych") lub 0 okreslonych dia- ach jezykounawstwa gidwaie indoeuropelskiego, daiala 50 holoale Herbarta, odr2ucajae Je) charaktor mechants- tyeany, sntelektuolistyczny 1 naluralisiyemy na r2ece tworezo}syatery, woluntaryzma i parallizma paycholt Zyemego, Worew mlodogramatykom podkreslal rowaiek Tole paychologit spolecene), kt) wyrazem sq instytae je spolectne, take jak eavk, sxtuka, obyczae, religia {id, Poglady swoje wylozy! w fundamentalaym dzile pt. Voikerpsyehologte (101), ktorego cagse pierwsza pl Die ‘Sprache (wt) ostala poswigcona Jezykow. Jak, Je= {Go ewolucje, Torumie ob jako reakc}e na bodice psy- ‘chieme, Kumulacja trescl psychicznych (emocjonalaych {'oluntalnyeb, # nastgpnie ntalektualnych) ulega. wy ladowaniu'w tucboch ekspresywaych (Aus drucksbewegungen) migénl kotceyn i twarzy, a takte Sparatu glosowego; tym ostatnim towarzysay a wie ki ckspresywne. (Ausdrucksiaute), W ten sposod do- Salo do powstania najpierw mowy mimiczze), a nostep: fie glosowe); #4 to dwa elapy, ktOrych nastepstwo idzie ‘w parze 2 o2vojem Swiadomose! ludzkie) — od niekon- Trolowanyeh aktow venucia | woli do sviadome) reflok- ‘i intelektualne). Mowie glosowe) towarzyszq relikty ‘mowy mimicane "W morfologit zagadnieniom centralnym Jest system cxgiet mowy 1 Kategori morfologicanyeh, Tleksy}ayeh Ferywacyjnyen. Autos cnalizuje Jo wysustajac wlasne, Godne uwagl koncepcje paychologistyeme. W sklednl {0 podstave tania lezy analiza wyobrazenta celosciowe- {go na Jego cxeécl skiadowe ztelacjonowane podtug sto- Stnkéologleanyeh (u H. Paula na poczatka byia synte- Za). Po skadnl naslepuje semantyka historyezna 1 t20- Tia pochodzenia mowey. W ten spose W. Wundt stwo fayl teorie payehologiczng grammy, kira stala sig pod- Sawa dla oprecowas materalowych postczogélayeh ee Sykow praktyesnle do drugie) wojny swiatowe} B, Jgzykoznawstwo diachroniczng, materialowe, Bylo to glowne pole dzialania jezy: koznaweow w omawianym okresie, Te same kierunki, co ‘w okresie poprzednim, sq obecnie intensywnie kontym: ‘wane { dochodza do pelnego rozkwitu. Fonadto pojawia- asa ° ‘wielka Slo praewainie tych samycwybitnych uczo- yeh; do wyée) wymienionyeh dochodzg tu: H. Osthott, ‘A. Leskien, Ch. Bartholomae, F- Bechtel, J. Schmidt, ©. Hoffmann, H. Hlet, F. Solmsen, B. Wheeler, E. Lidén, J. Loth, H. Méller, Per Persson, J. Mikkola, A. Brlickner iim, ‘Na szezegéing uwaye zashuguje tu praysaly tworea Je aykomawstwa strukturalnego, F. de Saussure, autor sze- regu prac, giéwnie Mémoire sur le systeme primitil des ‘voyelies dans les langues indoeuropéennes (1878), dzie- a wnoszqcego Istotny postep natury tak merytoryczne} (wokalizm indoeuropejski, Jak i metodologiczne} (syste- ‘punkt widzenia). ‘Skladnla, Lingwistyka curopejska do lat siedem- ‘dziesigtych obywala sig praktycznle bez skiadni, obeX ‘mujge tyIko fonetyke { morfologig (w ktére) miescla sie réwnie? semantyka), natomiast budowa zdania rorumiana byla. jako mechanicene Taczenie form morfologicanych W tekéeie {morfologia adania) + zagadnienip zjody, re- ‘Eeji, szyku, a takte stylu, Tradycje tg przelamat B, Del brdek (18421922) Jako autor dziola pt. Vergieichen- de Syntax der idg. Sprachen zamierzoneqo jako tomy 3-5 gramatyki K, Brugmanna (16931900). Autor dla po- ‘seczegelnych kategorii morfologicanych usituje ustalié ich :naczenie podstawowe (Grundbedeutung), rozumiane ‘w szerokim sensie somantyczno-syat 7%, a nastep nile ustala Jego zastosowania tekstowe w réznych jery- kkach indoeuropelskich. Jak wige widae, byla to skladnia wwychodagea od inwentarza systemowego, a nie ad tek- stu. Podobnego typu opraccwania zaczely sig polawiae w aakresie poszczegélnych jgzykOw. ‘Semanty ka, Na czolo wysunal sig tu uezony fran~ cuski M. Bréal (18321915), ktéry postawit soble za col stworzenie semantyikt (Vermin utworzony przez nle- (90), romumiane) Jak6_nauka traktujgea o prawach ro- Gularnosclech w proceste ewolucji zaccenlowe} wyra- Zw, Badania swe zebral w pracy Essai de sémantique (1897), prey cxym Jogo rozwazania mialy charakter ezes- Clowo logiceny (zakresy), czgéclowo psychologicany (aso- ‘jacje). Na og6l dziedzina te 2 racji obserwowanych liez- © 5rnych nieregularnoici nie cieszyle sie wzgledam! miodo- Sramatykow, niemnie} pojewily sig tu corar 1o nowe opracowar Co sia tyey klasyfikaci genealogicz- ej jeeykéw éwiate, to zostal ostatecznie ustalony pod- Stawowy sklad rodziny Indoeurope|skie} (préce tochar- klego | hetyckiego) oraz stosunk! pokrewlefstva stnie- geo Ww je} zakresie, Rownolegle sity prace nad ustala lem innych rodzin jezykowych czy trw. lig oraz ich Stosunkéw do rodziny Indocuropejskie}i w pierwszym Fagdaie chodzi th 0 jezyki semickie, ugtofidskie, alta)- skle, a takte kaukaskie. ‘W tym okresie powstals nowa galgt indoeuropeisty- ki, zajmujgea sig zagadnleniami kultury matesiaine) Hduchowel, praojezyany 1 ekspans}i terytorialne) lud6w indoeuropejskich. Poczatki zaistniaty tu weneénie} (A. Pic tel), obecnie za czolowym praedstawiciclem w tym za~ kresie jest O. Schrader (1855-1919), autor dziela Sprachvergleichung und Urgeschichte (1890), w ktSrym, ‘oplerajae sie na 2godnosciach leksvkalnych, silowal wy Ciggaé okresione wnioski netury Kulturowe), Badanie te Jeanakgd poczatku napotykaly znacmne trudnose ©. Hkykoznawstwo synchroniezne, materialowes Szczegdinie wysokl poziom osiaga tt fonetyka, poza tye wyodrebniag w morfologit 1 leksykplogii onomastyka, w Dada tad jerykami apwyml -— dialektotogla 4 geogran ‘a lirgwistyerna, t Fonetyka. W wyniku roinic w zakresie metody. Xtosalo do rozszezepienia je) na dwa kierunkt: a) tredy= feyiny, oplerajacy si@ na wraienlach xnyslowych, b) no- ators, stomnjgey dla véeiflenia badah we ora stet= rym zakresle aparature flayexa; Jest to fonetyka tn Strumentaina, Fonetyey tradyey)ni, gléwnle E Sievers (Grundaige der Phonetik, 1881), H. Sweet (Handbook of Phonetics, 1977), P. Passy { In. w bedaniach swyeh Kone centrula sie na’ sttonle fijologicene) diwickéw mowy, bdréaniajge’ cecky stale — wystapulace w wymowis. 3 ‘wall: J. Baudouin de Courtenay (Opyt foniethi rlezlan- akich goworow, 1815) i J. Winteler (Die Kerenzer Mund: ‘art des Kanfons Glarus, 1876). Werétce zaczgly sie po- Jawiae systomatyeme prace w Niemezech, Franc}, we Wioszech itd. mad opracowrywaniem rvlaszcza atlasdw Lngwisieznyeh odnofnych rajow. Poeatk del w Nem G Wencker (18521911), ktéry rozpocza! opr ‘Sowywani sara somleciogo (Deutscher Sprochatas, fo 1681). Jednakze najwybitniejszym przedstawicielen ‘Geografillingwistyeme) by! éwezeénie J. Gillieron (954-1920, dry weaz 2 . Edmontem opracowal funda- ‘entalay Alas Ungulstique de Ta France (10021912) We Wioszech prace dialektologiezne _zainicjowal G4. Ascoli ele do opracowaniaallasu dojdzie dopiero pétaie) Révnolegle idq tet prace w dzledzine zrdtnicowa- nia spolecanego Jqnykow, Ww zakreslo te. )g2YKGW spe ‘ainyeh Gargonéw ete). D. Jezykoznawstwo synehronicane, teoretyerne. Womawianym okresteIsniela tu dva jeden. bardaie} ogélny, dotyezacy istoty Jezyk, rughybardzie) szczegdlowy, dotyexgcy skladni § fone: tyco ogélne} dominuje teoria_psycholo- gicena jezyka W. Wunclta, obok ‘le) Jednak Istnieja wa Kierunk! drugoplanowe, Kontynuujace-nurty ‘chologiezny i biologiczny. a Pradstawicielem pierwszego jest F. N. Finck (19671010); podjal on teorie ITumboldta (duck ‘wewngtrana forma Jeryka) 1 Stointhela (etnopsycholo- ia), usitujac znalesé odpowiednioéci miedzy typami for- salnym! jezyk6w i typami psyehicmymi postuujacych sig nimi spotecanosei (por. Der deutsche Sprachbau als ‘Ausdruck deutscher Wellanschauung, 1899, Die Aulgabe lund Gliederung der Sprachwissenschatt, 1908). Konty- nnustorem, a wladciwie epigonem, nurty biclogicznego fest F. Maller (1899-1808), ktéry usilowel przyporzadko- yt sobie wanjemnie typy jeykowe | resowe, oper He rasa Jest 2Jawiskiom fizjologicznym 1 oblek- rental eee Seselensporesicaye: | ak aaa Ey are Se a ee ates Beaty Saat e hens oan ena sates eee pC i ret Banna teary ciee se Sea aren ee eae See at eeter Mets eae i agen Sa Ma ead Setar niente ae cae soda ar CE AUR ele Saar eens meee ee iis sete Soom earner ee am Bat ge ede arty eRe earl ege meee ee eee ran ee ILE es cates alee ° Bie eighteen ont igi Sates ak nee ea aoe a0 ny a a oi tpt Xe (Cath eer cecicaeieatt Sno mn ete aera a iiey ee te ee et We neste aga pee Ga 52 ‘ow (por. Allgemeine Ethnographie, 1873; Grundzige det ‘Sprachwiesenschalt, 1676-1038). Jedli chodai o probiematyke bardzie} szczegétowa, to w dziedzinio skIadniplerwszym teoretykiem sens stricto byl J. Ries, ktéry w 1. 1894 opublikowat prac ‘pod charakterystyezaym tytulem Was ist Syataxt. Autor ‘proponuje tu jako przedmiot skladni strukture wyrazowa, (Wortgetage), bedgca praeciwienstwem wyrazu (Einzel= ‘wort, postulujge w jedaym I drugim wypadku anelizg formy i maczenia. W ten sposéb jednak skiadnia po sta- ‘emu sprowadza sie do ,morfologit ulania", w ktére) nie ma mowy 0 dystrybucji relatywne} wyrazow (orm) w tekicie (pomijajac juz sprawy takie, Jak odréénienie struktur atrybutywnych 1 predykatywnych, funke}t (orm) prymamych 4 sekundarnych itp). Biegun praeciwny, réwniet Jeili chodzi o rezultety, stanowi fonetyke. W te dziedzinie istotny krok na pr2éd uczynila taw. ,Kazaiiska szkola polskie} lingwisty- 11" (por. R. Jakobson, Blaletyn PT XIX, s. 3—34) Ww oso- bach J. Baudouina de Courtenay (18451925) IM. Keuszewskiego (18511607). Obydwaj onl, mitra { uezef, zastanawiall sig glownie nad dwoma 23° jadaieniami: a) zwigzkiem migdzy diwigkiem 1 macte- niem ore b) funkeja jezykowa regulame) obocznosci (olternacf) glosek. Rozwazania te doprowadsily ich do dréinienia amiennych postaci oraz stabilneyo jqara iioski (= warlanta { inwariantu) w aspekcie raz statyez- hhym (= synchronicanym), tax dynomicznym (= diachro- hicanym) oraz do stwierdzenia rozbieznosel migdzy natu- 19 lnycang déwigkéw a ich rzeceywista funkc)a w Jezy- Ku. W konkluzjt wysunell ont postulat podzielenta do- lyehexasowe} fonetykt naz a) antropotonike, czylt flajo- fonetyke (= fonetyka), oraz b) fonotyke wlasciwa, czyli prycholonetyke (= fonslogig). Najmmnlejszqjodnostg plerwsze) Jest gloske, w zakresie dragie] fo Kkresio morfologit jest morfem, rozumlany Jako ina. t mortologicany (termin wysuniety pried J. Baudout ssnalde Courtenay), Rozwazania te zostaly zawarte glownla ‘W pracach: J. Foudouln de Courtenay, Proba teorl alte ‘nacj! fonetyeenyer (1894) { Weensel des ,s" (8, 8) mit {2K In der polnischen Sprache (1869) oraz M. Kruszew- ‘i, Ober die Lautebweehslung (188!) 1 Oezerk nauki ‘0 fazykie (1883). Jak widaé, obs} autorzy stworzylt pod ‘awy teoretycene odrézienia tego, co W pewaym stop ‘i'w praktyce bylo znane z badaf w zakresie fonetyki {radycyje} 1 instrumentalne). Jednoczesnie uezynili lazy istotny Krok napreéd w daledzinie uéeislenia po- Sgcia systemu, mianowicie w Kierunku odrétnienia sub- Stancji | formy oraz formy 1 funkeji; tym samym do- Drowadzil on! jezvkoznawstwo nlejako do prog stru euralizmu. 'W tym czasfe stanowisko niezaletne od szkoly kazat- ‘kioj, ale zblitone za}mowal wybitay fonetye duiski ©. Jespersen, autor min, Lehrbuch der Phonetik (1900); podkreslal on min. charaktor relatywny réinic Géwigkowych uzalemnionyeh od tego, w jakim stopal Stubg one do rdinicowenia zoaczenia wyraz6w. E Klasyfikacja typologiczna jezy- Kévw, O Klasylikuc}i genealogieane) byl jut mowa. Co fie tycry klasyfikac)i typologieane, zostaly obecnie wy- funigle dvie propozycje. jedng dal W. Wundt (oe oma- ‘winnym, wyee) dzile), drug F. Misteli (w drughm wy- ania dziele 1H, Steinthale Charakteristik der haupts ‘chichsten Typen des Sprachbaues, 1993). Prezentujg one Féine waranty Klasyfikacyjne, parte ne kryteriach ‘morfologiceno-syntaktyezyeb, takie psychologistyer nych | zawierajqce na ogét ten sem wspolny trzon W po- oct jgeykéw: Inkorporujgeych, iolujacych, aghutymy ceyeh,fleksyjnyeh itd. Jednoczedale zaczcto soble adawa® Sprawe charakteru wzglednego tych klasylikac}t (zo). ‘ap. B, Delbrlek, Grundizagen der Sprachlorschung, 1901), Nalety réwalet wspomaieé o kwestii wastosclowania Jgaykév, £ oryginalng proba w tyin zakresie oceny je- ‘2ykow 2o stanowiska kryterium postepu wystapil O. Jes persen (Progress in Language: 189). Podsumowante, Jezykomawstwo XIX wieku 56 lozoticzne te} epoki, to waing role odegraly tu: 4) fenomenologia E Husserla 2 Je) nastawieniem enty- paychologicenym i postulatem uwjmowanla bezposrednic- (0 rzecty | istalejacyeh migdzy nimi relacj oraz) idea {inm” B. Crocego wysuwajacego na plan plerwszy ekspre- slg dyktowana intuic estetyezna mowigeego. Wane 1ja- ‘wisks pojewiaja sig rowniet w dziedzinie nauk bezpo- Srednio'swiquanyeh 2 Iingwistyha, mianowiciew logics, peychologit | tocjologil. W logice dazenie do usc Tenia teorii wnloskowania (ztiniclowane w XIX v.) do- prowadzito do metematyzac}i logiki ezylt do powstania, Togiki formalne} (8. Rossel, A. N. Whithead 1 in). W psyeholog!i seczogélnle waing role odegraly: 2) payehologia portaci M. Wertheimera postulujgca ujmo~ ‘wanle catoiciowe, a wiec systemowe, raeczy 1 zjawisk feb) psychologia behawio J.-B, Watsona. W socjologil dominuje postulat E. Durkheima, do- tyemey obiektywizac}i badaa socjologicenych. ‘Wyimienione orientacje | prady (z wyiatkiem ,idea- Alama’ B. Crocego) wytworzyly klimat, w ktérym doszlo ‘do wykrystalizowanla sig nowego prastomu w lingwisty= ‘ce, polegajqcego na Koncepe)i Jezyka jako systemu, Forumianego Jako ukled formalno-funkeyiny, asubstan Cjainy, relacy}ny. Pojgcie to zastalo prieciwstawione po- Seciu sumy jako otwartego zbioru jednostek substan yeh, lunch, Tak powsisla antynomia jezy ko znawstwa strukturalnego | astruktural- ‘nego, nawarstwia}gca sig na dotychczasistnie}gce, Jak Keidy sterol ruch vmyslowy, strukturalizm ob)al Sym Zasiggiem rOwnlet inne dziedziny humanistyki (soejolo- ia, Mteraturoanawstwo, bistoriografia etc), a takke - twérceose artystyceng (abstrakejonizm, formalizm, funk cJonalizm). ‘Co sig tyexy perlodyzac|i chronologicmne} lingwisty= 1 30 wot to masa tu wdc = grabmes tay okresy po ok, 25 lat: 1) poczatk steukturalizmus 2) toakwit strukturalizma eufope)skiego i 3) rodkwit rukturaliamu amerykatiskiego. ‘cechuje row) nie spotykany dotad w daigjach lingwi- SIVEL Jest to okres, w ktdrym: 1) Jezykornawstwo osiggnelo po raz piecwszy posiom 12) Preobadano precyzyjnie | rystematycznie ogromay material jezykowy, gléwnle w zakresie rodziny Indoeuro- pejskie}. 3) W 2akresie teorii zbadano waajemny stosunek j¢- ‘zyka { peychii jednostki { grupy (aarodu) oraz stosunek Jqzvka I Tzjologit rowniet Jednostki < grupy (case) 4) Ustalono klasylikacje genealogiczna 1 posuateto papzzéd sprawe klasyfikac): typologiezne) jqzvkOw. 5) Osiggnieto istotny postep w posaezegdlnych daia- tach lingwistyki (fonetyka, morfologia, semantyka, dia Tektologia ita). ‘Sq jednak i zjawiska negatywne, do ktérych moto salleaye: a) wylgeznose postawy diachroniczne), w isto: ‘ie raecxy wiéene} wobec natury funkcyine) jezvka, ) postawe heteronomicma, psychofizjologiczng w ana linle 4 objagniania Jezyka, c) traktowanie asystemowe (astrakturalne) Jeryka jako sumy dose lutnie £6 s0bq po- ‘Wwiguanych faktow zjawisk. W-sumie byl to. okres imponulacego roxwoju, ber tarego trudno byloby sable wyobraaie obecay stan ling ‘wistyki, ole zarezem okres roxwaja Jednostronnego, po Ktérym jezykoznawstwo siggnie ponownie do wiek XVIIL by nawigzae zerwang tradyeje bades w pierw: seym redzie synchronicznych, “VL WIRK xx (STRUKTURALIZM) ‘Wiek XX rozpoczyna nowa erg w lingwistyee, ktérq ‘ainicjowela «r ewke Ja. praeciwko skrajnosciom jqzy Kornawstwa XIX w. (gl6wnle szkoly mlodogrematyer- 1e)), wystepujgca pod hasiem szeroko I specylicznie ri ‘umianego yidealizmu”. Jeli chodaio podloze fi a 1. Ottes pocratkowy struktratiamy (10001025) Rorumlente jezyka jako system (struktury) wysuno nna plan plerwary plaszezyzng synchroniczna, czynige ‘6wnietz tego typu Jezykoznewstwa — dzicki odpowied- ‘le} metodologti — nauke w pelnym tego slowa znacze- niu, Waznym novum jest tu pojawienie sig odeqbnego metytorycanie Jezykoanawstwa amerykaiskiogo. Jezykoznawstwo europelskic Jezykoznawstwo strukturalne. Whasci ‘wyim jego twércg jest F.de Saussure (1857-1913), tal sig on nim dzigki wykladom genewskim opublikow. nym posmlertnie przez ucznlow (# notatek) pt. Cours de lingulstique générale (1916). A oto giéwne jogo tery: je yk jest systomem znakow glosowyen sluzacyeh 20 praekazywania myll cxlonkom dane) spolecmoset, ‘mak (signe) zawiera strong omaczajqca (signitiant) Voznaczang (signilie) weajomnie sie. warunkujace; Jest ‘on arbitralny €o do formy strony oziaezajaee) © propr CJonalny wagledem oznaczane) r2ecrywistosel, abit rosé formy Jest w stosunku do. jadnostki ograniczona tradyejg i eutorytetem spotocznosels znak ma budowe linearng; obok znaczenia posiada on wartosé wynikaacg 2 relacji do innych znakéw: Jezyk Jako s¥- stom relac | oporyejt Jest forma, a ale substancla — lak po stronie omaczajgce), Jak | oznaczane); jest on rownied urzgdzeniom funkcyjaym, forma bo- ‘wiem jest nig tyIko tyle, 0 ile pelni okresiona funk. le — i na odwrdt; elementy jezykowe lacza sig ze sob: hae zasadzie relachi asoejaeyjnyeh (peradygm yemych) i syntagmatyeznych, a ich walemny stosunek jest taki, 28 plerwsze sq podatawiaine w ramac Miene) poxyc)i symtagmatyeznele drugie nie sq. pogst oncepeja ta umaezy mechanizm wrajemnych smicdey systemem (romumianym jeko inwentarz ako gramatyka); na pekty jez yk (lan méowiente (parole); plerwszy jest ziawiskiem strakcynym i spoleeanym, alineacnym, drugi jest kom »kretyny, indywidualny, linoarny: w Jeryku nalety odréi- sit of synchroniczna i diachroniczng, Dray caym pierwsza jest nedreedna w stosunku do dru- ie} 2 tacit charaktoru funkey}nego jgryka, a obydwie ‘one winny by¢ traktowane systemowo: JezvKoznawstwo winno byé naukg autonomiczng. z wlasnym “tparatem pojeclowym { nietodologicenym, stosowanie tu fobeyeh (heteronomicznyeh) punktow widzenla (logiki, peyehologil etc.) prowadzi¢ musi do wypaczenia wyni- ow badas Bezposrednia kontymuacie teoril F. de Saussure'a sta- nowt ta. ys2kola genewska”, w ktére) glowna Tole grall ego uezniowie: Ch. Bally 1 A. Sechehaye. Plerwary jest tworeq nowoczesne} stylistyki lingwistyea- ne} { Illerackie}, klory sprecyzowal polgcie stylu jako: ‘wyboru spodréd elementow oblektywnie izofunkeyjayeh na podstawie okteslonych kryteriow estetycanyeh jed- hhostki, grupy, epoki ete, drugl za}mowal sig. problema tykq w2ajemego stosuniu lingwistyki, logiki | psycho- logit relacig jeeyk : mowienle. ‘Zgodnie ze sw natura formalno-funkeyjna struktu- raliam od pocratku ciqgy! w kierunky juz to formas Tizmu — stykajge sig tu 2 logikg formalng — juz to. funkejonalizmu, majgc ta nechylenie humanis- tycane t punkly styezne 2 psychologia. W ten sposob ¢- aykounawstwo XX w. stanelo ponownle wobec dwéch Staryeh parinerow: logiki i psychologii. Szcze- Golvie Dliskie strukturalizmowi byly poczatkowo prace Riektéryeh Mozoléw 4 logikow, takich jak E. Musser), E, Cassiver. L. Wittgenstein. Nalesg tu réwnlet Ch. K. Ogden i 1. A. Richards jako eutorzy pracy The Meaning fof Meaning (1923), w kt6re) podejmuja ponownie prob- Tem seuajemnego stosunkw jezyka, myslenia (peycholo- il) Ur2eceywistose!(logiki. B, Jezykoznawstwo strukturalne diay chroaicane w omawianym okresie nie doszlo jes exe do glost. oo ‘dobng dzislainos¢ rozwija w Austril R. Meringer (Wérter lund Sachen). D. Jerykoznewstwo astrukturaing dischrogiczne, Drledsing te ceebje mimo Mrike {uralima talssy ronw9) w zakresie proc ak teoretyce- bhych. Jak matorislowych, W énedsinieteor watoa Po: aycie selmule praca 2. Vendryesa (18751080) Le Iangare (192), "bedace nijoko odpovlednikiem Peli Dien Ti. Paula. w amlenionyeh warunack poczakow 5x w: nny charakter ma drelo A. Motte tn (1065 {00}, znakomitego jerykomawey traneaskiegoy pt Lin- gulstique historique et Hnguistique générale (1 182, £2 190), beac lorem prac materialowo-eoretyee: fiych stanowincyen jekby pomost migdey mlodograme- ‘'sruuralizmen. W deadzine materlatowe)23- Sieve toot i melody strukturane) prayenyail sie do daienego toxwoju gramalyitbisoryeano-pordwnawete] {Nistryenne). Na colo wysuwa sig te nowa syntozt tramatysiindocuropejkie} A. Me {tet pt. flreduc- {ion a Fetude comparative dex langues indoeuropdennes {02} Kindses nacink-na strong teoretyceng | mtodao- Sica a caynnikspoleceny. ‘Wesnya yearning ory dtc a sch” jeeykow indocstopeiskich, tocharsktego Wurtledunle i hetyeticgo w Mote} Ash wyka. ujgeyed wile coc che Spend rod jenykowe tndocuropeska aostta dein {Ywnie skompletowane. Rownolegie sta wytetona rae Carsakrenie innyeh jeryKOw indoesropejsich fd SANs beaks miejeca mie bedeiemy to wvmioniae dog go szeregu wybitnyehuezonyeh {ch de, Podobne ae proce waaktesle jaykow nieindoesropejskich Pep tym, de nn opel motels historyemo-poroweawexa Tio mote Ca pomsczyee sig réwnie 2eaxomityma lage nigelam, E. Klasyfikacja i inwentaryzacja Jq~ zyk6w, W tej daledzinie na uvace zaslugule preca BN, Fincka Die Haupttypen des Sprachbaues (1910), oe ©. Jgnykornawstwo ‘astrukturaine, synehroniczne. Na plan plerwszy wysuwa sig tt iealizm’” wymlerzony przeciwko poxytywizmow! mlo- ‘iogramatyememu. Jego podbudowe teoretyerng, dat B, Croce w dziele Filosotia dello spirit (t. 1-4: 1902—— 1917), w tomie- drugim, traktujacym 0 estetyce w seistym zwigqzku 2 Jezykiem; plaszexyzng wepéing Jest lu ekspresja dyktowana estetyczng intuie}q més ego. Autor to, co w jezyku wspélne (aspekt logiczny, omunikaeyjny), stawia poza nawies, na pierwszym 246 mniejseu widat to, co w Jezvku indywidualne, jogo aspekt psyehleany { ekspresywny. Jest to indywidvalizm fuma- nistycany stanowigey jakby drugi biegun uniwerselizm ‘ogicmego. Poglady te preejqt najpierw romanista.niemiocki K. Vosster (Positivismus und Idealiemus in der Spra- he, 1904 1 n), tgczge estetycray ekspresjonizm Crocego » Koneepejam Humboldta ‘sa temat peychiki i kultury narodowe}, nadajac im wige charakter spoteczny. ‘Ogéinie ‘mowigc, nurtem dominujgcym epoki jest w praktyce po staromu psychologizm, poniewad Strukturalizm Jeszeze w petni nie doszed! do glost. Nadal ‘ukozuje sig mnéstwo prac na temat ,.lozofli mowy", «Y= ia. jenyka'" itp. 0. charakterze "psychologistyczaym. 7 prac secuegélowych na uwage zasiuguje praca J. N. Rozwadowskiego pt. Wortbildung und Worthedeuing (1908), Stanowisko posrednie migdzy psycbologiq i logi- xq zajmowal O. Jespersen w dalele Language, its Nati- re, Development and Origin (1922. Co sig tyezy poszezegdlnych dalalow jezykomawstwa, ‘o na plan pierwszy wysuwaja sie prace w zakresie {0 netykki tak tradyeyjne), jok i instrumentalne), dale) w zakresle Semantyki synchronicane). jake odpo- wiednik semantyki diachconicane} (a0. np. K. O. Erd mann, Die Bedeutung des: Wortes, 4 wy. 1925), wrest cle wzakresie dialektologii i qeogralit lin qwistyeane}, gdaie pojawia sie wybitna osobowote A. Dawzate, autora min. La geographic Tinguistique, (1922), badajgcego szczegélaie slownictwo w jeqo zwiaa och kulturg f historia narodu (histoire des mots); po- 6 Aro] autor use obok kryterium morfologicio: Syntaktyeznego.uwagigdnie_exyanikpsychologiceny. Zaacanie wise range Moa to Ge abiorowe pol red, AuMellleta | M. Cohena, pt Les fangues a onde (1224) ~ zawierajace Jednoczeinie iewestaryan- GeIE MasyinaceSpaosctongeouatcany aoe J. Ch. ‘Atelnages : eee F Poczatki matematycznego trakto- wania jezyk6w. Punktem wyjicla byly tu bada- nia statysiyezne nad frokwencja glosek i wyraz6w w teb ‘cle, zapoczatkowane jeszcze 2 koficem XIX w. Znacze- nie praslomowe miato studium A. A. Markova 2 1. 1919 \iotyezace regulamoscl w nastepstwie rosyjskich glosek ww tekscie Eugeniusza Oniegina (lew. .proces Markova"), © otwieralo droge teoril prawdopodobietstwa i dale i ‘ormatyee { eybernetyce. Jqzykounawstwo amerykanskie Pierwsl _jgeyKomawey amerykniscy porostawall ~ krqgu teotetyezaym 1 meteriatowyan jezyRonnawat ‘uropesiiego tap. W. D. Whitney, C.D. Bucks Rs Con, way tin), Krag ten jedoak okezat sig wnet dla stem. ow amerykafskich alewystarezsjacy Lw realtacio wy ‘ora se tu oryginalny Rersnek malariatowe t tear Oryoaaingngwinyig ameryeatcka —aceyna volnsing ameryeataka 20 F, Boas (18581942) antroolog. 1 lngwist, autor fundamentalnego dalela Handbook: of Aumerican’ Inn Languages 1-2: 191, 31990), ujetogo a0 stanowiska zysto oplaowego | synchronicrnego t podDudowy peY. No soejologiesng, ‘caniem jogo byl E. Sa pix (18841990), autor die tn Language. Inroduetion tothe Study of Speech (192) Zawiera ono teorie jeryen.zaporzatkowujgen, glows {hacakteryatycznecechy Hngwistyainorykatska), mie. howieie a fosumienie fsyia Jako system abtrekey) nyeh swzoredw" (patterns) tAigeych Ww poyehice acjaine} w tekscie 1 tym somym jedynie jezykowo rele- “Mantnych Je) cech formalaych i funkeyjnych; c) poiecie Seleke}t jako caynnika psychicanego, pozwalajacego el minowaé zjawiska Jezykowo nleistotne (substancjalne) fd istotnyeh (formalao-funkeyjnyeh). Sapir wysunal réw- lez interesujgca probe Klasyfikacji jezykow {wleta fopartg na odréunienlu trzech “kryteri6w: pojgciowego, technicznego | strukturalnogo. W sumie stal sig on pr ‘kursorem strukturaliam amerykaiskiego 2 jego chara terystycznymi wlasciwoéciami. 12. Rozkwit strakturalizna enropejskego { poctatek strturalims amerykafshiego (10251050) Okres ten cechuje dalsza_polaryzacja_Kklerunkow strukturainego x6foicowanin w ramach struktur ym kierunek recze) fonkeyiny i racze} formalny; pierw- sey ma punkly styczne 2 psychologia, drugi claay zde- cydowenie w kierunku logiki. Ponadte dochodzi w pelnt ‘do glosu murt matematycy. Jenykoznawsiwo europejskie A. Jezykoznawstwo strukturalne syn= chroniczne. W tym zakresle isthieje kilka oftod- Kew { ,szk6t" o charakterystyeme) specyfice. ‘Stkola genewska rozwija sig nadal, chot tra- ci obeenie glowna range na rzecz innych oscodkéw. Obol. takich bedacry, jak Ch. Bally 1 A. Sechehye polawia sig WH. Feel (ur, 1899), autor min. La grommaire des fates (1926), zajmujacy sie lingwistyka. funkcying giéwnle ‘w dziedzinie fonologi ora ta szkola stoi W. von Wartburg (ur, 180), romanista Igezacy strukturalizm saussurowski 7 teoria- ot 1a role oxgrywall dwa) uczeni pochodzenia rosyjskiego: N.S Trubecko} 1 R. Jakobson. Pragnge wprowadzié ‘w tycle postulaty teoretycune F. de Saussure'a wysuniq- to tu formalny program, w ktOrym kilka tez (3) dotyezylo Jeaykomavestwea ogélnego, w siczegélnosci problematy- ‘XL rougraniczenia fonetyki { fonologit w oparciu o funk- cle dystynktywng i metode testu komutacyjnedo. 'Na czolo wysunal sig N.S. Trubecko} (1800— 1938), jako autor Grundzige der Phonologie (1838). Naj- smniejszq Jednostka Jeryka na plaszezvénie fonicane) Jest Tonem, deliniowany jako .zespél fonologicmnie rele- ‘wantnych cech danojo twora dzwigkowego": pelni on fumkcjg dystynktywna, do ktére} dochodza funkeje dolimitacyjna 1 Kulminacyjna siuzace do rozgraniczania { informowania o istnieniv jednostek macuacych (Wyr ‘26W), Istotng rolg obok fonemu.pelni zjawisko wa~ Flane}i fakultatywne} (zalezno) od jednostki lub grax py) { Kombinatoryeze} (zaleine) od oloczenia i pozye}t W tekécie). W strukturae Jezyka wszystko sprowadza sig do opoxyc}i — autor daje tu pelng klasyfikacje wad tng nie tylko dla jqzyka, ale { dla rzecrywistosci. Fonolo- fia Trubeckiego, dzislo klasyczne { reprezentatywne dla Strukturalizmy funkcyjnego, jest fonologla systemu (len- (gue), oparta na opczyejach wielokierunkowych cech Ja- Roiciowyel (artykulacy nych), w zwigzku 2 tym istoing role ma tu pojgcie relewenc)l, natomiast sprawa dystry- buclt tekstowe) (nazywane) tu Eombinatoryka) zajmuje orycj¢ drugoplanowa. ‘Rownie wybitnym przedstawicielem jest R. Jak ob ~ son (ur. 1896), uczony o niezwykle szerokim krggu za- Interesowat na lini: jgzyk—Iiterature, Zajmuja go giéw- nile: a) problomatyka synchronij | diachronii na plaszczy- finio warlane}i (= r6iue) realizacji jednostek. jezyko- ‘wych); b) waajemne preyporzadkowanle relachi paradya ‘matyeznych i syntagmatyeznych w jezyku 1 Kojerzenie pojge na zasadzie Townosci | stycrnoici w psychologil; ©) préby podbudowywania tyeh antynomii obserwac}a- Imi ® dzledziny mowy daiecka i afoz}, co omaeza ponow= ine podjgcie urtu biologiemego w lingwistyco, tym ra- ‘gem strukturalne); d) sprawa przeniesienia modelu teo- sa lsh nechumboltystom: Iatoeruig 99 gtéwaie ‘itynomiasynelroni{ Sachvonl orer’pecblometyEa ‘manip i leksyhologi (eorla pola semantyereye) ‘eh Hila i de robin sa Se or ae abn pozycje zajmuje ie"wenpatteslaraays (ee ego oie re —— wy. 1948). en ae stele, Poryclgetolowg zaimuje tu K. BO Mer (18781069) Jogo tele Die Sprecncore (i034) reps Zentace truktualienfankcyjny oto gietne Jogo te 2 (uete_w tery aksjomaty) Jeaye jest wypedowy ‘eech eaymlkw: racrywiiouch nadawey {adblerey ~ owatalym st ukledte forma jeynown tabled ng a mubstancie ponajeykovwy (alo pokeywagc sg 2 Py cay o fc ronreninena daca sas Taste etewanc (= pene tego cae ajo task), powstal te tay ankle symboe 1 (accepted symptom: font ce) 1 sya To Dioreas aaah Jenpkowy.peslads réwnex wartose wal Xajaen 2 plsaeeyeny, cyl pola (eldwert, up, nasa ale wakaaywonte, 1 clotionia (Umieldy oook Bose Cxyany aymbollowria (Syibolleld)istalele pleats. tn wshaeYwenla (Zegfld te ostiniadatyery aa, ‘ Méeych wiht me zacpuj, Jee wakanta nr: Gov 1 Bevis; czy. jest trayizentam Cwullarowyn (Sprache-Sprecen,posadajgeym ponadto we szczele Icrmalzaglt = nsty | wpasays Adanteopae fst he schemete logieznym, we Rtdrym 0 twigs wy oiow de rdate konolace seaidlae Jako wapslwyenccsene for alte pra element mardny elemeste: poarersncgo (np. eeyem—eom ian toda) soukurliz, mienowiei loicay, 10 petaaiuje Rr Carney. (st Ul), Jako glowny tor: Tie meopeeytywilma, lego “prac! lycra ‘setaniy | skladat (Die logtche Symlgk der Sprache: 1636 lo. sion Seman, 1B Moony and Nec, Sekota praske Zostalo tu 2tlotone (w x. 1825) Praskle Kol Serpkornaweas"w kigrym esta gl, wt or retycrno-metodologicznego 2 fonologli na morfologie, |W omawianym okresie Jogo giéwne prace to: Prinzipien der historischen Phonologie (1931), Beitrag zur allgemel- nen Kasuslehre (1996) oraz Kindersprache, Aphosie tnd ‘llgemeine Lautgesetze (1941). ‘Szkola kopenhaska. Jo} gléwnym praedstawi- cielem jest L. Hjelmsley (18991965), kiéry posta ‘wil sobie za cel stworzenie w ramach strukturelizma fo malnego ,algobry jeryka", nazywene) glossema Cykeq, w opracia oF. de Saussure’s 1 R, Carnapa. Oto nlektére joj elementy: 4a) Znaczenie podstawowe ma metoda jednoczesnie prioryema, indukeyja (w ramach zalozen vniversal yeh) {analityema, >) Punktem wyjécia jest tekst, ktérego analiza pro- wadzi do wyréintenia plaszczyzn, a w ich zakresie Jed nostek { struktur (fonem-—morlem, wyrax—adainle) oraz istniejgcych migdzy nimi relac\i syatagmatyeanych 1 pac adygmatyemych oraz zaleznoscl: interdependenc}t (wspélzaleinoéci), determinec}i (aleinose! jednostron- ne) i Konstelacfi (brake zaleznose!), ‘) Sem Jezyk jest wynikiem skrzyzowanla sig dwéch sntynomil: 1) Substancja—forma i 2 form: (expression)—tun ke Ja (contenu). 4) W rerultacie jest on forma expression (lonicena) | contenu (pojgciowa), jost siecig relac jt niezele:- 1g od substanchi Koncepeja ta — wysoce istruktywna pod wagledem teoretyemym, a jednocueinie nlewystarceajaca pod ‘wagledem reallzacyjnym — jest jakby XX-wiecznym exl- powlednikiem gramatyki Port-Royal na poziomie logt M1 formelne}. Zostala opublikowane najpierw po dufsku (1949), a nasigpnle ukazal sie przekad angielski pt. Pro= Jegomena to a Theory of Language (1953). Polska, Czolowym praedstawicielem strukturaliz- ‘mt w zakresie lngwistykt tak teoretyeze), jak i mate sialowo} Jest J. Kurylowiex (ur. 1008) zajmujacy pozyeig posrednig migdzy”funkcjonalizmem praskim 4 formalizmem Kopeabaskim. W omawianym okreste pu bitkuje on dlugi szereg artykulow omawiajqcych rome ofstotne zagadaienia teoretycene w oparcu 0 solidna pod- ‘udowematerialowa; zostaly one. nastapnie zebrane ww tomie pl. Esquises iinguistiques (1960) Innym 204 niym jezykoznawca by! T. Mile wi (1906-1068) Ja- ko mi autor Zarysu Jezykornawstwa ogainego. CT: Teoria jezykoznavastwa (1947) Francja. Najwybitale)saym kontynuatorem teorit F. de Sousture’a jest A. Maztinet (ur. 1008). Wy- sung! on wlasng Koncepcig na temat funkejonowanta 1 ewoluet jezyka, jako. wypadkowych dwéch praechw- stawnyeh tendenei, w klerunku maksymalne) efektyw- ese manimnego wranu Wytnarzjey ag an {elatywnie optymalny Jest prasjawem ,ckonomil zmian Tonetyeanych’" 200. Economie des changements pho- nétiques (1949). W morfotogit'na uwage zasluguje Jogo Koncepeje .podwojne)artykulac}” (= rosrdlonkowanio) teksti na; ‘monemy (~ morlemy leksykalne { gram tyeme) | fonemy. Z Innyeh Jerykozawesw alata WL Tesaidre, sklonijgey sig w hicrunk strukturali tau fogicznego, 1G. Gullaume, uprawiajecy struktura iam pryehologiceny. ‘W tym casie w Belgit driaa A. Gregoire, specja- Lis w dzledzinic nowy dziecka, w Holandit A. V. de Groot, strukturlista typu funkey}nego. Niemey. strukturelim preyjmowal sig % poczal= lowo slabo. Jago specytike ogéing stanowi nawignywe ne do teor'W. von Humboldta na temat duehe narodu, Swiatopoglada 1 wewnetrane) formy jezyka, tym razem ‘w ucla stukturalaym. Na plan plerwazy Wwysisra sig Tessyhologia{semantyka, a'w nieh pojece pola seman {ycunego": wyrezy ograniczal sig waajemnie zakresowo, ‘godnie z pereypowaniem rzeczywistosci przez dana spo> lecenoS, cxego.reaultatem jest forma pojgciowa. hia w tym zakresie zapoczatkowal J. Trier, a w peinl re2~ wing Le Weisgerber (ur. 1999). W’ swe) gléwne) pracy Vom Welthld der deutechon Sprache (12: 1959-1954) antynomig Jangue—parole uzupetnit on ezlo~ hem pogrednim w postaci dorobku kulturowego i cywi- Iizacy)nego notodu, uzewnetraniajqcego sie tak W aay xu, Jak Ww méwieniu (Kulturgut). Nurt ten nosi mano 6 any w calokatacie deatalnoich peychiczne) exiowie ‘ka. Na plan plerwszy zostaje wysunigte slownictwo, ba- ‘dane w aspekcie historyeznym 1 terytorialnym pod Kq- tem widzenia zwigzkow 2 kultura i psychikq narodowa. Sakola woska wydala wielu wybitnych jezykoznavecow, takich jak min. G. Bonfonte i V. Pisani, Ktdrzy zainicjo- ‘wall tzw. metode wewnetrme} rekonstruke)iw badaniu fewolucji Jeryk6w, praejeta nastepnie 1 udoskonalong ec idee K. Vosslera kontynuo: ‘wal L. Spitzer (18871960), réwniez romanista, skla- alajgcy sig jednak w Kierunku stylistyki Ch. Bally'ego ‘Siilstudien (1926) oraz Essays In Historical Semantics (1940). Bliski strukturalizmowi by! jego uezet, E. Lerch, porostajacy rownoczeinie w kregu teorit L. Welsgerbe- 'W tym cuasie w Austrii nowa teorig Jezyka Ww ject strukturalistyemym opracowat F. Kainz W driele Psychologie der Sprache (t. 14 i 1 cz t. 5: 1941—1956) 1 w redake)i kréteze) pl. Einfthrung in die Sprachpsychologie (1946). To fundamentalne dzielo sta- fnowi Jakby XX-wieczny odpowiednik dziela W. Wund- a) Jogo charakter psychologicmy stawia Je Jednak po- ‘za nawiasem lingwistyki strukturalne} sensu stricto. W odrodku francuskim odrgbna pozycie zejmule A. Da czat uprawiajaey googrti lngwis- ‘yeaa w wigzka 2 jem kulturowym t cywil cyinym narod — gob, Essals de géographie lnguistique (€ 1-3: 1915-1930). Poza nim problematyka stylistyki, 2 lakte jerykomawstwa ogélnego zajmuje sig filolog Kia- syemy J. Marouzeau (Précis de stylistique franga!- ‘5, 1940; La linguistique ou science du langage, 32 wyd. 1950), Znakomitym indoeuropeista, bardzo bliskim struk- turallamowi, jest E. Benveniste (1902-1978), ktory. ami. w wielu artykulach ustosunkowal si¢ do takich po- ee, Jake strukture, jeayk a Komunixacja, ‘ale jezyko- ‘wy, stosunek jezyka i myslenia etc. Rownlet w tym rodzaju jerykomavstwa naleky od- notowaé macany postep W poszezegdinych jego driedzi- ” seohumboldtyzmu { ma odpowiedniki w podob- aveh pradach we Wioszech, w Anglll, we Francji, ‘w Austril, a takte na terenie Ameryki (zagadnienia te veda jeszeze omawiane w niniejszym opracowaniu), Anglia. Jezykomawstwostrukturaine w duchu F, de Saussure’a roprezentuje gléwnie A. H. Gardiner (1879-1969), jako autor dziela The Theory of Speech and Language (1932), w ktérym podkresla min. role podtota spolecanego. Ten czynnik spoleczny w szerakim vensie kulturowym, historycanym i terytoriainym zostal nastep- nie szczegélnie wyeksponowany przez kierunek noszacy mniano kontekstualizmu, — kiéry zalnicjowal = 5, Malinowski, a w pent rozwinal gloway preedstawiciel uw. .szkoly londyaskies" — J. R. Firth (1890—1960). W pracach swych (A Synopsis in Linguistic Theory, 1990-1953 i in.) ujmuje on kontekst Jezykowy jako system abstrakeyjnyeh kategorii zwigzanyeh 2 na daweg, odblorea, rzeczywistoseig | jezykiom, Tani strub- ‘ural angielscy to L. R. Palmer, C. F, Bazell ete. B. Jezykoznawstwo strukturaine dia chromiezne. W tym okresie zaczynaja sie pojawiae plerwsze prace przedstawicielt strukturalizimu funkeyjae- 90, takich jak: R. Jekobson, J. Kurylowice, A. Martinet, W. von Wartburg 1 in, Prac materlalowych w xasadie jeszcze brak. C. Sezykoznawstwo astrukturaine, symehroniczne. Pozycjg. adecydowanie astruktu ralng za]muje-w tym okresie Iingwistyka wlos a, pozostalgca pod wplywem pogladéw teoretyeenyeh 8, Crocego, ,idealizmu” K. Vosslora, a takee goodralil lingwistyezne} A. Datzata. Poceatek dali tu G. Berto ni iMG Bartoli, wysuwajac program ne olin Gwistyki" w_dzicle pt, Breviario a neolingulstica (cz I: G Bertoni, cz. I M. G, Bartoli, 1928). By! to pro- ram amlerzajaey do hymanizac}i Lingwistyki, precclw \awiajacy sic tak naturallstyezaym konceptjom modo (iramatyzmu, jak i abstrakeyjaym schematorn strukt lemu. Jexyk Jest funkejg psychiki jednostkowe} 1 spc lecane), jak sztuke, wlara, mauke, { winien bye trakto- ‘ach, Na ezolo wysuwa sig f0n ety ka. W zakreiefo- ety tradyeyine) waing role gee D. Jones. (1007 058) zamajaeystanowisko posredniemigdsy fonetyia : Lonologa, w pracy The Phonem, lis Nature and Use (1950. W Giledzinie fonetye instrumental) dochodsy ‘alse odkrycia — dotycagee analy tak artykulacy|ach Jak aktstyezne) —-min sonograt umediwiajqcege ne ‘ncje-optycana.mowy (visible. speech). W" deicdsinie si tadmt J. Ries w pracy pt, Was it eln Sots (oan) Ssilowal beaskuteczie.aualedé. tadowelajacy delice ‘ania. Watniejsen bytadslalainote We orsign (18951961) “aajmujacogo sig problematyia. sem | skiadat (208. Dos Wander der Sprache, 195), Welk ‘onkwit prztywa obecnle rowalet dialektotogia sprawiana w rOanych Krajach{w Polsce badania Ww ton crak aainijowal K. Nitse i) Roskitton ty 4 townlet onomaaty i, kore) glownyin peas: ‘cwicislom na Zachodsie jest'A. Davee’ w Polaco W. Taseyeni D.Jezykounawstwo astrukturalne, di roniezne: kontynuowane jest nadal w dziedzinie ‘ok materiatowe}, jak 1 teoretyeane). Opréce dominul ©) tu po staremu indoeuropelstyki dechodza réwnied ¥ pelni do glosu jezyki nleindoeuropejskie, Jedaakse te “snujemy 2 referowania istniejqcego w tym zakresie do: vb, eagranfezajge sig do kilku tylko uvag. W zokresie teoril ewolues! ta uwage zasl: ‘iuje praca O. Jespersena Bifiiency In Linguistic Chany. 41), utodsamiajaca postgp w ewolucli jezyka « ware tem Jego. efektywnogel (hunkcjonalnoc). Oryginalng robe teorlt ewolueji jgzyka zaprezcntowat N. J. Mart 0641994), usitujgey uzgodnie réane elementy teorih iodogramatycane} x teoriq. walk klasowe) K. Marks. JeSKi chodai © poszezegdlne dziaty jezy ka, to czolo wysuwa sig daielo M. Graminonta (1966 948) pt. Traité de phonétique (1935), analizajace Ww spo ‘ob systematyezny procesy zmian fonetycunyeh, jest to Jokby podsumowante wiedzy mlodogratatyene) w. te} ‘ivledzinie na poziomte XX w.E, Klasyfikecja | inwentaryzacja Je~ ‘zy k 6. Dochodl tu do peluego uéwiedomienia, te me- tody Klesyfikacji typologicme) nie _mozna_stosowee ‘w sposéb sztywny, nie ma bowiem jezykéw typolagicz- hile cxystych. Wobec tego wysunigto zasade odrebnego traktowania postczegdlaych dzialow jezyka: fonologii, ‘sementyki, morfologit { skiadni. Wazny etap w tym kie- funku stanowity prace A. Martineta i B Sapira. W dzie- Grinie inwentaryzacjijezyk6w na_uwage zastuguje T Milewskiego MW cz Zarysu jerykomawstwa ogbinego pt. Rormieszezenic jezykow ujete ewolucy}nie (@ uvvagigdnieniem podstawowych cech typologicznych). Iezykoznawstwo amerykatskic W duiedzinie jezykoznawstwa tradycy}- nego dalala tu w dalsrym ciagu wielu wybitnych ezo- hnyeh, takich jak E. H. Sturtevant, R. S, Conway, J. What~ ‘ough, D. Johnson, W. P. Lehmana, K. R. Grubb i in. W ‘driedtinie Jezykoznawstwa synchro- nicznego gléwae miejsce zajmuje fonetyka i fonolo- ‘gla teprerentowana preez wielu wysokie} rangi spec)s- Iistéw, takich jak: K. 1. Pike, M. Joos, K. Potter, G. A. Kopp, H. Green, R. M.S. Helfner, W. F. Twaddell iin, ‘W driedzinie oryginalnego jezykozna~ wstwaamerykaiiskiego deminujgca oscbowoseig jest L, Bloomfield (18371949), zajmujgcy w strukturs Tiemie amerykafskim podobna pozycie Jak F. de Saussu- re w strukturalizmie europejskim. Zetknawscy siq 2 be- ‘awioryzmem J. B. Watsona, zrewidowal on swe poczat- Kowe poglady i przedstawit je w dzlele pt. Language (1933) Oto gléwne elementy Jogo teorl: a) postawa tymentalistyeana", odelnajgea sig od tradyeyinego psy- chologiamu na rzecz koncepe}i:behawiorystyeane) jezy- Xie, oparte} na modelu bodica \ reake)i, a wige mecha nistyczne), materialne) 1 formalne); b) skupienie cale) ‘awogi na tekécie, gdzie punktom wy)scla analizy sq co- ‘chy fizyeme jego Jednostek, ao ich formie jezykowe} ecyduja cocky relacyine, dystrybucyjne — w ten spo- ‘sob odpada ezynnik relewane}l; ©) eliminacja semantyki n struktur ndjplerw_ morfologleznyeh,epotem syntaktyez- nych ont ich skiaanikew bezpostednich inmediate constituents). ‘Obok Kievunks dystrybucyjnego ital strukturalim berate) umarkowany, formatno-fuakey)oy, zainiclow ny brmee E Sapir’ Nejlizrym jogo ucaniem | koo- {Tyntatorem byl B. Le Whor! (1897-1941), bodace Je- 2ykow Indiadskich, Oba) uezent seysundll Koncepele Je- zyka (enana jako tew. hipoteza Sapira-Whorfa”), bedgea Gmerykatsiin odpowiednikiem europelskiego ‘neokum- foldtyamu 1 klerunkéw poktewnyeh. Glowne prace ‘Whoa zostaly zebrane w zblorze p. Language, Thought tnd Realty (wpa. B. Carell, 196) Tony wits Cteeniem Sapite jest K. 1 Pike (ut. 1912) s6walet be- doce Jezykow indlaskich, W omawianym okresie 2aj- Intje te-on glownie probiemetyq fonetyk | fonolog ‘Ogolnie: méwige, iaexy on 2 aystrybucjonizmem punk ‘widzenie tankeyiny, a wige semanyceny, a take spo: Toorny Heavy, zliajge sie tu do JR, Firth, “Aupekt matematyczny jezykomawstwa osla- sw tym crasle range naukowg. Sterdzente regu fosel w wystepowanie elementOw systamowych W tek Ele (olosek, wyrazow) ‘modiiwito ti zastosowanle ra- Ghunke prawdopodobletstwa. Iw rezallacle odkryeie Plesrceyzny"wapolne) 1 inormatyeq. 1 eybemetyka- Wreaultacle powstay eva rodzaje Jexykomnawstwa me tematycanegor statystycyne | Informatyer ne (eybernetyczne). SGeykornawstwo stetyatyezne Badanla zapocratkowal i straitoraisl glow Jinak role ode- Gralo deeletnose GK. 21 pta. (10021050), lingwisty Teoclologe, Kory amin. Postewitsobie za cel matemotycx- be stoomulowonte sasod peyehotijologicanychy raqdea- Eyeh dallaingéels jgxykowcxlowieka. Doszedt on do Stnioska te est Oba wypadkowa dwich.preciystave yen tendone}i do minimminego ys do makayiale te) elektywnoicl jak wladomo, do tych samyes. yale Xow dosed! A. Martinet na drodze ‘onwazah,lingwis- tyemych, Clowne pace Zips to: Selecied Studies ofthe Princlple of Relative Frequency in Language (1892) oraz ” ako slementy subiektywnego, ktérego analiza, oparta a Sadomote prowedl do bgdnegy old) thaceenie ‘eae feet fe oie ho spud fe} some Ja adawes, ore rake ona cattiorsy: ‘sdrolg ins: yl to posult adumlowajacy swym apriosyzmem wo- bec fat be Jen jest regener aukowym, W Rt "ye Soy msc | oman vale Sle sig warunkojas treba Jednak aauvtyt, be dytry- Daclomie, reeyonujge = analizy aye) Ww cares SemaatyA w zasdze ne eliminoval calzowileexyan ‘a semantyemmogo,brenego globalie Jako Kyte dy- StyaktywmslJecnestex sykowych, W tn apes > Sut ainicjoweny topelaie towy, nie Zany td ‘Tamatyit rOwniet struktraln); ale ceysto forwelne), Sate} waren na tect, eysiryosyyoe: Sekola Bloomfields. Kontynuatozy zaloioa ccorofesnyeh L, louie skal ig owe nate, todologit enliny dystrybucyjn] tekst deine ‘ogi ore motflogt | akgds. Sato ovale: B loch "GL Trager (Guin of Linguistic Analysis, 1943, 2,8 arte A Nida Hock Wel i a esl sprawiala cczywisco. semana Xtra mimo wseeiieh sablegdw metodologicenyeh aw! ‘ve. ten cx any spss devala tobe seat nko sve So fedaa Konklure moine ts sacytowue stwirdacno W. akobsone, be wngultes with tearing I meen ‘ies, Nema} tat ig pewien santero type ‘matyki dystrybucyjne). Analiza gramatyczna xaczyna sig od segmentacjt tekstu melody siatytc), purse: Isjee ustale elamenty Wentyezn (pobre) ® oro sywanyeh tekstaehyHlasy Jenostemnjcych te soa Seteybuce tworsg’elementy Sane) plaseesyony {Con tub morfy) Bap drug polagn ta klacytikac}i ‘yeh fostok ma podstawis ich yatta (ontastyw- ne), Komplemestarte) Lewoboda) eo prowadz! do ut Vela fednostekfankeylayeh (lonein dw. morte. mow) 11eh warlentow (eletondw, slomort ow) Map tect pega a stelenis waemnysh else} i Iedhostek morfolocicenyeh, co prowada! do wydobyela n Human Behavior and the Principle of Least Etlort. An Introduction to Human Ecology (1949). Osobne dzialy stanowiq opracowania statystycano- stownlkarskle, pojawiajgce sie obecnie coraz licanie) w réinych ofrodkach; dale) badania sivlistyeme w of niesieniu do autoréw, dzie! gatunkéw ete, rapoceatico- wane jeszcze w popriodaim okresie; w zakresie Je2yko- mawstwa diachtonicznego badania zagadnieh dyteren- Clac}i | pokrewieistwa jezykoweqo; wreszcle zastosowa- la praktyezne, Jezykoznawstwo informatyczne i cy- bernetyczne. Informatyka zajmuje sig anali- 74 praekazywane) jezykowo informacji, jako procest sto- cchastycanego (=polegajacego ma rosszySrowywaniu), { mierzeniem informac}l. Bezposredato zwiqzana jest 2 nq teorla Komunikacli, jako nauka o podstawach 1 warunkach flzycrnyeh pezekazu informatyeazego, Ts rovenlet dzielem G. K. Zipla jest stwierdzenle, 20 ilote ‘nfermacji, czyli emtropis, zawarla w dane) jed- nostee teksty, Jest odwrotaie proporejonalna do. je) ‘waglgdne) w nim frekwene}i; jednostka miary jest ti bit, ounaczajacy decyzje binerna nie). Dalsze \seiflenie waiesli matematycy, giéwnie C. E. “Sha non iW. Weaver (Mathematical Theory of Commu- ication, 1949), Teorfa Komunikacji operuje modelem, kiérego ele: mentamt $9: nadawea, odblorca, kana (@foga) prickaz ‘wraz 7 energia, Kod jako system regui podstawienia oraz trefé jako zospél_clementéw informac|i; to wszystko sklada sig na Komunikat (message). Wa2ng roly polnig tu elementy 1 cechy"redundaning, novtralizujqce. prze kody natury flayeanel, fizjologiesue) 1 peyciiczne) na ‘rodze preekaza. Informatyka 1 Komunikacja povostnja * kolel w ber rotrednim zwigzku 2 eybernety hq Jako ‘navkg funkejonowania urzadzeh automalyeznych, Ponkern cla Jest tu stwierdzenie, 2 wazelka steuktura funk- cyina (echniema, bielogicana,'spolecmia) dziala na 2a sndzie Wewngtr2ne} informac}i apaite) a mechantzmie odaeow i reake}t oraa spragten xwrotnych w raiach 1%‘okreslonego zaprogramowania. Prekursorem w te) dzie- ‘zinie by! N. Wiener (1694-1964) Jako eutor Cyber- netics or Control and Communication in the Animal and ‘Machine (1948) oraz The Human Use of Human Beings. Cybernetics and Society (1950). Badania w zakresie Statystyki jezykowe}, informatyki 4 eybernetyki, a takze w dziedzinie opiséw sformalizo- ‘wanyeh jezyka (strukturalizm formainy) zbiogly sig rwynalezieniem komputer, czyli maszyny elektro- hiczne) tdolne) w ulamku sekundy rozwiazywae skompli- ‘kowane zadania uprzedalo zaprogramowsine w Je) miget". W te} sytuacit zrodzila sie dea przekiadu maszynowedo, Jest rzecza oczywista, 20 idea ta jest realna tylko W odnlesientu do informac}i o charakte- tae calkowicie obiektywnym, 2 pominigciem ezynnikéw subiektywnych (jak styl). Pierwsze proby w tym kierun- ku exynilis A. D. Booth, R. J. Britten {RH Rickens, wla- eiwym za6 infejatorem by! W. Weaver w 1, 1949 (Tronsiation), 2a nim poselt inni, 0 kléryeh bedale mowa, Wonastepnym okresie. > | Roskwit strukturalizma amerykadsklego {1980—1975) Okres ten, ogdlnie méwige, cechuje silna ekspansja lingwistykl typu amerykafskiego, podezss g@y Jezyko- znawstwo typu europejskiego racze} utrzymuje si¢ ne ‘Gotyeherasowych por¥ejach. Pojawiajq sig w tym okresie wee istotne zaniany’ 1) Kierunek (raktoweny dotad jako astrukturalny lotzzymuje sie nadal tylko o tyle, 0 ile dotyeay.Jeryko- gnavatwa deisle materialoweyo Tub podstaw fizycenych jezvka (lonetyke), poza tym 2a8 vlege on strukturallza- Gji_w akreste tak jezykomavstwa sensu strleto, jak, { podstaw psyeno: socjologicznych jervka (psycholing- ‘wistyka { socjolingwistyka). 2} W zakresie jexykbmawstwa strukturalnego tract racjg bytu. podzlat dotychezasowy na jezykoznawstwo, ‘Coropejskte | amerykatiskle ne skutek wzajemnego prae- 76 informacyi, semantyke i deksykologig, skiednig, dlalekto- logie ete, Semantyke strukturaing uprawia A.J, Grei~ mas (La semantique structurale, 1968), bardzo réina problematyke porusza G. Mounin. W Belgit pojawia- Ja sie wybitnl jezykoznawey — E, Buyssens i M. Leroy. Wotan dif adel dle A. W. de Groot.” Co sig tyexy szkoly kopenhaskie}, to glos scouatyie L/Hijemleve Gopiere obecnie dochodzi w pel ni do glosu, stanowige jakby pomost w Kierunku struk- turalizmu formainego typ. amerykafiskiogo (zob. tet Bssais linguistiques, 1953). Z innych jqzykozna w~ cow skandynewskich Sewod B. Malmberg Dpublikuje waina prace pt. Structural Linguistics and Hu Jinan Communication (1953) oraz podsqcanik Nowe drogi Ww jerykornawstwie (pruekl. pol. A. Szulce, 1969). Ne cuwage zasluguja réwniet: K. Togeby, H. S. Soerensen, HL. Spang-Hansen, A. Sommerfelt 4 in. W Dolsce najwybitniejseym przedstawictelem strukturallzmu typu fonkeyjnego jest nadal J Kurylo- ‘wicr; kontynuuje on anslize réznych probleméw lingwis- {yid teoreiyeene) zabranych w drgim tomie Eequsses ‘ikania ig bu f¥ehoSzodk; Sogo miece zajmuje pox Sal nowy (dotyeedey tak Batopy, jak | Amery be. Sey seyiem definitywne) polaryza} jeeyhornewatwe ‘tiuktulnege aa Klerunek formeiny type le Skerego, posta gléwnie grtmatyks gener. ‘ransformacyfiel, | kLerusek tunkey}ay type vadyeneg hnansteoge Otte bern 20: bie przeivstawne, ale nema migdey nimi wyratneyo ‘cagranteaenay ites ta Jakby egg Tonngcor tele), ‘rego bleguny skrejn aajnujasdecydoweal forme 1 Jedne I funkejonalisct' drugie sony, atte ‘aimulqprzedstawicelerownoezesnieJednego | dausiege eran ‘Ar Srukturslizm funkeyjay. Jek jut wiedaiano, naletg tu Jeeykomawey. tak -europelsey ‘ plerwszym randate), jak amecyAassey. Znane’e po. dretdnlego okresu osroatt 1 .sekoly" etopelee fuk Sjonulg mada chot nicktre’s nied ming pont kel slneyiaysofegoroxwoju. Wikia denewskie) sik Xft yan sic, Godel zany glownle jako wydawea tro! cet, 1962). f H. Jezykoznawstwo stosowane. Proble- imatyka nauczania i uczenia sie jexyk6w, traktowana do- {qd jako domena gléwnie intuejt osdb zainteresowanyeh, doczekala sig obeenie ujecia naukowego. Punktem wy}6- ia by! postulat, by ueeyé jezvka (w sensie méwie- nia), a nie, jak dotad, 0 jezyku. Wnet powstala r6w- nied oblita literatura fachowa, zainicjowana gléwnle ‘w USA, gdzie punkt widzenia.prakiyceny od pocathi Dy! doconiany. Podsumowanie. Odkrycie pojgcia struktury Jar ko formy { funke}i danogo zjawiska Ww zasadzie niezaled- ne} od Jogo strony substancjalne) wniosio zdecydowa- ny postep w dzledzinie naukl, a takze scywarlo ta setuke. Lingwistyka byla tu nauka preodulacg. faym 2 qtOwnych taset lingwistykt strukturalne) byt Mostrzegeny dotad, postulat motodologiczny anton lingwistyki, co oznaczalo w plerwszyin raqdzle wyswo- bodzenie je) 2 dotychezasowe} kuratels logiki 1 payeho= Jogi. W praktyce jedaak postulat ten tyiko cxgselowo sostal zrealizowany, okadalo sig bowiem, 26 stara trieda’ ‘gayk-—mystenie—rzecrywistosé Jest nie do. rozerwa- nia, W szezogélnotei obok odziedaiezone) x XIX. psy- ehologil doszla ponownie do glosu logika, & nawet w pe- te zagadnlenia 2 zadztwiajgea trafnotcig postawil tlozo- fowie i gramatycy greccy 1 odtad sq one ciggle ektalne ‘ab do dais, 2500letnie dzieje lingwistyki dzielg sig (czeé- ‘clowo niezaleinie od chronologil) na cztery gléw- ne epoki, wymaczane charekterystycenymt dla kad: oj antynomiami. Pierwaeq byl antynomia jezykoznawstwa, teoretyeznego 1 materialowego. Jest ona w kaide} nauce najbardzie} podstawowe, Istniejace bo- ‘wiem migdzy Je). c2lonami wzajemne uwarunkowanie (teorla: materia) decyduje o samym istnientu dane} ga lgat_wiedzy; zachodzl tu. spragéenie rwrotne widocme ‘W dominowania Kolejao rez Jednego, raz drugiego 10- zai jezykomawstw Druga bylaantynomlajqzykoznawstwa szczegdtow ego (Jednostkowogo) i uniwersal- nego. Chota tuo przeciwiotstwo natury epistemolo- ‘gicznej, dotyezqce zasadniczego maczenia migdzy punk- fem widzenia inwarientnym (uniwerselnym) 1 warlantnym (indywidalnym) dane) dzledziny rzeczywistosch. W wy- pedku Jeayka punkt widzenia inwariantny dotyczy tego, 0 réini go od innych dziedzin rzeceywistoscl, za punk! ‘widzenia:warlantny — togo, co rééni jezykt migdzy so- bg, Plerwsxy ma cherakter logiceny, drugi humanistyez- nny; Jest raecaq oceywista, 4e winna tu obowigzywae r6w- owaga, “Traecia ailynomia pologla na odréinieniu j¢zy- koznawstwa synchronicznego 1 dia Chromicanego, Jest ona w istocie swe} paicbnego typs, co poprzednia, lecz umieszezona na csi nie preee strzenne), lecz erasowel; plerwsza méwi o ‘w pruestreeni, druga W czasio. I tuta) synchronia jest do- ‘meng gliwnle lopli, diachronia 2a — humanistyki. ‘Cewarta antynomia polegala na odréénieniu jaz. komnawstwa strukturalmego 1 astruk- turalnedgo, co ompaczalo rozgranicvenle migdzy nie- ‘stotng substanciq a istotna forma fonkcjq; jest to wige réwniek antynomia typu epistemologiczmego, W Je} 22 icres'e powstala 2 Kolel dalsza antynomia migdzy J@zy~ Kornawetwem funkeyjnym i formalnym % ay sensio zajela stanowisko dominujace. Spray) im podlogem filozoficznym stal sie tu ncopozyty wisn, ‘ko (ewlasacaa w pewnych kregech) dominujaca filonotia ‘oki. Blisks logice jest nurt matematyeany, Ktéry obec. le doszedt w pelni do glosu i okazal sig dl. Jeryke. ‘sawstwa mnie} nlebezpiecany od. logiki, natomiasi ‘nidsl szereg Istotnych wartosci w postacl metody sta: Ystyeane, aspekiu informatyeznego’ | eybernetyesneryo aye, peeked taeeynowego et, Stosunkowa sae) ve ‘sig tu nut bi , mieszexacy slew ‘nach gl6wnie paycholingwistykt (peyehotiajeleoh ‘Oxéinie mowige strukturalizm wnlést ogromny postep, ule Jednoczesnie zawiera w sobie niehezpicezng tenden ie do zbytniego odywania sig od rzeceywistosel jexys howef; dotyezy tow pierwszym regdzle. strukturallema ‘ormalnego cigiacego w Kierunks logiki. Odkad pres voli nauka mie wprost 0 jezyku, lect 0. jezyko- ° ‘na watwle (=o matoolegl bodan jsyiauyen, co “Yinia iq caste w Honatrucwanisroznyen opbryee, ‘ch modell Jeeyka (on wate sysiemow flowlicenyet, Inpasowy wanyeh ex post do sreceywliosel eefkeweh ‘go rode Ieevkorawstwo 2 uwagi na chan mowny Jeera = prasiaje by wylgcele nace lac sig réwniet kwestiq osobistego przekonania et rege ‘Vil, ZAKONCZENIE A) Wrajenyioo vnku Jezyka, mysleniwl rrecryw ist os jest to aagadnienie natuty semanty eune) hikajaee znatury znakowe) jge¥ka, 2) ui ow ys ka — fest to zayadnienie natury {04 malin) Oba \orwsse z nich ma charakter bardzie) human isty ex- "y elaige w kierunku psychologli, drugie bard} 10 - ny. Nie ulega za6w kwestl, te winny one wea: sie uzupelniaé. Z wymienionymi antynomiami ‘ayauld sig w ciqgu wickow dia gtowne aspekty eteronomiczne Jezyk: logiceny | psy- vhologiczny oraz dwa pobceme: matema- vezny, cigzacy w klerunku logiki, 1 biologics ny, claajey w keerunku psychotogl, Jezykomawstwo ws pélezesne, w ktérym do- Ininuje teoria, praezywa okres nie spotykane| chyba do. tad fermentacjt { zrGinicowania pogledéw. Jest to, Jak powiedzlano ‘wyte), produkt ubocrny strukturalizinu, W tej sytuacli, gay churieje sie teoria, wyiécie jest zaw~ ze Jed: siggnigeio ponowne do badah inaterislowych, Tota) otwiera sie w plerwszym raedzie obszerne pole be ‘it w rakreste lingwistyki m6 w tents, postulowane) vee twéreg strukturatizmu — F, de Saussure’; 2 tym \ierunkiem pragmatystyczaym lacry sie postu lot bardale], nik dotad, Intensywnego “uvagledniania spektu humanistycznego. w jezykonawstvle, rzajacy w kierunku Jogo udelélenia i pogiebienia dla vskonla r6waowagi w stosunku do dominujacego W pe sayeth krggach aspekt logicanego,